Alevli Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi

Hazrlayan: NAZIM CANER

Atomik Absorbsiyon
Atomlarn k enerjisini sourmas olay atomik absorbsiyon (sourma) olarak tanmlanr. Temel enerji dzeyinde bulunan atom, h enerjili fotonu absorblayarak bir baka enerji dzeyine geer.

rnein kalnl dL olan tabaka zerine k demeti gnderilirse birim zamanda atomlar bir ksm sourur. Balangtaki enerji dzeyi ile dL kalnlndaki tabakadan getikten sonra enerji deiimi olur.

Spektroskopi
Spektroskopinin bilimsel ve faydal olarak
ele alnmas, 1814 ylnda Fraunhofer tarafndan gne spektrumunda kara izgilerin kefi ile balar.Newton da Gne nn spektrumunu incelemek istemi, bu n bir prizmadan geirildiinde renklerine ayrldn grmtr. Prizma, iinden geen farkl (dalgaboylarna) renklere ayrr

 Btn dalgaboylarn ieren beyaz k

hidrojen gazndan geirildiinde, dalgaboylar enerji dzeyleri arasndaki geilere karlk gelen fotonlar sourulur.

Her elementin, buhar fazndaki bir rnei

uyarldnda kendine zg bir izgi tayf verir.Bu sebepler spektroskopi(tayflme) bilinmeyen bir maddenin bileimini zmlemek iin yararl bir aratr

ALEV SPEKTROSKOPS
Alev spektroskopisi serbest atomlar
zerine kurulmu olan bir spektroskopi daldr.Serbest atomlar elde etmek iin madde alevde stlr.Bunun iin zelti haline getirilmi olan inorganik madde zel bir dzenekte ok kk krecikler haline getirilerek alev iine pskrtlr.norganik madde bu scaklkta atomlarna ayrr.

Atomik Absorbsiyon Spektroskopisi

Alev iinde bulunan bir atom trnn baka kaynaktan
alev ierisine gnderilen kendine has dalgaboyundaki n demetini ksmen absorblamas ve geride kalan karakteristik n demetinin azalma derecesini lme zerine kurulmu olan spektroskopi dalna da atomik absorbsiyon spektroskopisi ve bu lmn yapd cihazada ALEVL ATOMK ABSORBSYON SPEKTROFOTOMETRES denir. spektrofotometrenin, kullanm alanlar,yaps ve kullanldr.

Bizim bu blmde ileyeceimiz konu bu

AAS nin Kullanm Alanlar

Alevli atomik absorbsiyon spektrofotometresi, elementel analizlerde kullanlan nemli bir aratr. rnekteki aranan elementler, o elemente has dalga boyundaki sourmas yardmyla bulunmaktadr. Katot lambada, aranan elementin dalga boyu genelde elementin kendisinin uyarlmas ile elde edildii iin, rnekteki miktarlar iin keskin sonular verebilmektedir. Genellikle metaller iin kullanlr.
AAS kimyasal ilem labaratuvar analizlerinde kullanld gibi, gnlk hayatta su kirlilii,toprak kirlilii ve hava kirlilii oluturan elementlerin limit miktarlar dorultusunda uyumluluk analizleri yapmakta kullanlmaktadr. Limit olarak bakanlka verilen bu deerleri rnek olarak verecek olursak;

BABAKANLIK TARAFINDAN VERLEN

Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmeliine gre

HAVA KALTESNN KORUNMASI YNETMEL

ENDSTR BLGELERNDE HAVA KRLL

LME TEKNKLER

SU KRLL KONTROLU YNETMEL

Bu gibi sistemlerde AAS ye den grev, genellikle metal iyonlarnn varolan miktarlarn belirlemektir. Mesela Yldz Teknik niversitesinde AAS kullanlarak u analizler yaplmaktadr;

Al,Si,As,Ba,Se > 100 YTL Cd,Cu,Cr,Fe,Pb, Ag, Mn > 40 YTL

Ar Metal > 50 YTL

Alevli Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresinin Yaps Alev kayna Absorblanan n buraya gelir

Oluturulan nn k noktas

rnek zeltisi buradan ekilmektedir

Veriler buradan okunur

Basit bir ema ile AAS

AAS dzeneinde k kaynandan kan n, absorblamann gerekletii alevli blmden geer. Absorblanan n monokromotr denilen ksmda deerlendirilerek(absorbans llerek), gerekli veriler elektronik sisteme yada kollu gstergeye veri olarak aktarlr.Sistem, grld gibi basit bir dzenekten olumaktadr.

ekilde grdmz bir xenon lambasdr. AAS de tercih edilen lambalardan biridir. Bu lamba dzeneimizde gerekli dalga boyundaki n elde etmemizi salar.

AAS cihaznda n kayna olarak ukur katotlu lambalar da kullanlr.Bunlarda katotun iindeki ukur tayini yaplacak madde ile kaplanmtr.Lambann iinde 1-2 mm Hg vede Helyum yada Argon bulunur.Katotun karsnda ise Kuvarstan yaplm bir pencere bulunur.Katotla anot arasna belli potansiyel uygulandnda gaz atomlar iyonlar ve + ykl atomlar katota hz kazanrlar,ve katota arparak oradaki metal atomlarn yerinden frlatrlar.Bylece lambann ii atomik gazla dolar ve atomlardan bazlar uyarlm hale ve oradanda temel hale geerler.Bunun sonucu katodun kaplanm olduu maddenin karakteristik n yaylm olur.

ALEVL BLM

3-) Bu ksm rnein atomlaarak, nn rnek atomlar tarafndan sourulmaya urad ksmdr.Alevi oluturacak gaz, rnein atomlaabilmesi iin gerekli sya gre seilir

2-) rnek zelti bu motor vastas ile ekilerek sis halinde alevli blme pskrtlr.

1-) Analizi yaplacak zelti sisteme bu ince hortum vastas ile verilir.

Alevli ksm, spektrofotometrede numune kab grevini grr.

AAS de Kullanlan Yaktlar

AAS de kullanacamz yakt, atomlatracamz elemente gre semeliyiz. Balca kullanlan yaktlar Asetilen, Hidrojen, Propan, Btan ve doal gazlardr.

AAS de Kullanlan Yakc Gazlar

AAS de yakc gaz olarak oksijen,diazotmonoksit,hava,hava+oksijen kullanlr.

Asetilenle diazotmonoksit karm ok yksek scaklkta alev verirler. Alkali metaller dayankl oksitler verdiklerinden tayinleri asetilen-hava karmnda yaplr.Ama asetilen-hava karmnda bir miktar iyonlarna ayrrlar.Buna karlk kurun,bakr,inko gibi elementlerin oksitleri dayankl olmadklarndan tayinleri iin doalgaz-hava karm bile yeterli olabilir.

ALEV SICAKLIINDA MEYDANA GELEN OLAYLAR

Yksek scaklkta numune kurur. Kurumu numune iindeki tuzlar gaz moleklleri haline dnrler.

Gaz halindeki tuz moleklleri ayrarak serbest element atomlar verirler.

Alev iindeki serbest element atomlarndan bir ksm uyarlma scaklna kadar snr. Gaz halinde ve gaz halinde uyarlm olan atomlarla alevde bulunan baka atomlar arasnda eitli reaksiyonlar olur ve yeni gaz halinde molekller oluur.

rnein Ca tayininde, Ca ile gaz halindeki OH ve O iyonlar arasnda yeni gaz moleklleri meydana gelir ve absorblanacak Ca atomlar nemli lde azalr.
Ca + OH CaOH Ca + O CaO

Kuantum Seviyesi ve Uyarlm Atomlar

3s alt seviyesinde eit iki ve 3p alt seviyesinde eit alt kuantum seviyesi bulunmaktadr. Bunlar belirli bir scaklkta bulunan gaz halindeki atomlardan ne kadarnn uyarlm hale getiklerini hesaplamakta kullanlr.Hesaplamada Boltzmann denklemi kullanlr. Buna gre uyarlm taneciklerin says Nu ve temel halde kalm taneciklerin says Nv olmak zere;

Gu, atomun uyarlm haldeki seviyesinin kuantum says, Gv Temel haldeki seviyesinin kuantum says, E uyarlm hal ile temel hal arasndaki enerji fark, k boltzman sabiti, T Kelvin cinsinden scaklktr.

Son blm monokromatr, absorblanmadan gelen nlarn deerini dedektre iletir, ve buradan da verisel deerler bize ular. Deerler, setiimiz elementin absorbans deerleridir.Bilinen konsantrasyonlar yardm ile oluturulan absorbans konsantrasyon grafikleri yardm ile bilinmeyen zeltideki ayn elementin konsantrasyonu, llen absorbans deeri ile hesaplanabilmektedir. Bu veriler gelimi makinelerde genellikle kaytl olarak bulunmaktadr.

Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresinde Giriimler

AAS de spektral, fiziksel, kimyasal ve iyonlama gibi giriimler oluabilmektedir. ou zaman bunlar dikkate almak gereklidir. FZKSEL GRMLER: Kapilerin tkanmas, viskozitenin scaklkla deimesi vs. Organik zgenler, daha fazla rnek tanmasna neden olur. KMYASAL GRMLER: Molekllerin atomlama ncesinde termal adan daha kararl yada kararsz kimyasal formlarnn olumas sonucu, sinyalde deimelere yol aabilir.rnein hava asetilen alevinde Ca veya Mg tayininde, fosfat,slikat,veya aluminyum girimleri olumaktadr.Bunu gidermek iin ya daha scak alev yada etki dzenleyici reaktif kullanlabilir.

YONLAMA GRM: Baz element atomlar alev scaklnda kolayca iyonlaabilmektedir. yonlama sras; Ba > Sr > Ca > Mg > Be rnek: KK+e E + Ba Ba
+

Giriim yapan iyonlar ( K , Na, Ca, P, Mg, Ti, Al, Fe ) iin belirlenmi dzelticiler kullanmak gereklidir.Bunlar her element iin ayr olmak zere Tl As Se Sb Pb gibi dzelticiler yardmyla giderilirler.

Pik Genilemesi
Atomik absorbsiyon piklerinin ok dar hatta izgi eklinde olmas gerekir. Ancak baz etkiler bu pikleri geniletir. Doal genileme; Enerji seviyelerindeki belirsizlikten ileri gelir. zotop genilemesi; Elementin izotoplar eklinde olmas halinde grlr. Stark ve Zeeman genilemesi; Atomlarn elektron dzenlerinin elektrik ve manyetik alanlarda deimesidir. Dopler genilemesi; In kaynana giden ve n kaynandan gelen nlar daha geni aralkta absorbsiyon oluturmasdr. Yani bir eit uyarlma ve yansma hareketi gibi dnlebilir. arpma genilemesi; Temel haldeki atomlarn, dier element atomlar ile arpmas sonucu, farkl enerji seviyelerine kmalarndan ileri gelen pik genilemesidir.

ATOMK ABSORBSYON SPEKTROMETRE TEKNK ARTNAMES 1.Cihaz bilgisayar kontroll, gerek ift nl ve Zeeman zemin dzeltmeli, Manyetik alan iddeti ayarlanabilen alev atomik absorbsiyon ve emisyon spektrometre ile grafit frn spektrometre, grafit frn otomatik rnekleyicisi ve en az 4 adet tam otomatik sabit lamba tutucusuna sahip olmaldr. 2-Tozlar ve asit buharlarndan korunmas iin, aynalar quartz, zeri kaplanm olmaldr ve optik ksm tamamen mhrlenmi olmaldr. 5-Dalga boyu aral 185-900 nm olmal, dalga boyu ve slit seimi bilgisayar kontroll olmaldr ve her analitik dalgaboyunda otomatik pikleme ve dalgaboyu taramas yapabilmelidir. 6. Yksek sinyal/grlt oranna sahip yksek hassasiyetli PMT (photomultiplier ) olmaldr. 7-Yksek hzl dteryum lambas ile zemin dzeltmesi yapabilmeli, dteryum lamba kullanc tarafndan gerektiinde kolayca deitirilebilmeli ve ayarlanabilir olmaldr. 8. Lamba seimi dner ayna yardmyla hzl bir ekilde yaplmal, optik ayna, uygun lamba pozisyonu iin bilgisayardan kontrollu, otomatik olarak dndrlmeli, lambalar elektrik balantsna, klampa gerek duymadan dorudan lamba soketine taklmaldr. 9. Her bir lamba pozisyonu iin ayr g kaynaklar olmaldr. alma esnasnda bir analiz devam ederken bir sonraki analizde kullanlacak lamba otomatik olarak stlmal ve analize hazr hale gelmelidir.

10.Sistem hzl ve ardk Fast Sequential modunda alabilmeli, alrken tm lambalar ayn anda snmaldr. Bir numunede lamba panelindeki tm elementlerin analizi tamamlandktan sonra, ikinci numunenin analizine geilmeli ve bylece daha hzl analiz yaplabilmeli, lambalar alma sonunda otomatik olarak kapanabilmelidir. 11.Adaptre ihtiya duymadan kodlu lambalar otomatik olarak tannmaldr. 12. oklu element ieren (Multielement) kodlu lambalar da kullanlabilmelidir. 13-Yazlm programnda lambann takld tarihi ve kullanm mrn gsteren bir saya olmaldr. 14.Daha az grlt dzeyine sahip ve iyi dedeksiyon limitleri iin Ultra lambalarn kullanmna uygun g kayna olmaldr. 15.Her element iin optimum gaz aklar bilgisayar vastasyla otomatik olarak set edilebilmelidir. 16. Hava ve Azot protoksit alevleri otomatik olarak deitirilebilmelidir. 17.Cihazn atomizasyon odas (spray chamber), korozyona, asitlere, alkalilere ve organik zclere dayankl florinated plastikten yaplm olmaldr. 18.Atomizasyon odas, temizlemek iin ya da grafit frn taklaca zaman herhangi bir alet gerektirmeden bir ka saniye iinde kolayca sklp, paralarna ayrlabilmelidir. Cihazn atomizasyon odasnda hem arpma boncuu hem de daha iyi bir kartrma ve yksek miktarda kat ieren zeltilerle rahat alabilmek ve atomlama verimliliini artrmak iin kartrma pervanesi bulunmaldr.

19. Atomlama odasndaki cam arpma boncuklar hassasiyeti ve atomizasyondaki interferanslar kontrol etmek iin alet kullanmadan, dardan kolaylkla el ile ayarlanabilmeli, arpma boncuklar hem hava-asetilen hem de azot protoksit alevi ile almalarda kullanlabilmelidir. 20.Cihazn atomlama odasndaki nebulizer ayarlanabilir, inert platin/iridyum kapiler ve korozyona dayankl olmaldr. 21. Cihazn yanma bal, balk tkanmasn ve karbon olumasn en aza indiren tasarma sahip olmaldr. 22. Cihazn, alev bal tipi, baln yerine dzgn oturmas, sv kapan seviyesi, basn tahliye tapas, alev kapan, alev sensr, ana g, gvenlik rezervuar ve dteryum lamba kapandaki oxidan gaz basncn kontrol eden toplam sekiz adet gvenlik kilidi olmaldr. 23. Tm yanma bal ve pskrtme odas kontrolleri harici olarak yaplabilmelidir. 24. Gvenlik kilitlerindeki herhangi bir olumsuzluk durumunda, alevin yanmas engellenmeli veya yanan alev otomatik olarak snmelidir. 25. Grafit frnnn, gaz basnc, soutma suyu ak hz ve scakl, grafit tp ve trafo scakln kontrol eden gvenlik kilidi sistemi bulunmal. 26. Grafit Frn sistemi bilgisayar ile kontrol edilen, tamamen otomatik sabit scaklk blgeli bir frn sistemi olmaldr, grafit tpnn pozisyonu kamera ile takip edilebilmeli. 27. Frn scakl saniyede en az 2000 ile 3000 C arasnda programlanabilmeli, her program iin en az 20 kademe scaklk program yaplabilmelidir. 28. Grafit frn bal korozyona maksimum dayanm iin blok titanyumdan yaplm olmaldr.

29. Grafit Frn balnn iki ucunda bulunan pencereler yksek miktarda n geirgenliine sahip kuvartzdan yaplm olmaldr. 30. Grafit frnda argon veya azot gazlar kullanlabilmelidir. Harici gaz ak bilgisayar kontroll olarak ayarlanabilmelidir. 31. Sistemde inert gaz basncn, soutma su basncn ve scakln, transformatr scakln, grafit tp scakln, ana g kayna v.b.kontrol eden toplam emniyet kilitleme sistemi olmaldr. 32. Sistem yazlm sayesinde , absorbansn klleme ve atomizasyon scaklklarnn fonksiyonu olarak grafiksel modellemesi yaplabilmeli ve bylece grafit frn parametrelerinin otomatik olarak optimizasyonu salanmaldr. Yazlm program en uygun grafit frn metod parametrelerini otomatik olarak belirlemeli ve kullancya tavsiye etmelidir. 33. Grafit Frnn ii bir kamera yardm ile bilgisayar ekranndan gzlenebilmeli ve bylece numune ykseklii ile optimum kurutma ve klleme scaklklarnn doru bir ekilde ayarlanabilmesi salamaldr. Bu grntler analiz sresince kaydedilebilmelidir. 34. Sistem standart olarak kr, standart ve modifier zelti kaplarndan otomatik olarak rnekleme yapabilmelidir. 35. En az 8 adet standart noktasna kadar otomatik kalibrasyon erisini tek master standart kullanarak hazrlama zellii bulunmaldr. 36. Hzl frn analizleri iin, scak enjeksiyon yapmak mmkn olmaldr. enjeksiyon hacmi ve hz pragramlanabilmelidir. 37.Her bir enjeksiyon sonunda kapiler tpler otomatik olarak ykanabilmelidir.

38.Cihazn iletim sistemi Windows yazlm altnda almaldr. Spektrometre ve bal ise grafit frn, grafit frn otomatik rnekleyicisi, hidrr sistemi, alev/hidrr sistemi otomatik rnekleyicisi, on-line diluter aksesuarlarn kontrol edebilmeli, program, uygun aksesuar alndnda , alev, hidrr ve grafit frn almalar iin otomatik olarak numune seyreltmesi yaplabilmesine olanak salamaldr. 38. Yazlm, absorbsiyon , alev emisyon , integrasyon, integrasyon tekrar, pik ykseklii ve pik alan lm modlarnda almaya uygun olmaldr. 39. Hem standart hem de numune iin farkl sayda tekrarlama seilebilmelidir. 40. Yazlm program, numuneler ve standartlarn sisteme verilmesi srasnda , numune verme sisteminde numunenin transferi srasnda viskozite , yzey gerilimi farkllklar gibi fiziksel ve numune hazrlanma aamasndaki hatalar nedeniyle Absorbans sinyalindeki kk deiiklikleri dzeltmek iin internal standart kullanmna uygun olmaldr. 41. Teklif edilen cihaz ISO-9000 Sertifikasna sahip olmaldr. 42.Cihazn montaj , temsilci firma yetkili servis elemanlarnca yaplmal ve kullanc eitimi verilmelidir. 43.Cihazn 1 (bir) yl garanti ii cretsiz , bir yln bitiminden itibaren ise en az 7 yl sreyle creti karlnda servis ve bakm hizmetlerinin verilecei temsilci firma tarafndan taahht edilmelidir. 44. Cihazda oluabilecek arza durumunda servis istendiinde en ge bir hafta ierisinde servis verebilmelidir.45.Cihaz veren firmann yetkili bayii belgesi olmaldr.46.Cihazn Trkiye kullanc referans bildirilmelidir. 46. Cihaz ile birlikte bir adet lazer printer ve cihazn optimum almasna uygun bir adet g kayna verilmelidir. 47. Cihaz ile birlikte 10 adet grafit tp (bir kutu) ve bir adet ultra selenyum lamba verilmelidir.

AASnin KULANILII
ncelikle, analizini yapacamz element Cihazmzn bilgisayarnda daha nceden tanmlanmamsa,bu elementin belirli konsantrasyonlarda zeltilerini hazrlamalyz. Daha sonra cihazmza ilgili lambay yerletiriz yada elementle ilgili uygun dalga boyunu ayarlarz. Element iin uygun alev kaynan seeriz. Konsantrasyonunu bildiimiz zeltiler ile lm yapmaya balarz.ncelikle k kayna ve alev dzenei altrlr. lk nce bo zgen ile kalibrasyon yaplr.Kapiler boru araclyla bo zgen ekilerek aleve pskrtlmesi salanr, ve absorbans deeri 0 olarak llr.

 Daha sonra ayn ekilde konsantrasyonunu bildiimiz

zeltilerimiz iin de absorbans deerlerini okuruz.

Elde ettiimiz veriler nda,absorbans konsantrasyon Analizi yaplacak zeltiyi aleve ekeriz. Absorbans
deerini okuruz. Bu blmde giriimler gz nnde bulundurulmal, ve giderilmelidir.

grafii izeriz. Ekk yardm ile doru denklemini belirleriz.

Bilinmeyen zeltinin konsantrayonunu kardmz

grafiin doru denklemi yardmyla hesaplarz ve ynetmeliklere uyumluluunu karlatrabiliriz.

Ebay gibi baz sitelerde bu cihaz ikinci el yada sfr olarak bulabilirsiniz. Fiyatlar 2500$ ile 20.000$ arasnda deimektedir. Mesela, ebay dan 100$ a alabileceiniz bir AAS; Perkin Elmer marka,

FEN EDEBYAT FAKLTES

KMYA BLM

NAZIM CANER F9830501

nazimcaner@canerlertekstil.com