STANBUL TCARET ODASI

Ett ve Aratrma ubesi

AMBALAJ SEKTR PROFL

UBAT 2003 Hazrlayan: pek Demirciolu

NDEKLER I. GR ................................................................................................. 3
a. b. a. rn Tanm ................................................................................................................... 3 Sektre Genel Bak ....................................................................................................... 3

II. MALZEME TBARYLE AMBALAJ ALT SEKTRLER.................. 6

KARTON / KAIT AMBALAJ.................................................................................... 6 1) Kat Ambalaj ............................................................................................................ 6 2) Karton Ambalaj .......................................................................................................... 6 3) Karton Ambalaj .......................................................................................................... 6 b. CAM AMBALAJ........................................................................................................... 7 c. PLASTK AMBALAJ.................................................................................................... 8 d. AHAP AMBALAJ....................................................................................................... 9 e. METAL AMBALAJ ...................................................................................................... 9

III.
a.

AMBALAJLARIN SEKTREL KULLANIMI .............................. 9

Sabun ve Deterjan Ambalajlanmasnda Kurallar ........................................................... 9 1) Sabun.......................................................................................................................... 9 2) Deterjan .................................................................................................................... 10 b. la Salk rnleri Ambalajlanmasnda Kurallar................................................... 11 c. Gda rnlerinin Ambalajlanmasnda Kurallar ........................................................... 11 1) Et ve Et rnlerinin Ambalajlanmasnda Kurallar:................................................. 15 d. GENEL DEERLENDRME...................................................................................... 15

BBLYOGRAFYA.................................................................................. 17

I. GR Ambalajn tarihesini incelediimizde tarih ncesi dnemlerde arap tamak amacyla kilden yaplm olan amforalar snai ve sevk ambalajn ilk rneklerini tekil etmektedirler. Tketici ambalajnn ilk rnei ise eski Msrda parfm tamak amacyla kullanlan cam ielerdir. Ayn dnemlerde cam ve kil dnda kullanlan bir baka ambalaj eidi de tulumlard. Sanayi devrimi ile birlikte eski ada kullanlmaya balanm olan ambalaj malzemelerine kat, karton ve metaller eklendi. Bunu takiben 1950den balayarak 1970lere kadar ok hzl bir byme gsteren plastik, ambalaj sanayiinin malzeme eitlilii asndan olgunluk devresine girmesini salad. 1980lerde ise, yeni malzeme aray son buldu ve aratrmaclar mevcut malzemeyi gelitirmeye yneldiler. Bylece, ambalajlarda kullanllk, grnm, hijyen, dayankllk, estetik ve son dnemde, evre dostu olma zellikleri nem kazand.
a. rn Tanm

Ambalaj, rnlerin dardan gelen etkilere kar korunmasn, kolay tanmasn ve depolanmasn salamak amacyla aa, cam, metal, plastik, oluklu mukavva, kat/karton gibi ana materyallerden oluan ve bylelikle rn tamamlayan ok nemli bir unsurdur. Ambalajlamada ana malzemeler dorudan kullanld gibi kimi zaman zaman birbirleriyle balanarak ya da iki yzeylerine kaplama yaplarak fleksibl ambalaj olarak da kullanlabilirler. Kullanlan ambalajlama teknikleri ve hangi eit ambalajn daha ok tketildii, lkelerin medeniyet seviyelerini de ortaya koyan ayr bir unsurdur. Ayrca, son yllarda geri dnm tekniklerinin de gelimesiyle, geri dntrlebilen ambalaj eitlerinin kullanmnda bir art grlmektedir.
b. Sektre Genel Bak

Dnyada yllk ambalaj sat cirosu 475 Milyar ABD Dolar civarndadr. Bu miktarn %70ini tketici ambalajlar, geri kalann ise endstriyel ambalajlar oluturmaktadr. Trkiyede ambalaj sektrnn yllk gelime hznn %9 olduu tahmin edilmektedir. lkemizde devaml gelime gsteren ehirleme trendi, tketicilerin bilinlenmesi sonucu artan beklentiler, kadnlarn i hayatna katlmnn artmas ve byk maazacln gsterdii geliim ambalaj sektrn de bymeye yneltmektedir.

Dnya Ambalaj Sektr Cirosu (2000 yl) (Trler tibari ile-Deer)

Dier %5

Cam %6

Kagt karton %34

Plastik %30

Kaynak: Ambalaj Sanayicileri Dernei (ASD)

Dnya Ambalaj Sektr Cirosu (2000) (Trler tibari ile-Hacim)

Cam %30 Kagt karton %37

Metal %11

Plastik %22

Kaynak: Ambalaj Sanayicileri Dernei (ASD)

Ambalaj sektrnn en temel zellikleri; girdi giri knn ok olmasndan dolay son derece dinamik bir sektr olmas, teknolojik gelimelere ve yeniliklere son derece ak olmas ve kar marjlarnn dk olmasdr. Yaratcl kuvvetlendirici taraflar olan sektrde fark yaratmay baaran firmalar pazar paylarnda nemli art kaydedebilmektedir. Her sektrde olduu gibi ambalaj sektrnn de sorunlar mevcuttur. Sektrn temel zellikleri arasnda belirttiimiz yaratclk faktr zaman zaman dizayn geleneiyle kstlanmaktadr. Hammadde ve malzemelerde kalite ve standart sorunlar yaanmakta, retim maliyetleri ykselmektedir. Sektrde yetimi eleman bulma sknts mevcuttur. Bu balamda sorunun zm iin devletle el ele verilerek meslek okullar projeleri gelitirilmelidir. Bu faktrlerin yan sra, devlet matbaalar ile zel sektr arasnda zaman zaman haksz rekabet yaanmaktadr. Sektrde kapasite fazlas problemi mevcut olup, direkt ihracat imkanlar kstl olmasna ramen, sektr endirekt ihracatla nefes alabilmektedir. Dolaysyla pazar payn arttracak imkanlarn yaratlmas artk bir mecburiyet halini almtr. hracat sektrn en nemli gelir kaynadr. hracatn ambalaj pastasnda rn kategorilerine gre dalm, ton olarak, incelendiinde 2001 ylnda en byk payn 168.933 tonla plastik ve flexible ambalaja ait olduu grlmektedir. Bunu 40.911 tonla rg /big bag, 25.713 tonla metal, 23.547 tonla oluklu mukavva ve 20.568 tonla kat takip etmektedir. rn dal Trkiyede Ambalaj Sektr Temel Gstergeleri Kapasite retim 2000 Kapasite Kapasite (ton) (ton) Kullanm Kullanm Oran 2000 Oran 2001 (%) (%) 136.820 107.000 90.8 53.7 250.000 127.500 39.6 47.0 1.400.000 800.000 120.000 717.000 530.000 92.500 360.000 250.000 140.000 500.000 450.000 4.046.820 417.000 350.000 2.701.000 69.5 77.7 63.3 53.4 66.2 75.1 70.0 69.0 71.4 91.4 77.8 65.0 172.000 100.000 457.000 350.000 2.634.741 47.6 75.2 81.0 retim 2001 (ton)

Kat ambalajlar Karton ambalajlar Oluklu Mukavva Ambalajlar Plastik ambalajlar Fleksibl ambalajlar Metal ambalajlar : Teneke Almin Cam ambalajlar Ahap ambalajlar TOPLAM

73.489 117.333 666.674 601.120 97.125

Kaynak: ASD

II. MALZEME TBARYLE AMBALAJ ALT SEKTRLER

a. KARTON / KAIT AMBALAJ

1998 ylnda yaanan Uzakdou ve Rusya krizleri sektr derinden etkilemi ve bu etkiler 2000 ylna kadar devam etmitir. 2000 ylnda sektrde dnya apnda bir patlama yaanmtr. Bu patlamann ana sebebi ekonomilerin gerek Avrupa gerekse ABDnde byme srecine girmi olmas, Uzakdou krizinin etkilerinin hafiflemi olmas, ve kat bazl ambalajlarn plastik ambalajlara nazaran grafik tasarmlarndaki gelimelere daha ak olmalar saylabilir. Kat ve karton ambalaj sanayi lkemizdeki kat karton retiminin %52sini oluturmaktadr. Sektrde hizmet veren 27 retim tesisi bulunmaktadr. Konfeksiyon olarak deerlendirildiinde ise yzlerce tesisi saymak mmkndr. Sadece oluklu mukavva alt sektrnde tesis says 103tr.
1) Kat Ambalaj

Kat ve karton ambalaj, iindeki muhteviyat gstermemesi dezavantajna ramen, hafiflii, esneklii ve evre dostu olmann avantajndan yararlanarak sektrdeki en byk paya sahiptir. Trkiye Kat Ambalaj retimi (ton) Kullanm alan Sarglk Kraft Torba Sigara Kad TOPLAM
Kaynak: ASD 2) Karton Ambalaj

1998 28.844 53.756 7.550 90.250

1999 25.383 54.004 5.000 84.387

2000 36.449 41.381 5.535 83.365

2001 24.051 42.785 6.653 73.489

Trkiye Karton Kutu Ambalaj retimi (ton) Kullanm Alanlar Gda ambalajlar Gda d ambalaj TOPLAM 1998 66.548 117.038 183.586 1999 46.873 76.567 123.440 2000 46.173 81.275 127.448 2001* 40.894 76.439 117.333

Kaynak: ASD (*) 2001 yl verileri yalnz KASAD yelerinindir. ye dndaki reticiler dikkate alndnda 2001 yl sonularnn %25 daha fazla olaca tahmin edilmektedir. 3) Karton Ambalaj

Oluklu mukavvaya dayal ambalaj sektr son 10 yl ierisinde gerek kapasite gerekse kalite ynnden %100lk bir geliim gstermitir. Oluklu mukavva u anda yerli retim baznda Avrupa standartlarna yakn bir kapasiteyi yakalam bulunmaktadr. 2000 ylna kadar oluklu mukavva retiminde kullanlan katlarn

%90' yerli fabrikalarda retilmi, Gmrk Birliine girilmesiyle bu oran %70e dmtr. Bu dn nedeni yerli maln standartlarnn uymamas ve fiyatn pahal olmasndan dolay ithalatn cazip hale gelmi olmasdr. Trkiye Oluklu Mukavva retimi (ton) Kullanm Alanlar Gda ve gda d ambalajlar(trayler), D ambalajlar (Mikro, Fine, Grob ve ift dalga)
Kaynak: Selloz Kat Vakf

1998

1999

2000

2001

629.228

682.228

717.794

764.631

Trkiye Oluklu Mukavva Tketimi (ton) Tketim Alan Kuru gda ambalaj Ya sebze meyve ambalaj ecek sv maddeleri ambalaj Beyaz eya ambalaj Elektrik tketim mallar ambalaj Temizlik malzemeleri ambalaj Seramik malzemeleri D ambalaj eitlerinin ambalaj Dier ambalaj eitleri Et- balk, yumurta ambalaj TOPLAM
Kaynak: Dnya Gazetesi, Ambalaj Sektr Eki b. CAM AMBALAJ

Miktar 315.000 30.000 38.000 35.000 16.000 63.000 51.000 102.000 190.000 15.000 855.000

Cam ambalaj bilinen en eski ambalaj eitlerinden biridir, hammaddesini silisli kum oluturur. Cam, silisli kumun eitli katk maddeleri eklenerek belirli scaklklarda eritilmesinden meydana gelir. Cam ambalaj geri dnmn nem kazand gnmzde zellikle gda sektrnde nemi artan bir daldr. Tketiciye rn grerek alma olana yaratan cama ambalajlar ayn zamanda gdann tadnda, kokusunda veya lezzetinde herhangi bir deiiklie neden olmamasndan dolay da tercih edilmektedirler. Yeni teknolojide cam ambalajn arl hafifletilerek i hacmini arttrmaya ynelik almalar yaplmaktadr. Ayrca camn renklendirilmesi konusunda da almalar srdrlmektedir. Vetropak Austria GmbH tarafndan ambalaj malzemelerinin gda maddeleri ile etkileimlerinin karlatrlmasna ynelik bir aratrma yaplm ve sonu olarak cam ambalajn: Gda kalitesinin korunmas asndan en yksek deere sahip ambalaj olduu,

Ambalajdan gdaya hibir toksik madde geiinin olmayacana dair garanti verebilen tek ambalaj malzemesi olduu, Gdann lezzeti zerinde en az etkiye sahip olduu, ve Plastikler ile karlatrldnda cam iine konulan gdann d ortamdan etkilenmeyecei Sonularna varlmtr.
c. PLASTK AMBALAJ

Plastik petrol veya trevlerinden elde edilir. Plastik zellikle gda sektrnde en byk gelime potansiyeline sahip sektr olarak deerlendirilmektedir. rnein, pet ie dalnda son yllarda %15lik byme kaydedilmitir; bu artn nmzdeki yllarda da devam etmesi beklenmektedir. Trkiyede plastik ambalaj sektr 800 bin tonluk bir kapasiteye sahiptir ve bu rakamn her geen gn art gsterdii bilinmektedir. Gnmzde direkt veya dolayl olarak plastik ambalaj tketimi kii bana 14-15 kg civarndadr. Bu rakam Avrupada 80 kg., Amerikada ise 150kg. civarndadr. Plastikte evre yasalarnn etkileri, Plastiklerin geri kazanlmas ve rekabet faktrleri gz nne alndnda nmzdeki be ylda yaklak olarak %3,3lk bir byme beklenmektedir. Plastik ambalajlarn deiik eitleri mevcuttur. BU eitlerin en banda gelenler PET (Polietilentetraftalat), PVC (Polivinilklorr), PS (Polistren) ve PE (Polietilen)dir. Bu isimler ambalajlarn kimyasal yaplarn yanstmaktadr. Polietilen (PE): Evlere en sk giren plastik trdr. amar suyu, deterjan ve ampuan ieleri, motor ya ieleri,p torbalar gibi ok eitli alanlarda kullanlmaktadr. Geri dntrlen PE ayn amalarla kullanlabilmektedir. Polivinilklorr (PVC): Salk ve kozmetik rnlerinin, su ve sv deterjanlarn ambalajlanmasnda kullanlr. Kullanlm PVC ambalajlarndan kirli su borular, marley ve eitli dolgu malzemeleri retilmektedir. Polipropilen (PP): Deterjan kutularnn kapaklar ve margarin kaplar bu malzemeden retilmektedir. Bu alanlarn yansra dayankl bir madde olmas ve geri dntrlebilmesi nedeniyle youn olarak otomotiv sektrnde kullanlmaktadr. Polistren (PS): Ev tketiminde en az kullanlan plastik ambalaj trdr. Sadece yourt ve margarin kaplarnda kullanlr. Polietilentetraftalat (PET): PET genellikle su, merubat ve ya ielerinin ambalajlanmasnda kullanlr. Kullanm alan hafif ve kullanl olmasndan dolay giderek oalmaktadr. Atk petler sentetik elyaf ve dolgu malzemesi olarak deerlendirilmektedir.

d. AHAP AMBALAJ

Ahap ambalajlar ya sebze, meyve gibi rnlerin sandklanmasnda, tamaclk sektrnde ve istiflemede kullanlmaktadrlar. Monte yada demonte edilebilen nakliye sandklar ve konteynerler de bu grubun elemanlar arasnda yer almaktadrlar. Sektr mensuplarndan alnan bilgilere gre getiimiz yl ierisinde yaklak 350 bin ton ahap ambalaj malzeme retilmitir. Uluslararas kara, deniz, havayolu tamaclnda ISO ve Euro koullarna gre kullanlma zorunluluu olan palet, sandk ve konteynerlerin retim ve kullanm her geen gn art gstermektedir.
e. METAL AMBALAJ

Metal yeryznde oluan eitli minerallerin saflatrlmasyla retilmektedir. Metaller elementler ve element alamlarndan oluur ve bu elementin ad ile anlrlar. Ambalaj endstrisinde en youn olarak kullanlan metaller teneke ve alminyumdur. Trkiyede metal ambalajlar, kozmetik rnlerin, boyalarn, endstriyel rnlerin ve veteriner rnlerinin ambalajlanmasnda kullanlmaktadrlar. Son yllarda hediyelik eyalarn pazarlamansnda da aktif rol oynamaya baladndan kullanmnda bir art grlmektedir. Ayrca geliim gsteren bir baka teneke kutu eidi ise fantezi teneke kutulardr. Bugn bir ok mutfak aksesuar, ay, ekerleme, kurabiye kutularnda fantezi teneke kutular kullanlmaktadr. Dnyada da metal ambalajlarn pazar pay artmaktadr. ngilterenin nde gelen gda perakendecilerinden Sainsburrys orba, sebze, pimi bakliyat gibi birok ana gda rnn yeni dizayn ettirdii teneke kutularda piyasaya srmektedir. Kare Kp olarak dizayn edilmi bu kutular mutfak dolaplarnda yuvarlak rnlere gre %20 daha az yer kaplamakta dolaysyla her adan daha ok tercih edilmektedir. III. AMBALAJLARIN SEKTREL KULLANIMI
a. Sabun ve Deterjan Ambalajlanmasnda Kurallar 1) Sabun

Kalp Sabunlar: Kat veya madeni yapraklara sarlr yahut plastik torba, uval, mukavva kutu veya sandklar ierisinde sata sunulur. D ambalajlarn iinde sabunla beraber arl 50 kg. amamaldr. Kalp sabunlarn veya ambalajlarn zerine aadaki ilgiler okunakl bir ekilde yazlmaldr: - Firmann ticari nvan, ksa ad, adresi veya varsa tescilli markas, - Standardn iaret ve numaras (TS 54) - Snf, tipi, tr, eidi, - Net arl, Toz ve Granl Sabunlar: 5 kg.a kadar olan miktarlar; uygun kat, kat, karton, mukavva gibi sabundan etkilenmeyen maddelerden retilmi kaplarda, 5 kg.dan byk miktarlar ise uygun plastik ve kat torbalara konulduktan sonra plastik, plastik dokuma, ift kat kraft kad torba veya oluklu mukavva ile piyasaya sunulur.

Yumuak Krem ve Sv Sabunlar: Sabunu etkilemeyen veya sabundan etkilenmeyen amaca uygun plastik, metal veya benzeri kaplarda piyasaya sunulur. D ambalajlarn arl sabunla beraber 30 kg. gememelidir. Toz, granl, yumuak,krem ve sv sabunlarn kutularna yukarda belirtilen bilgiler okunakl ekilde yazlmal ek olarak ise sv sabunlarn ka ml. olduu ile oksijen verici maddeler ieren sabunlarn kutularna ise oksijenli ibaresi eklenmelidir. 2) Deterjan Toz, Granl Halinde Veya Dier Kat Sentetik Deterjanlar: 15 kg.a kadar olan miktarlar kat, karton,mukavva, plastik gibi deterjan etkilemeyen ve ondan etkilenmeyen maddelerle ambalajlanmal, 15kg. aan miktarlar ise uygun plastik veya kat torbalara yerletirildikten sonra plastik, plastik dokuma, ift kat kraft kad torba veya oluklu mukavva ile piyasaya sunulmaldr. Sv Veya Yumuak Kvaml Sentetik Deterjanlar: Asla ak olarak satlmazlar. Deterjan zelliklerine etki etmeyecek plastik, metal veya benzeri uygun ambalajlarda piyasaya sunulur. Tm deterjan ambalajlarnda aada belirtilen aklamalar bulunmaldr: - Firmann ticari nvan, ksa ad, adresi veya varsa tescilli markas, - Maddenin ad, snf, tipi, - Standardn iaret ve numaras (TS 518), - Net arl (kg. veya g. olarak), - retim tarihi, - Parti,seri veya kod numaralarndan en az biri, - Kullanmla ilgili aklayc bilgiler ve alnmas gereken koruyucu tedbirler, - Sentetik deterjan formlnde fosfatlar, fosfonatlar,anyonik aktif madde, katyonik aktif madde, noniyonik aktif, amfoterik aktif madde, oksijen bazl aartclar, klor bazl aartclar, EDTA,NTA, fenoller ve halojenli fenoller, paradiklor benzen, aromatik hidrokarbonlar, sabun, zeolit, bentonit,vb. maddeler ktlece %0.2den fazla olanlar ambalaj zerinde belirtilmelidir. - Sentetik deterjann formlnde enzimi koruyucu ve dezenfektan maddeler bulunuyor ise konsantrasyonlar dikkate alnmakszn ambalaj zerinde belirtilmelidir.1 Tketicilerin Eitim Dzeyi tibariyle Ambalajl / Ambalajsz Toz Deterjan Satn Alma Dalmlar (%): Srekli ounlukla %50 ambalajl ounlukla Her zaman ambalajl ambalajl %50 ambalajsz ambalajsz ambalajsz 22 10 19 22 27 lkokul 18 18 13 17 34 Ortaokul 45 34 5 4 12 Lise 57 20 8 6 9 niversite
Kaynak: Mutlu, Murat H., Temizlik rnlerini Satn Almada Ambalajn nemi, Ambalaj Dergisi,Ocak 2000, s.28.

Ambalaj Dergisi, Nisan 2000, s.46

b. la Salk rnleri Ambalajlanmasnda Kurallar

Trkiye gelimi lkeler ile karlatrldnda ila tketiminin dk olduu gzlenmektedir. Tedavi gruplarna gre ila kullanm oranlarna bakldnda ilk sray %19,5 ile antibiyotiklerin ald, bunu %13,9 ile ar kesicilerin takip ettii grlmektedir. la ve salk rnlerinde ie, tp, kutu, blister, supo tarz ila ambalajlar ile sterilize edilebilir ambalajlar ve tripleks folyolar kullanlmaktadr. Blister tarz ila ambalaj: Gvde ve kapak olmak zere iki birimden oluur. Gvde retiminde PVC bant kullanlr. Supo tarz ila ambalaj: Oral tatbikatta kullanlan ilalar (fitiller) ile baz tabletler ve veteriner ilalar iin kullanlr. plak alminyum sarg folyolar: Efervesant tabletlerin ambalaj iin kullanlr. Katlama karton kutu ambalajlar: Katlama karton kutu ierisinde ie, tp, blister,supozituar, efervesant sterilize edilebilir ambalajlar ve ok katl torbalar iindeki ilalar ve salk rnleri pazarlanmaktadr.2
c. Gda rnlerinin Ambalajlanmasnda Kurallar

Gda ambalajlarnn ana amac iinde bulundurduu rnn bozulmadan, kalite kaybna uramadan, d etkilerden koruyarak tketiciye ulatrmaktr. Tm bunlarn salanmas ancak gda bozulma mekanizmas ok iyi renildii takdirde mmkndr. Gda maddeleri ambalajlanmad takdirde %30 kayba uramaktadr; bu rakam ambalajlanmas halinde %2-3e inmektedir. Bu aamada ambalaj seimi de nemli rol oynamaktadr. Ambalaj seiminde birinci adm ierisine yerletirilecek gdann nem veya su buhar geirgenlii, oksijen, gaz geirgenlii gibi zelliklerinin ve bunlara ait alt katsaylarnn iyi seilmesidir. kinci adm, gda ileme yntemi ve bunun iin gerekli zelliklerin aranmasdr. nc admda ulam, raf mr ve depolama koullarna uygun bir seim yaplmaldr. Raf mr, bir rnn belirli depo koullarnda, satlabilir veya kabul edilebilir koullarda kalabilecei sreye denir. Bu sre; - rnn zelliklerine, - Ambalaj malzemesinin zelliklerine, - Ambalaj ilemlerine, - Depolama ve datm evresine, - Hizmet edilen pazara ve fiyata baldr.3 Gda ambalajlar datm zinciri ierisinde yatay ve dey arpmalar ile titreim, istif, deforme olma,delinme, yrtlma, krlma gibi mekanik ve/veya yksek veya dk s, basn, k, su gibi iklimsel hasarlarla karlaabilirler. Ambalajn en nemli ilevi, gday kalitesinden dn vermeden,taze olarak tketiciye ulatrmaktr. Bu nedenle, seilecek ambalajn gdann zgn yapsna ve
2 3

Ambalaj Dergisi, Nisan 2000, s.49

Acar, Hasan Salih, Gda Ambalajlanmas, Tarm ve Ky Dergisi, Mart Nisan 2000

hassasiyetine uygun olmas gerekmektedir. Ambalaj, gdann aroma ve kokusunu hibir ekilde etkilemeyecek bir yapda olmaldr. Seilen malzemenin gda ierisinde znebilir olmas ve toksik etkilerinin bulunmamas arttr. Trk Gda Kodeksi Ynetmeliine Gre Gda rnlerinin Ambalajlanmas: Ambalaj Materyalleri (Madde 18): Ambalaj materyallerinin genel zellikleri aadaki ekildedir: Ambalaj materyali gda maddesini zelliine bal olarak scaklk deiimleri, nem, hava, k gibi olumsuz d etkenlerden korumaldr; Gda maddelerinin bileiminde istenmeyen deiikliklere ve organoleptik zelliklerinde bozulmalara neden olmamal ve gda maddesiyle etkileim gstermemelidir; Ambalaj materyali zerinde izin tarihi ve numaras ile retici firmann ad, bulunduu il ve plastik materyalin kimyasal adlarnn ba harfleri belirtilmelidir; Doldurma, tama ve depolama koullarna dayankl ve istiflemeye uygun olmaldr.

a) b) c) d)

Kat esasl ambalaj materyalleri (Madde 19): Kat esasl ambalaj materyallerinin kullanmyla ilgili kurallar aadadr: a) Gda maddelerini dorudan sarmaya veya iine koymaya uygun kat, karton, oluklu mukavva vb. iindeki maddenin bileimini ve duyusal zelliklerini deitirmeyecek, darya sznt ve aknt yapmasna imkan vermeyecek nitelikte olmal ve gda ile direktt temas halindeki yzey boya iermemelidir; b) Gda maddeleri ile dorudan temas edecek kat ve kartonlarn bileiminde titandioksit (TiO2) % 3', kurun 20 mg/kg', arsenik 2 mg/kg', klorr % 0,2'yi, poliklorbifenil 2 mg/kg' gememeli ve bu materyaller formaldehit iermemelidir. Metal esasl ambalaj materyalleri (Madde 20): Metal esasl ambalaj materyallerinin kullanm ile ilgili kurallar aadadr: Gda maddelerinin konulduu paslanmaz elik dndaki metal esasl ambalajlar gdann zelliine gre kalay, krom, kromoksit, alminyum folyo, lak veya plastik ile kaplanm olmaldr. Kaplama maddeleri kaplanlan tm yzeylere homojen bir ekilde dalmaldr. Lak ve plastik kaplamalarda bu maddelerin zellikleri plastik maddelerin teknik zelliklerine uygun olmaldr. Kalay miktar en az 4.9 g/m, krom miktar en az 50 mg/m ve kromoksit miktar en az 7 mg/m olmaldr; Kaplama maddelerinin bileiminde, antimon, kadmiyum ve arsenik miktar % 0,02 den, kurun miktar % 0,5 den fazla olmamaldr; Alminyum folyo ve tplerde alminyum miktar en az % 95 olmaldr; Metal kaplarn kalaylanmasnda kullanlan kalayda arsenik bulunmamaldr; Metal ambalaj kapaklarnda kullanlacak contalar, kapak kenarna homojen bir ekilde dalmal, kopma olmamal, sl ilemlerden zarar grmemelidir. Contalarn zellikleri de plastik maddelerin teknik zellikleri blmne uygun olmaldr; Asitli gdalarn ve ikilerin inko ve inko ile galvanize edilmi kaplarla temas yasaktr. Cam ambalaj materyalleri (Madde 21): Cam ambalaj materyallerinin kullanm ile ilgili kurallar aadadr:

a)

b) c) d) e)

f)

a) Cam ambalajlarn tipleri, byklkleri ve biimleri ok eitli olmakla birlikte gda maddeleri iin kullanlanlar be grup altnda toplanabilir: 1- Bira merubat ve maden suyu ieleri, 2- Kavanozlar, st, meyve suyu ve ketap ieleri, 3- Su ieleri, 4- Alkoll iki ve arap ieleri, 5- Srahi, damacana gibi ieler. b) eitli cam ambalajlar iin olmas gereken en az i basn deerleri aada verilmitir: Cam Ambalaj Snf Bira ieleri Geri dnl Geri dnsz Merubat ieleri Geri dnl Geri dnsz Maden suyu, meyve suyu ieleri Basn Dayanm (Kg/cm) 12 10 16 10 10

c) Cam kaplarn ani scaklk deiimine dayanan dereceleri en az 42 C olmaldr; d) Cam ambalajn iindeki rne bal olarak meydana gelebilecek basn dikkate alnarak ambalajn iinde bir ksm boluk braklmaldr. eitli rn gruplar iin braklmas gereken tepe boluu miktarlar aada verilmitir: rn Tepe Boluu (%) Su ve Benzeri ecekler 3-5 Alkoll ecekler 3-8 Uucu Organik Svlar 10 veya daha fazla Vakumla Kapatlm Gdalar 6-12 Karbonatl ecekler 4-7 e) Cam kapaklarn azna konulan madeni kapaklar ve mantar tpalar bir kere kullanlmaldr; f) Mantarlarn yaptrlmasnda, suda znmeyen ve toksik olmayan yaptrclar kullanlmaldr. Plastik esasl ambalaj materyalleri (Madde 22): Plastik esasl ambalaj materyallerinin kullanm ile ilgili kurallar aadadr: a) Gda maddeleriyle temasta bulunacak plastikler, yksek molekl arlkl polimerlerden oluacak ve kimyasal bakmndan inert bulunacaktr. Yaplarda kalabilecek monomer miktarlar plastiklere ait teknik zelliklere uygun olacaktr; b) Gda maddeleriyle temasta bulunacak plastiklere retim srasnda katlan; plastifiyan-yumuatc, antioksidan- oksidasyondan koruyucu, stabilizan-dayankllk salayc, emlgatr- homojenletirici, librifiyan-parlatc, boya katalizr-hzlandrc gibi katk maddelerin miktar, gda maddesinin kalitesini deitirmeyecek ve toksit bir etki yapmasna neden olmayacak dzeyde olmaldr;

c) Gda maddeleriyle temasta bulunacak plastik malzemeler gda maddelerini emmemeli, gday szdrmamal, tat, koku ve rengini deitirmemeli, tama ve depolama artlarnn gerektirdii fiziksel ve mekanik zelliklere sahip olmaldr; d) Yiyecek ve ieceklerin ambalaj olarak kullanlan plastikler bir kez kullanlabilirler. Ancak plastiklerin geri dnl olarak kullanm ile ilgili usul ve esaslar Tarm ve Kyileri Bakanl ve Salk Bakanl tarafndan dzenlenir; e) Gda maddelerinin dorudan ambalajlanmasnda kullanlacak plastiklerin veya dier malzemelerin yaptrma, svama, laklama, nfuz ettirme ve benzeri metotlarla kaplanmasnda kullanlan plastik madde ihtiva eden rnler ile her trl reine kaplamalar bu blmde belirtilen niteliklerde olmaldr; f)Gda maddeleri ile temas edecek plastiklerde kullanlacak boyar maddeler, gda maddelerinde hi bir geirgenlik vermemeli ve toksit madde iermemelidir; g) Boyar maddeler yksek saflk gstermeli ve ar metaller aadaki snrlara uygun olmaldr: Kurun % 0.01 g Arsenik % 0.005 g Krom % 0.025 g Antimon % 0.025 g Civa % 0.005 g (N/10'luk HCI'de) Kadmiyum % 0.01 g " " inko % 0.2 g " " Selenyum % 0.01 g " " Baryum % 0.01 g " " h) Aromatik amin kalntlar % 0.05 g' amamaldr; ) Karbon karasnda benzen ekstrakt en ok % 0.1 olmaldr; i)Plastiklerin yapsna giren kimyasal maddeler, gda benzeri zclerle 60 ppm, veya gda ve benzeri zclerin temas ettii yzeylerde 10 mg/dm'den daha fazla znrlk vermemelidir. Geme ve ekstraksiyon almalar kendi kategorilerindeki gdalarla 10 gn sreyle ve normal koullardaki en yksek scakln zerindeki bir scaklkta yaplmaldr; j) Gda maddeleriyle temasta bulunacak plastik maddeler kolay krlmayan, yrtlmayan ve ekil bozukluuna uramayan bir yapda olmaldr; k) Plastiklerle temasta bulunacak gda maddeleri aada belirtilen gruplara ayrlrlar: 1- Sulu maddeler, 2- Alkoll maddeler, 3- Yal maddeler, 4- Kuru, kat maddeler, 5- Asitli maddeler. l) Gda maddeleriyle temas edecek plastiklerde kullanlacak boyar maddeler ile ilgili olarak bu Ynetmelikte yer almayan hususlarda Ynetmeliin genel hkmlerine aykr olmamak kaydyla Tarm ve Kyileri Bakanlnca dzenleme yaplr. Gda Ambalajlarnn Basmnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: 1. Bask Mrekkebi ile Gdann dorudan temas olmamal, 2. Mrekkep Tabakas ile rn arasnda fonksiyonel bir bariyer bulunmal, (alimnyum folyo vb.) 3. Doru Mrekkep seilerek migrasyon en aza indirilmeli,

4. Dolum maddesi ve dolu ambalajn tketicideki bulundurulmal, 5. Kuruma ve sertleme kontrolleri yaplmaldr.

kullanm

gz

nnde

1) Et ve Et rnlerinin Ambalajlanmasnda Kurallar:

Et ve et rnleri ok hzl ve kolay bozulan gda rnleridir. Dolaysyla tketiciye hijyenik olarak retilip paketlenerek ulatrlmas arttr. Bu rnlerde ambalajlama ikici srada yer alr birinci nemi retim safhasnn hijyenik olmas oluturur. Hijyenik olarak retilmi olan et rn belirli slarda ilenir ve korunur en son olarak ta ambalajlanr. Etin asl bozulma nedeni aeroben bakterilerdir, bunlarn engellenmesi iin aeroben bakteri iermeyen vakumla paketlenmi et her zaman daha salkldr. Ette dikkat edilmesi gereken drt ana konu vardr: Ph deeri: Ne kadar yksek olursa bakteriler o kadar hzla geliebilir. aW deeri: Bu deer 1.0 a ne kadar yakn olursa bakteriler o kadar hzl geliirler. Is: Et ambalajlanmadan nce 1.5 ile 0 santigrat derece arasnda bulundurulmaldr nk ambalajlandktan sonra da bu sda muhafaza edilecektir. Isnn dkl mikroorganizmalarn geliimini negatif ynde etkilemektedir. Oksijen mevcudiyeti: Mikroorganizmalarn gelimesi oksijen seviyesinin snrlandrlmasyla mmkndr. Kullanlacak olan ambalaj malzemesi rn tarafndan tketilen oksijen ile bu malzemeden geecek oksijen arasnda dengeyi salayacak ekilde seilmelidir.4
d. GENEL DEERLENDRME

Ambalaj genel olarak bir rnn kimliidir. Dolaysyla bilinli tketici kimliini bilebildii rn tercih etmektedir. Bu kimlik yaratlrken dikkat edilmesi gereken belirli noktalar vardr: rnn hedef kitlesine uygun bir tasarm yaratmas, Ambalajn rn kimlii ile rtmesi, Rakip marka rnlerine kar stnlk salamas, Kurum kimliine uygun olmas.5 reticilerin ambalajlama zerinde hassas davranmasnn ve tketicilerin de ambalajl rnleri tercihe etmeleri belirli nedenlere dayanmaktadr. Bu nedenler aadadr: Ambalaj, rnlerde fark yaratyor ve sat arttryor, Ambalaj, kullanma uygun miktarlar salyor, Tketici bilgi sahibi oluyor, rn hasar ve bozulmaya kar korunuyor, Tehlikeli rnlerin evreyle temas etmesini engelliyor, rnlerin tanma ve depolanmas kolaylayor.6
4 5

Et ve Et rnleri Ambalajlar, ASD, ubat 2002 Ambalaj Dergisi, Ocak 2001 6 Ambalaj Dergisi, Ocak 2002

Ambalaj Malzemelerinin Aranan zelliklere Uygunluk Deerlendirmesi (Ynelim Aratrma Hizmeti Anketi) zellikler Kolay tanabilmesi Evde rafa kolay yerletirilmesi Kolay boaltlabilmesi Pratik olarak alp kapatlabilmesi Hacimlerin eitlilii oklu ambalaja elverililii Krlmazl, dayankll Salkl olmas indeki rnn tadn etkilememesi indeki rnn tazeliini koruyabilmesi indeki rn gstermesi evreyi korumas indeki bittiinde yeniden kullanlabilmesi Ucuzluu Albenisi KAYNAK:Ambalaj Dergisi, Nisan 2000 Cam Karton Metal Pet/Plastik 1.7 2.9 2.0 3.0 3.2 1.8 1.9 2.0 3.1 2.0 1.6 2.2 3.0 2.1 1.6 2.5 1.9 2.0 1.7 2.1 1.5 2.4 1.9 2.2 1.5 2.3 2.9 3.0 3.9 2.0 2.0 1.6 3.8 2.0 2.0 1.5 3.8 1.9 2.0 1.6 3.9 2.1 1.3 2.5 3.2 2.6 1.8 1.5 3.8 1.2 2.0 2.2 1.3 2.8 1.8 2.8 3.4 1.7 1.8 1.9

BBLYOGRAFYA

Acar, Hasan Salih, Gda Ambalajlanmas, Tarm ve Ky Dergisi, Mart Nisan 2000. Acar, Hasan Salih, Sabun ve Deterjan Ambalajlanmas, Ambalaj Dergisi, Nisan 2000, s.46. Alpakn, Ltfi Fikri, la-Salk rnleri ve Ambalajlar, Ambalaj Dergisi, Nisan 2000, s.49. Alpakn, Ltfi Fikri, Et ve Et rnleri Ambalajlar, Ambalaj Sanayicileri Dernei Blten Eki, ubat 2002. zcan Mustafa, Ambalaj Malzemeleri: Dn, Bugn, Yarn, Ambalaj Sektr Raporu, Dnya Gazetesi, Ekim. zgr, Mjdat, Trkiyenin Basm Ve Ambalaj Sanayi, Ambalaj Sektr Raporu, Dnya Gazetesi, 25 Nisan 2002. Yeilimen, Fevzi, Trkiyedeki Mukavva retimi Ve Sektrn Sorunlar, Ambalaj Sektr Raporu, Dnya Gazetesi, 25 Nisan 2002. Ambalaj Dergisi Muhtelif Saylar Ambalaj Blteni Muhtelif Saylar