T.C.

GAZ NVERSTES ETM BLMLER ENSTTS EL SANATLARI ETM BLM GELENEKSEL TRK EL SANATLARI ETM BLM DALI

MUSTAFA DZGNMANIN EBRU SANATINA VE ETMNE KATKISI

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Hatice SARI

Ankara - 2008

T.C. GAZ NVERSTES ETM BLMLER ENSTTS EL SANATLARI ETM BLM GELENEKSEL TRK EL SANATLARI ETM BLM DALI

MUSTAFA DZGNMANIN EBRU SANATINA VE ETMNE KATKISI

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Hatice SARI

Danman Yrd. Do. Ylmaz ZCAN

Ankara 2008

Eitim Bilimleri Enstits Mdrlne, Hatice Sarya ait Mustafa Dzgnmann Ebru sanatna ve Eitimine Katks balkl tezi 05.02.2008 tarihinde, jrimiz tarafndan Geleneksel Trk El Sanatlar Eitimi Bilim Dalnda Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir

Ad Soyad ye (Tez Danman): Yrd.Do. Ylmaz zcan ye : Do. Dr. Vildan etinta ye : Do. Dr. Ycel Gelili

mza

NSZ

Bu aratrma Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Geleneksel Trk El Sanatlar Eitimi Bilim Dal, Yksek lisans Tezi gereince hazrlanmtr. Aratrma konusu olarak Klasik Trk Ebru Sanatn doruk noktasna ulatran Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ve eitimine katklar ele alnmtr. Ebru sanats Mustafa Dzgnman bu sanatmzn yaatlp sevilmesinde, gelecek nesiller aktarlmasnda byk hizmetlerde bulunarak, tm zverisi ile renciler yetitirmitir. Bu durum Mustafa Dzgnmann Klasik Trk Ebru Sanatndaki almalarnn aratrlmas sonucunu dourmutur. Bu almamzn ebru sanat ve onu en st noktaya ulatran Mustafa Dzgnmanla ilgilenenlere doyurucu bilgiler vereceini mit ediyoruz. almalarmzn ynlendirilmesi konusunda deerli fikirleri ile bana yardmc olan danmanm Yrd. Do. Ylmaz zcana, deerli hocam Vildan etintaa, Mustafa Dzgnman ile ilgili gr ve bilgilerinden yararlandm bata olu A. Haydar Dzgnman, rencileri Alparslan Babaolu, Fuat Baar, Aydn Glan, Serhan Aytan ve Sabri Mandracya teekkr ederim.

Hatice SARI

II

ZET

MUSTAFA DZGNMANIN EBRU SANATINA VE ETMNE KATKISI Sar, Hatice Yksek Lisans, Geleneksel Trk El Sanatlar Eitimi Bilim Dal Tez Danman : Yrd. Do. Ylmaz ZCAN Mays 2007 Bu aratrmada ebru sanatnn en byk ustalarndan biri olan Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ve eitimine yapt katklar tespit edilmeye allmtr. Mustafa Dzgnmann geleneksel Trk ebru sanatna ve eitimine yapt katklar saptayarak belgelemek aratrmann amacn oluturmaktadr. Aratrma monografik bir alma olup, betimleme yntemi kullanlmtr. Gerekli kaynak taramas yaplm ve grme teknii uygulanmtr. Mustafa Dzgnmann yetitirmi olduu rencilerinden ulalabilenlere grme formundaki sorular yneltilmitir. Alnan cevaplar dorultusunda sanatnn ebru sanatna dair eserleri incelenerek, bu sanata ve eitimine yapt katklar ortaya karlmaya allmtr. Aratrmann alma evrenini Mustafa Dzgnmann hayat ve almalar, rneklemini ise rettii eitli tarzlardaki eserleri oluturmaktadr. Ebru sanatna gnl vermi ve bu konuda olaanst almalara imza atm olan Mustafa Dzgnman 1920 ylnda stanbulda dnyaya gelmitir. 1940 ylndan balayp lmne kadar sren 50 yllk bir ebruculuk hayat olmutur.

III

Ebru sanat onunla bir dnm noktas yaamtr. eitli konularda yenilie ak olduu halde ebru konusunda klasik anlaya bal kalan ve bu konudaki modern uygulamalara iltifat etmeyen Dzgnman, hocas Necmettin Okyaydan devrald bu sanat byk gayretler sonucu zirveye tamtr. Ebru sanatnn zamanmza kadar hi bozulmadan gelmesinde, bu sanatn yurdumuzda ve dnyada tannmasnda ve gelimesinde byk katklar olmutur. Ayrca birbirinden deerli sanatlar yetitirerek bu sanatn unutulmasn nlemi ve gelecek nesillere doru bir ekilde aktarlmasn salamtr. Aratrma sonunda ortaya kan sorunlara dayal olarak yaplan nerilere yer verilmitir.

IV

ABSTRACT

CONTRIBUTION OF MUSTAFA DUZGUNMAN TO THE EBRU ART AND ITS EDUCATION Sar, Hatice Graduate, Education of Traditional Turkish Handicraft Discipline Thesis Advisor: Yrd. Do. Ylmaz OZCAN May-2007 In this research contributions of Mustafa Duzgunman who is one of the biggest experts of ebru art, to the ebru art and its education was determined. Determining and documenting the contributions of Mustafa Duzgunman to the traditional Turkish Ebru ebru art and its education composes the aim of this research. Research is monographic and description method was used in it. Required source scanning has been done and interview technique has been used. Questions in an interview form have been asked to the students of Mustafa Duzgunman. In accordance with the answers, artists performances about the art of ebru have been analyzed and his contributions to this art and its education has been tried to discovered. Researchs working part is composed of Mustafa Duzgunmans life and his works and the sampling part is composed of his performances he produced in various styles.

Mustafa Duzgunman who set his heart on ebru art and appended his signature on fantastic performances, come into the world in Istanbul in 1920. He has 50 year with ebru art starting from 1949 up to his death. The art of ebru lived its turning point with him. Although he is open to change in various subjects Duzgunman who stick to classical understanding about ebru and does not like modern applications, make this art which he took over from his teacher Necmettin Okyay, reach its peak levels with great efforts. He has great contributions to the ebru art that it existed up to this time without any deterioration, it is known in our country and in the world and he has contributions to the development of this art. Also he prevented this art from being forgotten and ensured it to be transferred to the future generations correctly by bringing up precious artists. At the end of the research, suggestions for the problems arise were placed.

VI

NDEKLER Sayfa NSZ.I ZET..II ABSTRACT..IV NDEKLER.....VI FOTORAFLAR LSTES......VIII TABLOLAR LSTES..IX

BLM I I. GR.1 1.1 Problem...2 1.2 Aratrmann Amac....2 1.2.1 Alt Problemler......2 1.3 Aratrmann nemi3 1.4 Aratrmann Sayltlar...3 1.5 Aratrmann Snrllklar...3 1.6 Tanmlar..4 BLM II II. YNTEM.9 2.1 Aratrmann Modeli...9 2.2 Evren ve rneklem.9 2.3 Verilerin Toplanmas..9 2.4 Verilerin Analizi...10 BLM III III. KAVRAMSAL EREVE VE LGL ARATIRMALAR..12 3.1 EBRU SANATI LE LGL BLGLER.12 3.1.1 Ebrunun Tanm.12 3.1.2 Ebrunun Tarihi Geliimi13

VII

3.1.3 Ebru Yapmnda Kullanlan Malzemeler...21 3.1.4 Ebrunun Yapl31 3.1.5 Ebru eitleri.37 3.1.6 Ebrunun Gnmzdeki Durumu ...46 BLM IV IV. BULGULAR VE YORUMLAR..53 4.1 EBRU SANATISI MUSTAFA DZGNMAN LE LGL BLGLER...53 4.1.1 Kaynaklardan Elde edilen Bilgiler.53 4.1.1.1 Mustafa Dzgnmann zgemii....53 4.1.1.2 Mustafa Dzgnmann Ebru Sanat Hakkndaki Dnceleri...64 4.1.1.3 Mustafa Dzgnmann Ebrularnn zellikleri.69 4.1.1.4 Mustafa Dzgnmann Ebrular73 4.1.1.5 Tablolar ve Deerlendirmeleri..118 4.1.1.6 Mustafa Dzgnmann Ebru Sanatna ve Eitimine Yapt Katklar128 4.1.2 Grmeler Sonucunda Elde Edilen Bilgiler...131 4.1.2.1 Grme Yaplan Kiiler..131 4.1.2.2 Grmelerden Elde Edilen Cevaplar...132 4.1.2.3 Grmelerin Deerlendirilmesi.......152 BLM V V. SONU VE NERLER.157 5.1 Sonular..157 5.2 neriler...161 KAYNAKA............................................................................................................163 EKLER............................................................................167 EK-1: Grme Sorular...168 EK-2: Kaynak Kii Knyeleri...169 EK-3: Bilgi Formu171

VIII

FOTORAFLAR LSTES Sayfa Fotoraf 1: Fotoraf 2: Fotoraf 3: Fotoraf 4: Fotoraf 5: Fotoraf 6: Fotoraf 7: Fotoraf 8: Fotoraf 9: Guy- evgan......................................................................................15 Hadiat-s Seda..15 Maliki Deylemi Hatt..15 Mecmatl acaib15 Ebru yapmnda kullanlan malzemeler...21 Kitre.24 Sr d..25 Ebru teknesi.26 Ebru fras..27

Fotoraf 10: Taraklar...28 Fotoraf 11: Biz takm29 Fotoraf 12: Deteseng ta...29 Fotoraf 13: Ebru kurutma tas.30 Fotoraf 14: Krek...30 Fotoraf 15: Boya kab.31 Fotoraf 16: Suda bekletilmi kitre..34 Fotoraf 17: Kitrenin szlmesi...34 Fotoraf 18: Kitrenin tekneye szlmesi.34 Fotoraf 19: Kitrenin zerine gazete rtlmesi...34 Fotoraf 20: Boyann hazrlanmas..34 Fotoraf 21: Boyann kontrol.34 Fotoraf 22: Boyann atlmas..35 Fotoraf 23: Gelgit ebru yapm...35 Fotoraf 24: al ebru yapm35 Fotoraf 25: Tarakl al ebru yapm35 Fotoraf 26: Tarakl gelgit ebru yapm...35 Fotoraf 27: Tarakl gelgit ebru...35 Fotoraf 28: Kadn tekneye yatrlmas36 Fotoraf 29: Kadn syrlmas...36

IX

Fotoraf 30: Tekneden kan ebru...36 Fotoraf 31: Ebrunun taya serilmesi.36 Fotoraf 32: Tekneye gazete rtlmesi36 Fotoraf 33: Gazetenin syrlarak artk boyalarn alnmas..36 Fotoraf 34: Battal ebru...37 Fotoraf 35: Somaki ebru.37 Fotoraf 36: Neftli battal ebru..38 Fotoraf 37: Serpmeli battal ebru38 Fotoraf 38: Gelgit ebru...38 Fotoraf 39: al ebrusu39 Fotoraf 40: Tarakl ebru.39 Fotoraf 41: Hatip ebru (Meneke)..40 Fotoraf 42: Hatip ebru (Yldzl)40 Fotoraf 43: Hatip ebru (Mtenevvia).40 Fotoraf 44: Hatip ebru (arkfelek)...40 Fotoraf 45: Hatip ebru (Tarakl yrek)...40 Fotoraf 46: Hatip ebru (Yrekli)40 Fotoraf 47: iekli ebru.41 Fotoraf 48: Koltuk ebrusu..42 Fotoraf 49: Kumlu ebru..42 Fotoraf 50: Klkl ebru.43 Fotoraf 51: Blbl yuvas ebru..............................................................................43 Fotoraf 52: Hafif ebru44 Fotoraf 53: Katal (Kalpl) Yazl ebru...44 Fotoraf 54: Akkaseli ebru...45 Fotoraf 55: Ebrulu minyatr...45 Fotoraf 56: Hattat Fuat ebrusu...51 Fotoraf 57: ok renkli lale ebru.51 Fotoraf 58: Hilye formlu ebru51 Fotoraf 59: Gelincik ebru...51 Fotoraf 60: Gravrl ebru..51 Fotoraf 61: Resimli ebru51

Fotoraf 62: Karakalem zeminli ebru..51 Fotoraf 63: Mustafa Dzgnman...53 Fotoraf 64: Mustafa Dzgnman atlyesinde alrken...55 Fotoraf 65: Mustafa Dzgnmann attar dkkan.57 Fotoraf 66: Mustafa Dzgnman Aziz Mahmud Hdayi trbedar iken...58 Fotoraf 67: Mustafa Dzgnmann kabri..........63 Fotoraf 68: Hatip ebru....70 Fotoraf 69: Battal ebru...70 Fotoraf 70: Battal ebru...73 Fotoraf 71: Battal ebru...74 Fotoraf 72: Battal ebru...75 Fotoraf 73: Battal ebru...76 Fotoraf 74: Battal ebru...77 Fotoraf 75: Battal ebru...78 Fotoraf 76: Battal ebru...79 Fotoraf 77: Blbl Yuvas ebru..80 Fotoraf 78: Blbl Yuvas ebru .............81 Fotoraf 79: Gelgit ebru.......................82 Fotoraf 80: Gelgit ebru ..83 Fotoraf 81: Tarakl ebru.84 Fotoraf 82: Tarakl ebru 85 Fotoraf 83: al ebru ...........................86 Fotoraf 84: Tarakl al ebru ...87 Fotoraf 85: Hatip ebru (Meneke)......88 Fotoraf 86: Hatip ebru (Meneke)..89 Fotoraf 87: Hatip ebru (arkfelek)...90 Fotoraf 88: Hatip ebru (arkfelek)...91 Fotoraf 89: Hatip ebru (Yrekli)92 Fotoraf 90: Hatip ebru (Yrekli)93 Fotoraf 91: Hatip ebru (Mtenevvia).94 Fotoraf 92: Kumlu ebru .............95 Fotoraf 93: Akkaseli ebru ..96

XI

Fotoraf 94: Koltuk ebru .....................97 Fotoraf 95: Koltuk ebru..98 Fotoraf 96: Koltuk ebru..99 Fotoraf 97: Demet papatya, karanfil, lale.100 Fotoraf 98: Papatya, lale, hatip kompozisyonu101 Fotoraf 99: Demet papatya ebru...102 Fotoraf 100: Demet papatya ebru...103 Fotoraf 101: Demet papatya, meneke, lale, karanfil.104 Fotoraf 102: Demet gl ebru..105 Fotoraf 103: Demet gl ebru .106 Fotoraf 104: Demet lale ebru.107 Fotoraf 105: Demet lale ebru.108 Fotoraf 106: Demet lale ebru.109 Fotoraf 107: Smbl ebru..110 Fotoraf 108: Smbl ebru .....................................111 Fotoraf 109: Gelincik ebru 112 Fotoraf 110: Gelincik ebru 113 Fotoraf 111: Demet meneke ebru.114 Fotoraf 112: Demet karanfil ebru ..115 Fotoraf 113: Demet karanfil ebru ..116 Fotoraf 114: Demet karanfil ebru ..117

XII

TABLOLAR LSTES Sayfa Tablo 1: Tablo 2: Tablo 3: Tablo 4: Tablo 5: Tablo 6: Tablo 7: Tablo 8: Geleneksel Trk ebrusunda kullanlan ana renkler.22 Geleneksel Trk ebrusunda kullanlan ara renkler..22 Teknik Dkm Tablosu.119 Teknik uygulama says ve yzdeleri120 Renk Dkm Tablosu....122 Renk uygulama says ve yzdeleri...123 Malzeme Dkm Tablosu.126 Malzeme uygulama says ve yzdeleri127

BLM I I. GR Ebru, younlatrlm su zerine suda erimeyen boyalarn fra yardm ile atlmasyla meydana getirilen sanat trdr. Bulut gibi grnmnden dolay Farsa Ebri sznden gelmektedir. Mermer damarlar gibi renkli, dalgal ve hareli ekilleri vardr. Zamanla Ebri kelimesi deiime urayarak Trkeye Ebru olarak yerlemitir (Gkta, 1987, s.15). Ebru ii ile uraan sanatkara ebrucu denilmektedir. Ebru bir tr kat bezeme ve ssleme sanatdr. Trk ssleme sanatlar iinde nemli bir yeri vardr. Kltrmzn gzellik ve estetik anlay ile gelierek lmszlemitir. Bu topraklarda 500 yldr yapld sanlan bu sanat kendine has zellikleri ile Trk Ebrusu denilerek dierlerinden ayrlmaktadr. Ebru sanats doadaki bir takm gzellikleri, doadaki grnmlerine mmkn olduunca sadk kalarak ve ilerinden gelen bir renk cokusu ile su zerine ileyip oradan da kada aktarr. Kat ssleme sanat ebruculuun ne zaman baladna ilikin kesin bir belge yoktur. Eski kitaplarn ciltlerinde kapak ile kad balayan yan kad olarak, murakka iindeki yazlarn kenarlarnda ve pervazlarnda ebru katlar bulunmutur. Bu sanatnn balangcna ilikin en nemli almay Uur Derman yapmtr. Trk Sanatnda Ebru adl kitabnda rastlad ilk ebrularn 1554 ve 1586 tarihli olduunu yazmtr. Ebru sanatnn pek yoluyla Buharadan geldii dnlmektedir. Bu sanatla ilgili ilk kaynak 1608 tarihli Tertib-i Risale-i Ebru olup Uur Derman tarafndan yaynlanmtr (Derman, 1977, s.7). Ebru sanat balangta hat, tezhip ve cilt sanatlarna hizmet eden bir yardmc sanat olmasna karn gnmzde tek bana bir sanat tr haline gelmitir.

Ustalarn byk bir sabrla gelitirdikleri, eitli ekil ve denemelerle yaratclklarn kullanarak gnmze getirmeyi baardklar ebru sanatnda gemiten gnmze hizmet veren sanatlar arasnda Mustafa E. Dzgnmann ayr bir yeri vardr. 1.1 Problem Bu aratrmada klasik Trk ebru sanatna gnl vermi ve bu konuda olaanst almalara imza atm olan, Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ve eitimine ne gibi katklar vardr? sorusuna cevap aranmtr. 1.2 Aratrmann Amac Bu aratrmann temel amac Cumhuriyet dneminin en deerli ebru sanats olan Mustafa Dzgnmann klasik Trk ebru sanatna ve eitimine katklarn saptayarak belgelemek ve kaynak oluturmaktr. 1.2.1 Alt Problemler Mustafa Dzgnmann kiilik zellikleri nedir? Mustafa Dzgnmann ebrularnn zellikleri nelerdir? Mustafa Dzgnmann ebru sanat dair dnceleri nelerdir? Mustafa Dzgnmann ebru sanatndaki yeri ve nemi nedir? Mustafa Dzgnman hakkndaki genel dnceler nelerdir?

1.3 Aratrmann nemi Mustafa Dzgnmann klasik Trk ebrusunda nemli bir yeri vardr. Onun yapt almalarla ebru sanat teknik ve estetik olarak en st noktaya ulamtr. Yetitirdii rencileri ile bu sanatn doru bir ekilde gelecek nesillere aktarlmasna hizmet etmitir. Bu alma ebru sanatnda ok sayda eser vermi ve renci yetitirmi olan Mustafa Dzgnmann bu sanata ve eitimine katklarn ortaya koymas bakmndan nem tamaktadr. 1.4 Aratrmann Sayltlar Aratrmada kullanlacak kaynaklar yeterlidir. Veri toplamak amac ile gelitirilen ve uygulanan grme sorular konuyu aklayc niteliktedir. Grme sorularnn uyguland kiilerin doru cevap verdikleri varsaylmtr. alma rneklemi olarak seilecek eserler evreni temsil edecek zelliktedir. Ortaya konan sonularn ve nerilerin Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ve eitimine katksnn belirlenmesinde yardmc olaca varsaylmtr. 1.5 Aratrmann Snrllklar Aratrma : Mustafa Dzgnmann hayat ve eserleri ile snrldr. Mustafa Dzgnmann sanat ve eitimci yn ile snrldr.

Mustafa Dzgnmann ulalabilen rencileri ve yaknlar ile snrldr. Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ve eitimine katklar ile snrldr. Yerli kaynaklar ile snrldr.

1.6 Tanmlar Akkase: Kelime Aks kknden gelmektedir. Eskiden hat sanat mahsullerinin meydana getirilmesinde kadn yaz yazlacak ksmnn ayr, etrafnn da ayr renge boyanmasna verilen isimdir (Gkta, 1987, s.11). At kuyruu kl: Hatip, iek ve dier ebrularn ekillendirilmesinde kullanlan kl cinsidir (Gkta, 1987, s.11). Ayar: Ebru yapmna balamadan nce kullanlacak olan boyalarn kvamna getirilmesidir (Gkta, 1987, s.11). Battal ebru: Tekneye serpilen boyalara hibir mdahalede bulunulmadan elde edilen bir ebru trdr (Gkta, 1987, s.11). Battal ad verilen byk boy katlara yapld iin bu ad almtr (zen, 1985, s.6). Bozuk tekne: Tekne iinde bulunan kitrenin sulanarak bozulmas sonunda ebrunun yaplamayacak hale gelmesidir (Gkta,1987, s.12). Czi irade: Ebrucu tarafndan boyalarn usulne gre hazrlanp tekneye atlmasdr (Gkta, 1987, s.12).

aharkue (Cihar-gue): Harap olmu kitap kaplarnn drt kesine geirilen mein eklerdir (zen, 1985, s.12). kma ebru: stenilen mkemmeliyette olmayan veya baz taraflar bozuk olan ebrudur (Gkta, 1987, s.13). ifte aharl ebru: Ebrulu kadn zerine nce suda kaynatlan koyu muhallebi kvamndaki ekersiz niastann ve kuruduktan sonra apla sulandrlm yumurta aknn srlmesi ile elde edilen ebrudur (Gkta, 1987, s.14). Buna ksaltlarak iftalide denilmitir (zen, 1985, s.13). Ebre: Ebru kelimesinin aataycadan geldii sylenen asl ekline verilen addr (Gkta, 1987, s.14). Ebri: Ebru kelimesinin daha eski yazl ve syleni eklidir. Farsa ebri olarak nitelendirilen ebru katlar, daha sonra dildeki vokal deimesi ile ebru haline gelmitir (Gkta, 1987, s.14). Ebru: Sulu bir karm zerine fra yardm ile atlan boyalarn ekillenmesi ile meydana getirilen sanat trdr (Gkta, 1987, s.15). Ebrulu kat: zerine boya ile somakiye benzer damarlar yaplm kada verilen ad. Eskiden bu katlar kitap ve defterlere kap olarak geirilmitir. (zen, 1985, s.18) Ebrucu: Ebru yapmn gerekletiren sanatkardr (Gkta, 1987, s.16). Ebru tutmak: Ebrucular tarafndan ebru yapmak manasnda kullanlan bir tabirdir (Gkta, 1987, s.20).

Fon ebrusu: Ak renklerle yaplr. Genellikle al ve tarakl desenleri kullanlr. zellikle yazya fon tekil etmesi bakmndan hattatlar tarafndan tercih edilir. Tekne temiz olduu zaman yaplr (Gkta, 1987, s.21). Hafif ebru olarak da bilinmektedir (zen, 1985, s.22). Hatt- mnkesir: Krtklanma. Boya ile kitrenin uygunsuzluundan oluan ve yaplan ebrunun tekne zerinde bozulmasna ebrucular tarafndan verilen addr (Gkta, 1987, s.22). Haraza suyu: Ebru teknesine atlan boyalarn yaylmasn salayan ve eskiden d yerine kullanlan maddenin addr. Kesim hayvanlarnn dnde ve irdenindeki talarn suyudur (Gkta, 1987, s.22). ne: Hava kabarcn ortadan kaldrmak iin kullanlan alettir. (Gkta, 1987, s.22) mam ebrusu: Necmettin ebrusu (Gkta, 1987, s.22). Hattat ve ebrucu olan Necmeddin Okyayn ilk defa yapt iekli ebrulara verilen addr. iekli ebrulara bu adn verilmesi Necmeddin Okyayn rencilerinden olan Ord. Prof. Dr. Sheyl nver tarafndan teklif edilmi ve kabul edilmitir. Bunun yan sra Hac Kamil Akdik de Necmeddin Efendinin skdar Yeni Camii imam olmas dolaysyla bu tip ebrulara mam Ebrusu adnn verilmesini teklif etmise de Necmeddin ebrusu tabiri benimsenmitir. (Gkta, 1987, s.26) Kalnt: Teknede yaplan bir ebrunun kada alndktan sonra boyalarnn bir ksmnn teknede kalmasdr (Gkta, 1987, s.22). Kaymak: alma bittikten sonra teknenin zerinin ak braklmas sonucunda kitrenin koyulamasdr (Gkta, 1987, s.23).

Kapak: Ebru yapm bittikten sonra teknenin iine bir ey dmesini nlemek ve kitrenin bozulmamas iin zerine kapatlan kattr. Bu kapak genellikle son yaplan ebrunun tekne zerinde braklmas ile olur. Kapak, dier bir almaya kadar teknenin zerinde kalr. Bundan dolay kapaklara Kapak Ebrusu ad verilir (Gkta, 1987, s.22). Koltuk: Murakkalarn ilk satrn tekil eden sls yazdan sonra, nesih yaz ile o satrdan ksa olarak yazlan satrlarn iki tarafnda kalan bo ksmlar hakknda kullanlan bir terimdir (zen, 1985, s.39). Klli irade: Ebrunun, maddi ve manevi olarak iki unsurun birlemesinden meydana geldiine inanlmaktadr. Boyalarn usulne gre hazrlanp tekneye atlmas insann czi iradesidir. Onlarn imtizac Tanrya bal bir eydir. Bu da klli iradedir (Gkta, 1987, s.25). Mhre: Kuruyan ebrular zerinde kalan kitre vastas ile parlatmaya yarayan alettir. Mhrelenen ebrularn zerindeki boyalarda bu suretle kmaz. (Gkta, 1987, s.25) Mil: Teknenin nnde bulunan pirinten yaplm sere parma

kalnlndaki ubuktur. Tekneden karlan ebrularn zerindeki kitre bu mile syrlarak darya karlr (Gkta, 1987, s.25). Nak Ber-ab: Ebru teknesinde hasl olan, kalc olmayan desenlerdir (Gkta, 1987, s.26). Neft: Terebentin ad verilen bir cins ya ile ebru zerinde benek eklinde boluklar amaya yarayan maddedir (Gkta, 1987, s.26). Taban: iekli veya hatip ebrularnn zerinde bulunduu tek renkten meydana gelen zemine verilen ad (Gkta, 1987, s.27).

Tarz- Kadim: Battal ebru. (Gkta, 1987, s.29). Tarz- Cedid: Klasik stilde olmayp yeni modellerin ebruya uygulanmas ile elde edilen ebrulara verilen ad (Gkta, 1987, s.29). Tav: Kad tekneye yatrdktan sonra boyalarn tam olarak kada gemesi durumudur (Gkta, 1987, s.29). Ttn yapra suyu: Eskiden d yerine kullanlan maddedir. (Gkta, 1987, s.30) Zemin: Hatip ve iekli ebrularn altnda bulunan ak renk fondur. (Gkta, 1987, s.31) Zerefanl ebru: Ebrunun zerine ezilmi varak altn serperek yaplm ekline verilen addr (Gkta, 1987, s.31). Tahrirli ebru: Hatip ebrularnn kenarna altnla kontr ekilmesiyle oluturulan ebru trdr (Gkta, 1987, s.28).

BLM II II. YNTEM 2.1 Aratrmann Modeli Bu aratrma monografik bir alma olup, tarama modelinde betimsel bir aratrmadr. Ebru sanat ve Mustafa Dzgnman ile ilgili tm kaynaklar tespit edilerek, taranm; bulunan kaynaklardan bilgiler elde edilmi, hayat ve eserleri ile ilgili aklamalar yaplmtr. Mustafa Dzgnmann olu A. Haydar Dzgnman ve yetitirmi olduu rencilerine hazrlanan grme formlarndaki sorular yneltilmitir. Alnan cevaplar dorultusunda sanatnn ebru sanatna dair eserleri incelenerek, bu sanata ve eitimine getirdii yenilikler ve yapt katklar ortaya karlmaya allmtr. 2.2 Evren ve rneklem Bu aratrmann alma evrenini Mustafa Dzgnmann hayat ve almalar, rneklemini ise aratrmaya alnan sanatya ait 45 adet ebru rnei oluturmaktadr. 2.3 Verilerin Toplanmas Aratrmada Bilkent niversitesi, Gazi niversitesi, Trk Tarih Kurumu, Trk Dil Kurumu Ktphaneleri ve Milli Ktphaneye gidilerek literatr taramas yaplm, konu ile ilgili kitap, dergi, makale, ansiklopedi ve elektronik posta kaynaklar taranmtr. YKte bulunan ebru sanat ile ilgili tezler incelenmitir.

10

Ayrca Mustafa Dzgnman hakknda bilgi edinmek iin olu A. Haydar Dzgnman ve kendisinden ebru eitimi alm olan rencileri ile grlmtr. Kimi zaman soru-cevap, kimi zaman sohbet niteliinde olan grmelerde onlarn Mustafa Dzgnman hakkndaki gr ve dnceleri tespit edilmitir. Bunun yan sra ebru sanatna getirdii yenilikler eserlerini incelemekle mmkn olacandan, sanatnn ulalabilen eserlerine aratrmada yer verilmitir. Galata Mevlevihanesinde Dzgnman Odasnda bulunan ebrular ve ebru yapmnda kulland malzemeleri izin alnarak grlmtr. Geleneksel usullerle ebru yapan bir atlyeye gidilerek ebru yapmnda kullanlan malzemelerin hazrlan ve ebrunun yapm aamalar izlenerek bilgi alnm ve fotoraflandrlmtr. TRT 2 iin ekilen ve Mustafa Dzgnman konu alan Sanatmzdan Portreler adl belgesel filmden yararlanlmtr. Mustafa Dzgnmann sunulan eserleri, grmeler ve dier kaynaklardan ortaya kan sonular deerlendirilerek genel bir yargya varlm ve Klasik Trk ebru sanatna ve eitimine yapt katklar ortaya karlmtr. 2.4 Verilerin Analizi Sanatya ait ebrularn renk, teknik ve malzeme dkm tablolar hazrlanarak saysal deerleri belirlenmitir. Bu saysal deerlerin bilgisayar ortamnda SPSS program kullanlarak yzdeleri hesaplanmtr. Bylece kullanlan teknik, renk ve malzemelerin oranlar belirlenmeye allmtr. Bu oranlar sonu ksmnda belirtilmitir. Sanatnn olu ve rencileri ile yaplan grmelerden elde edilen veriler zmlenerek yorumlanmtr.

11

Kaynaklardan elde edilen veriler zmlenerek yorumlanmtr. Grmelerden elde edilen veriler ile kaynaklardan elde edilen veriler karlatrlarak yorumlanmtr.

12

BLM III III. KAVRAMSAL EREVE VE LGL ARATIRMALAR 3.1 EBRU SANATI LE LGL BLGLER 3.1.1 Ebrunun Tanm Kat ssleme sanatlarmzn en deerlilerinden biri olan ebru, kitre veya benzeri maddelerle younluu arttrlan su zerine serpilen boyalarn ekillenmesi ile oluturulan desenlerin kada alnmas ile oluturulan bir sanattr. (Artan, 2002, s.328) Gnmzn deerli ebru sanatlarndan biri olan Timuin Tanarslan ise ebrunun tanmn yle yapmtr:
Grmek isteyen bir gzle bakldnda insana gkyznde ahenkli bir bulut kmesi, bir mermer kesitindeki hareli billurlar veya bir damar, bazen suya susam topran yzndeki atlaklar manzumesi, bazen bir avu kumda oluuvermi ahenkli bir desen, bazen rengarenk bir iek bahesi etkilerini aktarabilen ve sanatkara sonsuz anlatm imkanlar salayan, her devre uyan bir sanattr (Tanarslan, 1988, s.13).

Ebru, doadaki gzellikleri asllarna sadk kalarak ve gnlden gelen bir renk cokusu ile su zerine ileyip oradan kada aktarma sanatdr. (Tanarslan, 1988, s.13) Ebru szcnn asl Farsadan gelmektedir. Renklerin kat zerinde bulut kmeleri halindeki grnmnden dolay Farsa bulut bulutumsu anlamndaki ebr adn almtr. Bu szck zamanla deiiklie urayarak ebri daha sonra ebru halini almtr (Sungur, 1994, s.54).

13

emseddin Sami Bey Kamus- Trki adl byk lgatinde ka manasna gelen ebru iin ayr bir madde atktan sonra Ebru: Asl: Farsa Ebri=bulut renginde ve daha dorusu, aatayca Ebre yani Roba(elbise) yz, krk kab). Hare gibi dalgal ve damarl( kuma, kat v.s.), cz ve defter kab yapmak iin kullanlan renkli kat olarak izah etmitir (Derman, 1977, s.8).

emsettin Sami Bey bu dncesi ile ebru kelimesinin geen yzyl sonlarnda ebreyi unutturacak derecede dilimize yerletiine ve kelimenin, aslnda ebre olarak aataycadan geldiine iaret ederek bu sanatn Trkistanda aatay Devrine (15.yy.) ait olduu hususunu akllara getirmitir (Derman, 1977, s.8). Ebru kelimesinin asl olarak Ab-rudan geldiini, bunun Farsada isim tamlamas karlnn yz suyu, sfat tamlamas karlnn su yz demek olduunu, nk bu sanatn su yznde icra edildiini savunanlar da vardr. (Artan, 2002, s.329) Eski ebru risalesi olan Tertib-i Risale-i Ebriden de anlalaca zere ebrunun ab-rudan deil ebriden geldii grlmektedir. Necmettin Okyayn da bu kelimeyi ebri eklinde kulland sylenmitir (Derman, 1977, s.8). Kat zerinde mermerdekine benzer damarlar grld iin, Avrupallar ebru kadna mermer kad papier marbre, marmor papier, marbled paper demilerdir. Araplar ise varakl-mcezza damarl kat adn vermilerdir. (Ersoy, 1989, s.25) 3.1.2 Ebrunun Tarihi Geliimi Kat ssleme sanatlarmzn en nemlilerinden biri olan ebrunun ilk kez ne zaman yapldna dair kesin bir bilgi yoktur. emseddin Sami Kamus- Trki adl eserinde ebrunun kaynan XV.yy Trkistanda aatay devri olarak gstermitir. (Ersoy, 1989, s.25).

14

Trkistanda doduu belirtilen ebru, burada fazla bir gelime gstermeden pek yolu ile Anadoluya ebri ismini alarak gemi ve burada en gzel rnekleri verilmitir. Yaz, Kta, levha, minyatr kenarlarnda ve ciltlerin n ve arka kapak ilerinde ok kullanlmtr (Ersoy, 1989, s.25). Trk ebrusunun tarihi geliimi gz nne alndnda 8. ve 9.yy. dan balayarak yapld da tahmin edilmektedir (oktan, 1992, s.6). Her ne kadar ok eski tarihli kitaplarn cilt kapaklarnn ilerinde yan kad olarak ebru kullanlmsa da bunlar cildin, kitabn yazm tarihinden daha sonraki bir tarihte onarlmas srasnda yaptrlm olabileceinden, o kitapta kullanlan ebrunun yapm tarihi konusunda bir fikir veremez. Bir ebrunun yapm tarihinin kesin olarak sylenebilmesi iin ancak ebru zerine tarih atlarak yaz yazlm olmas delil olarak kabul edilmektedir (Elhan, 1998, s.1). Tarihlenebilen en eski ebrular, Topkap Saraynda bulunan Arifinin 1539 tarihli Guy- evgan adl eserindeki ebrular, Heratl Mir Alinin stanbul niversitesi Ktphanesinde bulunan 1539 tarihli iki ktasnn bulunduu ebrular, Uur Derman koleksiyonunda bulunan Maliki Deylemiye ait bir ktann yazld 1554 tarihli ebrulardr (Artan, 2002, s.330). Fuzulinin Hadikat-s Seda (Mutluluklar Bahesi) adl eserinin bir kopyasnda kullanlm olan ebrular da bunlardan biridir. lk ebrunun yapan bilinmemesine karlk Hadikat-s Sedann ba sayfasnda Hadikat-s Seda yazldktan sonra krmz mrekkeple Ma ebek Mehmet Ebrisi ibaresi eklenmitir. Kitabn sayfalar arasnda adet hafif ebru kullanlm ve son sayfas da katib-l harf Ahmet bin Hasan yenieri-i korucuyan- dergah- ali fi beldet (l) Trablus am fi zeman defterdar Mehmet Efendi. Sene 1004 ibaresi bulunmaktadr. Ba sayfadaki ebek Mehmet Ebrusu ile anlamndaki bu ibareden kitapta kullanlan ebrularn, Tertib-i Risale-i Ebride kendisinden ebek diye bahsedilen ebrucu tarafndan yapld ve bu ebrucunun adnn Mehmet Efendi

15

olduu, son sayfasndaki ibareden de kitabn (1595) ylnda yazld anlalmaktadr (Yazan, 1986, s.42).

Fotoraf 1: Guy- evgan

Fotoraf 2: Hadikat-s seda

Fotoraf 3: Maliki Deylemi Hatt

Fotoraf 4: Mecmatl acaib

Katlk zerine geni bilgisi olan Mehmet Ali Katnn svirede kan Palette dergisine yazd makalede 1447 tarihli yaz bulunan ebrulu bir kad Topkap Saraynda grdn bildirmitir. Fakat numaras verilmedii iin tespit edilememitir (Barutugil, 1999, s.24). Albut Haemmark, 1977 ylnda yaynlad Buntpapier adl eserinde,

ebrunun gzel bir Trk sanat olduunu, kada mermer gibi bir grnm verdii iin mermer kad (papier marble, marbled paper) olarak isimlendirdiklerini ve bu sanat Batllarn bilmediini yazmtr (Ersoy, 1989, s.25). 1912de Londrada F.R. Martin tarafndan Trk-ran-Hint Minyatr ve Panterler hakknda yazlan kitabn, 2. cildinde, 231 numaral resim, ince tarakl ebru zerine yaplm at, inek gibi hayvan ekilleri grlmtr. Aklamasnda ise: (Ebru

16

zerindeki hayvan motifleri. Sene 1550. Trk ekol.) ibaresi grlmtr. Bu vesika ebrunun yaklak 4,5 yzyllk bir gemii olduunu gstermektedir. (Birol, 1969, s.3) ranllar, ebrunun kendilerinin eseri olduunu iddia etmektedirler. XVI.yy.n sonunda vefat eden Kad Mir Ahmed Mni-i Kumi, yazd Glistan- Hner adl eserinde ebrunun, ah Tasmasb (1524-1576) devrinde Hintte yaayan ranl sanatkarlardan biri olan Mir Mehmet Tahir adnda biri tarafndan icat edildiini ve sonra ebrunun tccarlar tarafndan rana getirildiini ve randan bu sanat Mevlana Yahya Kazvini adl birinin gelitirdiini yazarsa da Trk aratrmaclarn ortaya koyduklar delillerden anlaldna gre, ebrunun tarihi Glistan- Hnerin verdii tarihten daha gerilere gitmektedir (Gkta, 1984, s.5). Ebru, 1600-1700 yllar arasnda en parlak dnemini yaamtr. Bunda en byk etkenlerden biri, ebruyu Trkler aracl ile tanyan ve ona Trk kad, Trk mermer kad adlarn veren Avrupallarn istekleri olmutur. O dnemde Batya pek ok ebru rnei ve birok krala da hatra defteri gnderilmitir. O yllarda, ciltiliin ve sslemenin de rabet grmesi ebrunun da gelimesine destek olmutur (Sungur, 1994, s.55). Bu dnemde Avrupal ebru ile teorik ve uygulamal olarak uramaya balamtr. Ebru yapm hakknda Avrupada yaymlanan ve gnmze ulaabilen yazlar, Doudan tanan o zamann ebru uygulamalarn bizlere aktardklar iin deerli olmutur. George Sandys ve Sir Thomas Herbert gibi gezginler notlarnda ok ksa olarak ebruya da yer vermilerdir (Snmez, 1988, s.28). Avrupaya ebrulu kat Doudan intikal etmitir. XV.yy.da talyaya giden Trk mcellitleri, kendi tarz cilt sanatlarn yaymlardr. Bu arada kat ebrulamasn da reterek, ebruculuu Avrupada moda haline getirmilerdir. (Binark, 1975, s.53)

17

Bu tarihlerden sonra matbaann icad, bask kitaplarn ortaya kmas, bu sanatlarn azalmasna neden olmutur (Sungur, 1994, s.55). Cumhuriyet dneminde Sanayi-i Nefise Mektebinde ders olarak okutulmaya balanmas, ebru sanatna tekrar nem kazandrmtr (Sungur, 1994, s.55). Ebru, slam sanatlar arasnda nemli bir yer tutmutur. 16. ve 17.yy. arasnda birok tekkeler usta-rak yntemi ile renci yetitiren sanat atlyeleri haline gelmitir (Barutugil, 1999, s.27). Mkemmellik derecesindeki birok eserin altnda, dervi terbiyesinin verdii alak gnlllkle imza bile atlmamtr. Bu yzden birok sanat eserinin kime ait olduu bilinmemektedir (Yazan, 1986, s.41). Gnmze kadar gelebilen Osmanl tekkelerinden zbekler Tekkesi ebru sanat ve bu sanatn gnmze kadar ulamas asndan nemlidir. Kurtulu Sava srasnda Kuvay-i Milliye vazifesi gren tekke, iinde birok sanatn ve zanaatn retildii, uyguland bir okul grevi grmtr. Bu dnemde tekke nemli bir ebru okulu haline gelmi ve Necmettin Okyay, Sami Efendi ve Abdlkadir Efendi gibi byk ustalar yetitirmitir (Barutugil, 1999, s.28). Ebru sanat retmekle, okumakla, yazmakla anlatlmayan, en nemlisi bizzat deneyime ve pratie dayal olan, tm klasik Osmanl sanatlarnda olduu gibi ustarak yntemi ile renci yetitiren bir sanat dal olduundan, gerek deerde ebru yapabilmek, uzun yllarn hatta mrn bu sanata adam olan sanatkarlara nasip olmutur (Yazan, 1986, s.42). simleri belirlenebilen balca ebru sanatlarmz gre yle sralayabiliriz: ebek Mehmet Efendi: Hakknda fazla bir bilgi bulunmamaktadr. Tertib-i Risale-i Ebride kendisinden rahimehullah (Allah ona rahmet etsin) diye bahsedilmektedir. Buna

18

gre lmnn bu risalenin yazm tarihi olan 1608 tarihinden nce olduu, yine ayn risalede geen Nsha-i ebek sznden de ebru hakknda bilmediimiz bir risale sahibi olduu dnlmektedir (Elhan, 1998, s.15). Hatip Mehmet Efendi: stanbullu'dur. Ayasofya Camii hatibi olmas nedeniyle hatip diye anlan Mehmet Efendi'nin doum tarihi bilinmemektedir. Tuhfe-i Hattatinde kendisinden pir-i mbarek diye bahsedilmektedir. Nisan 1773de vefat ettiinde yann bir hayli ilerde olduu dnlmektedir. Eski Zhdi diye de bilinen Zhdi smail Aa'dan sls-nesih yazlarn renmitir. Hatip ebrusunu ilk o yapt iin onun ad ile anlmaktadr. O zamana kadar kitrenin kvamndan dolay soluk olan ebrularn renklerini kitresinin kvamn artrarak canllatrm olmas sebebiyle ebruculuk tarihimiz asndan nemli bir ahsiyettir. Ebrular zamannda yaplan ilerde daima kullanlm olup renklerinden ve slubundan hemen tannmaktadr. Hocapaa'daki evinde kan yangnda eserlerini kurtarmak isterken kendisi de ebrularyla birlikte yanarak vefat etmitir (Derman, 1977, s.31). eyh Sadk Efendi: Buhara'nn Vabakne ehrinde domutur. skdar Sultantepesi'ndeki zbekler Dergah eyhliinde bulunan Sadk Efendi'nin hayat hakknda fazla bilgi bulunmamaktadr. Ebruculuu Buhara'da iken renmi ve iki olu Edhem ve Salih Efendiler'e retmitir. 11 Temmuz 1846 tarihinde vefat etmitir (oktan, 1992, s.8). Hezarfen Ethem Efendi: Geen asrn ebrucularndan en ok bilineni skdar zbekler Dergah eyhi brahim Ethem Efendi'dir. Trkiye'nin eski Washington Bykelisi merhum Mnir Ertegn'n (1882-1944) de dedesi olan Ethem Efendi'nin fen ve sanat tarihimizde mstesna bir yeri vardr. 1829 ylnda zbekler Tekkesi'nde domutur. lk tahsilini Hacce Hesna Hatun Mahalle Mektebi'nde bitirdikten sonra Dergah'ta babasndan, amcasndan ve Dergah'a gelen Buharal alimlerden ders alarak yetimitir. Trk, Arap, Fars ve aatay dillerine iir yazacak derecede iyi bilen Ethem Efendi, ileri yana ramen arambal Arif Bey'den Ta'lik hattn renerek icazet

19

almtr. Doramaclk, marangozluk, oymaclk, hakkaklk, mhrclk, dkmecilik, tornaclk, demircilik, tesviyecilik, makinecilik, matbaaclk, dokumaclk ve mimarlk gibi fen ve sanatlarda kabiliyet ve zel almalar sonucu ihtisas sahibi olmutur. 1869da Mithat Paa tarafndan kurulan Sultanahmet Sanat Enstits Mdrl'ne getirilmi ve memleketimizde kurun boruyu ilk defa burada dktrmtr. Ebruculuk, onun pek ok meziyetinden bir tanesidir. Bu yzden Hezarfen (bin sanat sahibi) lakabyla anlmaktadr. Eserlerinde imza olarak Kami mahlasn kullanmtr. Bilhassa Hac zaman gelen zbek misafirlerle artan ziyareti saysndan dolay tekkenin artan giderlerini karlayabilmek iin yapt sanat eserleri Bayezid'deki Katlar ars'nda pek beenilerek aranr ve satn alnrm. 8 Ocak 1904 tarihinde vefat etmitir (Derman, 1977, s.32). Onun dnemi ebrunun hemen hemen yeniden balamas anlamna gelmektedir. zellikle yapl usuln ortaya kard ve sonradan bu sanat ihya edecek olan, Necmeddin Okyay ve Abdlkadir Efendi gibi talebeler yetitirdii iin, Ethem Efendinin bu alandaki hizmeti sonsuzdur (Birol, 1969, s.4). Necmettin Okyay: 29 Ocak 1885de stanbul skdar'da domutur. Mrekkepilik, aharclk, okuluk, glclk, eski tarz mcellitlik, hattatlk gibi pek ok hnerinin yan sra ebruculuu da meslek edinen Hafz Necmeddin Okyay da, stad Ethem Efendi gibi Hezarfen lakabyla anlmtr. Ebruyu Ethem Efendi'den renmitir. Medreset'l Hattati'nde ve Gzel Sanatlar Akademisi'nde tarz- kadim cilt ve ebru hocal yapmtr. Ravza-i Terakki Rdiyesi'ndeki hsn-i hat hocas Hasan Tal'at Bey'den Rik'a, divani ve celi divani icazetleri almtr. Hac Arif Efendi'den, sls-nesih yazy, Sami Efendi'den ta'lik ve celi ta'lik yazy renmitir. Ebruyu oullar Sami ve Sacid Okyay ile yeeni Mustafa Dzgnman'a retmitir. (Derman, 1977, s.40) Kendisinden nce ok ilkel biimde yaplan ve bugn tm dnya ebrucularnn gpta ile seyrettikleri iekli ebrular icat ederek ebruculuk tarihimizde yeni bir tarz balatmtr. Kalbn kesip Arap zamk ile yaptrmak ve ebruladktan

20

sonra kalb skmek suretiyle yapt yazl ebrular ise ebruculuk tarihi asndan bir ilktir. Kalptan taan zamkn bulunduu yerlerin de boya almadn grerek mrekkep yerine dorudan zamk kullanarak yazmak suretiyle yapt ebrular arasnda Lafza-i Celal en mehurudur. 5 Ocak 1976'da vefat etmitir. (Derman, 1977, s.40) Necmettin Efendinin ebrularnn boyalar kmamtr. Bunun sebebi ebru yapmnda Ali Kurna denilen iyi cins kat kullanmas ve ebru kuruduktan sonra zerini iyice mhrelemesidir (Birol, 1969, s.4). Bekir Efendi: Hayat hakknda fazla bir bilgi bulunmamaktadr. Bayezid'de Katlar ars'nda yapp satt battal ebrularyla tannan Bekir Efendi, ayn zamanda eski tarz is mrekkebi imalcilerindendir. Devrinde resmi dairelerde kullanlan defterlerin zerine geirilen ve ali kurna tabir edilen salam Avrupa kad ile yaplm olan ebrular Bekir Efendi tarafndan yaplmtr (Derman, 1977, s.48). Zamanla siyah cilt bezi kullanlmas ile alikurnadan vazgeilmitir. (Cansever, 1996, s.56) Sami Okyay: Necmeddin Okyay'n ortanca oludur. 1910 ylnda skdar'da domutur. Ebruculuu babasndan renmi ve ksack mrnde r aacak eserler vermitir. Ayn zamanda ince bir tezhip, hak (oyma), lake ve emse tarz cilt sanats idi. ark tezyini sanatlar okulunda hocalk yapmtr (Elhan, 1998, s.17). Sacid Okyay: Necmeddin Okyay'n kk oludur. 1915de skdar'da domutur. 1936 ylndan emekliye ayrld 1973 ylna kadar Devlet Gzel Sanatlar Akademisi'nde eski tarz cilt ve ebru hocal yapmtr. 19 Nisan 1999'da vefat etmitir. (oktan, 1992, s.9)

21

3.1.3 Ebru Yapmnda Kullanlan Malzemeler Ebruda sanatnn esas kulland malzemeler, kitreli su ve eitli boyalardr. Ressamn tual zerinde yaptn ebru sanats su yznde yapmak zorundadr. Ebru yapmak isteyen, eskiden olduu gibi bugnde teknesini, boyasn ve dier malzemelerini batan sona kendisi hazrlamaldr (Altun, 1981, s.27).

Fotoraf 5: Ebru Yapmnda Kullanlan Malzemeler Boyalar: Geleneksel Trk ebrusunda yalnzca suda erimeyen, asit ve kazein iermeyen ve ktan etkilenmeyen doal boyalar kullanlmaktadr. Boyalar yaklak 50x50 cm boyutlarnda dz bir mermer zerinde, destiseng (el ta) ile ezilmek suretiyle hazrlanr. Destiseng, zerinde boya ezilen mermerle ayn cins mermerden olup, aa yukar 15cm. uzunluunda, boyay ezen yz 6-7cm. apnda bir yarm daire ve stnde de kullanann tutmas iin tutamak bulunan bir tatr. Yaklak bir avu dolusu boya, mermerin ortasna yerletirilir ve onun da ortas ukurlatrlarak buraya su konur ve kartrmak suretiyle boya amur hale getirilir. Destiseng, amur haldeki boyann zerinde 8 izer gibi dolatrlarak boya ezilir. Dalan boyalar bir spatula yardmyla tekrar ortaya toplanr. Boyann ezilip ezilmedii ancak teknede anlalr. Bir mddet tecrbeden sonra ebrucu, hangi boyay ne kadar ezeceini renir. Yeteri

22

kadar sulandrldnda ve doru d ayar yapldnda kumlanmadan alan ve kada akmadan tespit olabilen boya yeterince ezilmi demektir (http://www.geleneksel-ebru.com/). Geleneksel Trk ebrusunda kullanlan ana renkler unlardr: Tablo 1 :Geleneksel Trk ebrusunda kullanlan ana renkler amlca topra Beyaz Siyah Sar

A Boyas

Kahverengi

Krmz

Lahor ividi

amar ividi

amlca topra, Lahor ividi ve amar ividi dnda sz edilen boyalar nalburlardan, Lahor ividi ve amar ividi ise aktarlardan temin edilmektedir. Bu renkler kullanlarak elde edilen ara renkler ise unlardr: Tablo 2:Geleneksel Trk ebrusunda kullanlan ara renkler A Boyas Sar amar ividi Beyaz Beyaz + Lahor ividi Lahor ividi Krmz Siyah Lahor ividi = Koyu Kahverengi Yeil Mor Gri Ak Mavi

Yukarda sralanan renkler, istenilen oranda birbirleriyle kartrlarak her tr renk elde edilebilir. amlca Topra: stanbul'un amlca Tepesi'nde bulunan krmz renkli topraktr. Bir elek ile talarndan ayklanarak toplanr. Ezildiinde ttn rengine yakn bir renk verir. sten elde edilen ve bundan dolay ok hafif olan siyah boyaya

23

katlr. Islah etmek zere akan boyalara ilave edildii gibi serpmeli ebrularn serpme boyas olarak ya da yalnz bana kullanlr. (http://www.geleneksel-ebru.com/) Beyaz: stbe. Yasz olan beyaz boya yapmak iin, yal olan (litopon stbeci) ise neftli boya hazrlamada kullanlr (http://www.geleneksel-ebru.com/). Siyah: sten yaplr. ok hafif olduu iin tek bana kullanlmaz. amlca topra ile kartrlr (http://www.geleneksel-ebru.com/). Sar: Oksit sar (http://www.geleneksel-ebru.com/). A boyas: Oksit krmz . norganik bir pigmenttir. (http://www.geleneksel-ebru.com/) Kahverengi: Oksit kahverengi. eitli tonlar vardr. norganik bir pigmenttir. Krmz: Suyla karabilen pigment krmz. Organik bir pigmenttir. norganik olan ierdii kadmiyumdan tr son derece zehirlidir. (http://www.geleneksel-ebru.com/) Lahor ividi: Bebeklerin aznda oluan aft hastalnn tedavisi iin kullanlan ilacn hammaddesidir. Gevrek, ta gibidir. Bitkisel ve ok gl bir boyadr. Dvlerek toz haline getirilir (http://www.geleneksel-ebru.com/). amar ividi: Beyaz amarlar iin aartc olarak kullanlan mavi bir tozdur (http://www.geleneksel-ebru.com/). Boyalara eklenecek su ve dn ayar da u ekilde yaplr: Kitrenin kvamnn ayar kontrol edilir. Boya ayarna d en az boyann ayaryla balanr. St kvamnda sulandrlan boyann ierisine, fra kavanozun kenarna syrlp tekneye serpildiinde ebrucunun ustasndan grd miktar lsnde alana kadar d ilave

24

edilir. d fazla olan boyalarn ayarlar da d az olan boyalarn zerine serpmek suretiyle yaplr. iek ve hatip ebrusu yapmnda kullanlacak olan boyalarn ayarlar ise zemin ebrusunun zerine damlatmak suretiyle yaplr. (http://www.geleneksel-ebru.com/) Toprak boyalarn Trk ebrusuna verdii en nemli zellik havdr. Avrupa ebrular kimyasal boyalar nedeni ile ofset zellii gsterirken, Trk ebrular toprak boya nedeni ile hav zellii tar (Tanarslan, 1994, s.58). Kitre

Fotoraf 6: Kitre Ebru sanatnn en nemli maddelerinden biridir. Boya serpilecek suya kvam ve yapkanlk vermek iin kullanlr. Boyalarn su stnde kalmasn salayan bitkisel bir malzemedir. Beyaz, taze ve topraksz(fiyor) olan tercih edilir. Kitre Anadoluda yetien geven tr dikenli bitkilerin havayla temas ettiinde kemikleen salgsdr. Her blgenin kitresi suya farkl bir kvam verdii iin ne kadar suya ne kadar kitre konulaca hakknda kesin rakamlar verilemez. Her ebrucu sonbaharda ebru yapmaya balayaca zaman bir sene yetecek kadar kitre alr ve birka tekne atktan sonra teknesinin alaca su miktarna ne kadar kitre koyacann lsn bulur. Bu l, iinde kurunkalem kalnlnda bir ubuk yrtlerek kitre zerinde brakt izle bulunur. Doru ayarda, kitre iinde ekilen ubuk dar alnnca kitre zerinde brakt iz olduu yerde kalmal, ne eki istikametinde ileri ne de lastik gibi geri gitmemelidir. lk denemede ortalama 7 litre suya 45-50 gr. kitre konularak birka gece imesi beklenir. Zaman zaman kartrlarak kitrenin erimesi hzlandrlr. 3-4 gn sonra sk dokulu bir torbadan geirilerek iindeki erimemi kitre paracklar, p ve dier yabanc maddelerden arndrlr ve tekneye boaltlr.

25

Kvam kontrol edilir ve doru kvama gelene kadar su barda ile su ilave edilip iyice kartrlr. lave edilen su miktar lsnce bir sonraki tekne iin slatlan kitre miktar azaltlr ya da su miktar artrlr (http://www.geleneksel-ebru.com/). Kitre yerine hilbe (boy tohumu), sahlep, ayva ekirdei, deniz kadayf ve keten tohumu da kullanlabilir (oktan, 1992, s.16). Kitrenin dier bir ad da kesiradr. Plaka ve eritler halinde bulunur. Ebru yapmnda plaka kitreler daha iyi sonu vermektedir (Gkta,1987, s.23). Kitre kuru havadan olumsuz etkilendii iin suyu uarak katlar. Bu nedenle ortamn nemli olmas gerekir (Tanarslan, 1994, s.58). Sr d

Fotoraf 7: Sr d Kitre zerine serpilen boyalarn batmadan yzebilmeleri iin boyalara bir damlalk yardmyla safra asitleri ieren sr d katlr. Bozulmasn nlemek iin d suyu nceden kaynatlarak saklanmaldr. Sr d yerine ayn amala koyun d, kalkan bal d, pitrik asit ve ttn yapra suyu ya da haraza suyu da kullanlmaktadr. d suyundaki safra asitleri zamanla boyay paralamaya devam ederek kat zerinde tamamen przsz, kadife yumuakl grnm salar. Ya kullanlmas ebruyu bozar; d yerine sentetik olarak hazrlanan karmlar ayn gzellii vermemektedir (Ay, 1994, s.57). .

26

Kalkan bal d kumlu ebru yapmnda daha iyi sonu vermitir. (Derman, 1977, s.11) Kat Boyay iyi emen, dayankl, aharsz ham katlara yaplan ebrular daha gzeldir. Eskiden alikurna denilen kat tercih edilmitir (Yazr, 1982, s.162). Trk ebruculuk geleneinde kat terbiye edilmez ve tekneden syrlarak karlr (Cansever, 1996, s.164). Katlar mat olmaldr. Parlak katlar emme zellii az olduu iin tercih edilmemektedir. Katlar daha nceden tekne boyutunda hazrlanmaldr. (Gkta, 1987, s.22) Boyann kada daha iyi tutunmasn salamak iin kat nceden %10 luk dialminyum trislfat zeltisi ile slatlmaldr (Ay, 1994, s.57). Tekne

Fotoraf 8: Ebru Teknesi Tekne, iinde ebru yaplan kaptr. am, inko ya da galvanizden olmaldr. Ahap kullanlrsa su karmamas iin ziftle yaptrlmaldr. Dikdrtgen teknenin derinlii 6cm. boyu ise kullanlacak kadn tabaka boyuna gre saptanmaldr (Cansever, 1996, s.150).

27

Teknede ideal l 35 x 50cm. dir. Tekne kat suya yatrld zaman genileyecei iin kat boyutundan bir miktar daha byk olmaldr. (oktan, 1992, s.13) Uzun kenarlarndan ebrucuya yakn olanna, ebruyu tekneden syrrken kad izmemesi iin 2-3mm kalnlnda bir mil kaynattrlmaldr. inko ve galvaniz dnda dier malzemelerden yaplan teknelerin bir ksm boyalarn yaylmasn engellemektedir (Tanarslan, 1988, s.13). Mustafa Dzgnman'n ebru yapmnda kulland malzemeleri ve baz ebrular Galata Mevlevihanesi'ndeki DZGNMAN odasnda sergilenmektedir. Fra

Fotoraf 9: Ebru Fras Boyalar tekneye serpmeye yarayan alettir. Trk ebrucusu frasn kendi sarar. Ebru fras atn kuyruk kllarnn bir dala sarlmas ile yaplr. Kllarn balanmasnda oltaya ine balarken kullanlan dmsz balama kullanlr. Fra kavanozda dura dura kvrlr ve bu kvrk ekil, frann sarm eklinden dolay ortasnda oluan bolukla beraber Trk Battal deseninin ortaya kmasna sebep olur. Bu nedenle yalboya ya da suluboya fralar Trk ebrusunda kullanlmaz. Fra sararken kllarn daha iyi tespit olmas iin herhangi bir yaptrc kullanlmaz, nk fra kavanozda boyayla birlikte braklr. Eer tutkal kullanlrsa iindeki kimyasallar boyaya karr (http://www.geleneksel-ebru.com/).

28

Ebru fras 25-30cm. uzunluunda ve sere parmak kalnlnda olmaldr (Kuolu, 1994, s.120). Kflenmeye dayankl olmas ve esnekliinden dolay gl dal; daha kaln telli olduu iin yal at kuyruu kl alnp naylon veya misina ile sarlan fralar daha uygundur (Ay, 1994, s.57). Neft Terebentin ad verilen bir cins ya vastas ile ebru zerinde benek eklinde boluklar amaya yarayan maddedir (Gkta,1987, s.27). Eskiden Eriboz adasndan gelen am nefti kullanlmasna ramen artk bulunmamaktadr. Neftli ebru yapmnda ancak tabii olan kullanlr. Neft, ayr bir kaba ayrlan boyaya damla damla istenen sonu alnncaya kadar denenerek ilave edilir. Neftli boyaya batrlan fra iyice temizlenmeden normal boya kavanozuna sokulmamaldr (http://www.geleneksel-ebru.com/). Taraklar

Fotoraf 10: Taraklar Ebru yapmnda boyalara desen vermek iin tarak eklinde bir alettir. eitli boy ve ekillerde olup ebrucu tarafndan da yaplabilir. nce uzun ta zerine eit aralklarla paslanmaz elik tellerin tarak dileri gibi dizilmesi ile elde edilir. Tellerin incelii de istee baldr (Elhan, 1998, s.5).

29

Bizler

Fotoraf 11: Biz Takm Tekneye boya damlatmak, yzeyindeki boyaya ekil vermek ya da kitreyi kartrmak iin muhtelif kalnlklarda olan aletlere biz denilir. Bunlarn arasnda, ayn cins telden 15-20 tanesinin bir araya sarlmasyla oluturulan tel ise smbl yapmnda kullanlr. Bizler, farkl kalnlklarda tellerden ya da ivilerden imal edilirler ve mutlaka paslanmaz malzemeden yaplmaldrlar. (http://www.geleneksel-ebru.com/) Su Ebru yapmnda kullanlan suyun zel ime suyu olmas, kire derecesi dk ve bekletilip szlm olmas gerekmektedir. Kaynatlm ve bekletilmi su da kullanlabilir. Eskiden yamur suyu kullanlmtr. Suya, kire dren calgon katlmak sureti ile elde edilen kireci dk su da kullanlabilir. (Barutugil, 1999, s.39) Desteseng Ta

Fotoraf 12: Desteseng Ta

30

Ebruda kullanlacak olan boyalar ezmeye yarayan tatr. Bu ta genellikle mermerden yaplr. Bunu yannda akmaktandan veya camdan da yaplabilir. Destizenk ve el ta olarak da bilinir (Elhan, 1997, s.48). ta

Fotoraf 13: Ebru Kurutma tas Ebru teknesinden slak olarak kan ebrularn kurumas iin brakldklar tahta pervazlara verilen addr. Bu talar , buuk cm eninde iki metre boyundadr. Be ta, aralarnda beer cm boluklarla yan yana konulur. Ebrular bunlarn zerine serilir. Birinci sra dolduunda, ikisi kenarlara, biri ortaya takoz aral salamak iin yerletirildikten sonra yine st ste dizilmeye devam edilir (Gkta, 1987, s.13). Krek

Fotoraf 14: Krek Mermer zerinde ezilen boyalar toplayp ana kaplara koymaya yarayan alettir (Elhan, 1998, s.5).

31

Kap

Fotoraf 15: Boya Kab Ebru yapmnda boyalar koymaya mahsus muhafazalara verilen addr. Boya kabnn cam olmas nemlidir. Metal ve plastik kaplar dn ve boyann zndrme ihtimaline karn, boyay ve ebruyu bozmamas iin kullanlmaz. (Gkta, 1987, s.22) 3.1.4 Ebrunun Yapl Ebru yapmak, fizik ve kimya bilimi yntemleriyle aklanabilen bir ilemdir ve fiziksel bir takm parametrelerin etkisindedir. Bunlarn en nemlileri havann scakl ve nemidir. Teknik olarak her ne kadar her mevsimde ebru yaplabilse de gerek anlamda kaliteli ve ebrucuyu tatmin edecek ebrular ancak 18-20 derece scaklk ve % 60 bal nemin altnda yaplabilir (Artan, 2002, s.331). Uygun ortam salandktan sonra ebru yapmna geilir. Daha nce hazrlanm olan kitre yavaa tekneye boaltlr. Kitrenin koyuluu sahlep kvamna gelinceye kadar su ilave edilerek istenilen kvama getirilir. Kitre boaltlrken veya su ilavesi yaplrken kpkler ve hava kabarcklar oluabilir. Bu durumda tekne boyutunda kesilen katlar 5-10 kez kitre zerine braklr ve alnr. Kenarda toplanan kpk ve hava kabarcklar elle keye sktrlp dar alnr. Kitrenin elektriklenmesini nlemek iin 10-15 kat kitre zerine atlr ve alnr. Tekne iine boaltlan kitrenin kaymak tutmamas iin zeri bir katla kapatlr ve bir iki gn dinlenmeye braklr. Bylece kitre oda scaklna uyum salar (Elhan, 1998, s.6).

32

Kitre dinlendikten sonra tekne etrafnda boyalarn d ayar yaplmaldr. nceden ezilmi boyalardan az miktarda, fincan gibi kk kaplara alnp, su yznde fazla yaylmas isteniyorsa fazla d, istenmiyorsa az d ilave edilir. Daha sonra bu boyalarn kitre zerinde ayar yaplr. Kullanlacak renk sralamasna gre en alttaki rengin d en az olmal ve zerine atlacak her renge biraz daha d ilave edilmelidir (Artan, 2002, s.332). Kullanlacak boya atlmadan nce her defasnda iindeki fra ile iyice kartrlr ve fradaki boyann fazlasn iki parmakla hafife skarak veya fray kavanozun kenarna syrarak alnr. Fray dier elin iaret parmann i ksmna vurarak boya kitreli suya serpilir. Serpme ii 15-20cm. mesafeden ve tekneye hemen hemen paralel soldan balayarak saa doru yaplr (Artan, 2002, s.332). Serpme esnasnda el hareketinin ritmik olmasna ve boyann su yznde homojen olarak dalmasna dikkat edilmelidir. Klasik ebruda renk versiyonu, genellikle koyu renkten aa doru sralanmaktadr (Artan, 2002, s.332). Suya serpilen boyalar, iindeki dn derecesine gre kitreli suyun stnde yaylmaya balar ve renkler birbirinin arasna girer. dn bir vazifesi de, boyalarn birbirine karmadan, ayr ayr renklerini koruyabilmelerini salamaktr. Ebru yapan kii, teknede oluan ekillere bir noktadan sonra uymak zorundadr. Bunda kitreli suyun younluu, kirlilik derecesi, boyalarn d ile karma derecesi, havann scakl ve nemi nemli rol oynamaktadr (Derman, 1994, s.56). Btn ebru eitleri ayn teknede yaplr. iekli ebru dndaki ebrularn kitrenin kvamna bamll fazla olmamasna ramen iekli ebru yapabilmek iin kitrenin kvamnn buna gre ve kitrenin kvam ayar bahsinde akland gibi yaplmas dorudur. iekli ebru yaplan teknede hafif ebru dahil btn ebru eitleri yaplabilir. Kumlu ebru dnda btn ebrulara, boyalar tekneye bir fra yardmyla serpilerek balanr (http://www.geleneksel-ebru.com/).

33

Ebru yapmnda nce battal denilen ebru eidi ile balanr. nk battal ebru, ebru sanatnn temel formudur. Battal ebruya hakimiyet gelitike dier usullere gemek mmkndr. Ebrunun koyu ya da ak renk olmas kitrenin kvamna baldr. Koyu renk ebru isteniyorsa koyu kitre, ak renk ebru isteniyorsa sulu kitre tercih edilir. (Derman, 1977, s.12). Ebrunun tamamland an, kat teknenin sa veya sol yanndan itibaren son derece dikkatli bir ekilde tekneye yatrlr. Eer hava kabarc kalmsa bunlar ine ucu ile delinerek giderilir. Kat hafife svazlanr ve ebrucu teknenin geni kenarnn kendine bakan tarafndan sa ve sol ularndan tutarak tekne kenarndan itibaren kad syrarak kaldrr ve kada yapan fazla kitreyi aktr. Ebru rafa serilerek kurumaya braklr. yice kuruduktan sonra mhrelenir (Elhan, 1998, S.7). Desenlerin kada gemesi 10-15sn. yeterlidir (Cansever, 1996, S.56). Kurutma ilemi uzun talar zerinde ve glge bir yerde yaplmaldr (Ersoy, 1989, S.26). Ebru alndktan sonra yeni bir almann yaplmas iin nceki ebrudan kitre yzeyinde ve tekne kenarnda kalan artk boyalarn temizlenmelidir. Bu nedenle tekneye yatrlan bir kat ebru alr gibi kaldrlr. Ebrunun yaplmad veya kk boluklarda kitreli suyun yzeyi bir katla rtlmelidir.

34

Ebrunun yapm aamalarnn resimlerle gsterilmesi:

ekil 16: Fotoraf 16: Suda bekletilmi kitre Fotoraf 17: Kitrenin szlmesi

Fotraf 18: Kitrenin tekneye szlmesi

Fotoraf 19: Kitrenin kaymak tutmamas ve kirlenmemesi iin zerine gazete rtlmesi

Fotoraf 20: Boyann hazrlanmas

Fotoraf 21: Boyann su zerindeki almnn kontrol edilmesi

35

Fotoraf 22: Boyann atlmas

Fotoraf 23: Gelgit ebru yapm

Fotoraf 24: al ebru yapm

Fotoraf 25: Tarakl al ebru yapm

Fotoraf 26: Tarakl gelgit ebru yapm

Fotoraf 27: Tarakl gelgit ebru

36

Fotoraf 28: Kadn tekneye yatrlmas

Fotoraf 29: Kadn syrlmas

Fotoraf 30: Tekneden kan ebru

Fotoraf 31: Ebrunun taya serilmesi

Fotoraf 32: Tekneye gazete rtlmesi

Fotoraf 33: Gazetenin syrlarak artk boyalarn alnmas

37

3.1.5 Ebru eitleri Battal Ebru

Fotoraf 34: Battal Ebru (A.Babaolu) Boyalarn sadece fra yardmyla kitre zerine serpilmesiyle oluturulan ve ine ya da tarak gibi herhangi bir eyle mdahale edilmeden yaplan mermer desenli ebru eididir. Yaplan ilem bakmndan en basit ebru olmasna ramen sonu itibaryla yapm en zor ebrudur. Kumlu ebru dnda btn ebrularn yapmnda ilk ilem battal ebrudur. Ebrucunun btn ustal yapt battal ebrulardan belli olur, nk ard arda atlan boyalarn d ayarlar doru yaplmazsa ya kitre yzeyinde boyalar arasnda kalan renksiz damarlar mermer damarndan daha byk olur ki buna ebrucu dilinde falso denir ya da boyalar syrlrken akar ve birbirine karr. Batl ebrucular, boyalarn byle akmasndan kurtulmak ve ii kolaylatrmak iin kad ebrulamadan nce apla terbiye ederek boyalarn akmasn engellemeye alrlar (http://www.geleneksel-ebru.com/). Somaki Ebru

Fotoraf 35: Somaki Ebru (A.Babaolu) Battal ebrunun en son atlan rengi fra kavanozun iine skldktan sonra serpilerek yaplr. Sk damarl Somaki mermerine benzeyen bir ebrudur. (Gkta, 1987, S.27)

38

Neftli Battal Ebru

Fotoraf 36: Neftli Battal Ebru (A.Babaolu) Battal ebrunun en son atlan rengi neftli bir boyadan seilerek yaplr. (Derman, 1994, S.56) Serpmeli Battal Ebru

Fotoraf 37: Serpmeli Battal Ebru (A. Babaolu) Battal ebru yapldktan sonra amlca topra veya benzer bir ak renkli boyann, fra kavanoza iyice skldktan sonra serpilmesiyle yaplr. Bu boyalarn d az olduu iin ebru zerinde nokta nokta kalrlar (Derman, 1994, S.56). Gel Git Ebru

Fotoraf 38: Gel Git Ebru (A.Babaolu) Battal ebru yapldktan sonra kalnca bir bizle teknenin nce bir kenarna sonra dier kenarna paralel bir ileri bir geri kartrlarak yaplr. (Kuolu, 1985, S.11).

39

zerine battalda olduu gibi serpme de yaplabilir. Taramal ebru olarak da bilinir (Gkta, 1987, S.20). al Ebrusu

Fotoraf 39: al Ebrusu (S.zimi) Anadoluda kullanlan bele balanan al desenlerini andrd iin bu ad ald sylenmektedir. Gelgit ebrusu yapldktan sonra kaln bir biz kullanlarak sadan sola almak suretiyle yaplr (Gkta, 1987, S.27). zerine serpme de yaplabilir. Tarakl Ebru

Fotoraf 40: Tarakl Ebru (A.Babaolu) Gelgit ebrusu yapldktan sonra taraklardan birisinin son yaplan gelgitin ynne dik ynde teknenin bir kenarndan taran dileri kitreye temas edecek kadar sokulup dier kenarna doru ekilmesiyle yaplr. stenirse ince bir bizle taraktan sonra al ebrusunda yapld gibi boya serbest olarak da kartrlabilir. (oktan, 1992, S.329). Bu tarz, daha ok Avrupada benimsenmitir. Burada ok ince tarakla yaplm ebrulara rastlanmaktadr (Gkta, 1987, S.28).

40

Zemin Ebrusu Ayn boyadan az dl, ok dl ve neftli olarak kavanoz boya hazrlanr.

Bunlar kullanlarak battal ebru yaplr. Neftli boya yerine amlca topra gibi ak renkli bir baka boya da serpilebilir (http://www.geleneksel-ebru.com/). Hatip ve iekli ebrularn altndaki ak renk fondur (Gkta, 1987, s.31). Hatip Ebrusu

Fotoraf 41: H.Meneke (M.Dzgnman)

Fotoraf 42: H.Yldzl (S. Mandrac)

Fotoraf 43: H.Mtenevvia (M.Dzgnman)

Fotoraf 44: H.arkfelek (M.Dzgnman)

Fotoraf 45: H.Tarakl Yrek (M.Dzgnman)

Fotoraf 46: H.Yrekli (M. Dzgnman)

XVIII. yy.da Ayasofya Camii Hatibi Mehmet Efendi tarafndan ilk kez yapld iin onun ad ile anlmaktadr (Kuolu, 1985, s.10).

41

Yapm: nce hafif bir renkle zemin ebrusu yaplr. Zemin ebrusunun zerine, 35x50 cm boyutlarnda bir tekne iin teknenin uzun kenar boyunca be, ksa kenar boyunca da drt sra olacak ekilde eit aralklarla d ayar hatip ebrusuna gre yaplm bir renk damlatlr. Kitrenin zerinde drt sra halinde ve her srada be olmak zere hazrlanan renklerin ortalarna ikinci ve daha sonra nc ve istenirse daha fazla sayda renk damlatlarak i ie halkalar elde edilir. Bu halkalara bir ine yardmyla ekil verilerek yrek, tarakl yrek, ark- felek, yldz, mtenevvia ve meneke gibi hatip desenleri yaplmaktadr. Hatip ebrular, levha kenarlarnda her bir sras yaznn bir kenarna gelecek ekilde d pervaz, koltuklu levhalarda koltuk boluklarnda koltuk ebrusu ve yan kad olarak kullanlr. (http://www.geleneksel-ebru.com/) Hatib-i mtenevviada kat zerinde btn ebru eitleri bulunur. Dier hatip ebrularnda olduu gibi bazen dzgn aralklarla, bazen de kadn yanlamasna olarak gelii gzel yerletirilmesi ile yaplr. Mustafa Dzgnmann yapt baz mtenevvia eitlerinin aralarnda iekler de bulunur (Gkta, 1987, s.21). iekli Ebru (Necmettin Ebrusu)

Fotoraf 47: iekli Ebru (A.Babaolu) Zemin ebrusu yapldktan sonra nce hazrlanan yeil boyadan damlatlarak oluturulan yuvarlaklara, uygun kalnlkta bir biz kullanlarak sap ekli verilir. Daha sonra saplarn ularna yaplacak iee uygun renk damlatlarak yine uygun kalnlkta ine ve bizlerle bunlara iek ekli verilir. Yan kad olarak kullanlacak iekli ebrulara, cilt kapa kaldrldnda birisi kapak zerinde birisi de karsnda kullanlmak zere birbirinin ayns iki iek yaplr. Smbl ieini yapmak iin biraz deiik metot uygulanr. Smbl iei iin zel hazrlanm, birok ular olan bir tel kullanlr. Bu tel istenilen renge batrlarak tekneye

42

yaklatrlr. Boyalar, misket byklnde taneler halinde geniler. Daha sonra bu taneler tel veya atkuyruu kl vastas ile smbl ieinin kvrmlar haline getirilir. Necmettin Okyay tarafndan 1918 ylndan itibaren esasl olarak yaplmaya balanmtr. Lale, karanfil, meneke, kasmpat, papatya, smbl, gl ve gelincik iekli ebru eitleridir. Papatya hari hepsi Necmettin Okyay tarafndan bulunmutur. Onun yeeni olan Mustafa Dzgnman, bu ieklere papatyay ilave etmi ve dier iek trlerini de slah ederek daha tabii bir hviyet kazandrmtr (Gkta, 1987, s.13). Koltuk Ebrusu

Fotoraf 48: Koltuk Ebrusu (A.Babaolu) Hsn- hat levhalarn koltuk tabir edilen boluklarnda kullanlmak zere kk iekli ebrulardan yaplr (Artan, 2002, s.336). Kat zerinde ayn tr ve renkten iek olabilecei gibi farkl renk ve trden de olabilir (Gkta, 1987, s.24). Kumlu Ebru

ekil 27: Kumlu Ebr

Fotoraf 49: Kumlu Ebru (A.Babaolu) Ebru teknesinin sonuna doru, suyu ve d az olan Lahor ividinin (baka boyalar da kullanlabilir), bir damlalk yardmyla teknenin ortasna ya da bir kenarndan ama hep ayn noktaya ya da noktalara damlatlmas suretiyle teknenin

43

yzeyi doldurularak yaplr. Boya atlar ve kumlu bir hal alr. Kumlu ebru tekneden alnrken ok dikkat edilir nk atlamalar elde edebilmek iin fazla boya damlatldndan ve boyann d zaten az olduundan boya akabilir. (Barutugil, 1999, s.70) Kat tekneye srtnmeden alnr (oktan, 1992, s.33). Kumlu ebru yapmnda Sacid Okyayn buluu ile sr d yerine kalkanbal d kullanmak daha iyi sonu vermitir (Derman, 1977, s.15). Klkl Ebru

Fotoraf 50: Klkl Ebru (T. Taslacolu) Kumlu ebrunun yapm esnasnda meydana gelen noktalarn irileerek V harfini adlandrr ekiller almasyla oluur (Cansever, 1996, s.152). Blbl Yuvas Ebru

Fotoraf 51: Blbl Yuvas Ebru (S.zimi) Kk taneli battal ebru zerine, bir ine yardmyla dtan ie doru spiraller yaplr. Bu spiraller iten da doru da olabilir. Tarakl ve gelgit desenlerinin zerine de blbl yuvas yaplabilir. Blbl yuvas bir biz yardm ile tek tek ya da geni aralkl kaln ulu bir tarak ile hatta tm tekneyi kaplayarak, zel bir taraf yardm ile bir seferde de yaplabilir. Bu taraklarn di aralklar yaplmak istenen blbl yuvas

44

deseni ve en az yarap kadar tekne boyundan kk olmaldr ki spiral hareketi rahatlkla yaplsn (Barutugil, 1999, s.69). . Hafif Ebru ( Fon Ebrusu)

Fotoraf 52: Hafif Ebru (M.Dzgnman) Bu ebru genellikle hattatlar tarafndan zerine yaz yazmak amac ile kullanlr. Genellikle al ve tarakl desenleri kullanlarak ak renklerle yaplr. Hafif ebru tekne temiz olduu zaman yaplr; nk hattatlar bu ebrulu kad yazya fon olarak kullanrlar (Elhan, 1998, s.8). Hafif ebrulu katlar, yaklak 12x21 cm. byklnde kesilip aharlanarak Talik hatt ile ktalar ve mekler yazlmasnda ok kullanlmtr. (Derman, 1977, s.15) Yazl Ebru

Fotoraf 53: Katal (Kalpl) Yazl Ebru (A.Babaolu) Yazl ebrunun mucidi Necmeddin Okyay'dr. Onun ta'lik Lafza-i Celal'i, Trk ebru tarihindeki en nl yazl ebrudur (Derman, 1977, s.21). Yazl ebru iki ekilde yaplr: lkinde yaz bir kada yazlp kenarlarndan kesilerek ebrulanacak kadn zerine yaptrlr. Kat ebrulandktan sonra yaptrlan kat karlr ve bu suretle kapatlan ksm ebrulanmam olur. Bylece

45

yaz grnr. kincisinde ise yaz arap zamk ile yazlr ve kuruduktan sonra tekneye batrlr. Bylece arap zamkl olan ksmlar ebrulanmaz ve yaz grnr. (Yazr, 1982, s.162) Bugn yazl ebru trnde Necmeddin Okyayn izinden giden en nemli sanatlardan biri Feridun zgrendir (Schck, 1988, s.21). Akkaseli Ebru

Fotoraf 54: Akkaseli Ebru (S.zimi) Kelime Aks kknden gelmektedir (Gkta, 1987, s.11). Eskiden hat sanat mahsullerinin meydana getirilmesinde kadn yaz yazlacak ksmnn ayr, etrafnn da ayr renge boyanmasna verilen addr. Bir kadn yaz yazlacak ksmnn kendi rengi ile kalmas istenildiinde o blme arap zamk srlr, bu kat ebru teknesine batrlnca zamklanan ksm ebruyu almaz. Dolays ile kadn d ksm ebrulanm olur (oktan, 1992, s.35). Ebrulu Minyatr

Fotoraf 55: Ebrulu Minyatr (A.Babaolu)

46

Dnya ebru tarihinde rnekleri grlen ebrulu minyatrler de yazl ebrular gibi kalp kullanlarak yaplr. Farkl renkte ebrulanacak her blge iin ayr bir kalp hazrlanr. Yanda grlen minyatr, ayn kad dokuz kere ebrulamak suretiyle yaplm, eller, yz ve tahrirler minyatr sanats Sn. ehnaz zcan tarafndan boyanmtr (http://www.geleneksel-ebru.com/). 3.1.6 Ebrunun Gnmzdeki Durumu Trk ssleme sanatlar iinde zel bir yere sahip olan ebru gnmzde uyguland yer, kullanm alanlar ve uygulanan teknikler asndan gemie gre farkllklar gstermektedir. Geleneksel Trk ebru sanat balangta hat ve cilt sanatlarnn yardmc bir kolu olarak karmza kmaktadr. Hafif renklerle yaplan ebru zerine yaz yazlmtr. En ok kullanld alan ise ciltiliktir (Mandrac, 1994, s.296). Ebru kta, levha ve murakkalarn d pervazlarnda, yaz koltuklarnda, yazlarda fon olarak, arke ciltlerinde, ebrulu emse ciltlerde, ciltlerde yan kad olarak, mahfazalarda ve ferman kab olarak kullanlmtr (Derman, 1977, s.54). Gnmzde de kat ebrunun ana malzeme olarak kullanlmaktadr. Kullanm alanlar da gemile hemen hemen ayn olup, yeni uygulama alanlar da domutur. Gnmzde kat dnda eitli kuma ve perde zerine, deri zerine, cam zerine, kee zerine, earp ve fular, kravat zerine, ini ve seramik zerine, kitap ve defter kab olarak, ahap zerine ve duvar kad olarak da kullanlmaktadr. Mustafa Dzgnman ebrunun kat dnda baka objeler zerine uygulanmasna kar karak Her eyden nce, ebru bir kat bezeme sanatdr. Soyut resim elde etmek uruna ebru sanatmz katletmenin bir anlam yoktur. Hele hele fayansa, tahtaya, cama ebru yapmakla bu sanat ileriye gtrlm olmaz demitir (http://www.turkislamsanatlari.com/).

47

Fuat Baar ise bu konudaki dncelerini yle dile getirmitir:

Hattatlar, ciltiler ve kompozisyon olarak duvarlarda kullanm alanlar artt. Son zamanlarda perdelerde de denediler. Btn bunlar piyasalar canlandryor tabiama btn bunlar ebru sanatsn ihya etmez. Gnmzde deiik sahalarda kullanlmaya allyor. Mesela: Ahap, seramik, fayans ve ipek zerine alma yaplyor. Ebrunun zerine alnd zemin deiince kullanlan boyalarn da mahiyetinin deimesi icap ediyor. Bu da ebrunun zelliini bozuyor. (http://www.turkislamsanatlari.com/)

Ebrunun her devre uyan modern bir grn vardr. Kullanm alanlarn geniletilmesi ebrunun yeniden popler olmasn salamtr. Ayrca ebru ile ilgili bir ticari piyasann da olutuu gzlenmektedir. Gnmzde perde, cam, kravat, tabak, fayans kaplamalar yapld gibi, eitli iek desenleri ieren ve insanda boyutlu intiba veren soyut resim denemelerine de rastlanmaktadr. (http://www.turkislamsanatlari.com/) amzda ebru yardmc sanat olmaktan km ve tek bana resim sanat gibi deerlendirilmeye balanmtr. Saylar az da olsa bu sanat icra eden gen sanatlarn ebrular artk resim gibi duvarlara aslmaktadr. Necmettin Okyay, Mustafa Dzgnman ve Niyazi Sayn gibi eski ustalar ebruyu tek bana erevelenir hale getirmilerdir. Gen nesle bu yolu amlardr. (http://www.turkislamsanatlari.com/) Gen kuak sanatlarmzdan Takn Sava ebruyu cilt kapaklarnn iinden gnmz odalarnn duvarlarna tamtr. zenle hazrlanm paspartularn iinde ebrunun her tr, geleneksel sanatn gnmz mekanndaki ssleyici ilevine ak bir rnek olmutur. Kitap kapanda ve hat kenarnda yaatamadmz bu sanatn, duvarlarmzda soyut panolar olarak yaatabileceimize de iyi bir rnek vermitir (Altun, 1981, s.27).

48

Takn Sava bu konudaki dncelerini yle belirtmitir:

Gemite Trk el sanatlarnn en bata geleni olan hat sanatnn yardmc unsuru olarak kullanlagelmi olan ebruya, gnmzn sanat anlayna -zellikle soyut resim geleneine- uygun bir biimde yeni uygulama sahalar ve bylelikle asrlk bir sanata amzda yaam ve gelecek nesillere intikal imkan salamak balca arzumuzdur diyerek belirtmitir (Altun, 1981, s.28).

Eski sanatlardan gnmze en ok uyan ebru sanatdr. Soyut resim anlayna ok yaklat iin ebru bir tablo gibi erevelenerek duvarlara aslmaktadr (Uzel, 1988, s.5). Bir ara ilgisizlikten unutulmaya yz tutan ebru, bugnlerde zellikle hanmlarn ilgi gsterdii bir sanat haline gelmitir. Kullanm alan geniletilmi ve tek bana bir sanat olarak kabul grmeye balamtr. Artk ebrulu camlar, kravatlar, perdeler, kumalar yapld gibi eitli iek desenleri, boyutlu intiba veren tablolar ve soyut resimlerle daha ileri denemeler yapanlarn says hzla artmtr (Uyar, 1992, s.18). Sheyl nvere gre Trk tezhiplerini ve ebrularn yalnzca sevmek kafi deildir. Onlardan evlerimizde karmzda bulunduralm. Bunlar hangi misafirleriniz grse beenir ve Trkn ince sanat zevkleriyle onlarnda gzleri gdalanr. Trk tezhibini ve ebrusunu sevmek kendimizi sevmek demektir. (nver, 1944, s.6). Ebru her eyden nce bir kat sanatdr. ncelikli kullanm alanlar da katla yaplan ebrulardr. Ama, deien artlarla birlikte bugn, ebru artk kat d alanlarda ve malzemelerde de uygulanmaktadr. Burada ebrucuya den grev, klasik ebrunun zelliklerini bozmadan ve yozlatrmadan yeni malzemelere uygulamaktr. Bunu yaparken de, yapt iin ebru olduunu hi unutmamal ve ortaya karaca eyin, teknedeki boyay deil orada yapt ebruyu malzemesi zerine almaya dikkat etmeli, en nemlisi de bu malzemeler gzel bir ebru yapamayan insanlarn kat ve snd bir liman olmamaldr (http://www.turkislamsanatlari.com/).

49

Gnmzdeki ebru uygulamalar klasik uygulamalar, neoklasik uygulamalar, modern ve Bat etkisindeki uygulamalar ve kksz, kt uygulamalar olarak snflandrlmaktadr (Artan, 2002, s.337). Klasik uygulamalar Gnmz ebru ustalarndan Alparslan Babaolu, Fuat Baar, Sabri Mandrac, Sadrettin zimi ve bu ekolden gelen gen ebrucular malzeme ve teknik olarak klasik olan yoldan ayrlmadan gelenee bal olarak ebru yapmakta ve bu ekol gelitirmeye almaktadrlar (Artan, 2002, s.337). Neoklasik uygulamalar Bu alanda ebru yapan sanatlar Niyazi Sayn, Timuin Tanarslan, Feridun zgren ve Salih Elhandr. Bu sanatlar teknik olarak klasik ebruya bal olmakla birlikte malzeme ve form olarak yeniliki kabul edilen ebrular yapmaktadrlar (Artan, 2002, s.337). Modern ve Bat etkisindeki uygulamalar 1980den itibaren gelien bir ekoldr. Teknik, malzeme ve form olarak hibir ekilde gelenee bal olmayan ve birou Bat etkisindeki uygulamalardr. Bu tarz alan ebrucularn ounun Amerikal ebrucu Christopher Weimanndan etkilendikleri anlalmaktadr. Bu ebrucular Nedim Snmez, Peyami Grel, Ahmet oktan, Hikmet Barutugil ve Ahmet Saraldr (Artan, 2002, s.337). Nedim Snmez gelenee bal kalmadan ebruda resim geleneini ilk uygulayan Trk sanatsdr. Klasik ebru da yapmasna karn ebru teknii ile yapt tablolarla dikkat ekmektedir (Artan, 2002, s.338). Modern ebruculardan biri olan Ahmet Saral da ebru zerinde hayvan figrleri yapmaktadr (Artan, 2002, s.338).

50

Bu alann nemli ustalarndan biri olan Hikmet Barutugil de kendi adn verdii Barut Ebrusu, ift Ebru, ebru zerine hat ve ebru zerine minyatr tarznda almalar yapmaktadr (Artan, 2002, s.337). Mavi ktlelerin ressam ve heykeltra olarak tannan Ali smail Tremen ebrunun raslantsalln resmin dzeni ile buluturan, teknenin oluturduu desenlerin izgilerine kendi sanat yaklamn ekleyen bu alann nemli sanatlarndan biridir. Ebruda gravr de yapmtr (Cansever, 1996, s.168). Modern ve Bat etkisindeki ebru eitleri ise unlardr: Figrl ebrular: nsan ve hayvan figrleri tayan ebrulardr.

(Artan, 2002, s.336) spanyol ebrusu: lkemizde yaygn olmayan ondle grnml ebrulardr.

Akordeon ve dalgal (Artan, 2002, s.336). Tavusi ebru (Fantezi tarakl ebru): Tarakl ebrularn ikinci bir tarak yardm ile taranmas sonucu ortaya kar (Artan, 2002, s.336). Buket ebrusu: Tavusi ebru zerine, zel tara ve taran bir kenarnda boluk braklarak yaplr (Artan, 2002, s.336). ift ebru: nceden herhangi bir tarzda ebrulanm bir kat zerine, ikinci defa ebru yaplmas ile elde edilir (Artan, 2002, s.336). Kaplan gz ebru (Gne ebru): Yanllkla Kedi Gz denilir. Zemin atldktan sonra, iine zel bir kimyevi terkip konulan boyalarn fra ile atlmas eklinde yaplr (Artan, 2002, s.336).

51

Yahudi ebrusu: Matbaada baslan veya yar mekanik makinelerle seri ve standart olarak yaplan ebrulardr (Artan, 2002, s.336).

Fotoraf 56: Hattat Fuat Ebrusu (F. Baar)

Fotoraf 57: ok Renkli Lale (A. Babaolu)

Fotoraf 58: Hilye Formlu Ebru (F. Baar)

Fotoraf 59: Gelincik Ebru (F. Baar)

Fotoraf 60: Gravrl Ebru (A. oktan)

Fotoraf 61: Resimli Ebru (P. Grel)

Fotoraf 62:Karakalem Zeminli Ebru (F. zgren)

52

Kksz ve yozlam uygulamalar Yukarda saylan, belli bir emek mahsul olan, sanat deeri tayan, modern

ebru veya ada ebru diye nitelendireceimiz ebrular yannda bir de, hangi ekole bal olduu belli olmayan, malzemesi ve deseni ile hibir deer tamayan ok kt uygulamalara da ska rastlanlmaktadr. Bu, daha ok ebruya merak sarp, krtasiyecilerden hazr boyalar alp, hibir ebru ustas ile mnasebeti olmadan kendiliinden ortaya kan ebrucularn yapt ebrulardr (Artan, 2002, s.338).

53

BLM IV IV. BULGULAR VE YORUMLAR 4.1 EBRU SANATISI MUSTAFA DZGNMAN LE LGL BLGLER 4.1.1 Kaynaklardan Elde edilen Bilgiler 4.1.1.1 Mustafa Dzgnmann zgemii

ekil 63: E. Mustafa Dzgnman Klasik Trk ebru sanatnn gnmze ulamasnda byk emei geen Mustafa Dzgnman 9 ubat 1920'de skdar Sultantepe'de domutur. Babas, ayn semtteki Abdlbaki Efendi ve Aziz Mahmud Hdayi Camilerinin imamln yapan Saim Efendi'dir. Annesi ise Necmeddin Okyayn yeeni kriye Dzgnmandr. lk tahsilini tamamladktan sonra babasnn skdar arsndaki aktar dkkannda almaya balamtr. Bu arada evde kendi kendine cilt yapmaya balayan Dzgnman 1938 ylnda, annesinin days Hattat Necmeddin Okyay hocalk yapt Devlet Gzel Sanatlar Akademisi'nin Trk Tezyini Sanatlar

54

Blm'ne kaydettirmitir. Burada Necmeddin Okyay'dan eski tarz cilt ve ebru renerek ksa zamanda kabiliyetiyle dikkati ekmi, dier kymetli hocalardan da faydalanmtr. Ancak hayat artlar sebebiyle bir mddet sonra okuldan ayrlarak tekrar baba meslei olan aktarla dnmtr. Vefatna kadar titizlikle srdrd bu meslekte iinin ehli gvenilir bir esnaf olarak tannmtr (Derman, 1994, s.62). Akademi'deki talebelii yllarnda emse denilen klasik cildin gzel rneklerini imal eden Dzgnman, bir mddet sonra o srada taliplisi ok az bulunan bu sanat da terk etmek zorunda kalmtr. zellikle 1957'den itibaren daha fazla zaman ayrd ebruculukla meguliyetini ise lmne kadar srdrmtr (Derman, 1994, s.62). 1943 ylnda Gzel Sanatlar Akademisinde alm olan ylsonu sergisinde Mustafa Dzgnmann ebrular ve tarz- kadim tarz ciltleri grenleri ok etkilemi ve byk takdir toplamtr. Dnemin Cumhurbakan smet nn hayranln ve takdirlerini belirtmilerdir (zemre, 1996, s.30). eitli konularda yenilie ak olduu halde ebru sanatnda klasik anlaya smsk bal kalan ve bu hususta modern uygulamalara iltifat etmeyen Dzgnman, ebruculukta kendisini getiini syleyen hocas Necmeddin Okyay'n bu sanata kazandrd iekli ebru eitlerine papatyay eklemi, ayrca dier iek ekillerini de slah etmitir. 1940'ta balayp lmne kadar elli yl sren ebruculuu srasnda, 1967'den itibaren eitli sergiler aan ve baz sergilere katlan Dzgnman, hem eserleriyle hem de yetitirdii rencileriyle bu sanatn tannmasna ve yaylmasna hizmet ederek son otuzbe yln ebruculuuna adeta damgasn vurmu bir sanatkardr (Derman, 1994, s.63). Mustafa Dzgnman 1952 ylnda Sheyla Hanm ile evlenmi, 1953 ylnda Ali Haydar, 1962 ylnda ise Yasemin adl evlatlar dnyaya gelmitir. (zemre, 1996, s.97)

55

Trkiyede ebruya olan ilginin artmas ve Mustafa Dzgnmann sanatkar olarak hret olmas, Yap ve Kredi Bankasnn Maviri Nedim Trn 1967de bankann Galatasaraydaki Genel Mdrlk binasnda Mustafa Dzgnman ebrularnn sergilendii byk bir sergi amas sonucu olmutur. V. Nedim Tr ebruyu nonfigratif resmin ncs olarak kabul etmekte idi. Bu sergide Mustafa Dzgnmann aabeyi Ahmet Dzgnman ile Niyazi Saynn yaptklar tespihler de sergilenmi ve sergi bir ay boyunca stanbul halknn youn ilgisini grmtr. Bu sergi Dzgnmann hayatnda bir dnm noktas olmutur (zemre, 1996, s.110). Bu sergiden sonra yerli basnda pek ok yaz ve mlakat yaynlanmtr. Ayrca Batda da Aramco World Magazinin 24. cildi 1973 yl Mays-Haziran 3. saysnda Robert Arndt Ebru, the Cloud Art bal altnda 21 fotoraf ieren bir makale yaynlanmtr (Eri, 2007, s.55).

Fotoraf 64: Mustafa Dzgnman atlyesinde alrken Mustafa Dzgnman ebruyu tantmak iin Yap ve Kredi bankas iin 1970 ylnda 5 dakikalk bir film hazrlamtr. Yeni doan kzlara Ebru isminin konmas o tarihten sonra ortaya kmtr (zemre,1996, s.110).

56

Uur Dermann 50 yllk hizmetinden dolay Trk ebruculuunu dirilten adam dedii Mustafa Dzgnmann ebrularna turistlerde ilgi gstermitir. Artk turistlerde ebru tiryakisi ve attar dkkannn mdavimi olmulardr. Bir ksm Dzgnman evde, ebru teknesinin banda grmek zere geliyor, bilgi alyor ve resim ekiyorlard. Mustafa Dzgnmann ebruya hakimiyeti yalnz Trkiyede deil, bu konuda btn dnya yaynlarna girmitir. Ebru hakknda Amerikada yaynlanan battal boyda bir kitapta Dzgnman ve eserlerine birka sayfa ayrlmtr. D lkelerden birok teklif almtr. Zamanla Kltr Bakanl ve ona bal kurulular da devaml mterisi olmutur. Mustafa Dzgnman bu ata yadigar sanat tannsn diye ebrularn ok ucuza satmtr (Eri, 2007, s.55). 7-13 Aralk 1987 tarihleri arasnda Yldz Saray Silahhanede alan Gnmz Trk Ebru Sanatlar sergisi srasnda ebruya katklarndan dolay Dzgnmana Trk Kltrne Hizmet Vakf tarafndan 1987 ylnda bir plaket verilmitir (Derman, 1988, s.6). Mustafa Dzgnmann manevi hayat zerinde Aziz Mahmut Hdayi (15411628) trbesinin trbedar Hafz Eref Ede Efendinin (1876-1954) etkisi byk olmutur. Prof. Dr. Ahmet yksel zemre skdarn Srls adl kitabnda Hangi tarikata mensup olduu ve seyr- slukunu kimin yannda tamamlad bilinmeyen, Hamzavi-Melami merepli, belki veysi Ehl-i Beyt-i Resulullah a, son derece srl, az konuan ama beyan inci gibi hikmet dolu bir zat idi diye anlatmtr (Eri, 2007, s.56). Mustafa Dzgnman genliinde cierlerinden byk bir rahatszlk geirmitir. Uzun sre sanatoryumda yatmtr. Bu dnem, onun hayatnda koyu sofuluktan uzaklap tasavvufa yneliinin balangc olmutur. Aziz Mahmud Hdayi Hazretlerinin divann incelemitir. Bu durum onun hayata bakn ve deer yarglarn olumlu ynde etkilemitir (zemre, 1996, s.53). Eref Edenin vefatndan sonra Dzgnman karlat kimselerde daima onun vasflarn aramtr. Dinde, siyasette, sanatta ve cemiyette ok idealist ve

57

tavizsiz bir hviyet kazanmtr. Ebru sanatnda klasik sluptan en kk sapmaya dahi tahamml olmamtr (zemre, 1996, s.102). Dzgnmanlarn attar dkkan, irfan meclisi halinde olmutur. Ahmet Yksel zemre skdardaki bu attar dkkan; nice sohbetlerin, nice dostluklarn nice himmetlerin, nice hayrlarn, nice fyzatn, nice manevi tohumlarn ve iradlarn sebebi ve mihveri olmutu diye anlatmaktadr (Eri, 2007, s.56). Atar dkkan dnemin nl sanatkarlarnn, ariflerinin ve srl sofilerinin sohbet ve muhabbet etmek zere uradklar bir yer olmutur. Rufai eyhi Sar Hsn Efendi, Eref Ede Efendi, zbekler Tekkesinin son eyhi Necmeddin Efendi, Celveti-Bektai eyhi Yusuf Fahir Ataer, Sanat Tarihisi Uur Derman, Neyzen Niyazi Sayn, Prof. Dr. Gngr atrolu, Prof. Dr. Ali Alpaslan, Nezih Uzel, Necmeddin Okyay, Sacid Okyay ve Abdlbaki Glpnarl bunlar arasnda idi (zemre, 1996, s.23).

Fotoraf 65: Mustafa Dzgnmann attar dkkan Mustafa Dzgnman, ebru sanat dnda dini musikiyle de megul olmu ve tasavvuf zevkini, Hafz Eref Ede'den almtr. Muzka-i Hmayun'da yetitii iin Mzkal lakabyla anlan Hafz Muhittin Tank, skdar'daki aramba Rifai Dergah eyhi Hayrullah Tacettin Yalm ve skdar Rifai Asitanesi eyhi Hsn Sarer gibi kymetli hocalardan istifade etmitir (zemre, 1996, s.31).

58

Salam bir klasik muski ve makam bilgisi vard. Nota bilmez, fakat bestelerini dm tek usul ile icra etmitir (Eri, 2007, s.49). Aziz Mahmud Hdayi Camii'nde uzun yllar cuma gnleri i ezan ve teravih namaz aralarnda ilahi okuyuuyla iyi bir icrac olarak da tannan Dzgnman'n, bir ksmnn gftesi de kendisine ait olmak zere deiik makamlarda besteledii yirmi kadar ilahisi vardr. Onun bestekarlk tarafn gsteren ve son yllarn dini musiki repertuvar asndan ayr bir nem tayan bu ilahiler, vefatndan nce yakn arkada neyzen Niyazi Sayn tarafndan notaya alnarak tespit edilmitir. Ayrca vaktiyle mek ettii dini eserleri son zamanlarnda banda okuyarak tespit edilmelerini salamtr (zemre, 1996, s.32). Mustafa Dzgnman Hafz Eref Edenin lmnden sonra 1953'ten 1979'a kadar yirmialt yl Aziz Mahmud Hdayi Dergah'nn trbedarln yapmtr.

Fotoraf 66: Mustafa Dzgnman Aziz Mahmud Hdayi trbedar iken Kendisi neden trbedar olmak istediini yle anlatmtr:
O muhitte yetitim o mbarek zata zaten zahiren muhabbetim vard. Ben de gen yalardan itibaren tasavvuf merak ve zevki balad zaman Mahmut Hdayinin divannda syledii szler beni etkilemitir. Ancak anlamaya baladmda hazretin

59

bir derya olduunu ve sylediklerinde Kurann z olduunu idrak ettim, ak oldum ve bu da beni onun hizmetkar yapt. Bunu bir maddi karlk iin yapmadm. Trbedar aylklar 1953te 40 lira idi. Fazla deerli bir para deildi. Hatta ben aldm maan stne koyarak trbenin ihtiyalarna sarf ederdim. Orann tezyinat olduka iyidir, bir mzeci gz ile hizmet ettim ilemi doldurdum. (TRT 2 iin ekilen Sanatmzdan Portreler isimli belgesel film)

Mustafa Dzgnman bir airdir. Halk azyla koma tarznda eitli konularda ve eitli kiiler iin yazd iirleri bulunmaktadr. Bunlar arasnda, ebrunun tarihesi, zellikleri ve mahiyetini anlatt yirmi ktalk Ebruname en tannmdr. Ebrudaki grnen u nukuata iyi bak, uunat- ilahidir sfatndan ayan Hak Nak- sun'un pertevinden Hubb-u Rahman aikar, Ruyetullah srrdr bu msemmadr her varak. Zan etme ki bu ekalin halikyz senle ben, Gafil olup irke dalma bir faildir i gren, Fra, anak, boya, tekne vastadr bilmi ol, Hep suver-i ilmiyyedir mezahirde grnen. Trl trl ekillerle arz- didar eyleyen, Kitab, levha, sair eya zeyn-i envar eyleyen, uh ve cazip hatlaryla kalb-i insan zevkiyab, Saltanat- ebrudur bu ak- izhar eyleyen. Onaltnc yzylnda Turan ebru mebdei, Orda zahir olmu amma burda bulmu ne'eyi, Yce Trkler lkesinde kemal bulmu bu hner, Rabbim daim hfz eylesin ebru yapan zmreyi.

60

Ebru demek ebir demek yani gkteki bulut, Ab- ru da tutar mana su yzdr et uhut, Bir kelam- farisidir ebru insan kalar, Her tevcihe sezadr kim manas da pek velut. Kadim ecdat yadigar mzeyyen bir san'attr, Tabiatten mlhem olan bu naklar mir'attir, Sani-i Hak sun'undan hep kendi kendin seyreder Nak nakka ey-i vahit bir vahdeti hikmettir. Bu meslekte ok ustalar emek verip yetimi, Biz yetitik zevaline hepsi Hakka g etmi, Byk stat zbek eyhi Ethem Kami Efendi, Hezar-fen, pr marifet bu san'atta pir imi. Son zamanlar ems-i ebru gurub etmi nagihan, San'atkar kalmam hi, ne de iten anlayan, Bir er km skdar'dan ihya etmi bu zevki, smi hattat Necmeddin'dir tek statdr bu zaman. stadmz Necmi Molla r am bu ite, Azimkardr, muktedirdir anlayta sezite, Lale snbl karanfille bezendirmi ebruyu, Talim etmi taliplere zeval yok bu gidite. Destizenkte ezilir hep renkli cism-i boyalar, Sar zrnk inatdr ebrucuyu oyalar, Zrnk, lahur, gl bahar, al ebruda hep esastr, Bu drt renkle ok renk olur bu cmbte neler var. Bu eitli boyalarn cilvegah teknedir, Rahm-i mader gibi sanki reng-i vusla tenedir,

61

Tekne ire kitre mahlul bekler srr- ftrat, Bazen tutar bazen tutmaz bir acayip nesnedir. Ayr ayr anaklarda boyalarn kvam, Su, d ile ayarlanr balar iin devam, Kitreli su zerine fralarla boyalar, Serpilerek nakedilir kada kar tamam. Tarif geri kolay amma tatbikatta glk var, Tecrbesiz yaplrsa insan olur bi karar, Grne aldanp da ok kolaym deme sen, Bir ihtisas iidir bu ak olan er yapar. Mtenevvi ekillidir ebrularn sureti, Battal, hatip, taramayla gr asar- kudreti, Karanfille lale snbl papatyayla meneke, Tarakl da tezyin eder bu elvan- kesreti. Ebru yapan seyredende gam kasavet bulunmaz, Gnlleri tenit eder zevkle doyum olunmaz, Yapan hayran, bakan hayran, alan, satan hep ayran, Bu ebrudan zevk almayan ebrucuya yar olmaz. Nazar kldk kainata baktm mutlak ebruya, Vech-i yari ayan grdm salat ettim bu Ru'ya, Kenz-i mahfi tezahr ak- Hda nmayan Ebru grp Allah dedim irdim kalbi duyguya. Bi hududu zevk-i elvan ebruculuk san'ati, Erbabnn nazarnda oktur onun kymeti, Her varakta srr- cemal aikardr zahida, Bu ebrular, bu safalar hepsi akn hikmeti.

62

Ben ebruya ak oldum dtm onun peine, Leyla gibi nazlar etti yaramad iime, Bir aralk isyan ettim grmedim hi iltifat, nsaf edip yzn gld iler at bama. Besmeleyle tezgah ap ebru yapan kiiyiz, Fra ile su stnde hner satan kiiyiz, stadmz zbek eyhi hem Necmeddin hocadr, Byklere boyun kesip Hakka tapan kiiyiz. Ey Mustafa nak- sevda sana neler retti, Derununda duran nakka Eynemay retti, Bab- ebru rehnmadr vech- baki fehmine, Arif olan bu ezhar bir noktadan seyretti. (Dzgnman, 1969:2) Mustafa Dzgnman tespihten, tespihilikten ok iyi anlard. Bir tespihin hangi aatan ya da madenden yaplm olduunu ilk grte syleyebilirdi. Tespih ipinin bklnden, balmumlanndan, imamenin altndaki ve stndeki dmlerin atlnda taklit edilemeyecek yetenee sahipti. Bu merakn Neyzen Niyazi Sayna da alamtr. Bir mddet sonra Niyazi Sayn Trkiyenin en usta tespih yapmcs olmutur (zemre, 1996, s.35). Genliinden itibaren biriktirdii ou nadide rneklerden oluan gzel bir tespih koleksiyonuna sahipti. Dnemin nl tespih ustalar olan Horoz Hasan Usta, Tophaneli smet Usta, Halil Usta ve Galip Ustalarn tespihleri koleksiyonunda yer almtr. d aac, veydari, Antep zeytini, kknar, abanoz aac gibi aalardan ve sedef, fildii boynuzu, akik ve yeim gibi talardan yaplm tespih numuneleri bulunmakta idi (Yardm, 1985, s.13). Mustafa Dzgnmann dier bir ilgi alan ise fotoraflktr. Eski tarz krkl fotoraf makinasyla 1000'e yakn hat rneini emsyonlu cama tespit etmi, bazlar Kalem Gzeli (Ankara,1981) ve slam Mirasnda Hat Sanat ( stanbul,

63

1993 ) adl eserlerde yer alan bu fotoraf camlarnn asllar, daha sonra kendisi tarafndan Trk Petrol Vakf'na hediye edilmitir (http//:www.geleneksel-ebru.com/). Kymetli tespihler, yaz levhalar, kendi ebrular, emse tarznda yapt kitap kaplar, kutu ve erevelerden oluan koleksiyonu halen ailesinde bulunmaktadr. Mustafa Dzgnman genlik yllarnda cierlerinden ciddi rahatszlk geirmi ve uzun sre sanatoryumda yatmtr. 1980li yllardan itibaren salnda bozulmalar balam, barsaklarndaki gaz birikimi strap verir hale gelmitir. Kzkardeinin vefat da saln olumsuz etkilemitir. 1989 ylnda srekli tedavi grr hale gelmitir. ekilen rntgenler sonucunda barsaklarnda bilye byklnde tmrler tespit edilmitir. Alman Hastanesinde ameliyata alnmtr. Ameliyatn baarl olmasna ramen tmrlerin kt huylu kmas ve vcudunun her yerini sarmas sonucu 12 Eyll 1990 aramba gn vefat etmitir. Kabri, Karacaahmet Mezarl'ndadr (Eri, 2007, s.56).

Fotoraf 67: Mustafa Dzgnmann Kabri Daha sonra rencileri mezar tan, bir ebruyu resmeden seramik bir pano olarak dzenlemitir (zemre, 1996, s.119).

64

Vefatndan sonra teknesi, fralar, dier ebru malzemeleri ve ebrular Galata Mevlevihanesinde bulunan Divan Edebiyat Mzesinde Dzgnman Odasnda sergilenmektedir. Mustafa Dzgnman sadece ebruculuu ile deil kiilii ile de evresi zerinde etkili olmu ve takdir toplamtr. Sanat tasavvufi bir terbiyesi olduu iin son derece tahammll ve derviane bir karaktere sahipti. Sakin ve sabrl fakat bir nokta alrsa tepkisini de veren bir yaps vard. Ailesine ve etrafna kar ok demokrat, hi bask yapmadan sadece fikir syler ve nerirdi. Ayrca ok soukkanlyd. Bu zellii kaderci yapsndan kaynaklanmtr. Tm ailesi ile arkadalk yapan bir insand. ocuklar ok seven ve ocukla ocuk olan bir babayd. Eine kar hep ok saygl olmutur. Kendisi ok demokrat bir insan olan Dzgnman ocuklarnn da ebruyu renmesi iin zerlerinde bask kurmam seimi onlara brakmtr. Drst ve adaletli, nezaket sahibi bir insand (Ali H. Dzgnman ile yzyze grme, Aralk 2007). Mustafa Dzgnman gerek kiilii ve gerekse sanat ile otantik Trk sanat bilgi ve zevkine en yakn kiidir (Uzel, 1985, s.38). 4.1.1.2 Mustafa Dzgnmann Ebru Sanat Hakkndaki Dnceleri Klasik Trk ebru sanatnn gnmze ulamasnda byk emei ve gayreti olan, bu konuda ok titiz davranan Mustafa Dzgnman aktarlk yaparak geimini srdrrken annesinin days Necmeddin Okyaydan ebru ve cilt sanatn renmitir. Gzel Sanatlar Akademisine misafir renci olarak devam eden sanat, ebru ve cilt atlyelerinde stn baar gstererek bu akademiden tarz- kadim cilt ve ebru sanatkar olarak sanat hayatna katlmtr. Dzgnmana gre ebru tabiattan alnm fakat dier Trk sanatlar gibi tabiatn sluplatrlmas ile oluan bir sanattr. Ebru sanatnn adn teknenin iine den boyalarn yuvarlak yuvarlak bulutlar gibi almasndan dolay aldn

65

sylemitir. nce ebri denilen, sonra da ebru ismini alan bu sanat kitaplarda, murakkalarda, kymetli yazlarn etrafnda ve levhalarda kullanlmtr. (TRT 2 iin ekilen Sanatmzdan Portreler isimli belgesel film) Dzgnman ebruyu baka bir yerde Ebru kitreli su zerinde renkli boyalarla yaplan naklardr. Bir nevi ilemedir. Dest-i senk ad verilen el ta ile ezilen boyalar su ve dle kartrlr. Ebrucu kendi zevkine bu boyalarla ileme yapar. eklinde tanmlamtr (Bozgeyik, 1978, s.12). Sanat ebrunun yapmn ise u ekilde tarif etmitir:
Malzeme olarak 35-50cm. ebatnda 5cm. derinliinde inkodan yaplm bir tekne, mermerden yaplm dest-i senk, at kuyruundan zel olarak yaplan fralar, adet eitli kalnlkta ve 10cm. uzunluunda sapa geirilmi teller, eitli byklkte boya kaplar, kitre, sr d, ebru yapmna uygun toprak boyalar, birinci kalite beyaz kat ve 25-40cm. ebatnda selabur torba kullanlmaldr. Kitre saf su iinde hazrlandktan sonra sv hale getirilip tekneye dklr. Ezilen boyalar gerekli oranda su ve d ile kartrlarak, fralarla teknede bulunan kitreli su zerine atlr ve tel millerle ekil verilir. Kat yavaa oynatmadan yatrlr ve biraz toplandktan sonra ekip karlr. Ebru tadan zgaralara serilir ve kurutulmaz. (Dzgnman, 1985, s.23)

Ebru eitlerini serpme battal, neftli battal, tarz kadim battal, hatip ebru, gelgit, al, blbl yuvas, kumlu ebru, fon ebrusu ve iekli ebrular eklinde snflandrmtr. Ayrca iekli ebrulara Necmeddin Hocann icad olduu iin Necmeddin ebrusu denildiini de belirtmitir (Dzgnman, 1985, s.23). Yaad dnemde klasik Trk ebrusunun en iyi ekilde yaplmasna byk zen gstermi, yenilik kabul edilen denemeleri ho karlamamtr. Mustafa Dzgnman ebru geleneinin nasl yaatlaca konusundaki dncelerini yle aklamtr:
Biz stadmz Necmeddin Hocadan grdmz terbiye iktizas, ebruya balamadan evvel ebru statlarna Fatiha okuruz. Ebru tkenmeyen bir hazinedir. Bu

66

kendi kendine, kendi iinde karakterini bozmadan zaten tekaml ediyor. Bunun haricinde modernizasyon diye zaten bir ey olamaz; nk ecdad yadigarn tarihi, orjinallii ve tabilii ile yaatmak zorundayz. Niye modernizasyon olsun? Bu nihayeti olmayan bir renk cmb, gzellii tkenmiyor ki yeniden bir ey icat edilsin. Zamanmzda resme benzeyen bir ebru ekli sunuluyormu. Bakld zaman bir yal boya tablosu grlyor. Bu ebrunun dna kyor. Aslnda onlarda ebru yapyorlar gibi ama, bakld zaman manzara yal boya grnts veriyor. Biz buna pek Trk ebrusu diyemeyiz. Bu da bir sanattr ama Trk ebrusu denilemez. ada ebru denilebilir. Yoksa sanat takdir ederim. Bizim ebrumuz karakterini hi bozmamaldr (TRT 2 iin ekilen Sanatmzdan Portreler isimli belgesel film).

A.Yksel zemreye gre Mustafa Dzgnmann sanatta taviz vermeyen, son derece kat kurallar olan ve zellikle ebrunun kendisine kadar gelmi safhasndan baka bir safhaya gemeyen, bu safhalar dnda hibir eye msaade etmeyen bir sanat anlay vard. Onun yolunu bugn takip eden ve her biri bu alanda stat olan rencileri de ayn tutum iindedir (Eri, 2007, s.146). Sanat ebrunun yapsnn bozulmadan uygulanmas ve gelitirilmesinden yana olmutur (Turan, 1991, s.48). Modern resimle ebru sanat arasndaki mnasebete kar karak ebrunun bal bana bir ekol olduunu savunmutur (Bozgeyik, 1978, s.13). Dzgnmana gre Allah insanlar ve baz mahluklar nasl ki birbirinden farkl yaratmsa ebruda da ekillerin tekrar yoktur. Birbirlerinin ayn gibi grnse de dikkatli bakld zaman farkllklar grlecektir. Ebrunun ekil bakmndan sonu yoktur. stenildii kadar farkl ekiller elde edilebilir (Bozgeyik, 1978, s.13). Ebru konusunda ok titiz ve hassas olan Dzgnman, ebru renmek isteyenleri kolay kolay yanna sokmaz, buna sebep olarak da sabr ve meakkat isteyen bu sanat renmek istedikleri halde ksa zamanda tamamen renmeden yarm brakanlar gstermitir. Ebrunun grld kadar kolay olmadn ve epey bir zaman emek istediini u szleri ile ifade etmitir:

67

Ebru yapma grld kadar kolay bir ey deildir. Evvelayle bir tarif edilirseKitre alnacak. Taze ve beyaz kitre makbuldr. Sonra boya cesimli boyalardan iinde ya maddesi, kimyevi madde olmayan toprak boyalardan yaplr. Boyalar ezildikten sonra bir miktar su ile biraz da sr d; kvamlar ayarlar nispetinde kartrlp o kitreli mahll zerine fralarla atlr. imdi o fralarnda bir zellii vardr. Her fradan ebru olmaz. Ebrucu frasn kendisi yapacaktr. Bir aa dalyla, at kuyruundan yaplr. Ortas bo kalr. Biz bu tekneye tam hakim deiliz, biz boyalar elimizle atyoruz. Bu bir irade-i cziye, fakat tekne irade-i klliye gibidir. Biz kk bir teblii ile ona boyay sallyoruz ama teblide ne olacana tesirimiz yokEbruculuun yeis verecek ters eyleri de vardr. Boya paralanr, tutmaz akar, syrrken syrlr. Bunlarn kitre ile boya ayar kvam ok mhimdir. Bu i yapmcy ok yorar. Onun iin ebrudan kolay talebe yetimiyor. Grn bu sanatn yegane talihsizlii. Bakld zaman a ok kolaym deniyor. Halbuki iin iine girince zor olduu anlalyor. Bir ok kimselere ben bunu gsterdim. retmek istedim. Fakat brakyorlar. nk ok egzersiz yapmak lazm. Yani raklk devri, ok uzun srer. Bundan ylmayarak, neden bozuluyor demeden; yani usta rak gibi almak lazm ki, orada muvaffak olunsun. Gzel ebrular kmaya baladnda insan hayatnn en mesut dakikalarn yayor. (Horhor bror/gazete, 1992, s.1)

Mustafa Dzgnmann bugn yetitirdii talebelerinden icazetli olan sadece Alparslan Babaolu ve Fuat Baerdir. A. Sabri Mandracy hafidim diyerek ereflendirmitir. Timuin Tanarslann bir ebrusunu beendii iin de onun bir ebrusunun kesini katlayarak arkasna Timuin Tanarslan kardeimiz artk ebrucu saylr diye yazmtr (Ali H. Dzgnman ile yzyze grme, Aralk 2007). Mustafa Dzgnman bu sanatta kolay talebe yetimemesinin bir sebebini de aadaki szleri ile aklamtr:
Geim yolu deildir bu; yan zevk iidir. mkan varsa bununla uralr. Hayat megalesi ba dertte olan bununla uraamaz. Bu istikbal olamaz. Onun iin talebe yetimez. Ama biz birok kimselere merak edenlere gsterdik. Eh nasl yapld biliniyor deyip sonra ok basit olarak yapmlardr. Ama ebru, yle bir, , be kartrma ile iki yana git gel yapmakla olmaz. Ebruculuk yaplm saylmaz. Her

68

ubesini iyi yapmak lazm. Hatibini gelitirmek lazm. Tarakls, hele battallar arzasz yaplm olmasBunun iin de uramak lazm. Herkes uramyor. Bilen ok, yapan az (Horhor bror/gazete, 1992, s.1).

Dzgnman btn Trk ssleme sanatlarnda olduu gibi ebru sanatnda da usta rak ilikisine nem vermitir. Bu sanatn geleceine ilikin umudunu ise yle ifade etmitir: Ebru sanatn teslim ettiimiz gl eller, artk bu sanat ileriye nakledebilecek bilgi ve beceriye sahiptir (zsayner, 1994, s.110). Yaam boyunca hi yitirmedii elebilii ve alakgnll ile, talebesi Alparslan Babaolu iin bu ocuk beni geecek derken, ebru sanatn gelecek kuaklara i huzuru ile emanet edebilmenin gururu ve mutluluunu yaamtr (zsayner, 1994, s.111). Bu sanatn en iyi ekilde nasl yaplacan, pf noktalarn renmenin yolunun yava yava deneme yanlma yoluyla olacan aklamtr. Akademide ebru yapmaya baladktan sonra artk rendiini dnerek evde de tekne kurup yapmaya balamtr. Fakat sonu akademide yaptklar gibi olmamtr. Ebru kyor ama renkler kayboluyor ve bir ahenksizlik vardr. Hocay armtr. Hoca kusurlarn grdkten sonra su ve d ayarn yapm ve Dzgnmana da retmitir. kinci teknede de olumsuz sonular alan Dzgnman hocasn tekrar armtr. Bu kez onun dediinin aksine suyu az d az amur gibi olmutur. Buradan u sonucu karmtr: Akademide alt dnemlerde tekneye hocann eli demekte idi. Hoca iin pf noktasn biliyordu ama bunu anlatamazd. Dzgnmana gre insan iyice kendisi yapmaya balad zaman bu iin pf noktasn yava yava bilecek ve bulacaktr. Yoksa hocann eli dedike bu iin pf noktas anlalamayacaktr. (TRT 2 iin ekilen Sanatmzdan Portreler isimli belgesel film) Mustafa Dzgnman bu sanatn gelecei hakkndaki dncelerini Elimiz ayamz tuttuka bu sanat iin elimizden geleni yaparz. Ama daha ileriyi dnerek takviye ve tevik gereklidir. Mmkn mertebe renmek isteyenlere teknemizi ak tutmaya alyoruz szleri ile belirtmitir (Gkta, 1986:29).

69

Dzgnmana gre bask katlarn ortaya kmas ile ebru eski nemini yitirmitir. Renkli ofset sanayinin ilerlemesi ile ebruculuk gerilemitir. Eskiden devairi resmiye mcellitler, hattatlar hepsi ebru kullanyormu ve Beyaztta ebrucular varm. Avrupa bask katlarnn Trkiyeye girmesi ile ebrucular yava yava dkkanlarn kapatmlardr. Gnmzde artk eskisi gibi ne kitapta ne de yaz da kullanlmaktadr. Daha ok duvarlarda tablo olarak aslmaktadr.
(Horhor bror/gazete, 1992, s.4)

Ebrunun insan zerindeki tesirini phesiz btn gzel sanatlarda olduu gibi insan ruhuna tesiri oluyor. nsana skunet veriyor. Huzur veriyor. Dnya megaleleri ile yorulan insan zihni dinleniyor. szleri ile belirtmitir. (Bozgeyik, 1978, s.14) Dzgnman hat, ebru, minyatr ve tezhip gibi geleneksel sanatlarmzn yeni nesillere tantlmas iin devlet kurumlarnn ve basnn zerine den grevi yeterince yerine getirmediini belirtmitir (Yardm, 1985, s.13). Mustafa Dzgnman ebruculuk hayat boyunca gerek televizyonda yaynlanan mlakatlarnda, gerekse sohbetleri srasnda bizim bir ebru geleneimizin olduunu ve bunun korunmas gerektiini sylemitir. 4.1.1.3 Mustafa Dzgnmann Ebrularnn zellikleri Mustafa Dzgnman ylda iki kez sonbahar ve ilkbaharda olmak zere ebru yapmak iin tekne kurmu, yaklak alt bin ile sekiz bin arasnda ebru yapmtr. Ebrunun btn eitlerinde ok kymetli eserler vermitir. Dostu Ahmet Yksel zemreye gre kendisi 1966 senesine kadar ustas Necmeddin Okyaydan rendii sanat daha da gelitirmi ve ustasn da gemitir. Kendine has ebrular gelitirmitir. skdarn ebru sanatndaki nirengi noktalarndan biri olmutur (Eri, 2007, s.144).

70

Dier bir dostu Niyazi Sayna gre ise ebru ne demek bilen bir insand, onun gibi boyada hakimiyet kuran insan pek gsterilemezdi (Eri, 2007, s.151). Mustafa Dzgnman ebru yapmnda klasik sluba hep bal kalm, ebruyu modernletirme adna yaplan dejenerasyonlara kar kmtr (Turan, 1991, s.47). Yaad dnemde klasik ebrunun en gzel rneklerini vermitir. Sanat, ebru sanatn rendii biimde brakmam, bu sanatn yapsn bozmadan, ebruda varolan gelimeye ak zelliinden yararlanarak gelitirmitir. Necmeddin Okyayn bulduu iekli ebrulara papatyay eklemitir. Onun ebrular sanatn doruk noktas olmutur (Turan, 1991, s.47). Gemite hat ve cilt sanatlarna yardmc bir sanat iken Dzgnman sayesinde ebru tek bana bir sanat haline gelmitir (Yardm, 1985, s.12). Ebruya kompozisyon tarzn getirmitir (Yardm, 1985, s.13). Dzgnmann 1940-1950 yllar arasnda yapt ebrularla son dnemlerinde yaptklar arasnda byk farkllklar olduu gzlenmitir. zellikle karanfil, smbl, lale gibi iekler daha natralist slupta yaplmtr. iekli ebrularna bakldnda, yaprak ve ieklerin en kk ayrntlarna kadar titizlilikle ilendii grlmtr. Bu durum onun tabiat ne kadar iyi gzlemlediini ortaya koymaktadr. (zsayner, 1994, s.111)

Fotoraf 68: Hatip ebru

Fotoraf 69: Battal ebru

71

Yukardaki ebrular Mustafa Dzgnmann ilk dnem ebru rneklerindendir (zsayner, 1994, s.111). Mustafa Dzgnmann rencisi Aydn Glana gre Hocann ebru hayatnda birka dnem olmutur. zellikle imza dneminden nce, bir ebrunun Hocann eseri olup olmadn renklerden, motiflerden tespit etmek mmkndr. Dnemleri ayran eitli zellikleri vardr. Necmettin Okyaydan hemen sonraki dnemde, onda zellikle Hezarfen Ethem Efendide grlen zemin derken ayn rengin birbirine yakn farkl tonlar ile zemin demesi, bu deme sureti ile de ebrunun byle bir ayrntsna bakldnda keyfine varlabilecek bir geri ekilme dnemi vardr. Daha ziyade ebrunun yan kad olarak cihargue ciltlerdeki cildin zerinde veya hat yazlarnn etrafnda pervaz olarak kullanlmas, adeta yardmc bir sanat misyonunu ifa etmesinin de etkisi ile dier sanatlara baskn kmama zellii tamasndan dolay, derinden incelendiinde grlebilecek renk ve deme anlay vardr (Eri, 2007, s.200). Sonraki dnemde biraz daha bamsz bir sanat dal zellii ile renklerde canllk ve renklerin birbiri ile uyumu aranmtr. Hareketli renkler tercih edilmi, zemin demesinde anlay deiiklii gibi unsurlar grlmtr. ieklilerde Dzgnmann gelitirdii bir ebru tarz vardr. Daha nceleri denemeler olmakla birlikte (Sacid Okyay vs.) sanatnn geliimini tespit etmek mmkndr. lk balayan iekli ebrularda hatip ebruda olduu gibi, ufak denmi, ufak iekler veya byk ebrunun tamamna hakim iekler vardr. Genel olarak ufak, kimi zaman iee kk yapma gibi araylar, sanatnn ilk dnem iekli ebru araylarnda ortaya kmaktadr. Daha sonraki dnemlerde ise artk durmu, oturmu hattan ve ciltten bamszlam mstakil bir ebru sanat anlay vardr. Tek bana, kapsayan ve dier sanat dallar ile evrilen yeni bir ebru anlay burada olgunlam olarak grlmektedir. Bu durum renklere de yansmtr. Renk zevkinde de zamanla deiim olduunu eserlerinde grmek mmkndr (Eri, 2007, s.200). Son dnemlerde ebrularna bakalarnn sahip karak kendileri yapm gibi gstermeleri, hatta sergilemeleri karsnda, eserlerine imza atmaya balamtr. Daha

72

nceleri imza atmamtr. mzas, onun estetik boyutunu yanstan bir imza deildir. Dzgnmann imzasz, ancak onun olduunu adeta baran ebrular vardr. Hoca istismara kar imza tedbirini dnmtr. Ailesindeki ebrular yava yava ortaya kt zaman, dnemleri biraz daha netleecektir. Hoca bazen ok gzel ebrularn da nitelikli grmedii iin ou zaman ortaya karmam, yok etmitir. Bu anlay deiiklii yznden Hocann son nem ebrular byk sanat eseri olmakla birlikte, sanki biraz daha moderndir (Eri, 2007, s.200).

73

4.1.1.4 Mustafa Dzgnmann Ebrular Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

:1 : 70 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Ak mor, turkuaz mavisi, ak gri, lahor ividi : Koyu renk zemin zerine mor, turkuaz mavisi ve ak gri kullanlarak yaplan battal ebru. : Alparslan Babaolu

Kullanlan Teknikler : Battal ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

74

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

:2 : 71 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Siyah, . Topra, ak toprak yeili, ak eflatun, mor : Koyu renk zemin zerine toprak yeili, amlca topra, eflatun ve mor renkleri kullanlarak yaplan battal ebru. : Alparslan Babaolu

Kullanlan Teknikler : Battal ebru teknii. Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

75

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

:3 : 72 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Lahor ividi, ak gri, ak mavi : Koyu renk zemin zerine gri ve ak mavi renkleri atlarak yaplan battal ebru. : Alparslan Babaolu

Kullanlan Teknikler : Battal ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

76

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon

:4 : 73 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Siyah, ak gri, kobalt mavisi, turkuaz mavisi : Siyah zemin zerine kobalt mavisi, turkuaz mavisi atlarak yaplan battal ebru. zerine gri ve siyah renklerle serpme yaplmtr.

Kullanlan Teknikler : Battal ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

Kaynak Kii

: Fuat Baar

77

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon

:5 : 74 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, yeil, amar ividi, hardal sars, ak gri : amar ividi ile yaplan zemin zerine hardal sars, krmz, ak gri ve yeil renkleri atlarak yaplan battal ebru.

Kullanlan Teknikler : Battal ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

Kaynak Kii

: Alparslan Babaolu

78

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon

:6 : 75 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : amlca topra, amar ividi, a boyas, ak gri : amlca topra ile yaplan zemin zerine amar ividi ve a boyas atlarak yaplan battal ebru. Ak gri boya ile serpme yaplmtr.

Kullanlan Teknikler : Battal ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra,

Kaynak Kii

: Fuat Baar

79

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Teknikler Kullanlan Renkler Kompozisyon

:7 : 76 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Battal ebru teknii : A boyas, toprak yeili, ak gri, siyah, beyaz, : Siyah, beyaz ve a boyas ile yaplan gelgit zemin zerine toprak yeili ile battal ebru. zerine ak gri renk boya ile serpme yaplmtr.

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

Kaynak Kii

: Fuat Baar

80

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

:8 : 77 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Siyah, mavi, ,ak krmz, sar : Siyah ile yaplan battal zemin zerine ksa kenarda drt sra, uzun kenarda alt sra yaplan blbl yuvas ebru. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Blbl Yuvas ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

81

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

:9 : 78 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, beyaz, sar, turkuaz yeili : Battal ebru zerine ksa kenarda drt sra, uzun kenarda alt sra yaplan blbl yuvas ebru. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Blbl Yuvas ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, saf su, toprak boya, kat, biz, fra

82

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 10 : 79 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Beyaz, krmz, sar, turkuaz yeili, ak kahverengi, siyah. : Battal ebru zerine yaplan gelgit ebru. Beyaz ile serpme yaplmtr. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Gelgit ebru teknii. Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra.

83

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 11 : 80 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Hardal sars, lahor ividi, krmz, gk mavisi, ak krmz

Kullanlan Teknikler : Gelgit ebru teknii

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra. Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan gelgit ebru. : Ylmaz Ene

84

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 12 : 81 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, siyah, gri, , ak gri, gk mavisi tarak

Kullanlan Teknikler : Tarakl ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra, Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan tarakl gelgit ebru. : Ylmaz Ene

85

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 13 : 82 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Cadmium krmzs, hardal sars, ak mavi, siyah, beyaz, kahverengi, mor

Kullanlan Teknikler : Tarakl ebru teknii

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra, tarak Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan tarakl ebru. : Ylmaz Ene

86

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Teknikler Kullanlan Renkler

: 14 : 83 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Serpmeli al ebru teknii : Hardal sars, a boyas, ak mavi, siyah, beyaz, ak kahverengi

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan al ebru. Ak mavi boya ile serpme yaplmtr. : Sabri Mandrac

87

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 15 : 84 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Siyah, ak mavi, beyaz, gri, sar tarak

Kullanlan Teknikler : Tarakl al ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra, Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan tarakl al ebru. : Alparslan Babaolu

88

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 16 : 85 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : A boyas, siyah, sar, krmz, ak mavi, turkuaz mavisi : Battal ebru zerine yaplan hatip meneke ebrular. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Hatip ebru teknii (Meneke) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

89

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 17 : 86 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Koyu gri, gri, siyah, gk mavisi, turkuaz mavisi, beyaz : Battal ebru zerine yaplan hatip meneke ebrular. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Hatip ebru teknii (Meneke) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

90

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Teknikler Kullanlan Renkler

: 18 : 87 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Hatip ebru teknii (arkfelek) : A boyas, hardal sars, siyah, amar ividi, ak gk mavisi, ak toprak yeili

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan hatip arkfelek ebru. : Ylmaz Ene

91

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 19 : 88 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : amar ividi, sar, krmz, siyah, turkuaz mavisi, kahverengi, ak kahverengi

Kullanlan Teknikler : Hatip ebru teknii (arkfelek)

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan hatip arkfelek ebru. : Ylmaz Ene

92

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 20 : 89 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Koyu gri, gri, beyaz, turkuaz mavisi : Battal ebru zerine yaplan hatip yrekli ebrular : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Hatip ebru teknii (Yrekli) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

93

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 21 : 90 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Eserde biraz ypranma vardr. : A boyas, amar ividi, yeil, sar, ak a boyas : Battal ebru zerine yaplan tarakl hatip yrekli ebrular : Sabri Mandrac

Kullanlan Teknikler : Hatip ebru teknii (Yrekli) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

94

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 22 : 91 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Koyu gri, gri, krmz, ak mavi, siyah, sar : Battal ebru zerine yaplan hatip mtenevvia ebru. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Hatip ebru teknii (Mtenevvia) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

95

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 23 : 92 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Lahor ividi : Kirlenmi kitreli su zerine Lahor ividinin damlatlmas ile oluan kumlu ebru. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Kumlu ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

96

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 24 : 93 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Lahor ividi, gri, amlca topra : Battal ebru zerine yaz yazlacak ksma arap zamk srlerek yaplan akkaseli ebru : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Akkase ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

97

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 25 : 94 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Turuncu, krmz, gri, ak gri, mor, sar, koyu yeil : Battal ebru zerine yaplan kk karanfil ebrular. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Koltuk ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

98

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 26 : 95 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Siyah, gri, koyu gri, krmz, permanent yeili : Battal ebru zerine yaplan kk tekli ve demet lale ebrular. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Koltuk ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

99

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 27 : 96 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Siyah, koyu gri, gri, koyu yeil, krmz, : Battal ebru zerine yaplan kk lale ebrular. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : Koltuk ebru teknii Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

100

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 28 : 97 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Lahor ividi, beyaz, krmz, permanent yeili, saman rengi, gri

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Demet papatya, karanfil, lale)

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine iki adet demet karanfil, papatya, lale. : Ylmaz Ene

101

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 29 : 98 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Beyaz, krmz, koyu yeil, amlca topra, kahverengi, siyah, gk mavisi, gri, sar

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Papatya, lale, hatip)

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine lale, papatya, hatip kompozisyonu. : Ylmaz Ene

102

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 30 : 99 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, sar, beyaz, koyu yeil, amlca topra, gri : Battal ebru zerine yaplan demet papatya ebru. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Demet papatya) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

103

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 31 : 100 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Koyu yeil, kahverengi, ak kahverengi, beyaz, amlca topra, sarya alan kahverengi

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Demet papatya)

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine yaplan demet papatya ebru. : Ylmaz Ene

104

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu

: 32 : 101 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. karanfil)

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Demet papatya, lale, meneke, Kullanlan Renkler : Beyaz, permanent yeili, sar, amar ividi, kahverengi, ak kahverengi, ultramarine mavi, ak mor Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine demet papatya, lale, karanfil, meneke. : Alparslan Babaolu

105

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 33 : 102 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, sar, koyu yeil, beyaz, ak lahor ividi, ak gri : Battal ebru zerine iki adet demet gl ebru. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Demet gl) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

106

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 34 : 103 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, sar, yeil, koyu yeil, ak yeil : Battal ebru zerine iki adet demet gl ebru. : Alparslan Babaolu

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Demet gl) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

107

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Teknikler Kullanlan Renkler

: 35 : 104 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : iekli ebru teknii (Demet lale) : Permanent yeili, saman rengi, krmz, ultramarine mavi, kahverengi, ak kahverengi

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine iki adet demet lale ebru. : Alparslan Babaolu

108

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 36 : 105 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Koyu permanent yeili, sar, beyaz, siyah, permanent mor, gri

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Demet lale)

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine iki adet lale ebru. : Alparslan Babaolu

109

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Teknikler Kullanlan Renkler

: 37 : 106 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : iekli ebru teknii (Demet lale) : Koyu kahverengi, ak kahverengi, ak krmz, ak gri, koyu permanent yeili, sar

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine demet lale ebru : Sabri Mandrac

110

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Teknikler Kullanlan Renkler

: 38 : 107 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : iekli ebru teknii (Smbl) : Ultramarine yeili, koyu kahverengi, ak kahverengi, ak eflatun

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine smbl ebru. : Alparslan Babaolu

111

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 39 : 108 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : amar ividi, ultramarine yeili, permanent mor, ak permanent mor

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Smbl)

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine iki adet demet smbl ebru : Alparslan Babaolu

112

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 40 : 109 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, siyah, koyu yeil, yeil, ak gri : Battal ebru zerine iki adet demet gelincik ebru. : Fuat Baar

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Gelincik) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

113

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 41 : 110 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Ak yeil, krmz,siyah, gri, ak gri, haki yeil : Battal ebru zerine iki adet demet gelincik ebru. : Fuat Baar

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Gelincik) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

114

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 42 : 111 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Sar, amar ividi, haki yeil, mor, gri, koyu yeil : Battal ebru zerine iki adet demet meneke ebru. : Ylmaz Ene

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (Meneke) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, saf su, toprak boya, kat, biz, fra

115

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 43 : 112 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Koyu yeil, amar ividi, krmz, beyaz, ak gri, pembe : Battal ebru zerine demet karanfil ebru : Alparslan Babaolu

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (demet karanfil) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d,su, toprak boya, kat, biz, fra

116

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler Kompozisyon Kaynak Kii

: 44 : 113 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Ak lahor ividi, beyaz, krmz, koyu yeil : Battal ebru zerine iki adet demet karanfil ebru. : Alparslan Babaolu

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (demet karanfil) Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra

117

Bilgi Formu

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu Kullanlan Renkler

: 45 : 114 : Ebrulu kat : 10.10.2007 : Yok : En: 35cm. Boy: 50cm. : Ypranmam ve onarm grmemitir. : Krmz, sar, eflatun, amar ividi, koyu yeil, gk mavisi

Kullanlan Teknikler : iekli ebru teknii (demet karanfil)

Kullanlan Malzemeler : Tekne, kitre, sr d, su, toprak boya, kat, biz, fra Kompozisyon Kaynak Kii : Battal ebru zerine iki adet demet karanfil ebru : Alparslan Babaolu

118

4.1.1.5 Tablolar ve Deerlendirmeleri

119 Tablo 3: Teknik Dkm Tablosu H.Mtenev. H.arkfele H.Meneke H.Yrekli Blbl Y. Meneke Gelincik X X X X X X 6 2 Kullanlan Teknikler Kullanlan rnekler rnek 1 rnek 2 rnek 3 rnek 4 rnek 5 rnek 6 rnek 7 rnek 8 rnek 9 rnek 10 rnek 11 rnek 12 rnek 13 rnek 14 rnek 15 rnek 16 rnek 17 rnek 18 rnek 19 rnek 20 rnek 21 rnek 22 rnek 23 rnek 24 rnek 25 rnek 26 rnek 27 rnek 28 rnek 29 rnek 30 rnek 31 rnek 32 rnek 33 rnek 34 rnek 35 rnek 36 rnek 37 rnek 38 rnek 39 rnek 40 rnek 41 rnek 42 rnek 43 rnek 44 rnek 45 TOPLAM Battal

Karanfil

Papatya

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

Smbl

Akkase

Tarakl

Koltuk

Kumlu

Gelgit

Lale

Gl

al

120

Ylmaz Ene, Alparslan Babaolu, Sabri Mandrac ve Fuat Baar koleksiyonundan alnan 45 ebrudan 7 ebruda battal, 2 ebruda blbl yuvas, 2 ebruda gelgit, 2 ebruda tarakl, 1 ebruda al, 1 ebruda tarakl al, 2 ebruda hatip meneke, 2 ebruda hatip arkfelek, 2 ebruda hatip yrekli, 1 ebruda hatip mtenevvia, 1 ebruda kumlu ebru, 1 ebruda akkase ebru, 3 ebruda koltuk ebru ve 18 ebruda iekli ebru teknikleri uygulanmtr. iekli ebrulardan 2 ebruda papatya, 2 ebruda gelincik, 2 ebruda smbl, 1 ebruda meneke, 3 ebruda karanfil, 3 ebruda lale, 2 ebruda gl, 1 ebruda karanfil-lale-papatya, 1 ebruda meneke-karanfil-lale-papatya ve 1 ebruda lale-arkfelek-papatya tekniklerinden oluan kompozisyonlar uygulanmtr. Teknik dkm tablosunda grld zere baz ebru rneklerinde birden fazla teknik uygulanmtr. Tablo 4:Teknik uygulama says ve yzde leri Uygulanan Teknikler
Battal ebru Blbl yuvas ebru Gelgit ebru Tarakl ebru al ebru H. Meneke ebru H. arkfelek ebru H. Yrekli ebru H. Mtenevvia ebru Kumlu ebru Akkase ebru Koltuk ebru Lale ebru Papatya ebru Karanfil ebru Meneke ebru Gl ebru Gelincik ebru Smbl ebru

n (Say)
7 2 2 3 2 2 3 2 1 1 1 3 6 5 6 2 2 2 2 54*

% (Yzde)
12.9 3.7 3.7 5.5 3.7 3.7 5.5 3.7 1.8 1.8 1.8 5.5 11.3 9.3 11.3 3.7 3.7 3.7 3.7 100.0

Toplam

*n=54 Baz ebru rneklerinde birden fazla teknik uyguland iin n katlanmtr. Yzde hesaplar bu say (n=54) zerinden yaplmtr.

121

Buna gre aratrmaya alnan 45 ebru rneinde 7 rnekte uygulanan battal tekniinin orannn %12.9, 2 rnekte uygulanan blbl yuvas tekniinin orannn %3.7, 2 rnekte uygulanan gelgit tekniinin orannn %3.7, 3 rnekte uygulanan tarakl tekniinin orannn %5.5, 2 rnekte uygulanan al tekniinin orannn %3.7, 2 rnekte uygulanan hatip meneke tekniinin orannn %3.7, 3 rnekte uygulanan hatip arkfelek tekniinin orannn %5.5, 2 rnekte uygulanan hatip yrekli tekniinin orannn %3.7, 1 rnekte uygulanan hatip mtenevvia tekniinin orannn %1.8, 1 rnekte uygulanan kumlu ebru tekniinin orannn %1.8, 1 rnekte uygulanan akkase tekniinin orannn %1.8, 3 rnekte uygulanan koltuk ebru tekniinin orannn %5.5, 6 rnekte uygulanan lale tekniinin orannn %11.3, 5 rnekte uygulanan papatya tekniinin orannn %9.3, 6 rnekte uygulanan karanfil tekniinin orannn %11.3, 2 rnekte uygulanan meneke tekniinin orannn %3.7, 2 rnekte uygulanan gl tekniinin orannn %3.7, 2 rnekte uygulanan gelincik tekniinin orannn %3.7 ve 2 rnekte uygulanan smbl tekniinin orannn %3.7 olduu grlmtr. Sanatnn tm ebru tarzlarnda eserler verdii grlmektedir.

122 Tablo 5: Renk Dkm Tablosu Cad. krmzs Gri .Topra A boyas Ak a boy. Mor Ak mor Perm. mor Ak perm. mor Ak sar Hardal sars Saman rengi Kahverengi Ak kahve Koyu kahve Sarya alan kahve Pembe Eflatun Ak eflaun Turuncu Siyah Ak krmz Koyu gri amar iv. Lahor ividi Ak L.iv. Cobalt mavi X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 13 2 7 2 6 7 2 1 X 1 1 2 1 22 X X X X 15 X X X X X 19 X X X X X 4 1 16 11 X X X X 5 9 9 2 8 4 1 6 2 2 1 X X X X X X X X X 5 2 11 X X X X 5 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Ak mavi Turkuaz Ultramarine mavi Haki yeil Ak toprak yeili Ak l i Ak gk mavisi Gk mavisi X 1 1 Antik yeil Yeil Ak yeil Koyu yeil Kullanlan Renkler Sar Kullanlan rnekler rnek 1 rnek 2 rnek 3 rnek 4 rnek 5 rnek 6 rnek 7 rnek 8 rnek 9 rnek 10 rnek 11 rnek 12 rnek 13 rnek 14 rnek 15 rnek 16 rnek 17 rnek 18 rnek 19 rnek 20 rnek 21 rnek 22 rnek 23 rnek 24 rnek 25 rnek 26 rnek 27 rnek 28 rnek 29 rnek 30 rnek 31 rnek 32 rnek 33 rnek 34 rnek 35 rnek 36 rnek 37 rnek 38 rnek 39 rnek 40 rnek 41 rnek 42 rnek 43 rnek 44 rnek 45 TOPLAM

Ultr. yeili Permanent yeil

Ak gri

Krmz

Beyaz

X X X X X X X X X X

X X X X X X

X X X

Mavi 1

X X X

2 2

2 6

7 6 2

123

Tablo 6:Renk uygulama says ve yzdeleri Kullanlan renkler

Sar Ak sar Hardal sars Saman rengi Kahverengi Ak kahverengi Koyu kahverengi Sarya alan kahve Pembe Eflatun Ak eflatun Turuncu Siyah Beyaz Krmz Ak krmz Cadmium krmzs Gri Ak gri Koyu gri amar ividi Lahor ividi Ak Lahor ividi amlca topra A boyas Ak a boyas Mor Ak mor Permanent mor Ak permanent mor Yeil Ak yeil Koyu yeil Antik yeil Haki yeil Ak toprak yeili Ultramarine yeil Permanent yeil Mavi Ak mavi Turkuaz mavi Ultramarine mavi Cobalt mavi Ak ultramarine mavi Ak gk mavisi Gk mavisi

n (Say)
13 2 7 2 6 7 2 1 1 1 2 1 22 15 19 4 1 16 11 5 9 9 2 8 4 1 6 2 2 1 5 2 11 1 2 2 2 6 1 7 6 2 1 1 1 5 237*

% (Yzde)
5.5 0.9 3.0 0.9 2.5 3.0 0.9 0.4 0.4 0.4 0.9 0.4 9.2 6.3 8.0 1.6 0.4 6.7 4.6 2.1 3.8 3.8 0.9 3.4 1.6 0.4 2.5 0.9 0.9 0.4 2.1 0.9 4.6 0.4 0.9 0.9 0.9 2.5 0.4 3.0 2.5 0.9 0.4 0.4 0.4 2.1 100.0

Toplam

124

*n=237 Bir renk birden fazla ebru rneinde kullanld iin n katlanmtr. Yzde hesaplar bu say (n=237) zerinden yaplmtr. Buna gre aratrmaya alnan ebru rneklerinde sar renk 13 ebruda kullanlm olup oran %5.5, ak sar 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, hardal sars 7 ebruda kullanlm olup oran %3.0, saman rengi 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, kahverengi 6 ebruda kullanlm olup oran %2.5, ak kahverengi 7 ebruda kullanlm olup oran %3.0, koyu kahverengi 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, sarya alan kahverengi 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, pembe 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, eflatun 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, ak eflatun 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, turuncu 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, siyah 22 ebruda kullanlm olup oran %9.2, beyaz 15 ebruda kullanlm olup oran %6.3, krmz 19 ebruda kullanlm olup oran %8.0, ak krmz 4 ebruda kullanlm olup oran %1.6, cadmium krmzs 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, gri 16 ebruda kullanlm olup oran %6.7, ak gri 11 ebruda kullanlm olup oran %4.6, koyu gri 5 ebruda kullanlm olup oran %2.1, amar ividi 9 ebruda kullanlm olup oran %3.8, Lahor ividi 9 ebruda kullanlm olup oran %3.8, ak Lahor ividi 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, amlca topra 8 ebruda kullanlm olup oran %3.4, a boyas 4 ebruda kullanlm olup oran %1.6, ak a boyas 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, mor 6 ebruda kullanlm olup oran %2.5, ak mor 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, permanent mor 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, ak permanent mor 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, yeil 5 ebruda kullanlm olup oran %2.1, ak yeil 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, koyu yeil 11 ebruda kullanlm olup oran %4.6, antik yeil 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, haki yeil 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, ak toprak yeili 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, ultramarine yeil 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, permanent yeil 6 ebruda kullanlm olup oran %2.5, mavi 1 ebruda kullanlm olup oran %0.4, ak mavi 7 ebruda kullanlm olup oran %3.0, turkuaz mavi 6 ebruda kullanlm olup oran %2.5, cobalt mavi ebruda kullanlm olup oran %0.4, ultramarine mavi 2 ebruda kullanlm olup oran %0.9, ak ultramarine mavi 1 ebruda kullanlm olup oran

125

%0.4, gk mavisi 5 ebruda kullanlm olup oran %2.1 ve ak gk mavisi 1 ebruda kullanlm olup oran % 0.4tr. Veriler incelendiinde Mustafa Dzgnmann aratrmaya alnan ebru rneklerinde tm renklerin ve tonlarnn kullanld gzlenmitir. zellikle beyaz, sar, yeil, mavi, gri, siyah, krmz, kahverengi ve tonlar youn olarak kullanlmtr. Bunlar daha az oranda kullanlan a boyas, Lahor ividi, amar ividi, amlca topra, mor ve tonlar ve amar ividi takip etmitir. Pembe, eflatun ve turuncu renkleri ise ok az oranda kullanlmtr.

126 Tablo 7: Malzeme Dkm Tablosu Arap zamk X 1 Smbl teli X X 2 Sr d Kullanlan Malzemeler Toprak boya Kitre Kullanlan rnekler rnek 1 rnek 2 rnek 3 rnek 4 rnek 5 rnek 6 rnek 7 rnek 8 rnek 9 rnek 10 rnek 11 rnek 12 rnek 13 rnek 14 rnek 15 rnek 16 rnek 17 rnek 18 rnek 19 rnek 20 rnek 21 rnek 22 rnek 23 rnek 24 rnek 25 rnek 26 rnek 27 rnek 28 rnek 29 rnek 30 rnek 31 rnek 32 rnek 33 rnek 34 rnek 35 rnek 36 rnek 37 rnek 38 rnek 39 rnek 40 rnek 41 rnek 42 rnek 43 rnek 44 rnek 45 TOPLAM

D.Ta

Tekne

Krek X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

Tarak

Kat

Fra

ta

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 45

Kap

Biz

Su

127

Tablo 8:Malzeme uygulama says ve yzdeleri Kullanlan malzemeler

Toprak boya Kitre Sr d Kat Tekne Fra Tarak Biz Su Desteseng ta ta Krek Kap Smbl teli Arap zamk

n (Say)
45 45 45 45 45 45 3 45 45 45 45 45 45 2 1 546*

% (Yzde)
8,24175824 8,24175824 8,24175824 8,24175824 8,24175824 8,24175824 0,54945055 8,24175824 8,24175824 8,24175824 8,24175824 8,24175824 8,24175824 0,36630037 0,18315018 100.0

Toplam

*n=546 Bir teknik birden fazla ebru rneinde kullanld iin n katlanmtr. Yzde hesaplar bu say (n=546) zerinden yaplmtr. Aratrmaya alnan 45 ebru rneinin tmnde toprak boya, kitre, sr d, kat, tekne, fra, biz, su, desteseng ta, krek, kap ve ta ortak malzeme olarak kullanlm olup oran % 8,24175824tr. Bunlarla birlikte 3 tarakl ebru rneinde tarak kullanlm olup oran %0,54945055 , 1 akkaseli ebru rneinde arap zamk kullanlm olup oran %0,18315018, 2 smbl ebru rneinde de smbl teli kullanlm olup oran %0,36630037dir.

128

4.1.1.6 Mustafa Dzgnmann Ebru Sanatna ve Eitimine Yapt Katklar Ebru sanats Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ve eitimine katklar aadaki maddelerde belirtilmeye allmtr: Mustafa Dzgnman Klasik Trk ebru sanatna hizmet etmi en byk ebru

sanatkardr. Sanat yetmi yl yaam, 1940 ylndan balayp lm olan 1990 ylna kadar elli yl boyunca ebru sanatna hizmet etmitir. Yaad dnemde Trk ebru sanatnn gnmze kadar hi bozulmadan tanmasna, bu sanatn yurdumuzda ve dnyada tannmasna, gelimesine byk katklarda bulunmutur. Ebru sanat onunla bir dnm noktas yaam, kemal noktasna ulamtr. Ayn zamanda Alparslan Babaolu, Fuat Baar, Sabri Mandrac, Serhan Aytan, Aydn Glan gibi birbirinden deerli sanatlar yetitirerek bu sanatn gnmze kadar hi bozulmadan ulamasna vesile olmu ve unutulmasn nlemitir. lkemizde tekrar sevilmesinde ve yaygnlamasnda byk emei gemitir. Trk ebrusunun en iyi ekilde yaplmasna byk zen gstermitir. Bu konuda ok hassas ve titiz bir tutum iinde olan Dzgnman, ata yadigar bu sanatta yenilik adna yaplan dejenerasyonlara kar ok kat bir tutum iinde olmutur. Bu konuda dncelerini u szleri ile belirtmitir: Bu yle bir sanattr ki bozmaya kylmaz; onun asaletine dokunulmaz. Ebrunun gzellii, estetii snrszdr. Bitip tkenmesi mmkn deildir. Bu sanat bizim kimliimizin ayrlmaz bir parasdr. Buna dokunan vatana, millete, kltrmze ihanet eder. Bazlarnn yal boya ile yapt almalara Bunlar manzara yapyorsa, hi olmazsa drst olsunlar da ebru teknii ile resim yapyoruz desinler, bu drstl gstersinler diyerek tepkisini ortaya koymutur. Onun yolunu bugn takip eden, her biri gerek birer stat olan rencileri de ayn tutumu devam ettirmektedirler.

129

rencilerine ebrunun bir Trk sanat olduunu ve tarihini retmitir. Bu sanatn Allah ile direk ilikili bir nimet olduunu, anlayana byk dersler ierdiini anlatmtr. Ona gre Allaha giden yollar birer aratr, ebru da tasavvufda bir aratr. Mustafa Dzgnman ebru sanatn rendii biimde brakmam bu sanatn yapsn bozmadan, ebruda varolan gelimeye ak zelliinden yararlanarak gelitirmitir. onaylamamtr. Rastgele yaplan yenilik ve modernizasyon kazandrd araylarn ebrulara Necmettin Okyayn ebruya iekli

papatyay eklemitir. Papatya ve meneke de gzel eserler vermitir. Serpmelerde ok baarl olmutur. iekli ebrular onun sayesinde daha gzel, tabiattaki grnmlerine daha yakn olmutur. Ebruya kompozisyon tarzn getirmitir. Mustafa Dzgnmann ebruda ilk defa uygulad bir ey de ebru zerine imza atmaktr. Hat sanatnda olduu halde ebru sanatnda Dzgmana kadar ebruda byle bir uygulama grlmemitir. Yaplan aratrmalarda 1983, 1984 ve 1985 yllarna ait imzal ebrular vardr. 1969 ylnda kan bir dergide baslan ebrularda imza grlmemesi Dzgnmann ebrularn bu tarihten sonra imzalamaya balam olduu dndrmektedir. Ebrularn imzalama sebebi olarak son dnemlerde bakalarnn onun ebrularna sahip karak kendilerininmi gibi gstermeleri olmutur. Mustafa Dzgnman eski ebrucularn tam bir rnei olmutur. elebilii, stanbul efendilii, tevazuu, skdarl ve ok sanat sahibi oluu ile rahmetli eyh brahim Ethem Efendinin Hezar-u Fen bin sanat sahibi oluu ve Necmettin Okyay Hocann hattatl, glcl, din adaml, hat uzmanl, ebruculuu gibi gelenei devam ettirmi ve ok sanat sahibi nvanna hak kazanmtr. O ebruculuunun yannda klasik cilti, air, besteci, fotoraf, dini musikide icrac, eski tarz icrann temsilcisi, tesbih koleksiyoncusu, din bilgini, kkl mutasavvuf, memleket sever, Atatrk hayran, yarm asrlk bir baharat, yarm asrlk trbedar, ebruyu halka tantp mal eden ve kzlara isim olarak verilmesini balatan ve kendisini Necmettin Okyay Hocann ra olarak tantan insandr.

130

Mustafa Dzgnman bir airdir. eitli konularda ve kiiler iin yazd iirleri bulunmaktadr. Bunlar arasnda ebrunun tarihesini, zelliklerini ve mahiyetini anlatt yirmi ktalk Ebrunamesi en tannmdr. Uur Dermana gre elli yllk hizmetinden dolay Trk ebru sanatn dirilten adamdr. Gzel ahlak ile arkadalarna ve rencilerine hep rnek olmutur.

Mustafa Dzgnman hibir maddi karlk beklemeden kendisini ebru sanatna adam, Trk ebruculuunu devam ettirmek iin birbirinden deerli eserler yapm, byk emek ve fedakarlklarda bulunmutur. Hibir zaman ebrunun ticaretini yapmamtr. Herkes alabilsin, ebru yaylsn diye ebrularn hep dk rakamlara satmtr. Neden ebrularn ucuza sattn soranlara ise Boyalar topraktan, kada da para vermiyorum, bir masraf yok, ucuz satyorum ki fakir fukara da alabilsin, ebru sadece zenginlerin duvarlarn sslemesin diye cevap vermitir. Mustafa Dzgnman ebrunun son halkasdr. Onun dneminde ebru yapan sanatkarlar vard ama onlar bu sanatn son dnemiydiler. Onlarla beraber Dzgnman olmasayd bu sanat sona erecekti. Onun gayreti ve fedakarl olmasayd Trk ebruculuu da olmazd. Mustafa Dzgnman eski nesil ile yeni nesil arasnda birleme noktas olmutur.

131

4.1.2 Grmeler Sonucunda Elde Edilen Bilgiler 4.1.2.1 Grme Yaplan Kiiler Serhan Aytan Sabri Mandrac Fuat Baar Alparslan Babaolu Aydn Glan Ali Haydar Dzgnman

132

4.1.2.2 Grmelerden Elde Edilen Cevaplar SERHAN AYTAN (Mustafa Dzgnmann rencisi ve ud sanats) (Nisan 2007de grlmtr) 1. Mustafa Dzgman ile ne zaman ve nasl tantnz? Rahmetli Ustam Mustafa Dzgnman ile eer hafzam beni yanltmyorsa, 1979 senesinde bir ahbabmzn beni atar dkkanna ebru yapmn renmek zere gtrmesi sebebi ile tantk. Benim ebru ile alakal hi ilgim ve bilgim yoktu. Byle bir sanatn varln da bilmiyordum. 16-20 yalarnn verdii malum skntl dnemi yaarken bir tandmz, benim durumumu grnce beni Mustafa Hocann evine gtrd. Hoca ile tantm. Beni evine ebru yaparken seyretmem iin davet etti. Hocaya her hafta gidip gelmeye baladm. Ebru ilgimi ekmi, houma gitmiti. Hocam alrken onun tekne hakimiyetinden etkilenmitim. Mustafa Hoca ebru teknesinin banda alrken hep sohbet ederdi. Bazen ebruyu anlatr, bazen de dinitasavvufi sohbetler aard. Bu bendeki sknty alp gtrmt. Bana ebru ile ilgili bilgileri aktarrken manen terbiyemi de stlenmiti. 2. Ebru eitimini nerede aldnz? Hocam ebrularn, skdar Doanclardaki baba yadigar apartmanlarnn bodrum katndaki ebru atlyesinde yapard ve ebru derslerini daha dorusu ebru eitimini orada verirdi. Orada ok ho hatralarmz oldu. 3. Ebru derslerini ne zamanlar yapyordunuz? Mustafa hoca ebru yapmaya genelde Pazar gnleri sabah saatlerinde balar le vakitleri civarnda, le yemei zeri saatlerine kadar devam ederdi. Zaman zaman pazarlar le vaktinden sonralar da gider ve kendisinden yararlanrdk. Hafta ii Cumartesi gnleri de dahil atar dkkann ilettii iin ders verecek vakti olmazd. Ancak kendisi hafta ileri eve geldikten sonra da ebru yapmaya devam ederdi. Hafta ileri ebru derslerine benim gidiim nadirdir. Ancak dkkanna sk sk gider, sohbetlerinden yararlanmaya orada da devam ederdim.

133

4. Mustafa Dzgnmandan ne kadar sre ebru eitimi aldnz? Ustam ile tantmzdan gnden itibaren, mbarein 12 Eyll 1990 tarihinde Hakka yrmesine kadar srekli beraberdik. 5. Hala ebru yapyor musunuz? Evet. Bir sre eitli nedenlerden dolay ebru yapmna ara vermek zorunda kaldk, ancak tekrar bu yadigar iin hazrlklarmz tamamladk. 6. Sizin gznzde Mustafa Dzgnman nasl bir eitimcidir? Benim iin mkemmel bir eitmendi. Her konuda son derece ak ve net idi. Ebru yaparken gerektii zaman aklamalarda bulunur bu suretle grerek ve bilerek renirdiniz. Hi ak brakmaz, hibir soruyu da yantsz koymazd. Zaten sorular genellikle kendisi ile beraberken kendi kendilerine zlrlerdi. Daha da akas ustam syledikleri ve rettiklerini kendisi yaad ve uygulad iin hem ebru hem de yaam konusunda renememek mmkn deildi 7. Sizce rencilerine neler kazandrmtr? Bize gre ilim ve sanat insanln en nemli uradr. nsanolunu ahlaken yceltebilecek en kuvvetli aralardr ve emanetlerdir. Emanetlerdir diyoruz nk bunlar Allahn kendisinindir. Bu emanetleri tayan insanlar toplumlarna daima en ok hizmet eden olmular, onlar ahlaken ve maddeten yceltmilerdir. Ustam rahmetli Mustafa Dzgnman da byle insanlardand. rencilerine sanat emanet ettii vechile onlar en az bir meslek sahibi yapt. Bununla beraber her zaman gzel ahlak yaayarak anlatt, retmeye alt. Bunlardan daha mhim kazan da bize gre yoktur. Bunlarla beraber ok iyi bildii ve anlad hat, tezhip, cilt, minyatr, tesbih ve zellikle musiki gibi dier Trk sanatlarn da anlatm ve rencilerini gerek Trk sanat aydnlar yapmak iin gayret sarf etmitir. 8. Kendisini dier eitimcilerden ayran zellikleri nelerdir? Bize gre en nemli zellii gzel ahlak idi. Sanatnda esizdi. Mtevazi oluu, vericilii, reticilii, tarz, tavr, sohbeti, ksaca her eyi ile farkl ve mkemmeldi. Ayn zamanda ann, klasik musikimizin dini ksmn ok iyi bilen birka

134

kiisinden bir idi. Kendisinden birok ilahi dinlenmi, notaya alnm ve ebediyen kalc olmalar salanmtr. ok iyi bir fotorafdr. Akademide tarz kadim cilt renmiti ve ok iyi bir cilt ustas idi. Yalnz bir ebrucu deil, ok iyi bir sanat idi. 9. rencileri ile ilikisi nasld ? Biz bir baba-oul ilikisi iinde idik. Zaten bana manevi olum derdi. Dier yetitirdii rencileri ile de bundan ok farkl olduklarn zannetmiyorum. Her zaman verici ve yardmc idi. 10. Sizce Mustafa Dzgnman nasl bir insand? Mustafa Dzgnman ustam kamil bir insand. Daha evvel de bahsettiim gibi gzel ahlakl idi. Kendini bilen ariflerdendi. Sanatn gerek faalini bilir, her frsatta gerek gerek tevazuundan gerekse eitiminin en nemli zellii bakmndan bunu sk sk vurgulard. Genlerinden gelen byk bir sanat idi. yi bir e (rahmetli Sheyla Teyze iin) ve aile babas (Ali ve Yasemin Dzgnmanlar iin), iyi bir karde (Ahmet Dzgnman Amca iin), iyi bir aabey idi (Saime Teyze iin). Bir gn hocamn ebru icraatndan sonra zaman zaman yaptmz gibi skdar Doanclardan tura ktk. Baz trbeleri ziyaret ettik, sohbet ettik, ayrlmak zere iken ben elini pmek iin bir harekette bulundum. Bu hareketim dizlerimin yere demesine kadar devam etti. Ancak elini pmeye muvaffak olamadm. Bana olum eli plecek bir adam bulursan beraber gideriz dedi. Bence bu hocamn nasl bir insan olduunu anlatan en gzel rneklerden biridir. Buradaki gerek tevazu ve bykl bu hareketi ile bana en byk derslerden birini vermitir. Bir gn yine ustam ziyarete gitmitim. Evi tam bir mze gibi, duvarlar hatlar, ebrular, evirmeler ile dolu. Mehur ktphanesinde Trk sanatlar ile ilgili ne ararsan mevcuttu. Bir ey dikkatimi ekmiti ve ok beenmitim. Bunu da ifade etmiim herhalde. Sohbet etti dinledik, aylar iildi. Destur alma vakti geldi, izin istedim. Bir dakika bekle dedi ieriye gitti. Sonra bir paketle geldi. Bunu evde aarsn olum dedi. Ben ne olduunu anlamadan paketi aldm ve evden ktm. Eve geldiimde merakla paketi atmda ne greyim, hocamn evinde ok beendiim

135

ve bunu sylemek gafletinde bulunduum ey deil mi? Mahup olmutum ama hocam yine retmesi gerektiini son derece latif bir ekilde vermiti. Mustafa Dzgnman kelimelerle anlatlacak bir insan deildir. Onu anlamak iin beraber olmak, yaamak gerekir. O yalnz bir ebrucu deil byk bir sanatdr. Sadece yurt apnda deil dnya apndadr. Takliti deil modern ve yenilikidir, ancak kklerinden ayrlmadan. ok iyi bir eitimcidir. Gerek sohbetleri ile gerekse sanat ile birok insan yetitirmitir. Bir dier yn ile ki, vaktinin en byk ksmn harcad ve maietini temin ettii alanlardr. yi bir attar, drst bir esnaft. 11. Mustafa Dzgnman ebru sanatnn nemli bir sanats yapan nedir? Kanmca, Mustafa Ustay ebru sanatnn en nemli sanats yapan zelliklerden birincisi, ebru sanatnn gnmze yegane taycs olmasdr. Eer bugn Trk tarz ebru dediimiz muhteem sanat hala yayorsa bunun tek msebbibi Mustafa Ustamdr. Hoca hakknda zaman zaman baz kendini bilmezler tarafndan, kimseye bir ey gstermez, retmez gibi iddialar ortaya atlmtr. Ancak bahsettiimiz gibi Trk tarz ebru sanatnn bugnk gibi unutulmam, tam tersi ok yaygn bir duruma gelmesinin ve birok iyi ebrucular yetimi olmasnn tek kayna Mustafa Dzgnman ve onun yetitirdikleridir. Burada bir ey ilave etmek istiyorum ki bu ok nemlidir. Nisa suresi 54. ayetinde emaneti mutlaka ehline veriniz emri vardr. Bu ayet hkmnce hocam her iin, emanetin ehline verilmesi gerektiini sk sk sylerdi. Bu bir ilahi emirdir ve hocada ebru iinde de byle yapmtr. Layk olana emaneti retmi ve tevdi etmitir. Seimlerinde de ne kadar isabetli olduunu ebruculuun bugnk durumundan da anlamaktayz. Hocamzn bir dier zellii de, byk bir sanat olmasndan dolay, Trk tarz ebruyu dejenere etmeden, gelenekten geldii ekilde muhafaza etmi, bu ereve iinde gelitirmitir. Gnmzde sanatn her kolunda bu dejenerasyonu grebilmekteyiz. Soysuzca yaplan, yenilik zannedilen bozmalar, mesnetsiz ilaveler her sanatta yaanmaktadr. Bu da bize gerek sanatn fonksiyonunu unutturur.

136

Burada bir eyin altn izmek lazm. Mustafa hoca yalnz ebrucu deildi. yle olsayd sanat bu kadar iyi anlayamaz, bu apa gelemez, yaptklar bu kadar kalc ve derin izler, eserler brakamazd. Hoca nce kamil ve arif bir insand ve dier sanatlarla da meguld. Yukarda bahsettiim zere mzisyendi, fotorafyd, cilti idi. Onu sadece ebru olmaktan sanatla terfi ettiren hasletler bunlard ki o yzden hoca lmszdr. 12. Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ne gibi katk ve yenilikleri olmutur? Ustamn ebruya getirdii en nemli yeniliklerin banda onu modernletirmesi vardr. Modernletirmeden maksadm, hocann renk anlay, ebrulardaki tarzdr. Bu zellikler kendi an yanstr. Daha evvelki ebrucularn eserlerine baktmzda bunu rahatlkla grebiliriz. iekli ebrular onun sayesinde daha gzel, asllarna daha yakn, daha anlatmcdr. Margarit ieini ilk yapan da yine Mustafa Dzgnmandr. Serpmeler onunla zirveye kmtr. Ebruculua en nemli katks ise yetitirdii gnmzdeki ebru ustalardr ki bylece onun zamannda kaybolmaya yz tutmu bu sanatmz yeniden nev-i nma bulmutur. Bununla beraber Mustafa hoca yapt ebrular ok ucuza satmtr. Hatta bunun iin benimde defalarca ahit olduum eletiriler yaplmt. Ancak o bu eletirileri Ebrumuz u anda ortadan yok olmak zere, bilen anlayan kalmad. O yzden bunlar herkes alabilsin, sadece zenginlerin duvarlarn sslemesin, herkes tarafndan bilinsin ve sevilsin eklinde mtevazi , sanatna paradan ok daha nem veren gerek sanatlar gibi cevaplar verirdi. Bu anlay da ebruculuk iin byk bir zveri ve katkdr. 13. Mustafa Dzgnmann ebrularnn dnemlere ayrmak mmkn mdr, mmknse dnem zellikleri nedir? Buna cevap vermek biraz zor. Bunun iin hocann birok eski ve yeni tarihli ebrularn gzden geirmek ve biraz aratrma yapmak gerekiyor. Mustafa Dzgnman klasik ebruculuktaki hemen btn teknikleri baar ile kullanmtr. Ancak ift zemin zerine serpmeli ebrular onun son dnemde ebruya kazandrd

137

nemli bir tavrdr. Bu zeminlerin zerine de iekleri oturtturmutur. iekli ebru zaten daha nce de belirttiim gibi Mustafa Usta ile kemale ermitir.

138

SABR MANDIRACI (Mustafa Dzgnmann rencisi ve felsefe retmeni) (Nisan 2007de grlmtr) 1.Mustafa Dzgnman ile ne zaman ve nasl tantnz? 1981 ylnda stanbul niversitesinde renci iken Sleymaniye Ktphanesinde cilt restorasyon blmnde kurs gryordum. Cilt ve yaz iin ebru gerekiyordu. Bu nedenle kendisinden ebru alyordum. Bu arada kendi kendime ebru yapmaya alyordum. Benim ebru yaptm duymu ve grmek istedi. Benim ebrularm grnce Bu i tek bana olmaz! Pazar sabah saat 10da gel! Ben bu aralar alyorum diyerek beni atlyesine davet etti. Artk onun talebesi olmutum. Hocamn teknesinin banda geen saatler hayatmn en gzel hatralardr. stanbuldan ayrldktan sonra onun ebruculuunu ve sohbetlerini ok zledim. 2. Ebru eitimini nerede aldnz? Ebru almalarn skdarda bulunan evinin bodrum katndaki atlyesinde yapardk. 3. Ebru derslerini ne zamanlar yapyordunuz? Derslerin belli bir saati yoktu. Genelde Pazar sabah saat 10-14 aras ve akamzeri saat 17-20 aras ebru yapyorduk. Ylda iki kez tekne aard. Sonbaharda balayp Aralk ayna kadar, baharda balayp Hazirana kadar ebru yapard. 4. Mustafa Dzgnmandan ne kadar sre ebru eitimi aldnz? Ben hala ders almaya alyorum 5. Hala ebru yapyor musunuz? Arkadamn atlyesinde yapyorum. 6. Sizin gznzde Mustafa Dzgnman nasl bir eitimcidir? Mustafa Hoca geleneksel eitimin son temsilcisidir. Onda hocaya ve ustaya sayg esastr. Hep onlarn rndan gitmitir. Usta-rak ilikisine nem vermitir. Ebru

139

konusunda ok hassas bir insand. Temel ilkelerden dn verilmesini istemezdi. Ebruyu renmek isteyen herkese retmek ister ama bu konuda ok seici davranrd. Kendine zg deerlendirme yntemi vard. renmek isteyen kiiyi fark ettirmeden snar, imtihan ederdi. Bu imtihanlar sonucunda geleneksel ilikiyi tayacana inand rencilerine ebruyu en iyi ekilde retmek iin elinden geleni yapard. 7. Sizce rencilerine neler kazandrmtr? Mustafa Hocay tandktan sonra dnya grmde ok ey deiti. nme yeni bir ufuk amtr. Daha nce dnyay byle grmezdim. Onu tanmak benim hayatmda nemli bir krlma noktas olmutur. Kendisi ok gl bir klasik ebrucudur. Dnya gr ok farkl bir insandr. Bugnk ebruyu herkes Dzgnmana borludur. Ebru ona gre hakikati bulmada bir vastadr. 8. Kendisini dier eitimcilerden ayran zellikleri nelerdir? Onu dier sanatlarla mukayese etmek zordur. Onu kendi hocalar ile mukayese etmek gerekir. Ona gre sanat insan Hakka ulatrr. nsan asl geree sanat yoluyla ular. Titiz, verici, her eyi her noktada kucaklayan, hassas, baz temel deerlerden dn vermeyen, modern, ok toplumcu, toplumla elimeyen, drst bir insand. 9. rencileri ile ilikisi nasld? rencilerini ok severdi. Bildii hibir eyi onlardan esirgemez ve ok verici bir insand. Ailesi de ok vericidir. Yetitirecei rencileri farknda olmadan imtihan ederdi. Gelenein verdii bir sezgi vard onda; istismar edecek kiiyi tanrd. Ona gre herkese her ey verilmezdi. 10. Sizce Mustafa Dzgnman nasl bir insand? Drst, inanlmaz yardmsever, eli ak, verici, hassas, herkesi ve her eyi hibir karlk beklemeksizin kucaklayan bir insand. Btncl bir bak as vard. Bu dn vermek anlamnda olmamaldr. Herkes alabilsin diye ebrularn ok ucuza

140

satmtr. Hibir zaman maddiyat dnmemitir. Kltr aktarc bir misyonu vard. Toplumcuydu, insanlar ok dnrd. 11. 12. Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ne gibi katk ve yenilikleri olmutur? Ebru nceden gizemli bir sanat olarak grnyordu. Onunla daha kolay yaplabilen bir teknie brnmtr. Gizemi ortadan kalkmtr. iekli ebruyu bugne tamtr. Bugn bile onun yaptklar alamamtr. Ebruyu ileri bir dzeye tam, teknik olarak canlandrmtr. Dzgnman sayesinde ebru ok yol almtr. 13. Mustafa Dzgnmann ebrularnn dnemlere ayrmak mmkn mdr, mmknse dnem zellikleri nedir? Hocann ebrularn dnemde inceleyebiliriz. Balang dnemi 1940-1960 arasdr. Bu dnemde Necmeddin Okyayn etkisi grlmtr. iek zeminlerinde amlca topra ve Lahor ividi kullanlmtr. Battallar da Ethem Efendinin etkisi grlmtr. Battallar kaln kaln atm ve nefti ok kullanmtr. Orta dnem 19601980 badr. Rikkat Kuntun getirdii Avrupa boyalarla renk skalas zenginlemitir. 1980de zemin ok salam, ok gl olmutur. 1983 yl en verimli olduu dnemdir. Ayn renk tonunu degrade olarak kulland zeminler ok gl olmutur. Bu dnemde Necmeddin Hocann etkisinden km ve kendi tarzn oluturmutur. Lale, papatya, meneke gibi btn iek ekillerini glendirmitir. Zeminleri renk yapm ve amlca topran tek kullanmtr. Kzl kahve kullanmtr. Her renkten iek zemini yapmtr. Ebrularda serpme grlmektedir. Son dnem yaklak on yllk bir zamandr. Zeminlerde taramal battallar (Mustafa Dzgnman Battal) vardr. Bu tarz batta ebruda tarama yapp sonra battal yapmtr. Bylece zeminde hi boluk kalmamtr.

141

FUAT BAAR (Mustafa Dzgnmann rencisi, ebru ve hat sanats) (Nisan 2007de grlmtr) 1. Mustafa Dzgnman ile ne zaman ve nasl tantnz? Benim ebru ile tanmamda Uur Derman Beyin tesiri ok olmutur.1970li yllarda onun Akbank Yaynlar arasnda Ebru kitab yaynlanmt. Bu eser, sanatn tannmasnda ve yaygnlamasnda ok faydas olduu gibi benim gibi bugn ebru ile uraan birok kiiyi de tevik eden ilk eser saylmaldr. 70li yllarda Mustafa Dzgnman hocann adn kitaptan duymutum. Kendisi ile tanmamtm. O dnemde ben Erzurumdaydm Hocann adresini bilmiyordum. Hocaya yaz rneklerimi gndermek ve yol yordam renmek istiyordum. Mustafa Dzgnman Hocann adresini Uur Bey bana gnderdi. Ona da haber vermi. Hatta Uur Beyden bana yle bir haber geldi: Dzgnman ebru yapar ama posta iiyle uramaz. stanbulda bulunan arkadalarmdan hoca ile grmelerini ve ondan ebru alarak bana getirmelerini isterdim. Bana mektupla yapacaklarm yazar, sorularma cevap verirdi. 80 ylna kadar Erzurumdaydm. Kendi kendime alyordum. Malzeme sknts had safhada idi. nsanlar ebru sanatna lazm olacak malzemenin ismini bile bilmiyordu. Bir Dzgnman var o zaman. renci almakta nazl diyorlard. 1980 ylnda sanat akm tp renimime tercih ederek stanbula geldim. Uur Derman ve Sheyl nver benim iin referans oldular. Ayn yl Hamit Ayta Hocadan hat icazeti, ayn zamanda Mustafa Hocann atlyesine devam ederek kendisinden 1989 ylnda ebru icazeti aldm. Hocalarmn vefatndan sonra kendi atlyemi kurdum. 2. Ebru eitimini nerede aldnz? Evinin bodrum katndaki atlyesine yllarca devam ettik. Oraya Niyazi Sayn ve A.Yksel zemre de urard. Ebru ve tasavvuf zerine sohbetler edilirdi. 3. Ebru derslerini ne zamanlar yapyordunuz? Hoca ile her hafta beraberdik.

142

4. Mustafa Dzgnmandan ne kadar sre ebru eitimi aldnz? Kendisi ile stanbula geliimden itibaren 1989 ylna kadar altk. 5. Hala ebru yapyor musunuz? Kendime ait atlyemde ebru ve hat almalarma devam ediyorum. renciler yetitiriyorum. 6. Sizin gznzde Mustafa Dzgnman nasl bir eitimcidir? Mustafa Hoca ebrunun usta rak mnasebeti ile geliebileceine ve ykseleceine inanrd. Ebruyu renmek isteyenlerin bir hocadan istifade etmelerini ve bu ii tekne banda renmelerini isterdi. Kendisi iin ebruyu kimseye gstermiyor denilirdi. Halbuki bu konuda ok haklyd. Ebru renmek iin gelenler yaparken grdnde Bu kadar basitmiymi deyip gemeleri, hafife almalar Hocann onuruna dokunurdu. Arka planda neler yatyor, sanat hangi aamalardan geiyor, bunun farknda deillerdi. Bu nedenle hoca retme konusunda ok seici davranrd. Onlar yanna almadan nce imtihan eder, sabrl olup olmadklarna bakard. Hoca bizim sorularmza teferruatl cevap vermezdi. stn kr geer, bizim kavraymza brakrd. Epey bir zaman devam ettik ona. Hoca da bakt ki, bu renciler hakikaten samimi. Ebru konusunda ok hassast. En byk korkusu ebrunun bozulmas idi. Uydurma ebrulara son derece sinirlenir, byle bir teebbste bulunanlar yanna kabul etmezdi. Hatta bu tip bir alma yapan bir zatn icazet talebini ok sert bir ekilde reddetmitir. Ecdadmzdan gelen gzellikleri kimsenin bozmaya hakk yok derdi ve o gzelliklerin devamn isterdi. Son 3-4 talebesi olan bizlerden bu konuda kesin sz almtr. 7. rencilerine neler kazandrmtr? Rahmetli hocamdan ok ey rendik. Sanat paylalmas gereken bir servet olarak grr ve samimiyetine inand kiilere bildii her eyi retmek iin rpnrd. Dzgnmana gre en zor sanat adam olma sanatdr. Onun tasavvufi ynnden yararlandk. Sanatn ahlak ve kaidelerinden faydalandk. Bize sanatn maddi bir kazan olmadn anlatmtr.

143

8. Kendisini dier eitimcilerden ayran zellikleri nelerdir? Her eyi ile ok farkl ve mkemmel bir insand. Eski bykleri grm, tasavvuf deryalarnda yetimi bir insand. Rahmetli hocamn tasavvuf bilgisi ok derindi. stanbul kltrne bihakkn vakft. ok ynl bir sanatkard. Ebruculuu yannda mkemmel bir cilt ustasyd. Tespihilikten ok iyi anlard. Fotorafl da vard. 9. rencileri ile ilikisi nasld? Ya farkndan dolay rencileri ile ilikisi mesafeli olmasna karn bizleri ok severdi. Bizim en iyi ekilde yetimemiz iin ok aba sarfetmitir. Ailesi de kendisi de ok verici insanlard. 10. Sizce Mustafa Dzgnman nasl bir insand? Dardan ok sert, prensip sahibi, tasavvuf terbiyesi grm, gelenee bal, taviz vermeyen, yeri geldiinde latife yapmay bilen bir insand. Bir gn Alparslan Babaolu ile birlikte yaptmz almalar gstermek iin Mustafa Hocaya gittik. . nce hanmna baktrrd ebrular, Hanm baksn, benim ekspertrm odur derdi. O beendikten sonra skysa ben beenmeyeyim derdi. Hanm Alparslann ve benim ebrularma bakt. Ayol Mustafa dedi. Bu ocuklar seni gemiler. Utandk, kpkrmz olduk. Kendi kendime hoca herhalde zlgt geer diye dndm. Hoca diklendi biraz. Hanm hanm bana bak! Ben elli yllk ebrucuyum! Elli senede iki eser verdim. O iki eserde bu ocuklar, artk lsem de gzm arkada kalmayacak dedi. Hocann o sz bize bir mr boyu moral kayna olmutur. 11. 12. Mustafa Dzgnman ebru sanatnn nemli bir sanats yapan nedir? Mustafa Dzgnman ebru sanatn en nemli bir sanats yapan zellii ebru konusunda ok hassas olmasdr. Dneminde Trk ebrusunu bozduunu dnd uygulamalara iddetle kar kmtr. Bu sanatn gnmze kadar znden kopmadan gelmesi iin ok gayret gstermitir. Sanat milli bir emanet gibi grr, ehline verilmesi gerektiini dnrd. Ebru sanatna yapt en nemli katk bu

144

sanatn gelecek kuaklara aktarlmasnda bir kpr grevi grmtr. O dnemlerde ebru yapan sadece Mustafa Dzgnman vard. Onda sanat Allah vergisi idi.

145

ALPARSLAN BABAOLU (Mustafa Dzgnmann rencisi ve elektronik mhendisi) (Ekim 2007de grlmtr) 1- Mustafa Dzgnman ile ne zaman ve nasl tantnz? Kendisi ile 1985 ylnda tantm. lk kez bir ebruyu, bir arkadamn evinde 1953 ylnda grdm. Arkadam, bu ebrunun, skdarda oturan yal bir bey tarafndan yapldn ve onu kaybedersek bu sanatnda sona ereceini sylemiti. Bana bir de Uur Dermann Trk Sanatnda Ebru adl kitabn gsterdi. Ben de bu sanat kaybolmasn, ben bunu yaparm diyerek kitab da alp eve gittim. Kitaptaki tariflere gre ebru malzemelerini hazrlattm ve kendi kendime ebru yapmaya baladm. O sralarda haftasonlar Topkap Saraynda Kltr Bakanlnn dzenledii tezhipminyatr kurslarna ve ebru almalarm tezhip hocam Cahide Keskinere gsteriyordum. Bana Mustafa Hocann ok aksi ve kimseye ebru retmeyen istemeyen birisi olduunu sylemilerdi. Bir sre sonra Sultanahmette stanbul Sanatlar ars ald ve bana da ebru iin bir hcre verdiler. Al gn ebru odasnn duvarlarna Mustafa Dzgnmann ebrularn asmaya baladlar. Ben de dkkana bakanlar ebrular benim yaptm zannedebilirler diye buna itiraz ettim. Bunu zerine Hocann ebrularn ktphaneye astlar. Daha sonra bu olay Hocann kulana gitmi ve bundan ok holanm. Daha nceleri Hocann ebrular ile kendileri yapm gibi sergi aanlar olmu ve bunun zerine Hoca ebrularn imzalamaya balam. Daha sonra beni attar dkkanna arm. Attar dkkanna gittiimde beni pazar gn atlyesine davet etti ve bylece hala devam eden talebelik srecim balam oldu. 2- Ebru eitimini nerede aldnz? Ebru derslerini oturduklar apartmann bodrum katnda bulunan atlyede yapardk. 3- Ebru derslerini ne zamanlar yapyordunuz? Kendisi Pazar gnleri saat 10-12 arasnda misafir kabul ederdi. Srekli ebru yapard. Hocann teknesi hep ayarldr. Hoca misafirler geldikten sonra radyoyu aar ilahiler

146

dinlenir, bir yandan da ebru yapard. Rahmetli ei Sheyla Teyze ay ve kurabiye getirirdi. Sohbetin konusu genellikle tasavvuf ve ebru olurdu. 4- Mustafa Dzgnmandan ne kadar sre ebru eitimi aldnz? Hocam ile tantm 1985 senesinden vefatna kadar ebru eitimi aldm. 5- Hala ebru yapyor musunuz? Evet 6-8 Sizin gznzde Mustafa Dzgnman nasl bir eitimcidir? zel bir retme yntemi yoktur. retme yntemi akademik deildi. Ona gre ebru tarifle renilmez, deneme yanlma yoluyla renilirdi. Hzl ebru yapard. Teknede ebru yaparken tarif etmezdi. Hanm iyi bir tenkiti idi. Kendisi yapmaz ama tenkit ederdi. 7- rencilerine neler kazandrmtr? Bizleri sadece ebruculuu ile deil dnya gr ile de etkiledi. Tasavvufla da ilgilendik. Hoca kendi grne yakn insanlar ile grrd. Kendisi aydn bir insan idi, banazlk yoktu. 9. rencileri ile ilikisi nasld? Hoca ile evine telefon ap bir ey isteyecek kadar yakndk. Kendisi resmi, akszl ve laubalilii sevmeyen bir insand. 10. Sizce Mustafa Dzgnman nasl bir insand? Daha nce de belirttiim gibi akszl, celalli, kaln sesli, hzl konuan, drst, tasavvufla i ie aydn bir insand. 11. Mustafa Dzgnman ebru sanatnn nemli bir sanats yapan nedir? Ebrunun nemli olmad dnemde ebruyla uramtr. Ktlk dneminde bile ebru yapm, ebruyu brakmamtr. Ondaki ebru sevgisi ak derecesindedir. Ktlk dneminde her eye ebru yapmtr. Ama renkli katlara ebru almaya kzard. Ondan

147

ebrularn istemeye ekinirdik. Vefatndan sonra einden ondan bir hatra kalmas iin 20-25 kadar zel, deiik ebrularn istedim. 12. Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ne gibi katk ve yenilikleri olmutur? Mustafa Dzgnman ebru geleneini Necmeddin Hocadan alp rencilerine aktarmtr. Ebrunun yok olmasn engellemi, gemi ile gelecek nesil arasnda kpr oluturmutur. Belki biz yine ebru yapacaktk ama abuk subuk olacakt. Kendisi ebru geleneini hazmettirmitir. Ebru geleneinden kastedilen kullanm yerine uygun ebru yapmak (hat ve cilt iin), sanatnn hocay getikten sonra yenilik yapabileceidir. Ona gre gelenek muhafaza edilmelidir. Hoca ebrunun dejenere olmasndan ok rahatszlk duyard. Hocann ebrularnn kendine has karakterleri vardr. Kendisi her eit ebru yapard. nsanlar genelde iekli ebrular tercih ederdi. Ebrularnda en ok u teknii ya da rengi kullanrd gibi bir snrlandrma getirmek doru olmaz. Her renkten zemin yapmtr. 13. Mustafa Dzgnmann ebrularnn dnemlere ayrmak mmkn mdr, mmknse dnem zellikleri nedir? 30-40 yllk bir sre iinde Hoca'nn ebrusu da tekaml etmi doal olarak. Ancak bunu dnemler ayrmak doru olmamakla birlikte bir konu Hoca'nn ebrusunu iki dneme ayrabiliriz. iek ve hatip zeminlerinde ayn renkle tarz- kadim battal ebru kulland ebrular ve Mustafa Dzgnman ebrusu olarak da bilinen nce az dl boyay serpip onunla al ebrusu yapp zerine ok dl ve sonra da neftli ya da amlca topra serperek zemin yapt ebrular. Bildiim kadaryla en verimli olduu dnem 1980 ile hastal balayana yani 1989 yl sonuna kadar olan dnemdir.

148

AYDIN GLAN (Mustafa Dzgnmann rencisi ve hukuk profesr) (Ekim 2007de grlmtr) 1. Mustafa Dzgnman ile ne zaman ve nasl tantnz? Mustafa Dzgnman adyla ilk defa 1981-1982 retim dneminde, hukuk fakltesi 1. snfnda iken devam ettiim Sleymaniye Ktphanesi Kitap Hastanesi blmnde karlatm. Cilt hocam slam Seen, kitap yan katlarnda kullanlan ebruyu gstermi ve Dzgnmandan bahsetmiti. Aslnda ben de bir skdarl olarak, skdarda bulunan aktar dkkann biliyor ama sahipleriyle tanmyordum. Cilt konusunda alrken zamanla ebru daha ilgimi ekmeye balad ve ziyaret ederek kendimi tantmaya ve ebru renme talebinde bulunmaya karar verdim. Gittim, meramm anlattm, ellerini gster dedi, gsterdim, sen bu ellerle ebru yapamazsn dedi, basmdan kaynar sular boald, ama ertesi gn yine gittim, hi konumadan dkkannda oturdum, fiilen srar etmi oldum. Kabul etti, byle balad. Bir talibin sanata olan akn lmek iin bu tip ufak engeller ve moral bozucu konumalar yapp, buna ramen srar eder ise kabul etmek eski bir adet imi. Sonradan rendim. 1982 ylndan 1989 ylna kadar her pazar evinin bodrumunda bulutuk, altk, sohbet ettik. 1989da Fransa'ya gittim, ben orada iken vefat etti. 2. Ebru eitimini nerede aldnz? Ebru dersi demek doru mu bilmem ama usta rak ilikisi evinin bodrum katnda sryordu. 3. Ebru derslerini ne zaman yapyordunuz? Yaz aylarnda scak dolaysyla kitre abuk kokuur diye yapmazd. Bunun dndaki zamanda her pazar dzenli olarak allrd. Bir ders verir gibi olmak dnda o yapar ben seyreder, yardm ederdim. Gndemi olan ders saatleri deil, alma ortam dolaysyla sorduka yaptka renmek seklinde bir iliki vard.

149

4. Mustafa Dzgnmandan ne kadar sre ebru eitimi aldnz? Hal byle olunca, ikinci soruda sylediim zere yedi sene boyunca birlikte alm olmak, ayni zamanda bu sure boyunca ders alm olmam anlamna da gelmektedir. 5. Hala ebru yapyor musunuz? Teorik olarak hala ebru ile ilgiliyim. stanbul Hukuk Fakltesinde dare Hukuku doentiyim. Mesleimin arl sebebiyle ebruya vefaszlk yapyorum. 6. Sizin gznzde Mustafa Dzgnman nasl bir eitimcidir? Benim gzmde ok saygdeer, salam kiilikli, zgn bir insand. Her yn ile rnek olmaya alrd. Karsndaki insani kmsemez, hi bir ekilde azarlamaz, hatalarn yzne vurmazd. Bu zellikleri sadece iyi bir eitimci deil, iyi bir insan ve rnek bir kiilik olarak deerlendirilmesini gerektirmektedir sanrm. 7. rencilerine neler kazandrmtr? Bizlere iyi ebru yapmak yannda gzel ahlakl olmay da retmitir. 8. Kendisini dier eitimcilerden ayran zellikleri nelerdir? rencisine sadece bir sanat vermek deil, ayni zamanda bir ahlak eitimi vermeyi de esas almaktayd sanrm 9. rencileri ile ilikisi nasld? Benim devam ettiim srede bir baka rencisi olmad. renci kabul etmezdi. Biraz nce bahsettiim snav geen baka olmad. Sadece son dnemde Alparslan Babaolu ve Hattat Fuat Bey yaptklar ebrular getirdiler ve onlarn beenilmesi suretiyle icazet aldlar. Benden nce bir subay rencisi (Sabri Mandrac) ve arkadas Niyazi Sayn da vard. liki bir renci hoca ilikisinden ok, usta rak ilikisi idi. Bu yzden rencisinin ebru yapmna ait tm malzeme gereksinimini de o temin eder ve verirdi.

150

10. Sizce Mustafa Dzgnman nasl bir insand? Kiilik olarak kendine zg bir insand. Kesinlikle ok kibar bir insand. Hi sinirlendiini, sesini ykselttiini grmedim. Kars biz alrken ay, biskuit getirdiinde onu v, gklere kar, nezaketi, krann dile getirmesi benim ok houma giderdi. Dzenli bir insand. Her gn program belli idi. e gidi saati, yryerek gittii yol, selam verdii dkkanlar, iten k, pazar gn bodruma ini saati, misafir gelmesi, gitmesi her ey ok dzenli, ok ritmik idi. zel bir tasavvuf bilgisi ve tecrbesi vard. Dini musiki konusunda zellikle ilahiler hususunda uzmanl bulunmaktayd. Tesbih kolleksiyonu vard. Bir dnem Aziz Mahmut Hdai Hz. Trbesinde trbedarlk yapm idi. Kkl bir skdarl ailenin ferdi idi. 11. Mustafa Dzgman ebru sanatnn nemli bir sanats yapan nedir? Hocam, nemli bir ebru sanats yapan husus onun alma istikrar ve salad sluptur. Kendine zg bir slup gelitirmitir. mzas olmayan ebrulardan bile bilen gzler Dzgnman ebrusunu ayrt eder. Bu istikrarl bir biimde btn mrn sanata vermi ve i dnyas da zgn ve zengin olan bir sanatnn, kendisi istese de istemese de sanatna yansyacak olan slubunun doal bir sonucudur. Hocam, zevkleri gelimi, kltrl, inanl, zengin bir i boyutu olan insand. Ebru tekniinde zaman iinde olumu ustal ile bu ustaln slup oluturan estetik boyutu elbette bu nemini ortaya karmaktadr. Tasavvufla i ie aydn bir insand. Banazlk yoktu. 12. Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ne gibi katk ve yenilikleri olmutur? Ebru sanatna en nemli katks ona gelinceye kadar ancak kitap yan katlarnda ve hatlarn erevesinde bir yardmc sanat dal olarak ilev bulan ebrunun ayr bir sanat dal olarak kendisini gstermesi ve kabul ettirmesinde olmutur. Dzgnman sayesinde, zellikle iekli ebrularda getirdii eitlilik ve gzellikle ebru artik erevelenerek duvarlara aslan bir gzel sanatlar dal ilevine kavumutur. Ebrularnda kulland renkler ve bu renklerin tonu bakmndan oturmu bir yaps bulunmaktadr. Son on ylnda svireden getirttii bayrak krmzsna nem verirdi. Toprak boyalar kullanrd. Necmettin Okyay'n ayn rengin deiik tonlar ile

151

oluturmay sevdii kompozisyonlardan farkl olarak Dzgnman arpc ztlklar kullanmay severdi.

152

4.1.2.3 Grmelerin Deerlendirilmesi Mustafa Esat Dzgnmann bata olu Ali Haydar Dzgnman olmak zere rencilerinden Aydn Glan, Alparslan Babaolu, Fuat Baar, Sabri Mandrac ve Serhan Aytan ile grme yaplmtr. Ali Haydar Dzgnman ile yaplan grme sohbet niteliinde olup dier rencilerine grme formunda hazrlanan sorular yneltilmitir. Grme yaplan rencilerinin hepsi niversite mezunu olup stanbulda yaamaktadrlar. Bu kiilerden Alparslan Babaolu ve Fuat Baar dierlerine gre ebru sanat ile daha youn uramaktadr. Dier rencileri ise ilerinin younluundan dolay bu sanata fazla zaman ayramamaktadr. Alnan cevaplar dorultusunda varlan yarglar yle sralayabiliriz: Mustafa Dzgnman 1979 ylndan sonra renci yetitirmeye balam ve yukarda isimlerini belirttiimiz be rencisini yetitirerek Klasik Trk Ebrusunu kendisinden sonra lay ile srdreceklerine inanarak onlara teslim etmitir. Onlarla mnasebeti lmne kadar devam etmitir. Mustafa Dzgnman geleneksel eitimin son temsilcisidir. Usta rak ilikisine ok nem vermitir. Onun iin hocaya ve ustaya sayg esas olup, hep onlarn izinden gitmitir. Ebru konusunda ok hassas olan sanat temel ilkelerden dn verilmesini istememitir. Ebruyu renmek isteyen herkese retmek istemi ama bu konuda seici davranmtr. Kendine zg bir deerlendirme yntemi olmutur. renmek isteyen kiiyi fark ettirmeden snam, geleneksel ilikiyi tayacana inandktan sonra ebruyu en iyi ekilde retmek iin elinden geleni yapmtr. Her konuda son derece ak ve net olmutur. Ebru yaparken gereken durumlarda aklamalarda bulunup, bu suretle rencilerinin grerek ve bilerek renmelerini istemitir. Baz durumlarda da teferruatl cevaplar vermeyip onlarn anlayna brakmtr. Sanatnn zel bir retme yntemi olmamtr. Ona gre ebru tarifle deil deneme yanlma yoluyla renilmelidir. ok saygdeer, salam

153

kiilikli, zgn bir insan olan Dzgnman her yn ile rencilerine rnek olmaya almtr. O derslerinde renciye bir sanat vermek deil ayn zamanda bir ahlak eitimi vermeyi de esas almtr. Mustafa Dzgnman haftaii ve Cumartesi gnleri attar dkkannda alt iin rencilerine Pazar gnleri evinin bodrum katnda bulunan atlyesinde ders vermitir. Ders saatlerinin bir program olmayp genellikle sabah 10.00-14.00 ve akamzeri 17.00-20.00 olmutur. Ylda iki kez tekne aan sanat Sonbaharda balayp Aralk ayna kadar, lkbaharda balayp Haziran ayna kadar ebru yapmtr. Her Pazar dzenli olarak almtr. rencilerine ok ey kazandrmtr. Sadece ebruculuu ile deil gzel ahlak ile de onlara rnek olmutur. Dzgnmana gre en zor sanat adam olma sanatdr. Sanat paylalmas gereken bir servet olarak grm ve samimiyetine inand kiilere bildii her eyi retmek iin gerekeni yapmtr. rencileri onu tandktan sonra dnya grlerinin deitiini, kendisinin onlarn nne yepyeni ufuklar atn sylemektedirler. rencilerine ebru dnda dier Trk sanatlarn da anlatm ve onlarn gerek birer Trk sanat aydnlar olmalar iin gayret sarfetmitir. Onlara sanatn maddi bir kazan olmadn anlatmtr. Onu dier eitimcilerden ayran zelliklerini belirlemek iin kendi hocalar ile mukayese etmek gerekmektedir. Onun en nemli zellii gzel ahlak olmutur. Sanat esizdir. Ona gre sanat insan hakka ulatrr. nsan asl geree sanat yoluyla ular. Titiz, verici, her eyi her noktada kucaklayan, hassas, baz temel deerlerden dn vermeyen, modern, toplumla elimeyen, drst ve mtevazi bir sanat idi. Eski bykleri grm, tasavvuf iinde yetimi bir insand. Fotoraflk, cilt ve mzik ile de uramtr. ok ynl bir sanatkard. ann klasik musikinin dini ksmn ok iyi bilen birka kiisinden biridir. Kendisinden ok ilahi dinlenmi, notaya alnm ve ebediyen kalc olmalar salanmtr. rencileri ile ilikisi resmi olmasna karn onlar evlatlar gibi grmtr. Onlar ok sevmi ve iyi yetimeleri iin elinden geleni yapmtr. Ailesi de kendisi

154

de ok verici olmutur. Bildii hibir eyi onlardan esirgememitir. Yetitirecei rencileri farknda olmadan snamtr. Ona gre herkese her ey verilmezdi. rencilerine gre Dzgnman kiilik olarak her eyden nce kibar, eine ok deer veren, dzenli, akszl, celalli, hzl konuan, kaln sesli, drst, samimiyetine inand herkese kar ok yardmsever, eli ak, paylamc, hassas, herkesi ve her eyi hibir karlk beklemeksizin kucaklayan bir insand. Btncl bir bak as vard. Herkes alabilsin diye ebrularn ok ucuza satm, hibir zaman maddiyat dnmemitir. Kltr aktarc bir misyonu olmutur. Tasavvufla i ie aydn bir insan olan Dzgnmanda banazlk yoktu. Sanatn gerek faalini bilir, her frsatta gerek gerek tevazuundan gerekse eitimin nemli zellii bunu sk sk vurgulard. Onu ebru sanatnn en nemli sanats yapan zellii bu sanat gnmze yegane taycs olmasdr. Bugnk geleneksel Trk ebru sanatnn yaamasnda onun ok emei olmutur. Hakknda zaman zaman kimseye bir ey gstermez, retmez gibi iddialar ortaya atlmsa da bunlar aslszdr. Bunu en byk delili gnmzde onun izinden giden, yetitirdii rencileridir. O layk olana bu sanat retmitir. Dzgnman ebru geleneini Necmeddin Hocadan devralp rencilerine aktarmtr. Bylece ebrunun unutulmasn engelleyerek gemi ile gelecek arasnda bir ba oluturmutur. Ebru sanatn gelenekten geldii ekilde korumu, dejenere etmeden bu ereve iinde gelitirmitir. Ebru konusunda ok hassas olan sanat dneminde Trk ebrusunu bozduunu dnd uygulamalara iddetle kar kmtr. Bu sanatn gnmze kadar znden kopmadan gelmesi iin ok gayret gstermitir. O tam bir ebru adr. Ebrunun nemli olmad ve ktlk dneminde bile ebru ile uramtr.

155

Ebru sanatna olan en nemli katks ona gelinceye kadar ancak kitap yan katlarnda ve hatlarn erevesinde bir yardmc sanat dal olarak ilev bulan ebrunun ayr bir sanat dal olarak kendisini gstermesi ve kabul ettirmesidir. Dzgnman sayesinde, zellikle iekli ebrularda getirdii eitlilik ve gzellikle ebru artik erevelenerek duvarlara aslan bir gzel sanatlar dal ilevine kavumutur. Onun sayesinde ebru ileri bir dzeye tanm, teknik olarak canlanmtr. Gnmzde bile onun yaptklar alamamtr. Ebruya getirdii yeniliklerin en banda ebruyu renk ve tarz olarak modernletirmesi vardr. iekli ebrular onun sayesinde daha gzel, asllarna yakn ve daha anlatmc olmutur. Ebru nceleri gizemli bir sanat olarak grnrken onun sayesinde gizemi ortadan kalkm ve daha kolay yaplabilen bir teknie brnmtr. Deerli sanatlar yetitirerek unutulmaya yz tutmu bu sanat gnmzde yeniden canlandrmtr. Ebrularn ok ucuza satarak bu sanatn yaygnlamasn iin zveride bulunmu ve ebruyu herkesin bilmesini istemitir. Hocann ebrularnn kendine has zellikleri vard. Her eit ebru yapm ve her rengi kullanmtr. Ebrularnda kulland renkler ve bu renklerin tonu bakmndan oturmu bir yaps bulunmaktadr. Son on ylnda svireden getirttii bayrak krmzsna nem vermitir. Toprak boyalar kullanmtr. Necmettin Okyay'n ayn rengin deiik tonlar ile oluturmay sevdii kompozisyonlardan farkl olarak Dzgnman arpc ztlklar kullanmay sevmitir. Sanat kendine zg bir slup gelitirmitir. mzas olmayan ebrulardan bile bilen gzler Dzgnman ebrusunu ayrt edebilmektedir. Bu istikrarl bir biimde btn mrn sanata vermi ve i dnyas da zgn ve zengin olan bir sanatnn, kendisi istese de istemese de sanatna yansyacak olan slubunun doal bir sonucudur. Hoca, zevkleri gelimi, kltrl, inanl, zengin bir i boyutu olan insand. Ebru tekniinde zaman iinde olumu ustal ile bu ustaln slup oluturan estetik boyutu elbette bu nemini ortaya karmaktadr.

156

Hocann ebrular dneme ayrlmaktadr. Balang dnemi 1940-1960 yllar arasdr. Balang dnemi olan 1940-1960 yllar arasnda Necmeddin Okyay ve Ethem Efendinin etkisi grlmtr. 1960tan sonra onlarn etkisinden karak kulland renkler ve teknikler bakmndan kendi tarzn oluturmutur. Bu dnemde yapt ebrular ok gl olmu, papatya, meneke ve lale gibi btn iek ekillerini glendirmitir. Ebrularda baarl serpmeler yapmtr. Zeminler ok salam olmutur. Renk skalasn ok gelitirmitir. Klasik Trk ebrusu onunla zirveye ulamtr.

157

BLM V V. SONU VE NERLER Bu blmde Mustafa Dzgnmann Trk ebru sanatna ve eitimine katklarn ortaya koymay amalayan aratrma bulgularndan elde edilen sonulara yer verilmi ve nerilerde bulunulmutur. 5.1 Sonular Ebru minyatr, tezhip, hat ve cilt gibi geleneksel sanatlarmzn en nemlilerinden biridir. Dier sanatlar gibi milletimizin duygularnn, zevkinin ve estetiinin ifade aralarndan biri haline gelmitir. Bir dnem Batllama abalarnn sonucu olarak, ebru da uzun yllar dier milli sanatlarmz gibi madur edilmi, unutulmaya yz tutmutur. ok az sanat tarafndan bu sanat yaatlmaya allmtr. Bu sanatlarmzn elinden tutup gnmze getiren ve gz kamatrc almalar ile nce Batda, daha sonra da bizde tannp takdir edilen sanatkarlarmz vardr. Bunlarda biri de Mustafa Dzgnmandr. Kendisinin izni ile Avrupa ve Amerikada sergileri alm ve ebrular sanat evresinin byk ilgisini ekmitir. Devletin yllarca ihmal ettii bu konuya el atmas, Trk ssleme sanatlarna nem vermeye balamas, bu sanatlarn tekrar yaatlmasna allmas sevindirici bir gelime olmutur. Gnmzde lkemizde ebru sanatna olan ilgi gemi yllara gre artmtr. Ebru sanatn reten kurslar almakta, bu uygulama ve eitim almalar eitli kurumlarca desteklenmektedir. Ebru sanatlar yurtii ve yurtdnda sergiler amaktadr. Yine yayn hayatnda az da olsa bu sanat tantlmakta ve beeni kazanmaktadr.

158

Yzyllar boyunca hat ve cilt sanatlarnn yardmc bir kolu olarak yaam olan ebru kitap kapaklarn ve yaz levhalarn sslemitir. Kimi zaman birbirine uygun den ebrulardan pano yaplmtr. Gnmzde ise gemiteki ilevini kaybeden ebru, yardmc sanat olmaktan km tek bana bir sanat dal olmutur. Yaplan ebrular resim gibi erevelenerek duvarlarmz ssler hale gelmitir. Trkiyede ebru sanatnn bugnlere ulamas ve bugnk durumu dnldnde, bu sanatn gnmze aktarlmasn, tannmasn salayan ve ebruyu gelecek nesillere tamak iin renciler yetitiren Mustafa Dzgnmann ebru sanatnda ayr bir yeri vardr. Mustafa Dzgnman ile ilgili kaynaklar, yaknlar ve rencilerinin gr ve ifadeleri ile sanatnn eserleri incelendiinde grlmektedir ki; Mustafa Dzgnman Trk ebru sanatna hizmet etmi en byk ustalardan biridir. Bu sanatn lkemizde tekrar sevilmesinde ve yaygnlamasnda byk emei gemitir. Kendisi Trkiyenin yetitirdii en byk sanatkarlardan, ebru ve hat stad olan Necmeddin Okyayn talebesi olmutur.1940 ylndan balayp lmne kadar sren yarm asrlk bir ebruculuk gemii vardr. Bu dnemde yapt eserleri ve ebru konusunda savunduu grleri ile Trk ebrusunun zamanmza kadar hi bozulmadan gelmesinde, bu sanatn yurdumuzda ve dnyada tannmasnda ve gelimesinde byk katks olmutur. Ebru sanat Dzgnmanla bir dnm yaam ve kemal noktasna ulamtr. Onun ebrular yurtii ve yurtdnda birok koleksiyonda yer alm, birok yazma eseri ve yaz levhalarn sslemitir. Ebru konusunda ok hassas olan Dzgnman, yaad dnemde Trk ebrusunun en iyi ekilde yaplmasn arzu etmi ve yenilik kabul edilen denemeleri ho karlamamtr. Klasik anlaya smsk bal kalmtr. Sanat ebru sanatn rendii biimde brakmam, bu sanatn yapsn bozmadan, ebruda varolan gelimeye ak zelliinden yararlanarak gelitirmitir. Ebruculukta kendisini getiini syleyen hocas Necmettin Okyayn ebruya kazandrd iekli ebrulara papatyay eklemitir. iekli ebrular daha da ileri gtrerek papatya, meneke ve

159

serpmelerde gzel eserler vermitir. iekli ebrular onun sayesinde daha gzel, daha anlatmc ve asllarna daha yakn olmutur. Sadece iekli ebrularda deil, ebrunun dier dallarnda da baarl eserler vermitir. Ebruya kompozisyon tarzn getirmitir. Bir eserde birden fazla ebru teknii grlebilmektedir. Onunla modern Trk ebrusu renk anlay ve tarz olarak yepyeni bir dinamizm kazanmtr. Zeminler kendisinin gelitirdii ve Mustafa Dzgnman Battal olarak biline tarz sayesinde ok salam olmutur. ift zemin zerine serpmeli ebrular onun son dnemde ebruya kazandrd nemli bir tavrdr. Bu zemin zerine iekleri oturtmutur. Hocas Necmeddin Okyay ile birlikte onun ebrular bu sanatn doruk noktas olmutur. Bu iki sanatnn yaad dnemde klasik ebrunun en gzel rnekleri verilmitir. Ona gelinceye kadar hat ve cilt sanatlarna yardmc sanat olan ebru onun ebruya getirdii tarz sayesinde bal bana bir sanat dal haline gelmitir. Bununla birlikte daha nceleri gizemli bir havaya brnen ebru sanat onun sayesinde halk ile tanmtr. Gizemli havas ortadan kalkmtr. Tam bir ebru a olan Dzgnman, kendisini ebru sanatna adamtr. Trk ebruculuunu devam ettirmek iin birbirinden deerli eserler yapm, byk emek ve fedakarlklarda bulunmutur. Herkes ebrularn alabilsin, herkes ebruyu tansn diye ebrularn ok dk rakamlara satmtr. Ayn zamanda birbirinden deerli sanatlar yetitirerek bu sanatn unutulmasn nlemitir. Onun rencileri olan Aydn Glan, Alparslan Babaolu, Serhan Aytan, Fuat Baar ve Sabri Mandrac gnmzde klasik ebru sanatnn yaatlmas ve gelitirilmesinde, uygulama ve eitim almalar ile nemli grevler stlenmilerdir. Onun iin ebru renmek isteyenleri kolay kolay yanna sokmaz, retmek istemez gibi aslsz dnceler ortaya atlmtr. Ama Trk ebrusunun gnmze kadar bozulmadan ulamasnn, yaygn bir duruma gelmesinin ve birok iyi ebrucular yetimi olmasnn tek kayna Mustafa Dzgnmandr. O ebru renmek iin

160

kendisine gelenleri nce kendi yntemleri ile snam, sabr ve meakkat isteyen bu sanat gerekten yrtebileceklerine inandktan sonra onlarn en iyi ekilde yetimeleri iin elinden gelen abay gstermitir. Bu konuda ok seici olmutur. Gnmzde onun izinden giden rencileri de bu dncenin ne kadar aslsz olduunun ispatdr. Ebrunun son halkas olan Dzgnman eski nesil ile yeni nesil arasnda bir kpr grevi grmtr. Ethem Efendi ve Necmeddin Okyaydan devrald bu sanat gnmze aktarmtr. Onun gayreti ve fedakarl olmasayd Trk ebru sanat da yok olup gidecekti. Mustafa Dzgnman ebruculuu yannda klasik cilti, air, besteci, dini musikide icrac, fotoraf, tesbih koleksiyoncusu, kkl mutasavvuf, yarm asrlk baharat ve trbedar oluundan dolay ustalar gibi ok sanat sahibi (hezarfen) nvanna hak kazanm bir insandr. Kiilik olarak drst, yardmsever, herkesi ve her eyi karlk beklemeksizin kucaklayan, insanlar dnen, mtevazi, kibar, eine kar ok saygl, hassas, titiz, modern, akszl, toplumla elimeyen, baz temel deerlerden dn vermeyen bir insan olan sanat bu zellikleri ile evresine kar hep rnek olmutur. Bu aratrmada sanatnn eitli tekniklerde yaplan 45 ebrusu incelenmek zere rnek olarak alnmtr. Bu ebrularn teknik, renk ve malzeme dkm tablolar oluturulmutur. Bu ebrulardan 7si battal, 2si blbl yuvas, 2si tarakl, 2si al, 2si gelgit, 1i kumlu, 1i akkaseli, 3 koltuk, 7si hatip ve 18i iekli ebru teknii ile yaplmtr. Toprak boya, kitre, sr d, tekne, su, fra, kat, biz, boya kab ve ebrular sermek iin kullanlan ta ortak malzeme olup, tarakl ebrularda bunlara ek olarak tarak, iekli ebrulardan olan smbl yapmnda da smbl teli kullanlmtr.

161

Renk dkm tablosu incelendiinde ise sanatnn btn renkleri ve onlarn eitli tonlarn kulland grlmtr. Bu renkler sar, krmz, yeil, mavi, gri, kahverengi, mor, siyah, beyaz, Lahor ividi, amar ividi, amlca topra, pembe, turuncu, eflatun ve a boyasdr. Bu rneklerde zellikle yeil, krmz, siyah, gri, beyaz, sar ve mavinin tonlarnn youn olarak kullanld grlmtr. 5.2 neriler niversitelerin Geleneksel Trk El Sanatlar, Geleneksel Trk Ssleme sanatlar blmlerinde, Kltr Bakanl bnyesinde ve zel kurslarda Trk ebru sanat eitimi verilmektedir. Ancak bu durum ebru sanatmzn ve sanatlarmzn tantlp sevilmesi iin yeterli deildir. Eitim ortamlar iyiletirilmeli, daha geni imkanlar sunulmal ve ebru sanatmzn gnmze kadar deimeden gelmesinde byk emei geen Mustafa Dzgnmann almalar tantlmaldr. Devlet ve zel kurumlarn destei ile yurtii ve yurtdnda Mustafa Dzgnmann ebrularn tantan sergiler yaplmaldr. Kitle iletiim aralar sanatnn ebrularnn tantmna daha geni yer vermeli ve daha etken rol oynamaldr. Onun ebrular ile ilgili daha gncel programlar yaplmaldr. Bu programlar sadece devlet kanallarnda ve belli zamanlarda deil dier zel kanallarda da yer almaldr. Sanatnn ebrularndan kartpostallar hazrlanmas, bilboardlarda eserlerinin aslmas, insanlarn youn olarak bulunduu byk alveri merkezlerinde eserlerinin sergilenmesi, ders kitaplarnn kaplarnda ebru resimlerinin yer almas daha geni kitlelerce tannmasnda nemli rol oynayabilir. Ayrca sanatnn ebruculuu ile ilgili daha geni kapsaml, daha gncel kitap ve makale almalar yaplmaldr. nternet ortamnda eserleri ve ebruculuuna daha geni yer verilmelidir.

162

Ebru mzesi kurularak Dzgnman ve dier deerli ebru sanatlarnn baz kiilerin koleksiyonlarnda bulunan deerli eserleri gnna karlarak bu mzede sergilenmesi salanmaldr. Trk ebru sanatna gnl vermi ve bir ok renci yetitirmi olan Mustafa Dzgnmann adnn yaatlmas, ebrularnn tannp sevilmesi ve genleri bu sanata tevik etmek iin adna anma programlar ve yarmalar dzenlenmeli ve iyi eserler dllendirilmelidir

163

KAYNAKA ALTUN, A. (1981). Gnmzde Ebru ve Bir Ebru Sanats. Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi. S.12-13. stanbul. ARITAN, A. S. (2002). Trk Ebru Sanat. Trkler. S.12. Konya. AY, M. (1994). Ebru ve Kimya. Bilim ve Teknik. S.316. Ankara. BNARK, . (1975). Eski Kitaplk Sanatlarmz. Ankara: Ayyldz Matbaas. BARUTCUGL, H. (1999). Renklerin Sonsuzluu. stanbul. BROL, . A. (1969). Ebru Sanatkarlar. Yeilay. S.425. stanbul. BROL, . A. (1969). Ebru. Yeilay. S.424. stanbul. BOZGEYK, B. (1978). Ebru Ustas Mustafa Dzgnman. Kpr. S.18. stanbul. CANSEVER, M. (1996). Ebru sanat. Art-Decor. S.44. stanbul. CANSEVER, M. (1996). Son Sz Tekne Syler. Art-Decor. S.44. stanbul. CANSEVER, M. (1996). Mavi Ktlelerin Sanats A. smail Tremen. Art-Decor. S.44. stanbul. OKTAN, A. (1992). Trk Ebru Sanat. stanbul DERMAN, U. (1977). Trk Sanatnda Ebru. stanbul: Ak Yaynlar. DERMAN, U. (1994). Ebrunun Yapl ve eitleri. Bilim ve Teknik. S.316. Ankara.

164

DERMAN, U. (1994). Mustafa Dzgnman. T.D.V. slam Ansiklopedisi. C.10. stanbul. DERMAN, U. (1988). Ebrunun Ustas Mustafa Dzgnman. Antika. S.36. stanbul. DZGNMAN, M. (1985). Ebru Nasl Yaplr? Sanat evresi. S.84. stanbul. DZGNMAN, M. (1969). Ebruname . S.432. Yeilay. stanbul. ELHAN, S. (1998). Trk Ebru Sanat. Ankara: Murat Kitap ve Basm Yaynevi. ELHAN, S. (1997). Ebru Sanat. Trkiyemiz. S.80. stanbul. ER, M. N. (2007). Mustafa Esat Dzgnman ve Ebru. stanbul. ERSOY, A. (1989). Ebru Sanat. lgi. S.58. stanbul. GKTA, U. (1987). Ebru Terimleri Szl. stanbul: Anadolu Sanat Yaynlar. GKTA, U. (1986). Son Ebru Ustas: Mustafa Dzgnman. Trkiyemiz. S.49. stanbul. GKTA, U. (1984). Ebru Sanatmz. Sanat Dnyamz. S.30. stanbul. KUOLU, M. Z. (1985). Ebru Sanatmz. Mustafa Dzgnmandan Ebrular. Bilim, Birlik, Baar. S.41. stanbul. KUOLU, M. Z. (1994). Dnk Sanatmz, Kltrmz. stanbul. MANDIRACI, S. (1994). Ebru Sanatnn Gnmzdeki Konumu Nedir? Gelecei Nasl Daha yi Olabilir? Kamu ve zel Kurulularla Orta retimde,

165

niversitelerde El Sanatlarna Yaklam ve Sorunlar Sempozyumu Bildirileri. S.298. Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi. ZEMRE, A.Y. (1975). skdarda Bir Attar Dkkan. stanbul: Kubbealt Neriyat. ZEN, M.E. (1985). Yazma Kitap Sanatlar Szl. stanbul: stanbul niversitesi Fen Fakltesi Basm Atlyesi. ZSAYINER, Z. C. (1994). Ebruli Cmbn Byk Ustas ve retmeni: Mustafa E. Dzgnman. Art-Decor. S. 20. stanbul. SABH, A. (1990). Suya Renk Veren Adamn yks. Cumhuriyet. S.17. stanbul. SCHICK, I. C. (1988). Kalpla Ebru Yapma Sanat ve Yeni Bir Yazl Ebru Ustas: Feridun zgren. Antika. S.36. stanbul. SNMEZ, N. (1988). Trk Kad. Antika. S.36. stanbul. SUNGUR, N. (1994). Sanat ve Kimya Bir Arada: Ebru. Bilim ve Teknik. S.316. Ankara. TANARSLAN, T. (!994). Bilimsel Adan Ebru. Bilim ve Teknik. S.316. TANARSLAN, T. (1988). Bir Ebrucu Gzyle Ebru. Antika. S.36. stanbul. TURAN, O. ( 1991). Mustafa Dzgnman Bibliyografyas: Bir Deneme. Sanat Tarihi Aratrmalar. S.10. stanbul. UZEL, N. (1988). Suda Naklar. Antika. S.36. stanbul. UZEL, N. (1985). Trk Ssleme Sanatlar Sergisi. Antika. S.9. stanbul.

166

UYAR,Y.(1992). Gnmzde Ebru ve Ustalar. Trkiyemiz. S.68. stanbul: Akbank Yaynlar. NVER, S. (1944). Trk Tezyinatnda Tezhip ve Ebru. Radyo. C.3. S.29. Ankara. YAZIR, M B. (1981). Medeniyet Aleminde Yaz ve slam Medeniyetinde Kalem Gzeli. Ankara. YAZAN, I. (1986). Ebru Sanat. Antika. S.14. stanbul. YARDIM, M.N. (1985). nsan Sanattan Ayr Olamaz. Dou. S.19 stanbul. (1992). Ebruda Doruk. Mustafa Dzgnman ve iekleri. HorHor Bror/Gazete. stanbul. Babaolu, A. (15.01.2004) (http://www.geleneksel-ebru.com/) (2006, Aralk 12) Kutlu, S. Sardere U. (25.11.2005) (http://www.turkislamsanatlari.com/) (2007, Ocak 23) TRT 2 iin Hazrlanan Sanatmzdan Portreler simli Belgesel Film.

167

EKLER EK-1 Grme Sorular EK-2 Kaynak Kii Knyeleri EK-3 Bilgi Formu

168

EK-1 GRME SORULARI 1- Mustafa Dzgnman ile ne zaman ve nasl tantnz? 2- Ebru eitimini nerede aldnz? 3- Ebru derslerini ne zamanlar yapyordunuz? 4- Mustafa Dzgnmandan ne kadar sre ebru eitimi aldnz? 5- Hala ebru yapyor musunuz? 6- Sizin gznzde Mustafa Dzgnman nasl bir eitimcidir? 7- rencilerine neler kazandrmtr? 8. Kendisini dier eitimcilerden ayran zellikleri nelerdir? 9. rencileri ile ilikisi nasld? 10. Sizce Mustafa Dzgnman nasl bir insand? 11. Mustafa Dzgnman ebru sanatnn nemli bir sanats yapan nedir? 12. Mustafa Dzgnmann ebru sanatna ne gibi katk ve yenilikleri olmutur? 13. Mustafa Dzgnmann ebrularn dnemlere ayrmak mmkn mdr, mmknse dnem zellikleri nedir?

169

EK-2 KAYNAK K KNYELER Ad Soyad Doum yeri ve Tarihi renim Durumu Meslei Adresi Ad Soyad Doum yeri ve Tarihi renim Durumu Meslei Adresi Ad Soyad Doum yeri ve Tarihi renim Durumu Meslei Adresi Ad Soyad Doum yeri ve Tarihi renim Durumu Meslei Adresi : Serhan Aytan :stanbul-1962 :niversite Mezunu :Ud Sanats :stanbul : Sabri Mandrac :Armutlu-1963 :niversite Mezunu :Felsefe retmeni :Ankara : Fuat Baar :Erzurum-1953 :niversiteden Terk :Hat ve Ebru Sanats :stanbul : Alparslan Babaolu :Ankara-1957 :niversite Mezunu :Elektronik Mhendisi :stanbul

170

Ad Soyad Doum yeri ve Tarihi renim Durumu Meslei Adresi Ad Soyad Doum yeri ve Tarihi renim Durumu Meslei Adresi

: Aydn Glan :1965 :niversite Mezunu :Hukuk Doenti :stanbul : Ali Haydar Dzgnman :stanbul -1953 :niversite Mezunu :Serbest Meslek :stanbul

171

EK-3 BLG FORMU

rnek No Fotoraf No rnek Tr nceleme Tarihi Eserin Tarihi Eserin Boyutlar Bugnk Durumu

: : : : : : :

Kullanlan Teknikler : Kullanlan Renkler :

Kullanlan Malzemeler : Kompozisyon Kaynak Kii : :