T.

C MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ENDSTRYEL OTOMASYON TEKNOLOJLER

SFC PROGRAMLAMA MODL

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................... iii GR....................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1..................................................................................... 3 1.SFC PROGRAMININ TEMELLER .................................................................... 3 1.1.SFCnin Tantm............................................................................................ 3 1.2. SFC Hakknda Bilgi....................................................................................... 5 1.2.1. STL (Step ladder) - RET (Return) .......................................................... 5 1.2.2. State S..................................................................................................... 6 1.3. SFC Programlama zellikleri ........................................................................ 6 1.4. SFCnin Aka Gre Snflandrlmas............................................................ 7 1.4.1. Tek Hat alma (Single flow) ................................................................ 7 1.4.2. Seici Dallanma (Selective Branch Flow) ............................................... 8 1.4.3. E Zamanl Dallanma (Translational Branch Flow) ................................. 9 1.5. SFC VIEW (SFC Penceresi) .......................................................................... 9 1.6. SFC Programnn ve Aklamalarn Ynetimi .............................................. 10 1.7. Program Tipleri ........................................................................................... 11 1.7.1. SFC Program ....................................................................................... 11 1.7.2. Olay / Gei Merdiven Diyagram......................................................... 12 1.7.3. SFC Program Yaps ............................................................................. 13 1.7.4.Kursr Sembol ve Giri Sembol ......................................................... 16 1.7.5. SFC Programlama Temel Bilgileri ........................................................ 17 1.8. SFC Programnn Oluturulmas .................................................................. 20 1.9. SFC Programn Yazdrma........................................................................... 21 UYGULAMA FAALYET ............................................................................... 24 LME VE DEERLENDRME...................................................................... 31 RENME FAALYET2................................................................................... 32 2.LER SEVYEDE SFC PROGRAMI YAZIMI .................................................. 32 2.1. Adet Silindirin PLC ile Kontrol Uygulamas ........................................ 32 2.1.1. Ayr Silindirin Srayla leri Gidip Srayla Geri Gelmesi Uygulamas 32 2.1.2. Ayr Silindirin Srayla leri Gidip Ayn Anda Geri Gelmesi Uygulamas .................................................................................................... 39 2.1.3. Ayr Silindirin Hareketinin stee Bal Olarak Kontrol Edilmesi Uygulamas .................................................................................................... 46 2.2.Trafik I Kontrol..................................................................................... 53 2.2.1. Program Admlarn Belirlemek iin Sistemin Ak emasn karmak ....................................................................................................................... 54 2.2.2. Gvenli alma iin Gvenlik nlemlerini Tespit Etmek .................... 55 2.2.3. Kontrol Programn Yapmak ................................................................. 55 2.2.4. Program PLC Cihazna Yklemek ....................................................... 58 2.2.5. PLC yi Run Konumuna Alarak Sistemi altrmak............................. 58 UYGULAMA FAALYET ............................................................................... 59 LME VE DEERLENDRME...................................................................... 61
i

MODL DEERLENDRME ............................................................................... 62 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................... 64 KAYNAKA......................................................................................................... 65

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 523EO0323 Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Ortak Alan SFC Programlama PLC ile nite kontrolnn SFC (Sral fonksiyon grafii) programlama kullanlarak anlatld renme materyalidir. 40/32 PLC Programlama modln tamamlam olmak. PLCde SFC programlama yapmak. Genel Ama PLCde SFC programlamasn doru olarak yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. PLCde SFC programna hazrl doru olarak yapabileceksiniz. 2. PLCde SFC kontroln doru olarak yapabileceksiniz. Ortam: Ardk kontrol laboratuvar Donanm: PLC kataloglar, otomasyon malzeme kataloglar, PLC deney seti, bilgisayar, PLC haberleme kablosu giri k donanmlar, el takmlar. Her faaliyetin sonunda lme sorular ile renme dzeyinizi leceksiniz. Aratrmalarla, grup almalar ve bireysel almalarla retmen rehberliinde lme ve deerlendirmeyi gerekletirebileceksiniz.

SRE N KOUL YETERLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Bu modl sonunda, byk sistemlerin kontroln yapabilecek, uzun ve detay gerektiren PLC programlarn kk blmlere ayrarak hata yapma riskini en aza indirecek, tm sistemin programn modler halde yazabileceksiniz. Dolaysyla sistemin tamamn kk ilem modllerine ayrabileceksiniz. Bu ekilde program yazmann birka avantaj vardr. En byk avantajlarndan birisi, sistemde hata olutuunda hatay tm sistemde deil, hata veren blmde aramak mmkndr. Dolaysyla hatal blmn yerini hzl bir ekilde tespit edecek, gerekli deiiklikler ile sistemin doru almasn ksa bir zamanda salayacaksnz. Bunun yan sra, SFC yntemi ile yazlan programlarda sisteme sonradan bir modl eklemek ya da sonradan yaplacak deiikliklere kar sistemin uyum salamas mmkn olacaktr. Sistemin gelitirilebilirlii olduundan, sonradan yaplabilecek ilemleri rahatlkla sisteminize aktarabileceksiniz. Daha nceki modllerde renmi olduunuz bilgilerin bu modlle pekitirilmesi de amalanmaktadr. SFC, Sequential Function Chart (Sral Fonksiyon Grafii) ifadesinin ksaltlm eklidir ve durum gei grafii anlamna da gelir. Deitirilmek istenen ya da gelitirilen adm ilemlerinin gsterildii bir programlama metodudur. SFC programlama yntemi ile, zaman zaman tekrarlanan adm ilemleri diyagramdaki PC komutlar ile gerekletirilir. SFC sistemi ile, ardk kontrol ya da lojik kontrol devreleri dizayn edilirken, geleneksel ve karmak tasarm yntemleri kullanlmadan, ok kolay bir ekilde programlama yaplr. Bu sistem, kolay programlama yaplabildiinden dolay, IEC standard iin dikkate deerdir. Btn bu olumlu yanlarna bakacak olursak, SFC sistemi hzla geliecek gibi grnmektedir. PLCyi baarl bir ekilde sisteme adapte edebilmemiz iin problemi tanmlama, gerekli evre birimlerini seme, gerekli program hazrlama, gerekli balantlar yapma gibi becerilere sahip olmamz gereklidir. Bu becerilerden bir tanesinin bile eksik olmas, nitenin kontrolnn doru ekilde yaplmasn engeller. Uygulamalarda pek ok programlama tekniinden bahsedilmektedir. Biz burada PLCyi SFC yntemi ile programlayarak sistemi kontrol etmeyi reneceiz. Bu modlde SFC sistemin yapsn ve sistemin algoritma yapsn adm adm takip edeceiz.

IEC (International Electrotechnical Commission)

IEC, International Electrotechnical Commission ifadesinin ksaltlm eklidir. Bu kurulu , 1906 ylnda elektron, iletiim, atom enerjisi gibi alanlarda standartlatrmay getirmek zere kurulan uluslararas bir organizasyondur. Kuruluun amac, lkeler arasndaki standard ayarlamaktr. Merkezi svirededir. Kuruluunun faaliyetleri, 40n zerinde ve farkl lkelerden gelen temsilci kiilerin oluturduu komisyon tarafndan yaplr. 1947 ylndan sonra bu kurulu ISOnun elektrik, elektronik blmnn sorumluluunu ald. Aadaki ekil SFC diyagramna bir rnek olarak verilmitir.
S0 X0 S20 X11 S21 X12 S22 T0 S23 X13 S24 X12 To S0 RET LAD END SFC programnn bittii anlamna gelir. Geri leri (Uzun) Y23 Zamanlay c Y21 Geri T0 K50 Y23 Y02 Balatma butonu

ekil 1.1: SFC diyagram

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
PLCde SFC programna hazrl doru olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu renme faaliyetinden nce aadaki hazrlklar yapmalsnz. Bu faaliyette daha nceki modllerde renmi olduunuz PLC komutlarn da kullanacaksnz. Bu nedenle PLC nin programlanmas ilgili konulara gz atnz. nternetten, evrenizdeki kaynaklardan PLC iin yazlm programlar inceleyiniz. ncelediiniz program, geni kapsaml ise programn ilevini anlamakta zorluk ekebilirsiniz. Ancak program SFC mant ile yazlmsa, sistemin algoritmasndan program hakknda bir kanya varmanz hi de zor olmayacaktr.

1.SFC PROGRAMININ TEMELLER

SFC, son yllarda Avrupada ok popler oldu ve IEC (International Elektrotechnical Commission ) tarafndan da tevik edildi.

1.1.SFCnin Tantm
Tekrarl olarak sral ilemleri yapan makineler iin kullanlan bir programlama tipidir. Sral ilem yapan makinelerde, balatma (start) art ile ilemler balar. Bir ilemden bir sonrakine gei, nceki ilemin biti artna baldr. Snr anahtar. , zamanlayc veya sayc vb. deikenler ile admlar aras gei salanr. Bir makinenin almasn bir baka kiiye aklamamz gerektii durumda, her bir ilemi ayrntlar ile zaman ve organizasyon grafiklerini de kullanarak tanmlamamz yerinde olacaktr.

Aadaki ekil, ilemi aklamaya ynelik olarak verilmitir.

Balatma PB leri (Y0 = ON ) LS2 Geri LS1 DUR 10 sn leri (Y0 = ON ) LS3

Geri LS1 ekil 1.2:Program ak

(lemler)
(1) Balatma (PB) butonuna basldnda (ON), pnomatik (haval) silindir ileriye gidecek. (2) Haval silindir LS2ye dokunduunda ve LS2 aktif olduunda, geriye gelecek. (3) Pnomatik silindir geriye dnp LS1 snr anahtarn aktif yaptnda, 10 saniye duracak. (4) 10 saniye dolunca Pnomatik silindir yeniden ileriye doru gidecek. (5) Pnomatik silindir LS3e dokunduunda ve LS3 aktif olduunda, geriye doru gelecek. Bu rnekte de olduu gibi, yaplan ilemlerin konuarak ya da sadece yazarak bakasna anlatlmas zordur, zellikle kark olan ilemlerin anlalmas ok daha zor olacaktr. ok karmak, tecrbe gerektiren ve zm iin zamana ihtiya duyulan devreler iin SFC sistemi gelitirilmitir. Fakat aslnda SFCde merdiven diyagram temeline dayal almaktadr.

Yukardaki ilemler aadaki SFC sistem ile gsterilebilir.

M8002 LAD 0 S0 PB S2 LS2 S2 LS1 S2 T0 S2 LS3 S2 LS1 Jump S0 LAD RET END
ekil 1.3 : SFC program

SET S0

SET Y0 RST Y0 T0 K100 SET Y0 RST Y0

1.2. SFC Hakknda Bilgi

1.2.1. STL (Step ladder) - RET (Return) S

RET
ekil 1.4 : SET-RET fonsiyonu

STLnin anlam, merdiven diyagram balayacak ve RETin anlam ise merdiven diyagram bitecek demektir. STL komutu, dahili element olan state (S)i kullanarak STL kontandan itibaren RET komutuna kadar merdiven diyagram ile izilmi olan program kmesini kontrol edebilir. RET komutu dahili element olan state ierisindeki akmn sona erdiini ve ana enerji hattnn STL komutundan nceki hatta getiini gsterir. 5

1.2.2. State S
Bu, dahili bir elementdir. State, S olarak gsterilir. State bir bit aygtdr. MITSUBISHI FX-2N PLClerdeki state tahsisat aadaki gibi yaplmtr. S0S9 lk pozisyon (Initial process ) S10-S19 zel durum (Normalde kullanlmaz.) S20-S899 Normal durum (Her bir ilemler dizisi) SFCde dier trde karakteristikler de vardr. (a) ( Y0 ift bobinin etkin bir ekilde kullanm mmkndr. Y1 Y0 Y1 )

(b) Program bir sonraki adma ilerledii zaman, k konta (Out) alr. Eer k kontann bir sonraki admda da kapal tutulmas isteniyorsa, SET komutu kullanlmaldr. SET komutu, RST komutu kullanlncaya kadar etkinliini srdrecektir.

1.3. SFC Programlama zellikleri

SFC programlama adm bitleri S ile belirtilir ve onluk say sistemine gre adreslendirilir. Bir program ierisinde on farkl SFC program yazlabilir. Balang adm bitinin (S0-S9) numaras ile SFC programlar birbirinden ayrlr. Farkl SFC programlarndan, birbirine gei mmkndr. Balang adm biti (S0-S9) ile balayan bir SFC program, normal adm bitleri ile devam eder. SFC programn sonlandrmak iin RET komutu kullanlr.

PLC ADIM BT BALANGI ADIM BT PL KORUMALI ADIM BT TOPLAM

FX1S 118(S10-128) 10(S0-9) 128

FX1N 990(S10-999) 10(S0-9) 1000

FX2N* 490(S10-499) 10(S0-9) 500(S500999) 1000

ekil 1.5: Sn aygtnn kullanm haritas

1.4. SFCnin Aka Gre Snflandrlmas

Bir SFC program birbirini izleyen admlardan oluur. Her admda basit ilemler kontrol edilebilir. Bir ilem iin birden fazla balang koulu tanmlamak gerekiyorsa paralel ya da seimli dallanmalar yaplr.

1.4.1. Tek Hat alma (Single flow)

SFCdeki normal ak durumudur. Eer bir sonraki adma gei iin gerekli olan koul yeterli deil ise, bu adma gei mmkn olmayacaktr.

ekil 1.6: Tek hatl alma

1.4.2. Seici Dallanma (Selective Branch Flow)

Pek ok koldan sadece bir tanesi seilir ve ak bu dal zerinde gerekleir. Bu seici dallanma olarak adlandrlr.

ekil 1.7: Seici dallanma

1.4.3. E Zamanl Dallanma (Translational Branch Flow)

Pek ok koldan hepsi seilir ve ak ayn anda hepsi zerinde gerekleir. Bu e zamanl dallanma (paralel dallanma) olarak adlandrlr.

ekil 1.8: E zamanl dallanma

Bu dallanma devrelerinde baz kstlamalar vardr. Her dallara ayrlma noktas, maksimum 8 dal ile snrldr. Bir devredeki toplam dal says ise en fazla 16 olabilir.

1.5. SFC VIEW (SFC Penceresi)

ekil 1.9: SFC penceresi

SFC programlama penceresi SFC programlarnn oluturulmas CPUdaki programn grntlenmesi Aklamalarn gsterilmesi ve kaydedilmesi Program ktsnn alnmas

Aktif program penceresinde View / SFC View mensn tklayarak, SFC programlama penceresine ve gerekli ikonlara ulalabilir.

1.6. SFC Programnn ve Aklamalarn Ynetimi

CPU o CPUdan okunan aklamalar MELSEC MEDOC FX/WIN yazlmnn aklama blgesine yazlr. CPU hafzasndan ekilen aklamalar * ile iaretlidir. o CPU' ya program yklenmeden nce CPU hafzasna yklenmek istenen aklamalar * ile iaretlenmelidir. Dosya o Bir dosya almadan nce, CPU' daki aklamalarn program hafzasndan MELSEC MEDOC FX/WIN yazlmnn aklama

blgesine yazlp yazlmayaca sorulur. Hayr, seeneini iaretlenirse aklamalar program verileri olarak MELSEC MEDOC FX/WIN yazlmna aktarlr. MELSEC MEDOC FX/WIN yazlmnn aklama blgesine dokunulmaz. Bu veriler daha sonra yazlmn aklama blgesine aktarlabilir. o * ile iaretli aklamalar CPU aklama blgesine kaydedilir. Btn aklamalar aklama dosyasna (*.COW) kaydedilir. ROM yazc o Veriler CPU' ya yazldklar gibi yazlr.

10

1.7. Program Tipleri

Bir SFC program ayr ayr programlanabilen gei ve olaylardan oluur. SFC programlamada aadaki eler kullanlr. rnein : SET S0 ; rnein : Y0 TRAN : ; SFC program balangc ; Gei PLC klar

Program paralar admlar ve geiler olarak programlanr.

1.7.1. SFC Program

ekil 1.10: SFC program

11

1.7.2. Olay / Gei Merdiven Diyagram

Olaylar ve geiler merdiven diyagram program olarak oluturulur. SFC programlama penceresinde programlanacak enin stne tklanr ve CTRL+L veya View/Inner Lader View komutuyla SFC eleri merdiven diyagram penceresine geilir.

ekil 1.11: Olay / gei diyagram

SFC programnn sonuna bir merdiven diyagram blou eklendiinde RET komutu otomatik olarak programn sonuna eklenir.

12

1.7.3. SFC Program Yaps

ekil 1.12: SFC program yaps

13

Bir SFC program oluturmak iin aadaki tular kullanabilirsiniz. Ekrandaki Grnts Fonksiyon Tuu

Fonksiyon

Aklama

m = Merdiven diyagram Merdiven diyagram blou olarak verilir

* Ladder m

F8

blok numaras otomatik

Sn = SO - S9 durum rleleri Balang durum rlesi kullanlr.

* Sn

Shift + F4

balang rleleri olarak

Genel durum rlesi

* Sn

Shift + F4

Sn = S10-S999

Srama (dng) Sn

Jump

F6

Sn = SO - S999

Srama (sfrlama)

Reset

F7

Sn = SO S999

Gei (gei koulu)

Shift + F5

Gei koulu eklenir

14

Fonksiyon

Ekrandaki grnts

Fonksiyon tuu

Aklama

ki durum blou Dikey akm izgisi Shift + F9 birbirine balanr.

Seici ak dallanmas Yatay akm izgisi Paralel ak dallanmas F9

Seici / paralel dallanma otomatik tannr.

Kombine edilmi semboller

Durum + Gei

Sn
F5 Sn = SO S899

Eklendii konuma gre seici / Dallanma Shift + F6 paralel dallanma otomatik tannr.

Shift + F7

Shift + F8

ekil 1.13: SFC komut yaps

15

1.7.4. Kursr Sembol ve Giri Sembol

ekil 1.14: Kursr ve giri sembol

Posizyon 1 2 3 4 5

Aklama Durum giri pozisyonu (Srama girii ya da merdiven diyagram blou oluturma Durum Sonraki adm birletirme noktas Seici / Paralel dallanma Gei Tanmlama pozisyonu Seici / Paralel dallanmaya geri dn
ekil 1.15: Kursr ve giri sembol aklamas

16

1.7.5. SFC Programlama Temel Bilgileri

Bir SFC program oluturmak iin nce SFC programlama penceresi alr (View / SFC View) SFC program, olay ve geilerin merdiven diyagramlar oluturulduktan sonra program komut listesi programna dntrlmelidir. Dntrlmemi SFC programlar SFC programlama penceresi kapatlnca silinir. F4 tuu ya da Tools / Convert komutuyla dntrme ilemi gerekletirilir. Olay - gei merdiven diyagramlarn oluturmak iin View / nner ladder view komutu uygulanr. Olay - gei merdiven diyagramlar herhangi bir merdiven diyagram gibi programlanr. Herhangi bir durum blounun arkasna merdiven diyagram blou eklenirse MELSEC MEDOC FX/WIN programa otomatik olarak RET komutunu ekler. Bu nedenle SFC programlama penceresinde RET komutu kullanlmamaldr. Komut LD/LDI/LDP/ LDF/AND/ ANI / ANDP/ ANDF/ R / ORI / ORP / RF / INV / OUT / SET/RST/PLS /PLF Kullanlabilir Kullanlabilir Kullanlabilir

Durum

ANB / ORB / MPS / MRD /MP

MC / MCR

Balang ve Genel Durum Rleleri Dallanma, kesime, durum k Gei

Kullanlabilir Kullanlabilir Kullanlamaz

Kullanlamaz Kullanlamaz Kullanlamaz

ekil 1.16 :Komut kullanm yerleri

STL komutu Interrupt programlarnda ve alt programlarda kullanlamaz. STL komutu iinde srama komutlar kullanmak mmkndr, ancak kompleks bir programdan kanmak iin srama komutlar kullanlmamas nerilir. Bir geite iki veya daha fazla koul tanmlanmamaldr. ki veya daha fazla koul iin gei merdiven diyagram kullanlmaldr.

17

S0
Bir SFC programnda bir gei iin iki veya daha fazla koul tanmlanamaz

X001 M20 S20

S0 X001 M20 S20

Cursor gei zerinde pozisyonlanp View / Inner ladder view komutu uygulanr. Inner ladder view penceresinde gerekli koullar tanmlanr.

ekil 1.17: SFC program hatalar

Bir durum ya da bir gei iin henz merdiven diyagram program yazlamamsa o durum ya da geiin yannda * iareti grlr. Merdiven diyagram program yazldktan sonra bu iaret otomatik olarak kaybolur. Bir SFC programn ilgili merdiven diyagram programlarn tanmlamadan da kaydedebilir daha sonra gerekli eklemeler yaplabilir. Bir SFC programnda belirli bir admda srama yaplmas gerekiyorsa, srama ilemi sadece bir kere tanmlanmaldr. Aksi takdirde hata oluabilir.

18

Bir srama komutu sadece bir kere kullanlmaldr.

ekil 1.18: SFC program hatalar

19

1.8. SFC Programnn Oluturulmas

Yeni bir SFC program oluturmak iin nce File / New komutuyla yeni bir programlama penceresi almaldr. SFC programlama penceresine View / SFC view komutuyla geilir.

ekil 1.19: SFC program grnm

20

1.9. SFC Programn Yazdrma

SFC programlama penceresi aktifken, File / Print komutunu uygulaynz. Pozisyon Aklama 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Yazdrlacak aklama tipinin seilmesi / sonraki diyalog penceresi kts alnacak i devre verilerini belirleme Yazdrma ileminin balatlmas Aklama penceresindeki aklamalar okur Yazdrlacak programn z izlemesi kt byklnn belirlenmesi Parametre listesi ktsn aktif / pasif etme Balk listesi ktsn aktif / pasif etme Satr aralklarn azaltmay aktif etmek devre merdiven diyagramn yazdrmay aktif etmek
ekil 1.20: SFC programn yazdrma

21

SFC diyalog penceresinden comment settings butonu tklandnda, SFC setting diyalog penceresi ekrana gelir. Bu pencerede aklamalarn ktda nasl grnmesi gerektiini ayarlar.

ekil 1.21: SFC programn yazdrma

Pozisyon 1 2

Aklama ktda grnmesini istediiniz aklamalar iaretleyin. Kullanlmyor

ekil 1.22: SFC program mensnn aklamas

SFC diyalog penceresindeki print inner ladder seenei iaretlenirse, inner ladder comment settings butonu tklandnda, inner ladder comment settings diyalog penceresi ekrana gelir. Bu pencerede aklamalarn ktda nasl grnmesi gerektii ayarlanr.

22

ekil 1.23: SFC programn yazdrma

Pozisyon
1 2 3 4

Aklama
Yazdrlacak aklama tiplerinin belirlenmesi Deiken isimlerinin kt pozisyonlarn belirleme Deiken aklamalarnn bykln belirleme Kullanlmyor

ekil 1.24: SFC programn yazdrma

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki sorulara ilikin uygulama faaliyetini yapnz.

ekil 1.25 : SFC programn yazdrma

X0 balatma butonuna basldktan sonra vagon dolum ynne doru hareket eder ve X1 anahtarna basldnda durur. Ykleme kapa (Y1) 7 saniye sreyle ak kalr. Vagon geri hareket eder ve X2 anahtar kapandndan boaltma yerinde durur. Vagonun boaltma kapa iin X0 butonu beklenir.

ZM Yukarda uygulama rneini zmek iin ncelikle yeni bir proje seiniz. View mensnden SFC View seeneini seiniz. Balang adm hari ilemin ka adm olduu belirleyiniz. 1 ADIM: Ykleme alt kapana git. 2 ADIM: Ykleme kapan a. 3.ADIM: Boaltma yerine git. 4.ADIM: Boaltma bitti, baa dn. 24

lem Basamaklar
Ksa SFC View seenei seiliyken yandaki butona veya F8 butonuna basnz. Ekrana aadaki ekil gelir. Bu blmde yaplacak ilem programn balang blmnde S0 ( balang biti) set etmek ve dier adm bitlerini sfrlamaktr.

neriler
yol tularn deneyiniz. sre sonra kullanmay Ksa bir

alkanlk yapacandan program yazma hznz artacaktr. Bu

ilemin

ieriine program fazla

Yandaki

ifadenin

zerine

bir

kere

yazacanz satr olabilir. birden

tklayarak ifadeyi mavi ereveye alnz.

Tularna basnz veya View mensnden Programlar inner ladder viewi seiniz.

ilgili

ilemin iine yazdktan sonra unutmaynz. derlemeyi

Ladder ekranna aadaki program yazp F4e basnz. View mensnden SFC Viewi seip tekrar adm adm programlama ekranna dnnz.

M8002 rlesi ilk tarama boyunca aktif olur. Kursr, Ladder 0 blmnn alt ksmnda iken SFC programnn balangc iin F5 tuuna veya aadaki butona basnz.

25

 Ekrana yandaki ekil Ladder 0 zerine ift gelir. zerinde Bu ekil bulunun tklanrsa o ilemin

etiket ismi belirlenir. Inner ladder diyagram seilirse iine program yazlr.

stteki * blgesinde, o admda yaplacak ilemler belirlenir ve adm ismi buraya verilir. Alttaki yldz blgesinde ise bir sonraki adma gei art stteki belirtilir. yldz

blgesine tklayarak seiniz. Direkt olarak S0 yaznz ve enter tuuna basnz. Bu ilem ile balang adm biti belirlenmi olur. * : aretli o blgede henz bir ilemin olmadn gsterir. Kutu S0 balang admndan dier adma gemek iin, alttaki yldz zerine bir kez tklayarak iaretleyiniz. View mensnden, inner ladder viewi seiniz. Ekrana aadaki grnt gelir. Bu iareti iinde zerinde yldz gzkyorsa program yok

demektir.

blme, bir sonraki adma gei artlarn yazmak gerekir. Bu artlar taycnn solda olmas, start butonuna baslmas ve alt kapak a knn olmamasdr. Kutu iine program yazldndan yldz iareti silinecektir.

26

 Bir ismi Yukardaki program sonra F4 tuuna basp derleyiniz. Daha sonra SFC programlama sayfasna geiniz.

sonraki S20

kutunun eklinde

balamaldr.

Bir sonraki adma gei artn kontrol ediniz. Kursr S0 admnn altna getiriniz. F5 tuuna basarak yeni bir adm ekleyiniz. Bu admn programn yazld blmn tklayarak iaretleyiniz. Direkt olarak S20 yazp ENTER tuuna basnz. Bylece bu adma isim verilmi olur. View mensnden iner ladder viewi seiniz. Aadaki program yaznz. art ilgili yere yaznz.

Yukardaki blmde, taycya saa hareket komutu verilir. Bu admdan k art limit anahtar olduundan, bir sonraki adm olan gei blmn iaretleyiniz. View mensnden inner ladder viewi seiniz. X1 anahtar ON konumuna geldiinde bir sonraki adma gemeyi salayan aadaki program yaznz.

Daha sonraki admlar S21 eklinde ardk olarak artrlmaldr. Program satrn yazdktan sonra F4 tuu ile derleyiniz.

F4 tuuna basp derledikten sonra tekrar SFC ekranna geiniz. Tayc ykleme yerine geldiinde kapan almas blmn yazmak iin S20nin bir sonraki adma gei blmnn altnda F5 tuuna basarak yeni bir adm ekleyiniz. Bu blme S21 adn veriniz ve kapa ap 7 Daha sonraki admlara 27

sn. bekletme ilevini yapan aadaki program yaznz.

S22 eklinde bir isim verilmelidir. Program satrn yazdktan sonra F4 tuu ile derleyiniz.

F4 tuuna basp derledikten sonra tekrar SFC ekranna geiniz. Program satrn yazdktan sonra F4 tuu ile derleyiniz.

S21 programnn bir sonraki adma gei art, kapan ak sresinin dolmasdr. Aadaki program paras bu ilevi grr.

F4 tuuna basp derledikten sonra tekrar SFC ekranna geiniz.

Program satrn yazdktan sonra F4 tuu ile derleyiniz. Kapak kapandktan sonra, tayc sola hareket etmeli ve soldaki anahtar ON olduunda durmaldr. Bu blm iin S21 admnn altna yeni bir adm ekleyiniz. Yeni eklenen S22 admnn iine aadaki program yaznz. Bu program, kapak sresi dolduktan sonra sola gitme ilemi yapar. Program satrn yazdktan sonra F4 tuu ile derleyiniz.

F4 tuuna basp derledikten sonra tekrar SFC ekranna geiniz. S22 programnn bir sonraki adma gei art, vagonun X2 anahtarna varmasdr. Aadaki program paras bu ilevi grr.

28

 Program satrn yazdktan sonra F4 tuu ile derleyiniz. Tayc sola geldikten sonra, alt kapak alacak ve 5 sn. bekleyecektir. Bu blm iin S22 admnn altna yeni bir adm ekleyiniz. Eklenen adma S23 adn veriniz ve ierisine alt kapa aan ve sreyi sayan aadaki program ekleyiniz. Programn dallanaca alann ismi bu ksma yazlmaldr. Sonra F4 ile program derlenir. F4 tuuna basp derledikten sonra tekrar SFC ekranna geiniz. RET komutu bu ilemden sonra kendiliinden program Alt kapak 5 sn. ak durduktan sonra S23 admnn bir satrna eklenir. sonraki adma gei blmne aadaki program ekleyiniz.

F4 tuuna basp derledikten sonra tekrar SFC ekranna geiniz.

Program bitiminde SFC grnmndeyken tm program bir kez daha derlenir.

Bir startta yaplacak ilemler sona erdiinden, S23n sonunda S0a dnlmelidir. Bunun iin S23n altnda F6 tuuna veya yukardaki butona baslmaldr. Ekranda JUMP yazs grlnce S0 yazp ENTER tuuna baslmaldr.

Yandaki butona baslarak veya View mensnden ladder seilerek merdiven diyagram program sayfasna geildiinde, SFCde yazlan programn merdiven diyagram hali ekrana gelir. 29

 Bu program sonlandrmak iin SFC programnn sonunda, en bata olduu gibi F8 tuu ile ladder 1 ilemi alr ve iine sadece END komutu yazlr. RET komutu otomatik olarak JUMP komutu ile ilave edilecektir. Hazrlanan program derlemek iin Tools mensnden Converti seiniz veya F4 tuuna basnz.

ekil 1.26: Programn ilem basamaklar

30

LME VE DEERLENDRME UYGULAMA FAALYET

Aadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz.

A-

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1) 2) 3) STL merdiven diyagramnn balayaca anlamna gelmektedir. SFC programlamada bir ilemden bir sonrakine gei, hibir arta bal deildir. SFC programlamada admlar aras gei limit anahtar , zamanlayc veya sayc gibi deikenler ile salanr. 4) 5) S10 S19 aygtlar SFC programlamada balang durumlarnda kullanlr. SFC programlama adm bitleri S ile belirtilir ve onluk say sistemine gre adreslendirilir. 6) 7) 8) 9) Bir program ierisinde 100 farkl SFC program yazlabilir. Balang adm bitinin (S0-S9) numaras ile SFC programlar birbirinden ayrlr. Farkl SFC programlarndan, birbirine gei mmkndr. Balang adm biti (S0-S9) ile balayan bir SFC program, normal adm bitleri ile devam eder. 10) SFC programn sonlandrmak iin RET komutu kullanlr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyet geri dnerek tekrar inceleyiniz.

31

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
PLCde SFC kontroln doru olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu renme faaliyetinden nce; SFC programlamada kullanlan elemanlar temel modllerde anlatlmt. Bu konulara bir gz atnz. zellikle zamanlayc ve sayc gibi elemanlarla tasarlanabilecek sistemlere gz atnz.

2.LER SEVYEDE SFC PROGRAMI YAZIMI

2.1. Adet Silindirin PLC ile Kontrol Uygulamas
2.1.1. Ayr Silindirin Srayla leri Gidip Srayla Geri Gelmesi Uygulamas
X0 balatma sinyali uygulandnda Y4 k ON olur ve 1. silindir ileri ynde hareket eder. Bu srada T0 zamanlaycs 3 saniye saymaya balar. T0 zamanlaycs 3 saniyeyi doldurunca Y5 k ON olur ve 2. silindir ileri ynde harekete geer. Bu anda 1. silindir geri dner. Bu sefer T1 zamanlaycs almaya balar. T1 zamanlaycs 5sn.yi tamamladktan sonra Y6 k ON olur ve 3. silindir ileri ynde harekete geer. 2. silindir geri dner. Ayn anda T2 zamanlaycs saymaya balar. T2 zamanlaycs 7 sn.yi tamamladktan sonra 3. silindir geri dner. Son olarak tm sistem en baa geri dner. Yani X0 butonuna tekrar baslrsa, yukardaki ilemler tekrarlanr. Yukardaki koullar gerekletirecek olan PLC programn SFC programlama formatnda yapnz.

32

Silindir 1 (Y4)

LS 1 (X1) T0 3sn

X0

Silindir 2 (Y5)

LS 2 (X2) T1 5 sn

Silindir 3 (Y6)

LS 3 (X3) T2 7 sn

ekil 2.1: Silindirlerin, anahtarlarn ve butonlarn konumlar

M8002 LAD 0 S0 X0 S20 T0 S21 T1 S22 T2 S0 LAD 1 END

ekil 2.2: SFC diyagram
Y6 Y5 Y4

SET S0

M8002 lk Darbe

Balang Durumu
X0 ON olduu zaman bir sonraki adma geilir. Y1 k ON olur.

T0 K30

T0 saymaya balar Y2 k ON olur. Y1 ise OFF olur

T1 K50

T1 saymaya balar Y3 k ON olur. Y2 ise OFF olur

T2 K70 RET

T2 saymaya balar RET komutu otomatik olarak program sonuna eklenir.

33

ekil 2.1de X0 butonuna ok iareti ile gsterilen ynde basldnda tm sistem almaya balayacaktr. Tm silindirler bir saykl altktan sonra sistemin yeniden balamas iin X0 butonuna tekrar baslmaldr. Silindir 1 2 3 Hareket Yn leri Ynde leri Ynde leri Ynde Bekleme Sresi 3 saniye 5 saniye 7 saniye Hareket Yn Geri Ynde Geri Ynde Geri Ynde

2.1.1.1. Program Admlarn Belirlemek iin Sistemin Ak emasn karmak

Sistemin ak emas aada karlmtr. Ak emasnda gsterilen admlar PLC alma mantnn gerei olarak srekli olarak tekrarlanmaktadr. PLC iersine yklenen programdaki komutlar tek tek ilenir. Bu ekilde bir evrim yerine getirilmi olur. evrim PLC alt srece srekli olarak tekrarlanr. Balama sinyali verildi mi ? (X0 ON oldu mu?)

1. Silindir ileri hareket eder. 3 sn. bekle

2. Silindir ileri hareket eder. 1.Silindir geri dner. 5 sn. bekle

3. Silindir ileri hareket eder. 2. Silindir geri dner 7 sn. bekle

3. Silindir geri dner (T3 ON oldu mu?)

ekil 2.3: silindirin PLC ile kontrol ak diyagram

34

2.1.1.2. Gvenli alma iin Gvenlik nlemlerini Tespit Etmek

Silindirlerin hareketlerini engelleyen unsurlarn olup olmad kontrol edilmelidir. Hava aktarma borularnn havann geiini engelleyecek ekilde katlanmas engellenmelidir. Silindirlere tatbik edilecek hava basncnn tavsiye edilen deeri amamas gerekir. Aksi takdirde silindirler ve hava aktarma organlar zarar grebilir.

2.1.1.3. alma iin Gerekli Malzemeleri Semek

alma iin gerekli malzemeleri aadaki gibi sralayabiliriz. Balatma butonu 3 adet ileri ynde hava etkili, geri ynde yay etkili silindir Gerekli miktarda hava borusu 3 adet 2/2 yn valfi Giri ve k says yeterli bir PLC cihaz

Giri ve k saysnn tespiti iin aadaki tablo kullanlabilir. Burada dikkat edilirse silindirin ardk olarak belirli zaman aralklar ile almas sz konusudur. Birinci silindirin geri dnmesi sistemin bir sonraki admnn tetiklenmesine sebep olur. Giri ve k nitelerinin says bu uygulamada olduka azdr. Dolaysyla daha basit bir PLC ile de bu uygulama gerekletirilebilir. PLCnin giri veya k saysnn artmas PLC maliyetini etkileyen faktrlerden biridir. Tm bu anlatlanlarn nda aadaki tabloyu dzenleyebiliriz. Buna gre 1 girili, 3 kl bir PLC bizim iin yeterli olacaktr. Ancak tam bizim kullanacamz giri ve k saysnda PLC bulunmayaca iin buna yakn zellikte bir PLC semeliyiz. Giri ve k says belirttiimiz rakamn stnde olabilir. Ancak altnda olamaz. GR IKI X0 Balatma Y4 1. Silindir X1 Y5 2. Silindir X2 Y6 3. Silindir X3

-----------

ekil 2.4: Giri/k birimlerinin balants

2.1.1.4. Kontrol Programn Yapmak

Hazrlayacamz kontrol programnda en nemli eleman zamanlayc olacaktr. Ek olarak karlatrma elemanlar kullanlacaktr. Kontrol Program Aadaki program ile yukarda istenen artlar gerekletirilir. 35

ekil 2.5: PLC ile adet silindirin kontroln yapan ladder program ve komut grnm

1. Satr: PLC RUN konumuna getirildii an M8002 yardmc rlesi ile S0 aygt kurulur. X0 ile alma balatlr. 3. Satr: X0 ile Y004 rlesine bal 1. silindir ileri gider. T0 zamanlaycs 3 saniye sayar ve S21 aygt kurulur.

36

 6. Satr: S21 aygt kurulduu an Y005 rlesine bal 2. silindir ileri gider. Bundan nce Y004 rlesi SET edilmeden kurulduundan S22 alt an Y004 rlesi OFF durumuna geer.1 nu.l silindir geri dner, T1 zamanlaycs 5sn sayar ve S22 aygt kurulur. 9. Satr: S22 aygt kurulduu an Y006 rlesine bal 3. silindir ileri gider. Bundan nce Y005 rlesi SET edilmeden kurulduundan S23 alt an Y005 rlesi OFF durumuna geer. 2. silindir geri dner. T2 zamanlayc 7sn sayar Y006 rlesi de SET edilmeden kurulduundan S0 alt an Y006 aygtna bal 3. silindir de geri dner ve 1 turluk i biter. Programn komut eklindeki grnm yan taraftaki gibidir. Dikkat edilirse sn. eklinki ifadeler SET edilerek kurulmutur. Bu SFCnin gei zelliidir.

ekil 2.6: PLC ile adet silindirin kontroln yapan SFC programnn grnm

37

 rnek Kontrol Program Bu program da yukardaki ayn ii yapar. Tek fark Yn rleleri SET komut ile kurulmutur. Dolaysyla RST komutunun kullanlmas kanlmazdr.

ekil 2.7: PLC ile adet silindirin kontroln yapan ladder program ve komut grnm

2.1.1.5. Program PLC Cihazna Yklemek ve altrmak

Programlama ilemi tamamlandktan sonra PLC-Transfers-Write dmesine tklanr. Programn baarl bir ekilde yklendiini gsteren bir mesajn ekranda grntlenmesi gerekmektedir. PLCnin zerinde bulunan RUN anahtar kullanlarak derlenmi PLC program altrlr.

38

2.1.2. Ayr Silindirin Srayla leri Gidip Ayn Anda Geri Gelmesi Uygulamas
Start butonu olarak X0a basldnda selenoid valf etkinletirilir ve 1 numaral silindir saa doru gider. 1 numaral silindirin milinin ucu LS1 snr anahtarna arpp X1i ON yaptnda T0 zamanlaycs saymaya balar. 3 saniye sonunda 2 numaral silindir de saa doru hareket eder. (Bu durumda 1 numaral silindir de sada beklemektedir.)2 numaral silindirin milinin ucu 2 numaral snr anahtarna (LS2) arpp X2yi ON yaptnda T1 zamanlaycs almaya balar. 5 saniye sonunda 3 numaral silindir de saa doru hareket eder. (Bu durumda dier iki silindir de sadaki pozisyonunu korur.).3 numaral silindirin milinin ucu 3 numaral snr anahtarna (LS3) arpp X3 ON yaptnda T2 zamanlaycs almaya balar. 7 saniye sonra her silindir, birlikte sola doru hareket eder.Tm silindirler sola hareket edince T3 zamanlaycs alr ve 3 saniye sonra Y0 kn aktif eder. Y0 k ON olunca T4 zamanlaycs alr ve yine 3 saniye sonra Y0 k OFF yaplr. (Bu k devrenin tam olarak altn gstermek amacyla yaplmtr.) Yukardaki koullar gerekletiren SFC programn yapnz. Silindir 1 (Y4) LS 1 (X1) T0 3sn. X0

Silindir 2 (Y5)

LS 2 (X2)

T1 5 sn.

Silindir 3 (Y6)

LS 3 (X3) T2 7 sn.

T4 3 sn.
ekil 2.8. :Silindirlerin, Y0 anahtarlarn ve butonlarn konumlar

Y0

39

2.1.2.1. Program Admlarn Belirlemek iin Sistemin Ak emasn karmak

Sistemin ak emas aada karlmtr. Ak emasnda gsterilen admlar PLC alma mantnn gerei olarak srekli olarak tekrarlanmaktadr. PLC iersine yklenen programdaki komutlar tek tek ilenir. Bu ekilde bir evrim yerine getirilmi olur. evrim PLC alt srece srekli olarak tekrarlanr. Balama sinyali verildi mi ? (X0 ON oldu mu?)

1. Silindir ileri hareket eder. (X1 ON oldu mu?)3 sn. bekle

2. Silindir ileri hareket eder. (X2 ON oldu mu?)5 sn. bekle

3. Silindir ileri hareket eder. (X3 ON oldu mu?)7 sn. bekle

(T3 ON oldu mu?) Tm silindirler geri dner.

ekil 2.9: silindirin PLC ile kontrol ak diyagram

2.1.1.1. alma iin Gerekli Malzemeleri Semek alma iin gerekli malzemeleri aadaki gibi sralayabiliriz. Balatma butonu 3 adet ileri ynde hava etkili, geri ynde yay etkili silindir 3 adet snr anahtar Gerekli miktarda hava borusu 3 adet 2/2 yn valfi Giri ve k says yeterli bir PLC cihaz

40

Giri ve k saysnn tespiti iin aadaki tablo kullanlabilir. Burada dikkat edilirse, silindirin ardk olarak belirli zaman aralklar ile almas sz konusudur. Giri ve k nitelerinin says bu uygulamada olduka azdr. Dolaysyla daha basit bir PLC ile de bu uygulama gerekletirilebilir. PLCnin giri veya k saysnn artmas PLC maliyetini etkileyen faktrlerden biridir. Tm bu anlatlanlarn nda aadaki tabloyu dzenleyebiliriz. Buna gre 4 girili ve 3 kl bir PLC bizim iin yeterli olacaktr. Ancak tam bizim kullanacamz giri ve k saysnda PLC bulunmayaca iin buna yakn zellikte bir PLC semeliyiz. Giri ve k says belirttiimiz rakamn stnde olabilir. Ancak altnda olamaz. X0 GR IKI Balatma Y4 1. Silindir X1 1.Silindirin Snr Anahtar Y5 2. Silindir X2 2.Silindirin Snr Anahtar Y6 3. Silindir X3 3.Silindirin Snr Anahtar -----------

ekil 2.10: Giri/k birimlerinin balants

41

2.1.2.3. SFC Programn Yazmak

X0 butonuna basldnda program almaya balar.

1. silindir ileri ynde hareket eder.

3 sn. sonra 2. silindir ileri doru hareket eder.

5 sn. sonra 3. silindir ileri gider.

ekil 2.11: SFC program grnm

42

2.1.2.4. Kontrol Programn Yapmak

Hazrlayacamz kontrol programnda en nemli eleman zamanlayc olacaktr.

ekil 2.12: PLC ile adet silindirin kontroln yapan ladder program ve komut grnm

1. Satr: PLC RUN konumuna getirildii an M8002 yardmc rlesi ile S0 aygt kurulur ( Set edilir. ). X0 ile alma balatlr. 2. Satr: X0 ile 1. silindir ileri gider. Silindir X1 snr anahtarna dediinde T0 zamanlaycs 3 saniye sayar ve S21 aygt kurulur. 3. Satr: X1 ile 2. silindir ileri gider. Silindir X2 snr anahtarna dediinde T1 zamanlaycs 5 sn. sayar ve S22 aygt kurulur.

43

 4. Satr: X2 ile 3. silindir ileri gider. Silindir X3 ve T2 snr anahtarna dediinde T2 zamanlayc 7 sn. sayar ve Y004 ile Y005 arasndaki klar resetlenir. Tm silindirler geri dner. Kontrol Programna Y0 Lambasnn Eklenmesi Yukardaki programa ek olarak 1 turluk ilem tamamlandnda Y0 kna bal lambann almasn ekleyiniz. Bunun iin SFC programna S23 eklenip aadaki program yaznz.

ekil 2.13: SFC program grnm

44

ekil 2.14: Ladder diyagram

45

ekil 2.15: Komut kod grnm

2.1.3. Ayr Silindirin Hareketinin stee Bal Olarak Kontrol Edilmesi Uygulamas
Uygulamamzda giri sinyali olarak ayr anahtar kullanlacaktr. X0a basldnda gstergede 1 yazacak ve Y10a bal 1. silindir ileri gidecektir. 1 sn. sonra Y11 ve Y12 silindirleri ileri gidecektir. Tm silindirlerin ileri gitmesinden 1 sn. sonra tm silindirler geri gelecektir ve program balang pozisyonuna dnecektir.

46

X1e basldnda Display gstergede 2 yazacak ve Y11e bal 2. silindir ileri gidecektir. 1 sn. sonra Y10 ve Y12 silindirleri ileri gidecektir. Tm silindirlerin ileri gitmesinden 1 sn. sonra tm silidirler geri gelecektir ve program balang pozisyonuna dnecektir. X2a basldnda Display gstergede 4 yazacak ve Y12ye bal 3. silindir ileri gidecektir. 1 sn. sonra Y10 ve Y11 silindirleri ileri gidecektir. Tm silindirlerin ileri gitmesinden 1 sn. sonra tm silidirler geri gelecektir ve program balang pozisyonuna dnecektir. X0 X1 X2

Silindir 1 (Y10)

Silindir 2 (Y11)

Silindir 3 (Y12)
ekil 2.16: Silindirler, dijital gsterge ve butonlarn konumlar

47

2.1.3.1. Program Admlarn Belirlemek iin Sistemin Ak emasn karmak

Sistemin ak emas aada karlmtr. Ak emasnda gsterilen admlar PLC alma mantnn gerei olarak srekli olarak tekrarlanmaktadr. PLC iersine yklenen programdaki komutlar tek tek ilenir. Bu ekilde bir evrim yerine getirilmi olur. evrim PLC alt srece srekli olarak tekrarlanr. Tm Silindirler Geri Durumda Bekler

X0 On mu?

X1 On mu?

X2 On mu?

Displayde 1 yazar 1. Silindir ileri gider. 1sn bekle Tm Silindirler ileri gider 1sn bekle Tm Silindirler geri dner

Displayde 2 yazar 2. Silindir ileri gider. 1sn bekle Tm Silindirler ileri gider 1sn bekle

Displayde 4 yazar 3. Silindir ileri gider. 1sn bekle Tm Silindirler ileri gider 1sn bekle

ekil 2.17: silindirin PLC ile kontrol ak diyagram

Programn ak diyagramndan da anlalaca gibi seici dallanma yntemi bu program iin en iyi yoldur.

48

2.1.3.2. alma iin Gerekli Malzemeleri Semek

alma iin gerekli malzemeleri aadaki gibi sralayabiliriz. 3 adet balatma butonu 3 adet ileri ynde hava etkili, geri ynde yay etkili silindir Gerekli miktarda hava borusu 3 adet 2/2 yn valfi Giri ve k says yeterli bir PLC cihaz 1 adet dijital gsterge

Giri ve k saysnn tespiti iin aadaki tablo kullanlabilir. Burada dikkat edilirse silindirin ardk olarak belirli zaman aralklar ile almas sz konusudur. Giri ve k nitelerinin says bu uygulamada olduka azdr. Dolaysyla daha basit bir PLC ile de bu uygulama gerekletirilebilir. PLCnin giri veya k saysnn artmas PLC maliyetini etkileyen faktrlerden biridir. Tm bu anlatlanlarn nda aadaki tabloyu dzenleyebiliriz. Buna gre 4 girili, 3 kl bir PLC bizim iin yeterli olacaktr. Ancak tam bizim kullanacamz giri ve k saysnda PLC bulunmayaca iin buna yakn zellikte bir PLC semeliyiz. Giri ve k says belirttiimiz rakamn stnde olabilir. Ancak altnda olamaz. GR IKI X0 Balatma Y0 Display X1 Balatma Y1 Y2 Display Display X2 Balatma Y10 1.Silindir

Y3 Display

Y11 2.Silindir

Y12 3.Silindir

ekil 2.18: Giri/k birimlerinin balants

49

2.1.3.3. SFC Programn Yazmak

X0, X1 veya X2 butonuna basldnda program almaya balar. Hangi butona basldysa Displayde o butonun numaras yazar. 1 silindir ileri ynde hareket eder. 1sn bekler

Dier silindirler ileri gider. 1sn bekler

Tm silindirler geri dner. 1sn bekler

ekil 2.19: SFC program grnm

50

2.1.3.4. Kontrol Programn Yapmak

Hazrlayacamz kontrol programnda en nemli eleman kodlayc ve kod zc olacaktr.

51

ekil 2.20: PLC ile adet silindirin kontroln yapan programn komut grnm

52

Program PLC Cihazna Yklemek ve altrmak

Programlama ilemi tamamlandktan sonra PLC-Transfers-Write dmesine tklanr. Programn baarl bir ekilde yklendiini gsteren bir mesajn ekranda grntlenmesi gerekmektedir. PLCnin zerinde bulunan RUN anahtar kullanlarak derlenmi PLC program altrlr.

2.2. Trafik I Kontrol

ekil 2.21: SFC program uygulamas

Normalde yayalar iin krmz (Y4), arabalar iin yeil k (Y0) yanacaktr. Yolun her iki kenarna konulan X0 ve X1 butonlarndan herhangi birisine basldktan 10 saniye sonra arabalar iin sar k (Y1) yanacak, sar k 3 saniye yandktan sonra krmz k (Y2) arabalara yanacaktr. Arabalara yanan bu krmz ktan 1 saniye sonra yayalar iin yeil k (Y5) yanacaktr. Yayalara yanan yeil k 10 saniye kesintisiz yandktan sonra, 5 defada 1 er saniye aralklarla yanp snecektir. Bunun sonunda yayalara krmz k yanacak, yayalara yanan krmz kla birlikte arabalara ait olan sinyal de sarya dnecektir. Bu sar k 1 saniye sonra yeile dnecek ve bylece ilk koula gelinmi olacaktr. Yukardaki koullar gerekletirecek olan PLC programn SFC programlama formatnda yapnz.

53

(Arabalar iin) Y2

Y1

Y0 30 s. (Yayalar iin) Y4 3 s. 1 sn. 1 sn.

Y5 15 s. Titreme 1 s. 5 defa

ekil 2.22: Trafik klarnn ve butonlarn konumlar

2.2.1. Program Admlarn Belirlemek iin Sistemin Ak emasn karmak

Sistemin ak emas aada karlmtr. Ak emasnda gsterilen admlar PLC alma mantnn gerei olarak srekli olarak tekrarlanmaktadr. PLC iersine yklenen programdaki komutlar tek tek ilenir. Bu ekilde bir evrim yerine getirilmi olur. evrim PLC alt srece srekli olarak tekrarlanr.

54

Balama sinyali verildi mi ? (X0 veya X1 ON oldu mu?) (Y0 ve Y4 ON durumunda)

30 s. sonra Y1 ON Arabaya Sar 3 s. sonra Y2 ON Arabaya krmz

1 s. sonra Y5 ON Yayaya yeil 10 s. zaman geikme

Saycy 1 arttr.Y5 OFF 1 s. Y5 tekrar ON

Sayc 5 oldu mu?

1sn sonra Y1 ve Y4 ON Yayaya krmz Arabaya sar

Y0 ON Arabaya Yeil

ekil 2.23: silindirin PLC ile kontrol ak diyagram

2.2.2. Gvenli alma iin Gvenlik nlemlerini Tespit Etmek

Lambalarn yanma sras trafik gvenlii iin ok nemlidir. Lambalarn yan srasndaki geilerde gerektii kadar zaman gecikme ilemlerinin yaplmas arttr.

2.2.3. Kontrol Programn Yapmak

Hazrlayacamz kontrol programnda en nemli eleman zamanlayc olacaktr.

55

ekil 2.24: Programn ladder grnm

56

S20

S21

S22

ekil 2.25: Trafik klarnn kontrolnn SFC program ierikleri

57

ekil 2.26: Trafik k kontrol programn komut grnm

2.2.4. Program PLC Cihazna Yklemek

Programlama ilemi tamamlandktan sonra PLC-Transfers-Write dmesine tklanr. Programn baarl bir ekilde yklendiini gsteren bir mesajn ekranda grntlenmesi gerekmektedir.

2.2.5. PLC yi Run Konumuna Alarak Sistemi altrmak

PLCnin zerinde bulunan RUN anahtar kullanlarak derlenmi PLC program altrlr.

58

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki soruya ilikin uygulama faaliyetini yapnz.

ekil 2.27: amar makinesi

Bir amar makinesinde 4 eit program olduunu dnelim. Her programda da 4 eit iin yapldn farz edelim.

1. Program 10 sn. saa dn-Dur 10 sn. sola dn-Dur 25 defa yukardaki ilemleri tekrarla 10 dk. 300 devirde skma iin sola dn-Dur

2.Program 20 sn. saa dn-Dur 20 sn. sola dn-Dur 50 defa yukardaki ilemleri tekrarla 10 dk.400 devirde skma iin sola dn-Dur

3. Program 30 sn. saa dn-Dur 30 sn. sola dn-Dur 75 defa yukardaki ilemleri tekrarla 10 dk. 500 devirde skma iin sola dn-Dur

4.Program 40 sn. saa dn-Dur 40 sn. sola dn-Dur 90 defa yukardaki ilemleri tekrarla 10 dk. 600 devirde skma iin sola dn-Dur

ekil 2.28. :PLC alma algoritmas

Yukarda tabloda grld gibi deiik kumalara gre ya da kumalardaki deiik kirlilik oranlarna gre farkl programlar seilmek istenebilir. Siz yukardaki rnekte olduu gibi alabilecek bir makineye seici dallanma yntemine gre SFC program yaznz.

59

lem Basamaklar neriler nitenin alma ekline gre ihtiya PLCnin balantsn gerekletirmeden duyulan giri ve k saysn tespit nce zerindeki ledlerden ve giriine ediniz. balayacanz anahtar grubundan yararlanarak almasn test ediniz. Sayc, zamanlayc saysn tespit ediniz. SFC yapsna gre programn yazm iin gerekli program veya fonksiyonlar belirleyiniz. Eer bir hata aratrabilirsiniz. varsa hatay

Sistemde hatay ararken hatann sebep olduu alt program paracna bakmanz Sistemin gerektirdii PLC ve dier size zaman kazandracaktr. donanmlar seiniz. Kontrol problemini tanmlayp kda dknz. Program, SFC modlarndan e zamanl dallanmaya gre tasarlaynz. PLC cihaznn kullanlan klarn tespit ediniz. Devre balant emasn iziniz. Gerekli balantlar kurunuz. giri ve Hata bu ksmda deilse. ladder grnm ile tm program ekranda grebilirsiniz.

60

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

1) 2) Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. SFC de program LADDER 1 eklinde balar. Aadaki ekil SFCde e zamanl dallanmaya ynelik komutu kapsar.

3) 4) 5) 6) 7) 8)

M 8002 yardmc rlesi PLC RUN edildii srece ON konumunda kalr. SET komutu ile ilgili rleler srekli olarak OFF konumlarn korur. RST komutu ile SET edilmi komutlar OFF haline geer. SFC program RET komutu ile sonlandrlr. SFC programnda srama komutu JUMPtr. SFC programnda iki ayr yerden ayn noktaya atlamak iin iki defa jump komutu kullanlmadr. ZRST S20 S40 komut satr ile S20 ve S40 ilemleri resetlenir. Kutucuk iindeki * iareti iinde bir program satrnn olduunu gsterir.

9) 10)

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyet geri dnerek tekrar inceleyiniz.

61

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

LME SORULARI
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1) SFC yntemi ile yazlan programlarda sisteme bir modl eklenmesi ya da kartlmas veya daha sonradan yaplacak deiikliklere kar sistemin uyum salamas mmkndr. SFC, merdiven diyagram temeline dayal almaktadr. STLin anlam, merdiven diyagram bitecek ve RETin anlam ise merdiven diyagram balayacak demektir. SFCde S0-S9 aras olmak zere 10 adet balang adm biti vardr. SFC programlama penceresine View / SFC View mensn tklayarak ulaabiliriz. * ile iaretli aklamalar CPU aklama blgesine COW uzantl olarak kaydedilir. SFC programnda maksimum 100 satr yazlabilir. SFC de srama kouludur.

2) 3)

4) 5) 6) 7) 8)

9)

SFC programlama penceresi aktifken, File / Print komutunu uygulayarak program yazdrabiliriz. X001 girii OFF olduunda bir sonraki ilem gerekleir.

10)

62

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)

Modlde yaptnz uygulamalar tekrar yapnz. Yaptnz bu uygulamalar aadaki tabloya gre deerlendiriniz. AIKLAMA: Aada listelenen kriterleri uyguladysanz EVET stununa, uygulamadysanz HAYIR stununa X iareti yaznz. Deerlendirme ltleri 1. niteye uygun PLC ak emasn izebiliyor musunuz? 2. Gerekli gvenlik nlemlerini tespit edebiliyor musunuz? 3. nitenin alma ekline gre ihtiya duyulan giri k saysn tespit edebiliyor musunuz? 4. nitenin gerektirdii sayc, zamanlayc saysn ve dier PLC fonksiyonlarn doru olarak tespit edebiliyor musunuz? 5. Kontrol programn ve ak emasn SFC bir ekilde hazrlayabiliyor Evet Hayr

ynteminde doru musunuz? 6.

Hazrladnz program PLCye ykleyerek gerekli testleri yapabiliyor musunuz?

7.

PLCnin gerekli balantsn ve g devresiyle irtibatn gerekletirebiliyor musunuz?

ekil 2.30: Performans testi

DEERLENDRME
Hayr cevaplarnz var ise ilgili uygulama faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki modle geebilirsiniz.

63

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y D Y D Y D D D Y

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y D Y Y D Y D Y Y D

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 D D Y D D D Y Y D

10

64

KAYNAKA KAYNAKA
OKUBO Tetsuya, Kahraman ney, Ardk Kontrol Teknolojisi, MEB-JICA Temmuz, 2004. Programlanabilir Lojik Kontrolrler Donanm ve Yazlm MELSEC FX Serisi, Genel Teknik Sistemler LTD.T (GTS), Mitsubishi Elektrik. GULER Telat, PLC Programlama eitleri Notlar ve Uygulamalar, 1999.

65