NDEKLER BLM 1 Tanmlar ve Uygulamada Bu Kanuna Tabi Olacak likileri 1-4857 Sayl Kanun hkmlerinin uygulanmayaca i ve i ilikileri nelerdir?

? ................................................................................................ 2-4857 Sayl Kanunu hkmlerinin, esas olarak bu kanunun kapsamna girmeyen baz i ve i ilikileri hakknda uygulanmas mmkn mdr?.................................................................................... 3-4857 Sayl Kanun karsnda tarm ve orman iilerinin durumu nedir?...................................................................................................... 4-Konut Kapclar Kanunu kapsamna alnm mdr? Konut kapclarnn zel alma koullar nasl belirlenecektir?..................... 5-4857 Sayl Kanun Hkmlerinin Uygulanmas asndan raklarn durumu nedir?........................................................................................ 6-Eit davranma ilkesi nedir? Ykmllkleri nelerdir? ilere eit davranlmad iddiasnn ispat klfeti kime aittir?.............................. 7-yerinin tanmnn uygulama asndan nemi nedir? 4857 Sayl Kanuna gre iyeri tanm ve iyeri saylan yerler nereleridir?............. 8-1475 Sayl Kanunun ii, iveren ve iveren vekili tanmlarnda 4857 Sayl Kanun ile ne gibi deiiklikler yaplmtr?........................ 9-veren vekili saylmann sonular nelerdir?..................................... 10-Alt iveren (taeronluk) ilikisinin geerlilik koullar ve bu ilikide asl iverenin sorumluluklar nelerdir?...................................... 11-Yeni Kanununa gre bordro taeronluu mmkn mdr? Kt niyetli alt iveren ilikisini nlemek iin ne gibi tedbirler getirilmitir?........................................................................................... 12-yerini bildirme ykmll nedir? Bu ykmlle uyulmamas halinde uygulanacak adli ve idari yaptrmlar nelerdir?.... 13-4857 Sayl Kanunun Geici (dn) ilikisiyle ilgili hkmleri ve getirdii yenilikler nelerdir? Bu dzenlemelerin i hayatna yansmas nasl olacaktr?...................................................................... 14-yerinin tamamen veya bir blmnn devri halinde iilerin mktesep haklar ne olacaktr? Devir nedeniyle iilerin herhangi bir hak kayb olacak mdr?......................................................................... BLM 2 Szlemesi; Tanm, Taraflar, Trleri ve Feshi 15- szlemesi nedir? ekil, ierik ve sresi ynnden i szlemelerinde uyulmas zorunlu hususlar nelerdir? Bir yl ve daha uzun sreli i akitlerinin yazl ekilde yaplmas zorunlu mudur? Yazl ekilde yaplan i szlemelerinden damga vergisi, rsum ve har alnacak mdr?............................................................................... 16-Yazl i szlemesi bulunmayan hallerde; genel ve zel alma koullarnn belirlenmesi asndan iverenin ykmll?................ 17-Taraflarn i szlemesinin trn ve alma biimlerini belirleme yetkisi var mdr?................................................................... 18-Srekli ve sreksiz i szlemesi ayrmnn lt nedir?............... 19-Belirli ve belirsiz sreli i szlemeleri arasndaki fark nedir? Belirli sreli i szlemeleri hangi hallerde uzatlabilir?....................... 20- Szlemesinin belirli sreli veya belirsiz sreli yaplmasnn hukuki sonular nelerdir? Bu tr i szlemelerinden hangisi -1-

iveren, hangisi ii lehinedir?.............................................................. 21-Ksmi sreli i szlemesi yaplabilir mi? Yasal haklardan yararlanma asndan tam sreli szlemelerden farklar nelerdir?....... 22-4857 Sayl Kanuna gre ar zerine almann tanm ve zorunlu artlar nelerdir?........................................................................ 23-4857 Sayl Kanunun Deneme Sreli Szlemelerine ilikin hkmleri nelerdir? Bu dzenlemelerin 1475 Sayl Kanundan farklar nelerdir?..................................................................................... 24- szlemesi devam eden iinin bir baka iverenin iine girmesinin sonular nelerdir? Bu durumda, szlemenin feshi nedeniyle yeni iverenin bir sorumluluu var mdr?............................ 25-4857 Sayl Kanun ile Belirsiz Sreli Szlemelerinin Feshi asndan ngrlen artlar nelerdir?..................................................... 26-4857 Sayl Kanuna gre belirsiz sreli i szlemelerini fesih iin ngrlen bildirimin sresi nedir? Belirsiz sreli i szlemelerin bildirim artna uyulmakszn feshedilmesi mmkn mdr?................................................................................................... 27-Belirsiz sreli i szlemelerinin feshinde, ihbar nellerine ait pein denecek cretin hesabnda bir deiiklik sz konusu mudur?... 28-4773 Sayl Kanunla getirilen i gvencesi hkmleri yrrlkten kaldrlm mdr? Yeni Kanununun konuya ilikin hkmlerinin Gvencesi Yasasndan ayrlan ynleri nelerdir?............................... 29- gvencesi hkmlerinin uygulanmas koullar nelerdir? Kimler bu hkmlerin kapsam dnda kalmaktadr? gvencesi hkmleri kapsam dnda kalan kiiler iin ngrlen bir koruma var mdr?..... 30-Kanunun gvencesi hkmlerinin uygulanabilmesi iin art olarak ngrlen 30 iinin hesab nasl yaplacaktr?.......................... 31-Belirsiz sreli i szlemelerinin feshi asndan geerli saylan fesih nedenleri nelerdir?......................................................................... 32-inin yetersizlii veya davranlarndan kaynaklanan fesih nedenleri nelerdir?.................................................................................. 33-letmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan fesih nedenleri nelerdir?.................................................................................. 34-Hangi hususlar fesih iin geerli bir neden saylmaz?...................... 35- szlemesinin ii tarafndan derhal (bildirimsiz) feshini hakl klan nedenler nelerdir?.......................................................................... 36- szlemesinin iveren tarafndan derhal (bildirimsiz) feshini hakl klan nedenler nelerdir?................................................................. 37-Derhal fesih hakknn kullanm iin ngrlen bir sre var mdr?. 38-Szlemenin iveren tarafndan feshinin usul ve esaslar nelerdir?.. 39-Fesih bildirimine kar itiraz (feshe kar korunmann) yollar nelerdir?................................................................................................. 40-Yetkili mercilerce feshin geersizliine karar verilmesinin sonular nelerdir?.................................................................................. 41- Toplu iten karma hkmleri hangi hallerde uygulanr? Sonular ve bu hkmlere aykrlk halinde uygulanacak yaptrmlar nelerdir?................................................................................................. BLM 3 alma Koullarnn Dzenlenmesi 42- Szlemeyle belirlenen alma koullarnda deiiklik yaplabilmesi mmkn mdr? artlar ve sonular nelerdir?............ -2-

43- Kanunun, i arama iznine ilikin olarak getirdii dzenlemeler nelerdir? arama izni verilmeyen ve i arama izni sresi iinde altrlan iiye denecek cret miktar nasl belirlenecektir?............ 44- Yeni Kanunuyla iverenin zrl, eski hkml ve terr maduru altrma ykmlne ilikin olarak getirilen deiiklikler nelerdir?................................................................................................. 45- zrl, eski hkml ve terr maduru ii altrma ykmllne aykrln yaptrm nedir?.......................................... 46- inin, askerlik veya kanundan doan alma ykmll nedeniyle iinden ayrlmasna ilikin dzenlemede yaplan deiiklikler nelerdir?............................................................................ BLM 4 cret 47- cretin denme ekli, yeri ve zaman nedir? cret alacaklarnn zamanam sresi ne kadardr?............................................................. 48- verenin cret hesap pusulas dzenleme ykmll ve bu ykmlle aykrln yaptrm nedir?.............................................. 49- verenin deme glne dmesi ne demektir? Bu durumda, cretleri kim ve nasl deyecektir?........................................................ 50- cretin gnnde denmemesinin iveren asndan douraca sonular nelerdir?................................................................................... 51- cretin sakl ksmyla ilgili dzenlemede bir deiiklik var mdr? 52- Kanunun cret kesme cezas iin ngrd usul ve esaslar ile bu hkme aykrln yaptrm nelerdir?.................................................... 53- Asgari cretle ilgili hkmlere aykrln yaptrm nedir?............ 54- verenin yarm cret deme ykmll hangi haller ve sre iin geerlidir?........................................................................................ 55- alma srelerinin kanun gereince ksaltlmas veya iverenin kendi zerine den bir kanuni ykmll yerine getirmesi nedeniyle cretten indirim yaplabilir mi?............................................. BLM 5 alma Sreleri, Fazla alma, Haftalk Tatil, Yllk cretli zin 56- Kanunun ngrd haftalk ve gnlk alma sreleri ne kadardr? Bu sreler asndan Kanunun benimsedii denkletirme esasnn uygulamadaki sonular neler olabilir?................................... 57- Fazla alma sresi ve creti nasl hesaplanr? Gnlk fazla alma sresi en fazla ka saattir?........................................................ 58-Fazla srelerle alma ne demektir? creti nasl hesaplanacaktr?..................................................................................... 59- Fazla alma veya fazla srelerle almalarn karlnn cret dndaki bir yolla denmesi mmkn mdr?...................................... 60- Fazla alma ve fazla sreli alma cretinin denmemesinin hukuki yaptrm nedir?.......................................................................... 61-1475 Sayl Kanunun, zorunlu nedenlerle fazla almaya ilikin hkmnde ngrlen deiiklikler nelerdir? Zorunlu nedenlerle yaplan almalarn creti nasl hesaplanacaktr?................................. 62- Olaanst hallerde fazla almayla ilgili dzenlemede yaplan deiiklikler nelerdir?............................................................................ 63- Ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde almayla ilgili hkmler nelerdir? Bu gnlerdeki almalarn creti nasl -3-

hesaplanacaktr?..................................................................................... 64- cret ekillerine gre tatil creti nasl belirlenir? Para ile llebilen menfaatlerden hangileri tatil cretinin hesabnda dikkate alnmaz?................................................................................................. 65- szlemeleri ve toplu i szlemelerine, alma dzenine ilikin olarak ii lehine getirilen yasal dzenlemelerin aksine hkm konulmasnn sonular nelerdir?........................................................... 66- inin hafta tatili hakkndan yararlanabilmesinin koullar nelerdir? Hafta tatili hakk hangi gnlerde kullanlr? Hafta tatili cretinin miktar nasl belirlenir?........................................................... 67- Geici i gremezlik deneiyle ilgili deiiklikler nelerdir?......... 68- veren ve iveren vekilinin, yzde usul uygulanan iyerlerinde bu kapsamda toplanan paralarn denmesi ve belgelenmesine ilikin ykmllkleri nelerdir?........................................................................ 69- Yllk cretli izin hakkndan yararlanmann koullar nelerdir? Asgari yllk cretli izin sreleri ne kadardr?........................................ 70- Yllk cretli izin iin ngrlen alma sresi nasl hesaplanr?.. 71- Yllk cretli izin srelerine hak kazanabilmek iin gerekli srenin hesaplanmasnda allm gibi saylan haller nelerdir?.......... 72- Yllk cretli iznin uygulamas nasl yaplacaktr?.......................... 73- Yllk izin creti nasl belirlenir?..................................................... 74- Szlemenin sona ermesi halinde kullanlmayan izinlerin akbeti? Yllk iznin, i arama izni ile birletirilmesi mmkn mdr?............. 75- inin izinde alma yasa ve aykrlk halinde yaptrm nedir?. 76- verenin, kanunun yllk cretli izinle ilgili hkmlerine aykr davranmasnn yaptrm nedir?............................................................ 77- Telafi almas ne demektir? Koullar nelerdir? Zaman ve gnlk sresi ne kadardr?..................................................................... 78- Ksa almann koullar nelerdir? Ksa alma deneinin sresi ve miktar ne kadardr?................................................................ 79- alma sresinden saylan haller................................................... 80- Ara dinlenmesi sreleri ne kadardr? Ara dinlenmesine ilikin hkme aykrln yaptrm nedir?........................................................ 81- Gece sresi ve gece almalarna ilikin olarak getirilen deiiklikler nelerdir? Kanunun konuyla ilgili hkmne aykrln yaptrm nedir?...................................................................................... 82- altrma ya ve ocuklar altrma yasayla ilgili deiiklikler nelerdir?............................................................................ 83- Hangi iiler yer alt veya su altndaki ilerde altrlamaz?........ 84- Gece altrlma yasann kapsamna ilikin deiiklikler nelerdir?................................................................................................. 85- Analk halinde alma ve st izni................................................... 86- i zlk dosyas............................................................................. BLM 6 Sal ve Gvenlii 87- sal ve gvenliinin salanabilmesi iin ii ve iverenlere den grev ve ykmllkler nelerdir?................................................ 88- in durdurulmas veya iyerinin kapatlmasn karar verilebilmesi ve bu kararlara kar itiraz iin ngrlen usul ve esaslar nelerdir?...................................................................................... 89- sal ve gvenlii kurulu oluturma ykmll hangi i -4-

yerleri iin uygulanacaktr? Bu kurulun grev ve yetkileri nelerdir?Bu ykmlle uymamann yaptrm nedir?............................................ 90- yeri hekimi altrma ve iyeri salk birimi oluturma ykmllnn koullar nelerdir? stihdam edilecek iyeri hekimlerinin cret ve dier alma artlar nasl belirlenecektir?Bu ykmlle aykrln yaptrm nedir?.............................................. 91- gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman istihdam ykmll hangi iyerleri iin geerlidir? Bu ykmlle aykrln yaptrm nedir?.................................................................... 92- sal ve gvenlii asndan iilerin sahip olduu haklar nelerdir?................................................................................................. 93- Ar ve tehlikeli ilerde altrlamayacak iiler kimlerdir? Ar ve tehlikeli saylan iler hangileridir? Bu yasaa uyulmamasnn yaptrm nedir?...................................................................................... 94- zel istihdam brolarnn i ve ii bulmaya araclk faaliyeti yrtebilmeleri iin gerekli koullar nelerdir?....................................... BLM 7 Denetim ve Tefti 95- alma hayatnn denetimi asndan ngrlen usul ve esaslar nelerdir? Denetim ve teftile grevli i mfettilerinin sahip olduklar yetkiler nelerdir?.................................................................................... 96- Yetkili merciler tarafndan yaplan denetimlere ilikin olarak ii ve iverenin sorumluluu nedir?............................................................ 97- hayatnn denetim ve teftii ile ilgili hkmlere aykrlk............ BLM 8 Dier Hususlar 98- dari para cezas verilmesi, uygulanmas ve bu kararlara kar itiraz iin ngrlen usul ve esaslar nelerdir?........................................ 99- Bildirimlerin yazl olarak yaplmasnn uygulama asndan nemi nedir?........................................................................................... 100- l Danma Kurulu....................................................................

-5-

SUNU
Bilindii zere; 4857 sayl Yasas, Trkiye Byk Millet Meclisinin 22.05.2003 tarihli oturumunda kabul edilmi ve 10.06.2003 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Bylece, 1971 ylnda kabulnden bu yana geen 32 yllk sre ierisinde lkemiz alma yaamna yn veren 1475 Sayl Kanunu -kdem tazminatna ilikin 14nc maddesi hari olmak zere- yrrlkten kalkmtr. yasalarnn, tm lkelerin asndan hukuk sistemlerinin temel yap talarndan birini oluturan dzenlemelerden olduu kabul edilir. Toplumun tm kesimlerini yakndan ilgilendiren bu tr temel dzenlemelerin ise, lkelerin gndemine pek sk gelmedii bir gerektir. Bu adan deerlendirildiinde; 9 Blm ve 122 maddeden oluan 4857 sayl yasann, uzun yllar sresince alma yaamn ekillendirecek nitelikte bir yasa olduu ve lkemiz ekonomisi asndan son derece byk nemi bulunduu tartmaszdr. Bir yasal dzenlemenin uygulamada baarl olabilmesi iin; ncelikle, o dzenlemenin mevcut sorunlarn zmne veya amalanan toplumsal hedeflere uygun zmler ve neriler sunabilmesi, dorudan veya dolayl olarak ilgili toplum kesiminin beklentilerine cevap verebilmesi, dier yandan, yasayla getirilen dzenlemelerin doru ve amacna uygun biimde yorumlanmas ve uygulamasnn salam bir temele oturtulmas gerekir. Elinizdeki kitabn amac, 4857 Sayl Yasann ieriinin mevcut toplumsal beklentilere ne oranda cevap verdiine dair bir deerlendirme deildir. Hi kukusuz ki, Olmas Gereken Hukuk kapsamndaki bu tr deerlendirmeler ve doktriner tartmalar, yasann kmasndan nce de olduu gibi, uygulamas srasnda da ilgili evrelerde srdrlecektir. Bu kitabn yaymndaki ama ise, Uygulamasnn salam temellere oturtulabilmesinin ancak ilgililerin yasann getirdii dzenlemeler ve bu dzenlemelerin amac hakknda bilgi sahibi olmalaryla mmkn olaca dncesinden hareketle; ngrd yeni i dzeni hakknda ilgililere bilgi vermektir. 4857 Sayl Yasayla getirilen yeni i dzeninin yelerimizce daha net olarak anlalabilmesi ve uygulamasyla ilgili ortaya kabilecek baz tereddtleri giderilmesine yardmc olaca inancyla hazrladmz bu kitap kullanmnza sunulmutur. Bursa, Eyll 2003 Celal SNMEZ Bursa Ticaret ve Sanayi Odas Ynetim Kurulu Bakan

-6-

BLM 1 Tanmlar ve Uygulamada Bu Kanuna Tabi Olacak likileri 1. 4857 Sayl Kanun hkmlerinin uygulanmayaca i ve i ilikileri nelerdir?

4857 Sayl Kanun hkmlerine tabi olmayan iler ve i ilikileri Kanunun 4nc maddesinde saylmaktadr. Buna gre; a) Deniz ve hava tama ilerinde, b) 50'den az ii altrlan (50 dahil) tarm ve orman ilerinin yapld iyerlerinde veya iletmelerinde, c) Aile ekonomisi snrlar iinde kalan tarmla ilgili her eit yap ileri, d) Bir ailenin yeleri ve 3nc dereceye kadar (3nc derece dahil) hsmlar arasnda dardan baka biri katlmayarak evlerde ve el sanatlarnn yapld ilerde, e) Ev hizmetlerinde, f) sal ve gvenlii hkmleri sakl kalmak zere raklar hakknda, g) Sporcular hakknda, h) Rehabilite edilenler hakknda, i) 507 sayl Esnaf ve Sanatkrlar Kanununun 2nci maddesinin tarifine uygun kiinin alt iyerlerinde bu kanun hkmleri uygulanmayacaktr. Dier yandan, Sanayi, ticaret, tarm ve orman ilerinden hangilerinin bu kanun kapsamndaki ilerden saylaca, hangilerinin ise saylmayaca konusunda (111. madde uyarnca) alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl yetkilidir. Bir baka anlatmla; alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca bu yasa kapsamnda saylmayan sanayi, ticaret, tarm ve orman ilerinde bu kanun hkmleri uygulanmayacaktr. 2. 4857 Sayl Kanunu hkmlerinin, esas olarak bu kanunun kapsamna girmeyen baz i ve i ilikileri hakknda uygulanmas mmkn mdr?

4nc maddenin 2nci bendinde yer verilen dzenleme ile; 4857 Sayl Kanun hkmlerinin (stisnalar baln tayan 4nc maddenin 1inci bendinde saylarak) bu kanunun uygulama kapsam dnda braklan baz i ve i ilikileri hakknda da uygulanmas ngrlmtr. Kendisi bir istisna kural olan 4nc madde hkmnn bir istisnasn oluturan (istisnann istisnas niteliindeki) bu dzenlemeye gre; Kylarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yaplan ykleme ve boaltma ileri, Havacln btn yer tesislerinde yrtlen iler, Tarm sanatlar ile tarm aletleri, makine ve paralarnn yapld atlye ve fabrikalarda grlen iler, Tarm iletmelerinde yaplan yap ileri, Halkn faydalanmasna ak veya iyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahe ileri, Deniz Kanunu kapsamna girmeyen ve tarm ilerinden saylmayan, denizlerde alan su rnleri reticileri ile ilgili iler, Bu Kanun hkmlerine tabi olacaktr.

-7-

3.

4857 Sayl Kanun karsnda Tarm ve orman iilerinin durumu nedir?

Kanunun kapsam dnda kalan tarm ve orman ileri 1475 Sayl Kanunda salt yaplan iin nitelii dikkate alnarak belirlenirken 4857 Sayl Kanunda (kapsam ynnden istisnalar dzenleyen 4nc maddesinde) farkl bir yntem benimsenmitir. Buna gre; lk olarak iletmede alan ii says esas alnm ve, 50den az (50 dahil) iinin alt iletmeler kanunun kapsam dnda braklmtr. kinci lt olarak ise iin nitelii dikkate alnarak; Tarm sanatlar ile tarm aletleri, makine ve paralarnn yapld atlye ve fabrikalarda grlen iler ile tarm iletmelerindeki yap ilerinin tm (alan ii saysna baklmakszn) kanunun kapsamna alnmtr. Anlalabilecei gibi; Bu kanun hkmlerine tabi olacak tarm ve orman ilerinin kapsam 1475 Sayl Kanuna kyasla geniletilmi bulunmaktadr. Kanun kapsamna giren tarm ve orman ilerinde alanlarn alma koullar, hizmet akdi, cret, iin dzenlenmesi ile ilgili hususlar ise (Kanunun 111inci maddesi gereince) alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak ynetmelikle dzenlenecektir. 4. Konut Kapclar Kanunu kapsamna alnm mdr? Konut kapclarnn zel alma koullar nasl belirlenecektir?

1475 Sayl Kanunun 5. maddesinden farkl olarak, yeni i yasann stisnalar baln tayan 4. maddesinde konut kapclarna yer verilmemitir. Bir baka anlatmla; yeni i kanunu hkmleri konut kapclar hakknda da uygulanacaktr. Dier yandan, Kanunun 110. maddesi uyarnca; konut kapclarnn hizmetlerinin kapsam ve nitelii ile alma sreleri, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil gnleri, yllk cretli izin haklar ve kapc konutlar ile ilgili hususlarn dzenlenmesinde uygulanacak deiik ekil ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikle dzenlenecektir. 5. 4857 Sayl Kanun Hkmlerinin Uygulanmas raklarn durumu nedir?

18 yan bitirmemi raklar 5inci maddesi hkm ile 1475 Sayl Kanunun kapsam dnda braklm iken, 4857 Sayl Kanunda raklarn yan esas alan bu ayrmdan vazgeilmi ve bu kez kanun hkmlerinin ilikin olduu konular (dzenlemenin konusu) ynnden bir ayrma gidilmitir. 4857 Sayl Kanunun 4nc maddesinde yer alan dzenlemeye gre; 4857 Sayl Kanunun i sal ve gvenliiyle ilgili hkmleri ya ynnden bir ayrm yaplmakszn tm raklar hakknda uygulanacak, Belirtilenler dndaki hkmler ise, uygulanmayacaktr. 6. Eit davranma ilkesi nedir? Ykmllkleri nelerdir? ilere eit davranlmad iddiasnn ispat klfeti kime aittir?

Anayasamzn 10. maddesi hkmnn bir gerei olan eitlik ilkesi, ILO standartlar ve AB mevzuatna uyum almalar erevesinde 4857 Sayl Kanunda da yerini almtr. Kanunun 5inci maddesinde ve bu kanun kapsamndaki tm i ve i ilikileri iiler asndan geerli olmak zere ngrlen bu ilke gereince; -8-

Mevcut i ilikisinde, iiler arasnda dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsef inan, din ve mezhep ve benzeri sebeplerle iiler arasnda bir ayrm ve bu nedenlerle i szlemesinin yaplmas ve sona erdirilmesi veya alma artlarnn (cret, alma sresi vb.) oluturulmas ve uygulanmas gibi konularda farkl ilem yaplamayacaktr. rnein; ayn veya eit deerde bir i iin, salt iinin cinsiyet nedeniyle daha dk cret kararlatrlamayacaktr. Dier yandan, inin cinsiyeti nedeniyle zel koruyucu hkmlerin (analk izni, gece alma yasa vb.) uygulanmas, daha dk bir cretin uygulanmasna dayanak oluturmayacaktr. Bu ilkeye aykrlk halinde; ilikisi sona ermi ya da devam ediyor olsa bile ii, drt aya kadar creti tutarndaki uygun bir tazminattan baka yoksun brakld haklarn da talep edebilir. Bu durumlarda, 2821 sayl Sendikalar Kanununun 31inci maddesi hkmleri de ayrca sakl tutulmutur. Eitlik ilkesine aykrlk iddiasnn ispat klfeti (kural olarak) iiye aittir. Ancak ii, bir ihlalin varl ihtimalini gl bir biimde gsteren bir durumu ortaya koyduunda ispat klfeti yer deitirecektir. Yani, byle bir durumda ihlalin mevcut olmadn ispat ykmll iverene ait olacaktr. Dier yandan, Bu ilkeye aykrlk iddiasnn i szlemesinin iverence feshine kar alan davalarda ileri srlmesi halinde ispat ykmll konusunda 20inci madde hkm uygulanacaktr. Bu durumda; ispat ykmlne ilikin genel kural (herkes iddiasn ispatla ykmldr) erevesinde iveren feshin geerli bir sebebe dayandn, buna karlk feshin baka bir sebebe dayand iddia eden ii de bu iddiasn ispatla ykml olacaktr. 7. yerinin tanmnn uygulama asndan nemi nedir? 4857 Sayl Kanuna gre iyeri tanm ve iyeri saylan yerler nelerdir?

yerinin tanm ve iyerinin snrlarnn belirlenmesi, zellikle i kazalar ve sorumluluk asndan nem tamaktadr. 1475 Sayl Kanunun iin grld yer biimindeki ksa iyeri tanm 4857 Sayl Kanun ile kapsam olarak geniletilmi ve daha belirgin hale getirilmitir. yeri, Kanunun 2nci maddesinde; iveren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla madd olan ve olmayan unsurlar ile iinin birlikte rgtlendii birim olarak tanmlanm ve bal yerler, eklentiler ve aralar ile oluturulan i organizasyonu kapsamnda bir btn saylaca vurgulanmtr. Dier yandan, retilen mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen yerler ibaresine yer verilerek, uygulamada byk karklklar gsteren iyerinden saylan yerler konusuna aklk getirilmitir. Bu dzenleme ile; yerinin kapsam, gerektiinde bir baka iverene ait iyerini de kapsayabilecek ekilde geniletilmi olmaktadr. 8. 1475 Sayl Kanunun ii, iveren ve iveren vekili tanmlarnda 4857 Sayl Kanun ile ne gibi deiiklikler yaplmtr?

4857 Sayl Kanunun 2nci maddesinde yer alan tanma gre; Bir i szlemesine dayanarak alan gerek kiiye ii, i altran gerek veya tzel kiiye yahut tzel kiilii olmayan kurum ve kurululara iveren, i ile iveren arasnda kurulan ilikiye i ilikisi denir.

-9-

Ayni maddede iveren vekili; iveren adna hareket eden ve iin, iyerinin ve iletmenin ynetiminde grev alan kimseler olarak tanmlanmtr. Getirdii deiiklikler asndan deerlendirildiinde; i tanmndan "herhangi bir ite" ve "cret karl almak" ibareleri karlm, bir i szlemesine dayanarak alma yeterli saylmtr. Bylece, cret karl olmayan veya karl cret saylmayacak maddi deerler ile denen almalarn da i ilikisi erevesinde deerlendirilmesi mmkn klnmtr. Dier yandan, Ancak gerek kiilerin ii olabilecei vurgulanmtr. veren tanmnda yaplan deiiklikle; gerek ve tzel kiiler dnda ii istihdam eden ve tzel kiilii bulunmayan (adi ortaklklar vb. gibi) topluluklar da iveren saylmtr. veren vekili tanmna eklenen "iletme" ibaresi ile; iveren vekilinin temsil yetkisinin (iyeri ve ilerin yan sra) iletme ile ilgili olduu vurgulanmtr. 9. veren vekili saylmann sonular nelerdir?

veren, iveren vekilinin iilere kar olan ykmllkleri ve bu sfatla yapt ilemlerden dorudan sorumludur. Dier yandan, Kanunda iveren iin ngrlen her eit sorumluluk ve zorunluluklar iveren vekilleri hakknda da uygulanacaktr. veren vekillii sfat, iilere tannan hak ve ykmllkleri ortadan kaldrmaz. 10. Alt iveren (taeronluk) ilikisinin geerlilik koullar ve bu ilikide asl iverenin sorumluluklar nelerdir?

Bilindii gibi; lkemizde yaygn bir uygulama alan bulunmasna ramen, 1475 Sayl Kanunda taeronluk (alt iveren ilikisi) konusunda herhangi bir dzenleme bulunmamaktayd. Bu eksiklik, 4847 Sayl Kanun ile giderilmitir. 4857 Sayl Kanunuyla getirilen nemli dzenlemelerden biri olan ve Kanunun 2nci maddesinde yer alan hkm ile, alt iverenlik ilikisi ve taraflar tanmlanm, ierii, kapsam ve hukuki sonular dzenlenmitir. Buna gre; Bir baka iverenden, yerinde yrtt mal ve hizmet retimine ilikin yardmc ilerinde veya, iletme veya iin bir gerei olmak kouluyla ve sadece teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren iler asndan geerli olmak zere asl ilerde i alan, Bu i iin grevlendirdii iilerini sadece bu iyerinde ald ite altran iverene, Alt veren, Alt iveren ile ii ald iveren arasnda kurulan bu ilikiye de; Asl veren- Alt verenlik ilikisi denir. Anlalabilecei zere; Yeni Kanunu, uygulamada taeronluk diye bilinen alt iverenlik ilikisine sadece uzmanlk gerektiren iler iin ve iletme ve iin gereklerinden olmak koullaryla izin verilmektedir. Geerli bir asl iveren-alt iveren ilikisinin varl halinde asl iveren; Alt iverenin, iilerine kar olan ve o iyeri ile ilgili olarak Kanunundan, i szlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i szlemesinden doan tm ykmllklerinden alt iveren ile birlikte sorumlu olacaktr.

- 10 -

11.

Yeni Kanununa gre bordro taeronluu mmkn mdr? Kt niyetli alt iveren ilikisini nlemek iin ne gibi tedbirler getirilmitir?

Akland zere; Yeni Kanununda alt iveren (taeronluk) ilikisi kurulmasna sadece belirli (yukarda belirtilen) koullara bal olarak izin verilmitir. Bununla birlikte, 4857 Sayl Kanunun 2nci maddesindeki konuya ilikin dzenlemeyle alt iverenlik ilikisinin (rnein; i gvencesi hkmlerinin uygulanmasn engellemek gibi) kt niyetli kullanm da nlenmitir. Kanunun anlan 2nci maddesiyle; Asl iverenin iilerinin alt iveren tarafndan ie alnarak altrlmaya devam ettirilmek suretiyle haklarnn kstlanamayaca veya, Daha nce o iyerinde altrlan kiiler (iiler) veya bu iileri altran bir baka iveren ile alt iveren ilikisi kurulamayaca hkme balanmtr. Bu dzenlemede belirtilen koullara (yasaklara) uyulmamas halinde, kurulan alt iveren ilikisinin muvazaal ilem saylaca bir kanuni karine olarak kabul edilmitir. Sz edilen kanuni karinenin uygulamadaki sonucu; kurulan alt iveren ilikisinin geerliliini (yani, iletme ve iin gereklerinden kaynaklanmas ve uzmanlk gerektiren ilerden olmas koullarna uygunluunu) ispat ykmllnn her durumda iverene ait olmasdr. ngrlen kanuni karinenin aksinin ispatlanamamas durumunda ise; alt iverenin iileri balangtan itibaren asl iverenin iisi saylarak ilem grecektir. Dier yandan, Anlan maddenin son cmlesiyle; kural olarak asl iin blnmek suretiyle alt iverenlere verilemeyecei ngrlmtr. Bununla birlikte; letme gerekleri ve iin niteliinden kaynaklanan nedenler veya teknolojik adan uzmanlk gerektiren ilerden olmas hallerine zg olarak iin blnerek alt iverenlere verilmesine de izin verilmitir. Aklanan dzenlemelerin nda; Uygulamada bordro taeronluunun mmkn olmad sylenebilir. 12. yerini bildirme ykmll nedir? Bu uygulanacak adli ve idari yaptrmlar nelerdir? ykmlle uyulmamas halinde

4857 Sayl Kanunun 3nc maddesiyle; 4857 Sayl Kanunun kapsamna giren nitelikte bir iyerini kuran, Her ne suretle olursa olsun devralan, alma konusunu ksmen veya tamamen deitiren veya, Herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve iyerini kapatan, verenlerin, bir ay iinde blge alma mdrlne bildirimde bulunmak zorunda olduklar hkme balanmtr. Dier yandan, ayni dzenlemede, verenler iin ngrlen bu bildirim ykmllnn, alt iveren sfatyla mal veya hizmet retimi iin meydana getirdii kendi iyeriyle ilgili olarak alt ivereni de kapsayaca hkme balanarak, alt ivereni asl iverenle ayn iyeri numarasn kullanmaya zorunda brakan S.S.K. uygulamasna son verilmi ve alt iverenin kendi iyeri numaras ile iyeri amas salanm bulunmaktadr. Yaplacak bildirimde,

- 11 -

yerinin unvan ve adresi, altrlan ii says, alma konusu, iin balama veya bitme gn, iverenin kendi ad ve soyad yahut unvan, adresi, varsa iveren vekili veya vekillerinin ad, soyad ve adresleri yer alacaktr. Bu ykmlle aykrln meyyidesi, kanunun 98. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre; yerini bildirim ykmllne aykr davranan iveren veya iveren vekiline, altrlan her ii iin Elli Milyon TL para cezas verilecektir. Bu aykrln (belirtilen) para cezasnn kesinlemesinden sonra da srmesi halinde, takip eden her ay iin ayn miktar ceza uygulanacaktr. 13. 4857 Sayl Kanunun Geici (dn) ilikisiyle ilgili hkmleri ve getirdii yenilikler nelerdir? Bu dzenlemelerin i hayatna yansmas nasl olacaktr?

Yeni Kanunu ile, alma yaammzda yllardan beri devam eden dn i ilikisi uygulamas yasal bir zemine oturtulmutur. 4857 Sayl Kanununun 7nci maddesinde yer alan dzenleme ile iverene; inin yazl rzasn almak kouluyla, bir iisini holding bnyesi iinde veya ayn irketler topluluuna bal baka bir iyerinde altrma veya yapmakta olduu ie benzer ilerde altrlmas kouluyla baka bir iverene i grme edimini yerine getirmek zere geici olarak (dn) verebilmesine olanak salanmtr. Sz edilen dzenlemeden anlalabilecei zere; Geici i ilikisi, iki iveren arasnda ve yazl olarak yaplacak bir szlemeyle kurulacaktr. Geerli olabilmesi, iinin yazl rzasna baldr. Sresi, kural olarak alt ay ile snrldr. Ancak, Bu srenin iki defay amamak kouluyla, yenileme yoluyla uzatlmas mmkndr. Geici i ilikisi kurulmas halinde devreden iveren ile ii arasnda mevcut i szlemesi ortadan kalkmaz. Bu nedenle, devreden iverenin cret deme ykmll devam eder. i ise, bu szlemeden kaynaklanan i grme (iin yaplmas) ykmlln devralan iveren adna yerine getirir. i, iyerine ve ie ilikin olarak kusuru ile sebep olduu zarardan devralan iverene kar sorumludur. Devralan iveren, iiye talimat verme hakkna sahip olur. Buna karlk, iiye salk ve gvenlik risklerine kar gerekli eitimi vermekle ykmldr. Ayrca, iinin kendisinde alt srede denmeyen cretinden, iiyi gzetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden de devreden iveren ile birlikte sorumlu olacaktr. Dier yandan; iler asndan olumsuz sonular dourabilecek baz hallerde geici (dn) i ilikisi kurulmas yasaklanmtr. Toplu ii karma yaplan iyerlerinde, toplu ii karmaya konu olan iler iin geerli olmak zere, alt ay sreyle geici i ilikisi kurulmas yasaklanmtr . Bu konudaki bir dier kaytlama da, grev ve lokavt uygulamas bulunan iyerleriyle ilgilidir. Devralan iverenin, dn i ilikisi kapsamnda devrald iileri grev ve lokavt uygulamas bulunan iyerinde altrmas grev ve lokavt uygulamasnn devam sresince geerli olmak zere yasaklanmtr. Bu iilerin, grev ve lokavt uygulamas sona erinceye kadar devreden iveren tarafndan ve devreden iverene ait iyerinde altrlmalar zorunludur. 14. yerinin tamamen veya bir blmnn devri halinde iilerin mktesep haklar ne olacaktr? Devir nedeniyle iilerin herhangi bir hak kayb olacak mdr?

- 12 -

Kanunun 2nci maddesinde; kural olarak iin blnemeyecei ak olarak hkme balanm iken, iyerinin blmlerinin devri iin benzer bir yasak sz konusu deildir. Kanununun 6. maddesinde; yeri veya iyerinin bir blmnn baka birine devredildiinde, devir tarihinde mevcut olan i szlemelerinin tm hak ve borlar ile birlikte devralan iverene gemesi ngrlmektedir. Dier yandan, Devir tarihinden nce domu olan ve devir tarihinde denmesi gereken borlardan yeni iveren ile birlikte devreden iveren de mteselsil sorumlu olacaktr. Ancak, devreden iverenin bu mteselsil sorumluluu, devir tarihinden balayarak 2 yl ile snrlandrlmtr. Devir ileminin, birleme, katlma veya tzel kiiliin trnn deimesi yoluyla yaplmas halinde ise; belirtilen mteselsil sorumluluk hkmleri uygulanmayacaktr. Devir hallerinde iilerin tm mktesep haklar korunmutur. Nitekim, Kanununun konuya ilikin 6nc maddesinde; iinin hizmet sresinin esas alnd haklar asndan iinin devreden iverenin yannda ie balad tarihin dikkate alnaca hususu ak ve net olarak vurgulanmtr. Dier yandan, yerinin kapanmas geerli fesih nedeni sayld halde, iyerinin bir blmnn devrinin mevcut i szlemelerinin feshi asndan geerli sebep oluturmayaca da hkme balanmtr. Sz edilen 6nc madde uyarnca; mevcut i szlemeleri salt iyerinin veya bir blmnn devri gerekesine dayanlarak feshedilemeyecektir. Bu hkm, gerek devreden ve devralan iveren, gerekse iiler asndan emredici niteliktedir. Ancak, iyerinin veya bir blmnn iflas nedeniyle malvarlnn tasfiyesi ilemine bal olarak devri halinde, 4857 Sayl Kanunun 6nc maddesinde yer alan (yukarda aklanan) bu hkmler uygulanmayacaktr. BLM 2 Szlemesi; Tanm, Taraflar, Trleri ve Feshi 15. szlemesi nedir? ekil, ierik ve sresi ynnden i szlemelerinde uyulmas zorunlu hususlar nelerdir? Bir yl ve daha uzun sreli i akitlerinin yazl ekilde yaplmas zorunlu mudur? Yazl ekilde yaplan i szlemelerinden damga vergisi, rsum ve har alnacak mdr?

4857 Sayl Kanunun 8inci maddesinde yer alan tanma gre; szlemesi, bir tarafn (ii) baml olarak i grmeyi, dier tarafn (iveren) da cret demeyi stlenmesinden oluan szlemedir. Bu tanmn 1475 Sayl Kanundan ayrlan yn; bamllk unsurunun szlemenin belirleyici nitelii olarak n plana karlmasdr. szlemeleri, (Kanunda aksi belirtilmedike) zel bir ekle tbi deildir. Bununla birlikte; sresi bir yl ve daha fazla olan i szlemelerinin yazl ekilde yaplmas zorunluluu getirilmitir. Yazl ekilde yaplacak i szlemeleri damga vergisi ve her eit resim ve hartan muaftr. verenin, genel ve zel alma koullarn gsterir bir belge dzenleyerek iisine verme ykmllne ilikin 8inci maddesi veya alma koullarnda deiikliklere hakkndaki 22. maddesi gibi hkmleri dikkate alndnda; 4857 Sayl Kanunun uygulamasnda i szlemelerinin yazl biimde yaplmasnn nem tad ve tercih edildii anlalmaktadr.

- 13 -

16.

Yazl i szlemesi bulunmayan hallerde; genel ve zel alma koullarnn belirlenmesi asndan iverenin ykmll?

Yazl bir i szlemesinin bulunmad (yaplmad) hallerde iveren; e balad tarihten itibaren en ge iki ay iinde, Genel ve zel alma koullarn, Gnlk ya da haftalk alma sresini, Temel creti ve varsa cret eklerini, cret deme dnemini, Sresi belirli ise szlemenin sresini ve, Fesih halinde taraflarn uymak zorunda olduklar hkmleri, Gsteren yazl bir belgeyi iisine vermekle ykmldr. Ancak, sresi bir ay gemeyen belirli sreli i szlemelerinde bu fkra hkm uygulanmaz. szlemesi iki aylk sre dolmadan sona ermi ise, bu bilgiler iiye en ge sona erme tarihinde yazl olarak verilecektir. Bu belge, Taraflar arasndaki bir uyumazlk halinde (belgede yer alan hususlar ynnden) ispat kolayl salamas asndan nem tamaktadr. inin gerek duyulduunda iletmenin bir baka blmnde grevlendirilmesi halinde, bu durumun genel ve zel alma koullarnda deiiklik oluturup oluturmad konusundaki olas uyumazlklar ncelikle sz edilen belge kapsamnda zmlenecektir. Aklanan nedenle; 4857 Sayl Kanun uygulamasnda, 8inci madde de ngrlen bu ykmll yerine getirmeyen veya iisinin mevcut hizmet szlemesi kapsamndaki grev tanm ve alma koullarn esnek alma ilkelerine uygun biimde belirlemeyen iverenlerin nemli skntlar yaayabilecei ortadadr. 17. Taraflarn i szlemesinin trn ve alma biimlerini belirleme yetkisi var mdr?

Ekonomik gelimeler ve mevcut uygulamalar dikkate alnarak; 4857 Sayl Kanunda, Eski Kanununda bulunmayan Ksmi sreli alma, ar zerine alma, Takm almas, Geici i ilikisi, Belirli sreli iler, Ksa, sreli alma gibi pek ok yeni i ilikisi ve alma/altrma biimlerine yer verilmitir. Dier taraftan, Esnek alma prensiplerine uygun ve istihdam tevik eder nitelikte bir dzenlemeyle taraflara; kendi ihtiyalar dorultusunda, i szlemelerini kanunda ngrlen bu szleme ve alma/altrma trlerinden birine uygun biimde diledii gibi (Kanun hkmleriyle getirilen snrlamalar sakl kalmak kouluyla) dzenleyebilme serbestisi getirilmitir. 18. Srekli ve sreksiz i szlemesi ayrmnn lt nedir?

10uncu maddede yer alan tanma gre; Nitelikleri bakmndan, en ok otuz i gn sren ilere sreksiz i, Bundan fazla devam edenlere ise srekli i denir. Srekli veya sreksiz szlemeler, alma/altrma biimleri asndan, tam sreli veya ksm sreli yahut deneme sreli ya da dier trde dzenlenebilirler. 19. Belirli ve belirsiz sreli i szlemeleri arasndaki fark nedir? Belirli sreli i szlemeleri hangi hallerde uzatlabilir?

1475 Sayl Kanunun aksine, 4857 Sayl Kanunun 11inci maddesiyle i szlemelerinin belirli sre iin yaplmasna olanak salanmtr. - 14 -

Belirli ve Belirsiz sreli i szlemeleri Kanunun 11. maddesinde; ilikisinin bir sreye bal olarak yaplmad halde szleme belirsiz sreli saylr. Belirli sreli ilerde veya belli bir iin tamamlanmas veya belirli bir olgunun ortaya kmas gibi objektif koullara bal olarak iveren ile ii arasnda yazl ekilde yaplan i szlemesi belirli sreli i szlemesidir. biiminde tanmlanmtr. Anlalabilecei gibi; Kanunun iki szleme tr arasnda gzettii ayrt edici temel unsur szlemenin sresidir. Bu adan deerlendirildiinde ise; sona erecei tarih, nceden (ve ak olarak) belirlenen veya, in nitelii gerei, salt belirli bir iin tamamlanmas ya da bir olgunun (sonucun) gerekletirilmesi gibi objektif olarak belirlenebilir olan szlemeler belirli sreli i szlemesi saylacaktr. Anlan dzenlemede, belirli sreli i szlemelerinin yazl ekilde yaplmalar art koulmaktadr. 11inci maddede ayrca, taraflar arasndaki belirli sreli i szlemelerinin esasl bir neden olmakszn birden fazla kez yenilenemeyecei, aksi halde i szlemesinin balangtan itibaren belirsiz sreli olarak kabul edilecei hkme balanmtr. Dier taraftan, Esasl bir nedenin bulunmas halinde, birden fazla kez yenilenen szlemelerin de (zincirleme i szlemelerinin) belirli sreli olma zelliini koruyaca ngrlmektedir. zel okul retmenleri ile yaplan zincirleme i szlemeleri buna rnek gsterilebilir. 11inci madde (yukarda yer verilen) metninden de anlalabilecei zere; Esasl neden koulu sadece belirli sreli i szlemesinin yenilenmesi iin ngrlmtr. Bir baka anlatmla, i szlemelerinin ilk oluturulduu srada, sadece taraflarn tercihine bal olarak belirli sreli i szlemesi biiminde yaplmas mmkndr. Yine, madde metninde st ste ibaresine yer verildii dikkate alndnda; Ayni ii-iveren arasnda farkl dnemler iin (aralkl olarak) belirli sreli i szlemesi yaplmasnn mmkn olduu sonucuna varlmaktadr. 20. Szlemesinin belirli sreli veya belirsiz sreli yaplmasnn hukuki sonular nelerdir? Bu tr i szlemelerinden hangisi iveren, hangisi ii lehinedir?

Yeni Kanunun ngrd alma dzeninde ierisinde, belirli veya belirsiz sreli szlemeler arasnda sadece szlemenin feshine ilikin hususlar asndan bir farkllk bulunmaktadr. Kanunun 12nci maddesinde; belirli sreli i szlemesi ile altrlan iinin (ayrm hakl klan bir neden olmadka) salt i szlemesinin sreli olmasndan dolay belirsiz sreli i szlemesiyle altrlan emsal iiye gre farkl ileme tbi tutulamayaca hkme balanmtr. Sz konusu dzenlemede, belirli sreli i szlemesi ile alan iilerin; Belirli bir zaman lt alnarak denecek (cret, ikramiye, bayram harl gibi) cret ve paraya ilikin blnebilir menfaatlerden alt sreye orantl olarak, Paraya ilikin olmayan veya blnemeyen (yllk izin hakk, kdem tazminat gibi) menfaatlerden ise, belirsiz sreli i szlemesi ile alan emsal iinin iin geerli kdem hesaplamas dikkate alnarak yararlanmas ngrlmektedir. Bununla birlikte, Belirli sreli i szlemesiyle alan iiler Kanunun i gvencesine ilikin hkmlerinin kapsam dnda braklmlardr. Dier yandan, szlemelerinde ayrca dzenlenmedii takdirde bu iiler, belirsiz i szlemesiyle alan iilere salanan; Feshin ihbarna ilikin olarak 17nci maddeyle ngrlen neller ve, - 15 -

27nci maddesiyle ngrlen yeni i arama izni, Haklar ile bu haklarn ihlaline ilikin tazminat (ihbar tazminat) ve cret talep haklarndan yararlanamayacaklardr. Aklanan hususlarn nda; Uygulamadaki sonular asndan, belirsiz sreli i szlemelerinin (belirli sreli i szlemelerine kyasla) ii lehine olduu sylenebilir. 21. Ksmi sreli i szlemesi yaplabilir mi? Yasal haklardan yararlanma asndan tam sreli szlemelerden farklar nelerdir?

4857 Sayl Kanun ile, ksmi sreli (part time) alma yasal dayanaa kavuturularak iverene ksmi sreli i szlemesi yapma serbestisi getirilmektedir. Kanunun 13. maddesine gre; inin normal haftalk alma sresinin, tam sreli i szlemesiyle alan emsal iiye gre nemli lde daha az olarak belirlenmesi durumunda oluturulan szlemesi ksmi sreli i szlemesi saylacaktr. Sz edilen hkm ile, Emsal ii tanm yaplarak, ksmi sreli i szlemesi ile altrlan iinin hakl klan bir neden olmadka tam sreli emsal iiden farkl ileme tabi tutulamayaca ve cretinin tam sreli emsal iiye gre alt sreye orantl olarak denecei hkme balanmtr. Kanuna gre; emsal ii, o iyeri ayni veya benzeri ite (iyerinde byle bir ii bulunmuyorsa, ayni ikolunda) tam sreli olarak altrlan iidir. 22. 4857 Sayl Kanuna gre ar zerine almann tanm ve zorunlu artlar nelerdir?

inin devaml olarak iyerinde bulunmasn gerektirmeyen baz ilerin grdrlmesine ynelik bu alma sistemi, 4857 Sayl Kanunun 14nc maddesiyle ksmi sreli almann zel bir biimi olarak dzenlenmitir. Sz edilen maddede, inin stlendii iin kmas halinde i grme ediminin yerine getirilmesinin kararlatrld bir tr ksmi sreli i ilikisi olarak tanmlanmaktadr. ar zerine alma szlemelerinin yazl olarak yaplmas zorunludur. Kanunun 14nc maddesinde; Belirli bir zaman dilimi iinde ne kadar sreyle alacann i szlemesi ile belirlenmemesi halinde, iinin haftalk alma sresinin 20 saat olarak kararlatrlm saylaca ve, Aksi kararlatrlmad takdirde, iverenin her arda iiyi gnde en az drt saat st ste altrmak zorunda olduu hkme balanmaktadr. Sz konusu maddeye gre; arnn iinin alaca zamandan (szlemede farkl bir sre kararlatrlmadka) en az drt gn nce yaplmas gerekir. Sreye uygun bir ar halinde ii, i grme edimini yerine getirmekle ile ykml olacaktr. 23. 4857 Sayl Kanunun Deneme Sreli Szlemelerine ilikin hkmleri nelerdir? Bu dzenlemelerin 1475 Sayl Kanundan farklar nelerdir?

Yeni i yasasnda da deneme kayd ieren szlemelerin dzenlenmesine izin verilmektedir. Bununla birlikte; 1475 Sayl Kanunda, en ok bir ay olarak belirlenen deneme sresi, 4857 Sayl Kanunda artrlarak iki aya karlmtr. Dier yandan, 4857 Sayl Kanunun 15inci maddesinde yer alan dzenlemeye gre; deneme kayd iin ngrlen iki aylk azami srenin toplu i szlemeleriyle drt aya kadar uzatlabilmesi de mmkn olacaktr. - 16 -

Deneme sresi iinde taraflar (ii-iveren) i szlemesini bildirim sresine gerek olmakszn ve tazminatsz feshedebilir. Bylesi bir fesih durumunda, iinin szlemenin feshine kadar geen sre iinde alt gnlere iin cret ve dier haklar sakldr. 24. szlemesi devam eden iinin bir baka iverenin iine girmesinin sonular nelerdir? Bu durumda, szlemenin feshi nedeniyle yeni iverenin bir sorumluluu var mdr?

Belirli sreli veya belirsiz sreli ve srekli bir i szlemesi ile bir iverenin iine girmi olan ii, szleme sresinin bitmesinden nce yahut bildirim sresine uymakszn iini brakp baka bir iverenin iine girdii takdirde, yeni iveren; inin bu davranna, yeni ie girdii iveren sebep olmas, Yeni iveren, iinin bu davrann bilerek onu ie almas ve, Yeni iveren iinin bu davrann rendikten sonra dahi onu altrmaya devam etmesi, Koullarna bal olarak, mevcut i szlemesinin feshi nedeniyle doacak talep haklarndan iiyle birlikte mteselsilen sorumlu olacaktr. 25. 4857 Sayl Kanun ile Belirsiz Sreli Szlemelerinin Feshi asndan ngrlen artlar nelerdir?

4857 Sayl Kanununda (1475 Sayl Kanunda olduu gibi) kural olarak belirsiz sreli i szlemelerinin feshinde, Durumun (iinin kdemine gre belirlenen srelere uygun olarak) dier tarafa bildirilmesi ve, Feshin geerli bir nedene dayanmas art koulmaktadr. 26. 4857 Sayl Kanuna gre belirsiz sreli i szlemelerini fesih iin ngrlen bildirimin sresi nedir? Belirsiz sreli i szlemelerin bildirim artna uyulmakszn feshedilmesi mmkn mdr?

17nci maddeye gre, belirsiz sreli i szlemeleri; a) i alt aydan az srm olan ii iin, bildirimin dier tarafa yaplmasndan balayarak iki hafta sonra, b) i alt aydan birbuuk yla kadar srm olan ii iin, bildirimin dier tarafa yaplmasndan balayarak drt hafta sonra, c) i birbuuk yldan yla kadar srm olan ii iin, bildirimin dier tarafa yaplmasndan balayarak alt hafta sonra, d) i yldan fazla srm ii iin, bildirim yaplmasndan balayarak sekiz hafta sonra, Feshedilmi saylacaktr. Bu sreler asgari olup szlemeler ile artrlabilir. Belirsiz sreli i szlemelerinin feshi iin ngrlen bildirim art szlemenin her iki taraf (iveren ve ii) asndan da uyulmas gereken bir ykmllktr. Bununla birlikte; Bildirim artna (belirtilen bildirim srelerine) uyulmamas, fesih ileminin geersizlii sonucunu dourmaz. ngrlen bildirim artna uymayan taraf, bildirim sresine ilikin cret tutarnda tazminat (ihbar tazminat) demek zorunda kalacaktr. Dier yandan anlan maddede, i asndan 24, iveren asndan ise 25inci maddelerde belirtilen hakl sebeplerin varl halinde; szlemelerin bildirim sresi beklenmeksizin (derhal) feshedilebilecei de hkme balanmtr. Bildirim srelerine uyulmasnn gerekmedii bir durum da, iverenin bildirim sresine ait creti - 17 -

pein demesidir. Ancak, verenin bildirim artna uymamas veya bildirim sresine ait creti pein deyerek szlemeyi feshetmesi 4857 Sayl Kanunun 18, 19, 20 ve 21inci maddeleri hkmlerinin ayrca uygulanmasna engel deildir. 27. Belirsiz sreli i szlemelerinin feshinde, ihbar nellerine ait pein denecek cretin hesabnda bir deiiklik sz konusu mudur?

Yeni Kanununda, belirsiz sreli i szlemelerinin feshine ilikin olarak 1475 Sayl Kanunda ngrlen (yukarda aklanan) bildirim srelerinde bir deiiklik yaplmamtr. Dier taraftan, Kanunun i gvencesi (18, 19, 20, 21inci maddesi) hkmleri kapsam dnda kalan bir iinin i szlemesinin, fesih hakk ktye kullanlarak sona erdirilmesi halinde; belirtilen ihbar tazminatnn kat tutarnda bir kt niyet tazminat denmesi ngrlmtr. Bu durumda, fesih srasnda bildirim artna da uyulmadysa, ayrca ihbar tazminat da denecektir. Bu noktada, Tazminata esas alnacak cretin belirlenmesinin nem kazand ortadadr. 17nci maddede yer alan dzenleme ile; Bildirim sresine ilikin olarak pein denecek cretin hesabnda, (kdem tazminatnn hesabnda olduu gibi) crete ek olarak iiye yaplacak para ve para ile llmesi mmkn olan, Kanun ve szlemeden doan tm menfaatlerin dikkate alnaca ak olarak hkme balanmtr. 28. 4773 Sayl Kanunla getirilen i gvencesi hkmleri yrrlkten kaldrlm mdr? Yeni Kanununun konuya ilikin hkmlerinin Gvencesi Yasasndan ayrlan ynleri nelerdir?

Gvencesi Yasas olarak bilinen 4773 Sayl Kanunun 2nci maddesi ile 1475 Sayl Kanuna eklenen 13/A, 13/B, 13/C, 13/D ve 13/E maddeleriyle getirilen i gvencesi hkmleri, baz deiikliklerle 4857 Sayl Kanunda da korunmutur. 4857 Sayl Kanunun 18. maddesiyle; Otuz veya daha fazla ii altran iyerlerinde, En az alt aylk kdemi olan ve Belirsiz sreli i szlemesiyle alan iilerin, Szlemelerinin iveren tarafndan feshinde "geerli bir sebebe dayanma" zorunluluu getirilmektedir. Kanunun 19, 20 ve 21. maddelerinde de; Feshe kar iiye dava ama hakk tannmakta ve ii tarafndan alacak davada feshin geerli bir sebebe dayandnn iverenin tarafndan ispat edilememesi halinde, inin ie iadesi veya, 4-8 aylk creti tutarnda tazminat denmesi hkme balanmaktadr. 4857 Sayl Kanunun sz edilen hkmlerinin 4773 Sayl Kanun ile getirilen dzenlemelerden ayrlan (deiik) ynleriyse unlardr; 1475 Sayl Kanuna 4773 Sayl Kanunla eklenen 13/A, 13/B, 13/C, 13/D ve 13/E maddeleriyle getirilen i gvencesi hkmlerinin 10 ve daha fazla ii altran iyerlerinde uygulanaca ngrlmekteyken, 4857 Sayl Kanun ile bu say 30a karlmtr. Bu deiiklikle, gvencesi hkmlerinin (18-21inci maddeler) uygulama kapsam 4773 Sayl Kanuna kyasla daraltlm bulunmaktadr. Dier taraftan, - 18 -

Mahkemece feshin geersizliine karar verilmesine ramen iinin ie balatlmamas halinde iveren tarafndan denecek tazminatn miktar, 4773 Sayl Kanunda en az alt ay en ok bir yllk cret tutar olarak belirlenmi iken, belirtilen tazminat miktar 4857 Sayl Kanun ile azaltlm ve en az drt, en ok ise sekiz aylk cret tutar olmak zere deitirilmitir. Anlalabilecei zere; 4773 ve 4857 Sayl Kanunlar ile getirilen dzenlemeler arasndaki fark, kapsamna giren iyerleri ve tazminat miktarlarna ilikindir. 29. bu hkmlerin

gvencesi hkmlerinin uygulanmas koullar nelerdir? Kimler bu hkmlerin kapsam dnda kalmaktadr? gvencesi hkmleri kapsam dnda kalan kiiler iin ngrlen bir koruma var mdr?

Kanunun i gvencesi hkmlerinin (uygulanabilme koullar ve) kapsam, 18inci maddenin 1inci fkrasyla belirlenmitir. Buna gre; Bu Kanunun i gvencesi hkmleri olarak adlandrlan 18, 19, 20 ve 21inci maddeleri hkmleri, 30 kiiden az ii altran iyerleri ile, Belirli sreli hizmet akdi ile alanlar, 6 aydan az kdemi bulunan iiler ve, letmenin btnn sevk ve idare eden iveren vekilleri, in uygulanmayacaktr. Dier taraftan, Bu kiiler, feshe kar kt niyet tazminat ile korunmaya alnmlardr. Kanunun 17nci maddesinin 6nc fkrasnda yer alan dzenlemeyle; Kanunun 18, 19, 20 ve 21inci maddelerinin uygulama alan dnda kalan iilerin i szlemesinin, fesih hakknn ktye kullanlarak sona erdirildii durumlarda iiye (17nci maddede belirtilen) bildirim sresinin kat tutarnda tazminat denmesi ngrlmektedir. 30. Kanunun gvencesi hkmlerinin uygulanabilmesi iin art olarak ngrlen 30 iinin hesab nasl yaplacaktr?

Yukarda belirtildii zere; Kanunun i gvencesi hkmlerinin uygulama kapsam 30 ii altrlan iyerleri ile snrlandrlmtr. 18inci maddede yer alan dzenlemede; i saysnn hesabnda, altrlan ii says esas alnm ve bu iiler arasnda i szlemelerinin (belirli veya belirsiz sreli oluu) sresi veya altrlma biimi asndan bir ayrm gzetilmemitir. Bununla birlikte, 18inci maddenin 4nc fkrasyla; yerindeki ii saysnn, iverenin ayn ikolunda faaliyet gsteren birden fazla iyerinin bulunmas halinde, bu iyerlerinde alan toplam ii says dikkate alnarak belirlenecei hkme balanmtr. Dier taraftan, Ak bir hkm bulunmamakla birlikte, sz edilen maddenin dzenleni biiminden; 30 ii koulunun, fesih tarihi itibaryla ve her bir fesih ilemi asndan ayr olarak deerlendirilecei sonucuna varlmaktadr. Ancak, Bu tarz bir yorumun, birer gn arayla belirsiz sreli szlemesi feshedilen iki ii iin farkl sonu douraca ortadadr. - 19 -

31.

Belirsiz sreli i szlemelerinin feshi asndan geerli saylan fesih nedenleri nelerdir?

Kanunun 18inci maddesiyle; Belirsiz sreli i szlemesiyle alan iilerin mevcut i szlemelerinin iveren tarafndan feshinin, geerli nedene dayandrlmas zorunlu klnmtr. Fesih iin geerli kabul edilen nedenler ise genel olarak; inin yetersizliinden ya da davranlarndan veya, iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan sebepler, Olmak zere gruplandrlmtr. Bu sebepler, 24nc maddesinde belirtilenlerin dnda kalan ve iin grlmesini nemli lde olumsuz etkileyen sebeplerdir. Dier yandan, 4857 Sayl Kanunda, genel olarak gruplandrlan geerli fesih nedenlerinin neler olduuna ilikin ak bir dzenleme bulunmamakla birlikte; Geerli fesih nedeni oluturan haller Kanunun gerekesinde rnekseme yoluyla saylmlardr. Ancak, in grlmesini nemli lde olumsuz etkilemek kouluyla, belirtilenler dnda kalan baz hallerin de geerli fesih nedeni oluturabilecei aktr. 32. inin yetersizlii veya davranlarndan kaynaklanan fesih nedenleri nelerdir?

Kanunun gerekesinde belirtilen inin yetersizliinden veya davranlarndan kaynaklanan fesih nedenleri unlardr; a) inin yetersizliinden kaynaklanan sebepler: Ortalama olarak ayn ii grenlerden daha az verimli almak, Beyan ettii niteliklere gre beklenenden daha dk performansa sahip olmak, e younlamann giderek azalmas, e yatkn olmama, renme ve kendini yetitirme yetersizlii, Sk sk hastalanmak; alamaz duruma getirmemekle birlikte iini gerektirdii ekilde yapmasn devaml olarak etkileyen hastalk, Uyum yeterliliinin azl; iyerinden kaynaklanan sebeplerle yaplacak fesihlerde emeklilik yana gelmi olmak. b) inin davranlarndan kaynaklanan sebepler: verene zarar vermek veya bu zararn tekrar tedirginlii yaratmak, yerinde rahatszlk yaratacak ekilde almak, Arkadalarndan bor para istemek, arkadalarn iverene kar kkrtmak, ini uyarlara ramen eksik, kt ve yetersiz olarak yerine getirmek, Dier alanlarla, iyerindeki i akn ve i ortamn olumsuz bir biimde etkileyecek tarzda ilikilere girmek, akn durduracak ekilde uzun telefon grmeleri yapmak, Sk sk ie gelmemek veya iyerinde dolaarak iini aksatmak, gibi hallerdir. 33. letmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan fesih nedenleri nelerdir?

yerinden kaynaklanan geerli sebepler; iyerinin dndan veya iinden kaynaklanan sebepler olarak iki ekilde deerlendirilebilir. Kanunun gerekesinde, Srm ve sat olanaklarnn azalmas, Talep ve sipari azalmas, - 20 -

Enerji sknts, lkede yaanan ekonomik kriz, Piyasada genel durgunluk, D Pazar kayb, Hammadde sknts, gibi sebeplerle iyerinde iin srdrlmesinin olanaksz hale gelmesi Yeni alma yntemlerinin uygulanmas, yerinin daralmas, Yeni teknolojinin uygulanmas, yerinin baz blmlerinin kapatlmas, Baz i trlerinin kaldrlmas, gibi sebepler bu tr geerli fesih nedenlerinden saylmtr. 34. Hangi hususlar fesih iin geerli bir neden saylmaz?

Kanunun sistematiinde, Geerli fesih nedeni saylan haller genel olarak belirtilmi ve ak biimde saylmam olmasna ramen, geerli fesih nedeni oluturmayan haller Kanunun 18inci maddesinde yer alan emredici nitelikte bir hkm ile dzenlenmi ve ayrntl biimde saylmlardr. Bu hkm erevesinde aada belirtilen haller, belirsiz sreli i szlemesinin iveren tarafndan feshinde geerli bir neden oluturmayacaktr. a) Sendika yelii veya alma saatleri dnda veya iverenin rzas ile alma saatleri iinde sendikal faaliyetlere katlmak. b) yeri sendika temsilcilii yapmak. c) Mevzuattan veya szlemeden doan haklarn takip iin iveren aleyhine idari veya adli makamlara bavurmak veya bu hususta balatlm srece katlmak. d) Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile ykmllkleri, hamilelik, doum, din, siyasi gr ve benzeri nedenler. e) 74nc maddede ngrlen ve kadn iilerin altrlmasnn yasak olduu srelerde ie gelmemek. f) Hastalk veya kaza nedeniyle 25inci maddenin (I) numaral bendinin (b) alt bendinde ngrlen bekleme sresinde ie geici devamszlk. Dier yandan, Belirli veya belirsiz sreli ayrm sz konusu olmakszn tm i szlemeleri iin, szlemenin devam srasnda ortaya kan baz nedenlere dayanlarak ii veya iveren tarafndan szleme sresinin bitiminden nce veya bildirim sresini beklenmeksizin derhal feshedilebilmesi mmkndr. szlemesinin derhal feshini hakl klan nedenler, ii asndan 24, iveren asndan ise 25inci maddede ve snrlayc nitelikle bir sayma ile belirlenmitir. 35. szlemesinin ii tarafndan derhal (bildirimsiz) feshini hakl klan nedenler nelerdir?

i asndan szlemenin derhal feshini hakl klan nedenler Kanunun 24nc maddesinde saylmtr. Buna gre; Sresi belirli olsun veya olmasn ii, i szlemesini aada yazl hallerde szleme sresinin bitiminden nce veya bildirim sresini beklemeksizin feshedebilir. I. Salk sebepleri; szlemesinin konusu olan iin yaplmas iin niteliinden doan bir sebeple iinin sal veya yaay iin tehlikeli olursa. - 21 -

inin srekli olarak yakndan ve dorudan buluup grt iveren yahut baka bir ii bulac veya iinin ii ile badamayan bir hastala tutulursa. II. a) Ahlak ve iyiniyet kurallarna uymayan haller ve benzerleri; veren i szlemesi yapld srada bu szlemenin esasl noktalarndan biri hakknda yanl vasflar veya artlar gstermek yahut geree uygun olmayan bilgiler vermek veya szler sylemek suretiyle iiyi yanltrsa. veren iinin veya ailesi yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak ekilde szler syler, davranlarda bulunursa veya iiye cinsel tacizde bulunursa. veren iiye veya ailesi yelerinden birine kar satamada bulunur veya gzda verirse, yahut iiyi veya ailesi yelerinden birini kanuna kar davrana zendirir, kkrtr, srkler, yahut iiye ve ailesi yelerinden birine kar hapsi gerektiren bir su ilerse yahut ii hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ar isnad veya ithamlarda bulunursa. inin dier bir ii veya nc kiiler tarafndan iyerinde cinsel tacize uramas ve bu durumu iverene bildirmesine ramen gerekli nlemler alnmazsa. veren tarafndan iinin creti kanun hkmleri veya szleme artlarna uygun olarak hesap edilmez veya denmezse, cretin para bana veya i tutar zerinden denmesi kararlatrlp da iveren tarafndan iiye yapabilecei say ve tutardan az i verildii hallerde, aradaki cret fark zaman esasna gre denerek iinin eksik ald cret karlanmazsa, yahut alma artlar uygulanmazsa.

b) c)

d) e) f)

III.

Zorlayc sebepler; inin alt iyerinde bir haftadan fazla sre ile iin durmasn gerektirecek zorlayc sebepler ortaya karsa. szlemesinin iveren tarafndan derhal (bildirimsiz) feshini hakl klan nedenler nelerdir?

36.

Kanunun 25inci maddesiyle ngrlen ve iverene, sresi belirli olsun veya olmasn i szlemesini srenin bitiminden nce veya bildirim sresini beklemeksizin fesih hakk veren haller unlardr; Salk sebepleri; a) inin kendi kastndan veya derli toplu olmayan yaayndan yahut ikiye dknlnden doacak bir hastala veya sakatla uramas halinde, bu sebeple doacak devamszln ard ardna i gn veya bir ayda be i gnnden fazla srmesi, b) inin tutulduu hastaln tedavi edilemeyecek nitelikte olduu ve iyerinde almasnda saknca bulunduunun Salk Kurulunca saptanmas. (a) alt bendinde saylan sebepler dnda kalan hastalk, kaza, doum ve gebelik hallerinde iverenin bildirimsiz fesih hakk; iinin kdemine gre belirlenen 17nci maddedeki bildirim srelerini alt hafta amasndan sonra doar. Doum ve gebelik hallerinde ise, bu sre 74nc maddede ngrlen srenin (doum izni) bitiminde balar. Ancak, inin i szlemesinin askda kalmas nedeniyle iine gidemedii sreler iin cret ilemeyecektir. Ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan haller ve benzerleri; a) szlemesi yapld srada bu szlemenin esasl noktalarndan biri iin gerekli vasflar veya artlar kendisinde bulunmad halde bunlarn kendisinde bulunduunu - 22 -

b) c) d) e) f) g) h) i)

ileri srerek, yahut geree uygun olmayan bilgiler veya szler syleyerek iinin ivereni yanltmas. inin, iveren yahut bunlarn aile yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak szler sarfetmesi veya davranlarda bulunmas, yahut iveren hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ihbar ve isnatlarda bulunmas. inin iverenin baka bir iisine cinsel tacizde bulunmas. inin iverene yahut onun ailesi yelerinden birine yahut iverenin baka iisine satamas veya 84nc maddeye aykr hareket etmesi. inin, iverenin gvenini ktye kullanmak, hrszlk yapmak, iverenin meslek srlarn ortaya atmak gibi doruluk ve balla uymayan davranlarda bulunmas. inin, iyerinde, yedi gnden fazla hapisle cezalandrlan ve cezas ertelenmeyen bir su ilemesi. inin iverenden izin almakszn veya hakl bir sebebe dayanmakszn ard ardna iki ign veya bir ay iinde iki defa herhangi bir tatil gnnden sonraki i gn, yahut bir ayda ign iine devam etmemesi. inin yapmakla devli bulunduu grevleri kendisine hatrlatld halde yapmamakta srar etmesi. inin kendi istei veya savsamas yznden iin gvenliini tehlikeye drmesi, iyerinin mal olan veya mal olmayp da eli altnda bulunan makineleri, tesisat veya baka eya ve maddeleri otuz gnlk cretinin tutaryla deyemeyecek derecede hasara ve kayba uratmas.

Zorlayc sebepler; iyi iyerinde bir haftadan fazla sre ile almaktan alkoyan zorlayc bir sebebin ortaya kmas. inin gzaltna alnmas veya tutuklanmas; inin bu nedenle ortaya kan devamszlnn, 17nci maddede belirtilen bildirim (ihbar) sresini amas. Bununla birlikte; i feshin yukardaki bentlerde ngrlen sebeplere uygun olmad iddias ile 18, 20 ve 21inci madde hkmleri erevesinde yarg yoluna bavurabilir. 37. Derhal fesih hakknn kullanm iin ngrlen bir sre var mdr?

Derhal fesih yetkisinin kullanm; 24 ve 25inci maddelerde belirtilen ahlak ve iyiniyet kurallarna uymayan (dier tarafn davranndan) haller asndan hak drc nitelikte bir sreye balanmtr. Kanunun 26nc maddesine gre; Derhal fesih hakk, dier tarafn fesih yetkisini douran davrannn renildii gnden balayarak alt i gn ve her durumda fiilin gereklemesinden itibaren bir yl iinde kullanlmaldr. Derhal fesih hakk, belirtilen srelerin gemesinden sonra kullanlamaz. Ancak, inin olayda maddi kar salamas halinde bir yllk sre uygulanmaz. Kanuna gre; i szlemesini bu haller nedeniyle ve yukarda belirtilen sreler iinde fesheden ii veya iverenin, dier taraftan tazminat haklar ayrca sakldr. 38. Szlemenin iveren tarafndan feshinin usul ve esaslar nelerdir?

Kanunun 19uncu maddesine gre iveren, Fesih bildirimini yazl olarak yapmak ve fesih sebebini ak ve kesin bir ekilde belirtmek zorundadr. - 23 -

Sz edilen dzenleme ile, inin davran veya verimiyle ilgili nedenlere dayanlarak yaplacak fesihlerde, kural olarak hakkndaki iddialara kar iinin savunmasnn alnmas zorunluluu getirilmitir. Bununla birlikte, Szlemelerin 25. maddenin 2 numaral bendinde gsterilen (ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan haller ve benzerleri) nedenlerle) iveren tarafndan feshi halleri ayrk tutulmu ve bu hallerde i szlemelerinin iinin savunmasnn alnmadan feshine izin verilmitir. 39. Fesih bildirimine kar itiraz (feshe kar korunmann) yollar nelerdir?

Fesih bildirimine kar itirazlar, i mahkemeleri veya zel hakem nezdinde yaplr. Szlemesi feshedilen ii; Fesih bildiriminde sebep gsterilmedii veya gsterilen sebebin geerli bir sebep olmad iddias ile fesih bildiriminin teblii tarihinden itibaren bir ay iinde i mahkemesinde dava aabilir. Dier yandan, Toplu i szlemesinde hkm varsa veya taraflar anlarlarsa uyumazlk ayn sre ierisinde zel hakeme gtrlr. zel hakemin oluumu, alma esas ve usulleri karlacak bir ynetmelikle belirlenecektir. Feshin geerli bir sebebe dayandn ispat ykmll iverene aittir. Ancak, feshin baka bir sebebe dayandn iddia eden ii de bu iddiasn ispatla ykmldr. Dava seri muhakeme usulne gre iki ay iinde sonulandrlr. Mahkemece verilen karar temyiz edildii takdirde, Yargtay tarafndan bir ay iinde karara balanr. Yargtayn karar kesindir. 40. Yetkili mercilerce feshin geersizliine karar verilmesinin sonular nelerdir?

Yukarda bahsedildii zere; Belirsiz sreli i szlemelerinin iveren tarafndan feshinde, bu kanuna gre geerli kabul edilen bir fesih nedenine dayanlmas ve fesih nedeninin yaplacak fesih bildirimler ak ve kesin biimde gsterilmesi zorunlu hale getirilmitir. Kanunun 21inci maddesine gre; verence yaplan fesih bildiriminde geerli bir fesih sebebi gsterilmemesi, veya gsterilen fesih sebebinin mahkeme ya da zel hakem tarafndan geerli saylmayarak feshin geersizliine karar verilmesi halinde iveren, iisini bir ay iinde tekrar ie balatmak zorundadr. inin, yeniden ie balamak iin iverene yapaca bu bavurunun sresi kesinleen mahkeme kararnn kendisine tebliinden itibaren 10 gndr. Belirtilen sre hak drc niteliktedir. inin ilgili merci tarafndan verilen bu karar gereince ie balatlmas iin yapaca bavuruya ramen iveren, iisini bir ay iinde ie balatmad takdirde; o iinin en az drt aylk ve en ok sekiz aylk creti tutarnda bir tazminat demekle ykml olacaktr. denecek tazminatn miktar, mahkeme veya zel hakem tarafndan verilen feshin geersizliine dair karar ile belirlenecektir. Dier yandan, iye, drt ay amamak kouluyla kararnn kesinlemesine kadar geen altrlmayan sre iinde domu bulunan cret ve dier haklar da ayrca denecektir. e balatlmayan iiye, Kanunun 17nci maddesinde ngrlen srelere uygun olarak bildirim sresi verilmemi veya bu srelere ait cret pein denmemise, bu srelere ait (ihbar tazminatnn) cret tutarnn da ayrca denmesi gerekmektedir. Ancak, ii ie balatlrsa; Pein olarak denen bildirim sresine ait cret ile kdem tazminat, iiye yaplacak olan - 24 -

(allmayan sre iinde domu cret ve dier haklarna ilikin) demeden mahsup edilecektir. Buna karlk, inin, yeniden ie alnmas iin ngrlen 10 gnlk sre ierisinde iverene bavurmamas halinde ise; yaplan fesih, geerli bir fesih saylacak ve iveren sadece geerli feshin douraca hukuki sonular ile sorumlu olacaktr. Bu durumda ii, ie balatlmamas halinde denmesi gereken (yetkili merci tarafndan belirlenecek) tazminat ile altrlmayan sreye ilikin cret ve dier haklarn talep edemeyecektir. Dier yandan, 21inci maddenin son fkras ile; Geersiz sebeple yaplan feshin hukuki yaptrm olarak ngrlen tazminatlarn st limitinin szlemeler ile artrlamayaca ak olarak ve emredici nitelikte bir dzenlemeyle hkme balanmtr. i, bavurusuna ramen balatlmad takdirde; ie i yeniden ie balatlrsa;

A-) Feshin geersizliinin yaptrm Drt ay amamak zere; kararn kesinlemesine kadar geen sre olarak ngrlen tazminatlar; iinde domu bulunan cret ve 4 - 8 aylk creti tutarnda tazminat, Drt ay amamak zere; kararn dier haklar, kesinlemesine kadar geen sre iinde domu bulunan cret ve dier Pein olarak denen ihbar ve kdem tazminat yukarda haklar, B-) Geerli fesih nedeniyle denen belirtilen demelerden mahsup tazminatlar; edilir. Bildirim artna uyulmad ve pein olarak denmedii takdirde; ihbar tazminat, Kdem tazminat, i, yeniden ie alnmas iin iverene bavurmad taktirde; 1. Bildirim artna uyulmad ve pein olarak denmedii takdirde; ihbar tazminat, 2. Kdem tazminat.

41.

Toplu iten karma hkmleri hangi hallerde uygulanr? Sonular ve bu hkmlere aykrlk halinde uygulanacak yaptrmlar nelerdir?

4857 Sayl Kanunun 29uncu maddesinde dzenlenmitir. Sz edilen dzenleme ile; toplu iten karma saylacak haller belirlenmi ve (uluslararas belgelerde ngrlen usul ve esaslar paralelinde) belirli sre ncesinden ile iyeri sendika temsilciliine, ilgili blge mdrlne ve Trkiye Kurumuna yazl bildirimde bulunulmas zorunluluu getirilmitir. Kanununun 29uncu maddesine gre iveren; Ekonomik, teknolojik, yapsal ve benzeri iletme, iyeri veya iin gerekleri sonucu toplu ii karmak istediinde, bunu bir yaz ile ve en az otuz gn ncesinden iyeri sendika temsilcilerine, ilgili blge mdrlne ve Trkiye Kurumuna bildirmek zorundadr. Bu bildirimde; ii karmann sebepleri, bundan etkilenecek ii says ve gruplar ile ie son verme ilemlerinin hangi zaman diliminde gerekleeceine ilikin bilgiler bulunacaktr. yerinin btnyle kapatlarak kesin ve devaml surette faaliyete son verilmesi halinde ise; iveren sadece, durumu en az otuz gn nceden ilgili blge mdrlne ve Trkiye Kurumuna bildirmek ve iyerinde ilan etmekle ykmldr. 29uncu maddede, iyerinde altrlan ii saysn esas alan bir dzenlemeyle; - 25 -

yerinde altrlan ii says, 20 ile 100 ii arasnda ise; en az 10, 101 ile 300 ii arasnda ise; en az yzde onu kadar ve, 301 ve daha fazla ise; en az 30 iinin iine, 17nci madde uyarnca ve ayn veya farkl tarihlerde olsa bile bir aylk dnem ierisinde son verilmesinin toplu ii karma saylaca hkme balanmtr. Kanunun, toplu iten karma saylmaya balad en nemli sonu, Fesih bildirimlerinin, iverenin toplu ii karma isteini blge mdrlne bildirmesinden otuz gn sonra hkm dourmasdr. Toplu iten karma saylmann ikinci sonucu; Toplu ii karmann kesinlemesinden itibaren alt ay iinde ayn nitelikteki i iin yeniden ii almak isteyen iverenin, toplu olarak iten kard iilerden nitelikleri uygun olanlar tercihen (ncelikle) ie armak zorunda olmasdr. ten karma, mevsimlik ilerin bu niteliine bal olarak yaplyorsa, toplu ii karmaya ilikin hkmler uygulanmayacaktr. Dier taraftan, Kanunun, toplu ii karmaya ilikin bu hkmleri, 18, 19, 20 ve 21inci madde hkmlerinin uygulanmasn engellemek amacyla kullanlamaz. Aksi halde, iinin belirtilen maddelere erevesinde dava aabilecei hkme balanmtr. Bu hkmlere aykr olarak ii karan iveren veya iveren vekiline, iten kard her ii iin ikiyz milyon lira para cezas verilecektir. BLM 3 alma Koullarnn Dzenlenmesi 42. Szlemeyle belirlenen alma koullarnda deiiklik yaplabilmesi mmkn mdr? artlar ve sonular nelerdir?

4857 Sayl Kanunun 22nci maddesiyle iverene, Belirli koullara uymak suretiyle, mevcut i szlemeleri veya bu szlemelerin eki niteliindeki personel ynetmelii ve benzeri kaynaklar ya da iyeri uygulamas ile oluan alma artlarnda esasl deiiklik yapma yetkisi tannm bulunmaktadr. Bir yenilik olarak getirilen bu dzenlemeyle; szlemelerinin devam srasnda ve mevcut szlemenin iveren tarafndan feshini hakl klabilecek nitelikteki (zellikle de iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan) olumsuz koullarn ortaya kmas halinde, taraflarn karlkl olarak, bu olumsuz koullara uygun yeni alma artlar konusunda anlamalar yoluyla mevcut i szlemelerinin devam salanmak istenmitir. Sz edilen dzenlemeye gre; Deiiklik nerisinin yazl olarak iiye bildirilmesi ve, nerilen deiikliklerin 6 i gn iinde ii tarafndan yazl olarak kabul edilmesi gerekmektedir. nerilen deiiklikler (6 i gn ierisinde) ii tarafndan kabul edildii takdirde; szlemesi belirlenen yeni koullarla devam edecektir. Ancak, deiiklikler gemie etkili olarak yrrle konulamaz. Dier yandan,

- 26 -

alma koullarnda deiiklik yaplabilmesi iin belirli bir sre ngrlmemitir. Taraflar aralarnda anlatklar takdirde, alma koullarn szlemenin devam sresi ierisindeki herhangi bir zamanda deitirebilirler. nerilen deiikliklerin ii tarafndan kabul edilmemesi halinde ise; veren, yapaca yazl bir bildirim ile i szlemesini feshedebilir. veren tarafndan yaplacak bu bildirimde, Kanunun fesih iin ngrd usul ve esaslara uygun olarak; fesih bildirim (ihbar) nellerine uyulmas ve deiikliin veya feshin dayand geerli nedenin aklanmas zorunludur. 43. Kanunun, i arama iznine ilikin olarak getirdii dzenlemeler nelerdir? arama izni verilmeyen ve i arama izni sresi iinde altrlan iiye denecek cret miktar nasl belirlenecektir? Kanunun 27nci maddesinde, iye, 17nci maddede belirtilen bildirim sreleri iinde yeni i bulabilmesi iin i arama izni verilmesi ngrlmtr. Sz edilen dzenleme uyarnca; i arama izni, gnlk iki saatten az olamayacaktr. i diledii takdirde, iten ayrlaca son gn haricinde olmak zere, tarihini iverene nceden bildirmek kouluyla; gnlk i arama izinlerini birletirerek toplu biimde kullanabilir. Dier yandan, iiye verilen i arama izni nedeniyle cret kesintisi yaplamaz. Aklanan dzenlemenin, 1475 sayl Kanununun konuya ilikin 19uncu maddesi hkmnden ayrlan yn; inin i arama izni srasnda altrlmas halinde; bir alma karl olmakszn alaca crete ilaveten, altrld srelere ilikin cretinin yzde yz zaml olarak denmesinin ngrlmesidir. Bir baka anlatmla; bu durumda iiye denecek cret, normal alma cretinin 3 kat olacaktr. 44. Yeni Kanunuyla iverenin zrl, eski hkml ve terr maduru altrma ykmlne ilikin olarak getirilen deiiklikler nelerdir?

1475 Sayl Kanunun 25inci maddesiyle, elli ve daha fazla ii altran iyerleri asndan ngrlen (% 3 zrl, % 3 eski hkml ve % 2 terr maduru olmak zere) toplam % 8'lik zorunlu istihdam kotas, 4857 Sayl Kanunun 30uncu maddesi ile % 6'ya indirilmitir. Kanunun sz edilen 30uncu maddesine gre; Bu kapsamda altrlacak iilerin toplam oran % 6dr. Belirlenen zorunlu altrma kotasnn zrl, eski hkml ve terr maduru iiler arasndaki dalm, her yln ocak aynda Bakanlar Kurulunca belirlenir. Ancak, zrller iin belirlenecek oran, toplam orann yarsndan (%3ten) az olamayacaktr. Eski hkml altrlmasnda, kanunlardaki kamu gvenlii ile ilgili hizmetlere ilikin zel hkmler sakldr. Yer alt ve su alt ilerinde zrl ii altrlamaz. Belirtilen nedenle, iyerlerindeki ii saysnn tespitinde yer alt ve su alt ilerinde alanlar hesaba katlmaz. Ayn il snrlar iinde birden fazla iyeri bulunan iverenin bu kapsamda altrmakla ykml olduu ii says, toplam ii saysna gre hesaplanr. Toplam ii saysnn tespitinde ise; belirsiz ve belirli sreli i szlemesiyle altrlan iiler esas alnr. Dier yandan, ksmi sreli i szlemesine gre alanlar, alma sreleri dikkate alnarak tam sreli almaya dntrlr. Oranlarn hesaplanmasnda yarma kadar kesirler dikkate alnmaz, yarm ve daha fazla olanlar tama dntrlr. - 27 -

verenler altrmakla ykml olduklar iileri Trkiye Kurumu aracl ile salarlar. Bu kapsamda ie alnacaklar arasnda, iyerinin iisi iken sakatlanan, eski hkml ya da terr maduru olanlara ncelik tannr. yerinden geici maluliyet nedeniyle ayrlan ve maluliyetinin ortadan kalkmasndan sonra tekrar ie alnmalar iin eski iyerlerine bavuran iiler, eski ilerine veya benzeri ilerde bo olan yerlere derhal, yoksa boalacak ilk ie dier isteklilere gre ncelikli olarak ve o gnk artlarla ie alnmak zorundadr. veren, belirtilen artlar bulunduu halde bu ykmlln (ncelikli olarak ie alma) yerine getirmedii takdirde; e alnma isteinde bulunan eski iisine alt aylk cret tutarnda tazminat demek zorunda kalacaktr. Kanunun 30uncu maddesinde yer alan bu dzenlemenin asl yeniliki yn, zrl ve eski hkmllerin istihdam asndan ivereni zendirici nitelikteki hkmlere ilk kez yer verilmi olmasdr. Sz edilen dzenleme ile; altrma ykmll kapsamna girmedii halde veya Bakanlar Kurulunca belirlenen oranlardan (zorunlu istihdam kotas) fazla sayda zrl ve eski hkml ve terr maduru altran iverenlerin, bu ekilde altrdklar her bir ii iin 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununa gre demeleri gereken iveren sigorta prim hisselerinin yzde ellisini Hazinenin deyecei hkme balanmtr. 45. zrl, eski hkml ve terr maduru ii altrma ykmllne aykrln yaptrm nedir?

Bu Kanunun 30uncu maddesindeki hkmlere aykr olarak zrl ve eski hkml altrmayan iveren veya iveren vekiline altrmad zrl ve hkml iin ayr ayr olmak zere; altrmad her ay iin yediyzelli milyon lira para cezas verilir. Kamu kurulular da bu para cezasndan hibir ekilde muaf tutulamaz. 46. inin, askerlik veya kanundan doan alma ykmll nedeniyle iinden ayrlmasna ilikin dzenlemede yaplan deiiklikler nelerdir?

4857 Sayl Kanun ile, 1475 Sayl Kanunun konuya ilikin 27nci maddesindeki dzenleme genel olarak korunmu ve anlan maddenin son fkrasnda yer alan szleme yapma zorunluluuyla ilgili hukuki yaptrm boluu giderilerek; herhangi bir askeri ve kanuni grev nedeniyle iinden ayrlmak zorunda kalan iileri, bavurusuna ve artlarn da uygun olmasna ramen ie almayan iverene, eski iisine aylk cret tutarnda tazminat deme yaptrm getirilmitir. Kanunun 31inci maddesinde yer alan dzenlemeye gre; Muvazzaf askerlik devi dnda manevra veya herhangi bir sebeple silah altna alnan veyahut herhangi bir kanundan doan alma devi yznden iinden ayrlan iinin i szlemesi, iinden ayrld gnden balayarak iki ay sonra iverence feshedilmi saylr. szlemesinin feshedilmi saylabilmesi iin beklenilmesi gereken sre iinde iinin creti ilemez. Dier yandan, zel kanunlarn bu husustaki hkmleri sakldr. inin bu haktan faydalanabilmesi iin, o ite en az bir yl alm olmas arttr. Bir yldan sonraki her bir yllk alma iin, bu sreye ayrca iki gn eklenir. Ancak, bu sre hibir durumda doksan gn geemeyecektir. Bu sre iinde iveren veya ii tarafndan yaplacak fesih bildirimlerinde, bildirim sresi ancak 31inci maddede ngrlen bu srenin bitiminden sonra ilemeye balar. Buna karlk, bekleme sresinin balangcna ilikin bu hkm, ngrlen sre kendiliinden sona eren belirli sreli i szlemeleri hakknda uygulanmayacaktr. - 28 -

BLM 4 cret 47. cretin denme ekli, yeri ve zaman nedir? cret alacaklarnn zamanam sresi ne kadardr?

cret, 4857 Sayl Kanunda; bir kimseye bir i karlnda iveren veya nc kiiler tarafndan salanan ve para ile denen tutar olarak tanmlanmaktadr. Kanunun 32nci maddesinin ilk fkrasnda yer alan ve genel anlamyla cretin tanmlayan bu dzenlemede, para ile denen tutar ifadesine yer verilerek; cretin ancak para ile denebilecei hkme balanm, bu husus ayrca ayni maddenin 3nc fkrasyla pekitirilmitir. Sz edilen 3nc fkraya gre; cret demesi, emre muharrer senet (bono) ile, kupon veya yurtta geerli paray temsil ettii iddia olunan bir senetle ya da dier herhangi bir ekilde yaplamaz. cret; kural olarak, Trk paras ile denir. Bununla birlikte, cretin yabanc para birimi zerinden belirlenmesine ve denmesine de izin verilmektedir. Dviz cinsinden kararlatrlan cretin deme gnndeki rayici zerinden Trk parasna evrilerek de denmesi mmkndr. deme sresine ilikin olarak ngrlen dzenlemede; cret en ge ayda bir denir. deme sresinin, i szlemeleri veya toplu i szlemeleri ile bir haftaya kadar indirilebilmesi kabul edilmitir. cretin denecei yer, emredici nitelikte bir dzenlemeyle, iyeri veya zel olarak alan bir banka hesab olarak belirlenmitir. cretin denecei yere ilikin bir dier kaytlama, meyhane ve benzeri elence yerleri ve perakende mal satan dkkan ve maazalar gibi iyerleri asndan ngrlmtr. Buralarda alanlar dndaki iilere, belirtilen iyerlerinde, cret demesi yaplamaz. cret alacaklarnda zamanam sresi be yldr. 48. verenin cret hesap pusulas dzenleme ykmll ve bu ykmlle aykrln yaptrm nedir?

4857 Sayl Kanunun 37inc maddesine gre; veren, iyerinde veya bankaya yapt demelerde iiye cret hesabn gsterir imzal veya iyerinin zel iaretini tayan bir pusula vermek zorundadr. Bu pusulada demenin gn ve ilikin olduu dnem ile fazla alma, hafta tatili, bayram ve genel tatil cretleri gibi asl crete yaplan her eit eklemeler tutarnn ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her eit kesintilerin ayr ayr gsterilmesi gerekir. Bu ilemler damga vergisi ve her eit resim ve hartan muaftr. Kanunun 37nc maddesiyle getirilen bu dzenleme, z itibaryla 1475 Sayl Eski Kanunun 30uncu maddesi hkmnn tekrarndan ibaret olmakla birlikte; 32nci madde hkmyle uyumun salanabilmesi amacyla, anlan dzenlemede; iverence, zel banka hesabna yaplacak demeler iin de cret hesap pusulas verilmesi hkme balanmtr. Dier yandan, Pratik bir nemi kalmam olan cret hesap defteri tutulmas uygulamasna da son verilmitir. Bu ykmlle aykrln yaptrm, Kanunun 102nci maddesinin b bendinde dzenlenmitir. Buna gre; crete ilikin hesap pusulas dzenlemeyen iveren ve iveren vekiline ikiyz milyon lira para cezas verilecektir. - 29 -

49.

verenin deme glne dmesi ne demektir? Bu durumda, cretleri kim ve nasl deyecektir?

Kanunun 33nc maddesinde yer alan ve bir yenilik olarak getirilen bu hkm, iverenin deme glne dmesi halinde iinin cretini hi alamama riskini azaltma amac tamaktadr. Belirtilen dzenleme ile; verenin konkordato ilan etmesi, flas ve, veren aleyhinde yaplan icra takibinin sonucunda aciz vesikas alnmas, hallerinde, iinin son aylk cret alacan karlamak iin bir cret garanti fonu oluturulmas hkme balanmtr. cret Garanti Fonunun oluumu ve uygulanmasyla ilgili usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak ynetmelikle dzenlenecektir. sizlik sigortas fonu kapsamnda oluturulacak bu fon iin, iverenlerin isizlik sigortas primi olarak yapaca demelerin yzde biri tutarnda pay ayrlmas ngrlmektedir. 50. cretin gnnde denmemesinin iveren asndan douraca sonular nelerdir?

4857 Sayl Kanun ile, demenin yaplmasn geciktiren veya engelleyen bir mcbir sebebin bulunmas hali ayrk olmak zere; creti, deme gnnden itibaren 20 gn iinde denmeyen iiye i grme borcunu yerine getirmekten kanma hakk tannmtr. Kanununda ilk kez yer verilen bu dzenleme uyarnca, zamannda denmeyen cretler iin mevduata uygulanan en yksek faiz oran uygulanmas ngrlmektedir. Konuya ilikin 34nc maddede, Saysal olarak toplu bir nitelik kazanmas halinde dahi, cretinin denmemesi nedeniyle ve kiisel kararna dayanarak i grmekten kanan iinin bu eyleminin grev olarak nitelendirilemeyecei hkme balanmtr. Sz konusu dzenlemeyle, bu iilerin mevcut i szlemelerinin salt bu nedenle feshedilemeyecei belirtilmekte ve yerlerine ii alnmas veya bu dzenleme uyarnca yapmaktan kandklar ilerin bakalarna yaptrlmas yasaklanmaktadr. 51. cretin sakl ksmyla ilgili dzenlemede bir deiiklik var mdr?

cretin haczi, devri ve temliki konusunda 1475 Sayl Kanunun 28inci maddesi hkm Yeni Kanununda da aynen korunmutur. Buna gre; ilerin aylk cretlerinin drtte birinden fazlas haczedilemez veya bakasna devir ve temlik edilemez. Ancak, iinin bakmak zorunda olduu aile yeleri iin hakim tarafndan takdir edilecek miktar bu paraya dahil deildir. Nafaka borcu alacakllarnn haklar sakldr. 52. Kanunun cret kesme cezas iin ngrd usul ve esaslar ile bu hkme aykrln yaptrm nelerdir?

Kanunun 38inci maddesiyle; Toplu szleme veya i szlemelerinde gsterilmi olan sebepler dnda iiye cret kesme cezas verilemeyecei hkme balanmtr. Sz edilen hkme gre; - 30 -

cretinden ceza olarak yaplacak kesintinin iiye derhal ve sebepleriyle beraber bildirilmesi gerekir. i cretlerinden bu yolda yaplacak kesintiler bir ayda iki gndelikten veya para bana yahut yaplan i miktarna gre verilen cretlerde iinin iki gnlk kazancndan fazla olamaz. 102nci maddenin b bendi gereince; 38inci maddeye aykr olarak cret kesme cezas veren veya yapt cret kesintisinin sebebini ve hesabn bildirmeyen iveren veya iveren vekiline ikiyz milyon lira para cezas verilecektir. 53. Asgari cretle ilgili hkmlere aykrln yaptrm nedir?

Kanunun 39uncu maddesiyle, cretlerin asgari snrnn en ge iki ylda bir olmak zere Asgari cret Tespit Komisyonu araclyla alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan belirlenecei hkme balanmtr. Kanunun 102nci maddesinin a bendi gereince; Bu kanun kapsamnda olsun olmasn, i szlemesi ile alan tm iileri kapsamas ngrlen bu hkme aykr olarak, komisyon tarafndan belirlenen asgari creti iiye demeyen veya noksan deyen iveren veya iveren vekiline, bu durumda olan her ii ve her ay iin yz milyon lira para cezas verilecektir. 54. verenin yarm cret deme ykmll hangi haller ve sre iin geerlidir?

1475 sayl Kanunun konuya ilikin 34nc maddesi hkm 4857 Sayl Kanunda aynen korunmutur. Kanunun 40nc maddesi uyarnca; ilerin, bu Kanunun 24 ve 25inci maddelerin III numaral bentlerinde gsterilen zorlayc nedenlerle alamamas veya altrlamamas hallerinde, Sz edilen bentlerde ngrlen bekleme sresi iinde bir haftaya kadar her gn iin yarm cret denecei hkme balanmtr. 55. alma srelerinin kanun gereince ksaltlmas veya iverenin kendi zerine den bir kanuni ykmll yerine getirmesi nedeniyle cretten indirim yaplabilir mi?

Kanunun 62nci maddesiyle; Her trl ite uygulanmakta olan alma srelerinin kanunlarda yaplacak bir deiiklikle daha aa snrlara indirilmesi veya mevzuat gereince kendisi zerine den bir ykmlln iverence yerine getirilmesi ya da bu Kanununun herhangi bir hkmnn uygulanmas gibi nedenlerle, ii cretlerinden her ne ekilde olursa olsun eksiltme yaplamayaca hkme balanmtr. BLM 5 alma Sreleri, Fazla alma, Haftalk Tatil, Yllk cretli zin, 56. Kanunun ngrd haftalk ve gnlk alma sreleri ne kadardr? Bu sreler asndan Kanunun benimsedii denkletirme esasnn uygulamadaki sonular neler olabilir?

1475 Sayl Kanuna gre en ok krksekiz saat olan haftalk (normal) alma sresi, Kanunun 63nc maddesiyle en ok krkbe saat olarak belirlenmitir. - 31 -

4857 Sayl Kanunla getirilen asl yenilik ise; ngrlen haftalk alma sresinin haftann alma gnlerine eit olarak uygulanmas zorunluluunun kaldrlmasdr.

blnerek

Kanunun 63nc maddesiyle; Taraflarn anlamas ve gnde onbir saati amamak koullarna bal olarak, haftalk normal alma sresinin haftann allan gnlerine farkl (eit olmayan) biimde datlabilecei hkme balanmtr. Bu dzenleme gereince iilerin haftalk normal alma sresi kapsamndaki almalarnn; haftada be gn allan iyerlerinde en ok, 55, alt gn allan iyerlerinde ise en ok 66 saat olabilecei anlalmaktadr. Ancak, iilerin belirtilen (haftada 55 veya 66 saatlik) srelerde altrlmas halinde, en ok 45 saat olarak ngrlen normal haftalk alma sresinin de alm olaca da aktr. Bu noktada ise, Gnlk alma srelerinin haftann allan gnlerine farkl ekilde datlmas uygulamasnn geerli olduu iyerlerinde; verene bir denkletirme sresi tannm ve iki aylk bir dnem iinde iisini normal haftalk alma sresinin altndaki srelerde altrmak suretiyle, normal haftalk alma sresini aan almalar denkletirme imkan salanmtr. Bu hallerde, iinin haftalk normal alma sresinin iki aylk dnemler iinde alt srelerin ortalamas esas alnarak belirlenmesi ngrlmtr. ki aylk denkletirme sresi, toplu i szlemeleriyle drt aya kadar artrlabilecektir. Bu dzenleme ile, Esnek alma ilkesine uygun olarak iverene, iyerlerindeki alma srelerini ortaya kabilecek geici, ani ve acil ihtiyalara uygun biimde ayarlayabilme imkan salanmaktadr. rnein, iveren; Fazla alma creti demek zorunda kalmakszn (haftada 55 veya 66 saat allan) younlatrlm i haftas uygulamalar yapabilecektir. 57. Fazla alma sresi ve creti nasl hesaplanr? Gnlk fazla alma sresi en fazla ka saattir?

Yukarda da belirtildii zere; 4857 Sayl Kanunun 63nc maddesiyle, haftalk normal alma sresinin haftann alma gnlerine eit olarak blnmesi zorunluluu kaldrlm ve bu srelerin belirlenmesinde denkletirme esas benimsenmitir. Kanunun 41inci maddesindeyse; Sz edilen bu deiiklik paralelinde bir dzenlemeye yer verilerek, fazla alma ve sresinin belirlenmesinde haftalk alma sresinin esas alnaca hkme balanmtr. Sz edilen 41inci maddeye gre; Kanunda yazl koullar erevesinde haftalk krkbe saati aan almalar fazla alma saylacaktr. Ancak, denkletirme esasnn uyguland hallerde; iinin ortalama haftalk alma sresinin normal haftalk alma sresini amamas kouluyla, baz haftalarda krkbe saati asa bile, bu almalarn 45 saatlik normal haftalk alma sresine aan ksm fazla alma saylmayacaktr. 4857 Sayl Kanun ile, 1475 sayl Kanununun 35inci maddesinde ngrlen fazla alma iin Blge alma Mdrlnden izin alma zorunluluu kaldrlmtr. Buna karlk, 1475 Sayl Kanunun 35inci maddesindeki fazla alma yaplacak gn says toplamnn yllk - 32 -

90 ignn, gnlk fazla alma sresinin ise 3 saati aamayacana dair snrlama z itibaryla korunmu ve, Fazla alma sresi toplamnn bir ylda 270 saatten fazla olmayaca hkme balanmtr. Fazla alma saylan almalarn creti; normal alma cretinin saat bana den miktarnn % 50 ykseltilmesi suretiyle denecektir. 58. Fazla srelerle alma ne demektir? creti nasl hesaplanacaktr?

Fazla srelerle alma kavram ilk kez 4857 Sayl Kanun ile i mevzuatna girmitir. Kanunun 41inci maddesiyle bir yenilik olarak getirilen bu dzenlemeye gre; Haftalk normal alma sresinin szlemelerle 45 saatin altnda belirlendii durumlarda, belirlenen bu haftalk alma sresini aan, fakat 45 saatlik kanuni haftalk alma sresinin altnda kalan sreler iindeki almalar fazla srelerle alma olarak kabul edilecektir. Anlalabilecei gibi; Bu kapsamdaki almalar (Kanunun ngrd haftalk normal alma sresi olan 45 saatin altnda kald iin) fazla alma saylmayacaktr. Dier yandan, Szlemeyle belirlenen haftalk alma sresini atklar iin normal alma olarak da deerlendirilmesi mmkn olmayan bu almalar, 4857 sayl Kanun ile fazla srelerle alma olarak nitelendirilmitir. Fazla srelerle alma yaplabilmesi iinin onayna balanmtr. 41inci maddeye gre; Fazla srelerle almaya denecek cret, normal alma cretinin saat bana den miktarnn %25 ykseltilmesi ile belirlenecektir. 59. Fazla alma veya fazla srelerle almalarn karlnn cret dndaki bir yolla denmesi mmkn mdr?

Yukarda belirtildii zere, cretin ancak para ile denebilecei Kanunun 32nci maddesiyle hkme balanm olmasna ramen, 41inci maddede yer alan dzenleme ile; fazla alma ve fazla srelerle almalarn karlnn, iinin tercihine bal olarak cret dndaki karlk ile denmesine izin verilmitir. Kanunun 41inci maddesine gre; Fazla alma veya fazla srelerle alma yapan iiler, diledikleri takdirde bu almalar karlnda zaml cret almak yerine, Fazla alt her bir saat karlnda bir saat otuz dakika, Fazla srelerle alt her bir saat karlnda ise, bir saat onbe dakikay, Serbest zaman olarak kullanabilecektir. iler fazla alma ve fazla srelerle almalar karlnda hak ettikleri serbest zaman, alt ay iinde ve cretlerinde bir kesinti olmadan kullanabilirler. 60. Fazla alma ve fazla sreli alma cretinin denmemesinin hukuki yaptrm nedir?

Kanunun 102nci maddesinin c bendine gre; Fazla almalara ilikin creti demeyen, iye hak ettii serbest zaman alt ay zarfnda kullandrmayan ve, Fazla srelerle yaplacak almalar iin iinin onayn almayan, - 33 -

veren veya iveren vekiline, bu durumda olan her ii iin yz milyon lira para cezas verilecektir. 61. 1475 Sayl Kanunun, zorunlu nedenlerle fazla almaya ilikin hkmnde ngrlen deiiklikler nelerdir? Zorunlu nedenlerle yaplan almalarn creti nasl hesaplanacaktr?

1475 Sayl Kanunda olduu gibi 4857 Sayl Kanunda da; Bir arza ya da arza ihtimali, Makine, ara ve gereler iin derhal yaplmas gereken acil iler, Zorlayc sebeplerin ortaya kmas, Hallerinde, iyerinin normal almasn salayacak dereceyi amamak kouluyla, iilerin hepsi veya bir ksmna fazla alma yaptrlabilecei ngrlmtr. Ancak, 42nci maddede yer alan dzenlemede; Bu almann kesintisiz olamayacana dair bir deiiklik yaplm ve zorunlu nedenlerle yaplan fazla almada iilere uygun bir dinlenme sresi verilmesinin zorunlu olduu hkme balanmtr. Zorunlu nedenle yaplacak ve 63nc madde erevesinde belirlenen normal alma sreleri aan almalar iin, 41inci maddede belirtilen esaslar erevesinde cret (fazla alma veya fazla sreli alma creti) denecei kabul edilmitir. Dier yandan, 1475 Sayl Kanunda mevcut, zorunlu nedenle fazla almalarn alma ve Sosyal Gvenlik Blge Mdrlne bildirilmesi zorunluluu uygulamada bir yarar salamad iin kaldrlmtr. 62. Olaanst hallerde fazla almayla ilgili dzenlemede yaplan deiiklikler nelerdir?

4857 Sayl Kanunun olaanst hallerde fazla almaya ilikin 43nc maddesi, ierik bakmndan 1475 Sayl Kanunun 37nci maddesinin bir tekrarndan ibarettir. Seferberlik srasnda ve bu sreyi amamak kouluyla, yurt savunmasnn gereklerini karlayan iyerlerindeki (olan durumda 11 saat olan) gnlk alma sresi limitinin Bakanlar Kurulu tarafndan artrlabileceini ngren bu dzenlemedeki tek deiiklik, ilerin bu nedenle yapacaklar almalarn cretinin, fazla alma veya fazla sreli alma olarak deerlendirilmesine bal olarak deneceine ilikindir. 63. Ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde almayla ilgili hkmler nelerdir? Bu gnlerdeki almalarn creti nasl hesaplanacaktr?

Kanunun 44nc maddesine gre; Ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde iyerlerinde allp allmayaca toplu i szlemesi veya i szlemeleri ile kararlatrlr. Szlemelerde hkm bulunmamas halinde, sz konusu gnlerde allmas iin iinin onay gereklidir. Bilinecei zere; Ulusal bayram ve genel tatil gnleri, 2429 Sayl Kanunla belirlenmitir. Sz edilen Kanuna gre ulusal bayram ve genel tatil gnleri unlardr; Ulusal Bayram; 29 (28 Ekim Ekim gn saat 13.00den balayarak) Genel Tatil Gnleri, Resmi Bayramlar; Dini Bayramlar 23 Nisan 19 Mays 30 Austos Ramazan Bayram 1 Gn 1 Gn 1 Gn 3,5 Gn

- 34 -

1,5 Gn

(Arefe Gn 13.00da Balar) Ylba Gn;

Kurban Bayram

4,5 Gn 1 Gn

Bu gnlere ait cretler Kanunun 47nci maddesine gre denecektir. Buna gre; Ulusal Bayram ve Genel Tatil gnlerinde almayan iiye, o gnn creti (bir alma karl olmakszn) tam olarak denir. i bu gnlerde tatil yapmayarak alt takdirde ise; belirtilen (normal) crete ek olarak, allan her gn iin bir gnlk cret ayrca denecektir. 64. cret ekillerine gre tatil creti nasl belirlenir? Para ile llebilen menfaatlerden hangileri tatil cretinin hesabnda dikkate alnmaz?

Genel tatil cretinin, deiik cret ekillerine gre nasl hesaplanaca Kanunun 49uncu maddesiyle belirlenmitir. Buna gre; inin tatil gn creti, alt gnlere gre bir gne den cretidir. Para bana, akort, gtr veya yzde usul ile alan iilerin tatil gn creti, deme dneminde kazand cretin ayn sre iinde alt gnlere blnmesi suretiyle hesaplanr. Yzde usulnn uyguland iyerlerinde iilerin ulusal bayram ve genel tatil cretleri iverence denir. Saat creti ile alan iilerin tatil gn creti, saat cretinin yedibuuk katdr. Kanunun 50inci maddesiyle; Fazla alma karl olarak alnan cretler, Primler, yerinin temelli iisi olarak normal alma saatleri dnda hazrlama, tamamlama, temizleme ilerinde alan iilerin, bu iler karlnda aldklar cretler ve, Sosyal yardmlarn, Ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleri iin verilen cretlerin tespitinde hesaba katlmayaca hkme balanmtr. Dier taraftan, 49uncu maddenin son fkrasnda; iye 7 gnlk zaman dilimi iinde kesintisiz bir tam gn dinleme verilmesi ve bu gn iin bir alma karl olmakszn cret denmesini gerektiren 46, 47 ve 48inci maddelerinin birinci fkras hkmlerinin hasta, izinli veya sair sebeplerle mazeretli olduu hallerde dahi ayl tam olarak denen aylk cretli iiler iin uygulanmayaca, Ancak, bu iiler ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde altrld takdirde, altrldklar her gnn cretinin ayrca denecei hkme balanmtr. 65. szlemeleri ve toplu i szlemelerine, alma dzenine ilikin olarak ii lehine getirilen yasal dzenlemelerin aksine hkm konulmasnn sonular nelerdir?

Kanunun 45inci maddesiyle, 1475 Sayl Kanunun 40nc maddesinde yer alan dzenleme aynen benimsenerek; Toplu i szlemesi veya i szlemelerine hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatillerde iilere tannan haklara, cretli izinlere ve yzde usul ile alan iilerin bu Kanunla tannan haklarna aykr hkmler konulamayaca hkme balanmtr. 66. inin hafta tatili hakkndan yararlanabilmesinin koullar nelerdir? Hafta tatili hakk hangi gnlerde kullanlr? Hafta tatili cretinin miktar nasl belirlenir? - 35 -

63nc maddeyle getirilen dzenleme erevesinde, gnlk ve haftalk normal alma sreleri ile haftann allan gn saysnn taraflarn anlamasna bal olarak i szlemeleriyle belirlenebilmesine izin verildii dikkate alnarak; Hafta tatili iin mutlaka 6 i gn allm olmas koulu kaldrlmtr. Kanunun 46nc maddesinde yer alan dzenlemeyle; Tatilden nceye rastlayan ve taraflarca belirlenen i gnlerinde alm olmas kouluyla iiye, 7 gnlk bir zaman dilimi iinde kesintisiz en az 24 saatlik bir dinlenme (hafta tatili) verilecei hkme balanmtr. 46nc maddenin 3 fkrasna gre; Hafta tatiline hak kazanmak iin ngrlen allm gnlerin hesabnda, a) almad halde kanunen alma sresinden saylan zamanlar ile gnlk cret denen veya denmeyen kanundan veya szlemeden doan tatil gnleri, (63nc maddeyle getirilen yeni i sreleri sistemi gereince her durumda i gn sayld ve bu nedenle de yarm/tam gn allmasnn haftann dier i gnlerinde allmasndan farkl bir ynnn kalmad dikkate alnarak; cumartesi gnleriyle ilgili olarak 1475 Sayl Kanunda yer verilen cmle metinden karlmtr.) b) Evlenmelerde gne kadar, ana veya babann, ein, karde veya ocuklarn lmnde gne kadar verilmesi gereken izin sreleri, c) Bir haftalk sre iinde kalmak zere iveren tarafndan verilen dier izinlerle hekim raporuyla verilen hastalk ve dinlenme izinleri, allm gnlerden saylacaktr. yerindeki almann, zorlayc ve ekonomik bir sebep olmadan haftann bir veya birka gnnde iveren tarafndan tatil edilmesi halinde, bu gnler de cretli hafta tatiline hak kazanmak iin allm gnlerden saylrlar. Dier yandan, Hafta tatilinden istisna olunan iyerlerinde, Pazar gnleri alan iilere haftann dier bir gnnde hafta tatili verilmesi ykmllnn, 46nc madde metninde yer verilen 7 gnlk zaman dilimi ibaresinin zorunlu bir sonucu olarak ortaya kt dikkate alnarak, 1475 Sayl Kanunun 43nc maddesindeki; 394 Sayl hafta tatili Kanununun 1, 4, 5 ve 6nc maddeleri veya 16/09/1960 gn ve 79 Sayl Kanunun 6nc maddesi gereince hafta tatilinden istisna olunan iyerlerinde alan iilere haftann dier bir gnnde hafta tatili verilmesinin zorunlu olduuna dair hkmne, 4857 Sayl Kanunda yer verilmemitir. Anlalabilecei zere; 46nc maddede yer alan dzenlemenin, hafta tatilinin kullanlaca gn (haftann hangi gnnde kullanlaca) konusunda 1475 Sayl Kanun uygulamasndan farkl ve taraflarn anlamas ile hafta tatili gnnn 394 sayl Hafta Tatili Hakknda Kanun hkmlerine aykr olarak serbeste ve Pazar dndaki bir gn olarak belirlenmesine olanak veren yeni bir dzenleme olarak nitelendirilmesi mmkn deildir. allmayan hafta tatili gn iin iveren tarafndan bir i karl olmakszn o gnn creti tam olarak denecektir. Kanunun 40nc maddesinde ngrlen yarm cret denmesini gerektiren hallerde, hafta tatili gn iin de yarm cret denir. Yzde usulnn uyguland iyerlerinde, hafta tatili creti iverence denecektir. 67. Geici i gremezlik deneiyle ilgili deiiklikler nelerdir?

1475 Sayl Kanunun konuya ilikin 44nc maddesindeki;

- 36 -

ilere geici i gremezlik denei verilmesi gerektii zamanlarda geici i gremezlik sresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, deme yaplan kurum veya sandklar tarafndan geici i gremezlik ls zerinden denir. Biimindeki dzenlemeye 4857 Sayl Kanunun 48inci maddesinde de aynen yer verilmi bulunmaktadr. Dier taraftan, 1475 Sayl Kanunun belirtilen bu hkmne yeni bir fkra eklenerek, Hastalk nedeni ile allmayan gnlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafndan denen geici i gremezlik deneinin aylk cretli iilerin cretlerinden mahsup edilecei hkme balanmtr. 68. veren ve iveren vekilinin, yzde usul uygulanan iyerlerinde bu kapsamda toplanan paralarn denmesi ve belgelenmesine ilikin ykmllkleri nelerdir?

Eski Kanunun, yzdelerin denmesine ilikin 47nci maddesi hkm 4857 Sayl Kanun ile aynen korunmutur. Kanunun 51inci maddesinde yer alan dzenlemeye gre; Yzde usul uygulanan otel, lokanta, elence yerleri ve benzeri yerler ile iki verilen veya hemen orada yenilip iilmesi iin eitli yiyecek satlan iyerlerinde; iveren tarafndan servis karl veya baka isimlerle mterilerin hesap pusulalarna yzde eklenerek veya dier ekillerde alnan, ya da mterinin kendi istei ile iverene brakt ve iverenin kontrol altnda bir araya toplanan paralarn iyerinde alan tm iilere eksiksiz olarak denmesi gerekmektedir. veren veya iveren vekili, mteriden kendisi tarafndan alnan bu paralarn eksiksiz olarak iilere datldn belgelemekle ykmldr. verenin bu belgeleme ykmllnn ekli ise, Kanunun 52nci maddesiyle belirlenmitir. Sz edilen hkme gre; Yzde usulnn uyguland iyerlerinde iveren, her hesap pusulasnn genel toplamna ilikin olarak mterilerden alnan paralar gsteren bir belgeyi iilerin kendi aralarndan seecekleri bir temsilciye vermek zorundadr. Dier yandan, Uygulamada bir ilevi kalmamas nedeniyle, 1475 Sayl Kanunun 48inci maddesinin 1, 2, 3, 4, 5 ve 7inci fkralaryla yzdelerin belgelenmesine ilikin olarak iverenlere getirilen yzde defteri tutma ve onaylatma ykmll 4857 Sayl Kanun ile kaldrlm bulunmaktadr. Yzde olarak toplanan paralarn, o iyerinde alan iiler arasnda yaplan ilerin niteliine gre ve orantl olarak datlmas esastr. Datmn usul ve esaslar, hangi esaslar ve oranlar erevesinde datlaca alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikle gsterilecektir. 69. Yllk cretli izin hakkndan yararlanmann koullar nelerdir? Asgari yllk cretli izin sreleri ne kadardr?

Kanunun konuya ilikin 53nc maddesinde, ilerin yllk cretli izin hakkn kazanlabilmesi iin; deneme sresi de dahil olmak zere iyerinde ie balad gnden itibaren en az bir yl alm olmas art koulmaktadr. Ancak, niteliklerinden tr bir yldan az sren mevsimlik veya kampanya ilerinde alanlar yllk cretli izin hakkndan yararlanamayacaklardr. Sz edilen maddenin ikinci fkrasnda; bu haktan vazgeilemeyecei yllk cretli izin hakkna ilikin temel bir kural olarak vurgulanmtr. 53nc maddeye gre; - 37 -

ilere verilecek yllk cretli izin sresi, hizmet sresi; Bir yldan be yla kadar (be yl dahil) olanlar iin, en az; ondrt gn, Be yldan fazla onbe yldan az olanlar iin, en az yirmi gn, Onbe yl (dahil) ve daha fazla olanlar iin ise, en az yirmialt gndr. Dier yandan, ayni hkm gereince; Onsekiz ve daha kk yataki iilerle elli ve daha yukar yataki iilere verilecek yllk cretli izin sresi yirmi gnden az olamayacaktr. Anlalabilecei zere, 4857 Sayl Kanun ile, 1475 Sayl Kanunda ngrlen yllk cretli izin sreleri (AB normlarna uyumun salanabilmesi gerekesiyle) ikier gn artrlm bulunmaktadr. 53nc maddenin yllk cretli izin srelerine ilikin hkm emredici niteliktedir. Belirtilen nedenle; yllk cretli izin iin, i szlemeleri ve toplu i szlemeleri ile bu dzenlemede ngrlen daha dk bir srenin kararlatrlamaz. Nitekim bu husus, Kanunun 45inci maddesinde de bir kez daha ve ak olarak vurgulanmtr. Ancak, yllk izin sreleri i szlemeleri ve toplu i szlemeleri ile artrlabilir. 70. Yllk cretli izin iin ngrlen alma sresi nasl hesaplanr?

Kanunun 54nc maddesine gre; Yllk cretli izine hak kazanmak iin gerekli srenin hesabnda iilerin, ayn iverenin bir veya eitli iyerlerinde altklar sreler birletirilerek gz nne alnacaktr. Dier yandan, Bir iverenin bu Kanun kapsamna giren iyerinde almakta olan iilerin, ayn iverenin bu Kanun kapsamna girmeyen dier iyerlerinde alt sreler de bu hesaba katlr. Bir yllk sre iinde (55inci madde gereince allm saylan haller dndaki nedenlerle) iinin devamnn kesilmesi halinde; iinin izin hakkn elde edecei tarih, bu boluklar karlayacak kadar hizmet sresinin eklenmesiyle bulunur. inin bir sonraki yllk cretli izin haklar iin gerekli bir yllk sre, nceki izin hakknn doduu gnden balayarak hesaplanr. inin her hizmet ylna karlk hak kazand yllk cretli iznini, bir sonraki hizmet yl iinde kullanr. Ayn bakanla bal iyerleri ile ayn bakanla bal tzel kiilerin iyerlerinde geen sreler ve kamu iktisadi teebbsleri yahut zel kanuna veya zel kanunla verilmi yetkiye dayanlarak kurulan banka ve kurulular veya bunlara bal iyerlerinde geen sreler, iinin yllk cretli izin hakknn hesaplanmasnda gz nnde bulundurulur. 71. Yllk cretli izin srelerine hak kazanabilmek iin gerekli srenin hesaplanmasnda allm gibi saylan haller nelerdir?

inin urad kaza veya tutulduu hastalktan tr iine gidemedii (ard ardna i gn veya bir ayda be i gn) gnler. Kadn iilerin 74nc madde gereince doumdan nce ve sonra altrlmadklar gnler. inin muvazzaf askerlik hizmeti dnda manevra veya herhangi bir kanundan dolay devlendirilmesi srasnda iine gidemedii gnler. (Bu srenin ylda 90 gnden fazlas saylmaz.) almakta olduu iyerinde zorlayc sebepler yznden iin aralksz bir haftadan ok tatil edilmesi sonucu olarak iinin almadan geirdii zamann onbe gn, (iinin yeniden ie balamas artyla). 66nc madde gereince alma sresinden saylan haller. Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil gnleri. - 38 -

3153 sayl Kanuna dayanlarak karlan tze gre rntgen muayenehanelerinde alanlara hafta tatiline ek olarak verilmesi gereken yarm gnlk izinler. ilerin arabuluculuk toplantlarna katlmalar, hakem kurullarnda bulunmalar, bu kurullarda ii temsilcilii grevlerini yapmalar, alma hayat ile ilgili mevzuata gre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantlara yahut iilik konular ile ilgili uluslararas kurulularn konferans, kongre veya kurullarna ii veya sendika temsilcisi olarak katlmas sebebiyle ilerine devam edemedikleri gnler. ilerin evlenmelerinde gne kadar, ana veya babalarnn, elerinin, karde veya ocuklarnn lmnde gne kadar verilecek izinler. j) veren tarafndan verilen dier izinler ile 65inci maddede ngrlen (zorlayc sebebin devam sresini ve herhalde ay amamak zere) ksa alma sreleri. k) iye, 4857 Sayl Kanun erevesinde verilmi bulunan yllk cretli izin sresi. Yllk cretli izin hakknn hesabnda allm srelerden saylr. 72. Yllk cretli iznin uygulamas nasl yaplacaktr?

4857 Sayl Kanunun 56nc maddesinde, yllk cretli iznin iveren tarafndan blnemeyecei ilke olarak benimsenmekle birlikte, uygulamada esneklik salanmasnn daha yararl olaca dncesiyle; 53nc maddede ngrlen izin srelerinin, taraflarn anlamas ve bir blm on gnden aa olmamak koullarna bal olarak, en ok e blnebilmesine de izin verilmitir. Dier yandan, 1475 Sayl Kanunda mevcut 7 gn olarak ngrlen cretsiz yol izni, (ulam imkanlarnda salanan gelimeleri dikkate alan bir gerekeyle) 4 gne indirilmi, iinin istekte bulunmas ve bu hususu belgelemesi koullarna balanmtr. 56nc maddeye gre; veren tarafndan yl iinde verilmi bulunan dier cretli ve cretsiz izinler veya dinlenme ve hastalk izinleri yllk izne mahsup edilemeyecektir. Yllk cretli izin gnlerinin hesabnda izin sresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleri izin sresinden saylmaz. veren, iyerinde alan iilerin yllk cretli izinlerini gsterir izin kayt belgesi tutmak zorundadr. 73. Yllk izin creti nasl belirlenir?

Kanunun 57nci maddesiyle; verenin, izin srelerine ilikin creti, yllk iznine balamasndan nce pein olarak iisine demek veya avans olarak vermek zorunda olduu hkme balanmtr. Bu cretin hesabnda 50nci madde hkm uygulanr. Buna gre; Fazla alma karl olarak alnan cretler, primler, iyerinin temelli iisi olarak normal alma saatleri dnda hazrlama, tamamlama, temizleme ilerinde alan iilerin bu iler iin aldklar cretler ve sosyal yardmlar yllk izin cretinin belirlenmesinde hesaba katlmayacaktr. Dier yandan, Gnlk, haftalk veya aylk olarak belirli bir crete dayanmayp da akort, komisyon creti, kra katlma ve yzde usul cret gibi belirli olmayan sre ve tutar zerinden cret alan iiye verilecek izin creti, o iinin son bir yllk sre iinde kazand cretin fiili olarak alt gnlere blnmesiyle bulunacak ortalama zerinden hesaplanr. Ancak,

- 39 -

inin cretine son bir yl iinde zam yapld takdirde izin creti, iinin izine kt ayn ba ile zammn yapld tarihler arasnda ald cretin ayn sre iinde allan gnlere blnmesi suretiyle hesaplanr. Yzde usulnn uyguland yerlerde yllk izin creti, yzde olarak toplanan paralarn dnda olmak zere iveren tarafndan denir. Yllk cretli izin sresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil cretleri ayrca denir. 74. Szlemenin sona ermesi halinde kullanlmayan izinlerin akbeti? Yllk iznin, i arama izni ile birletirilmesi mmkn mdr?

Yllk izin hakkndan vazgeilemeyecei, 4857 Sayl Kanunun 53nc maddesinin ikinci fkras hkmyle temel bir ilke olarak kabul edilmitir. Nitekim, Kanunun 59uncu maddesinde, izin hakknn her durumda kullanlmasn ve kullandrlmasn ngren gerektiren bu ilke dorultusunda bir dzenlemeye yer verilerek; szlemesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde, iinin hak kazand halde kullanmad yllk izin srelerine ait cretin, szlemenin sona erdii tarihteki creti zerinden hesaplanarak, kendisine veya hak sahiplerine denecei hkme balanmtr. Bu durumda, iinin kullanmaya hak kazand yllk izin cretine ilikin zamanam, i szlemesinin sona erdii tarihten itibaren balar. Dier yandan, sz konusu maddenin ikinci fkrasnda yer alan emredici nitelikteki dzenlemeyle; szlemesinin iveren tarafndan feshedilmesi halinde kullanlmayan yllk cretli izin srelerinin, fesih iin ngrlen (17nci maddede belirtilen) bildirim sreleri ve 27nci madde gereince iiye verilmesi zorunlu bulunan yeni i arama izinleriyle birletirilemeyecei ak biimde hkme balanmtr. 75. inin izinde alma yasa ve aykrlk halinde yaptrm nedir?

Yllk cretli izin hakk iilere, fizik ve ruh salnn korunmas, alma istei ve konsantrasyonun dinlenme yoluyla artrlarak verimliliinin devam ve ykseltilebilmesi amacyla salanan bir haktr. Anayasamz ve 4857 Sayl Kanunda, yllk izin hakk vazgeilmez bir hak olarak gvence altna alnmtr. Ayni nedenlerle; iinin yllk cretli izni srasnda cret karlnda bir baka ite almas yasaklanmtr. Kanunun 58inci maddesi hkm gereince; zin sresi iin kendisine denen cretler bu yasaa uymayan iiden geri alnabilecektir. 76. verenin, kanunun yllk cretli izinle ilgili hkmlerine aykr davranmasnn yaptrm nedir?

Yukarda vurguladmz zere, yllk cretli izin 4857 Sayl Kanun tarafndan vazgeilmez bir temel hak olarak gvence altna alnmtr. Belirtilen nedenle, yllk cretli izine ilikin hkmlere aykr davranan iveren aleyhinde para cezas uygulanmas ngrlmtr. Kanunun 103nc maddesine gre; Yllk izni, Kanunun 56nc maddesine aykr olarak iinin rzas olmakszn veya 3den fazla paraya blen, Yllk izne hak kazanmak iin ngrlen sreleri ile bu srelere ilikin izin cretini 57nci maddenin ve drdnc fkralarnda belirtilen usule aykr olarak hesaplayan, - 40 -

Hak edilen izin cretini demeyen veya eksik deyen veya i szlemesinin son bulduu tarihte hak edildii halde henz kullanlmam bulunan izinlere ait creti demeyen, 60nc maddede belirtilen ynetmeliin esas ve usullerine aykr olarak izin kullandrmayan veya eksik kullandran, iveren veya iveren vekiline bu durumda olan her ii iin yz milyon lira para cezas verilecektir. 77. Telafi almas ne demektir? Koullar nelerdir? Zaman ve gnlk sresi ne kadardr?

1475 Sayl Kanun uygulamasnda; yerlerindeki almann (ounlukla ii sendikalar veya iilerin talebi zerine taraflarn anlamasna bal olarak) iverence, zellikle ulusal bayram ve genel tatil gnlerinden hemen nce veya sonraki gnlerde tatil edildii ve bu nedenle allmayan srelerin ise daha sonraki gnlerde yaplan ek almalar ile telafi edildii bilinen bir gerektir. 4857 Sayl Kanun ile, aslnda 1475 Sayl Kanunun ngrd alma dzenine aykr olmasna ramen benimsenen bu uygulamann hukuki zemini oluturulmu ve telafi almalarnn usul ve esaslar belirleyen 64nc maddesindeki dzenlemeyle i mevzuat asndan nemli bir eksiklik giderilmi bulunmaktadr. Kanunun 64nc maddesine gre; Zorunlu nedenlerle iin durmas, Ulusal bayram ve genel tatillerden nce veya sonra iyerinin tatil edilmesi ve benzeri nedenlerle, iyerinde normal alma srelerinin nemli lde altnda allmas veya tamamen tatil edilmesi, , inin talebi ile kendine izin verilmesi, Hallerinde; iveren, sz konusu allmayan sreler iin iki ay iinde telafi almas yaptrabilecektir. Dier yandan, Denkletirme esasnn uyguland iyerlerinde zaten mmkn olmamasna ramen, sz konusu maddenin son cmlesinde; telafi almalarnn fazla alma veya fazla sreli alma saylmayaca hususu aka vurgulanarak, bu konuya ilikin olarak uygulamada ortaya kabilecek tereddtler giderilmitir. Gnlk alma sresinin 63nc maddenin emredici nitelikteki hkmyle en fazla onbir saat olarak belirlendii dikkate alndnda; Gnlk telafi almas sresinin, gnlk normal almayla birlikte on bir saati amayacak ekilde belirlenmesinin gerekecei tartmaszdr. 78. Ksa almann koullar nelerdir? Ksa alma deneinin sresi ve miktar ne kadardr?

4857 Sayl Kanunun 65inci maddesiyle; ilerin, genel ekonomik kriz ve zorlayc nedenlere bal olarak iyerlerindeki almann nemli lde azaltmas veya tamamen durmas hallerinde ska bavurulan cretsiz izin gibi uygulamalara kar korunabilmesi ve az da olsa bir gelir gvencesine kavuturulabilmesi amacyla dzenlemeler getirilmi, ksa alma ve ksa alma denei kavramlarna yer verilerek salt bu gibi hallere zg olan geici bir alma ve cret dzeni ngrlmtr. Kanunun 65inci maddesiyle, Hangi hallerde ksa almaya bavurulabilecei snrlayc nitelikte bir saymayla belirlenmitir. Bu haller; genel ekonomik kriz ve zorlayc sebeplerdir. yerindeki alma srelerinin iveren tarafndan nemli lde azaltlmas bir zorlayc sebebe veya lke apndaki bir ekonomik krizden kaynaklanan bir nedene dayand takdirde ksa alma olarak nitelendirilebilir. Organizasyon veya ynetimdeki aksaklklardan kaynaklanan - 41 -

ekonomik glkler veya sektr baznda ekonomik durgunluk iyerinde ksa alma yaplmasn hakl klan nedenlerden deildir. 65inci maddeyle; Belirtilen nedenlerle iyerindeki almay en az drt hafta durduran veya ksa alma uygulamasna karar veren iverene, bu durumu derhal ve gerekeleri ile birlikte Trkiye Kurumuna ve varsa toplu i szlemesi taraf sendikaya bildirme ykmll getirilmitir. verenin bu kararnn uygunluunun tespiti alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca yaplr. (Bu deerlendirmenin usul ve esaslar bir ynetmelikle belirlenecektir.) verenin bu karar ile kendilerine drt haftadan az olmak zere cretsiz izin verilen iiler isizlik sigortasndan ksa alma denei almaya hak kazanacaklardr. Anlalabilecei zere; 4857 Sayl Kanunun 65inci maddesindeki dzenlemeyle, ekonomik kriz ortamnda veya zorlayc sebeplerin varl halinde iten karlmalar yerine bu iilerin tamam veya bir blmnn cretsiz izne karlmas sosyal ve ekonomik bir tercih olarak benimsenmitir. Bu hallerde; iilerin cretsiz izne karlmalar bir geici isizlik olarak nitelendirilmekte ve isizlik sigortasndan denek (ksa alma denei) almalar ngrlmektedir. sizlik sigortasyla irtibatlandrlmas nedeniyle; ksa alma deneine hak kazanlmasnn koullar, miktar, demenin balangc ve sreleri isizlik sigortas deneine paralel biimde dzenlenmitir. Kanunun 65inci maddesine gre; Ksa almann sresi, zorlayc sebebin devam sresini ve her durumda ay aamayacaktr. Gnlk ksa alma deneinin miktar, isizlik deneinin miktar kadardr. inin ksa alma deneine hak kazanabilmesi iin, alma sreleri ve isizlik sigortas primi deme gn says bakmndan isizlik deneine hak kazanma artlarn yerine getirmesi gerekir. Zorlayc sebeplerle iyerinde faaliyetin tamamen veya ksmen geici olarak durmas halinde, isizlik denei demeleri 24nc maddenin III numaral bendinde ve 40nc maddede ngrlen bir haftalk (yarm cret denen) sreden sonra balar. Ksa alma denei ald sre iinde, iinin hastalk ve analk sigortasna ait primleri; sigorta primlerinin hesabnda esas alnan en alt kazan snr zerinden ve 2/3 orannda olmak zere sizlik Sigortas Fonu tarafndan denir. Dier yandan, Ksa alma deneinin deme sresi iinde denmesi gereken geici i gremezlik deneinin miktar ksa alma deneinin miktarndan fazla olamayacaktr. Geici i gremezlik deneinin dendii dnemde (yukarda sz edilen) hastalk ve analk sigortas primi denmez. i, isizlik deneinden yararlanma sresini doldurmadan tekrar ie balar ve isizlik sigortasndan yararlanmak iin 4447 sayl Kanunun ngrd koullar gereklemeden isiz kalrsa, ksa alma denei ald sre karldktan sonra, daha nce hak ettii isizlik denei sresini dolduruncaya kadar isizlik deneinden yararlanr. 79. alma sresinden saylan haller.

alma sresinden saylan haller Kanunun 66nc maddesiyle belirlenmitir. Buna gre; Madenlerde, taocaklarnda yahut her ne ekilde olursa olsun yeraltnda veya su altnda allacak ilerde iilerin kuyulara, dehlizlere veya asl alma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden kmalar iin gereken sreler, ilerin iveren tarafndan iyerlerinden baka bir yerde altrlmak zere gnderilmeleri halinde yolda geen sreler, - 42 -

inin iinde ve her an i grmeye hazr bir halde bulunmakla beraber altrlmakszn ve kacak ii bekleyerek bo geirdii sreler, inin iveren tarafndan baka bir yere gnderilmesi veya iveren evinde veya brosunda yahut iverenle ilgili herhangi bir yerde megul edilmesi suretiyle asl iini yapmakszn geirdii sreler, ocuk emziren kadn iilerin ocuklarna st vermeleri iin 74nc maddede ngrlen (gnde toplam birbuuk saat) sreler, in niteliinden domayan ve iveren tarafndan srf sosyal yardm amacyla yaplan tamalar hari olmak zere; Demiryollar, karayollar ve kprlerin yaplmas, korunmas ya da onarm ve tadili gibi, iilerin yerleim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan iyerlerine hep birlikte getirilip gtrlmeleri gereken her trl ilerde bunlarn toplu ve dzenli bir ekilde gtrlp getirilmeleri esnasnda geen sreler, inin gnlk alma srelerinden saylr. 80. Ara dinlenmesi sreleri ne kadardr? yaptrm nedir? Ara dinlenmesine ilikin hkme aykrln

Yeni i Kanunuyla, 1475 Sayl Kanunun konuyla ilgili 64nc maddesinde bir deiiklik yaplmamtr. Kanunun 68inci maddesine gre; O yerin gelenekleri ve iin gereine gre ayarlanmak ve kouluyla ve gnlk alma sresinin ortalama bir zamannda iilere, Drt saat veya daha ksa sreli ilerde onbe dakika, Drt saatten fazla ve yedibuuk saate kadar (yedibuuk saat dahil) sreli ilerde yarm saat, Yedibuuk saatten fazla sreli ilerde bir saat, Ara dinlenmesi verilir. Belirtilen dinlenme sreleri en az olup, kural olarak aralksz (blnmeksizin) verilir. Ancak, bu srelerin iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve iin nitelii gz nnde tutularak veya szlemeler ile aralkl olarak (blnerek) kullandrlmas mmkndr. Dinlenmeler, bir iyerindeki tm iilere ayn veya gruplar halinde farkl saatlerde kullandrlabilir. Ara dinlenmeleri alma sresinden saylmaz. Kanunun ara dinlenmeyle ilgili 68inci maddesine aykr hareket eden iven ve iveren vekiline beyz milyon lira para cezas verilir. 81. Gece sresi ve gece almalarna ilikin olarak getirilen deiiklikler nelerdir? Kanunun konuyla ilgili hkmne aykrln yaptrm nedir?

Gece sresi ve gece almalar Kanunun 69uncu maddesiyle dzenlenmitir. Sz edilen dzenlemede 1475 Sayl Kanunun konuyla ilgili 65inci maddesi hkmn esas alan alnmakla birlikte, Avrupa Birlii Direktiflerine uyum salanabilmesi gerekesiyle eklenen drt ve beinci fkralarla; Gece altrlacak iilerin salklarnn korunmas iin ie balamadan nce ve alrken periyodik olarak salk kontrolnden geirilmesi ve salnn gece almas nedeniyle bozulduunu belgeleyen iiye mmknse gndz postasnda durumuna uygun bir i verilecei hkme balanmtr. Yaplacak bu salk kontrollerinin masraflar iveren tarafndan karlanacaktr. Dier yandan, 69uncu maddenin 6nc fkrasyla iverene;

- 43 -

Gece postalarnda altrlacak iilerin listesi ile bu iiler iin ie balamadan nce ve alrken alnacak periyodik salk raporlarnn bir nshasnn (alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn) ilgili blge mdrlklerine verilmesi ykmll getirilmitir. 69uncu maddede gece; en ge saat 20.00de balayarak en erken 06.00ya kadar geen ve her halde en fazla onbir saat sren dnem olarak tanmlanmtr. Maddenin 3nc fkrasna gre; geemez. iilerin gece almalarnn sresi yedibuuk saati

Sz edilen maddeye gre; Gece ve gndz iletilen ve nbetlee ii postalar kullanlan ilerde, bir alma haftas gece altrlan iilerin, ondan sonra gelen ikinci alma haftas gndz altrlmalar suretiyle postalar sraya konur. Gece ve gndz postalarnda iki haftalk nbetleme esas da uygulanabilir. Ancak, Postas deitirilecek ii kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden dier postada altrlamaz. 4857 Sayl Kanunun 69uncu maddesinin aklanan hkmne aykr olarak; isini geceleri yedibuuk saatten fazla altran ya da gece ve gndz postalarn deitirmeyen iveren veya iveren vekiline (Kanunun 104nc maddesi uyarnca) beyz milyon lira para cezas verilecektir. 82. altrma ya ve ocuklar altrma yasayla ilgili deiiklikler nelerdir?

altrma ya ve ocuklar altrma yasa konusu Kanunun 71inci maddesinde dzenlenmitir. Anlan maddeyle, Avrupa Birliinin 2 Haziran 1994 tarih ve 94/33 sayl direktifine uygun bir dzenleme yaplarak; ocuk ii ve gen ii kavramlarna yer verilmi ve 15 yan doldurmam ocuklarn altrlmas yasaklanmtr. 71inci maddeyle ocuklarn, ondrt yan doldurmu ve ilkretimi tamamlam olmalar kouluyla ve ancak bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eer retimlerine devam ediyorlarsa okula devamlarna engel olmayacak nitelikteki hafif ilerde altrlabilecekleri hkme balanmtr. Anlan dzenleme gereince, ocuk ve gen iilerin altrlmalarnn yasak olduu iler ile ya ve renim durumlarna gre altrlabilecekleri hafif iler ve bu ilerdeki alma koullarnn alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan karlacak bir ynetmelikle belirlenecektir. ocuklarn altrlabilecekleri iler ile bu ilerdeki alma sreleri asndan dzenlemede, ocuklarn yalar ve okula gidip gitmedikleri esas alnmtr. Getirilen

Buna gre; Temel eitimi tamamlam ve okula gitmeyen ocuklarn alma saatleri gnde yedi ve haftada otuzbe saatten fazla olamaz. Ancak, onbe yan tamamlam ocuklar iin bu sre gnde sekiz ve haftada krk saate kadar artrlabilir. Okula devam eden ocuklarn eitim dnemindeki alma sreleri, eitim saatleri dnda olmak zere, en fazla gnde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapal olduu dnemlerdeyse alma sreleri (yukarda belirtilen) ya durumlarna gre ngrlen sreleri aamayacaktr. Kanunun 104nc maddesi gereince; ngrlen bu hkmlere aykr hareket eden iveren veya iveren vekiline beyz milyon lira para cezas verilecektir.

- 44 -

83.

Hangi iiler yer alt veya su altndaki ilerde altrlamaz?

Kanunun 72nci maddesi ile; Onsekiz yan doldurmam erkek ve her yataki kadnlarn, Maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yer altnda veya su altnda allacak ilerde altrlmas yasaklanmtr. Onsekiz bitirmemi erkek ve her yataki kadn iiyi bu nitelikteki ilerde altran iveren veya iveren vekiline (104nc madde gereince) beyz milyon lira para cezas verilecektir. 84. Gece altrlma yasann kapsamna ilikin deiiklikler nelerdir?

1475 Sayl Kanunun 69uncu maddesiyle her yataki kadn iilerin gece altrlmalar yasaklanm iken, bu yasak Kanunun 73nc maddesinde yer alan dzenleme ile ,kadn-erkek eitlii bu konudaki gelimeler gerekesiyle kaldrlmtr. Buna gre; Onsekiz yan bitirmi kadn iilerin Salk Bakanlnn gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikle belirlenecek usul ve esaslar erevesinde gece postalarnda almalarna izin verilmektedir. Buna karlk; Onsekiz yan bitirmemi ocuk ve gen iilerin sanayi ilerinde gece altrlmalar 4857 Sayl Kanunda da yasaklanmtr. 104nc madde gereince; Gece altrma yasana uymayan iveren veya iveren vekiline, beyz milyon lira para cezas verilecektir. 85. Analk halinde alma ve st izni

Kanunun 74nc maddesinde yer alan dzenlemeyle; Analk izni, Avrupa Birliinin 19 Ekim 1992 tarih ve 92/85 Sayl Direktifi paralelinde artrlm ve, Kadn iilerin, doumdan nce sekiz hafta ve doumdan sonra sekiz hafta olmak zere toplam onalt hafta altrlmamalar ilke olarak kabul edilmitir. oul gebelik halinde, doumdan nce altrlmayacak sekiz haftalk sreye iki hafta sre eklenecektir. lke olarak belirtilen sreler iinde altrlmayacaklar kabul edilmesine ramen, salk durumunun buna uygun olmas ve doktor tarafndan onaylanmas kouluyla; kadn iilere, doumdan nceki haftaya kadar alabilme ve kalan sreyi doum sonras sreye ekleme olana tannmtr. Kanunun 74nc maddesinin ikinci fkrasyla; Belirtilen srelerin, iinin salk durumuna ve iin zelliine gre hekim tarafndan gerekli bulunduu takdirde doumdan nce ve sonra artrlabilecei hkme balanmtr. 74nc maddeye gre; Hamilelii sresince kadn iiye periyodik kontroller iin cretli izin verilir. Hekim raporu ile gerekli grld takdirde, hamile kadn ii salna uygun daha hafif ilerde altrlr. Ancak, iinin cretinde bu nedenle bir indirim yaplamaz. Onalt veya oul gebelik halinde onsekiz haftalk srenin tamamlanmasndan sonra, istei halinde kadn iiye alt aya kadar cretsiz izin verilir. Bu sre yllk cretli izin hakknn hesabnda dikkate alnmaz. - 45 -

Dier yandan, Kadn iilere; bir yandan kk ocuklarn emzirmeleri iin gnde toplam birbuuk saat st izni verilmesi ngrlmtr. Bu srenin hangi saatler arasnda ve kaa blnerek kullanlacan ii kendisi belirleyecektir. Kadn iinin ocuunu emzirebilmesi iin ngrlen bu sre gnlk alma sresinden saylr. 104nc madde uyarnca; Kanunun 74nc maddesinde yer alan bu hkmlere aykr olarak doum ncesindeki veya sonrasndaki srelerde gebe veya doum yapm kadn iiyi altran veya cretsiz izin vermeyen iveren veya iveren vekiline beyz milyon lira para cezas verilir. 86. i zlk dosyas

Kanunun 75inci maddesiyle; verene, altrd her ii iin bir zlk dosyas dzenlemek, saklamak ve istendii zaman yetkili memur ve mercilere gstermek ykmll getirilmitir. Dier yandan, veren, ii hakknda edindii bilgileri drstlk kurallar ve hukuka uygun olarak kullanmak ve gizli kalmasnda iinin hakl kar bulunan bilgileri aklamamakla ykmldr. veren tarafndan dzenlenecek bu dosyada, iinin kimlik bilgilerinin yannda, bu Kanun ve dier kanunlar uyarnca dzenlemek zorunda olduu her trl belge ve kaytlar yer alacaktr. Kanunun 104nc maddesine gre; zlk dosyas dzenleme ykmln yerine getirmeyen iveren veya iveren vekiline beyz milyon lira para cezas verilir. Blm 6 Sal ve Gvenlii 87. sal ve gvenliinin salanabilmesi iin ii ve iverenlere den grev ve ykmllkler nelerdir?

Salt tedbir alnmasnn i kazalarn ve meslek hastalklarn nlemek iin yeterli olmad dncesiyle iverene; gerekli her trl nlemi almann yannda ayrca iisini denetlemek, onlara mesleki riskler, alnacak nlemler ve yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgi ve eitim vermek ykmll getirilmitir. Yaplacak eitimin usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak ynetmelikle dzenlenecektir. Dier yandan, kazas riskinin iiler kadar stajyerler ve raklar asndan da geerli olduu gzetilerek, getirilen dzenlemeyle bunlarn da i gvenliine ilikin hkmlerden yararlanmalar salanmtr. Kanunun 77inci maddesinde yer alan bu dzenlemeye gre; verenler iyerlerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en ge iki i gn iinde yaz ile ilgili blge mdrlne bildirmek zorundadrlar. i sal ve i gvenliine ilikin hkmlerine aykr davranan iveren veya iveren vekiline, Kanunun 105inci maddesi gereince beyzer milyon lira para cezas verilecektir. 88. in durdurulmas veya iyerinin kapatlmasn karar verilebilmesi ve bu kararlara kar itiraz iin ngrlen usul ve esaslar nelerdir?

Kanunun 79uncu maddesiyle, - 46 -

Bir iyerinin tesis ve tertiplerinde, alma yntem ve ekillerinde, makine ve cihazlarnda iilerin yaam iin tehlikeli olan bir husus tespit edilmesi halinde; bu tehlike giderilinceye kadar olmak zere, tehlikenin niteliine iin tamamen veya ksmen durdurulabilecei veya iyerinin kapatlabilecei hkme balanmtr. Bu konudaki karar, iyerlerini i sal ve gvenlii bakmndan denetlemeye yetkili iki mfetti, bir ii ve bir iveren temsilcisi ile Blge Mdrnden oluan be kiilik bir komisyon tarafndan verilecektir. Komisyonun iin ksmen veya tamamen durdurulmas veya iyerinin kapatlmas karar vermesi halinde iveren, makine, tesisat ve tertibat veya iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas sebebiyle isiz kalan iilerin cretlerini demek veya cretlerinde bir dklk olmamak zere meslek veya durumlarna gre onlara baka bir i vermekle ykml olacaktr. verenin, bu madde gereince verilecek durdurma veya kapatma kararna kar alt i gn iinde yerel i mahkemesinde itiraz etmek yetkisi vardr. Ancak, i mahkemesine itiraz edilmi olmas, iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas kararnn uygulanmasn durdurmaz. Mahkeme itiraz ncelikle grr ve alt i gn iinde karara balar. Mahkemenin bu konuda verecei kararlar kesindir. Dier yandan, yerinde alan iilerin ya, cinsiyet ve salk durumlar byle bir iyerinde almalarna engel tekil ediyorsa, bunlar da almaktan alkonulur. iler iin tehlikeli olan tesis ve tertiplerin veya makine ve cihazlarnda makine ve tesislerin almaktan alkonulmas, yeniden iletilmelerine izin verilebilmesi, iyerinin kapatlmas ve almas, iin durdurulmasna veya iyerinin kapatlmasna karar verilinceye kadar acil hallerde alnacak nlemlere ilikin hususlar ile komisyonda grev yapacak ii ve iveren temsilcilerinin nitelikleri, seimi, komisyonun alma ekil ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan hazrlanacak bir ynetmelik ile belirlenecektir. Kanunun 105inci maddesi uyarnca; Aklanan 79uncu madde gereince faaliyeti durdurulan ii izin almadan devam ettiren veya kapatlm iyerini izinsiz olarak aan iveren veya iveren vekiline beyzer milyon lira para cezas verilecektir. 89. sal ve gvenlii kurulu oluturma ykmll hangi i yerleri iin uygulanacaktr? Bu kurulun grev ve yetkileri nelerdir?Bu ykmlle uymamann yaptrm nedir?

4857 Sayl Kanunun 78inci maddesiyle; Sanayiden saylan ve devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde Sal ve Gvenlii Kurulu kurulmas ngrlmtr. Sz edilen maddede ayrca; verenlerin, bu kurullarn i sal ve gvenlii mevzuat uyarnca verdikleri kararlar uygulamakla ykml olacaklar hkmne yer verilmitir. Sal ve Gvenlii Kurulunun oluumu, alma yntemleri, yetki ve ykmllklerinin alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikte gsterilecektir. Dier yandan, Sal ve Gvenlii Kurulunun kurulmas ve altrlmasyla ilgili hkmlere aykr davranan iveren veya iveren vekiline, bu Kanunun 105inci maddesi uyarnca; beyzer milyon lira para cezas verilecektir.

- 47 -

90.

yeri hekimi altrma ve iyeri salk birimi oluturma ykmllnn koullar nelerdir? stihdam edilecek iyeri hekimlerinin cret ve dier alma artlar nasl belirlenecektir?Bu ykmlle aykrln yaptrm nedir?

4857 Sayl Kanunun 81inci maddesiyle; Devaml olarak 50 ve daha fazla ii altran iyerleri iin, iilerin salk durumu veya iin konusu ya da alma yntem ve ekillerine gre alnmas gereken i sal ve gvenlii nlemlerinin salanmas ve Sosyal Sigortalar Kurumunca salanan tedavi hizmetleri dnda kalan ilk yardm ve acil tedavi ile koruyucu salk hizmetlerini yrtmek zere, iyeri hekimi altrmak ve bir iyeri salk birimi oluturma ykmll getirilmitir. Bu ykmllk erevesinde istihdam edilecek iyeri hekimi says, iyerindeki ii saysna ve iin tehlike derecesine gre bir veya daha fazla olarak belirlenecektir. 81inci maddede; yeri hekimlerinin nitelikleri, says, ie alnmalar, grev, yetki ve sorumluluklar, eitimleri, alma artlar, grevlerini nasl yrtecekleri ile iyeri salk birimleri, Salk Bakanl ve Trk Tabipleri Birliinin gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan karlacak bir ynetmelikte dzenlenecei hkme balanmaktadr. Sz edilen maddede, ak bir hkm bulunmamakla birlikte; stihdam edilecek iyeri hekimlerinin alaca cret ve alma sreleri gibi dier alma artlarnn, iveren ile hekim arasnda ve akit serbestisi erevesinde belirlenecei aikardr. 105inci madde gereince, yeri hekimi altrma ve iyeri salk birimi oluturma ykmllne uymayan iveren veya iveren vekiline beyzer milyon lira para cezas verilecektir. 91. gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman istihdam ykmll hangi iyerleri iin geerlidir? Bu ykmlle aykrln yaptrm nedir?

gvenliinin salanabilmesi, i kazalarnn ve meslek hastalklarnn nlenebilmesi asndan farkl tzklerde yer alan ayr hkmler erevesinde ngrlen mhendis veya teknik eleman istihdam ykml 4857 Sayl Kanun ile genelletirilmi bulunmaktadr. Kanunun 82inci maddesi hkmyle; Sanayiden saylan, devaml olarak en az 50 ii altran ve, 60 aydan srekli ilerin yapld tm iyerlerinde, Mhendis ve teknik eleman grevlendirilmesi yasal zorunluluk haline getirilmitir. Bu hkm uyarnca istihdam edilecek mhendis ve teknik eleman says ise, iyerinin niteliine ve tehlikelilik derecesine gre belirlenecektir. Sz edilen mhendis veya teknik elemanlarn nitelikleri, says, grev, yetki ve sorumluluklar, eitimleri, alma artlar, grevlerini nasl yrtecekleri, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinin gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca karlacak bir ynetmelikle dzenlenecektir. Kanunun 82nci maddesinde ngrlen bu ykmll yerine getirmeyen iveren veya iveren vekiline (105inci madde uyarnca) beyzer milyon lira para cezas verilecektir. 92. sal ve gvenlii asndan iilerin sahip olduu haklar nelerdir?

iler, niteliine gre gerekli i sal ve gvenlii tedbirleri alnmayan, i kazas ve meslek hastal riskinin yksek olduu bir iyerinde almaya zorlanamazlar.

- 48 -

Kanunun 83nc maddesiyle, bu durumda bulunan iilere i szlemelerini hakl nedenle (derhal) feshedebilme veya belirli koullarn varl halinde almaktan geici olarak kanabilme imkan getirilmitir. Sz edilen dzenlemeyle; Saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak yakn, acil ve hayati bir tehlike ile kar karya kalan iiye, (78inci madde gereince o iyerinde oluturulmu bulunan) Sal ve Gvenlii Kuruluna bavurarak, durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasna karar verilmesini talep hakk salanmtr. sal ve gvenlii kurulunun bulunmayan iyerlerinde, bu talep iveren veya iveren vekiline yaplr. veren veya vekili iinin bu talebine yazl olarak cevap vermek zorundadr. Kurul ayn gn acilen toplanarak kararn verir ve durumu bir tutanakla tespit eder. Kurulun karar, yazl olarak iiye bildirilir. Kurulun iinin talebi ynnde karar vermesi halinde ii, gerekli i sal ve gvenlii tedbiri alnncaya kadar almaktan kanabilir. inin almaktan kand dnem iinde creti ve dier haklar sakldr. Dier yandan, sal ve gvenlii kurulunun kararna ve iinin talebine ramen gerekli tedbirlerin alnmad iyerlerindeki iiler; alt i gn iinde, belirli veya belirsiz sreli hizmet akitlerini bu Kanunun 24nc maddesinin I numaral bendine uygun olarak derhal feshedebilir. Bu Kanunun 79uncu maddesine gre iyerinde iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas halindeyse bu madde hkmleri uygulanmaz. 93. Ar ve tehlikeli ilerde altrlamayacak iiler kimlerdir? Ar ve tehlikeli saylan iler hangileridir? Bu yasaa uyulmamasnn yaptrm nedir?

1475 sayl Kanunun konuya ilikin 78inci maddesi hkm 4857 Sayl Kanunda da korunmutur. Kanunun 85inci maddesine gre; Onalt yan doldurmam gen iiler ve ocuklar ar ve tehlikeli ilerde altrlamaz. Ayni maddede, Hangi ilerin ar ve tehlikeli ilerden saylaca, kadnlarla onalt yan doldurmu fakat onsekiz yan bitirmemi gen iilerin hangi eit ar ve tehlikeli ilerde altrlabilecekleri Salk Bakanlnn gr alnarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikte gsterilecei hkme balanmtr. Kanunun 105inci maddesi gereince; Bu Kanunun 85inci maddesine aykr olarak, ar ve tehlikeli saylan ilerde onalt yandan kk veya bu madde uyarnca karlacak ynetmelikte gsterilen ya snrlamalarna aykr olarak ii altran iveren veya iveren vekiline beyz milyon lira para cezas verilecektir. 94. zel istihdam brolarnn i ve ii bulmaya araclk faaliyeti yrtebilmeleri iin gerekli koullar nelerdir?

4857 Sayl Kanunla, zel sektr iin yasak faaliyetlerden olan i ve ii bulmaya araclk hizmetleriyle ilgili olarak zel istihdam brolarnn kurulmasna olanak salanmtr. Kanunun 90nc maddesiyle getirilen bu dzenleme gereince; Kurulacak zel istihdam brolarnn, i arayanlarn elverili olduklar ilere yerletirilmeleri ve eitli iler iin uygun iiler bulunmasna araclk grevi yapabilmeleri iin, Trkiye Kurumundan izin almalar gerekmektedir. - 49 -

Bu izni almadan faaliyet gsteren iverene/zel istihdam brolarna ise, Kanunun 106nc maddesi gereince bir milyar lira para cezas verilecektir. Blm 7 Denetim ve Tefti 95. alma hayatnn denetimi asndan ngrlen usul ve esaslar nelerdir? Denetim ve teftile grevli i mfettilerinin sahip olduklar yetkiler nelerdir?

Kanunun 91inci maddesiyle; alma hayat ve ilgili mevzuat uygulanmasn izlemesi, denetlemesi ve teftii, Devlete ait bir dev olarak ngrlmtr. Bu dev alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bal ihtiyaca yetecek say ve zellikte tefti ve denetlemeye yetkili i mfettilerince yaplacaktr. Belirtilen hkm erevesinde denetime grevli bulunan i mfettilerinin sahip olduklar yetkileri Kanunun 92nci maddesiyle belirlenmitir. Buna gre, i mfettileri; yerlerini ve eklentilerini, iin yrtlmesi tarzn ve ilgili belgeleri, ara ve gereleri, cihaz ve makineleri, ham ve ilenmi maddelerle, i iin gerekli olan malzemeyi 93nc maddede yazl esaslara uyarak gerektii zamanlarda ve iilerin yaamna, salna, gvenliine, eitimine, dinlenmesine veya oturup yatmasna ilikin tesis ve tertipleri her zaman grmek, aratrmak ve incelemek ve tespit ettikleri bu Kanuna gre su saylan eylemleri (alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan karlacak Teftii Tznde aklanan ekillerde) nlemek yetkisine sahiptirler. Dier yandan, 92nci maddenin 2nci fkrasyla, yaplacak tefti ve denetleme srasnda, iverenler, iiler ve bu ile ilgili grlen dier kiilerin, i mfettileri tarafndan arldklar zaman gelmek, ifade ve bilgi vermek, gerekli olan belge ve delilleri getirip gstermek ve vermek ve bu grevlerini yapabilmeleri iin kendilerine her eit kolayl gstermek ve bu yoldaki emir ve isteklerini geciktirmeksizin yerine getirmekle ykml olduklar hkme balanmtr. Ayni maddenin son fkrasnda; Yetkili i mfettileri tarafndan tutulan tutanaklarn belgelerden olduu vurgulanmtr. aksi kantlanncaya kadar geerli

mfettilerinin denetim ve tefti grevleri srasnda uymakla zorunda olduklar Anlan hkm gereince, mfettileri; Bu grevleri srasnda, iin normal gidiini ve iyerinin ilemesini, inceledikleri konunun niteliine gre mmkn olduu kadar aksatmamak, durdurmamak ve gletirmemek ve, Resmi ilemlerin yrtlp sonulandrlmas iin aklanmas gerekmedike, iverenin ve iyerinin meslek srlar ve artlar, ekonomik ve ticari hal ve durumlar hakknda grdkleri ve rendikleri hususlar tamamen gizli tutmak ve kendileri tarafndan bilgileri ve ifadeleri alnan yahut kendilerine bavuran veya ihbarda bulunan iilerin ve baka kiilerin isimlerini ve kimliklerini aklamamakla ykmldrler. 96. Yetkili merciler tarafndan yaplan denetimlere ilikin olarak ii ve iverenin sorumluluu nedir?

denetimi ve teftiine yetkili i mfettileri tarafndan ifade ve bilgilerine bavurulan iilere, iverenlerin gerek dorudan doruya ve gerek dolaysyla telkinlerde bulunmalar, iileri gerei saklamaya yahut deitirmeye sevk veya herhangi bir suretle zorlamalar veyahut - 50 -

iilerin ilgili makamlara bavurmalar, haber ve ifade vermeleri zerine, bunlara kar kt davranlarda bulunmalar yasaktr. ilerin altklar veya ayrldklar iyerleriyle iverenleri hakknda geree uygun olmayan haberler vererek gereksiz ilemlerle uratrlmalar veya iverenleri haksz yere kt duruma drmeye kalkmalar ve i mfettilerince kendilerinden sorulan hususlar iin doru olmayan cevaplar vererek denetim ve teftiin yaplmasn gletirmek veya yanl bir sonuca vardrmak gibi kt niyetli davranlarda bulunmalar yasaktr. 97. hayatnn denetim ve teftii ile ilgili hkmlere aykrlk Bu Kanunun; 92nci maddesinin ikinci fkrasndaki (denetleme ve teftile grevli i mfettilerine bu grevlerini yapabilmeleri hususunda ifade ve bilgi vermek, gerekli belge ve delilleri getirip gstermek ) ykmllklerini yerine getirmeyen, 96nc maddesindeki yasaklara uymayan, veren veya iveren vekiline be milyar lira para cezas verilir. mfettilerinin bu Kanundan veya dier kanunlardan doan her eit tefti, denetleme yetki ve grevleri gereince grevlerinin yerine getirilmesi srasnda, grevlerini yapma ve sonulandrmaya engel olan kimselere eylem baka bir suu olutursa dahi, ayrca be milyar lira para cezas verilir.

Blm 8
Dier Hususlar 98. dari para cezas verilmesi, uygulanmas ve bu kararlara kar itiraz iin ngrlen usul ve esaslar nelerdir?

Konuya ilikin usul ve esaslar Kanunun 108inci maddesiyle belirlenmitir. Bu Kanunda belirtilen idari nitelikteki para cezalar; gerekesi belirtilmek suretiyle o yerin alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Blge Mdrnce verilecei Verilen idari para cezalarna dair kararlar ilgililere 11.2.1959 tarihli ve 7201 sayl Tebligat Kanunu hkmlerine gre tebli edilir. Sz edilen cezalara yetkili (iyerinin bulunduu yer) idare mahkemesi nezdinde itiraz edilebilir. tiraz iin bavuru sresi, tebli tarihinden itibaren yedi gndr. Belirtilen sre hak drc niteliktedir. dare mahkemesince ayrca yrtmenin durdurulmasna karar verilmedii takdirde; salt idare mahkemesi nezdinde itiraz edilmi olmas, verilen cezann yerine getirilmesini durdurmaz. Mahkeme tarafndan duruma yaplmasna gerek grlmedii evrak zerinde inceleme yaplarak en ksa srede sonulandrlr. tiraza ilikin olarak dare Mahkemesi tarafndan verilecek karar kesindir. Bu Kanuna gre verilen ve (sresi iinde itiraz edilmeyerek veya itirazn idare mahkemesi reddi zerine) kesinleen idari para cezalar, 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerine gre tahsil olunacaktr. 99. Bildirimlerin yazl olarak yaplmasnn uygulama asndan nemi nedir? Kanunun 109uncu maddesiyle, Kanunda ngrlen bildirimlerin ilgiliye yazl olarak ve imza karlnda yaplmas zorunluluu getirilmekte, imzadan kanma halinde tutanak tutulmas ngrlmektedir. Takdir edilebilecei zere; bildirimlerin yazl olmas, tamaktadr. ispat ykml asndan nem

- 51 -

100. l Danma Kurulu 4857 Sayl Kanununun 114. maddesiyle; alma barnn ve endstri ilikilerinin gelitirilmesi ve alma hayatyla ilgili mevzuat almalarnn ve uygulamalarnn izlenmesi amacyla hkmet ile iveren, kamu grevlileri ve ii sendikalar konfederasyonlar arasnda etkin danmay salamak zere, l temsile dayal, istiari mahiyette bir danma kurulu oluturulmas ngrlmtr. Bu kurulun alma usul ve esaslar karlacak bir ynetmelikle belirlenecektir

- 52 -