You are on page 1of 119

T.C.

EGE NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS Genel Sosyoloji ve Metodoloji Ana Bilim Dal

KRESELLEME VE TRKYEDE ETM POLTKALARI: Yeni lkretim Mfredat Sosyal Bilgiler Program zerine Bir nceleme

YKSEK LSANS TEZ

Yasemin DOAN EKEN

DANIMAN Yrd. Do. Dr. Dilek YELTUNA

ZMR - 2006

Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne sunduum KRESELLEME VE TRKYEDE ETM POLTKALARI: YEN LKRETM MFREDATI SOSYAL BLGLER PROGRAMI ZERNE BR NCELEME adl yksek lisans/doktora tezinin tarafmdan bilimsel, ahlak ve normlara uygun bir ekilde hazrlandn, tezimde yararlandm kaynaklar bibliyografyada ve dipnotlarda gsterdiimi onurumla dorularm.

sim-Soyad: Yasemin DOAN EKEN mza

NSZ Son yirmi ksur yldr, lkemizde eitim sistemi srekli ikyet edilen, toplumsal yaamda yer alan neredeyse tm sorunlarn temeline yerletirilen bir konu haline gelmitir. Eitim art gibi popler kltrn kimi yozlam yaklamlar ile konunun ii ne kadar boaltlmaya allrsa allsn, bu sorun gncelliini korumaya devam etmektedir. Kald ki; bu tr popler sylemlere yol aan yozlama toplumdaki eitimsizliin bir sonucu iken, sz konusu sylemlerin bu eitimsizlikten salad kar da baka bir sonu olarak bir kenara yazlmaldr. Eitim sistemindeki aksaklklarn nasl zleceine dair neredeyse tm yurttalarn kendine zg mutlaka bir fikri olduu lkemizde; eitim sistemini bu duruma getiren nedenler zerinde daha fazla durulmas gerekmektedir. 1980lerle birlikte devletin eitim alanndan elini ekmeye balamas ve bu alana yeterince kaynak salanmamas eitimin niteliinde nemli bir de neden olmutur. En temel haklardan biri olan eitim hakknn artk devlet okullarnda bile karlanamaz hale geldii lkemizde eitimin, kreselleme sreci ve neoliberal politikalarla birlikte bir kamu hizmeti olmaktan karlmas gndemdedir. Eitimin paral hale gelmesi anlamna gelen bu durum, eitim alan ile ilgili sorunlarn biricik zm olarak sunulmaktadr. Kreselleme sreci, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei gibi atflarla lkemizdeki eitim sisteminde reforma giden siyasal iktidarlar, eitim alann piyasa koullarna gre yeniden yaplandrmaktadrlar. 20052006 retim ylnda uygulamaya konulan yeni ilkretim mfredat yukarda sz edilen reform srecinin bir paras olmakta, eski programlarn ezberci yaps, tek tip insan yaratmay hedefleyen ierii eletirilerek yeni toplumun eletirel, yaratc, aratrmac bireyine duyulan ihtiya, programlarn deitirilmesine gereke olarak gsterilmektedir. lkemizde eitimin ezberci yapsnn deimesi, yaratc ve eletirel dncenin gelitirilmesi gerektii konusunda toplumda yaygn bir beklenti sz konusu olmakla beraber, yaanmakta olan reformun bu sorunu zmeye aday olup olmad tartlmaldr.

i 2

Bu almada, yukarda sz edilen reform sreci kapsamnda deitirilen retim programlar ve Sosyal Bilgiler dersi programna k tutulmaya allrken, yaanlmakta olan sre eitimin felsefi ve sosyolojik boyutlar ile ele alnmakta, eitimi yeniden yaplandrma almalarnn bu alandaki sorunlara yant verip vermedii eitli ynleriyle tartlmaktadr. Bata almamn btn aamalarnda beni destekleyen ve bana yol gsteren danmanm Yrd. Do. Dr. Dilek YELTUNA ya olmak zere, en zor zamanlarda yanmda bulunan ve yardmlarn benden esirgemeyen sevgili annem, babam ve eime itenlikle teekkr ederim. Austos 2006, zmir

ii 3

NDEKLER NSZ......................................................................................................................i NDEKLER ........................................................................................................iii GR ........................................................................................................................1 I. BLM: KRESELLEME, NEOLBERALZM VE ETM REFORMU ......................................................................................................3 1. KRESELLEME VE NEOLBERALZM ...............................................3 1.1 Kreselleme ......................................................................................3 1.1.1 Kitlesel retimden Esnek retime ...........................................6 1.2 Neoliberalizm.....................................................................................9 1.2.1. Neoliberal deoloji ve Sosyal Devlet .......................................10 1.2.2. Toplumsal Darwinizm..............................................................12 1.3 Kreselleme Srecinde Ulus- Devletin Rol....................................13 1.4 Kamu Reformu...................................................................................15 2. ETM REFORMU......................................................................................16 2.1 Tarihsel Srete Eitim......................................................................16 2.1.1. Modern Toplum ncesi Eitim Anlay.................................16 2.1.2. Modern Toplumda Eitim........................................................19 2.1.3. Modern Toplumda Eitim Yaklamlar ..................................24 2.2 Eitim Politikalarnda Dnm........................................................26 2.3 Eitimde Yerelleme ve zelletirme................................................27 2.4 Eitimde Yeni Yaklamlar................................................................32 2.4.1. Kreselleme ve Eitimin Yeni deolojik levi: Giriimci Bireyin Yetitirilmesi .........................................................................32 2.4.2. Postmodernizm ve Yeni dealizm: Eitimde Yeni Bir Paradigma Olarak Yaplandrmac (Constructivist) renme Yaklam ...........................................................................................33 2.5 Yeni stihdam Politikas ve Yaam Boyu Eitim ..............................38 2.5.1. Bilgi Toplumu ve Teknoloji Okuryazarl.......................................40 2.5.2. Eitimde Eitsizliklerin Derinlemesi...............................................43 II. BLM: TRKYEDE ETM REFORMU, YEN LKRETM MFREDATI VE SOSYAL BLGLER DERS PROGRAMI.................47 1. 1923-1980 Dnemi Eitim Anlay ...............................................................47 1.1 lkretim Programlar.......................................................................50 2. 1980lerden 2005e Eitim Politikalar..........................................................51 2.1 Eitimde Yerelleme ve zelletirme Sreci ....................................52 2.2 Yeni Kamu Ynetimi Anlay ve Eitime Yansmas ......................54 2.3 Eitimde Toplam Kalite Ynetimi (TKY) Uygulamalar ve Mfredat Laboratuar Okullar (MLO) ...............................................................57 2.4 Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda (2001- 2005) Eitim Politikas.............................................................................................59 3. Yeni lkretim Mfredat .............................................................................61 3.1 Kreselleme ve Yeni lkretim Mfredat......................................62 3.2 Siyasal ktidarn Syleminde Yeni lkretim Mfredat ve Eitim Reformu .............................................................................................63 3.3 Mfredatn Temel Yaklam ve lkeleri............................................68 3.3.1. Newton'culuktan Kuantumculua ............................................69

iii 4

3.3.2. Yaplandrmac (Constructivist) renme Yaklam .............73 3.3.3. Giriimcilik, Bireycilik ve Rekabetilik ..................................75 3.3.4. renci Merkezli Eitim Modeli .............................................78 4. Sosyal Bilgiler Dersi Program.......................................................................80 4.1 Programn Temel Yaklam ..............................................................80 4.2 Programn Yaps ...............................................................................82 4.2.1. Beceriler ...................................................................................83 4.2.2. Kavramlar.................................................................................84 4.2.3. Deerler....................................................................................85 4.2.4. renme Alan .........................................................................91 4.3 renme ve retme Srecinde retmenin Rol ...........................95 4.4 lme ve Deerlendirme ...................................................................98 SONU......................................................................................................................99 KAYNAKA ............................................................................................................105 ZET ABSTRACT

iv 5

GR Toplumsal yaamn btn alanlarnda yansmasn bulan kreselleme sreci, bugn iinden gemekte olduumuz dnemin anahtar kavram durumuna gelirken; beraberinde ekonomik, sosyal ve kltrel iliki rntlerini tm ynleriyle dnme uratmaktadr. zellikle bilgi teknolojilerindeki son yirmi yla damgasn vuran hzl deiimler sanayi toplumundan bilgi toplumuna geiin bir uzants olarak grlmekte, yeni toplumsal yapnn gerektirdii insan gcnn yeni teknolojilere ayak uydurabilen niteliklere sahip olmas beklenmektedir. Byle bir beklentinin gereklemesinde ve yeni insan gcn yetitirmede en nemli role sahip olan eitim alan, bu nedenle tm ynleriyle yeniden ekillendirilmektedir. Kresellemenin ekonomik ynelimi olarak neoliberalizm, ayn zamanda kendi kltrel oluumlarn tarif ederken, uygulamada yeni kurumsal dzenlemeleri de getirmektedir. DB, IMF gibi uluslar aras kurulularn, kreselleme ile birlikte dnyadaki etki alanlarnn artmas, neoliberal politikalarn hayata geirilmesi ve dnya geneline yaylmas konusunda bu kurulularn roln ayn lde geniletmektedir. Neoliberalizmin ana dncesi, piyasann nndeki tm engelleri kaldrarak serbest Pazar ilikilerini ve rekabet ortamn yaratmak olduundan, kamuya ait olan her trl hizmetin zel sektre devredilmesi, piyasaya almas istenmektedir. Bir kamu hizmeti olarak eitim de piyasaya almas istenen kurumlardan biridir. Eitimin hem piyasaya almas hem de yeni toplumsal yapya gre yeniden ekillenmesi, dnya leinde standartlatrlm retim programlarnn yaygnlamasn salamakta, yeni istihdam politikalar erevesinde yetitirilmek istenen insan gcn sz konusu srelere uyarlamaktadr. Dnyada yaanmakta olan eitimin yeniden yaplandrlma srecini eitli ynleriyle ele almak mmkndr. Eitim ve retim yaklamlarnn deiime uramakta olduu gnmzde, artk ska duyulmaya balayan yaam boyu eitim, teknoloji okuryazarl, bilgi toplumu gibi terimler gndelik yaamda da yansmalarn bulurken, zellikle eitim alanyla ilgili herkesin bir ekilde

ilikilendii yaplandrmac renme yaklam, renci merkezli eitim, oklu zeka kuram gibi uzmanlkla ilgili terimler tm eitim kademelerinde tartlmaya balamtr. almann birinci blmn ieren yukardaki tartma konular farkl boyutlar ile ele alnmakla birlikte, sz konusu gelimeler eitimin yeniden yaplandrma sreci ile ilikileri balamnda, post modernist epistemolojinin etkileri de gz nnde bulundurularak deerlendirilmeye allacaktr. almann ikinci blmnde, dnyada yaanmakta olan eitimin yeniden yaplandrlma srecinin Trkiye ile ilgili boyutu, Yeni lkretim Mfredat ve Sosyal Bilgiler dersi program temelinde ele alnmaktadr. Bu anlamda, mfredatla ilgili olarak zellikle, Milli Eitim Bakanlnn yaynlam olduu, mfredat tantm metinleri incelenecektir. Bu metinler MEBin internet sayfasnda yaynlam olduu Programlarn Gelitirilmesini Gerekli Klan Nedenler, Programlarn Yaklam adl metinlerin yannda dnemin Talim ve Terbiye Kurulu bakan Ziya Selukun kaleme ald MEB Mfredat Gelitirme Sreci adl metin referans alnmtr. Dier yandan, Sosyal Bilgiler dersini ele alan blmde ise Devlet Kitaplar Genel Mdrl tarafndan 2005 ylnda baslm olan Sosyal Bilgiler Program ve Klavuzu (4-5. snflar) kitab temel inceleme metni olarak kullanlmtr. Trkiyede zellikle son yirmi- yirmi be yl kapsayan dnemde uygulanan eitim politikalarna k tutulmaya allan ikinci blmde, eitim reformu kapsamnda yer alan 2005 ilkretim programnn dnyada yaplmakta olan program deiiklikleri ile olan ba kurulmaya allrken, kreselleme srecinin sz konusu standardizasyon balamndaki etkileri tartlmaktadr. te yandan, programa damgasn vuran renme yaklamlar, daha ok eitimin sosyolojik ve felsefi ynleriyle ve arka plannda yer alan ideolojik balamlar ile birlikte tartlmaya allacaktr. zellikle post modernist epistemolojinin etkisinde olan yaplandrmac renme yaklamnn programda tercih edilmesi konuyu bu boyutuyla ele almay gerekli klan nedenler arasnda yer almaktadr.

I. BLM:

KRESELLEME, REFORMU

NEOLBERALZM

VE

ETM

Bu blmde kreselleme ve neoliberalizmin eitli tanmlar verilerek bu kavramlarn ana noktalar tespit edilmeye allacak, daha sonra ise, kreselleme ve neoliberalizm zellikle eitim alann kapsayan ynleriyle literatrde yer alan tartmalar ekseninde ele alnacaktr.

1.

KRESELLEME VE NEOLBERALZM

1.1. Kreselleme Kreselleme kavram ile ilgili sregelen tartmalarn tmne bu almann snrllklar nedeniyle yer vermek olana bulunmadndan, kimi tartmalara ana hatlar ile deinilerek daha ok bu almay ieren ynleri ele alnacaktr. Kreselleme kavram literatrde farkl yaklamlar erevesinde

tanmlanmakla birlikte, kapitalist retim biiminin belirli bir evresine iaret ettii noktasnda bir uzlama olduu grlmektedir. Bununla birlikte, birincisi sermayenin dnya apnda dolamnn serbestlemesi, ikincisi teknolojik devrim ve bilginin dolam hzndaki artn etkisi, kreselleme kavramn gerekli klan gelimeler olarak yaygn kabul grmektedir. Kreselleme ayn zamanda zellikle bilgi teknolojisiyle balantl olarak modern bilimin ve yeni teknolojinin bir sonucu olarak yorumlanmaktadr:Karlsen, 2002:99). Yeni yatrm aralarnn yaratlmas bunlarn etkinliini artran ve yaygnlatran bir haberleme ve bilgi ilem teknolojisinin ba dndrc bir hzla gelimesi, sermayenin dolamnn serbestlemeye balamas kresellemeyi yaratmtr(Yldzolu, 1996:14). Teknolojinin gelimesi ve bilginin dnya leinde snr tanmadan dolamas, teknolojik ilerlemeler sayesinde dnya ekonomisini oluturan sosyal ve iktisadi paralarn birbirleriyle eklemlenmesi, ulusal

ekonomileri ve bu arada kltrel ve sosyal deerleri de birbirine yaklatrmakta (Yeldan, 2005:13), dnya apnda ekonomik ve kltrel btnleme yaanmaktadr. Yeni bir a olarak da anlalabilen kreselleme, ayn zamanda endstrilemenin ve post-modern toplumun son dneminin bir uzants olarak deerlendirilmektedir. Kresellemenin nnde; pazar ekonomisinin yatt konusunda byk lde uzlama olduu grlmektedir (Karlsen, 2002:99). Kreselleme olgusu, ulusal ekonomilerin dnya piyasalar ile eklemlenmesi ile dnya kapitalizminin sermaye birikimine dnk aktrlerinin btn iktisadi karar srelerini belirlemesi olarak (Yeldan, 2005:13) ele alndnda bu sreci ynlendiren uluslar aras dinamikler gze arpmaktadr. Dnya Ticaret rgt (WTO, World Trade Organization), Uluslar aras Para Fonu (IMF, International Monetary Fund), Dnya Bankas (WB, World Bank), G8 lkeleri Ekonomik birlii ve Geliimi rgt (OECD) ve Avrupa Birlii (EU, Europian Union ), NAFTA ve APEC gibi blgesel liberal marketler, ulus ar nemli kurumlar sayesinde neoliberal ekonomik politik ortam kurumsallam ve kresellemi konumdadr. Bu uluslar aras glerin ortaklat ideoloji ise uluslar aras ticaretin serbestlemesi ve serbest para hareketleridir. Kreselleme kavramnn kullanm 1980lerle birlikte yaygnlamaya balam olup, kavram Sovyet sisteminin dalmasyla artk dnyann iki kutuplu olmad vurgusunu ieren mekansal bir gndermeyi de ifade etmektedir. Kreselleme szcnn kullanma girme ve yaygnlama sreci 1980lerle birlikte hz kazanmtr. Daha nceki dank ve srekli olmayan kullanmna karn, kreselleme terimi 1980lerin bana hatta ortalarna kadar akademik evreler tarafndan nemli bir kavram olarak kabul grmemitir (Robertson, 1999:21). Kavram 1980lere doru Harvard, Stanford, Columbia gibi prestijli Amerikan iletme okullarnda kullanlmaya balam ve yine bu evrelerden km baz iktisatlar tarafndan poplarize edilmitir (Timur, 2000:8).

Kreselleme ile ilgili nemli bir tartma konusu da bu kavramn kendisinin bizzat ideolojik olup olmad ile ilgilidir. nk bu kavramn kullanlmaya balad dnemin Sovyetler Birliinin dald ve Souk Savan sona erdii bir dneme denk dmesi, ayrca kresellemeci yaklamn en ok kulland sylemin kapitalizmin alternatifsizlii ya da tek kutuplu dnya gibi sloganlar olmas bu durumu ideolojik klan zellikler arasnda saylabilir. Kresellemenin doal hatta kanlmaz olduunu vurgulayan bu yaklamn ngilizcedeki bir ad da TINA (alternatifi mevcut deil anlamna gelen There is no alternativein ksaltlm ekli). TINA yaklamnn tanmsal zelliklerinden biri, bizzat bu deyimin kendisinde ifadesini bulan, kapitalizmin alternatifsizlii varsaym.(Tonak ve di., 2000:7) Aralarnda Bourdieunun da bulunduu birok dnr kresellemeyi hem bir ideoloji hem de ardnda neoliberal politikalarn yatt ve kendisini bir zorunluluk olarak dayatan bir politika olarak nitelendirmektedir. Hem betimleyici hem kuralc kreselleme ad altnda tanmlananlar, gerekte bir ekonomik yazgcln deil, ama bilinli ve kasten, ounlukla da sonularn bilincinde olmayan bir politikann sonucudur. Tmyle elikin olarak depolitizasyon politikas sz konusu olduuna gre, zgrln szck daarcndan, utanmadan liberalizm, zgrletirme, kuralszlatrmay alan bu politika, ekonomik gerekircilere, onlar her tr denetimden zgrletirerek yazgc bir g vermeyi ve hkmetlere yurttalarn zgrlemi ekonomik glere bylece boyun emesini salamay amalar. (Bourdieu, 2006:127) Kreselleme ile ilgili zerinde durulmas gereken bir dier nemli nokta; yaanmakta olan ekonomik srelerin sonular itibariyle merkez ve evre lkeleri arasnda eitsiz bir gelime yarattdr (Bakaya, 1999:10). Dnya ile entegrasyon srecinde kimi lke ekonomileri zenginleirken, baml hale gelmekte olan lkelerde ise giderek daha fazla yoksullama yaanmaktadr. Bu nedenle de kreselleme kavramna daha mesafeli yaklaan dnrler onun yerine emperyalizm kavramnn aklayc olduu zerinde durmaktadrlar.

1.1.1. Kitlesel retimden Esnek retime Kreselleme sreci ile birlikte ekonomik alanda yaanan en arpc deiimlerden biri retim sistemlerinde gereklemitir. zellikle teknolojik evrimin damgasn vurduu sz konusu deiim, toplumsal yaam birok bakmdan etkilemekte, ynetim boyutunda ne kan pek ok yeni uygulamay beraberinde getirmektedir. Genel olarak kitlesel retimden esnek retime gei olarak adlandrlan bu deiim, retim ortamn oluturan tm yaplanmann yeniden tarif edilmesini iermektedir. retim ortamn oluturan bileenleri ve bu bileenleri tanmlamak iin kullanlan bir kavram olan retim sistemi, emek gc ve teknoloji ile ynetim elerinden olumakta, bu elerin tmnde zaman iinde deiikliklerin yaanmas kanlmaz olmaktadr (Belek, 2004:15). retim sisteminde yaanan deiikliklerden ncelikli etkilenen kesim olarak alanlar, teknolojik gelimelere ayak uydurmak amacyla yeni teknolojileri kullanabilme anlamnda belli nitelikleri kazanmak zorunda olduklarndan, ynetimsel mekanizmann yeniden organize edilmesi kanlmaz hale gelmitir. 1970lere kadar retim alannda yaplan ve Taylorun bilimsel yntemine gre ekillenen Fordist dzenlemeler, karn maksimizasyonu anlamnda olduka ilevli bir yere sahipti. Kitlesel retimin gerektirdii bu yaplanma, srekli, tam sreli alma, deneyim ve bilgiye dayal cret art, olumsuz i koullarna ve i glne balanm prim ve tazminatlar, dzenli alma saatleri, alma sresinin toplu szleme ile ayarlanmas, hafta sonu tatilleri iin cretli izin ve sendika hakk gibi zelliklere sahipti (Belek, 2004:23). kinci Dnya Sava sonrasnda btn bat dnyas iin evrensel bir retim modeli olarak yaygnlaan fordist sistem (Belek, 2004:24) iin ilevli olan, ayrntl iblm esasna gre rgtlenmi, her iinin dar anlamda tanmlanm rutin bir ii srekli olarak yapt bir ileyi ile verimlilik art salamaya ynelerek, son derece zel tek amal makineler ve niteliksiz igc kullanarak, retimin srekli kayan bir retim hatt zerinde yaplmas sz konusudur (Yentrk, 1993:4243). Bu durum

emein mekanize olmasn salamaktayd. Ayn zamanda ayrntl iblm hiyerarik bir rgtlenmeyi, merkezilemeyi ve brokratiklemeyi getirmekteydi. Buradaki hiyerarik yaplanma ile hem denetimin hem de standardizasyonun salanmas hedeflenmekteydi. Fordist retimin dnya lekli uygulan 1970lerle birlikte zellikle merkez lkelerde ekonomik bymede olumsuz etki yaratmaya balamtr. Bu durumun temel nedenleri arasnda, kitlesel retim- tketim sarmalnn krlmas, teknolojik gelimelerin yavalamas, yatrm yokluu, ar dzenleme, petrol fiyatlarnn ykselmesi gibi etkenlerin yan sra, artan uluslar aras rekabet saylmaktadr (Belek, 2004:24-25). Esnek retim yaklam, uluslar aras rekabet koullarnn giderek arlamas ve ortalama kar oranlarnn ykseltilmesi hedefiyle oluturulmutur. irketler bu amala, rn eitliliini ve kaliteyi arttrmaya, rnlerde kk deiiklikler zerinden talep yaratmaya, emek gc maliyetlerinin drlmesi amacyla da szleme sistemlerini deitirmeye ve iileri irket hedefleriyle btnletirecek ideolojik aralara ynelmitir (Belek, 2005:45). 1970lerin sonlarndan itibaren tm dnyada retimin yeniden yapland konusunun tartlmaya balanmasnn maddi temelleri, ayn dnemde hzla gelien mikroelektronik ve enformasyon teknolojileri ya da esnek retim teknolojilerine balanmaktadr (Mende,1998:160-161). Esnek retim, bilgisayar teknolojilerini ya da esnek teknolojiyi iine alan bir sre olmasnn yannda, istihdam, cret ve ynetimin de esneklemesi anlamna gelmektedir. Harveye gre (1993:83-92) esneklik drt fakl tipe ya da seviyeye ayrlabilir: Birinci tip esneklik, emek srecinde igcnn esnek kullanmnn yaygnlamasna ilikindir. kincisi ise, igc piyasalarndaki esnekliktir. Taeron ve yar zamanl almann ve mevsimlik veya dier dalgalanmalarla karlaan igcnn artmas anlamna gelen bu durum sosyal gvenliin zayflamasna neden olmaktadr. nc tip esnekliin merkezinde devlet politikalar sorunu

bulunmaktadr. Bu dzey esneklii savunanlara gre devletin deiimlere engel olabilecek kurumlara (sendikalar gibi) yapt destein azalmas, dereglasyon sermayenin bir sektrden dierine akmasna yardm edebilir ve sermayenin giriimci ve yeniliki enerjilerinin szde zincirlerinden kopmasna yardmc olabilir. Drdnc tip esneklik, bir yandan haberleme, evde alma ve farkl bro ilevlerinin ayrlmas gibi blgesel olandan dier yandan para retiminin ve hatta son montaj srelerinin dnyann drt bir tarafna dalmasna kadar eitlilik gsteren corafi hareketliliktir. Toplam Kalite Ynetimi (TKY), esnek retim modelinin ynetim anlaydr. Kalite kontrol emberleri, iilerin dorudan katlmyla dier kalite kontrol yntemlerinden farkllar. Kalite kontrol emberlerinin yaklam iilerin problemleri en iyi grp anlayan kiiler olaca dncesiyle aadan yukarya kalite denetimidir (Mende, 1998:163).

1.2. Neoliberalizm Neoliberalizm, kreselleme srecinin hegemonik stratejisi olarak

nitelendirilmekte (Jessop, 2005:283), zellikle neoliberal politikalarn, OECD, IMF ve DB gibi uluslar aras kurumlar tarafndan desteklenmesi ve gelimi kapitalist lkelerde neoliberal politikalarn birincil pozisyonu bu durumun temel nedenleri arasnda yer almaktadr. Dier kapitalist lkelerde gerekletirilmekte olan neoliberal siyasa uyumlulatrmalar ve ve postkresel sosyalist ekonomilerin yeniden yaplandrlmasnda onlarn ekonomiyle btnletirilmesinde

neoliberalizmin sahip olduu paradigmatik stat de neoliberalizmin hegemonik anlamda sahip olduu konumun nedenleri arasnda yer almaktadr. Neoliberalizmin ana noktalar; a) piyasann nndeki denetimlerin

kaldrlarak tamamen serbestletirilmesi b) zelletirme; devlete ait her trl hizmetin zel yatrmclara devredilmesi c) dereglasyon; tm alanlarda karlar azaltacak tm devlet dzenlemelerinin sona ermesi d) sosyal gvenlik/ hizmet alanlarnda yaplan tm devlet harcamalarnn kesilmesi e) kamu yarar kavramnn tasfiye edilerek bunun yerine bireysel sorumluluk kavramnn getirilmesi (Demirer ve di 1999, s:96 -97) olarak zetlenebilir. Neoliberalizmin nemli kuramclarndan olan Hayekte de grlebilecei gibi neoliberalizm dncesi devlet mdahalecilii veya sosyal devlete kar bir tepkiyi iermektedir. Hayeke gre, liberalizm devletin iktidarn asgari dzeye indirgemeye dayal bir retidir ve bu politik dzeyde en ileri hedefe, yani zgrle ulamak iin gerekli bir durumdur. Neoliberalizm, piyasalarn verimli bir ekilde altn ve piyasalara

yaplan devlet mdahalesinin hemen her zaman kt olduunu ileri srmektedir. Politikalar dzlemindeki sonular- zelletirme, dereglasyon, ak pazarlar, denk bte, deflasyonist kemer skma politikalar ve sosyal devletin ortadan kaldrlmasdnyann her yanndaki hkmetlerce kabul edilmi ya da hkmetlere dayatlmtr (Brecher ve di., 2002:21 )

Neoliberalizmin temel iddias, piyasalarn iyi ve yararl olduu, piyasalara nereden gelirse gelsin her trl temel mdahalenin farkll kt olduu eklindedir. sermaye Neoliberalizmin liberalizmden ise, neoliberallerin

birikiminin ulat aama nedeniyle artk piyasa ilikilerinin toplumsal ilikileri tanmlayacak lde bir egemenlik biimine dntne olan gvendir(nal, 2001).

1.2.1

Neoliberal deoloji ve Sosyal Devlet Altn a olarak adlandrlan kinci Dnya Sava sonras -otuz yllk bir

tarih dilimini kapsayan- dnemde, metropol ve evre lkeler, tam almaya yaklaan koullarda refah devleti politikalarn hayata geirmiti. Bat kapitalizminin tarihi boyunca en hzl byme dnemini ieren bu yllar iinde, cretler emek verimini yakndan izlemi; zel tketim hzla artm; genileyen refah devleti kurumlar sosyal cretin ve kamu hizmetlerinin belirgin bir biimde bymesine yol amtr. Bu dnemde bir yandan hayat standartlar ykselirken, dier yandan sendikalama oranlar da hzl bir art gstermekteydi (Boratav, 2005: 32 ). 1970li yllarn sonlarna gelindiinde, gerek altml yllarda ykselen renci hareketlerinin etkisiyle artan emek eksenli talepler, gerekse nc dnyann talepleri, metropol lkelerde emein yeniden disiplin altna alnmasn; nc dnyadan gelen talepleri disipline sokmak amacyla ve Dnya Bankas, IMF gibi aktrler araclyla d borlarn yaratlmas ve ynetilmesi gibi nlemler alma yoluna gidilmitir (Boratav, 2005:33). ngilterede Thatcher ve ABDde Reagann adlaryla anlan neoliberal hareketin ortaya k sreci, sz konusu gelimeler sonucu gereklemitir. Neoliberalizm sosyal devlete kar kat bir tutum sergilemekte, devletin sol elini ykmay amalamaktadr (Bourdieu, 2006:124). Neoliberal ideolojinin temelinde, piyasann devletin mdahalelerinden kurtulmas gerektii dncesi yatmaktadr. Ayn zamanda piyasacln deerleri olarak bireycilik, tketim ve

10

giriimcilik gibi kavramlar ne karrken kamusall, toplumsall ifade eden ve bir anlamda kapsaycl olan devlet anlayn da negatif klmaktadr. Neoliberal hamleler, zel teebbs ve tketici tercihini tevik eden, kiisel sorumluluu ve giriimci inisiyatifini dllendiren ve iyi niyetle hareket etse bile ki etmedii dnlr- yetersiz, brokratik ve asalak grd devleti ayak ba olmaktan karmak isteyen serbest piyasa politikalaryla ifade edilebilir (Apple, 2004:67). Kapitalist serbest piyasann savunulmas grnmeyen bir elin pozitif etkilerini hakl gstermenin yannda, devlet mdahaleciliinin sonularna kar getirdii eletirinin rn olmaktadr. Neoliberal dncenin kendisini hakllatrmak amacyla, devletin artk hantallat, geliimin nne set ektii, brokrasinin olumsuzluklar vb. sylemleri sklkla kulland grlmektedir. Neoliberalizme gre, serbest piyasa ekonomisi, bireyin zgrln salama oturtmak iin gerekli ve yeterli kouldur. nk neoliberal dnrlere gre, zgrlk blnemez, yani siyasal ve zihinsel alandaki zgrlk, ekonomik alandaki zgrl salamadan olmaz ve zgr olmayan kolektif dzene kar kmadan gereklemesi mmkn olamaz. Neoliberallerin rekabetin farkllklar arttrd iddiasna karlk, neoliberal politikalarn hem ulusal hem de uluslar aras lekte arzn tek biimlenmesini salad ynndeki grler arlk kazanmaktadr. Rekabet, eitlendirmenin uzanda, reticileri en byk izleyici kitlesinin ardndan komaya itmektedir. Az farkllam ve az farkllatrc olduklarndan tm ortamlarn ve tm lkelerin izleyicileri iin geerli rnleri, Hollywood filmlerini, televizyon dizilerini, polisiye dizileri, dorudan dnya pazar iin retilen tm izleyicilerin haftalk yayn bestsellerlar aramaya ynlendirildiinden farkllatrmann tersine insanlarn birbirlerine daha ok benzemelerine neden olmaktadr (Bourdieu, 2006:143). Neoliberalizm dncesinin kat bir kolektivizm kartl tamas serbest piyasac anlayn en u savunusu olmasndan kaynaklanmaktadr. Kapitalizmin alternatifsizlii, tek kutuplu dnya, ideolojilerin sonu gibi fikirlerle beslenen

11

neoliberal akm, devletin her anlamda etkisizletirilerek klmesi isteminde bu nedenle srarldr. Bu da ancak devletin dzenleyiciliini piyasann dzenleyiciliine brakmas ile mmkn olacaktr. Bu durumda ne kan deer ise bireysel zgrlktr. nk devlet mdahalesi totalitarizmi douran en nemli neden olarak grlmektedir. Neoliberal ve yeni sa yaklamda toplumsal eitlik ve sosyal katlm gibi demokrasinin temelini oluturan elerin sarsntya urad ve demokrasinin tanmsallna ikin bu elerin deiimi iin demokrasinin kendi tanmn yeniden dzenleme giriimleri gze arpmaktadr. Liberalizmi bir kez zgr giriimciliin ve de bireysel zgrln savunusu olarak kabullendikten sonra atlacak ilk adm demokrasinin yeniden tanmlanmas oluyor. yle ki, burada sra, demokrasi ile kapitalist toplum dzeninin varl arasndaki potansiyel antagonizmann yadsnmasna geliyor. Demokrasinin tanmndaki bu yenilik, demokratik ideallerin iki nemli ilkesi olan sosyal eitlik ve sosyal katlma ilkelerini eletirerek getirmektedir.

1.2.2. Toplumsal Darwinizm Neoliberallerin ve yeni saclarn toplumsal eitlik dncesine yaklamlar ve bu ilkeyi deitirme abalar, ayn zamanda var olan toplumsal eitsizliklerin merulatrlmas ilevini de grmektedir. Eitlik idealini zihinlerde imknsz klma amacyla ve bireyin teklii, biriciklii, esizlii, farkll gibi vurgular ne kartarak eitlik dncesinin bir homojenlemeyi ve dolaysyla totalitarizmi getirecei iddialar ne srlmektedir. Neoliberal ideoloji bir tr toplumsal neo-darwincilie dayanmaktadr. Baar kazananlar en iyi ve en parlak olanlardr sylemi, ayn ideolojik temele dayanmaktadr. Neoliberal sylemin evrensel dnn ardnda, en yeteneklilerinin ynettikleri ve i sahibi olduklarna ilikin bir yeti felsefesi vardr, bu da isiz olanlarn yetenekli olmadklar anlamna gelmektedir. (Bourdieu, 2006:34).

12

Yeni saclara gre, insanlar baka olma hakkna sahip kmaldrlar, yeni san syleminde, farkllk = eitsizlik = zgrlktr, oysa eitlik = zdelik = totalitarizm anlamna gelmektedir. Byle bir ideolojik yaklamn hedefi, var olan orta kamu dncesini, yani sosyal demokrat deerlerde yatan dnceyi deiime uratarak insanlarn beklentilerini en aza indirip ayrcalkl olmayanlar karsndaki sorumluluk ve dayanma duygular kalmasn ve insanlar otoriter tipte bir topluma giderek alsnlar (Apple, 2002:31). Ortaya kan durum yeni bir bireycilik anlayn- kendi bann aresine bakma, bireysel sorumluluk vb. olutururken, dier yandan sosyal adalet dncesinden tamamen uzaklald grlebilmektedir. Neoliberal dncenin ortaya konuluunun hemen grlen sonular bakmndan dnyann durumuna bakldnda, gelirler aras farkn olaanst art, zellikle cehennem arknn etkilerine kar koyabilecek bata kamu dncesi ile birleen tm evrensel deerleri elinde tutan devlet olmak zere tm ortak makamlarn ykl (Bourdieu, 2006:87).

1.3. Kreselleme Srecinde Ulus- Devletin Rol Kreselleme sreciyle birlikte ulus- devletlerin zayflad ynndeki baz tartmalar halen srdrlmekle birlikte; bu konuya ilikin iki nemli noktay vurgulamak yararl olacaktr. Bunlardan birincisi, ulus- devletler (zellikle az gelimi lkelerde) kreselleme srecinde, kendilerini zayflatmaya dnk uluslar aras baskya diren gstermemekte, aksine bu srecin gereklemesinde aktif bir rol stlenmektedir (Bourdieu, 2006:135). (Buna ek olarak, kreselleme srecinde daha avantajl konumda yer alan gelimi lkeler iin ulus- devletin zayflamad, aksine daha da glendii ynndeki dnceler arlk kazanmaktadr.) kincisi; zellikle az gelimi ya da gelimekte olan lkeler iin sylemek gerekirse; dnya ile btnleme, ulusal kalknmac byme politikasn deitirerek da ynelmeye ve ulusal birlik dncesinin giderek anmasna yol amtr. Sermayenin uluslar araslama sreci, ulusal kalknma dncesinin nne gemitir. Bylece zellikle azgelimi lkelerde 80li yllara kadar geerli olan

13

kalknmac anlayn yerini da dnk byme alm oldu. Dier bir gelime ise da dnk bymeyi salamada devletin sahip olduu tm olanaklar seferber etmek olmutur. Da ynelik birikim stratejisine ynelme ya da dnya leindeki sermaye dngsne katlma, yapsal bir biim olan ie ynelik sermaye birikim mekanizmasnn gzden geirilerek nemli deiikliklere uramasn zorunlu klmtr. Sre iinde glenen ve artk uluslar araslamak isteyen sermaye gruplar, yeni bir birikim stratejisine ynelmek iin devleti ve devletin olanaklarn kullanmtr (Ercan, 2004:19). Ulusal sermayelerin da almas sreci beraberinde ulusal birlik dncesinin de deimesine yol amtr. Bireysel sermayeler iin artk ulusal pazar deil, ulaabilecekleri her trl pazar nem kazanmtr. Bu tanmlama iinde bireysel sermayeler dnya leinde var olan olanaklar tketme amac ya da zorunluluu iinde, ulusal birlik ya da homojen bir btn olarak ulusal kalknmaya ihtiya duymamaktadr (Ercan, 2004:14). Dnya ile btnleme ilevini birincil klan kamu ynetimi, bylece egemenlik alann dorudan kendi katks ile daraltmakta ve karar verme tekelinden vazgemektedir. Bu durum uygulayclar endielendirmemektedir. nk uranabilecek kayplar geicidir; dnya ile btnleme sreci tamamlandnda fazlasyla telafi edilecei umulmaktadr (Gler, 2005:19- 20). Da ynelik kalknma stratejisi, 80li ve 90l yllarn ufkunda pazarn bir ekonomik byme ve zenginleme unsuru olduu inancyla birlikte dodu. Pazar tarafndan ynlendirilen bir toplumun, retimi canlandraca, sivil topluma g verecei, ulusu ve aileyi glendirecei ve bireylere, grev ve sorumluluk duygusu, z disiplin, z sayg ve akas gl ve drst bir kiilik gelitirmede katk salayaca dnlmekteydi (Karlsen, 2002:97).

14

1.4. Kamu Reformu Yeni Kamu Ynetimi (NPM, New Public Management) bugn Trkiyede de kamu reformu olarak uygulamaya konulmak istenmektedir kreselleme srecinin bir paras olarak uluslar aras bir reformdur. okuluslu irketlerin, uluslar aras kurulularn ve anlamalarn zellikle kamunun piyasa koullarna gre yeniden dzenlenmesini istemeleri ile ortaya kan bu anlay temelde neoliberalizm ve yeni muhafazakrla dayanmaktadr. Yeni Kamu Ynetiminin dayand ve daha nceki kamu ynetimi anlayndan farkllaan 3 temel unsur yledir: 1) Bireysellik ve seme zgrl 2) Adem-i merkeziyetilik 3) zelletirme ve Pazar ynlendirmesi. 1980lere gelene kadar gelimi lkelerde refah devleti, azgelimi lkelerde ise kalknmac devlet olarak varln srdren ve temelde sosyal gvenliin salanm olduu, eitim ve salk gibi temel hizmetlerin devlet eliyle yrtld yaplanmalar bugn byk bir dnm yaamaktadr. inde bulunduumuz dnemde azgelimi lkelerin kamu ynetimi, balca fonksiyonu dnya ile btnleme srecini ynetmek olan aygttr. Bu aygtta ncelikler, ulus tesi sermayenin istemlerine gre belirlenmektedir. Bunun iin ulusal planlama terk edilmi, projecilik n plana gemitir. Projeler d alemin refleksleridir (Gler, 2005:19). Azgelimi lkelerde devletin ilevi deimekte, devlet karar mekanizmas olma durumundan kmaktadr. Neoliberal ve yeni sa politikalar devletin roln deitirirken, devletin piyasa ekonomisine gre yeniden ekillenmesine yol amaktadr. Kamunun yeniden yaplanma sreci, kamu harcamalarnda nemli lde azalmaya yol amaktadr. Kamu harcamalarnn kslmasndaki en byk etken kamuda bulunan kaynaklar, var olan rekabet ortamnda zel sektrn etkinliini artrmak ynnde kullanlmasdr.

15

2.

ETM REFORMU

2.1. Tarihsel Srete Eitim Eitim, insanlk iin tarih boyunca toplum yaamnn en nemli paras olarak grlmekle birlikte; tarihsel sre iinde eitime farkl anlamlar ve ilevler yklenmitir. nsanln retime ve yerleik hayata admn atmasyla birlikte kurumsallk kazanan eitim, bilinli, sistemli ve planl bir yapya kavumu, toplum hayatnn vazgeilmez bir unsuru haline gelmitir. Eitim bireyin topluma kazandrlmas, baka bir deyile sosyalizasyonu iin zorunlu bir kurumdur. Alt temel kurumdan birisi olarak eitim, bireyin yaad toplumda yeteneini, tutumlarn ve olumlu deerdeki davran biimlerini gelitirdii sreler toplamdr (Aydn, 2000:183). Bireyin toplumsal yeteneinin ve en elverili dzeyde kiisel gelimesinin elde edilmesi iin seilmi ve denetimli bir evreyi (zellikle okulu) iine alan toplumsal bir sretir(Tezcan, 1992:3). Eitim bireylerin gelimelerine ve davranlarna yn veren bir kurallar btn olarak, bir toplumdaki btn kesimleri, btn birimleri ve btn kurulular kapsar (Ergun, 2005:26). Bu nedenle eitim, bir lkede btn bir rejimin aynasn oluturan en nemli kurum olarak nitelendirilebilir. Eitimin amalarnn, toplumdan topluma ve alar boyunca farkllk gstermesinin temel belirleyenleri dnemin ekonomik koullar, toplumun yetitirmek istedii insanda bulunmasn istedii zellikler ve buna gre biimlenen eitim felsefesi olarak zetlenebilir. Bu nedenle eitim ile ilgili yaklamlar tarihsel sre ierisinde ele almak gerekmektedir.

2.1.1

Modern Toplum ncesi Eitim Anlay Bir zne olarak insann evresindekileri sorgulamaya, anlamaya, aklamaya

almas ve olan biten hakknda zihninde eitli yarglar oluturma srecinin

16

btnn bilgilenme olarak ifade edersek, bu etkinlii ilk insanlara kadar gtrmek mmkn hale gelir. Var olan eyleri alglamak, onlar hakknda bilinlenmek ve doann karsnda glenmek eilimi zne iin, tarihsel anlamda bir var olma koulu haline geldiyse; buradaki en nemli grevi, elde edilen birikimin kuaktan kuaa aktarmnda eitimin stlendii sylenebilir. lkadaki eitim anlayna bakmak iin iki nemli filozof olan Platon ve Aristotelesin bu konudaki dncelerine yer vermek yararl olacaktr. lk olarak Platona ( 428- 348) bakldnda, kendisinin eitim ile ilgili grlerinin, onun idealist felsefesine dayand grlecektir. Platona gre idealist eitimin amac, rencilere doruyu aramay ve bu doruya gre yaamak iin aba gstermeyi retmek olmaldr. retme ve renme srecinde rencilerin doutan sahip olduklar yetileri fark etmeleri salanmal ve okul kltrel mirasn taycs olmaldr (Kale, 2003:24). Platonun Devlet adl eserinde, eitim hakkna sahip olan kiiler ayn zamanda askeri ve siyasal haklara sahip olan yneticiler ve savalardr. Platona gre kyller, sanatkrlar ve iilerin eitime ihtiyac yoktur. Eitimin kademeleri ise, karakter eitimi, beden eitimi, estetik eitimi, mesleki eitim ve felsefi eitimden olumaktadr (Arslanolu, 2002:15). Aristotelese gre ( 384- 322) eitim, insanlarn mutlulua ulamalarn ve erdemli insann yaratlmasn salayan en nemli aratr. nsann akln kullanmasnda ve kendini yetkinletirmesinde eitime zel bir nem veren Aristoteles, mkemmel tam bir akla sahip olmann mkemmel insan getireceini savunmutur. Sofistlerin para karlnda ders vermelerine kar kan filozofa gre eitim para karlnda yaplan bir i olmamaldr; nk eitim, zel bir i deil kamusaldr ve tm yurttalarn eitimi ayn olmaldr. Realist felsefesine uygun olarak Aristotelese gre bilgiye ulamada nesnel gereklikten hareket edilmeli ve deneye ve akla nem verilmelidir. Bu durumda arlkl olarak dersler fen, matematik, astronomi, gzel sanatlar, edebiyat ve politika olmaldr (Kale, 2003:29).

17

Aristoteles de Platon gibi, devleti mutlak bir varlk olarak kabul ettiinden, ona gre eitimin asl grevi, insan iinde yaad toplumun veya devletin erdemli ve bilgili bir yesi yapmak olmaldr. Aristotelesin eitim anlaynda zihinsel erdemler olan mzik, gramer ve retorik, grafik, bilimler, diyalektik, felsefe ve politika ile ahlaki erdemler olan cesaret, lllk, cmertlik ve hakseverlik gibi erdemler retilmelidir (Arslanolu, 2002:19). Ortaaa gelindiinde dnemin dinsel arlkl toplumsal hayatnn bir paras olarak eitim de dinsel retilerin aktarmn salayan bir ara olarak grlmtr. Skolstik felsefe okul felsefesi anlamna gelmekle birlikte, Tanrnn mutlaklnn temele alnd bir eitim anlayn tamaktadr. Ortaan son dnemlerinde kilise iinden yetien Aquinolu Thomas, Ockhaml William, Roger Bacon gibi filozoflarn da etkisiyle Rnesansn felsefi temelleri atlm, onlar tarafndan dinsel dorular ile akl arasnda yaplan ayrm sayesinde laiklik dncesi de filizlenmeye balamtr. Rnesansa yol aan eitli bulular ve Corafi Keifler gibi gelimeler sayesinde deien ekonomik yaamla birlikte, ortaa felsefesinin temelleri de sarslmaya balam, olumakta olan yeni toplum iin eski retiler geersizleerek dinsel retilerin yerini aklc ve bilimsel retiler almtr. Rnesans ile birlikte modern bilimin temelleri atlrken, insann ve onun aklnn deeri ne kmaya balamtr. Bilimde deney ve gzlem arlk kazanmaya balarken, akl d saylan mistik, bysel inanlar deersizlemitir. Descartes (1591- 1650), Hobbes (1588- 1679) ve Locke (1632- 1702) gibi Rnesans dnemi filozoflarnn eitim ile ilgili dncelerinde, dnemin aklc ve bilime ncelik veren felsefi ynelimine uygun olarak, laiklik temel alnm, deneysel bilgilerin aktarlmas nem kazanmtr. rnein liberal felsefenin oluumunda nemli katklar olan Lockea gre, eitimin amalar, bireyleri bencillikten kurtarmak, akl sayesinde baarl olmalarn salamak, onlar terbiye etmek, moral ve siyaset ile sivil toplum, hkmet, kanun ve tarih konularnda bilgilendirmektir

18

(Kale, 2003:38). Hobbes ise eitimi tek tek insanlarn kendi karlarn koruma eiliminin nne geerek, onlar toplumsal karlar dnmeye yneltmenin bir arac olarak grmtr (Callinicos, 2005:41).

2.1.2

Modern Toplumda Eitim Modern toplumun eitim anlayna gemeden nce, bu toplum yapsnn

karakteristik kimi zellikleri ana hatlaryla ele alnacaktr. Modern toplum, Avrupa merkezli olarak ortaya km, kapitalist sanayileme ile biimlenen ve daha ncekilerden ok daha karmak toplumsal ve kltrel ilikilerin btnn anlatmada kullanlan bir kavram olarak karmza kmaktadr. Modernlik kavramnn kendi iinde geleneksel olann kartln ifade etmesi bakmndan, geleneksel toplumun biti izgisinin hangi tarihsel srece iaret ettii, dnrler arasnda hala bir tartma konusudur (Marshall, 1999:508). Bununla birlikte ge on yedinci yzyla damgasn vuran iktisadi dnmler ve on sekizinci yzyla yaylan siyasal gelimeler, en nemlisi de Avrupada balayan bu srecin dnyann geri kalan kesimine etkili bir ekilde yaylmas (Wagner, 2005:23) nemli bir ayrm noktas olarak kabul edilmektedir. Sonu olarak, modern dnyay ngiliz Sanayi Devrimi ve Fransz Devriminin (ikili devrim) bir rn olarak (Callinicos, 2005:33) deerlendirmek mmkndr. Modernlii gemiten kkl bir kopu olarak gren ve onun yeni bir a olarak adlandrlmasna yol aan anlay on sekizinci yzyl Aydnlanma a ile biimlenmitir. Bilginin ilerledii dncesi egemen dnce haline gelirken, olumakta olan modern toplumun entelektel temelleri atlmtr. Akln zgrlemesini temel alan Aydnlanma dnrleri, on yedinci yzylda yaanan bilim devriminin nclnde gerekleen ve eskisine dn imkansz klan yeni toplumun habercileri olmulardr. Artk kalplardan kurtulan insan, akln istedii ekilde kontrol etme yetisine sahip, evreni kefetme yolunda

19

zgrdr. Daha nceleri kendisini nesnel dnyann kurallarna tabi olarak gren insan Aydnlanma ile birlikte, kendini, iinde yaad doay ve toplumu biimlendirme yetkinliine sahip olmaya balamtr (Kale, 2003:40). Modern toplumun dnsel yapsn oluturan Aydnlanma felsefesinin, akln egemenlii, pozitivist bilim anlay, ilerlemecilik ve laikliin toplumsal yaamn her alanna yansmas gibi ilkeleri geleneksel toplumdan kopuun temelini oluturmutur. Bylece geleneklerin kleliinden kurtulan insan, akl sayesinde kendi kaderini dzenleme yetisine ulam, zgrl ve bireyi merkeze alan bir yaam algs olumutur. Ulus-devlet ideolojisinin modern toplumdaki bireye kazandrd bilgilenme gereksiniminin yannda, bu bilgilenme srecinde bilimsel bilginin yceltimi de modernite konusundaki bir dier nemli balktr. Aydnlanma ile birlikte pozitivist bilgi anlay, ykselen bir deer haline gelirken, modern bilimin epistemolojik bakmdan ok daha temelli bir biimde teoriletirilmesini salam, ayn zamanda modern bilime dayanan felsefesi sayesinde politik bir reti olmaya balamtr (Kale, 2003:44). Pozitivist bilgi anlay geleneksel topluma ait olarak grlen metafizik retileri dlamas ve onlar geri olarak nitelendirmesi bakmndan modern ile geleneksel arasndaki keskin izginin olumasna yardm etmitir. Doann bilgisiyle yetinerek, irrasyonaliteye kar duruu simgeleyen pozitivist dnya gr, politik ifadesini, zgrleme slogan ile salamtr. Akln kleletirilmesine kar, bilimin iktidar (F. Bacon) ile birlikte zgrln kazanlmas olarak temellendirilen ve doaya hkmetmenin biricik yolu olarak grlen pozitivist bilgi anlay meruiyetini bu sloganlar ile salamtr. Bilimsel bilgilerin salad birikim ile birlikte; gnmze kadar uzanan srete teknolojik gelimelerin katlanarak hzlandna tank olunurken, eitim alan ile ilgili yaklamlar ve eitimin ieriinin belirlenmesinde bu gelimelerin etkisi bal bana nem kazanmaktadr.

20

Fransz Devrimi ile birlikte eitim, temel bir hak olarak evrensellik kazanarak, tm toplumlar iin genel geer bir ilke haline gelmitir. O halde modern toplum iin vazgeilemez bir hak olarak grlen eitim hakk, gelimi bir toplum olmann koulu olarak eitime verilen nemin bir gstergesi olmakta, bu sayede eitimde frsat eitlii ulus- devletler iin anayasal bir zorunluluk olarak kabul edilmektedir. Ulus-devletlerin btn vatandalara sosyal snf, cinsiyet, dil, inan, etnik ve aznlk grup farklarndan dolay ayrmclk yapmadan eitim salamas evrensel olarak kabul edilen bir ilkedir(Gk, 2003:94). Eitimin evrensel bir hak olarak kabul edilmesi ile birlikte on dokuzuncu yzyl okullamann hz kazand ve bu balamda eitimin giderek kitleselletii ve demokratikletii bir dnem olmutur (stel, 2005:16). Modern toplumun hayat tarzn biimlendiren ekonomik olgu olarak kapitalist sanayileme, iblm ve uzmanlamay getirmi, arlkl olarak kentlerde toplanan insan nfusunu, bireyci yaam biimine zorlamtr. Kapitalist sanayileme ile birlikte ortaya kan modern toplumda, bireyciliin ve giriimciliin yceltilen deerler haline gelmesi, liberal ideolojinin bir uzantsdr. Modern toplumun biimlenmesinde liberal ideoloji etkili olurken, tm toplumsal dokuya nfuz eden yeni bir yaam tarzn beraberinde getirmitir. Bu yeni yaam tarznda asl belirleyici olan ise iblm ve uzmanlamadr. Modern topluma damgasn vuran liberal ideoloji devlet mdahalesinden bamsz bir piyasa ekonomisini temel alan zgrlk anlay ile egemen hale gelmitir. Klasik liberalizmin en nemli kuramclarndan biri olan Smithe gre iblm ekonomik ilerlemenin bir kouludur ve sadece insanoluna zg bir durumdur. Herkesin kendi karn dnd piyasa ortamnda grnmez el adn verdii bir mekanizma sayesinde- ki bu mekanizma bireysel karlarn peinde koan kiilerin farknda olmadan yaratt bir mekanizmadr- herkesin refaha ulamas salanacaktr (Callinicos, 2005:41). Modern toplumda, ayn zamanda ulus- devlet yaplanmasnn bir paras olmas bakmndan birey ve devlet ilikisinin dzenleniinin kendine zg kurallar belirleyici bir role sahiptir. Bireycilik dncesine uygun olarak devletin birey iin var olduu koulu tersinden de doru kabul edilmitir. Bireylerin haklarn

21

korumann yan sra onlar birbirlerinden korumann yolu da bir bask arac olmakla mmkndr. Bu durumda bylesine nemli bir grevi stlenmi olan bir kuruma ballk modern birey iin bir zorunluluk olarak sunulmaktadr. Modernizmin bir sonucu da; ulusdevletlerin, dnya leinde

dnldnde, glenerek dierleri zerinde stnlk salama abalar olarak ifade edilebilir. Ulus- devletler arasndaki bu rekabette, bireylerin aile ve okulda edindikleri deerler btnne yansyan haliyle kendilerinden beklenen katky gstermeleri gerekmektedir. Bu noktada bireye den grev, kendisinden beklenen ekilde ve sunulan olanaklar erevesinde alarak lkenin glenmesine katkda bulunmaktr. lkeler aras rekabet, endstriyalizm, toplumsal refah, teknolojik ilerleme gibi temalar ounlukla bireylerin eitime olan taleplerini belirlemede nemli hale gelirken, bireysel faydann geri plana itilerek toplumsal faydann ncelik kazanmas ideolojik bir tutamak noktas olarak grlmtr. nk ulus-devletlerin btnln salamada toplumsal destein olumas gerekmektedir ve bu destein salanmas ancak ulusal deerleri- en ok da okul yoluyla- kazandrarak mmkn olmaktadr. Kapitalizmde eitim ulus-devletin sahip olduu birey devlet ilikisinde yurttalk bilincinin oluumunda nemli bir role sahiptir. Bir ulusdevlette, asker, polis ve devlet kontrol, zelikle nemli bir ilevi yerine getiren bir kurum olan okulla birlikte anahtar kurumlardr. Okul, ulus ve devletin yaplandrmasyla balantl olarak srekli bir psikolojik kaynamann salanmasnda olduka nemlidir. Bunun sonucu olarak eitim, her bir vatanda iin hem hak hem de grevdir (Karlsen, 2002:95). Eitim ve ideoloji arasnda dolaysz bir iliki sz konusudur. Kapitalist toplumda eitim, ideolojik olarak yeniden retimin bir arac olmaktadr. Toplumsal dzenin hkim kltrel, siyasi, ideolojik deerleri eitim yoluyla bireylere aktarlr (Gk, 2003:94). Yemden retim kavram, belirli bir retim tarzna dayanan toplumsal ilikilerin, dolaysyla sz konusu retim tarznn ve somut ifadesi olan toplumsal formasyonun yeniden retilmesi anlamna gelmektedir. Sz konusu yeniden retim sreci ise ekonomik, siyasal ve ideolojik olarak yaanrken, ekonomik yeniden retimden sermaye birikiminin srmesi, siyasal yeniden

22

retimden ise sermaye birikim koullarn salayacak siyasal dzenlemeler, ynetim biimleri anlalmaktadr. Eitimin dahil olduu ideoloji alanndaki yeniden retim, znde insanlarn belirli olgular, verili nesnellii belirli ereveler iinde anlamalarn, salayacak anlamlandrmalarn, dnce biimlerinin gerekelendirmelerini yerletirilmesi ve ve kabullenmelerim olarak srdrlmesi

tanmlanmaktadr (ulhaolu, 2005:21). Baka bir ifadeyle; insanlarn birbirlerini, zaman zaman tanr ya da bcek katnda grmelerine yol aan ey ideolojidir (Eagleton, 1996:14). Eitimin ideolojik ilevi; deolojiler sistemletirilmi inanlar btn olarak ya da fikirler ve tutumlar btn olarak tanmlandnda, bu seilmi deerler, toplumlarn etkinliklerinin, yaaylarnn hedefini belirlemektedir. Kapitalist toplum iin bu hedef, kendi karlarn korumak, kendi egemenliini srdrmek, kendi bunalmlarn saklamaktr. Bu hedefe ulamak iin kapitalizm, bir ara olan eitim ve retimi kendi ideolojisine gre biimlendirmektedir (Ergun, 2005:37). Okullar birok beceriyi retirken, bunu egemen ideolojiye tabi olmak ynnde ya da bu ideolojinin pratiinin egemenliini salayan biimlerde yapmaktadr (Althusser, 2003:159). Egemen grup ya da resmi ideolojinin eitim, zellikle okullar zerindeki dorudan etkisi; birincisi eitim politikalarn, beklentilerini ve amalarn biimlendirmeye alarak; ikincisi, baz tutum ve deerleri aktarp pekitirerek; ncs ise okulun resmi ve ak program olan mfredat ile seilmi ve onaylanm bilgi ve becerileri vurgulayarak gereklemektedir (nal, 2004:49-50) Modern kapitalist toplumda eitimin temel ilkeleri unlardr: niterlii ya da merkezcilii, yaygnl ve demokratiklii sekler ya da laik oluu ve eitliki/zgrlk olmasdr (Aydn, 2000:202). Modern toplumda okulun ilevleri; kiilerin kendilerini gelitirmelerine ve sosyal hareketlilie olanak salamak, bireylere meslek kazandrarak yurttalk ve aile yelii rollerini kazandrmak, toplumun ekonomik zenginliinin artmasna katkda bulunmak ve sosyal problemlerin zmnde yardmc olmaktr (Kale, 2003:81). leri sanayi toplumu yksek motivasyonlu, baarya ynelmi igcne ihtiya duyar. Bu da okullardan

23

itibaren tesis edilmeye balanm olan farkl dllendirme ilkesini zorunlu klmaktadr (Aktay, 2002:13). Modern toplumda eitimin niter veya merkezi yapda olmasnn temel nedeni ulus-devlettir. Ulus-devlet her alanda olduu gibi eitim de merkezi olarak dzenler. Eitimin yaygnl ve demokratiklii ise ada kapitalist toplumda genel okur-yazarl salamak ve modern toplum yapsnn gerek duyduu ekilde uzman yetitirme iin kitleselletirilmi olmas ile ilgilidir. Yine ulus-devletin bir gerei olarak seklerliin eitim kurumuna da kazandrlmas bir zorunluluktur. Eitimde eitlik ve zgrlk ise, frsat ve olanak eitliinin bir gerei olarak dil, din, rk, cinsiyet ayrm yapmakszn herkesin eitim olanandan yararlanmasdr.

2.1.3

Modern Toplumda Eitim Yaklamlar Modern toplumdaki eitim yaklamlarn eitli dnrler asndan ele

almak mmkndr. lk olarak J.J. Rousseauya deinmek gerekirse; Rousseaunun siyaset ve eitim felsefesinde insann karakteri doaya gre ekillenir. Ona gre eitimin amac doal insan yetitirmek olmaldr. ocua verilecek olan eitim, mevcut geleneksel eitimin aksine onun doasna uygun olarak itaat ve emirden uzak, basksz bir ekilde olmaldr. Zorlayc retmen otoritesini reddeden Rousseauya gre retmenler de rencileri ile birlikte renen zgr bireylerdir (Arslanolu, 2002:22). Rousseaucu yaklamda eitim bireysel bir etkinlik olarak grlmektedir. Rousseauya gre geleneksel yaklamn ocuu makineletiren eitim anlaynn yerini bireysel yetenekleri gelitirmeyi hedefleyen bir eitim anlay almaldr. ocuun eyleri ve olaylar alglama biimine gre bunlar anlatmas ve bu sayede yaratcln gelitirmesi gerekir. nk Rousseauya gre yetikinler kendi soyut dnya grlerini ocuklara dayatarak onlarn yaratc yeteneklerini bozmaktadrlar. Rousseau ve yandalarnn eitim ile ilgili grleri onlarn liberal felsefeleri ile rtmektedir. Eitimi bireysel bir etkinlik olarak nitelendiren bu yaklam, daha sonra batl baka reformcu ve eitimciler tarafndan gelitirilmitir. Rousseaucu

24

yaklamda ocuun dnsel etkinlii ile pratikteki etkinlii (zanaatsal faaliyeti) birbirine sk skya balanmaldr. Ayn zamanda eitim ve retim faaliyeti srekli olarak rencinin giriimlerine gre biimlendirilmelidir (Ergun, 2005:44- 45). Decrolynin (1871- 1932) eitim yaklamnda ise ocuk renme srecinde etkin olmaldr, yaparak renmelidir. retmenin grevi rencinin bilgi alrln deil, giriimlerini gelitirmek olmaldr. Bu durumda retmenin yapmas gereken ey bilgi vermenin yerine, rencinin bilgiyi kendi kendine edinmesine yardmc olmaktr (Ergun, 2005:46) Eitimle ilgili yaklamlar, bata Kuzey Amerikada olmak zere dnyann birok lkesinde nemli lde etkili olan Deweyin (1859- 1952) pragmatist felsefesine gre okul, ocuklarn ve rencilerin baar gstermeleri amacyla yeteneklerini gelitirilecekleri bir mekndr. Bu nedenle Deweye gre okul, toplumun bir tasviri, bir benzeri olmaldr. Bu sayede rencinin byk toplumun kurum ve kurallarna altrlmas salanacaktr. Dewey zellikle ocuk merkezli eitim anlayyla problemlerin saptanmasnda ocuklarn deneyimlerine nemli bir rol bimitir (Marshall, 1999:149). Dewey aktivite program olarak adlandrd retim programn ilk kez Chicago Laboratuar Okulunda kullanm ve programn temeline problem zmeyi koymutur (Kale, 2003:67). Bylece problem zmeye odaklanm renci pasif bir bilgi alan konumunda deil, aktif bir renme srecindeki kii olacaktr. Dier yandan problem zme yetisini kazanan renci bunu yaamnn her alannda uygulayacaktr. Deweyin okulunda rencilerden oluan ynetim, disiplin ve ekonomik kurullar bulunmaktayd. Bunun yan sra Dewey okula zg para bastrlmasn dnmtr (Ergun, 2005:51). Grld gibi Deweyin eitim yaklamnda okul, gerek yaamn iinden seilmi elerle donatlarak pratik bir amaca hizmet etmekte, rencileri gelecekteki yaamlarna hazrlamaktadr.

25

2.2. Eitim Politikalarnda Dnm Gnmzde eitim ile ilgili herhangi bir konuyu kreselleme ve neoliberalizme atfta bulunmakszn ele almak mmkn grnmemektedir. 1980lere kadar eitimin, sanayi toplumunun bir gerei olarak kitlesellik tekil etmesi o dnemin koullar iin bir gereklilikti. Aktayn da belirttii gibi; sanayi toplumunun ehirli ve karmaklaan ilikileri btn insanlar arasnda geerli olacak daha kitlesel dillerin veya iletiim ortamlarnn geliimini zorunlu klyordu. Eitimin kitlesellemesi her eyden nce bu geliimin zorunlu kld bir durumdu (Aktay, 2002:11). Kreselleme sreciyle birlikte yukarda sz geen ve 1980li yllara kadar dnya genelinde geerli olan eitim anlaynda byk bir dnm yaanmaya balamtr. 80lerin sonundan itibaren eitim politikalarndaki byk deiiklere neden olan unsurlar unlardr: Ekonomik, endstriyel ve teknolojik evrimin istikrarszl ve ngrlemezlii, emek piyasasnn dualize edilmesi(ikili bir sisteme ynelmesi), kamu maliyesinin kalclaan krizi (Hirtt, 2005:74). Eitim alan ile ilgili yukarda sz edilen deiim srecinde, 1980li yllara kadar devletin bir hizmeti olarak srdrlen eitimin, neoliberal politikalarn hayata geirilmesi ile birlikte piyasaya almaya balad grlmektedir. Neoliberal politikalarn eitime yansmas hem neoliberal ideolojinin eitim araclyla yeniden retimi hem de dnyada birok lkede devletin sorumluluunda bir kamu hizmeti olan eitim alannn piyasaya alarak karllnn gzetilmesi ynnde olmutur. Neoliberallere gre, okullar, retmenler ve renciler rekabeti pazarn kurallarna ynlendirdiinde, eitim ile ilgili sorunlar ancak zlebilecektir (Apple, 2002:25). Eitimin kitleselletirilmesinden ticarilemesine gei sreci aamada gereklemektedir: lk aamada igcnn eitimi; ikinci aamada tketicilerin

26

eitilmesi ve harekete geirilmesi ve nc aamada sistemin kendisini piyasann istilasna amas gereklemektedir (Hirtt, 2005:74). Eitimle ilgili neoliberal politikalara zellikle belli bir kesimin destek verdii bilinmektedir. bir takm lkelerde btn sosyal meselelerde ve eitimde artan bir ekilde yeni bir g blou, yeni bir ittifak ve yeni bir uzlama olumutur. Bu g blou; eitimle ilgili problemlere neoliberal pazar zmleri neren pek ok kapital fraksiyon, ortak bir kltre ve yksek standartlara dneyi neren yeni muhafazakar entelekteller, geleneklerinin korunmas konusundaki seklerlemeden derin bir kayg duyan poplist otoriter dini muhafazakarlardan ve yeni yneticilik llebilir ve deerlendirilebilirlik tekniklerine ynelik bir ideoloji gelitiren yeni orta snfn idari ve profesyonel fraksiyonlarndan olumaktadr. (Apple, 2002:26-27) Yukarda sz edilen bu kesimlerin ortak hedefi, eitimi uluslar aras rekabet koullarna uygun hale getirmektir. Neoliberalizme elik eden bu yeni muhafazakar yaklamlar genel olarak tm kamu hizmetleri, zel olarak ise eitim alann uluslar aras rekabete ve piyasa koullarna uyarlama amacyla bir dizi reformun yaplmas iin aba gstermektedir. Birbirinden farkl olmayan bu eilimler, bir biimde birbirini desteklemekte ve muhafazakr eitim pozisyonlarnn gnlk hayatta yerlemesine yardm etmektedirler (Apple, 2002:27).

2.3. Eitimde Yerelleme ve zelletirme Eitimde neoliberal politikalarn yansmas yerelleme ve zelletirme sreleri ile gereklemektedir. Yukarda zerinde durmu olduumuz eitimin bir kamu hizmeti olmaktan karlarak piyasaya alma sreci; ncelikle adem-i merkeziletirerek yerel ynetimlere devredip sonrasnda yerel ynetimler araclyla zel sektre amak eklinde gereklemektedir. Eitimin niteliinin drlmesi sreci ayn zamanda bu alana ayrlan kamu harcamalarnn kstlanmas iin politik bir ara olmaktadr. Piyasa asndan ihtiya duyulan kalifiye igc olmadna gre, bu durum piyasann nde gelen sermaye

27

gruplar asndan pek de byk bir problem yaratmayacaktr. Hirttin aktard 1996 ylna ait bir OECD raporuna gre, eer harcamalar kslacaksa nitelik bozulacak da olsa hizmetlerin says azaltlmamal. rnein okul ve niversite says azaltlabilir, ama renci saysn snrlamak ok tehlikeli olacaktr. Aileler, ocuklar reddedildiinde iddete bavuracaktr; ama verilen eitimin niteliinin aamal olarak bozulmasna byle tepki duymazlar ve okul baz zel amalar iin ailelerden katk alabilir ya da var olan bir etkinlii feshedebilir. Bunlar aama aama yaplmal ama hemen yaknndaki okulda yaplmamal; bylece toplumun genel rahatszlnn nne geilmi olacaktr (Hirtt, 2005:83). Eitimde yerelleme sreci, devlet tarafndan ynetilen kamusal okul sistemini paralayarak ve yerine iddetli rekabet ortamna dhil edilmi bir dizi zerk okulu geirmek suretiyle gerekletirilmektedir. Hirtt dem-i merkeziletirmeye ilikin Avrupa Komisyonunun bu konuyla ilgili aklamalarn u ekilde aktarmaktadr: En fazla dem-i merkeziletirilmi sistemler ayn zamanda en esnek, uyum salama konusunda en hzl ve bu nedenle de yeni ibirlii yollar gelitirmek ynnde arzusu en fazla olan sistemlerdir. (Hirtt, 2005:81) Bir sonraki blmde ayrntl bir biimde ele ala alacamz Yeni lkretim Mfredatnda yer alan kendi yerel evresindeki mesleklere ynelir ifadesinin de iaret ettii yaklamn bir benzeri olarak yerel ynetimlere devredilmesi ngrlen bir eitim sistemi sz konusudur. Bu durum yine Avrupa Komisyonunun eitimde yerellemeye ilikin tavr ile olduka uyumludur: eitim sistemleri, rencileri gdlemek, okullara ve eitim kurumlarna yeni bir perspektif alamak asndan giriimcilere ibirliinden nelerin renilebileceini grmek iin uygulamalarn gzden geirmek durumunda. Okullar ayrca yurttalk eitimi mfredatlarnn bir paras olarak baarl giriimci modelleri oluturmak iin kendi evresindeki giriimcilerle balantlar glendirmek zorunda (Hirtt, 2005:81). Sz konusu raporda geen bu ifadeler, yerelleme srecinin alt yapsnn mfredatlar ile salanmas gerektiini vurgulamaktadr.

28

Dnya apndaki yllk 2 trilyon dolarlk eitim harcamalar, zellikle uzun vadede kar getiren yeni alanlar arayndaki sermayedarlar asndan olduka geni olanaklar sunmaktadr. Onlar iin eitim serbest piyasaya almas bu adan bakldnda, eitimin dnya apnda sahip olduu ilem hacmi ile otomotiv sektrnn ilem hacminin ayn olduu bilgisinden hareketle, vazgeilemez bir gereklilik olmaktadr. Eitimin piyasaya almasnn, bu pazarn bymesine olanak vereceini savunan DT ve DB gibi uluslar aras gler, kresel olarak hareket etmekte olan igcnn eitilmesi iin dnya genelinde standartlam eitim programlarnn bu kurulular ile temas iinde olan lkelerde uygulanmasn istemektedir. Bu nedenle DB bu konuya ilikin projeler temelinde yeni retim programlarnn uygulanmas iin ilikide olduu lkelere kaynak aktarmaktadr. Eitimin piyasaya almas srecinde okulun temel ilevi birincisi esnek igc, ikincisi esnek tketicileri yetitirmek biiminde deiime uramaktadr. Bu esnekleme sreci ise yerelleme ile baka bir deyile eitim sistemini merkezi planlamadan ayr tutarak (kuralszlatrma ile) salanmak istenmektedir. Eitimin piyasaya almas ile birlikte oluacak olan rekabet koullarnn ok daha iyi koullar yaratacan ileri sren neoliberal gr, bu dnceye kar kanlar irrasyonel olmakla sulamaktadr. Neoliberaller, sadece iyi olann ayakta kalaca pazar kurallar oluturulmadan -otoritenin ve korkunun yeniden ina edilmesi dahil- hibir eyin stesinden gelinemeyeceini savunmaktadr (Apple, 2002:29). Kreselleme srecinin eitim politikalarna etkileri Avrupa lkelerinden balayarak birok lkede kendisini gstermitir: 80lerin sonundan itibaren Avrupa eitim sistemi kesintisiz bir dizi eletiri ve reform srecine girmitir. Adem-i merkeziletirme; okullarn artan zerklii; programlarn kuralszlatrlmas; beceriye daha ok, bilgiye daha az ilgi; eitim ve sanayi arasnda eitli ibirlii; bilginin ve iletiim teknolojilerinin kitlesellemesi; kar iin zel eitim anlaynn hzl geliimi

29

(Hirtt, 2005:74) gibi uygulamalar, sz konusu reform srecinin paralarn oluturmaktadr. Eitimin piyasaya ald birok lkede, gelien reklam edilmi kendini yneten okullarda yneticilerin konumlar radikal bir biimde deimektedir. Gerekte daha ok g idari yapda pekimekte, zamann ve enerjinin byk bir ksm iyi okul imajnn srdrlmesine gelitirilmesine harcanmakta, bu arada pedagoji ve mfredat ierii ihmal edilmektedir. Ayn zamanda retmenlerin profesyonellik ve otonomisi artmamakta ve daha da fazla younluk yaamaktadrlar. Eitim alannn ticarilemesi sz konusu olduunda yaanm rneklerin de gsterdii gibi, bu durum eitim ile ilgili her trl kaynak tahsisinden, temel ilke ve deerlere kadar birok konunun karllk temelinde ele alnmasn gerekli klacaktr. Applenin bu ngiltere rnei bu durumu ortaya koymaktadr: Mesela ngilterede snav ligi izelgeleri gibi performans gstergelerine olan talep ve bunlarn yaynlanmasnn pazarla ilikilendirilmesi, okullar gitgide artan bir ekilde motive olmu ebeveynlerle yetenekli ocuklar cezbetme aray iine girdikleri anlamna gelmektedir. Bu ekilde okullar yerel rekabet sistemindeki greceli pozisyonlarn salamlatracaklardr. Bu da -genellikle gerektii gibi ak szllkle tartlmayanok ince fakat hayati nemde bir deiimi, renci ihtiyalarndan renci performansna ve okulun renci iin yapmas gerekenden rencinin okul ii yapmas gerekene doru bir deiimi temsil etmektedir. (Apple, 2002:31) Okullar ticari kurumlar olarak kurulduklarnda, saladklar hizmetler de kar, verimlilik gibi ticari ltler erevesinde biimlenir. Temelde sosyal bir hizmet olarak sunulmas gereken eitimin z bireylerin entelektel ve kltrel olarak gelimelerine yardm edilmesiyken (Gk, 2003:109), eitimin ticarete dkld bir ortamda bunun yerini rekabet ve piyasann kurallar almak durumunda kalacaktr. ngilteredeki piyasalatrm eitim ile ilgili bulgular da gstermektedir ki; bireyciliin ve giriimciliin eitimdeki rol byk oranda artmtr: Geni yaygnlk kazanm olan lig izelgeleri bir kimsenin eitim pazarndaki grece deerini

30

belirlemektedir. Dolaysyla sadece ykselen grafie sahip okullar deerli olmaktadr. Ve sadece kendilerini srekli bir teebbste tutan renciler bu okullarn istenilen doru istikamette devamn salayabilecektir (Apple, 2002:33). Yaanan rneklerin de iaret ettii gibi, piyasac bir eitim sisteminde, rekabet iin harcanan zaman mfredatn ierii ve pedagoji iin harcanmamaktadr.

31

2.4. Eitimde Yeni Yaklamlar

2.4.1

Kreselleme ve Eitimin Yeni deolojik levi: Giriimci Bireyin Yetitirilmesi Kreselleme ile birlikte eitimin ideolojik ilevlerinde yaanan dnm ile

birlikte, ulus-devlet ideolojisinin yerini serbest pazar ideolojisi almtr. Kresel dnyada eitimin ideolojik ilevi, kapal devre bir ulus ideolojisinin kaba bir retimi ilevini kaybederek, kimi deiimlere uramaktadr. Eitimin yeni ideolojik ilevleri vardr ve bunlar; serbest pazar ideolojisinin gerektirdii trden rlativist ve performans yceltimi ve teknokratizmle ifade edilebilecek deiik kompozisyonlar retmektedir (Aktay, 2002:21). Neoliberalizmin srekli olarak her bir bireyin bir teebbste bulunduunu kantlamasn istemektedir. Bundan dolay bu artlar altnda eitim de i metaforlarnn, srelerinin ve deerlerinin hakim olduu tpk ekmek ve araba gibi pazarlanabilir bir meta olmakla kalmamakta, ayn zamanda sonularnn performans gstergelerine indirgenebilir olmas gerekmektedir (Apple, 2002:36). Bu durum eitimde verilecek olan bilgi, deerlerin ve davranlarn piyasa standartlarna uygun hale gelmesini ve bu anlamda resmi olarak meruiyet tamasn getirecektir. Avrupadaki eitim politikasnn dnmn ele alan nemli makalesinde Hirtt; Maastricht Anlamas (1992) ile birlikte Avrupa Komisyonuna eitim konusunda yetki verildiinin altn iziyor. Avrupa Komisyonunun eitime ilikin perspektifinin olumasna kaynaklk eden asl ismin Avrupadaki sermaye gruplarnn en gl lobi rgtlerinden biri olan ERT (Avrupa Yuvarlak Masas) olduunu belirten Hirtt, ERTnin Avrupa eitim sisteminin yenilenmesi ynnde taleplerini ortaya koyduu bir dizi raporun nemli lde etkili olduunu belirtiyor. Hirtt 1989daki ERT raporu ile ilgili unlar sylyor: Rapor u szlerle balyordu: Eitim, Avrupa Rekabeti asndan stratejik bir konudur. ERT unu soruyordu: Eitim sistemlerimiz insanlar Avrupada yaamaya ve almaya srekli olarak hazrlayabiliyor mu? nsanlar alma yaamlar boyunca yeni bilgilerden yeterince

32

haberdar ediyor mu? ve yant yle idi; hayr, eitim uygunsuz ve addr. Endstrinin mfredat zerindeki etkisi ok zayf ve retmenler de ekonomik evreyi, iin doasn ve kar elde etmenin mantn pek kavram deiller. ERT, gen bireylere dorudan ile ilgili almalardan ziyade, ilgin olann peine dme zgrl tanyan ve hatta tevik eden Avrupa eitim geleneini karalyor ve raporu yle sonlandryordu: Avrupann teknik ve endstriyel geliimi ak bir biimde eitimin ve mfredatn hzla yeniden canlandrlmasn gerektiriyor. (Hirtt, 2005:77). ERTnin raporunda belirtilen mfredatn endstri ile ilikilerinin zayf olmas ve bu anlamda acil nlemlerin alnmas, Avrupa eitim sisteminde reforma gidilmesi gereine iaret etmektedir. Avrupa komisyonunun beklentisine gre, zel sektr, zellikle de i evreleri mesleki eitim sistemleri ile ilgili almalara daha fazla dahil olmaldr. Bunu gerekletirmek iin, gerekli olan her trl olanak seferber edilmeli, tevikler gelitirilmelidir. Sokrates, Leonardo da Vinci, Youth ve Tempus olarak adlandrlan Avrupa eylem programlarnn yaam geirilmesinde, 1996da Reiffers Komisyonun oluturulduu eitim ve retim alma grubunun, Avrupa Komisyonu raporundan bir yl sonraki raporu katkda bulunmutur. Raporun ana fikri, Avrupa eitim ve retim sistemleri kendilerini 21.yzyln giriimci karakterine uyumlulatrldklar lde Avrupa rekabet ortamna katk sunabilecei(Hirtt, 2005:77) grne dayanmaktadr.

2.4.2

Postmodernizm ve Yeni dealizm: Eitimde Yeni Bir Paradigma Olarak Yaplandrmac (Constructivist) renme Yaklam Eitim politikalarnda dnm erevesinde, renme ve retme

anlaynda benimsenen yeni yaklam, yaplandrc renme yaklamdr. retme ve renme alanndaki kuramlar, nesnelci ve yapc olarak snflandrlmakta (Gmleksiz, 2005:343), nesnelci gr geleneksel retim

33

anlaylarna dayandrlmaktadr. Geleneksel eitim yaklamnn davran renme yntemini kullandn ve bu yaklamn tamamen ezbere dayanan, reneni pasifletiren bir model olduunu savunan yaplandrmaclar, davran modelin artk yeni toplumun gereksinimlerini karlayamad dncesinden hareket etmektedir. Nesnelci grn retim anlay, bilginin bireyden bamsz olarak d dnyada var olduu kabulne dayanmakta, retimin hedefinin renciye bilgileri olabildiince etkin aktarm olmas gerektii savunulmaktadr (Gmleksiz, 2005:343) Geleneksel yaklamn etkilendii davran renme modeli, bireyin renme srecini uyarc- tepki ilikisine indirgeyerek, bilincin davran zerindeki etkisini reddetmitir. Bu modele gre davran, fark edilebilir ve gzlemlenebilir uyarclara kar saptanabilir ve llebilir tepkiler gstermektir. Bu tepkiler dl ve ceza yntemleri kullanlarak ya da koullandrma yoluyla deitirilebilir (Marshall, 1999:131). Felsefi kklerini mantk pozitivizmden alan davranlk, kiinin kendi ile ilgili dnceleri gibi iebak yntemi ile elde edilen veriler nesnel olamayacandan dolay, yalnzca duyular araclyla elde edilen verileri kabul etmilerdir. Bu modelin eitime yansmas, rencinin dl ve ceza yntemiyle bilgileri pasif bir konumda edinmesi eklinde olmutur. Bu yaklam renciyi deil retmeni merkeze alan bir eitim modelini nermektedir. Yaplandrmac renme yaklamn 1989 ylnda ilk uygulayan lke ngilteredir. Gnmzde, ABD, Almanya, Tayvan, spanya, Avustralya, Kanada, srail, Yeni Zelanda gibi lkelerde yaplandrmac renme yaklam uygulanmaktadr (Bukova-Gzel ve Alkan, 2005:387). Piaget ve Vygotsky yaplandrmacl en ok etkileyen bilim adamlardr. Von Glasersfeld'e gre ilk yaplandrmac Vico'dur. Vico, 1710 ylnda gelitirdii "insan beyni ancak kendi yarattn bilebilir" slogan ile temel fikrini aklamaktadr (Ko ve Demirel, 2005). Piaget (1896- 1980) bilisel yaklam ile davrann koullandrlma yoluyla gerekletii dncesine kar karak, bireylerin renme srecinde dnyay etkin bir ekilde anlamlandrdklarn iddia etmitir.

34

Bilisel geliim srelerine gre renmenin biimlendiini savunan bilisel yaklamda, davranln aksine insanlarn uyarmlar semede, anlamlar kurmada, dnyay anlamada etkin olduklar ileri srlmtr (Marshall, 1999:71). Yaplandrmac yaklama gre renme, yeni deneyimlerin, var olan zihinsel modeller ile btnletirildii bir zihinsel uyarlama sonucunda gereklemektedir (Bukova-Gzel ve Alkan, 2005:387). Bu anlamda renme, bilginin sorgulanmasn, yorumlanmasn ve zmlenmesini ieren bir sre olarak grlmektedir. Yaplandrmac yaklamn bilgiye ve renmeye bak asndaki farkllklar, davran kuramn etkisindeki geleneksel eitim programlarnn deiiklie uramasna yol amtr. Eitim programnn merkezinde renenin olmas; renme hedeflerinin srece dayal ve st dzey renmeye ynelik belirlenmesini renme ieriinin rencilerin ilgilerine dayal ve gerek yaamla balantl olmasn renme-retme ve deerlendirme etkinliklerinin renenlerle birlikte planlanmas, uygulanmas ve deerlendirilmesini gerektirmektedir (Ko ve Demirel, 2005). nk yaplandrmacla gre, bilginin renilme srecinde bireyin aktif katlm sz konusu etkinliklerin gerekletirilmesi ile mmkndr. Yaplandrmacla gre renen bireyler bilgiyi bireysel olarak yaratr ve yeniden organize eder. Ayn zamanda renme sosyal bir etkinliktir. Pek ok yaplandrmac, Vygotsky'nin st dzey zihinsel srelerin sosyal etkileimle gerekletii fikrini desteklemektedir. Sosyal yaplandrmaclara gre grleri aklamak, yeni bilgi alarnn kurulmasn salamaktadr (Ko ve Demirel, 2005). Yaplandrmaclarn bilgiye bak asn oluturan grler ounlukla phecilie dayanmaktadr. pheci ve grececi olan bu yaklamlarda olduu gibi yaplandrmaclarda da bilginin znellii vurgusu sz konusudur. Burada ne kan temel zellik, bilginin insan zihninin dnda nesnel dnyada var olan bir gereklik oluunun reddedilmesidir.

35

phecilerin temel varsaym, edindiimiz her bilginin yaantlarmz sonucu olutuudur. Bilginin doruluunu kontrol etmenin bir yolu yoktur nk bunu kantlamak iin yaantdan bamsz bir yol bulmak gerekir (Ko ve Demirel, 2005). Bu gr Kant'n "Saf Akln Eletirisi" adl tezinde de yer almtr. Kant zihnin kurallarnn doadan kmadn, zihnin bu kurallar doaya verdiini dnmektedir. Kant'a gre, "zihin srekli renme etkinlii iinde kendini deitirir." Zihin bo bir kara tahta/zemin deildir (Ko ve Demirel, 2005). dealist felsefenin yaplandrmac yaklam zerindeki etkisi tam da burada sz konusu olmaktadr. Yaplandrmac yaklamn temelinde de renenin daha nceki yaantlar, bilgiyi yaplandrmasnda en nemli etkendir. Baka bir ifade ile, renen bilgiyi znel yaantlar ile btnletirmeden edinememektedir. Yaplandrmac eitim programnda renme ierii rencilerin ilgileri ve gereksinimlerine yant vermenin yannda, gerek yaamla balantl ve zgndr. Baka bir deyile konu merkezli tasarm yerine renen merkezli tasarm uygulanmaktadr. Bilgiyi anlatmak yerine renenin ierikle etkileim kurmas ve bilgiyi yaplandrmas n plandadr. Yaplandrmac yaklamda eitim programnn ieriinden ok, renenin sre iinde ierik ile etkileimde bulunma ve onu anlamlandrabilmesi nemlidir. erik, renenlerin ortak ilgilerinden belirlenmekte, renme yaantlar konularn ya da alanlarn nceden belirlenmi ekline gre deil, bireyin iinde bulunduu balama gre dzenlenmektedir. renci merkezli eitim modelini savunan yaplandrmac yaklamda, renenlerin bireysel farkllklar renme srecinde belirleyici bir rol oynamaktadr. retmen, renenlerin bireysel farkllklarna uygun seenekler sunar, ynergeler verir, her renenin kendi kararn kendisinin oluturmasna yardmc olur. Bu noktada retmen- yol gsterici ve rehberdir. retmenler, problemi renenler iin zmek yerine rencinin zmlemesi iin ortam hazrlarlar.

36

renciler, retimin planlanmas, uygulanmas ve deerlendirilmesi aamalarna etkin bir biimde katlmaktadrlar (Gmleksiz, 2005:347) Yaplandrmac renme, renenin kendi yetenekleri, gdleri, inanlar, tutumu ve tecrbelerinden edindikleri ile oluan bir karar verme sreci olduundan, birey renme srecinde seici, yapc ve etkindir. Yaplandrmac renme, var olanlarla yeni olan renmeler arasnda ba kurma ve her yeni bilgiyi var olanlarla btnletirme srecidir. Yaplandrmac eitim modeli ayn zamanda neoliberalizmle birlikte anlan post-modernist akmn rlativist epistemolojisine dayanmaktadr. Post modern ders program (Gmleksiz, 2005:343) bu nedenle bir bilgi ve renme teorisidir. renenlerin sahip olduu bilgi birikimi farkllk gsterdiinden, yaplandrmaclkta tek doru yerine, iki birey ayn kavrama farkl anlamlar ykleyebilir anlay getirilmektedir. Dolaysyla burada bilginin greceli olduu dncesi temel alnmaktadr. Postmodernizmin en nemli k noktalarndan biri aydnlanmann rasyonalist ve bilimi temel alan geleneini eletirerek bunlar totaliter olarak nitelendirmeleridir. Doal bilimin yap-bozumunu yapmay amalayan post modern epistemolojinin en belirgin zelliklerden biri, hakikatin, akln, gerekliin ve bilimin tekliinin (yani evrenselliini) yadsnma noktasna gelmesidir (Nanda, 2001:73). Postmodernizm rnein Galileonun astronomisinin Copernic ncesi bilimden daha iyi olup olmad konusunda bir yargya varmak iin epistemolojik standartlar vermedii gibi, bilimin geliimini anlalabilir bir tarihsel srece konumlandrma aralarn da vermemektedir (Nanda, 2001:81). Eitlikilik adna savunulan rlativizmin geldii nokta, genel geer, evrensel dorularn reddi olmaktadr Konstrktivizmin idealist yn insan zihninden ayr nesnel gerei reddetmesi ile ne kmaktadr. Konstrktivistler, zihinden bamsz bir gereklie

37

karlk gelen hakikat gibi, modas gemi kavraylarn terk edilmesini nermektedirler grecelilik (Nanda, 2001:81). bir bakma Post-modernistlerin onlar idealizme, ya da toplumsal konstrktivistlerin farkllklarn korunmas ya da eitlikilik adna kullandklar yaklamlar anti-rasyonalizme yaklatrmaktadr. Yaplandrmac renme yaklam, epistemolojik dayanaklarnn yannda, pedagojik baz ynleriyle de eletirilmektedir (Gmleksiz, 2005:344). Yaplandrmacla yneltilen en nemli eletirilerden biri, bu renme yaklamnn ar derecede hogr gstermesi, gsterilen bu hogrnn sonucunda, retmenlerin rencileri ile uramaktan renme planlarn uygulayamadklar konusundadr. Bir baka eletiri de, bu renme modelini uygulayan retmenlerin sertlik gereksinimi duymasdr.

2.5. Yeni stihdam Politikas ve Yaam Boyu Eitim Bilgi teknolojisindeki hzl deiim yeni mesleklerin ve yeni pazarlarn oluumuna yol am, bu da beraberinde ekonomik anlamda bir ngrlemezlii getirmitir. Emek piyasasndaki deiim ise hzla ykselmekte olan kimi mesleklerin byk bir blmnn (%56snn) sadece ksa vadeli bir mesleki eitim gerektirdiini gstermektedir. Yeni istihdam anlayn gerektiren meslekler, perakende sat grevlileri, kasiyerler, kamyon ofrleri, ofis alanlar, bireysel bakm ve evde salk hizmeti veren grevliler, stajyer retmenler, kapclar, temizlikiler, hasta bakclar, resepsiyon grevlileri, katipler, garsonlar, koruma grevlileri, paketleyiciler, besin tezgahtarlar, tesisatlar gibi meslekler olmaktadr. 1950lerdeki, 60lardaki ve 70lerin bandaki gibi emek piyasasnda eitim seviyesinin ykselmesine ynelik bir gereksinim artk var olmad bir dnemden geilmektedir (Hirtt, 2005:77). lk olarak ekonomik adan gelecein potansiyel alanlarnn tmne yksek eitim vermek gereksiz hale gelirken, eitimi kitleselletirme hareketini

38

durdurmak mmkn ve gereklidir; nk neoliberal syleme gre, bunun maliyeti artk ok yksek olmaya balamtr ve bir biimde haklln kaybetmektedir. gc piyasasnda beklenen becerilere bakldnda ortaya kan durum, teknoloji okur-yazarl olmaktadr. verenler tarafndan sklkla talep edilen becerilerden birisi, yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin hakim olduu bir ortamda alabilmektir. Avrupa Komisyonunun raporundaki u ifadeler bu durumu aka ortaya koymaktadr: Tm ye devletler, gen insanlarn ilkretim srelerini temel becerilerle donanm halde tamamlamalarna ve bunun iin de Bilgi ve letiim Teknolojilerinin tamamen bu srece dahil edilmesine gereksinim duyuyorlar (Hirtt, 2005:78) gcnn byk orandaki hareketlilii ile birlikte kreselleme ayrca eitim sistemlerini birbirine uyumlu hale getirmek iin zm yollarnn aranmasna yol amtr (Karlsen, 2002:101). Avrupa Birliinde eitime dnk mdahalelerin ve reformlarn gerisinde de yine kresellemenin etkilerini grmek mmkndr. Neo-liberalizmin salad rekabeti ortama artk eitimin de ayak uydurmas gerekmekte ve eitim sermayenin ihtiyalaryla uyumlu olarak yeniden ekillendirilmektedir. Bu durumda i piyasasnda ihtiya duyulan zelliklerin iinde niversite eitimi bulunmamaktadr. Kreselleme ile birlikte eitim alannn igc anlamndaki ekillenii yaam boyu renmeye dayanmaktadr. Yaam boyu eitim yeni teknolojilere ayak uydurmada nemli bir koul olarak grlyor. Bylece bir birey ayakta kalabilmek iin Yaam boyu eitim ile srekli olarak yeni beceriler kazanmaldr. Avrupa Komisyonu bunu yle ifade ediyor: Yaam boyu eitim ve retim deiimin beraberinde getirdii tehditleri bertaraf etmek adna herkes iin en iyi yol. (Hirtt, 2005:79) Bu durumda isizliin temel nedenini birey kendisinde aramaldr gibi bir sonu kmaktadr.

39

Kreselleen srecinde eitim ve aratrma nemli bir rekabet avantaj olarak grlmektedir. nsan kaynaklar geliimi, eitimin yardmyla eskisine nazaran ok daha fazla vurgulanmaktadr. nsan kaynaklar geliimi yeniliki ve yksek nitelikli, yaam boyu renmeye motive olmu bir igcnn geliimini ifade etmektedir (Karlsen, 2002:101).

2.5.1

Bilgi Toplumu ve Teknoloji Okuryazarl Eitim alannn yenden yaplandrlmasnn dayanaklar arasnda gsterilen

sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei olgusu, tm toplumsal ilikilerin deiimine iaret etmektedir. Yeni toplumsal yapnn, eitim sistemlerinin hem nicelik hem de nitelik bakmndan deiimini zorunlu kld ynndeki deerlendirmeler gittike artmaktadr. TUBTAK tarafndan yaplm olan bilgi toplumu deerlendirilmesinde (2002) bilgi toplumunun tanm u ekilde yaplmaktadr: eitli lkelerin resmi politika belgelerine bakldnda bilgi toplumu; sosyo-ekonomik faaliyetlerin giderek etkileimli saysal iletiim alarnn katlmyla veya bu iletiim alarn youn kullanmyla gerekletirilmesi yannda bu amala kullanlan her trl teknolojinin ve uygulamann retilmesi olarak tanmlamaktadr. 1980li yllardaki, bilim ve teknolojideki hzl gelimeler bilgi toplumunun olumasnn balang yllar olmutur. Bilgi toplumu; toplumsal yaamda her trl bilgiyi reten, bilgi alarna balanan, hazr bilgilere erien, eriilmi bilgileri kolaylkla yayabilen ve bilgileri her sektrde kullanan toplum olarak tanmlanmaktadr. Bilgi toplumunun gerektirdii bireyin zellikleri; tahlil, sentez, aratrclk, mteebbislik, objektiflik, pratik yaratc dnce, problem zme ve karar verme hner ve teknikleri, gereinde grup almas yapabilme, etkili konuma, etkili takdim, rapor yazma ve sunma tekniklerini ok iyi bilen insanlarn vasflar olarak tariflenmektedir. Bu sylemde, 21. yzyln insannn zellikleri olarak grlen bu zelliklere sahip bir toplum oluturmak 21.yzyla mitle bakmann gerek art olacaktr. Bunun yan sra bilgi toplumu sylemi AB Trkiye delegasyonunun

40

da belirttii gibi (2005), bilgiyi bir meta olarak ele almaktadr: leri teknolojinin retilmesi ve sahiplii, bilgi toplumu olmann ana unsurudur. Bilgi toplumunda, rnn retiminden ok bilginin retimi n plana kmtr. Bilgi toplumuna gemekte olan lkeler sanayi rn satmaktan ziyade teknolojik bilgi satma eilimi iine girmilerdir. Milli Eitim Bakanlnn bilgi toplumuna yaklamn u ifadeler ortaya koymaktadr (2005): Dnyada bilginin nemi hzla artarken, bilgi kavram ve bilim anlay da hzla deimektedir. Demokrasi ve ynetim kavramlar farkllamakta, teknoloji hzla ilerlemekte tm bunlara paralel olarak kreselleme ve sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei skntlar yaanmaktadr. Belirtilen hzl deiim ve geliim ile hakim olmaya balayan kreselleme sreci, sadece ekonomik alanda belirleyici olmakla kalmayp, sosyal ve kltrel alanlarda da etkili olmaya balamtr. Bu gelimeler ayn zamanda, bilgi toplumu oluumu srecini balatmtr. Bilgi toplumunun ekonomik bymeyi hzlandrc, sosyal alt yap hizmetlerinin sunumunu iyiletirici ve kltrel etkileimi artrc etkileri olduu da aktr. Bilgi toplumuna geiin en nemli artlarndan birisi, bilgiye yaplacak olan yatrmdr. Bu sebeple gelimekte olan lkelerin gelimesine en byk katk, insan kaynaklarna yaplan yatrm ve alt yapnn iyiletirilmesi olacaktr. Nitelikli i gcnn oluturulmasnn temel art, kiilere rgn ve yaygn eitim kurumlarnda hayat boyu renme yi esas alan bir yaklamla, uluslar aras piyasalardaki rekabet ortamna uyum salayabilecekleri, eitimin her kademesinde zeka ilevlerini gelitiren, aratrmacl ve yaratcl n plna karan bir eitim verilmesiyle mmkn olacaktr. AB Trkiye Delegasyonunun bilgi toplumu deerlendirmesinde bilgi toplumu sylemi bilgiyi enformatik ynyle ele almakla birlikte bilginin ieriiyle deil teknik ynyle ilgilendiinden, daha yzeysel bir temelde ele almaktadr (2005): Bilgi toplumunun en nemli zelliklerinden bir tanesi hazr bilgilere eriebilme imkannn olmasdr. Enformasyon teknolojisindeki hzl gelime, retim iin her trl bilgi akn hzlandrp kolaylatrd gibi zaman ve mekan kullanmnda salad avantajlarla, retimde etkinlik ve verimlilik artmtr. Bilgi iletiim

41

teknolojilerinin salad imkanlarla ailenin faturalar, bankadaki hesap durumunun renilmesi ve denmesi, geceleyin deiik zamanlarda gelen elektronik posta gazetesinin sabah kahvaltsnda okunma imkan hazrlanmaktadr. () Dnyada her yl milyonlarca bilgi retilmekte, yaylmakta ve kullanlmaktadr. Bunlar oturup yeniden kefetmenin zaman oktan gemitir. nemli olan nerelerde ne gibi ve ne miktarda bilgiler bulunduunu ve bunlara nasl eriilmesi gerektiini bilmek ve bylece ksa zaman da ne gemeyi planlamak hedeflenmelidir. Tm bilgileri yeniden retmeye kalkmak imkansz olduu kadar buna ne zaman ne de kaynak yeter. Bunun iin retileni almak bilinmeyeni aratrp bulmak en doru olandr. Bundan dolay lkeler gerek kendi bnyelerinde ve gerekse lkeler arasnda bilgi alar oluturmulardr. Bunlar bilgi reten, bilimsel yaymlardan dokmanlar karan, aratrma personelinin eitimini stlenen odaklardr. Eitim reformlarnda gze arpan en nemli unsurlardan biri, beceri kazandrma hedefine bilgi kazandrma hedefinden daha ncelikli bir nem atfedilmesidir. Bilgiyi hzla deien ekonomik yap ve toplum iin artk dayanksz bir rn olarak gren bu yaklam, bugn renilenlerin, yarn eski ve gereksiz olacan savunmaktadr (Hirtt, 2005:78). Bu durumda eitim alanyla ilgili bilgi anlay sz konusu gelimelere uyarlanarak, srekli eskiyen bilgileri vermekle deil, bilgiye ulama becerisini, yani bilgi teknolojilerini kullanma becerisini kazandrmay hedeflemelidir. Yukarda sz edilen bilgi teknolojilerinde uzmanlam bir kitle deil, asgari lde bilgilere sahip olmaktr. rnein Coca Colann ya da baz fast foodlarn otomatik datm mekanizmasn stlenecek binlerce insan, kent trafiinin boucu ortamna ramen, verimlilii artrmak iin aralardaki otomatik rehber sistemlerini kullanmak zorunda kalacaklardr. Ayrca geliimi son derece hzla olmas nedeniyle bu tarz programlarn borularn kendi balarna renme yeteneine sahip olmak zorundadrlar (Hirtt, 2005:7879). Okullarda temel eitim dneminden balayarak bilgiye ulamada internet kullanmnn artrlmas, elektronik renme ayn zamanda tketici eitimini de

42

salamaktadr. Dahas potansiyel mterilerin bilgi teknolojisiyle retilmi rnleri kullanmak iin de gereken donanma sahip olmalar gerekmektedir. zellikle kaynak sorunu eken okullar asndan kaynak avantajlar salamakla birlikte, eitim asndan dnldnde; pazarlamann okullara nfuzu, okullar i dnyasyla ve hayatn ve toplumun gerekleri ile yzletirmekte ve bu da ocuklarn genel olarak tketicilerle ilgili konularda ve zelde de reklm konusunda eitilmesine olanak vermektedir.

2.5.2

Eitimde Eitsizliklerin Derinlemesi Devletin eitim alanndan elini ekmesi ile birlikte pazara alan eitim

kurumu, pazarn rekabet kurallarna terk edildiinde birok rnekte grld gibi sosyal darwinizmin devreye girmesi sz konusu olmaktadr. nk rekabet koullar, bir ekilde birilerinin ayakta kald, bakalarnn ise elendii bir sistemi beraberinde getirmektedir. Byle bir eleme ise eitim alanndaki eitsizlikleri derinletirmede nemli bir rol oynayacaktr. Yan yana geldiinde elikili grnen ancak yaanan gelimeleri adlandrmak bakmndan aklayc olan bir kavram kullanlacak olursa, eitim alannda muhafazakar modernizasyon sreci yaanmaktadr(Apple, 2002). Snfsal konum, neoliberal eitim politikalarndan etkilenmenin hangi ynde olacan daha fazla belirler daha duruma da fazla gelmektedir. derinleecei Eitimin adem-i merkeziletirilmesi ile birlikte yaanacak olan zelletirme sreci toplumsal eitsizliklerin uzun vadede ngrlmektedir. Kuralszlatrma ve zerklik, gl toplumsal farkllamalar ekseninde eitsiz gelimenin temellerini oluturmaktadr. u anda var olandan ok daha fazla zenginler iin ayr ve yoksullar iin ayr okullarn olmas beklenmektedir(Hirtt, 2005:82). Alt snflardan gelen renciler genellikle hakim snflarn tarzn benimseyen retmenlerin gramer, aksan, ses tonu ve konuma tarznda ikin olan anlamlar kavramaktan yoksunken, dierlerinde bunu anlam ifreleri nceden mevcuttur. Bunun yannda, neoliberal politikalarn etkisindeki yeni eitim yaklamlar var olan snfsal aidiyetleri pekitirerek, daha fazla eleyici bir ileve sahip olmaktadr. Bu

43

yzden eitimin gnmz toplumdaki esas amac btn eitlikilik iddialarna ramen, aslnda bir eleme ilemini yerine getirmektir. Neoliberal eitim uygulamalarnn eitsizlikleri daha fazla derinletirdiine ve sosyal darwinizmin gereklemesinde nasl katkda bulunduuna ilikin dikkate deer rnekler verilmektedir. ngilterede 1993 ylnda Eitim Kanunu devletin pazarlama taahhdn belgelemektedir. Yakn zamanlara kadar yerel eitim otoritelerinin idari organlar (LEAlar) her yl GMe gitmeye (yani yerel okul sisteminin kontrolnden kp rekabeti pazara girmeleri ynnde) bask altnda kalyorlard. Bundan dolay devletin arl neoliberal reformlar yaplmasna ynelik basknn gerisinde kald. Yine de mfredat deiimine gerekli tepkiyi vermek ve eitlilii salamak yerine, rekabeti pazar gnmz okullarnda kkl bir temele sahip geleneksel modellerden ok da farkl bir model oluturamamtr. Ne de o eitimin bir nitelii olan eitsizlik ilikilerini deitirmitir. (Apple, 2002:31) Orta snf aileler eitimdeki pazar mekanizmalarn kullanma ve kendi sosyal, ekonomik ve kltrel varlklarn bunlarla ilikilendirme noktasnda genellikle daha yeteneklidirler (Aktay, 2002:16). Bu nedenle orta snf ailelerin ocuklar sisteme uyum salama ve gereken koullara gre hareket etme konusunda yatkndr. Bu aileler ocuklarn ynlendirmede zorluk ekmemektedirler. Pazarlanm planlarda varlkl aileler daha fazla vakitleri olduu iin deiik okullar ziyaret edebilir. Genelde birden fazla arabalara sahiptirler ve ocuklarn daha iyi okullarda okutmann mali ykn kaldrabilirler. Ayrca ocuklarna okul sonras programlar ve kamplar gibi (dans, mzik, bilgisayar dersleri) gizli kltrel olanaklar salayabilirler ve bu olanaklara ocuklarna doal olarak grlen ve kltrel donanm ilevi grd varsaylan bir kolaylk, bir tarz kazandrr. i snfna, yoksul ailelere mensup ebeveynler iin ise durum farkldr: Ne var ki okullarda ve aktrlerinde aranan tarihsel olarak kkl alkanlklara sahip olma zelliinin daha zengin olanlarn zellikleriyle akmas, bu zengin aileler iin var olan maddi imkanlarla da birletiinde, genellikle ekonomik ve sosyal sermayenin baarl bir biimde kltrel sermayeye dnmesine yol amaktadr (Apple, 2002:34).

44

Neoliberal politikalarn eitim alanndaki yansmas srecinde toplumsal elemenin sorumluluu artk devletin zerinden alnm olacaktr. Devletin azaltmakla ykml olduu ok ak giri ve sonu eitsizliklerinde artk sorumluluun tek tek okullara, ailelere ve ocuklara getii bir dnem yaanmaktadr. Pazarlar bilgileri ve maddi kaynaklar dolaysyla sosyo-ekonomik durumu yksek ailelere imtiyazlar getirmektedir. Sz konusu aileler genellikle seim yapabilecek ailelerdir. Artan rekabet durumunda bu bir k sarmal retmektedir. yle ki; okullar fakir renciler tarafndan doldurulmakta, beyaz olmayan renciler yine dezavantajl bir duruma dmekte, yksek gelirli ailelerin ocuklarnn okuduklar okullar ve yksek beyaz nfus kendilerini Pazar rekabetinden koruyabilmektedirler. Beyaz ykseli (white flight) sahip olduu byk ekonomik gler yoluyla zaten avantajl olan bu okullarn statsn glendirmekte, geri kalan tekinin eitimi ise daha da kutuplatrmakta ve gittike aa doru kavis izen bir hal almaktadr (Apple, 2002:39). Pazarlar bireysel yarar ve tercihlerin toplam zerine kurulmutur. Vatandalarn al-veri yoluyla birbirlerine bamllklar sorunlarn ele almaya imkan veren birey ve mlkiyet haklar temelinde tesis edilmi olan pazarlar rekabeti bireyselcilie dayal blmleme ve hiyerari reten ince ahlakilik (thin morality) olarak adlandrlabilecek eyin en iyi rneini oluturmaktadrlar. Ve bu rekabette muhafazakar modernleme dnyasnda kazanlarn ve kaybedenlerin kim olduu ampirik olarak tehis edilmitir. (Apple, 2002:43). Eitim programlarnn ieriklerinin bilgiden ok beceriye yer vermesi yine yoksul ailelerin ocuklar iin ki onlar bilgilere ulamak iin zel dersler alma olanana da sahip olmadklar iin akademik eitimlerinin nnn kapanmasna neden olacaktr. Okullarn programlar ve zellikle alt snflardan gelen ocuklar iin alan devlet okullar emek piyasasna gre hareket eden esneklik ve rekabet unsurlarnn egemenlii altna girmektedir. Bu durum ayrca gelecein iilerinin iinde yaadklar dnyay daha iyi anlamalar ve bu dnyann daha adil, daha eit ve daha aklc bir yere dntrlmesi srecinde gerek duyacaklar genel bilginin, ortak

45

kltrn zararna olacak. Kitlesel dnemden ticari dneme gei, kitlelerin yksek eitim olanaklarnn giderek kstlayacaktr. Son yllarda, birok Avrupa lkesinde yksek eitime giri orannn ciddi lde azalmas (Hirtt, 2005:83) bu durumun en nemli gstergesi olmaktadr.. Kreselleme ile birlikte yaam boyu eitim ya da internet zerinden eitim olanaklarnn gelitii ifade edilse de bu imkanlardan da yalnzca belli kesimlerin faydalanabildii vurgulanmaktadr. Bu kurumun en gelikin versiyonlar bile sonuta okulun snflayc ve tabakalatrc ilevini yok edebilecek gibi grnmemektedir. Tabi ki bu mekanizma da yine ancak belli bir gelir seviyesine sahip olanlarn altndan kalkabilecei byk paralar dnmektedir (Aktay, 2002:20).

46

II. BLM:

TRKYEDE ETM REFORMU, YEN LKRETM MFREDATI VE SOSYAL BLGLER DERS PROGRAMI

Bu blmde, tm dnyada yaanmakta olan neoliberal politikalarn etkisindeki eitimde dnm srecinin Trkiyeye yansmalar zerinde durulacak, Yeni lkretim Mfredatn hazrlayan koullar tespit edilmeye allacaktr. Daha sonra ise, eitim politikalarndaki dnm srecinin Sosyal Bilgiler Programnn ieriine yansyan ynleri ele alnacaktr.

1.

1923- 1980 Dnemi Eitim Anlay Trkiye Cumhuriyetinin kurulduu 1920lerde eitim ulusun ve devletin

temeli olarak grlm, ayn zamanda Tevhidi Tedrisat Kanunu ile birlikte eitim devletin gzetimi ve denetimine girmitir. Bylece yabanc dilde eitim veren misyoner okullarndan dini eitim veren okullara kadar tm farkl eitim kurumlar ortadan kaldrlarak eitimin birlii salanm, Milli Eitim Bakanl bu merkezi grevi stlenmitir. 1924 ylnda yrrle giren Tevhidi Tedrisat Kanunu ile Trkiye Cumhuriyeti Devletinin eitimi ile ilgili temel yaps ekillenmitir. Tevhidi Tedrisat Kanunu halen 1982 Anayasasnn 174. maddesi tarafndan korunmaktadr. Tevhidi Tedrisat Kanunu tm bilim ve eitim kurumlarn Milli Eitim Bakanlna balam; tm dini eitim ve retim kurulular kapatlarak, yabanc okullar ile aznlk okullar da dahil, btn okullar devlet denetimi altna alnmtr (Gk, 2003:94). Trkiye de eitim kurumu, kurulu yllarndan balayarak devletin ncelikli nem verdii ve kalknmann temel koulu olarak grd, bu nedenlerle de planl bir politika izledii bir alan olmutur. retim kurumlar yoluyla, yeni oluturulan devrim ve kurumlarn ideolojisi, kitlelere ulatrlmak istenmi, eitim kurumlar tam bir Cumhuriyeti yetitirmeyi

47

hedeflemitir. Cumhuriyete bal, laik ve batllamay n plana alan iyi vatandalar yetitirmek, eitim kurumlarnn hedefi olmutur (Gven, 2000:73). Ulusal bilincin gelimesi, lkeye ballk gibi deerlerin aktarlmasnda eitime nemli grevler yklenen Cumhuriyetin kuruluunu takip eden yllarda, zellikle yurttalk kimliliinin oluturulmas iin eitim kritik bir rol stlenmitir. Eitim, sosyal ve kltrel reformlarn gerekletirilmesinde ve yeni deerlerin kk salmasnda etkin rol oynamas istenen ve beklenen bir faktr olmutur. Eitimin bu ilevi yeni vatandalk kimliinin gelimesinde temel bir etken olarak benimsenmitir. Olumakta olan yeni ulus- devlete uygun birey kimliinin gelitirilmesinde eitim baat bir konumda yer alm, bu nedenle tm toplumu kapsayc, genel bir eitim anlay benimsenmitir. Gkn de belirttii gibi modern kltrn tesis edilmesinde okullar, mfredat, yaygn eitim kurumlar nemli roller stlenmitir (Gk, 2003:96): Okullarda batl anlaya sahip modern, ehirli kltrn yerletirilmesini amalayan programlar hazrlanmtr. Ders kitaplar da bu tr bir anlayla yazlmtr. Dahas, rgn eitim dnda kalan, yetikin nfusa ynelik ve bylesi bir politik sosyallemeyi amalayan giriimler de vardr. Bu giriimlerin en nemlileri ehirlerde kurulan halkevleri ve krsal kesimlerde faaliyet gsteren halkodalardr Modern kltrn inasnda, dier bir deile, muasr medeniyetlerin seviyesine ulama hedefinde zellikle kurulu yllarnda lkenin her yerinde ve her ya grubuna dnk, merkezi ve planl bir eitim politikas bir zorunluluk olarak grlmekteydi. Trkiyede zellikle kurulu yllarndan itibaren ulus devletin gerektirdii nitelikli eitim Milli Eitim Bakanl tarafndan planlanmaktayd. Bu durumun temel nedeni bireylerin sanayi ve hizmet sektrnn tm ileri iin profesyoneller olarak yetitirilmesine byk bir ihtiya olmasyd. Ayrca tarm ve sanayideki retimin kesinlikle artrlmas gerekiyordu (Gk, 2003:96) ki yeni kurulmu olan Trkiye Cumhuriyetinin kendi kendine yeten bir ekonomiye kavumas iin bu

48

zorunlu bir kouldu. Cumhuriyetin kuruluuyla birlikte ekillenen Trk milli eitimi; millilik, laiklik, bilimsellik, genellik ve eitlik ilkelerine dayanmaktayd (elenk ve di., 2000:28-29). 1921 ylnda toplanan Maarif Kongreleri ve sonrasnda deiik yllarda toplanan Milli Eitim uralar Milli Eitim politikalarn belirlemede nemli roller stlenmitir (Grkan ve Gke, 1999:27) zellikle lkenin izleyecei eitim politikalarn ele alan Milli Eitim uralarnda ortak olarak benimsenen temel politikalar; ilkretimin be yl ve zorunlu (1996 ylnda Yedinci Be Yllk Kalknma Plan (1996- 2000) ile birlikte lkretim be yldan sekiz yla karlmtr.), orta retimin ise alt yl olmas, yatl ve yatsz okullarn merkez ve tarada yaygnlatrlmas iin gerekli kaynaklarn oluturulmas, yatsz okullarda karma retimin yaygnlatrlas, Atatrk lke ve nklplarnn ngrd biimde laikliin ve bilimselliin retim programlarnda yer almas vb. nlemleri iermekteydi. Cumhuriyetin ilk yllarn kapsayan dnemin eitim ile ilgili politikasnn temel zellii, eitimde frsat eitliinin salanarak yaygnlatrlmas olmutur. Devletin kalknmac anlayyla rten bir politika ile, yurttalarn genel bilgi, kltr ve donanm iin seferber olduunu sylemek mmkndr. 1961 ylndan balayarak be ylda bir hazrlanan kalknma planlarnda eitim, yine devletin ncelikli sektrlerinden biri olmaya devam etmitir (Grkan ve Gke, 1999:21). Kalknma planlarnda eitim ile ilgili temel politikalar yle zetlemek mmkndr: a) nitelikli insan yetitirme b) igc ihtiyalar ile eitim kurumlar arasnda egdm salama c)orta retim kurumlarnda mesleki eitimi arttrma d) ilk ve orta retim programlarnn tek tip olmas.

49

1.1. lkretim Programlar 1968 ylnda yeni lkretim Programlar kabul edilmeden nceki programlar kurulu yllarndan itibaren kkl deiiklikler yaplmakszn uygulanmtr. 1968 ylnda kabul edilen ve 2005 ylna kadar geerli olan programn zelliklerine gemeden nce, o zamana kadarki programlarn genel zelliklerine ksaca deinmek yerinde olacaktr. 1968 programndan nce srasyla 1926, 1936, 1948 ilkokul programlar uygulanmtr. Bu programlarn deitirilmesinin temel nedenleri; devrimler, yeni eklenen dersler, okul rgtndeki deiimler, ky okullar rejimi ve anayasa deiikleridir (Ergun, 2005:73). 1968 ylna kadar ilkokul programlarnda dnemsel ihtiyalara ynelik kimi deiimler sz konusu olmakla birlikte, temel yaklamda kkl deiikliklere gidilmemitir. Programlar genel kltr ve bilgiye ncelik verirken; ierik bakmndan yurttalk bilgisi arlk kazanmtr. Birey- devlet ilikisi ve yurttalk eitimi ilkretimden balayarak zellikle toplumsal sorumluluk, lkeye ballk, eitlikilik gibi deerlerle salanmaya allrken, programlarn ierikleri bu dorultuda oluturulmutur. Pozitif bilimlerin arlk kazand ve bu anlamda bilimselliin temel lt olarak ortaya konulduu programlar, nne sanayileme ve kalknma hedefini koymu olan bir lke iin ilkokuldan balayarak gerekli bilgi donanmn salamak gibi bir zorunluluun sonucunda oluturulmutur. 1968 programna bakldnda; Doan Ergunun Sosyoloji ve Eitim adl eserinde belirtmi olduu dikkat eken unsur, programn o dnemde Ford Vakf tarafndan finanse edilerek hazrlanm olmasdr. Yazarn verdii bilgiye gre, programn hazrlk almalarn yapan, dnemin Milli Eitim Bakanlnca oluturulmu Eitim Milli Komisyonu yurtii ve yurtd inceleme gezileri dzenlemitir. Bu gezilerin tm masraflar ise Ford Vakf tarafndan karlanmtr. Vakfn bu gezi iin ne srm olduu koul ise Komisyonun raporunu gezinin son dura olan Viyanada yazmas olmutur. Yazara gre vakfn bu isteinin asl nedeni, rapor yurtdnda yazld taktirde raporu yazanlarn etki altnda kalmalarn

50

nlemektir. Daha sonra rapor, lkedeki siyasi ortam nedeniyle bir sre bekletilmi, 27 Mays Hareketi ile kurulan Milli birlik Hkmeti yetkililerince ve aralarnda eski Milli Eitim Bakanlarndan olan Hasan Ali Ycelin de bulunduu birok akademisyenin incelemesi sonucunda 1962 ylnda yeniden ilenerek oluturulmutur. Taslak halindeki program alt yl boyunca eitli pilot okullarda uygulandktan sonra 1968 ylnda yrrle girmitir (Ergun, 2005:77). 1968 programn dierlerinden ayran zellii, yukarda deinildii gibi yabanc bir kurulu tarafndan finanse edilmi olmasdr. Programn en nemli zellii ilkretimin amalar blmne, kiisel ya da zel giriimciliin eklenmi olmasdr. Programdaki bir baka yaklam, bilgiden ok beceriye yer vermesidir. Daha ok Deweyci eitim anlaynn hakim olduu programda okul gerek bir toplum olarak grlmtr (Ergun, 2005:79). Programn daha nceki programlarda yer almayan sz konusu yaklamlar, eitim alanna ilikin nemli bir politika deiiminin gstergesi olmaktadr. Bununla birlikte, programn getirdii yenilikler, dnemin hkmeti olan Demokrat Partinin politikalar ile uyumlu olup, zellikle giriimcilik vurgusunun programa dahil edilmesi, partinin liberal izgisine ters dmemitir.

2.

1980lerden 2005e Eitim Politikalar 1980li yllar dnyada ekonomik dnmlere sahne olurken, Trkiye de bu

sreten nemli lde etkilenen lkelerin arasnda yer almtr. Neoliberal politikalarn gndeme gelmesiyle birlikte, kamu sektrne yaplmaya balayan mdahaleler artm, zelletirme hamleleri de buna paralel olarak hz kazanmaya balamtr. Eitim sektr de dnyada birok lkede olduu gibi Trkiyede de bu sreten payn alan nemli sektrlerden biridir. 1980li yllara kadar Trkiyede eitim devlet eliyle ve merkezi politikalarla yrtlen ve kalknmac anlaya uygun olarak planl ve nitelikli bir yap sergilemiken (ulhaolu, 2005:23), bu sektre yaplan yatrmlarn dmesi ile birlikte nitelik gittike dmeye balamtr: Trkiyede devlet okullarnda verilen

51

eitimin nitelii 24 Ocak 1980 ekonomik yeniden yaplanma politikalar ile nemli lde dmeye balamtr. 1980lere kadar devletin sorumluluu olarak kabul edilen eitim hizmeti 1980lerden sonra geri plana itilmitir.(Gk, 2003:100) Eitimin kalitesinde yaanmaya balayan d 1980li yllardan itibaren devlet eliyle yrtlmekte olan eitim sistemine kar toplumda gvensizlik yaratmaya balamtr. Hzl nfus artna karn, devlet okullarnda kaytl renci saysnn gerek eitim ara - gerelerinin karlanmas gerekse retmen ihtiyalarnn giderilmesi hususlarnda yeterli olanaklar salanamamtr. Sosyoekonomik gerilemesinde etkili olan neoliberal politikalar kamu hizmetlerindeki kalitenin dnde en nemli etken olmu, elikili de olsa bu durum toplumda eitim ve salk hizmetlerinin devlet eliyle yrtlmesine kuku ile baklmasna yol amtr. Neoliberal ekonomi politikalarn uyguland bu dnem eitimde frsat ve olanak eitlii asndan ciddi gerilemelere sahne olmutur. Devlet btesinden eitime ayrlan kaynaklar muntazaman azaltlmaya balanmtr. yle ki renci bana yaplan harcama daha nce rastlanmam derecede dmtr(Gk, 2003:101).

2.1. Eitimde Yerelleme ve zelletirme Sreci Cumhuriyet tarihinin balangcndan 80li yllara kadar kamu hizmeti olarak varln srdren eitim alannda zel kurumlarn says olduka azd. Neoliberal politikann gereklemeye balad 80li yllarla birlikte zel eitim kurumlarnda art yaand. Trkiyede 1980lerle birlikte eitimin devletin sorumluluundan yava yava kmaya balad grlmektedir. Neoliberal politikalar sonucu cretleri zaten ciddi oranda deer kaybeden ailelerin ou, devlet eitimindeki kalitenin dmesi sebebiyle ocuklarna kaliteli eitim salayabilmek iin daha fazla fedakrlk etmek zorunda kalarak (Gk, 2003:102), ocuklarn zel okullara gndermeye balamtr.

52

Nfus artnn ve gen nfus saysnn gerektirdii yetimi eitimli elemann azl ve giderek klen mali kaynaklar sonucu devlet okullarnn olanaklar ve kapasiteleri yldan yla klmekte, okullarda snf bana den renci says artmakta ve devlet okullar eitim gettolarna dnmektedir. Bu durumdan en fazla etkilenenler yoksul ailelerin ocuklar olmaktadr. Bu grup, zaten sosyal snf temeline dayal uzun zamandan beri yerlemi olan ayrmcl gittike daha fazla yaamaktadr. Devlet okullar yoksul ve isiz ailelerin ocuklaryla kalabalklatka, zel okullar parasn deyebilenlere daha kaliteli eitim salayan kurumlar haline gelmektedir (Gk, 2003:104). Eitime katk paylar, zel okullar ve dershanelerin saylarndaki art, kamusal eitimin gittike zel sektre aktarldnn bir gstergesidir. Vakf paras, kayt paras, katk pay gibi adlar altnda toplanan paralar, Trkiyede eitimin devlet eliyle ve devlet iinde piyasalatrldn gstermektedir. Milli Eitim Vakf eliyle toplanan bu paralar okul iletmesi ile kamu kademeleri arasnda paylalmaktadr. Vakf sistemi ve okul koruma dernekleri zerinde eitim fiilen ticariletirilip yerelletirilmitir. Bu durum 1980lerle birlikte eitimin kademeli olarak zelletirilmesi anlamnda nemli bir adm olarak grlmektedir. Keskinin de belirttii gibi (2003), Eitime katk pay, ba, karne paras, kurs creti, v.b. talepler ile devlet tarafndan salanan kamusal eitim bile giderek ancak parann satn alabilecei bir hizmet haline gelmitir. Kamusal eitim sistemine devlet btesinden son derece yetersiz mali kaynak ayrlrken, zel okullara eitli ekillerde devlet kayna tahsis edilmektedir. Bu kaynaklar tevik kredileri, gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti salanmas ve dorudan kamusal fonlarn bu okullara datlmas eklinde olmaktadr (Gk, 2003:94). Bu durum zel okullarn kamunun zerindeki eitim ile ilgili ykleri azaltaca iddiasn rtmektedir. Yine zel dershanelerin varl, ailelerin ocuklarn dershanelere gnderme ihtiyac duymalar, Gke gre, Trk eitim sistemindeki krizin baka bir gstergesidir. zel dershaneler, eitimin ticari bir ileme tabi, alnp satlabilen bir

53

hizmet/metaya dnmesinin apak bir gstergesidir. Yazar, ar kalabalk snflar ve yetersiz kaynaklarla birlikte okullardaki eitimin kalitesinin gittike ktlemesinin, ailelerin zel dershanelere ynelmesindeki nemli etkenlerden biri olduunun altn izmektedir (Gk, 2003:108). Trkiyede devletin eitim alannda yetersiz kalmas temelde son 25 yllk neoliberal politikalarn uygulanmasndan kaynaklanm, ayn zamanda bir kamu hizmeti olan eitim bu politikalarla birlikte piyasaya almak istenen bir kurum haline gelmitir. Devletin eitim alanndan elini ekmeye balamas, piyasa ekonomisine hakim olan glerin eitim alannda da yerlemelerini kolaylatrmtr. Bu durum 1980 sonras dnemde IMF ve Dnya Bankas tarafndan dayatlan neoliberal ekonomi politikalarn dorudan bir sonucudur. Gke gre, pazarn rekabet koullarnda yer alacak bir eitim sistemi Trkiye iin ok daha olumsuz sonulara yol aacak, eitimdeki eitsizleri artracaktr: Trkiye gibi gelir dalm son derece eitsiz, zaten eleyici ve sekinci bir eitim gelenei olan bir lkede piyasann karllk ilkesini belirledii bir eitimin gen nesillerin tm potansiyellerini gelitirebilecei bir sre yaratmak gibi bir amac gerekletirmesi beklenemez. (2003:108)

2.2. Yeni Kamu Ynetimi Anlay ve Eitime Yansmas zellikle neoliberal politikalar ele alm olduumuz bir nceki blmde deindiimiz NPM (New Public Management) ya da Yeni Kamu Ynetimi yaklam, lkemizde de uygulamaya konulmaya hazrlanan Kamu Ynetimi Temel Kanunu tasla ile uyumludur. Ayn zamanda eitim hizmetlerini de kapsayan bir dizi deiiklii de ngrmekte olan bu reformlar, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan bata olmak zere, kalknma planlarnda kamu ynetiminde yaplmas ngrlen reformlardr. Daha da nemlisi kamu alann dnyann birok lkesinde (zellikle azgelimi lkelerde) dnme zorlayan asl unsurlar, zellikle ABD ve

54

ABdeki gelimi lkelerin ynlendirdii DB, DT ve GATS (Hizmet Ticareti Genel Anlamas) gibi aktrler olmaktadr. Trkiyedeki reformlar iin de ayn uluslar aras kurulularn etkisi sz konusu olmakla birlikte, zellikle ABye ye olma perspektifine sahip olan lkemizde, AB normlarnn bu reform srecine hz kazandrd grlmektedir. nmzdeki srete kabul edilmesi beklenen Kamu Ynetimi Temel Kanun Tasla 2003 ylndan bu yana lkemizin gndeminde yer almaktadr. Devlet rgtlenmesini yeniden ekillendirme hedefiyle hazrland belirtilen taslan kamu ynetiminin liberalleme ihtiyacndan dolay gndeme geldii ifade edilmektedir. Taslaa gre kamu ynetimi asndan kanlmaz bir gereklilik olarak sunulan bu deiimi ortaya karan temel unsurlar zel sektrn rekabeti yaps ve kaydettii ilerlemeler ile sivil toplumun geliimidir. Bu iki temel unsurun geliimi kreselleme ve bilgi toplumuna gei artlar ile birlikte dnldnde zelletirme ve yerelleme desteklenmesi gereken eilimler olarak ortaya kmaktadr (Keskin, 2003). lkemizdeki eitim reformunu ele alan makalesinde Keskin, zellikle Kamu Ynetimi Temel Kanunu Taslann kabul edilmesi ile birlikte nemli bir ksmnn tamamlanacak olduu eitimin yerellemesi ve zelletirilmesi srecinin 1980lerde baladn vurguluyor: Gerek taslak ile gelen deiiklikler gerek son 20 ylda para para hayata geirilen uygulamalar yalnzca Trkiyeye zg bir durum deildir. Eitim hizmetlerinde yaanan deiim yeni sa programn bir paras olarak gndeme gelmekte ve kresel rgtler eliyle btn az gelimi lkelere tanmaktadr. (Keskin, 2003) Kamu Reformu ile birlikte eitimin birlii paralanmak istenmektedir. Taslan getirdii deiim eitim sistemini paralamakta, devletin gzetim ve denetimi dna karmaktadr. Taslakta Milli Eitim Bakanlnn yerel dzeyde tekilat kurmas dorudan ihale ve harcama yapmas da yasaklanmaktadr (Keskin, 2003).

55

Devletin grev alannda bulunan eitim Kamu Reformu ile birlikte merkezi ynetimin grev alanndan karlmak istenmektedir. Yerelleme ile birlikte eitimin birlii ortadan kalkacaktr. Btn eitim kurumlar; kaynak, tanr tanmaz mallar ve personeliyle birlikte bir yerel ynetim birimi olan il zel idarelerine devredilmektedir (Keskin, 2003). Taslak ayn zamanda devletin temsilcisi olarak grev yapan retmeni de yerel idarenin retmenine dntrmektedir. Bu durumda retmenin merkez ile ba tamamen koparlm olacak ve yerel idare tarafndan istihdam edilecektir. stihdamn temeli ise szlemelilie dayanmaktadr. Bu durumda eitimi kamu hizmeti olmaktan karmann iki yn sz konusudur. Birincisi hizmetin yerellemesi, ikincisi ise memurluk mesleinin snmlenmesi veya zlmesi yaanacaktr. Temelde 1980den beri eitim alannda yaplan uygulamada bir btn olarak bu sreci hazrlamtr. Kamu Ynetimi Temel Kanunu tasla eitim hizmetinin yerellemesi ve zelletirilmesi srecinin son aamasdr. zellikle son 20 yl iinde devlet okullarnda paral eitim uygulamalar artarak devam etmi, bu durum toplumun tm kesimlerinin devlet eliyle yrtlmekte olan eitim sistemine kar olumsuz bir yaklam iine girmelerinde nemli bir etken olmutur. Milli Eitim Bakanlnn eitim ile ilgili yatrm ve tekilatlanmadan elini ekmesi, eitim kurumlarnn yerelliklerde kendi kaynaklarn kendilerinin yaratmalar anlamna gelir ki; bu durumda kaynaklarn yerel gler ile yani vakf, siyasi parti, Sivil Toplum Kurulular (STK) gibi oluumlarla salanaca anlamna gelir. Zaten taslak metinde N.Keskinin de belirttii gibi yerel glerle zellikle de STKlarla ibirlii yaplmas istenmektedir. Nitekim genel gerekede yeni ynetim anlaynn sivil toplum kurulularna geni bir alan tand ve gelimi lkelerde baz kamu hizmetlerinin bu rgtlere devredildii bilinmektedir (Keskin, 2003).

56

Merkezin ynetim ve denetimden karlarak yetkinin yerele devredildii taslakta eitimin zel sektre devredilme yetkisi de yerel ynetimlere braklm olacaktr. Yaklak 20 yla yaylm olan ve bu nedenle de hissettirilmeden yaplan bu zelletirme srecini zellikle son yllarda yrrle giren Eitim Blgesi ve Kurullar Ynergesi ile Toplam Kalite Ynetimi ve Mfredat Laboratuar Okullar Ynetmelii hzlandrmtr. Eitim sisteminde demokrasi ve katlmcln salanmas gerekeleri ile tanmlanan Eitim Blgesi ve Kurullar Ynergesi ile Trkiye genelinde 1.516 eitim blgesi oluturulmutur. Eitim blgeleri altyapnn, ara gerecin, personelin, sosyal tesislerin ve okullarn dier olanaklarn ortak kullanm iin oluturulmutur (Keskin, 2003). Demokrasinin ve katlmcln salanmas ise gerek yerel inisiyatiflerin gerekse okullarn kendi ilerinde oluturulan kurullarn (okul renci kurullar, okul zmre bakanlar kurulu vb.) ibirlii gerekmektedir. Bylece okul ve evre btnlemesi ve eitimde kalitenin artrlmas salanm olacaktr.

2.3. Eitimde Toplam Kalite Ynetimi (TKY) Uygulamalar ve Mfredat Laboratuar Okullar (MLO) TKY temelde, bir iletme ynetim modeli olup kar elde etmek amacyla mal reten ve youn bir rekabet ortamnda varln srdren zel sektr iletmelerinde uygulanan bir sistemdir. Kalite emberleri, performans, ynetiim, i mteri d mteri gibi kavramlatrmalar ieren bu uygulama 1990l yllarla birlikte hizmet sektrnde de balam, ayn yllarda Trkiyede de yaygnlamaya balamtr (Yldrm, 2002:4). TKY nin temeli; mteri memnuniyetine dayanmakta, mterinin gvenini kazanmak amacyla iletmelerin ya da kurumlarn gerekli planlama ve denetim

57

mekanizmalarn kurmalar gerekmektedir (Doan, 2002:41). Toplam kalitenin salanmasnda alanlarn verimlilii ya da performans esas alnmaktadr. Eitimde TKY uygulamas, mteri, doyum ilkesi gereince nelerin renileceini retmen ve rencilerin deil, o eitimin sonularn kullanacak sektrlerce ve eitimin hedef kitlesince belirlenmesine dayanmaktadr (Yldrm, 2002:77) Eitim alanna da yerletirilmekte olan TKY uygulamas, eitim sistemine piyasann kavram ve uygulamalarn tamay hedeflemektedir. Eitimde toplam kalite uygulamalar okullarn birer irket gibi davranmasn salayacak davran kurallarn yaygnlatrmaktadr (Keskin, 2003). Eitimde TKY anlay, eitim hizmetlerinden yararlananlar birer tketici (Doan, 2002:97) ya da mteri olarak deerlendirmektedir. Eitimde rekabeti salamay ve gelitirmeyi amalayan bu yaklama gre eitim kurumlar birer iletmedir. Trkiyede TKY ile birlikte yrrle giren ve DB destekli Milli Eitimi Gelitirme Projesi (MEGEP) kapsamnda yedi corafi blgeden seilen 208 Mfredat Laboratuar Okulu (MLO) kurularak pilot uygulamalarla eitimde yeni yaklamlar hayata geirme hedefi salanmtr (Keskin, 2003). MLOlar gelitirilen yeni eitim programlarnn ve yeni ynetim

yaklamlarnn sistemin geneline yaygnlatrlmadan denenecei ve teknolojik gelimelerin eitime yanstlaca deneme okullar olarak dnlmtr. MLO ynetiminde, TKY felsefesi ve ilkeleri geerlidir (Yldrm, 2002:94). MLOlarda ayn zamanda sanayi/ticaret odalarnn temsilcilerinin de sz sahibi olduu Okul Geliim Ynetim Ekibi (OGYE) kurulmutur. 21. yzyln devlet modelini izen ve siyasal iktidar brokrasi zel sektr STK ortaklnda

58

btnyle sermayeye terk eden ynetiim forml OGYE ve Eitim Blgesi Kurullar uygulamalar ile eitim sisteminde uygulamaya girmitir (Keskin, 2003). DB tm dnyada ve Trkiyede eitim politikalarnn olumasnda nemli bir rol oynamaktadr. zellikle tm dnyada son 25 yldr yaanan eitim reformlarnn hayata geirilmesinde bu kuruluun byk bir etkisi sz konusudur. DB az gelimi lkelerde proje kredileri temelinde yrtt almalara Kresel Eitim Reformu adn vermektedir. DB eitimin yerellemesinin verimlilii ve kaliteyi artraca ve katlmcl glendirecei sylemini kullanarak kredi anlamalarn yerelleme reformlar temelinde yapmaktadr. Eitim maliyetlerinin blgesel ya da yerel ynetimlere, STKlara ve ailelere kaydrlmas gerektiini savunan DBnin bu politikas birok lkede yaanan ve yaanmakta olan deneyimleri gzlemleyen dnrler tarafndan eletirilmektedir. Temelde neoliberalizmi hayata geirmek olarak grlen bu yaklam verimlilik ve kalite sylemini kullanmakta; ancak kimi ltleri gz ard etmektedir. Dnya Bankasnn yerelleme mantnda retmenlerin istihdam koullar, cretleri, eitimin nitelii, ailelerin gelir durumu ve renci baars gibi kriterler gz ard edilmekte ve sorgulanmamaktadr (Keskin, 2003)

2.4. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda (2001- 2005) Eitim Politikas 1980lerden itibaren eitim alannda yaanan dnm srecini daha sistemli hale getirmede nemli bir yeri olan Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda eitim ile ilgili bir dizi taahhtte bulunulmutur. Planda, eitim alanndaki reformlar konusunda daha nceki planlara atfta bulunularak yetersiz kalnan noktalar olarak tespit edilen balklar yle zetlenebilir: a) Btn eitim kademelerinde zel retim kurumlarnn paynn artrlmas gerei, b) Eitimin btn kademelerinde fiziki altyap ve insan gc eksikliklerinin devam etmesi nedeniyle eitimin kalitesinin dmesi, c) Herkese eitim ve retim imkan sunabilecek ortamn yaratlmas, yksekretime geite ylmalarn nlenmesi, eitimde frsat eitliinin salanmas ve etkin bir ynlendirme sisteminin kurulmasna ilikin dzenlemelerde yetersiz kalnmas, d) Ortaretimde etkili bir ynlendirme

59

sisteminin bulunmamas ve zellikle mesleki teknik eitim ve sanayi arasndaki ibirliinin yeterince gelitirilememesi sebebiyle yksekretim kurumlar nndeki ylmalarn devam etmesi e) Btn eitim kademelerinde zel retim kurumlarnn artrlmasna ynelik ihtiyalarn devam etmesi ve bu kurumlardaki rencilerin toplam renci says iindeki paynn yzde 1,7 dzeyinde kalmas, f) Kaynak yetersizlii, mevcut kaynaklarn etkin kullanlamamas ve sanayi ile ibirliinin yeterince gelitirilememesi gibi nedenlerle mesleki ve teknik eitimde planlanan hedeflerin gerisinde kalnarak, i piyasasnn ihtiya duyduu nitelik ve trde mesleki eitim programlar gelitirilmesinde yetersiz kalnmas (DPT, 2000b). Daha nceki planlarda taahht edildii halde uygulanamam ya da tam olarak hayata geirilememi olduu tespit edilen yukardaki balklar, Trkiyede eitim alannda yaplmas ngrlen reformlar konusundaki hedefleri aka gstermektedir. Kukusuz bu hedefler, milli eitimin tm yapsn deitirmeye yneliktir; nk btnsel bir reform yaplmakszn lokal zmler geici ve amaca ulamada etkisiz olacaktr. Planda bu konuya ilikin u ifadeler kullanlmaktadr: Milli eitim, herkes iin hayat boyu renme yaklamyla bilgiye ulama yol ve yntemlerini reten, etkin bir rehberlik hizmetini ieren, eitimin tm evrelerinde yatay ve dikey geilere imkan veren, piyasa meslek standartlarna uygun, retime dnk eitime arlk veren, yetki devrini esas alan, istisnasz tm renciler iin frsat eitliini gzeten bir sistem btnl ierisinde yeniden dzenlenecektir. (DPT, 2000b) Milli eitimde yaplmas planlanan reform kapsamnda yer alan balklara bakldnda ise bu balklarn kamu reformu ile uyumlu olduu grlmektedir. Ayn zamanda Dnya Bankas ve dier uluslar aras kurulularn beklentilerine de uygun olan bir yaklam ile hazrlanm olan raporda yer alan taahhtler arasnda dikkat ekenleri yledir (DPT, 2000b): a) Hayat boyu renme anlayn ve yaygn eitimi yerletirmek zere zel sektr, yerel ynetimler ve sivil toplum kurulular ile ibirlii yaparak ksa yoldan meslek ve beceri edindirme faaliyetlerini arttrma, b) Toplam kalite ynetimi ve performansa dayal modeli eitim kurumlarnda hayata geirmek, c) retmen ve retim yesi ihtiyacn szlemeli istihdam ile gidermek.

60

2000 ylnda yaynlanan Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Kreselleme zel htisas Komisyonu Raporunda yer alan eitim alanna ilikin deerlendirmede u ifadelere yer verilmektedir: Oysa bu sistem yap olarak toplumun iinde yer alan, toplumun gncel istek ve koullarn karlamay amalayan; zaman boyutunda deien koullar ve istekler karsnda srekli gncelletirilen dinamik bir yapya evrilmelidir. Bir dier deyile toplum, eitim programlarnn hazrlanmas, uygulanmas ve irdelenmesine devlet rgtleri araclyla dolayl ve tmyle edilgin bir durumda katlma yerine, bu eitimden dorudan etkilenen katmanlar eliyle dorudan katlmal, devlet ise en st dzeyde norm belirleme, denetleme ve izleme yetkilerine sahip olmaldr. (DPT, 2000a) Yukardaki ifadelerden de anlalaca gibi lkemizde eitimin merkezi yaps eletirilmekte, milli eitimin yapsal olarak yeniden dzenlenmesi gereklilii vurgulanmaktadr.

3.

Yeni lkretim Mfredat Trkiyedeki okul programlarn ve zellikle eitim ve retimin temeli olan

ilkretim programn incelemek, Trkiyedeki eitimin niteliini ortaya koymada nemli bir yere sahiptir (Ergun, 2005:26). Bu anlamda Yeni lkretim Mfredat Trkiyedeki eitim politikasna k tutmaktadr. Yeni programlar, 2004- 2005 retim ylnda, stanbul, Ankara, zmir, Kocaeli, Van, Hatay, Samsun, Bolu ve Diyarbakr olmak zere toplam dokuz ilde, 120 ilkretim okulunun birinci kademe snflarnda pilot olarak uygulanmtr (Gmleksiz, 2005:351). Milli Eitim Bakanl tarafndan program gelitirme almalar kapsamnda, 2004- 2005 retim ylnda, ilkretim 1- 5. snflar, Trke, Sosyal Bilgiler, Fen ve Teknoloji, Hayat Bilgisi ve Matematik derslerinin program taslaklar hazrlanarak pilot uygulamas yapldktan sonra, 2005- 2006 retim ylndan itibaren uygulanmak zere kabul edilmitir (Gltekin, 2005:519).

61

Bu blmde Yeni lkretim Mfredatn incelemek zere kullanlacak temel kaynaklar unlardr: -Ziya Selukun Program gelitirme srecini ele ald ve MEBin internet sayfasnda yaynlanan MEB Mfredat Gelitirme Sreci adl metni, -MEBin internet sayfasnda yaynlanan Programlarn Gelitirilmesini Gerekli Klan Nedenler adl metin (MEB, 2005a olarak alntlanacaktr), -MEBin internet sayfasnda yaynlanan Programlarn Yaklam adl metni (MEB, 2005b olarak alntlanacaktr), - DPTnin elektronik ortamda 2000 ylnda yaynlam olduu 8. Be Yllk Kalknma Plan, Kreselleme zel htisas Komisyonu Eitim Raporu (DPT 2000a olarak alntlanacaktr), -DPTnin elektronik ortamda 2000 ylnda yaynlam olduu 8. Be Yllk Kalknma Plan, nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi: Eitim adl metin (DPT 2000b olarak alntlanacaktr).

3.1. Kreselleme ve Yeni lkretim Mfredat retim programlarnn deitirilmesinde en nemli etken, kreselleme sreci ile birlikte deimekte olan eitim yaklamlar ve program hareketleri olarak ifade edilmektedir (Seluk, 2005). zellikle son yllarda Uzak Dou, Kuzey Amerika ve Avrupa Birlii lkelerinde pe pee gerekletirilen program hareketleri bu anlamda nemli bir yere sahip olmaktadr. Bu hareketlerin k noktas, sanayi toplumu iin uygun olan eitim modellerinin bilgi toplumunun rekabeti yapsn kaldramamas eklinde aklanmaktadr. Trkiyenin Avrupa Birliine yelik hedefi, kreselleme srecinin bir paras olarak, bu konudaki yasal dzenlemelerin yaplmas ve sz konusu hedefin gereklemesi bakmndan birtakm yapsal uyarlama politikalarndan kaynakl olarak, retim programlarnn Avrupa Birlii normlar ile uyumlu hale getirilmesine yol amaktadr.

62

Yeni retim programlar, yukarda ele alnan balam erevesinde, PISA, TIMMS ve PIRLS gibi uluslar aras aratrmalarn ortaya koyduu bulgular referans olarak ele almaktadr.

3.2. Siyasal ktidarn Syleminde Yeni lkretim Mfredat ve Eitim Reformu Milli Eitim Bakanlnda Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl grevini 2006 ylna kadar srdrm ve yeni retim programlarnn en nemli mimarlarndan biri olan Ziya Seluk lkemizdeki eitim reformunun gerekelerini yle aklamaktadr: Bilindii gibi, hemen hemen gelimi tm lkeler son birka yldr bir eitim reformu giriimi balatm bulunmaktadr. Son derece geni kapsaml olan bu reform dalgas, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geiin dourduu bir zorunluluktan kaynaklanmaktadr. (Seluk, 2005) Eitimdeki reform sreci Ziya Selukun aklamay yapm olduu 2005 ylndan ok daha nce balamtr. Bu aratrmann konusu olan Yeni lkretim Mfredat bilindii gibi 2005 ylnda uygulamaya konulmutur ve bu almann temel iddias olarak -lkemizdeki eitim reformunun ok nemli bir halkasn oluturmaktadr. Bileenlerini birok akademisyenin oluturduu ve Sekizinci Be Yllk Kalknma Plann ele alan Kreselleme zel htisas Komisyonu 2000 ylnda yaymlanan eitim raporunda, mevcut eitim sistemini kat bir eletiriye tabi tutmaktadr. Halen uygulamada olan Trk eitim sistemi; uygulamada, eitimin her basama iin geerli olmak zere toplumun kendi i dinamik, gereksinim ve ynlenmelerinden soyutlanm; devlet-siyaset-brokrasi ls tarafndan dzenlenip yrtlen ve bu lnn herhangi birinde bir deiim olduunda yn ve sylemini bu deiime gre srekli deitiren bir sistemdir.() te yandan gnmzdeki Trk eitim sistemi, sylem ve sunumu ne olursa olsun, aileden balayp yksek retim sonrasna kadar ulaan bir evrede itaatkar; verileni tartmasz ekilde kabul edip alan; rekabet ve stn olan dllendirici bir yapdan yoksun; bunun yerine

63

baarszl odak noktasna alarak baarszlklar idari veya benzeri dnlerle rtp kapatmaya ynelik bir kurguya sahiptir. (DPT, 2000a) Yukardaki eletiriler, komisyonun deimesi gereken asl eyin sistemin kendisi olduu noktasn zellikle vurgulama amacn aka gstermektedir. Bu nedenle, kkl bir deiiklik ihtiyacn gerektiren eitim alannn deien dnyaya uyarlanmas acil bir ihtiya olarak ifade edilmektedir. Raporda ayrca, niversitelerdeki eitim sistemi de dahil olmak zere zellikle ezberci eitimin bir an nce terk edilmesinin zorunluluu vurgulanrken; var olan yapnn kresellemeye uyumu gletirdii sylenmektedir: Bu nedenle Trkiyenin kresellemeye uyum salayabilmesi iin niversitelerin yannda acilen ilkretim ve lise eitimlerinde de reformlara gidilmesi gerekmektedir. Ezberci eitim sistemi kesinlikle kreselleme ierisinde uygulanan yeni eitim sistemlerine aykr bir modeldir. Trkiye bu sistemi srarla srdrd taktirde ne yeni eitim sistemlerine, ne de kresellemeye ayak uyduracaktr. (DPT, 2000a) ifadelerindeki ezberci eitim eletirisi daha nceki blmde ele alnm olan bilgi toplumunun bir uzants olarak bilginin niteliindeki deiime iaret etmektedir. O halde teknik bilginin ne kt gnmzde gereksiz bilgilerin retilmesinden vazgeilmelidir. renilmesi gerekenler ise bilgi teknolojilerinin kullanlmas ile snrl kalmakta, genel bilgi/ genel kltrden vazgeildii grlmektedir. Yapsal deiimin temeline kresellemenin ve neoliberal ideolojinin yerletirilmek istendii komisyonun raporundaki u ifadelerden anlalmaktadr: Bu yapnn kkten deitirilerek eitimin yarmay esas alan; rekabeti tevik ve stn olan dllendiren; baarsz olanlar ise eleyerek bu kiileri baarl olacaklar alanlara ynlendiren bir kimlie kavuturulmas gerekir. Bireylere sisteme deil, kendi niteliklerine gvenme ve kendi kendilerini yarglayabilme yetisi kazandrlmal; Hakszla uramalar halinde kendilerini savunma zgveni verilmeli ve olas en alt dzlemden itibaren toplumsal rgtlere katlmalar ve bu rgtlerde grev almalar salanmaldr. (DPT, 2000a)

64

Siyasal iktidarn syleminde eitim reformunun gerekletirilmesi iin sz konusu yaklamlarn hayata geirilmesi ncelik tamaktadr. Temelde bireyi ne karmakta olan ve rekabeti esas alan bir yaklamn benimsendii grlmekle birlikte, birey- devlet ilikisi yeniden tarif edilmekte, bireyin ilikilenmesi gereken adres olarak -kreselleme syleminin sklkla bavurduu gibi- sivil toplum kurulular gsterilirken, ilkretimden balayarak buna ilikin bir eitim anlaynn benimsenmesi gerektii belirtilmektedir. Daha nceki blmde zellikle yeni istihdam politikalar ele alnrken deinildii gibi kreselleme ile birlikte aranan igcnn nitelii gittike dmekte, istenilen bilgi dzeyi azalrken yalnzca temel bilgiler yeterli grlmektedir. Rapordaki ifadelerle konu u ekilde ele alnmaktadr: Kreselleme srecine paralel olarak teknolojinin ve retimin organizasyonunun srekli olarak ve giderek artan bir hzla deimesi, mesleki eitim anlaynn da deimesini zorunlu klmaktadr. Artk, birka yllk bir eitim dneminde edinilen bilgilerle 25- 30 yllk bir alma yaamn srdrmek mmkn deildir. Okullarda edinilen bilgiler alma yaamnn ilk yllarnda eskimeye balamaktadr.()Bu durumda mesleki eitimin amacnn, bir meslein yaplmas iin bugn gerekli olan bilgileri retmek deil, meslekteki deiimlere uyum salayacak yetenekleri kazandrmak olmas gerekmektedir. Eitimin amac deiime uyum salayacak yetenei kazandrmak olarak belirlenince de, genel kltr ve temel bilgilerin verilmesi nem kazanmaktadr. (DPT, 2000a) ifadelerinden de anlalaca gibi, mesleki eitime verilen nem gittike artmaktadr. Daha nce de vurgulanm olan MEGEPin (Mesleki Eitimi Gelitirme Projesi) zellikle Dnya Bankas tarafndan desteklenmesi bu nedenledir. Dnya Bankas projelerine uygun olarak komisyonun raporunda mesleki eitimin gelitirilmesine ilikin ifadeler yledir: (DPT, 2000a) 1. Mesleki ve teknik eitim gelitirilmelidir. Bunun iin de mesleki ve teknik eitim okullarnn says arttrlmaldr. 2. Meslek standartlar gelitirilmelidir. 3. Okul-sanayi ibirlii yaygnlatrlmaldr.

65

4. Trkiyede yerletirilmelidir.

genel

eitim

veren

okullarda

meslee

yneltme

ilkesi

5. Etkin bir igc piyasas bilgi sistemi kurulmaldr. 6. Eitim programlar, verimlilikleri asndan deerlendirilmelidir. 7. Sanayinin eitim almalar devlet tarafndan tevik edilmelidir. 8. i-iveren sendikalar eitime gerekli nemi vermelidirler. 9. Meslek eitimi sisteminin, rgn ve yaygn meslek eitimi uygulamalar yapacak; mesleki ve teknik ortaretim okullarn, yaygn mesleki eitimin ise yaygn mesleki eitim ve raklk eitimini kapsamas gereklidir. 10. Milli Eitim Bakanl zel sektrle i ie almal, eitim programlar zel sektre uygun dzenlenmeli, okullarn ders programlarnn olumasnda sanayinin grleri alnmaldr. 11. MEB, sanayinin gereklerine uyumlu staj program yapmal, bu programlar sistematik olarak rencilere ve irketlere fayda salayacak biimde hazrlanmaldr. Eitim alannda boluk brakmakszn yaplmakta olan kkl reformun en nemli ayaklarndan birinin mfredat deiiklikleri (zellikle ilkretimdeki) olduuna daha nce deinilmiti. Gerekten de ilkretim programlarnn bir lkedeki eitim sisteminin yaps hakknda nemli ipular vermesinin nedeni, ilkretimin daha sonraki eitim kademelerinin temelini oluturmasdr. Yetitirilmek istenen insan tipinin temeli ilkretimde atldndan ve en nemlisi de ilkretimin zorunlu olmasndan dolay devletin eitim politikas, ncelikle ve en ak haliyle ilkretim programlarnda kendisini yanstmaktadr. Milli Eitim Bakanl eitimde yaplmakta olan reformlar u ekilde gerekelendirmektedir: Gelimi dnya lkelerinin ou, lkemize kyasla okullama, alt yap ve eitim harcamalar bakmndan ileride olduu hlde, sosyal ve ekonomik alandaki yapsal deiimler, demokrasi ve ynetim kavramlarndaki farkllamalar ve teknolojideki deiimler dorultusunda, eitim sistemlerini srekli deitirerek gelimelere uyum salamak iin eitim srelerinden, okul trlerine ve eitim programlarna kadar her alanda reformlar yapmaktadrlar. (MEB, 2005a)

66

Milli Eitim Bakanlnn syleminde yeni ilkretim programlarnn getirdii yenilikler aadaki gibidir: (MEB, 2005a) 1. 1940'lardan beri ilk kez Milli Eitim mfredat uluslararas mukayese yaplarak btnsel olarak ele alnmtr. 2. Kat davran program anlayndan kognitif ve yaplandrc (konstruktif) bir yaklama geilmitir. 3. Okul ncesi, ilkretim ile genel orta retim ve meslek orta retim, bir ama birlii iinde yeniden tasarlanmtr. 4. Sadece retim yerine, insanmzn eitimi de kapsaml olarak ele alnmtr. 5. lkokul ve ortaokul mantna gre dzenlenmi olan paral program anlay yerine, programlar sekiz yllk kesintisiz eitime uygun hle getirilmitir. 6. Dnya ile entegrasyon ve AB standartlar dikkate alnmtr. 7. Programlar hazrlanmadan nce insan yetitirme modelimizin felsef temeli oluturulmutur. 8. Oluturulan felsefenin bir sonucu olarak tm dersler iin yedi ortak beceri saptanmtr. 9. Her bir dersin 12 yllk ilk ve orta retim iin kavram analizleri yaplmtr. 10. Dersler snf seviyelerine gre kavram analizlerine tabi tutulduu gibi, dersler aras karlatrmalar da yaplm ve tm dersler birbirleriyle ilikilendirilmitir. 11. Spor kltr ve olimpik eitim, salk, evre, rehberlik, kariyer geliimi, giriimcilik, afet bilinci ve deprem gibi ara disiplinler derslerin iine yerletirilmitir. 12. Yzeysel davran ifadesi yerine bilgi, beceri, anlay ve tutumlar ierecek ekilde kazanmlar kullanlmtr. 13. Baskn lineer dnce yerine, karlkl nedensellik ilkesi ve oklu sebepoklu sonu anlay ne karlmtr. 14. Programlar, etkinliklerle zenginletirilerek retmen merkezli olmaktan, renci merkezli hale getirilmitir. 15. eitli semboller marifetiyle programa aklamalar ksm yerletirilmitir. 16. lme deerlendirme anlaynda sonuca dayal bir anlay yerine, sreci de deerlendiren bir anlaya geilmitir. 17. Trke'ye duyarllk tm derslerin ana becerisi haline getirilmitir.

67

Bu yeniliklerin dnda baka projeler de hayata geirilmektedir. Bunlardan birka yle sralanmaktadr (MEB, 2005a); Ders kitaplarnn uluslararas kitap yazma standartlarna gre yeni bir Ders kitaplarnn retmen klavuz kitaplar ve renci alma Yaplandrc yaklam, renme stilleri, oklu zeka, renci merkezli bak asyla hazrlanmas, kitaplaryla birlikte set olarak bavurusunun yaplma artnn getirilmesi. sunu stratejileri, otantik lme-deerlendirme vb konularda 20 kitapn hazrlanp nternet ortamnda ve kitap olarak retmenlerimizin hizmetine sunulmas. Hizmet-ii eitimde uzaktan retim modellerinin yaygnlatrlmas Eitici almalar, eitsel kollar ve belirli gnler-haftalarla ilgili mevzuatn gncellenmesi ve mfredatla ilikili hle getirilmesi. lkretimin mesleki retimle ilikilendirilmesi Ana dersleri destekleyecek retim yazlmlarnn 2005 ylndan 2005 sonuna kadar internet alt yapsnn tamamlanmas. E-portal hazrlanmas ve yz binlerce sayfa dokmann hazr hlde

itibaren renci ve retmenlerimize cretsiz olarak verilmesi,

internet ortamnda sunulmas.

3.3. Mfredatn Temel Yaklam ve lkeleri Yeni retim programlarnn oluturulmasnda kreselleme sreci ve dnyada yaanmakta olan deiimlerin nemine daha nce deinilmiti. zellikle Kuzey Amerika ve Avrupa Birlii lkelerinde yaplmakta olan program deiikleri ile uyumlu bir yaklam iinde olan yeni programlar, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geiin bir gerei olarak sunulurken, bilgi toplumunun rekabeti yapsna uyum salama hedefi vurgulanmaktadr. Daha nceki ilkretim programlarna deinilirken zellikle 2005

programdan bir nceki olan 1968 programnn yabanc bir kurulu olan Ford Vakf tarafndan finanse edildii belirtilmiti. Ayn zamanda byle bir yardmn sonucunda zellikle Amerikan eitiminin etkisi kendisini gstermi, Deweyci eitim yaklam

68

1968 programna damgasn vurmutur. Burada bir eliki olarak ifade edilmesi gereken nokta ise, yukarda Bakanln ifade etmi olduu 1940lardan beri ilk kez uluslar aras mukayese sonucunda ilkretim programnn oluturulduu iddiasdr. Yine de 1968 programnn 2005 programna gre daha az kapsaml olduunu ifade etmek yerinde olacaktr. nk 1968 program tm eitim sistemine nfuz etmesi bakmndan nemli bir yere sahipken tad iddialar bakmndan 2005 programndan ok daha geridedir. Kald ki; kreselleme srecinin bu anlamda nemli bir dnm noktas oluturduu gereini unutmamak gerekmektedir.

3.3.1

Newtonculuktan Kuantumculua Mfredatn temel yaklamlarndan biri, pozitivist bilim anlayn eletirerek

Newton yaklamn reddetmesidir. Milli Eitim Bakanl yeni mfredat tantrken Newton mantn, dz bir mantk olarak nitelendirerek ak ve karalarn sembol olarak yarglamakta, kuantum fiziinin temel alnd yaplandrc eitim modelini benimsediini belirtmektedir. Mfredatn dayand temeller arasnda sunulan bu yaklam, Bakanlk yetkililerince yukardaki maddeler arasnda yer alan, Baskn lineer dnce yerine, karlkl nedensellik ilkesi ve oklu sebep-oklu sonu anlay ne karlmtr. ifadesinde aka ortaya konulmaktadr. Milli Eitim Bakan bir aklamasnda, Nedir Newtoncu yaklam? Meseleye dz mantk ile lineer mantkla bakan, iyi-kt, doru-yanl, eri-dz, hep ya da hi, siyah-beyaz dzleminde, ikileminde insanlar artlandran bir anlaytr ve iki nokta arasnda tonlarn, tonlandrmalarn gsterilmedii bir mantk anlaydr diyerek Newton mantn eletirmitir. Yalnzca siyah ve beyazlardan oluan bir dnya tasavvuru yerine gri tonlarn neren bu yaklamn bilimdeki kesinlik ilkesine kar bir tutum sergiledii grlmektedir. Prof. Dr. Cihan Salolu Kuantum fizii de dier fizik konularnda kullanlan fikirler, matematiksel ve deneysel teknikler zerine kurulu. Gndelik saduyumuzla kolay badar gibi grnmeyen birtakm zellikler ieriyor ama bunlar genelde ya milimetrenin milyonda birinin altndaki leklerde, ya da ok zel

69

deneysel dzeneklerde ortaya kyor. Newton fizii ise, binalarn mekanik ve statik hesaplar, uaklarn, roketlerin ve uydularn hareketleri gibi akla gelebilecek her trl atom st lekteki mekanik problem iin hala geerli. Kuantum fizii de aslnda temel yap olarak Newton mekanii erevesinden balayarak ina ediliyor. Newton fiziinin modasnn geip bir tarafa atld gibi bir iddiay hibir fiziki kabul etmez, zira gerek deil. ki fiziki olan Sokal ve Bricmontun Son Moda Samalar kitabnda dedikleri gibi denemek serbest: on katl bir binadan atlaynca Newtonun dedii gibi iki buuk saniyede yere mi dyor, yoksa kuantum mantna gre bazen havada asl m kalyor? (Salolu, 2005) szleriyle, Bakanln yaklamn eletirmektedir. Kuantum mantnn eitime uygulanmas; sebep sonu ilikisinin aratrlmasn gelitirmi, renmeye ezberi deil, aratrmay ne karan yeni boyutlar getirmitir. diyen Bakann bu szlerine Prof. Dr. Cemal Yldrm, Dikkatle bakldnda, Bakann reform diye sunduu tasarya gsterdii gereke tam bir Machiavelist rnei sergilemektedir. Okullarda renim ezberle snrl kalmakta, kiinin ilgi ve yeteneklerinin geliimini, aratrma ve sorgulama zgrln kreltmektedir. Gerekten de lkemizde bir lde de olsa, eitim retim etkinlii byle nitelenebilir. Ancak u soru sorulabilir, eitimin kkenleri medrese geleneine baml okullar olan, bu okullar her ynyle savunan yetkililerin byle bir gerekeyi ileri srmelerinde itenlikten sz edilebilir mi? stelik Newton mekaniini, sz konusu kreltmenin balca nedeni olarak savlamak bilgisizliin mi, yoksa bir tr gz boyamann m gstergesidir, diye sorabiliriz. Newton kuramnn oluumundan gnmze dein geen iki yzyl iinde, dnyann hangi lkesinde bir eitim kurumunun byle bir salakl grlmtr? Bunun bir rnei gsterilemezse Bakanln yapt dpedz bir sorumsuzluk daha dorusu bir aldatmaca deil midir? Eitim asndan Newton mekaniini kt, Kuantum mekaniini iyi saymann hibir inandrc yan yoktur. Biri makro dzeyde, tekisi mikro dzeyde geerliliini srdren paradigma konumunda iki kuramdr. (Yldrm, 2004) Gerekten de Bakanln aklamalarndan, Newton fiziini tamamen devre d brakma eilimi gze arpmakta, kuantum mekanii ile Newton mekaniini kar karya getirerek, kuantumdan yana bir tercih yapld dile getirilmektedir. Oysa

70

yukardaki alntlardan da anlald gibi birok bilim insan byle bir karlatrmay akla yatkn bulmamaktadr. ki yaklamn da farkl alanlar iin geerli olduu uyarsnda bulunmaktadrlar. Prof. Dr. smail Hakk Duru, Bakanln konu ile ilgili yaklamn, Milli Eitim Bakan eitimde bundan byle Newton deil Kuantum ilkelerinin geerli olacan sylemi. Fiziin f sinden habersiz bir kiinin szleri zerine ne eletiri getirilebilir ki? Zira teknik anlamda bir tartma yapabilmek iin balang konusunda asgari bir mantk olmas lazm. Herhalde Kuantum fiziinin temelinde yer alan belirsizlik ilkesindeki belirsizlik szcn gndelik anlamyla kartrp gln sonulara varyorlar rnein; trenler tamamen Newton fiziine gre tasarlanyor. Fizik ile alay edildii zaman da sonu getiimiz haftalar (hzl tren kazas) gibi oluyor. (Duru, 2005) ifadeleri ile eletirirken, Newton fiziinin terk edilmesi durumunda doacak olumsuz sonulara deinmektedir. Ruken Kzler ise Milli Eitim Bakanlnn yaklamn, Sayn bakann bu aklamas, ister istemez birka yl nce Son Moda Samalar adyla yaynlanan eseri anmsatyor. Bu kitabn alt bal ise yle: Post-modern Entelektellerin Bilime Tecavz. Post-modernistlerin ortak zellii nedir? Bilimsel dili olmadk yerde, ilgisiz balamlarda, arptarak kullanp bir bulanklk yaratmak. Tabi bunu yaparken bilim dman olmak da kanlmazlayor Bakan Hseyin elikin konuyla ilgili aklamalar da herhalde byle bir kitabn Trkiye versiyonuna yakrd Deerli fizikilerimizin okuyaca grleri Newton da, muhafazakr kesimin ilerine geldii biimde yorumlayarak sahiplendii kuantum mekaniini de yerli yerine oturtuyor. Birbirini reddetmeyen, aksine tamamlayan Newton ve kuantum mekanii Hseyin elikin konumalarnda ii doldurulmam parlak szler olarak kalyor. (Kzler, 2005) Grececilii benimsedii aka ortaya konulan yeni mfredatn dayand ideolojik temelin post-modernizm ve idealizm olduunu sylemek mmkndr. Post-modernizmin zellikle bilime bak birok bilim insan tarafndan tepki ile karlanmaktadr. nk herhangi bir teorik btnlkten yoksun olan post-modernist

71

yaklam, bilimin nedensellik ilkesi bata olmak zere, olgusallk ve dolaysyla insan bilincinin dnda var olan gereklie ilikin bakn tamamyla reddetmektedir. Paral bir bak asna sahip olan bu yaklam, her bireyin kendi dnya gr erevesinde hayat anlamlandrdn, bu anlamda ortak dorularn kabul edilemeyeceini savunmaktadr. zellikle Sosyal Bilgiler Programndaki Birey ve Kimlik temasnda karmza kan bu yaklam, d dnyada insan bilincinden bamsz olarak var olan gerekleri grmezden gelerek benlik vurgusunu fazlasyla ne karmaktadr. Bu durumda insan dncesinden bamsz bir dnyay kabul etmeyen idealist felsefenin mfredata yansmas kanlmaz olmaktadr. Sokala gre, birok post-modernist yazarn eserlerinde bavurduklar aydnlanma ve bilim eletirisi, Sokala gre temelsiz ve ii boaltlm bir retorikten ibarettir. nk bilimsel kavramlar gerek anlamlarndan uzak bir ekilde kullanan Deleuze, Lacan, Boudrillard, Latour gibi yazarlar ona gre bilgilik taslayarak, aslnda samalktan ibaret olan sylemlerini anlalmaz klarak derinlikliymi gibi sunmaktadrlar. Bilimden uzaklaarak mistisizmi ycelten bu yazarlar Sokala gre, ikiyzllk yapmaktadrlar: nsanlar kimi zaman (hangi ilac iecekleri, binalar hangi ynde yapacaklar gibi) pratik seimler yapmak zorundadrlar. Bylesi durumlarda kuramsal klklar kabul edilemez. Bu nedenle entelekteller sradan insanlara batla inanmay nerirken, gerektiinde rnein ciddi bir hastala yakalandklarnda- Bat bilimini kullanarak kolayca ikiyzl olabilirler. (Sokal ve Bricmont, 2002:120) Eitim alannda yanstlmakta olan post-modernist ve idealist yaklamlar, rencinin zellikle bilime kar kukucu yaklamasna neden olacaktr. Baskn lineer dnce yerine karlkl nedensellik ilkesi ile oklu sebep- oklu sonu anlayn getiren yeni retim programlar eletirel dnmenin bu ekilde geliebilecei iddiasn ortaya atmaktadr.Tek tip bilgi ve tek doru anlayndan kanld ifade edilen mfredat tantm metninde bilimsel dorulara da gnderme yapld aka grlmektedir. Yukarda yer verilen grler ise aksini savunmaktadr. Bilimsel bak asn benimsemeyen bir birey nnde sonunda

72

mistisizme ve idealizme ynelecektir. Bu durumda totaliter bir yapnn tesine geilemeyecek, ayn zamanda bu yaklam, bilimsel kukuculuk yerine bilimden kukulanmaya neden olacak, bu da sonuta rencilerin gelecekte maniplasyona daha ak bireyler haline gelmelerine yol aabilecektir. Fen ve Teknoloji dersi programnda (taslak) bu konuya ilikin birok rnek gze arpmaktadr. erik bakmndan dinsel elerle ska karlalabilen Fen ve Teknoloji dersi programnda, rnein yaama hakknn kutsallndan, kalbimizin yaradlndaki mkemmellikten ve mucize bir almaya sahip olan kalbimizin en uygun yere en uygun ekilde yerletirildiinden (s:265), bahsedilebilmektedir. Bilimsel niteliinden soyutlanm ve dini, mistik elerle donatlm olan bu dersin mfredatn idealist yneliminden etkilenmi olduu aka gzlenebilmektedir.

3.3.2

Yaplandrmac (Constructivist) renme Yaklam Daha nceki blmlerde yaplandrmac renme yaklam zerinde

durulmutu. Tm dersler iin geerli olan bu yaklam, daha nce de vurguland gibi, temelde post-modernist epistemoloji ile uyumludur. Bu yaklamda bilgi, herhangi bir dsal gereklie bal olmadan bireysel olarak yaplandrlmaktadr. Gereklik rencinin alglamas lsnde vardr. Bilgi, kiisel olarak yaplandrldndan, gereklik deneyimlerin sonucunda yaplandrlmaktadr. Bu bak as post-modernist epistemolojinin bilimsel bilgi kavray ile yakndan ilikilidir. Post-modernist epistemoloji bilimsel bilgiyi, daha ok bat toplumunun dayatt baskc ilkelerin bir ifadesi olarak ele alrken, doa yasalarnn da toplumsal olarak ina edilmi ve tarihsel olarak deiebilir olduklarn iddia etmektedir (Wood, 2001:13). Kukusuz bu yaklam, zellikle Fen ve Teknoloji dersini etkisi altna almakta, bilimsel bilginin sorgulanmasna zemin hazrlamaktadr. Fen ve Teknoloji dersinin program klavuz kitabnda (taslak) yaplandrmac renme yaklamnn ilkeleri u ekilde ifade edilmektedir (s:12):

73

renciler, renme ortamna kendilerine zg n bilgi ve inanla gelirler. Bu n bilgi, tutum ve inanlar renmeyi etkiler. Bilgi ve anlaylar her birey tarafndan esiz bir ekilde hem kiisel hem de sosyal olarak yaplandrlr. Ancak ortak fiziksel deneyimler, dil ve de sosyal etkileimler nedeniyle bireylerin yaplandrd anlam kalplarnda dzenlilikler vardr.

Fen renme, basite mevcut kavramlara eklemlemeler yaplmas veya mevcut kavramlarn geniletilmesi meselesi deildir, ayn zamanda mevcut kavramlarn radikal bir ekilde yeniden dzenlenmesini gerektirebilir.

nsanlar dnyay anlamlandrmaya alrlarken yaplandrdklar yeni bilgileri deerlendirirler ve yeni bilgileri zmleyebilir, dzenleyebilir veya reddedebilirler.

zellikle son maddede gze arpan nokta, yeni bilgileri renme konusunun bireysel tercihe braklmasdr. Bu durumda rnein, suyun yz derecede kaynad bilgisi tartmal hale gelirken, eer bu bilgi kiinin o andaki durumuna uygunsa renecek, deilse reddedecektir. Eer bilgi edinme programdaki ekliyle n deneyim ve inancn tekeline braklrsa, ve sonuta rencinin yaplandrm olduu her ey onaylanacaksa, birazdan aktaracak olduumuz, bir retmenin yaad anekdot gibi yzlercesinin karsnda herhangi bir mdahalede bulunmak mmkn olmayacaktr. retmenin anlattna gre Fen ve Teknoloji dersinde rencilerine bildikleri bilim adamlarnn isimlerini sormas zerine, snftan baz renciler bildikleri tarikat eyhlerinin isimlerini sylemilerdir. Bu rnekte de grld gibi, baz n bilgi ve deneyimlerin yanl olmas programn felsefesi asndan balayc deildir. Fen ve Teknoloji dersi iin yukarda sylenenler ayn zamanda dier dersler iin de geerli olmaktadr. Ezbercilikten kurtuluun yolu olarak sunulmakta olan yaplandrmac yaklamn, eletirel ve yaratc dnmeyi salayaca iddias birok elikiyi barndrmaktadr. Bilgi verilmeksizin eletirel ve yaratc dncenin

74

gelimesi mmkn deilken, programda bilgiden ok beceri kazandrma konusunda srarc olunmakta, problem zme yeteneinin geliiminde bilginin nemi yok saylmaktadr. retmenin bilgi verme roln geri planda tutan programda, retmen rehberlik yapan kii olarak tanmlanmaktadr. Bekir Gr yeni mfredatla ilgili makalesinde, eletirel ve yaratc dnme syleminin kuru bir retorikten ibaret olduunu savunmaktadr. nk bu sylem Gre gre, eletirel ve yaratc dnmeyi sosyal ve siyasal balamndan kopararak epistemolojik bir kurguya dntrmektedir: Bu ise kabul edilemez bir indirgemeciliktir. nk klasik pedagoji eitimcilerin politik ve etik nitelikli meselelerle yzlemesini gerektirir; oysa bu yeni yaklam ile btn bir eitim meselesi basit bir teknik meseleye indirgenir. Bir baka deyile, eletirel kelimesi asl sosyo-politik dzleminden kopartlarak, basite dnme becerileri anlamnda bilisel bir hviyete brnr. Dolaysyla eitim denen ey rencinin dnme becerilerini artrmaktan ibaret bir eye indirgenir. Oysa unutulan ey, bu dnme becerilerinin neye kar kullanlacadr. Bu unutulduu iin, eletirellik sylemi, mevcut sistemin performansn ve randmann artrmann nndeki engelleri kaldrmann arac haline brnr. () Dahas, bu sylem, yaratcln ciddi bir bilgi birikimi olmakszn olabileceini iddia eder. Bu kukusuz, bir masaldan ibarettir. (Gr, 2005)

3.3.3

Giriimcilik, Bireycilik ve Rekabetilik Yeni retim programlarnn yaklamnn anlatld metinde, Programlar,

istikrarl, retken ve srdrlebilir bir ekonomiyi nemser ve rencinin ekonomik hayat ile i ie olmasn ister. Bu nedenle yalnz iinde yaad toplumun ekonomik hayatn incelemesi ve bu konuda fikir retmesiyle yetinmez, hzla deien dnyada ortaya kabilecek ekonomik frsatlar deerlendirmesi iin rehberlik eder. Bu sayede renci, gittike kreselleen dnyada baarl bir birey olarak, ilerideki alma hayatna giriimci bir ruhla ayak uydurmada zorlanmaz. ifadeleri ile giriimciliin nemi anlatlmaktadr. Yine ayn metinde, rencilerin giriimci bir ruhla yetimelerini nemser. Giriimci insanlar lke ekonomisinde nemli roller stlenir

75

ve yeni dnya koullarnda giriimci insanlara talep eskisinden ok daha fazladr. Bu nedenle programlar rencilerin giriimci bir ruhla yetimelerini nemser, bunun iin gerekli nlemleri alr. (MEB, 2005b) ifadeleri ile giriimciliin yeni programlar asndan vazgeilmezlii vurgulanmaktadr. Daha nceki blmde neoliberal politikalarn eitim alanndaki etkileri zerinde durulmutu. Giriimcilik kavram temelde neoliberal ideolojinin bir parasn oluturmaktadr. Bu durum yeni programlarn benimsedii ekonomik yaklamn neoliberal olduunu gstermektedir. Neoliberal politikalarn eitime yansmas, zellikle eitimde eitsizliklerin derinlemesi noktasnda kendisini gsterirken, piyasa koullarnda kendilerini ifade etme frsat bulamayan bireylerin, bunun frsat eitsizliinden deil, kendi baarszlklarndan dolay olduunu dnerek kaderci bir bak asna sahip olmalarna yol aabilecektir. Yeni programlarda zellikle giriimcilik ve kariyer planlama konularnda verilen etkinlik rnekleri bu durumu aka ortaya koymaktadr. Ayrca neoliberal ideolojinin bir uzants olarak bireyci ve rekabeti dnce yaps programlardaki etkinlik rneklerinde sklkla kendisini gstermektedir. Hayat Bilgisi Programnda (taslak) yukarda sz edilen temalara olduka geni yer verildii grlmektedir. rnein programda yer alan Kendimi Seviyorum adl etkinlik rneinde (s:37) Fiziksel zelliklerini tanyarak olumlu bir beden imgesi gelitirir. kazanm yer almaktadr. Bu etkinlikte her renciden kendi reklamn yapmas istenmektedir. Parmak boyas ve parmak izi almas yaplarak her bireyin esizlii fark ettirilir. Bu ifadelerden de anlalaca gibi her rencinin kendisinin en iyi olduunu dnmesi hedeflenirken, dierleri ile kendisi arasndaki farklar ortaya koyarak yarmac ve rekabeti duygularla ister istemez dierlerinin kt ynlerini ne karma eilimi iine girebilecektir. Bu durum piyasann rekabet koullar ile olduka uyumlu grnmektedir. Ayn programda yer alan Benim esiz Yuvam etkinlii de benzer bir ekilde bu kez renciden evinin ayrt edici

76

zelliklerini sylemesini istenmesi, yine ayn yarmac duygulara neden olabilecektir. Yine Hayat Bilgisi Programnda (s:27), imdi Reklamlar etkinliinin kazanmlar, ocuklara ynelik reklamlarn ilevini sorgular ve Reklamlar, ihtiyalar ve imkanlar arasndaki ilikiyi sorgular olarak ifade edilmektedir. ocuklardan televizyonda seyrettikleri reklamlar rneklemeleri istenerek, bu reklamlar arasnda ocuklara ynelik olanlarn zellikleri ve amalar tartlarak, rencilerin de birer reklam hazrlamalar istenir. Bu ve benzeri etkinlikler piyasa sistemini renciye benimsetme ilevini grmektedir. Bireycilik vurgusunun ska yapld programlarda, bireyin biriciklii, farkll temalarna ska yer verirken kariyer planlama konusuna zel bir nem atfedildii grlmektedir. Mfredat tantm metninde de yer alan kendi yerel evresindeki meslekleri belirleme ile kariyer bilincini gelitirme hedeflerinin birok bakmdan daha nceki blmde ele alnm olan ve nmzdeki srete kabul edilmesi beklenen Yerel Ynetimler Yasas ile uyumludur. Bu erevede, merkezi ynetimin izni olmakszn ok uluslu irketlere yerel idareler zerinden lkemizde istedikleri yerde yatrm yapma olana salanarak, bu durumun yeni istihdam alanlar yarataca beklentisi sz konusu olmaktadr. Bylece eitim, esnek piyasalarda esnek igc yaratmann arac olarak grlmektedir. Programlarn sz konusu hedefi kimi alardan eliki barndrmaktadr. Bunlardan birincisi, rencinin kendi yerel evresinden yola karak semek durumunda kalaca meslek dorultusunda btn renim yaamn ynlendirmesi beklenmektedir. Oysa ocuun ileriki yaamnda, daha nce seerek ynlenmi olduu sektrn -planl ekonomi pratiklerinde ilevli olabilen mesleki ynlendirmenin gnmz koullarnn plansz ve dzensiz ekonomik yaplanmasnda ilevsizleme olasl gz nnde bulundurulduunda- doyuma ulamas halinde isizlikle kar karya kalmas mmkn hale gelebilecektir.

77

Bir dier eliki ise, rencinin kendi evresinden yola karak seecei mesleklerin, sahip olduu sosyo-ekonomik koullarn snrllyla belirlenecek olmasdr. Bu durumda rnein yakn evresinde grd mesleklere, ailesinde grd ve yaad mekanda bulunan i alanlarna ynelmesi kanlmaz olacaktr. rnein ocuk kyde yayorsa iftilik mesleini, anne ve babas hangi meslee sahipse o meslei tercih etmesi olasl yksek olacaktr. Kukusuz bu durum, eitimde frsat eitlii bakmndan sorunludur. Baka bir ifadeyle; grece de olsa eitimdeki eitlik sayesinde bireylerin snfsal konumlarnn deiebilme ihtimali gleecek, sonuta rencilerin meslek seimleri de snfsal aidiyetlerine gre ekillenecektir. Yeni programlarn bilgiden ok beceriye yer vermesi de eitimde frsat eitlii bakmndan dnldnde, olduka eleyici bir ileve sahiptir. yle ki; alt snflardan gelen rencilerin, bilgiye ulama olanaklar okul dnda -rnein zel ders, kurs vb.- kstl olacandan eitim kademelerinde ilerleme ve akademik eitim alma olaslklarn drmektedir. Bylece zellikle alt snflardan gelen rencilerin mesleki ynlendirmeleri daha ilkretimde balanacak, zaten bilgi eksiklii nedeniyle snavlarda baarl olamam rencilere akademik eitimin kaplar kapanm olacaktr.

3.3.4

renci Merkezli Eitim Modeli renci merkezli eitim modeli, yeni programlarnn tantm metninde yle

anlatlmaktadr: renme, retmenin ya da rencinin ders anlatmas yerine, renci merkezli etkinliklerde, rencinin aktif bir rol oynamas ile oluur. (MEB, 2005b) Bilgilerin rencilere, birileri tarafndan aktarlmasnn, renciler tarafndan bu bilgilerin tekrar edilmesinin ve snavlarda aynen yazlmasnn renme deil ezber olduunu vurgulayan metinde, milli eitim sistemimizin ezbercilii ortadan kaldrmay hedefledii belirtilmektedir. Bu hedefin gerekleebilmesinin, rencilerin etkin renenler olarak renilmesi istenilen bilgi ve becerileri uygun

78

snf ii etkinliklerle kazanmalar ve bilgiyi farkl durumlara transfer edebilmeleriyle mmkn olaca ifade edilmektedir. Etkinliklerde retmenin roln rehberlik etmek olarak belirleyen renci merkezli yaklamn, retmenin retme roln arka planda tuttuu grlmektedir. Gerekten de ders programlarnn, etkinlik merkezli olarak dzenlenmi olmas ve bilgilerin azaltlmas bu durumun en nemli gstergesi olmaktadr. Ezberciliin karsna yerletirilen bu yaklamn en nemli elikisi, renciyi merkeze almann koulu olarak, bilgiden kanmasdr. Yaratc ve eletirel dnmede bireyin aktivitesinin ok byk bir nemi bulunmakla birlikte programlarda gz ard edilen temel nokta; bu becerilerin bilgi olmakszn gelimesinin mmkn olmamasdr. Yeni mfredatn ABD den alnmasn eletiren Bekir Gre gre, ABDde velilerin ocuklarnn okulda hibir ey renemediklerinden ikayeti olduklarnn altn izmektedir. ABDde neredeyse bir asrdr ocuk merkezli ve yaratclk sylemine dayal bir eitimin uygulandn belirten yazar, bu eitim anlaynn baarsz olduunu ifade etmektedir. Yazar bu dncelerini yle anlatmaktadr (2005): ABDde ocuklar sabahtan akama kadar yaratmak tan baka bir ey yapmazlar! Okulda, iyerinde, evde vs. nerde bir pano varsa, ocuklar sanat eserleri beeniye sunulur. Herkes eseri ver. Liberal siyaseten doruculuk yznden birinin kp, rnein bir resimdeki gnein mavi olamayacan sylemesi kolay deildir. retmen sk bir markaja alnm, veli ssl szlerle uyutulmu ve standartlar kaldrld iin idarecilere nesnel bir baar veya baarszlk tablosu sunulamaz olmutur. Byle bir hengmede, ocuun gerekten bir eyler renmesi adna bir retmenin, Sayn veli, ocuunuz yaratc deil, sadece her eyi yarm renmi bir acemi, ne bihakkn resim izebiliyor ne gerekten flt alabiliyor ne de doru drst okuma-yazma becerisine sahip! demesi mmkn deildir.

79

4.

Sosyal Bilgiler Dersi Program

Bu blmde temel inceleme metni olarak, Sosyal Bilgiler Program ve Klavuz (4-5. snflar) kitab kullanlmaktadr. Bu nedenle programdan yaplan alntlamalarda yalnzca sayfa numaras belirtilecektir. 4.1. Programn Temel Yaklam Sosyal Bilgiler Dersi Programnda, Sosyal Bilgiler Dersinin tanm u ekilde yaplmaktadr: Sosyal Bilgiler, bireyin toplumsal var oluunu gerekletirebilmesine yardmc olmas amacyla; tarih, corafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandalk bilgisi konularn yanstan; renme alanlarnn bir nite ya da tema altnda birletirilmesini ieren; insann sosyal ve fiziki evresiyle etkileiminin gemi, bugn ve gelecek balamnda incelendii; toplu retim anlayndan hareketle oluturulmu bir ilkretim dersidir. (s:51) Sosyal Bilgiler Programnn hazrlannda dikkate alnd belirtilen temel unsurlar olarak, dnyada yaanmakta olan bireysel, toplumsal ve ekonomik alanlardaki deiim ve geliim srecine atfta bulunulmaktadr. Dier taraftan, lkemizde demografik yapda, ailenin niteliinde, yaam biimlerinde, retim ve tketim kalplarnda, bilimsellik anlaynda, toplumsal cinsiyet alannda, bilgi teknolojisinde, i ilikileri ve i gcnn niteliinde, yerelleme ve kreselleme srelerinde yaanmakta olan deiimlerin programa yanstlmasnn zorunluluu vurgulanmaktadr. Programn referans noktalar olarak belirtilen bu gelimeler, daha nceki blmlerde de vurguland gibi kreselleme sreciyle birlikte, sosyoekonomik hayatta yaanmakta olan deiimlerin eitim programlarna yansmas olmaktadr. Yeni retim programlarnn genel yaklam, tm derslerin ieriinde olduu gibi Sosyal Bilgiler dersi programnda da bilgiye ulama yollarn ne kartarak, davran yaklamlar dlayan, renciyi merkeze alan, bu anlamda rencinin birey olma zelliini gelitirmesini hedefleyen bir bak as sergilemektedir. Sosyal Bilgiler dersi byle bir uygulamaya hem konu hem de ierik bakmndan

80

olduka uygun bir zemin sunmaktadr. Sklkla vurgulanmakta olan farkllk, bireysel yaant ve deneyimler dersin ieriine de yanstlm, zellikle renme srecinde rencinin deneyimlerini kullanmas ve evreyle etkileimi merkeze alnmtr. Kreselleme sreci ile ba kurma konusunda nemli bir dier yaklam ise, daha nceki programlarda dikkate alnan zellikle sekiz- on ya grubundaki ocuklarn yakndan uzaa renme ilkesine, yeni programda kresel balantlar renme alan elik etmektedir. Bu deiikliin gerekesi ise o ya grubundaki ocuklarn rnein, in Seddi, Piramitler, dnyann en uzun, en kilolu, en yal insan gibi konulara ilgi duymalar olarak gsterilmektedir (s:6). Programa temel olan yaklam, proje tabanl renme yaklamdr. Kkleri Deweyin problem zme yntemine dayanan proje temelli yaklam, yaplandrmac renme ile yakndan ilikilidir. lk kez Kilpatrickin 1918de yaymlad Proje Yntemi adl makalesinde tartlm olan proje tabanl renme, gzlem ve karlatrmalarla elde edilen bilgilerin, eski bilgilerle kaynamas sonucunda ortaya kan dncelerin somut ya da soyut biimde yanstlmasna dayanmaktadr (Gltekin, 2005:21). zellikle yaparak renme modelini savunan Deweyci yaklamdan yola kan proje tabanl renme etkinlii, ocuk merkezli ve bireysel farkllklar temel alan bir yaklama sahiptir. renciyi aktif klan ve materyal kullanmn gerektiren proje tabanl renme yaklam (Budak ve Kocaman, 2006:58- 59), bireysel etkinlikler ya da grup etkinlikleri ile rencileri zgn problemlerin incelenmesine odaklamay amalamaktadr. renmeyi bir sonu deil sre olarak kabul eden proje tabanl renme etkinlii, geni bir zaman, ibirlii, inceleme ve aratrma ve bir grevle ilgili performans ya da gsteri elerinden olumaktadr (Gltekin, 2005:521). Proje tabanl renme etkinliinin yararlar ve snrllklarndan sz edilmektedir (Gltekin, 2005:523- 26). Sz konusu yaklamn yararl ynleri, motivasyonu arttrmas, ibirliini arttrmas, disiplinler aras renmeyi salamas,

81

rencilerin gerek dnya problemleri ile ilgilenmesini salamas olarak ifade edilmektedir. Snrl ynleri ise; konu ve ynlendirici soru bulmann gl, projelerin fazla zaman gerektirmesi, genilik ve derinlik ile retim ierii ve teknoloji renme arasnda denge salama gl, fazla ekipman gerektirmesi, deerlendirmenin g ve karmak olmas eklinde ifade edilmektedir. Yukarda yer alan glkler, zellikle teknolojik alt yapnn byk lde salanamam olduu lkemiz koullar iin, programn uygulanabilirliini zorlatrc etmenlerdir. Teknolojinin byk bir rol oynad proje tabanl renmede, olduka masrafl ve pahal bir donanma ihtiya duyulmas bu durumun en nemli gstergesidir.

4.2. Programn Yaps Program, renme Alan, nite, Kazanm ve rnek Etkinliklerden oluan bir blmlendirme ile emalatrlmtr. renme alan; birbiri ile ilikili beceri, tema, kavram ve deerlerlerin bir btn olarak grlebildii, renmeyi organize eden yap olarak tanmlanmaktadr. Kazanm, renme sreci ierisinde planlanm ve dzenlenmi yaantlar yoluyla rencinin kazanmas beklenen bilgi, beceri, tutum ve deerler olarak ifade edilirken, rnek etkinlikler ise, yol gsterici olmas bakmndan nemsenmekte, okulun imkanlarna gre dzenlenmesi nerilmektedir (s:12). nite konularna bakldnda srasyla; drdnc snflar iin, Kendimi Tanyorum, Gemiimi reniyorum, Yaadmz Yer, retimden Tketime, yi ki Var, Hep Birlikte, nsanlar ve Ynetim, Uzaktaki Arkadalarm balklarndan oluan sekiz nite bulunmaktadr. Beinci snflar iin ise, Haklarm reniyorum, Adm Adm Trkiye, Blgemizi Tanyalm, rettiklerimiz, Gerekleen Dler, Toplum in alanlar, Bir lke Bir Bayrak, Hepimizin Dnyas balklarn tayan sekiz nite bulunmaktadr. Drdnc ve beinci snflar iin ortak olarak belirlenmi sekiz renme alan ise srasyla yledir: Birey ve Toplum, Kltr ve Miras, nsanlar Yerler ve evreler,

82

retim Datm ve Tketim, Bilim teknoloji ve Toplum, Gruplar, Kurumlar ve Sosyal rgtler, G Ynetim ve Toplum, Kresel Balantlar. niteler renme alanlarna gre biimlenirken, etkinlikler ve kazanmlar ile birlikte tm renme srecinin nemli birer parasn oluturmaktadr. Programda yer alan ana eler; beceriler, kavramlar, deerler ve genel amalar olarak belirlenmitir.

4.2.1

Beceriler Yeni lkretim Mfredatnda en fazla zerinde durulmakta olan konulardan

biri de, bilgi vermekten ok beceri kazandrma hedefidir. Benzer bir ekilde Sosyal Bilgiler programna da yansyan bu anlayta, bilgiyi edinmeden ok, bilgiyi kullanma ne karlmaktadr. Dier derslerle birlikte Sosyal Bilgiler Dersinde kazandrlmas istenen on be beceri yledir (s:52): 1. Eletirel dnme becerisi 2. Yaratc dnme becerisi 3. letiim becerisi 4. Aratrma becerisi 5. Problem zme becerisi 6. Karar verme becerisi 7. Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi 8. Giriimcilik becerisi 9. Trkeyi doru kullanma becerisi 10. Gzlem becerisi 11. Mekan alglama becerisi 12. Zaman ve kronolojiyi alglama becerisi 13. Deiim ve sreklilii alglama becerisi 14. Sosyal katlm becerisi 15. Empati becerisi

83

Beceriler konusunda alt izilmesi gereken en nemli nokta; renme srecinde, becerinin kazanlmas iin alt yapy bilginin oluturduudur. Yukarda verilen on be becerinin byk bir ksm bilgi olmakszn edinilemeyecek becerilerdir. rnein eletirel dnme becerisinin kazanlmas iin belirli bir birikim gerekmektedir. Fakat programda dikkat eken unsur, bu becerilerin altn dolduracak yeterli bilginin verilmemesidir. Bunun temel nedeni ise tm programda varlk gsteren etkinlik merkezli yaklam ve bilgi verme konusunun geri planda tutularak bilgi edinme yollarnn edinilmesine ncelik verilmesidir. Kukusuz renme srecindeki bireyin bilgiyi edinme yollarn bilmesi byk bir nem tamaktadr; fakat programda dikkat eken unsur, bilgi edinme yollar olarak teknolojik aralarn (bilgisayar, internet vb.) ders kitaplarnn nne gemesidir. Bu konudaki alt yap eksikliine- lkemizde halen elektriin bile gitmedii yerler olmas gz nnde tutulursa- zm retmeksizin byle bir uygulamada srarc olunmas, eitim alannda yaanan sorunlara kkl zmler getirilmesindeki skntnn devam ettii anlamna gelmektedir.

4.2.2

Kavramlar Programda kullanlan kavramlar drt ve beinci snflar iin ayr ayr giri,

gelitirme ve pekitirme dzeylerinde verilmitir. Programda drdnc snf iin giri dzeyinde verilen kavramlar unlardr: anayasa, bamszlk, bar, blge, datm, deer, deiim ve sreklilik, demokrasi, devlet, dil, din, egemenlik, ekonomi, ekonomik faaliyet, emek, etkin yurtta, gelenek, gelir ve gider, grup, g, hogr, iklim, israf, iblm, kamu, kamuoyu, kant, katlm, kaynak, kta, kimlik, kronoloji, kurum, kltr, kltrel e, liderlik, medya, millet, milli egemenlik, milli kltr, evrensellik, olgu, pazar, sanat, sava, seim, sivil toplum rgt, sosyal etkileim, sosyal rgt, szleme, teknoloji, temel hak ve zgrlkler, tekilat, ticaret, tren, tketim, ulam, cret, retim, rn, vatan, vergi, yarg, yasa, yerleme, ynetim, yurttalk.

84

Beinci snf iin giri dzeyinde verilen kavramlar unlardr: bamszlk, bar, bildirge (beyanname), birinci elden kaynak, doal kaynaklar, enerji, gelir ve gider, giriimci, g, grup, haberleme, hogr, ihracat, ikinci elden kaynak, iletiim, israf, isizlik, ithalat, kaif, kentleme, keif, kta, laiklik, medya, millet, milli kltr, nfus, olgu, ortak miras, zgrlk, rol, saltanat, sava, seim, sosyal etkileim, sosyal rgt, ehirleme, tekilat, ticaret, tren, turizm, cret, vakf, vatan, vergi, verimlilik, yasama, yatrm, yzyl. Drdnc snf iin gelitirme dzeyinde verilen kavramlar: afet, aile, akrabalk, benzerlik ve farkllk, beeri ortam, bte, cumhuriyet, evre, dayanma, davran, doal ortam, duygu, dnce, giyim, hava durumu, hava olay, istek ve ihtiyalar, meslek, para, sorumluluk, tasarruf, yer, yn. Beinci snf iin gelitirme dzeyinde verilen kavramlar: anayasa, benzerlik ve farkllk, bilim, birey, blge, cumhuriyet, evre kirlilii, datm, dayanma, deer, deiim ve sreklilik, demokrasi, devlet, dil, din, duygu, dnce, egemenlik, ekonomi, ekonomik faaliyet, emek, etkin yurtta, gelenek, g, iklim, iblm, kamu, kamuoyu, kant, katlm, kaynak, kimlik, kronoloji, kurum, kltr, kltrel e, liderlik, meslek, milli egemenlik, nedensellik, Pazar, sivil toplum rgt, sorumluluk, szleme, tasarruf, teknoloji, temel hak ve zgrlkler, tketim, ulam, retim, rn, yarg, yasa, yerleme, ynetim, yurttalk. Beinci snf iin pekitirme dzeyinde verilen kavramlar: afet, aile, akrabalk, beeri ortam, bte, evre, davran, doal ortam, giyim, hava durumu, hava olay, istek ve ihtiyalar, para, yer, yn.

4.2.3

Deerler Programda deer kavramnn tanm u ekilde verilmektedir: Deer, bir

sosyal grup veya toplumun kendi varlk, birlik, ileyi ve devamn salamak ve srdrmek iin yelerinin ounluu tarafndan doru ve gerekli olduklar kabul edilen ortak dnce, ama, temel ahlaki ilke ya da inanlardr.(s:87)

85

Sosyal Bilgiler Programnn deerleri; adil olma, aile birliine nem verme, bamszlk, bar, bilimsellik, alkanlk, dayanma, duyarllk, drstlk, estetik, hogr, misafirperverlik, zgrlk, salkl olmaya nem verme, sayg, sevgi, sorumluluk, temizlik, vatanseverlik, yardmseverlik olarak belirlenmitir. Ayn zamanda, drdnc ve beinci snflar iin dorudan verilecek deerler ayr ayr belirtilmekte, bu deerler renme alanlar ierisinde konularn ieriklerine gre yer almaktadr. Deer retiminde yeni yaklamlarn benimsendii ifade edilen programda, veliler ve retmenler tarafndan telkine dayal deer retiminin geleneksel bir yntem olduu ve deien dnyada bu yntemin etkisini kaybettii belirtilmektedir. Programda deer retiminde nerilen yaklamlar, deer aklama, deer analizi ve ahlaki muhakeme yaklamlar olarak ifade edilmektedir. Deer aklama yaklamnn temel amac, rencilerin kendi deerlerini fark etmelerini salayarak, yansz bir ekilde, kendi deer sistemlerini kurmalarna yardm etmektir. nk bu yaklama gre, ebeveynler ve retmenler dnda, zellikle de gnmz koullarnda, ocuklarn etkilendii bir evre vardr. Byle bir ortamda deer karmaas yaayan rencilerin kendi deerlerini aa karmasnn nemini vurgulayan bu yaklama gre, deerlerin ieriinden ok oluma sreci nemlidir. Deer retiminde retmenlerin grevi; snf oyunlar, sergiler, zel seilmi konular ile ve grup almalar yaparak, belli deerleri empoze etmeden ve her dnceye sayg gstererek rencilerin deerlerini aa vurmalarn tevik etmektir (s:89). Deer aklama yaklamnn olumlu ve olumsuz ynleri bulunmaktadr. rencilerin deerlerini fark etmelerini salamak gerekten de gelitirici bir rol oynayacak, deerlerinin olumasnda ve yerlemesinde etkili olacaktr. Dier yandan; rencinin tad deerlere kar yansz olmak ve telkinde bulunmakszn yalnzca izleyici bir rol oynamak istenilen ya da hedeflenen deerlerin oluturulmas srecini belirsiz hale getirmektedir. Baka bir deyile, tm aamalarda tarafsz bir tutum alan retmen, rencilere programn hedefledii deerleri kazandrmada

86

glk ekecektir. zellikle rencinin bulunduu ya grubu bakmndan ahlaki muhakeme yapmas olduka g bir durumken, doru ve yanl deerleri ayrt edebilme becerisine sahip olmayan rencinin, byle bir yntemle deer karmaasndan kurtulmasn beklemek kendi iinde eliki tamaktadr. Ayrca programn genel yaklam dnldnde hi de yansz olmayan programn, deer oluturmada nasl yansz kalabilecei bir soru iareti uyandrmaktadr. Deer aklama yaklamnn bu olumsuzluu; deerlerin oluum srecini nemserken bu sreci de dikkate alarak deer kazandrmaya almak yerine rencinin mevcut deerlerini kabullenmeyi nermesinin bir sonucudur. Bu durumda bireylerin maniplasyona daha ak hale gelme riski sz konusudur. nk sahip olduu deerlerin doruluu veya yanll konusunda herhangi bir fikre sahip olmayan rencinin, ileriki yaamnda devam eden deer karmaasnn yerini baka totaliter dncelerin almasnn nasl nne geilecektir? Dier bir ifadeyle, kimi evrensel kabul grm olan deerler konusunda bu yaklamn nasl bir tutum sergiledii mulak grnmekte, grececi bir anlay benimsemesi nedeniyle deerlerin toplumsal ynyle deil bireysel ynyle ilgilenmektedir. Programda deer aklama ynteminin yan sra, ahlaki muhakeme ad verilen deer retimi yntemi nerilmektedir. Programda olduka nemli bir yer verilen yaklamn ncs olan Lawrence Kolhberg (1927- 1987), ahlak geliimi ve eitimi konusunda yapt almalarla tannan bir eitimci ve psikologdur. John Dewey, Immanuel Kant ve Piagetin grlerinden yola karak ahlaki muhakemeye dayal ahlak retimi yaklamn ortaya koymutur (Yksel, 2005:309). Bu yaklamda, eitli rneklerden yola klarak rencilere sorular yneltme ve tartma ortam yaratmak suretiyle deerler ele alnmaktadr. eitli ikilemler ieren rneklerden yola klarak tartlmas istenen sorular gndeme getirilerek, rencilerin deerlerinin ortaya karlmas hedeflenmektedir. Kolhbergden alnan bir rnek aadaki gibidir (s:92): Ege blgesinde bir ilede bir kadn kanserden lmek zeredir. O iledeki bir doktor da bitki zlerinden yapt bir ilacn kanseri tedavi ettiini sylemektedir.

87

Gerekten de ilac kullanan baz hastalar iyilemi grnmektedir. Ancak doktor ilac kendisine mal oluunun on kat fazlasna satmakta, bir doz ila iin bir milyar TL istemektedir. Hasta kadnn kocas ilac satn alabilmek iin her trl areye bavurmu, gerekli parann ancak yarsn toplayabilmitir. Bunun zerine doktora giderek karsnn lmek zere olduunu anlatm ya ilac kendisine daha ucuz vermesini ya da ilacn parasn taksitle deyebilmeyi rica etmitir. Ancak doktor bunu kabul etmemi, Bu ilacn isteklisi ok fazla, paras olana satarm demitir. aresiz kalan hasta kadnn kocas sonuta bir gece gizlice ilac almtr. Sizce ilac almal myd? Adam sulu mudur? Suluysa neden suludur? Susuzsa neden susuzdur? yknn sonunda rencilerin grleri alnr. renci deerlendirme yaparken birok bileeni dikkate alr. Verdii kararnda dayanaklar bireyin ahlaki geliimi hakknda bilgi verir. Burada rencinin zm nemli deildir. nemli olan rencinin zme ularken kulland akl yrtme ve neden o zme ulatdr. la alma ikilemine ilikin muhtemel renci cevaplar aada verilmitir. Gelenek ncesi dzey: Adam suludur. Nedeni ne olursa olsun almak ktdr. Adam susuzdur. nk kars da onun iin ayn eyi yapard. Geleneksel dzey: Adam suludur. Toplumdaki insanlar onu ayplar. Adam suludur. nk kanunlara aykr davranmtr. Adam sulu deildir. nk iyi bir e, karsnn hayatn kurtarmak iin elinden geleni yapmaldr.

88

Gelenek tesi dzey: Adam suludur. nsanlar toplum iinde birbirinin zel eyalarna sayg gstermek zorundadr. Adam sulu deildir. nk insan yaamnn devam iin aba gstermek, her eyin zerinde olmaldr. Yukardaki rnek, deer analizi yapabilmek bakmndan ikilem oluturan ve problemi zerken bireyi aktif klan bir rnek olarak verilmitir. Ancak bu rnekte ilk bakta yansz grnen sorular olmasna ramen, dikkatli bakldnda sorularn hrszlk yapan kii etrafnda hazrlanm olmas ahlaki muhakeme asndan tek yanldr. Ders kitaplarnda kullanlan rnekler iin de ayn genellemeyi yapmak mmkndr. Bu trden sorularn eletirel dnceyi gelitirmede snrl bir rol sz konusudur. Burada akla retmenlerin kendi inisiyatiflerini kullanmak kouluyla farkl sorular ynelterek ierii zenginletirebilmesi alternatifi gelebilir. Ancak burada ele alnmakta olan, program klavuzunun ierii olduuna gre ve ayn zamanda programn beklentileri ve balaycl dnldnde, bu tr alternatiflerin de belli bir snr olduunu hatrlamakta fayda vardr. Programda deer retimine ilikin bir baka yntem olarak sunulan deer analizi yaklam, deer eitiminde dikkati, dnceyi ve ayrt etmeyi gerektiren bir analiz olup, deer sorularn duygusal olmadan aklc bir yolla test eden bir yntem olarak tanmlanmaktadr. Deer analizinde daha ok kanta ve aklc dnmeye dayal sorular yneltildiinden, daha az eletirilen bir yaklam olduu vurgulanmaktadr. Ancak bu yaklamda seilen rnekler, olduka belirleyici bir yere sahiptir. Zira seilen rneklerin sbjektif olmas durumunda rencinin yanl ynlendirilmesi sz konusu olabilecektir. Programda seilen rnek ise, sz konusu riskin boyutlarn gzler nne sermektedir. rnek aadaki gibidir (s:93-94): Alktan lmek zere olan bir kurt varm. yle zayfm ki kemikleri ksa tyl krknden bile belli oluyormu. Zar zor yryormu. Yiyecek bulmaya da pek midi yokmu. Bir aaca yaklamken bir kpek ona yaklam, ok kt grnyorsun ok uzun zamandr yemek yememi gibisin demi. Doru sylyorsun demi kurt. Sen ve arkadalarn koyunlar ok iyi koruduunuz iin uzun zamandr am.

89

idi gszm ve yiyecek bulma konusunda mitsizim. Sanrm yaknda leceim. O halde neden bize katlmyorsun? diye sormu kpek. Ben dzenli olarak alyorum ve karnm doyuruyorum. Sen de aynsn yapabilirsin. Bana yardm edersin ve beraber koyunlar koruruz. Bylece biz de senin koyun almandan korkmayz. Sen de a kalma konusunda endielenmezsin. Bu hepimiz iin iyi bir anlama olur. demi kpek. Kurt birka dakika dnm ve kpein hakl olduuna karar vermi. Birlikte kpein yaad kulbeye doru ilerlemeye balamlar. Fakat yrrken kurt kpein boynundaki tylerin azalm, boynunun incelmi olduunu fark etmi. Kpee bunu sormaya karar vermi ve sormu. Bunun iin endielenme demi kpek. O boynuma baladklar tasmann yeri, sahibim beni geceleri balar. Balamak diye barm kurt. Sen geceleri balandn m sylyorsun? yleyse seninle gelirsem benim de boynuma tasma takp balayacaklardr. demi kurt. Bu doru diye cevap vermi kpek. Fakat buna sonra alacaksn. Ben bunu artk dnmyorum bile. Fakat tasmayla balanrsam istediim gibi yrye ve komak istediim yere koamam. demi kurt. Eer seninle gelirsem zgr olamam ve byle dedikten sonra kurt dnm ve kamaya balam. Kpek kurdun arkasndan barm. Bekle geri dn, istediim zaman istediim her eyi yapamyorum. Ama ben salklym ve uyumak iin scak bir yerim var. Sen hayattan zevk alarak yaamak iin ok endieleniyorsun. Ben senden daha zgrm. demi. Yukarda verilen rnek yk bir ikilem ya da kmaz iermekte, sonuta kpek ya da kurdun dncelerini benimseme konusunda renci zgr braklmaktadr. Seme zgrln ve davranlarmzn sonularna katlanmamz gerektii mesajn veren bu ykde dikkat eken temel nokta, ikilemin bizzat kendisidir. Kukusuz bireyin yaamnda ikilemlerle karlamas olasl her zaman vardr; ancak, rencinin, kpein temsil ettii karnn doyurmak karlnda tm zgrlklerinden vazgeerek bir eit klelii ya da kurdun yapt gibi zgrlklerinden vazgemedii taktirde lme mahkum olaca ikilemine sokulmas durumunda lmeyi tercih etmeyeceine gre kpein yaam tarzn seecei beklenmektedir. Bu trden bir seimin, rencinin yaam algsnda kadercilie ynelii getirmesi bakmndan olumsuz bir etkide bulunabilecektir. Baka bir

90

ifadeyle, insanlarn gerektiinde zgrlk iin de mcadele verebilecekleri gibi mesajlara yer verilmemektedir. Buradaki ynlendirme, kpekten yana yapld gerei gz nnde bulundurulduunda, programn ideolojik zeminini aa vurmaktadr.

4.2.4

renme Alan Programda renme alan; Birbiri ile ilikili beceri, tema, kavram ve

deerlerin bir btn olarak grlebildii, renmeyi organize eden yapdr.(s:95) eklinde tanmlanmaktadr. Programda yer alan dokuz renme alan unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Birey ve Toplum Kltr ve Miras nsanlar, Yerler ve evreler retim Datm ve Tketim Zaman, Sreklilik ve Deiim Bilim, Teknoloji ve Toplum Gruplar, Kurumlar ve Sosyal rgtler G, Ynetim ve Toplum Kresel Balantlar

Yukarda verilen renme alanlar ABDdeki National Council For The Social Studiesin on tematik standardndan dokuzunu oluturmaktadr (1994). Bunlar; 1. Culture 2. Time, Continuity, and Change 3. People, Places, and Environments 4. Individual Development and Identity 5. Indviduals, Groups, and Institution

91

6. Power, Authority, and Governance 7. Production, Distribution, and Consumption 8. Science, Tecnology, and Society 9. Global Connections 10. Civil Ideals and Practices renme alanlar, bir ya da birden fazla akademik disiplini ierebilmektedir. Bu disiplinler; Psikoloji, Vatandalk Bilgisi, Antropoloji, Tarih, Corafya, Ekonomi, Sosyoloji, Hukuk bilimleridir. Disiplinler aras alanlar ise; Bilim, Teknoloji ve Toplum ile Kresel Balantlar olarak yer almaktadr (s:95). renme alanlarnn ieriklerini, kazanmlar somutlatrrken (Kocaman, 2006:58), yaplandrmac yaklama uygun olarak kazanmlar bilgi, beceri tutum ve deerler olarak gereklemektedir. Birey ve Toplum renme alannda, bireyin kiisel geliimi ve sosyal evrenin bu geliime etkisinin deerlendirilmeye alld ifade edilen programda, rencinin edindii kazanmlar kiisel ve sosyal yeterliliklerini tanyan, yeniliklere ak, etkili iletiim kurabilen, sorumluluk alabilen, bakalarna saygl, ibirliine ak, kendine gvenen, topluma yararl bir birey olarak yetimesi (s:95) olarak belirtilmektedir. Kltr ve Miras renme alannda, Trk kltrn oluturan temel elerin benimsenmesi, ulusal bilincin olumasn salayan kltrn korunmas ve gelitirilmesi gereinin kabul edilmesi hedeflenmektedir. Kltr ve Miras renme alannda, zellikle szl tarih zerinde durulmakta, belirli bir konu etrafnda o konuyla ilgili kiilerle yaplan ve kaydedilen uzun syleiler sonucu ortaya kan bilgileri belirli bir sistem ierisinde deerlendirerek incelemek (s:150) olarak tanmlanan szl tarih retimine zel bir nem verilmektedir. Szl tarih almas hem tarihsel olaylarla ilgili kiilerle hem de aile bireyleri ile yaplabilmektedir. Dier yandan yerel tarih retimi zerinde durulurken, rencinin yakn evresi hakknda

92

merak uyandrarak yaad mekann yerel ynetimleri ile iliki kurmas, bulunduu evrenin doal kaynaklar, i olanaklarn, tarihini v.b. renmesini amalamaktadr. Szl tarih almasnn programda nemli bir yer tutmas, kimi alardan olumlu ve olumsuz sonular dourabilecektir. rencinin tarihsel olaylara ilgisini arttrmada olumlu bir rol oynayabilecek olan bu yntem, tarihsel olaylar kiiselletirerek, btnsel bir ierikte alglamann nnde bir engel oluturmas bakmndan olumsuz sonular dourabilir. rencinin her konuda olduu gibi tarih renmede de aktif bir rol stlenmesi gerekten de nemlidir. Bu konuda zellikle mze ziyaretleri gibi programda da yer alan etkinlikler olduka ilevli olmakla beraber, zellikle tarih retiminde kiisellikten yola klarak yaplan etkinlikler, dn, bugn, yarn gibi kiisel zaman eritlerine arlk verilmesi, tarihin btnsel ynn geri planda tutmakta, rencinin be yl kapsayan Sosyal Bilgiler reniminde btnsel bir bak gelitirmesinin nemi gz ard edilmektedir. Yerel tarih retimi, zellikle ilkretim rencilerinin renme dzeyleri bakmndan yakndan uzaa ilkesiyle uyumlu olmas bakmndan ve rencide merak uyandrabileceinden dolay olumludur. Ancak, zellikle eski programlarn bilgi ykn ve ezberci yapsn eletiren yeni programn yaklam, daha nceki programn merkezi idare konusundaki bilgilere arlk veren yaklamnn yerini yeni programlarda yerel idareler almas bakmndan bu konuda nemli bir yenilik getirmemektedir. Ayrca yerel ynetim vurgusunun daha nceki blmlerde zerinde durulduu gibi, nmzdeki gnlerde yasalamas beklenen Yerel Ynetimler Yasa Tasars ile ilikisi gz ard edilemeyecei gibi, eitimin yerelleme sreci ile yakn bir ilikisi bulunmaktadr. Deien istihdam koullarnn yerel idareler ile kurulan ilikisinin en nemli gstergesi, giriimcilik ve kariyer bilinci kazanmnn drdnc snftan sekizinci snfa kadar sz konusu nitenin iinde yer almasdr. nsanlar, Yerler ve evreler renme alannda, insann evresi ile etkileimini tanmak, bu konuda eitli beceri ve deerleri kullanarak bu etkileimin neden ve sonularn anlamak ve gelecee ynelik bireysel ya da toplumsal bak as kazanabilmek amaland belirtilmektedir (s:96 ). Konularn yakndan uzaa

93

ilkesine gre, basitten karmaa doru basamaklandrld sz konusu renme alannda, benzerlik ve farkllk kavramlarndan yararlanlmaktadr. retim, Datm ve Tketim balkl renme alanna bakldnda, bilinli tketici olma, meslekleri tanma, ekonomik yaantlar, retim gibi ekonomi alan ile ilgili temalara yer verilmektedir. rencilerin yaamn ekonomik ynlerini tanmalar asndan nemli ve gncel olmasna ramen sz konusu renme alannda, bireyci yaklamn arlk tad gzlenmektedir. zellikle reklam, tantm, rn tasarlama, bilinli tketim, risk alma, kariyer planlama gibi piyasa koullarn ieren temalara gereinden fazla vurgu yaplmas dndrc olmakla beraber, bu durumun programn genel felsefesiyle elimediini sylemek mmkndr. Nitekim programn dayand, bilgilerin gndelik hayatla ilikilendirilmesi ve deien dnyann koullarna ayak uydurma gibi hedefler ile uyumlu olan bu temalar ayn zamanda neoliberal retilerin bir yansmas olmaktadr. Zaman, Sreklilik ve Deiim renme alannda rencilerin, gemibugn- gelecek balantsn kurmalar hedeflenirken, insanlk tarihi, zaman, mekan, kronolojiyi ierdii iin dier renme alanlar ile ilikilendirilmitir (s:97). Zaman algsnn bireyselletirilmesi, baka bir ifadeyle ocuun kendi yaam deneyimlerinden yola klarak oluturulmaya allmasnn, Yaammdan Kesitler adl etkinlik rneinde olduu gibi, tarihsel dnebilme becerisinin geliiminde nasl bir rol oynayaca soru iareti oluturmaktadr. Sz konusu etkinlikte, rencilerden doduklar gnden bugne onlar etkileyen olaylar sralamas istenmektedir. Bu sayede rencinin zaman ve kronolojiyi, deiim ve sreklilii anlamalar hedeflenmektedir (2005:143). Bu konuya ilikin programda daha genel bir konuda benzer bir etkinlik verilmemesi ve zaman konusunda yukarda ifade edildii gibi szl tarih almalarnn arlk kazanmas, rencinin tarihsel dnmeye ilikin becerilerini gelitirmede btnlkl bir bak as oluturamadn gstermektedir.

94

Bilim, Teknoloji ve Toplum renme alan, rencilerin yaratc, eletirel ve bilimsel dncenin bilim ve teknolojinin temeli olduunu; bilim ve teknolojinin geliim srecini ve toplumsal yaam zerindeki etkilerini kavrayarak bilgiye ulamada teknoloji kullanma becerisi edinmesi hedeflenmektedir (s:97). Proje tabanl retimin esas olduu programda teknolojik donanmn yeterlilii belirleyici olmakta, bilgisayar, projeksiyon ve tepegz kullanm, teknoloji okuryazarl balamnda nem kazanmaktadr. Gruplar, Kurumlar ve Sosyal rgtler renme alannda, sosyoloji, antropoloji, siyaset bilimi ve tarih disiplinlerinin kavramlarn kullanarak rencilerin, grup, kurum ve sosyal rgtlerin nasl olutuunu; onlar etkileyen ve kontrol eden mekanizmalar; bunlarn bireyleri ve kltr nasl etkileyip kontrol ettiklerini ve varlklarn nasl srdrp deitiklerini renmeleri amalanmaktadr (s:98). G, Ynetim ve Toplum renme alannda, rencilerin, bilinli bir vatanda olarak topluma tam katlma yollarn aratrarak grev ve sorumluluklarnn farkna varmalar hedeflenmektedir(s:98). Drdnc snfta yerel ynetimleri tanmaya ynelik etkinliklere arlk verilirken, beinci snfta merkezi ynetim ile ilgili etkinlikler arlk kazanmaktadr. Kresel Balantlar renme alannda, teknolojik gelimelerle birlikte farkl kltrlerin birbirleri ile olan ilikilerinin younlamas konu edilirken, rencilerin bu konuda bilinlendirilmesi amalanmaktadr. Bu renme alan sayesinde renciler; gelien dnyann gndemini takip eden, karlat sorunlar karsnda zm retebilen bilinli bir birey olma nitelii kazanacaktr (s:98).

4.3. renme ve retme Srecinde retmenin Rol Programn benimsedii renci Merkezli Yaklam (ME), retmenin renme ve retme srecindeki roln deitirmektedir (s:99).

95

Sanayi toplumunda bilgi toplumuna geiin bir gerei olarak eitim yaklamndaki bu deiim, toplumsal yaamn gerektirdii bireyin deien niteliklerine balanmaktadr (Erbil ve di., 2004 ). ME, rencilerin uygulamalara etkili bir ekilde katlmn gerektirirken, renmeyi renmenin esas olduu bu yaklam, rencilerin, retimin planlanmas ve deerlendirilmesi aamalarnda aktif rol oynamasn gerektirmektedir. Yaplan aratrmalar, rencinin renme srecinde aktif olmasnn renme srecini olumlu ynde etkilediini ortaya koymaktadr. Aktif renme, retmenin konu anlatarak ve rencilerin pasif olarak dinledii retim ynteminden farkl olarak, rencinin deiik kaynaklardan bilgiyi aratrarak bulmas, dzenlemesi ve yorumlamas, grup almalarna katlarak projeler hazrlamas esaslarna dayanmaktadr (Gmleksiz, 2005:347). renmenin her bireye zg olarak farkllat dncesinden hareketle, geleneksel retim yntemlerinin retmen merkezli anlayn yetersiz bulan ME yaklam programda renme srecinin sorumluluunun rencide olmas gerekliliini vurgulamaktadr (s:99). yaplandrmac yaklam ile desteklenen ME yaklam, bilginin bir ama deil, bir problemin zmnde ara olarak grlmesi gerektiini vurgulamaktadr. ME rencilerin bireysel farkllklarn dikkate alan bir yntemdir. Bu anlamda oklu zeka kuram yeni programlarda uygulanmas ngrlen bir kuramdr. oklu zeka kuram Gardner tarafndan gelitirilmi olup geleneksel anlaylardan farkl olarak, zekay, bir veya daha fazla kltrel yapda deeri olan bir rne ekil verme ya da problemleri zme yetenei olarak tanmlamaktadr. Kurama gre zeka ouldur sekiz farkl zeka alan bulunmaktadr. Bunlar, szel-dil, mantksalmatematiksel, grsel- uzamsal, mzikal, bedensel- kinestetik, sosyal, ze dnk (isel) ve doac zekadr (Bmen, 2004:5). Bireysel farkllklara dayanan bu yaklamda her zeka trne gre renme biimi farkllamaktadr. oklu zeka kuramn temel alan retmenden beklenen, her rencinin kendi zel yeteneine gre geliimine katkda bulunmasdr. (Gmleksiz, 2005:349).

96

ME yaklamnda retmenin rol, renciyi etkin klarak snfta katlm dzeyini attrmak olmaldr (s:100). Baka bir ifadeyle, retmen geleneksel retim ortamndaki gibi bilgiyi veren deil, rencinin bilgiye ulamasnda yol gsterici bir role sahip olmaldr. Bilgiye deil beceriye arlk verilen bu yaklamda retmenin asl grevi, etkinlikler hazrlayarak bu srece katkda bulunmak olmaldr. ME erevesinde programda nerilen etkinlik trlerinden bazlar (s:101102) unlardr: rnek olay incelemesi, reklam/poster/afi hazrlama, grsel imge oluturma, balk bulma, rnek verme, dramatizasyon, kavram haritas oluturma, grme yapma. Grup almalarna ncelik verilerek ibirliine dayal renmenin benimsendii ME yaklamnda, etkinliklerin gruplar halinde yaplmas ngrlmektedir. Yeni programn pilot uygulamasnn yapld okullarda yaplan bir aratrmaya gre, grup almalarnn renciler tarafndan her zaman baarl sonular veremedii ortaya konulmaktadr. Aratrmann bulgularna gre, rencilerin, renme sorumluluunu paylamada isteksiz olduklar, iblm ve grup almasn benimsemedikleri gzlenmitir (Bukova ve di., 2005:406). Grup ya da kme almalarnn olumlu ynlerinin yan sra, zellikle renme srecinde baz sorunlar yaratabildii ifade edilmektedir. zellikle rencilerin, bireysellemesine, kimi rencilerde ekingenlie ve konu btnln kavramada gle neden olduu vurgulanmaktadr (Ergun, 2005:96). Geleneksel eitim sisteminin retmen merkezli anlay birok bakmdan eletirilmektedir. Ezberci ve otoriter bir yntem olarak grlen retmen merkezli yaklamn eitim ve retimi olumsuz etkiledii konusunda birok uzman gr birlii iindedir (Kaya ve Tfeki, 2005:5). Ancak, ME yaklamnn rencinin bilgi edinme srecinde, kimi sorunlar ele almasnda yarar vardr. Yaplan aratrmalar, rencilerin bilgiyi seme konusunda zgr brakldklarnda, hangi bilgiyi edinmeleri gerektiini seememe sorunu ile kar karya kaldklarn gstermektedir. Dier yandan, retmenlerin rencilerin tmn etkin klmada

97

glk ektikleri, zellikle de grup almalarnda ekingen rencileri harekete geirmede zorlandklar ortaya konulmaktadr (Gltekin, 2005:525- 545).

4.4. lme ve Deerlendirme Programda ME yaklamnn gerektirdii ekilde, yalnzca yazl ve szl snavlara dayanan bir lme ve deerlendirmenin yetersizliine dikkat ekilerek, lme ve deerlendirmenin renme sreci ierisinde ve oklu deerlendirme ile yaplaca ifade edilmektedir. Buna gre, rencilerin etkinliklere katlma dzeylerini len gzlem formlar, rencilerin kendilerini deerlendirdikleri z deerlendirme ve grup deerlendirme formlar, performans devleri vb. aralar kullanlmaktadr (s:103-104). Programn lme ve deerlendirme yaklamnn baz durumlarda gle ve karmakla neden olabilecei ifade edilmektedir. renciler renmelerini gsteren rnler ortaya koyduklarndan, almann amalaryla ilgili geri bildirim salamak nemli olup rencinin geliimini izlemek asndan baar ltlerinin belirsizliinin retmenler asndan glk yarataca (Gltekin, 2005:327) belirtilmektedir. Ayrca lme ve deerlendirme srecine rencilerin katlmnn

gerekliliinden dolay deerlendirmenin uzun bir srece yaylmas szkonusudur.

98

SONU Kreselleme, ekonomik, sosyal ve kltrel balamlarda deerlendirilen ve kapitalist sistemin belirli bir evresine iaret eden bir sre olup 1980lerle birlikte dnya leinde yaanan bilgi teknolojilerindeki devrimi ve dnyadaki btnlemeyi anlatan bir kavramdr. te yandan ayn srete, sosyalist bloun dalmas ve bunun paralelinde Bat Avrupa merkezli soysal devlet anlaynn zlmesi ile birlikte yaygnlaan neoliberalizm, kreselleme srecinin bir baka nemli sonucu olmaktadr. Kreselleme sreci ile birlikte DB, IMF gibi uluslar aras kurulular, neoliberal politikalarn dnya geneline yaylmasnda en nemli aktrler olurken, yeni ekonomik yaklamda sosyal devletin yerini alan piyasa sistemi, ulus devletlerin piyasac yaklamlara gre yeniden biimlendirilmesiyle birlikte uluslar aras dzeyde balayc bir yapya yol amtr. Merkez lkelerden balayan neoliberal uygulamalar uluslar aras kurulularn araclyla evre lkelere yaylrken, 1980lere kadar evre lkelerin izledikleri ie dnk kalknma stratejilerinin yerini da ynelik birikim stratejisine ynelme ya da dnya leindeki sermaye dngsne katlma almtr. Yapsal bir biim olan ie ynelik sermaye birikim mekanizmasnn nemli deiikliklere uramasna yol amtr. Bu durum evre lkeleri uluslar aras mekanizmalarn basksna daha ak hale getirirken, dnya ile entegrasyonun yapsal uyarlama politikalar ile salanmas zorunlu hale gelmitir. Sosyal devlet anlaynn zlmesi ile birlikte kamu alannn yeniden dzenlenmesini ieren yapsal uyarlama politikalar, devletin kltlmesini ngren bir dizi reforma neden olmaktadr. Ademi merkeziletirme, zelletirme gibi admlarla tasfiye olan kamu alan ve genel olarak hizmet sektr piyasann kurallarna gre yeniden biimlendirilmektedir. Kamu reformu olarak adlandrlan bu srete, piyasaya uyarlanm esnek retim, esnek alma gibi istihdam yaklamlar hakim olmaya balamtr.

99

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei olarak tarif edilen yeni toplumsal yaam, bilginin metaya dnt bir dnemde, tm toplumsal kurumlarn yeniden yaplandrlmasn getirirken, bilgilenmenin gerekletii en nemli alanlardan biri olan eitim alannda da dnya leinde yeni dzenlemelere gidilmektedir. Eitimin yalnzca rgn eitim kurumlar ile snrlanamad gnmzde, insan yaamnn birok alannda renme sreci gerekleebilmektedir. Yine bilgi teknolojilerindeki hzl geliime balanabilecek bu durum, ok eitli yollarla gerekleebilmektedir. Ancak yine de okulda alnan eitim halen eski nemini ve belirleyici roln korumaktadr. Bu nedenle rgn eitim alannda, yeni istihdam anlaylarna gre biimlenen yeni eitim ve retim yaklamlar ve programlar yerlemeye balamaktadr. Eitim alannn yeniden yaplandrlmas, farkl boyutlarla gereklemektedir. Ekonomik boyutuyla eitim alan dier kamu sektrlerinde olduu gibi, birincisi yerelleme, ikincisi zelletirme aamalarndan geilerek piyasaya almaktadr. retim programlar ise bu srece paralel olarak, piyasann gerektirdii biimde yeniden dzenlenmektedir. Eitimde frsat eitliini salayan kamusal eitim sisteminin bu ekilde piyasaya almas ise, eitimde elemenin byk oranda artmasna neden olmaktadr. zellikle bilgiden ok beceriye arlk vermekte olan yeni retim programlar, teknoloji okuryazarlna odakl ve akademik eitimden ok mesleki eitime ynelen bir yap sergilemektedir. Yeni istihdam koullarnn ara eleman gereksinimine uygun olarak dzenlenen retim programlar yeni renme yaklamlarna gre biimlendirilmektedir. Kresellemenin getirdii yeni toplum post modern olarak nitelendirilirken, post modern toplum yapsnn zellikleri yukarda zetlenen gelimelere uygun olarak bilgi toplumunun metalam ve srekli yenilenen bilgi yaklamna paralel olarak, epistemolojik bakmdan bilginin grecelii temelinde, kltrel ve bireysel farkllk zerine ina edilmektedir. Yeni ekonomik ilikilerle birlikte olutuu iddia

100

edilen post modern toplumun ideologlarnn temel iddialar ise bat bilimine temel olan aydnlanma dncesine kartlk zerine kurulmaktadr. Pozitivist bilim anlayna tamamyla kar kan post modernist kuramclar, kesin bilgileri reddederken bilginin greceli olduu iddiasndan hareketle idealist yaklamlar sergilemektedirler. Neoliberal akmn bir uzants olarak postmodernizm piyasa ekonomisini yceltmenin yannda, ar bireycilie neden olan farkllk vurgusu ve buna elik eden grececi yaklamlar ile eitim ve retim biimleri zerinde byk lde etkili olmaktadr. Yeni retim programlarnda hem de kullanlmakta bireysel olan yaplandrmac fazlasyla ne

(constructivist) renme yaklam, post modern epistemolojiye gre biimlenirken hem idealizme yaklamakta farkllklar karmaktadr. Yaplandrmacla gre bilgiler, her bireyin kendi deneyimlerine ve kiisel inanlarna gre yaplandrlr. Hangi bilgiyi reneceini bireyin kendisi seer ve kendi bireysel durumuna gre ekillendirir, nk kiinin dncesinden bamsz olarak nesnel bilgi yoktur ve dil, kltr ve bireysel bilin, bilginin oluumunda etkendir (Aydn, 2006:33). Bu ekilde temellendirilmekte olan yaplandrmaclk yaklamnn, bilgiyi edinme srecini bireyin kendi znel seimine brakmas, evrensel, genel geer bilgilerin nasl edinilecei konusunu bolukta brakmaktadr. Trkiyede Cumhuriyetin kuruluu ile birlikte, eitim merkezi olarak dzenlenen bir kurum haline gelmi, Tevhidi Tedrisat Kanunu ile birlikte Milli Eitim Bakanl Tarafndan dzenlenmeye balamtr. Eitimin ideolojik yeniden retim ilevine uygun olarak kurulu yllarndan itibaren milli eitim politikas ulusdevlet bilincini gelitirmeye dnk olarak biimlendirilirken, sanayileme ve kalknma hedeflerine uygun bir biimde genel eitim anlay benimsenmitir. 1980lere kadar eitim sisteminin kimi dnemsel farkllamalara ramen ierii u elere dayanmaktadr (ulhaolu, 2005:23): Pozitivizm, aydnlanma, genel bilgi ve kltr, toplum bilimleri.

101

1980lerle birlikte neoliberal politikalarn uygulanmaya balamas, kamu sektrne ayrlan kaynaklarn azalmas eitim hizmetlerine de yansyarak, eitimin niteliinde byk oranda de yol amtr. Devlet okullarndaki nitelik d zel eitim kurumlarnn yaygnlamasn beraberinde getirmitir. Piyasann ve rekabet sisteminin baat hale gelmesi, eitim sistemine hem sektrel bazda yansm, hem de eitimin ierii anlamnda yeni dzenlemelere neden olmutur. Piyasa sisteminin esnek ynetim yapsn ifade eden Toplam Kalite Ynetimi uygulamalar bu durumun en ak gstergesidir. Dnya Bankas destekli Mfredat Laboratuar Okullar Projeleri de ayn srecin bir paras olarak eitim alannn piyasa sistemine gre ekillendirilmesinin aamalar olmaktadr. Sektrel olarak eitim alannn yeniden yaplandrlmasn ngren almalarnn dier ayan ierik anlamndaki deiimler oluturmaktadr. Trkiyedeki eitim felsefesini oluturan yeni paradigmann temel eleri yle zetlenebilir (ulhaolu, 2005:24): Mikro pozitivizm- teknisizm, metafizik arlkl yaklam, genel bilgi yerine ilevli bilgi, toplum bilimleri yerine teknoloji fetiizmi. Bu dnmn temel nedeni ise sermaye odakl sistemin piyasa, rekabet ve esneklik kurallarna uyarlama gereksinimidir. lkemizdeki eitimin temel amalar u ekilde zetlenmektedir(Tezcan, 1992:45): a. Ekonominin insan gc ihtiyalar, b. Eitimde frsat eitliinin amac, c. Bireyin tketici toplum ile teknolojik toplum hakkndaki grn yanstan emel ve arzular, d. Bireyin hzl bir toplumsal, ekonomik ve teknolojik evrime ayak uydurmasn salama zorunluluu. zellikle son yllarda yaanan eitim reformu ile birlikte lkemizde yukardaki amalardan eitimdeki frsat eitliinin geri plana itilip son iki ama olan tketici toplum arzusu ve teknolojik evrime ayak uydurma amalarnn ne kt sylenebilir. Yeni retim programlar, yukarda sz edilen eitimde yeniden yaplandrma sreciyle balantl olarak uygulamaya konulmutur. lkretim

102

programlarnn bir lkedeki eitim sisteminin zmlenmesinde en nemli verileri salad gerei gz nnde bulundurulduunda, yeni retim programlar Trkiyede yaanmakta olan eitim reformunu aklkla ortaya koymaktadr. Temelde piyasaya ait olan giriimcilik kavramnn mfredata girmesi, zellikle Sosyal Bilgiler dersi programnda yer alan bilinli tketim , para, reklam gibi piyasaya ait yaam biimlerinin aktarm sz konusu gelimelerin bir rn olmaktadr. te yandan, bilimsel yaklam asndan temelde birbirleriyle herhangi bir atmas olmayan Newton ile Kuantumu epistemolojik bakmdan kar kaya getiren ve kuantumun grelilik teorisini metafizik yorumlara ak hale getiren programn mimarlar, pozitivizm kart bir tutum sergilemektedirler. Yeni programlarn zellikle yaplandrmacl benimsemesi de gz nnde bulundurulduunda post modern bir yaklam sergilediini sylemek mmkndr. Sosyal Bilgiler dersi programnn proje tabanl yaklam, bilgiden ok beceriye dayanan ve rencilerin yaparak renme anlayn temel alan bir yaklam olmakla beraber, ok fazla ekipmana ve teknolojik donanma ihtiya duymas lkemizdeki olanaklar dnldnde uygulanmas olduka g grnmektedir. Kukusuz alt yapnn salanmadan byle bir deiiklie gidilmesi temel bir sorundur; ancak, proje tabanl retim yaklam kendi iinde de problemler tamaktadr. Sosyal Bilgiler Programnn ele alnd blmde ayrntl olarak deerlendirilen bu yaklamn dayand temel argman bilgiyi rencilerin kendilerinin semesi gerektii olduundan, rencilerin zellikle de iinde bulunduklar 10-14 ya dnemi iin seimlerinin salkl olabilecei konusunda gereinden faz bir gven sz konusu olmakta, genel bilgilerin hangi yollarla verilecei sorusu yantlanmamaktadr. Gnmzde hala tartmal olan sz konusu retim yaklamlarnn ve oklu zeka kuramlarnn eletirel ve yaratc dnceyi gelitirmede tek zm yolu olarak grlmesi problemli bir durumdur. lkemizde eitim sisteminin ezberci yapsnn, eletirel ve yaratc dncenin geliimine engel olduu konusu kabul edilen bir gerektir. Bununla birlikte, birok metafizik e ile donatlm olan yeni retim programnn eletirel

103

ve yaratc dnceyi gelitireceine ilikin kesin bir yarg ne srmek yanl olacaktr. lkemizdeki eitim sisteminin yeniden dzenlenmesi gerekten de hayati bir zorunluluk tamaktadr. Ancak byle bir deiiklie gidilirken btnsel bir yaklam sergilenmeli, lkenin kendi olanaklar, kltrel yaps, kalknma hedefleri dikkate alnmaldr. Kukusuz dnyadaki gelimelere kapal olmak bir zm deildir. Bununla birlikte, henz alt yap dzenlemeleri tamamlanmam, blgesel eitsizlik sorunlar zlmemiken programlar deitirmek yzeysel bir deiiklik olacaktr. Henz elektrik skntlar bile zlmemi olan onlarca ky bulunan lkemizde, internet yoluyla eitimden bahsedilmesi irrasyonel bir yaklamdr. Yeni bir program hazrlanrken, piyasac -en kt insanlk dramlarna yardmsever bir bakla deil kar olanaklaryla bakan- bencil, toplumsal yaamdan ziyade bireysel ihtiyalarn azami dzeyde giderilmesini amalayan ve dolaysyla srekli doyumsuz, mutsuz bireyler yetitirmek yerine ncelikle insanlk tarihinin bugne dek biriktirdii bilimsel bilgilerin nda, dnya ve lke ihtiyalar erevesinde eletirel, yaratc, paylamc ve mutlu insanlar yetitirmek hedeflenmelidir.

104

KAYNAKA
Aktay, Y. (2002). Eitimde Kresel mknlar-Kreselleen Dnyada Eitimde Frsat Eitlii ve zgrleim Frsatlar zerine. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. Say 2.( Mays 2002). s.7-22 Althusser, L. (2003). deoloji ve Devletin deolojik Aygtlar stanbul: thaki Yaynlar. Apple, M. (2004). Neoliberalizm ve Eitim Politikalar zerine Eletirel Yazlar Ankara: Eitim Sen Yaynlar. Apple, W. M. (2002). Kresel Tehlikeler: Eitimdeki Eitsizlikler ve Neo-Liberal Politikalarn Bir Mukayesesi. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. Say 2.( Mays 2002). s.23-46 Arslanolu, . (2002). Eitim Felsefesi Gazi Eitim Fakltesi Felsefe Eitim Grubu Ders Notlar Ankara: Gazi Bro Yayn Avrupa Birlii Delegasyonu (2005). Bilgi Toplumu. Eriim: http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/bilgitop.html. (eriim tarihi:15.06.2006) Aydn, M. (2000). Kurumlar Sosyolojisi Kurumlara Balang erevesinde Bir alma Ankara: Vadi Yaynlar. Balkan, N. Savran, S. (2004). Neo-Liberalizmin Tahribat Trkiyede Ekonomi, Toplum ve Cinsiyet stanbul: Metis Yaynlar Bakaya, F. (Der.). (1999). Kreselleme mi? Emperyalizm mi? Piyasac Efsanenin k Ankara: topya Yaynevi. Belek, . (2004) Esnek retim Derin Smr stanbul: NK Yaynlar Bourdieu, P. (2006). Kar Ateler stanbul: Yap ve Kredi Yaynlar. Brecher, J. Costello, T. Brendan, S. (2002). Aadan Kreselleme Dayanmann Gc stanbul: Aram Yaynclk. Budak, L. Kocaman, . (2006). Yaplandrmaclk ve Sosyal Bilgiler Eitimi Yaplandrmaclk ve Eitime Yansmalar Sempozyumu (29 Nisan 2006). zel Tevfik Fikret Okullar Bukova-Gzel, E. Alkan, H. (2005). Yeniden Yaplandrlan lkretim Program Pilot Uygulamasnn Deerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. Say 5.( Kasm 2005). s. 387-409

105

Bmen, N.T. (2004). Okulda oklu Zeka Kuram Ankara: Pegem A Yaynclk. Callinicos, A. (2005). Toplum Kuram Tarihsel Bir Bak stanbul: letiim Yaynlar. ulhaolu, M., (2005). Kapitalizmde Eitimin deolojik levleri Sol Meclis Eitim Sosyalizm ve Eitim Sempozyumu Ankara: Nazm Kltrevi Yaynlar, s21-26. Demirer, G. Demirer, T. Duran, M. Grgn, T. Orhangazi, . zgr, G. Yapc, K. (1999). Neo-Liberal Saldr Kriz ve nsanlk Ankara: topya Yaynevi. Doan, E., (2002). Eitimde Toplam Kalite Ynetimi, Academyplus yaynevi, Ankara. DPT (2000). 8. Be Yllk Kalknma Plan, Kreselleme zel htisas Komisyonu Raporu. Eriim: http://www.ekutup.dpt.gov.tr/ kalkinmaplanlari/ (eriim tarihi:09.06.2006) DPT (2000). 8. Be Yllk Kalknma Plan, 2001-2005, nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi: Eitim, Eriim: http://www.ekutup.dpt.gov.tr/ kalkinmaplanlari/ (eriim tarihi:15.02.2006) Duru, ., H., (2004) Fizik Konular da Fizikilere Braklacak Deil Ya? Bilim ve Gelecek Dergisi, Say.7 (Eyll 2004), s.49. Eagleton, T. (1996). deoloji stanbul: Ayrnt Yaynlar. Ercan, F. (2004). Sermaye Birikiminin elikili Sreklilii: Trkiyenin Kresel Kapitalizmle Btnleme Srecine Eletirel Bir Bak Neoliberalizmin Tahribat: Trkiyede Ekonomi, Toplum Ve Cinsiyet , Der: Balkan, N., Savran, S., stanbul: Metis Yaynlar, s: 9-44 Ergun, D. (2005). Sosyoloji ve Eitim Ankara: mge Kitabevi Yaynlar. Giddens, A. (2004). Modernliin Sonular stanbul: Ayrnt Yaynlar. Gk, F. (2004) Eitimin zelletirilmesi Neoliberalizmin Tahribat: Trkiyede Ekonomi, Toplum Ve Cinsiyet , Der: Balkan, N., Savran, S., stanbul: Metis Yaynlar, s:94-110

106

Gmleksiz, M. S. (2005). Yeni lkretim Programnn Uygulamadaki Etkinliinin Deerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. Say 5.( Kasm 2005). s. 339-384. Gler, B.A. (2005). Yeni Sa ve Devletin Deiimi Yapsal Uyarlama Politikalar 1980-1985 Ankara: mge Kitabevi Yaynlar. Gltekin, M. (2005). lkretim Beinci Snf Sosyal Bilgiler Dersinde Proje Tabanl renmenin renme rnlerine Etkisi. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. Say 5.( Kasm 2005). s. 519-547. Grkan, T. ve Dr. Gke, E. (1999). Trkiyede ve eitli lkelerde lkretim, Program-renci-retmen Ankara: Siyasal Kitabevi. Harvey, D. Esneklik: Tehdit mi Yoksa Frsat m? Toplum ve Bilim 56-61 Bahar 1993, s:83-92 Gven, . (2000). Trkiyede Devlet Eitim ve deoloji Ankara: Siyasal Kitabevi Hirtt, N. (2005). Brkselden Lizbona: Avrupa Yuvarlak Masasnn(ERT) Avrupa Komisyonu Tarafndan Yrrle Konulan Eitim Program. Eitim Bilim ve Toplum Dergisi. Say 10.( Bahar 2005). s.74-85. nal, K. (2004). Eitim ve ktidar Trkiyede Ders Kitaplarnda Demokratik ve Milliyeti Deerler Ankara: topya Yaynlar nal, K., (2001). Eriim: tarihi:14.08.2006). Jessop, B., (2005), Hegemonya, Post-Fordizm ve Kreselleme Ekseninde Kapitalist Devlet, letiim Yaynlar, Ankara Kale, N. (2003). Nasl Bir nsan? Nasl Bir Eitim Ankara: topya Yaynevi. Karslen, G. E. (2002). Eitim Ynetiimi, Kreselleme ve Demokrasi. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. Say 2.( Mays 2002). s.95-104. Kaya, Z. Dr. Tfeki, S. (2006). Yaplandrmac Yaklama Gre renme-retme Ortam ve retmen Yaplandrmaclk ve Eitime Neoliberal Eitim Politikalar Ve niversiteler, (eriim http://www.evrenselbasim.com/mail.asp?id=518

107

Yansmalar Sempozyumu (29 Nisan 2006). zel Tevfik Fikret Okullar. s.5-7 Keskin, N. (2003). Eitimde Reform Kamu Ynetimi I. Ulusal Kurultay (18-19 Aralk 2003). nn niversitesi, Malatya. Kzler, R., (2004) Postmodern Muhafazakarlarn Yeni Eitim Modeli, Bilim ve Gelecek Dergisi, Say.7 (Eyll 2004), s.47-48. Ko, G., Demirel, M. (2005) Davranlktan Yaplandrmacla: Eitimde Yeni Bir Paradigma Eriim: http//www.gazete.hacettepe.edu.tr/eitim.html (eriim tarihi:14.08.2006) Larrain, J. (1995). deoloji ve Kltrel Kimlik nc Dnya Gerei stanbul: Sarmal Yaynevi Marshall, G. (1999). Sosyoloji Szl Ankara: Bilim ve Sanat Kitabevi Mende, F. (1998). Yeni Teknolojiler ve rgtlenmesi: Esnek Otomasyon Teknolojilerinin Trkiyede Kullanm Toplum ve Bilim 77, s:160-173 Nanda, M. (2001). Bilimin Toplumsal Yap-bozumuna Kar: 3. Dnyadan Uyarc Masallar, Marksizm ve Post-modern Gndem Ankara: topya Yaynevi. s.73-101. National Council For The Social Studies. (1996) About NCSS Eriim: http://www.ncss.org (eriim tarihi 27.08.2006) Robertson, R. (1999).Kreselleme Toplum Kuram ve Kresel Kltr Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar. Salolu, C., (2004). Hibir Fiziki Newtonu Braktm Kuantum Mantna Getim Demez., Bilim ve Gelecek Dergisi, Say.7 (Eyll 2004), s.49. Seluk, Z. (2005) MEB Mfredat Gelitirme Sreci Eriim: http://www.meb.gov.tr/ttkb/programlar.html/ (eriim tarihi:25.07.2006) Sokal, A., Bricmont, J (2002). Son Moda Samalar Postmodern Aydnlarn Bilimi Ktye Kullanmalar stanbul: letiim Yaynlar.

108

T.C Milli Eitim Bakanl Talim Ve Terbiye Kurulu Bakanl. (2005). Programlarn Gelitirilmesini Gerekli Klan Nedenler Eriim: http://www.meb.gov.tr/ttkb/programlar.html/ (eriim tarihi:16.04.2006) T.C Milli Eitim Bakanl Talim Ve Terbiye Kurulu Bakanl. (2005). Programlarn Yaklam Eriim: http://www.meb.gov.tr/ttkb/programlar.html/ (eriim tarihi:16.04.2006) T.C. Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl. (2005). lkretim Hayat Bilgisi Dersi retim Program ve Klavuzu (1-2-3. Snflar). (Taslak Basm). Ankara: Devlet Kitaplar Mdrl. T.C. Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl. (2005). lkretim Fen ve Teknoloji Dersi 4-5. Snflar retim Program ve Klavuzu. (Taslak Basm). Ankara: Devlet Kitaplar Mdrl. T.C. Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl. (2005). lkretim Sosyal Bilgiler Dersi 4-5. Snflar retim Program ve Klavuzu. Ankara: Devlet Kitaplar Mdrl. T.C. Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl. (2005). lkretim Sosyal Bilgiler Dersi 6-7. Snflar retim Program ve Klavuzu (Taslak Basm). Ankara: Devlet Kitaplar Mdrl. Tazebay, A. elenk, S. Tertemiz, N. Kalayc, N. (2000). lkretim Programlar ve Gelimeler, Program Gelitirme lke ve Teknikleri Asndan Deerlendirmesi. Ankara: Nobel Yayn Datm Tezcan, M. (1992). Eitim Sosyolojisi Ankara: Zirve Ofset. Timur, T. (2000). Kreselleme ve Demokrasi Krizi Ankara: mge Kitabevi Yaynlar. TUBTAK BLTEN, (2006). Bilgi Toplumu Politikalar zerine Bir Deerlendirme Eriim: http://www.tubitak.gov.tr./ (eriim tarihi:15.06.2006) Tonak, E.A. (Der.) (2000). Kreselleme Emperyalizm Yerelcilik i Snf Ankara: mge Kitabevi Yaynlar. stel, F. (2005). Makbul Vatandan Peinde II. Merutiyetten Bugne Vatandalk Eitimi stanbul: letiim Yaynlar. Yeldan, E. (2005). Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi Blm, Birikim ve Byme stanbul: letiim Yaynlar.

109

Yentrk, N. (1993) Post- fordist Gelimeler ve Dnya ktisadi blmnn Gelecei, Toplum ve Bilim 56-61 Bahar 1993, s:42-56 Yldrm, C., (2004). Reform Canbazl Bilim ve Gelecek Dergisi, Say.7 (Eyll 2004), s.48. Yldrm, H. A., (2002). Eitimde Toplam Kalite Ynetimi, Nobel Yaynevi, Ankara Yldzolu, E. (1996). Globalleme ve Kriz stanbul: Alan Yaynclk. Yksel, S. (2005). Kohlberg ve Ahlak Eitiminde rtk Program: Yeni lkretim Programlarnda Yer Alan Ahlaki Deerleri Kazandrma iin Bir Alm. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. Say 5.( Kasm 2005). s.307-308. Ycel, K. (2000). Bilim-teknoloji Politikalar ve 21. Yzyln Toplumu (http://www.ekutup.dpt.gov.tr/bilim/ ), ( eriim tarihi:20.06.2006) Wagner, P. (2005). Modernliin Sosyolojisi zgrlk ve Cezalandrma stanbul: Ayrnt Yaynlar.

110

ZGEM 1978 ylnda zmirde dodum. lk ve Orta renimimi zmirde tamamladktan sonra, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blmnden 1998 ylnda mezun oldum. Ayn yl Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde Genel Sosyoloji ve Metadoloji Anabilim Dalnda Yksek Lisansa baladm. Halen Milli Eitim Bakanlnda retmen olarak Ankarada grev yapmaktaym.

111

ZET Yksek Lisans Tezi KRESELLEME VE TRKYEDE ETM POLTKALARI: YEN LKRETM MFREDATI SOSYAL BLGLER PROGRAMI ZERNE BR NCELEME Yasemin DOAN EKEN Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Genel Sosyoloji ve Metodoloji Ana Bilim Dal Danman: Yrd. Do. Dr. Dilek FT YELTUNA Kreselleme sreci ekonomik, sosyal ve kltrel ilikilerinin tmn dnme uratrken, bu dnm sreci sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei olarak adlandrlmaktadr. Neoliberal politikalarn yaygnlat bu srete eitim alannda yerelleme, zelletirme ve yeni istihdam politikalar erevesinde retim programlarnn deiimini ieren bir dizi reform yaanmaktadr. Bata Kuzey Amerika, Avrupa Birlii ve eitli Uzak Dou lkeleri olmak zere dnyann birok lkesinde eitim alannda yeniden yaplandrma almalar hz kazanmaktadr. Eitim alannda kkl reformlar kapsamnda yer alan yeniden yaplandrma srecinde retim programlarndaki deiim nemli bir yere sahiptir. renme ve retme anlaynda yaplandrmac retim yaklamnn benimsendii yeni retim programlar, post-modern epistemolojiden etkilenmekte ve sanayi toplumundan bilgi toplumuna geiin gerektirdii bireyin yetitirilmesini temel almaktadr. Trkiyede Milli Eitim Bakanl tarafndan 2005-2006 retim ylnda uygulamaya konulan yeni ilkretim mfredat yeniden yaplandrlma anlay ile hazrlanmtr. Bu almada deien retim programlarndan biri olan Sosyal Bilgiler Program, Eitim Reformu ve Yeni retim Yaklamlar erevesinde eletirel bir bak ile nitel analiz yntemi kullanlarak ele alnmaktadr. Elde edilen sonular almann sonu blmnde ortaya konulmaktadr. 2006, 110 sayfa Anahtar Kelimeler: Kreselleme, Neoliberalizm, Eitim Reformu, Bilgi Toplumu, Yeni lkretim Program, Yaplandrmac retim Yaklam, renci Merkezli Eitim Modeli, Sosyal Bilgiler.

112

ABSTRACT Master of Science Thesis GLOBALIZATION AND EDUCATION POLICIES IN TURKEY: A STUDY ON NEW PRIMARY SCHOOL CURRICULUM SOCIAL SCIENCE PROGRAMME Yasemin DOAN EKEN Ege University Social Science Institute Main Science Chair of General Sociology and Methodology Supervisor: Assistant Professor Dilek FT YELTUNA While globalization process transforms all the economical, social and cultural relations, this transformation process is named as transition from industrial society to informational society. It has been recently encountered a series of reforms that involve the changes in education area within the framework of localization, privatization and new employment policy throughout globalization policies becoming widespread. Basically, in many of the North American, European and Far Eastern countries re-constructive applications in education area has been accelerated. The changes in curriculum have a vital role through out re-constructive applications which has been taken a part in scope of radical educational reforms. New education curriculums considered via constructive education and learning mind, are influenced from post-modern epistemology and based on individual bringing up which is a necessity of transition from industrial society to informational society. The new curriculum of primary school which has been applied since 20052006 academic year by Ministry of Education in Turkey was prepared via reconstructive mind. In this study, curriculum of social science is taken into consideration critically by a qualitative analysis method through out educational reform and new education approaches framework. The results which have been found are discussed in the conclusion part of the thesis. 2006, 110 pages Key Words: Globalization, Neoliberalism, Education Reform, Information Society, New Primary School Curriculum, Constructive Education Approach, Student Centralized Education Model, Social Science.

113

You might also like