ETMDE ADA YAKLAIMLAR V/ Ycel KALINYAZGAN Kemalettin ERBLGN Hazal ERKAN Seray BAYSAL Abdullah DCLE Adnan MAZMANOLU

Ahmet ATAN Ahmet BACANAK Ahmet ESE Ahmet KARA Ahmet STN Ali KAYA Arzu CAR Berna STFOLU Cem GENOLU Cemile ARZU TAN CV Cevat ELEP idem NTRK Devrim

A A VX

roan YILMAZ Emine CABI .J Elif MERCAN "YEdnan KARADZ Eyp ZC Erkan PEREMBE Ergin ERGINAR ismail TALI S Ruen KESM Mehmet OKUTAN Kemal BAKAR smet AHN Mehrali CALP Meryem DOAN Mualla SEZGN Murat GKDERE Mustafa KARABAL Mustafa YAVUZ Orhan KARAMUSTAFA Serpil Gvendi KAPTAN Sibel DEMR Sleyman YAMAN Vesile Kaptan AYKA Tlay Sarar KUZU Vural HDGRR & Melike TABLEK Yar Ali METE Yasin ZKARA Zafer IILDAR Zeki APAYDIN Sevilay DERVOLU ETMDE ADA YAKLAIMLAR "BLG LEN" SAMSUN L MLL ETM MDRL ZEL MERALCAN OKULLARI 8. MAYIS 2004 / SAMSUN SEMPOZYUM DANIMA KURULU Prof. Dr. Erdoan Baer Prof. Dr. Hlya Kprl Prof. Dr. Turgut Karacan Prof. Dr. Gven nbilgin Prof. Dr. Mustafa olak Prof. Dr. Ahmet Erdnmez Prof. Dr. Erturul Bayraktarkatal Do. Dr Hasan Bolat. Do. Dr. Hseyin Kalkan Y.Do. Dr. Kemalettin Erbilgin Y.Do. Dr. Ahmet ebi Y.Do. Dr. Nafan Kzltan Y.Do. Dr. Fikret Karahan Y.Do. Dr. Zeki Apaydn Y.Do. Dr. afak Apaydn Y.Do. Dr. Mualla Polat Y.Do. Dr. Nevil Sleymanov Y.Do. Dr. Ufuk oruh SEMPOZYUM YRTME KURULU Prof. Dr. Erdoan Baer Y.Do. Dr. Kemalettin Erbilgin Y.Do. Dr. Fikret Karahan Y.Do. Dr. Ahmet ebi Y.Do. Dr. Nalan Kzltan lkretim Md. Fatma Cengiz

Lise Mdr Recep Ser Halkla likiler Uzm. zlem Akta Rehberlik Uzm. Adil zcan TASARIM UYGULAMA Reklamc Tantm ve Halkla likiler Tel. 0212 244 81 68 - 69 BASKI VE CLT Birmat Matbaaclk San. Ve Tic. Ltd. ti. ZEL OKULLAR DERNE istiklal Caddesi Odakule i Merkezi No.286 K.5 Beyolu I STANBUL Tel. 0212. 249 00 00 Faks. 0212. 249 00 10 www.ozelokullardernei.org.tr E-posta. lnfo@ozelokullardernegi.org.tr NDEKLER 9EVGL DOSTLAR...........................................................................3 SUNU...............................................................................................5 LBLM ALI KONUMALARI Ycel Kalnyazgan (Ankara zel Okular Dernei Bakan)..................8 Kemalettin Erbilgin (Meralcan Okullar Kurucusu ve Genel Mdr)......10 Hazal Erkan (9/Kolej rencisi)...................................................11 Seray Baysal (4/A snf rencisi)..............................................12 R.BLM LDRLER..........................................................................................15 Abdullah Nuri Dicle.......................................................................16 Adnan Mazmanolu......................................................................31 Ahmet Atan..................................................................................39 Ahmet Bacanak........................................................................................50 Ahmet Ese...................................................................................61 Ahmet Kara.................................................................................74 Ahmet stn................................................................................80 Ali Kaya......................................................................................99

Arzu Car.....................................................................................104 Berna stif olu.............................................................................110 Cem Genolu............................................................................116 Cemile Arzu Tan..........................................................................125 Cevat elep................................................................................133 idem ntrk.............................................................................144 Devrim i..................................................................................148 Ednan Karadz............................................................................152 Elif Mercan..................................................................................160 Emine Cab..................................................................................170 Ercan Ylmaz................................................................................180 Ergin Erginer................................................................................188 Erkan Perembe............................................................................197 Eyp zci.....................................................................................208 ismail Tal-Ruen Kesim...............................................................218 smet ahin.................................................................................235 Kemal Bakar.............................................................................................246 Mehmet Okutan.......................................................................................... Mehrali Calp................................................................................................256 Meryem Doan...........................................................................................265 Mualla Sezgin................................................................................269 Murat Gkdere......................................................................................273 Mustafa Karabal.............................................................................281 Mustafa Yavuz............................................................................................289 Orhan Karamustafaolu.............................................................................296 Serpil Gvendi Kaptan....................................................................305 Sevilay Derviolu..........................................................................310 Sibel Demir...................................................................................321

Sleyman Yaman...........................................................................330 Tlay Sarar Kuzu...........................................................................340 Vesile Kaptan Ay ka.......................................................................350 Vural Hogrr-Melike Tabilek........................................................360 Yar Ali Mete..................................................................................368 Yasin zkara................................................................................382 Zafer Ildar.................................................................................. 392 Zeki Apaydn................................................................................ 397 2 Sevgili Dostlar, \ zel Okullar Birlii olarak akademik almalara ayr bir nem vermekteyiz. Bunu geen yllar iinde yaptmz almalarla gsterdik. Her yl Antalya'da dzenlediimiz sempozyumlar Bakanlmz, medya, kamuoyu ve okullarmz tarafndan ilgiyle izlenmektedir. Yaklak be yldan bu yana da retmenlerimize ynelik olarak aylk seminerler yapmaktayz. Bu almalar bir ok kez stanbul dndayaptmz blge toplantlarnda da tekrar ettik. Akademik almalar yapmakla kalmyoruz, yapanlar da destekliyoruz. Nitekim, 8 Mays 2004 tarihinde Samsun'da zel Meralcan Okullar tarafndan dzenlenmi olan "Eitimde ada Yaklamlar Bilgi leni-2" de sunulan bildirileri ieren ve youn bir emek harcanarak retilmi olan bu kitab da, ayn anlayla yaynlayarak, daha geni kitlelerin istifadesine sunmaktayz. Bu vesileyle, Samsun linde Atatrk lkeleri nda eitim retim veren ve baarl almalarn mutlulukla takip ettiimiz ye okullarmzdan biri olan zel Meralcan Okullar Kurucusu Sayn Yardmc Do. Dr. Kemalettin ERBLGN ve Deerli Ei Meral ERBLGN'e de eitime yapt katklardan dolay ok teekkr ediyoruz. zel Okullar Birlii olarak bundan sonra da akademik almalara artan bir younlukta devam edeceimizi belirterek hepinize gzel gnler diliyoruz. Dr. Yk. Mh. Rstem EYUBOLU zel Okullar Birlii Dernei Ynetim Kurulu Bakan 3 9 anda yayoruz. Bilgiyi yakalamann, an hzla gelien teknolojisine ayak Imenin eitimden getiinin bilincindeyiz.

li 2004 tarihinde Meralcan Okullarnda "Eitimde ada Yaklamlar Bilgi (Sempozyumu) gerekletirdik. Bilgi lenimize katlan eitimciler, bilim yepyeni bildirilerini sundular. Bilgi alveriinde bulundular. Eitim ve yeni yaklamlarn sergilediler.

ll-2'ye Samsun Valisi Mustafa Demir, zel retim Kurumlar Genel Mdr "OOnty,Ankara zel Okullar Dernei Bakan Ycel Kalnyazgan, Samsun l Milli Mdr Cevdet Aydn katlarak konuma ve tartmalara katlmlaryla eitim katkda bulundular. n yapan deerli bilim adamlarmza,sekin konuklarmza,izleyenlerimize in ten teekkr ediyorum. ll-2'nin hazrlanmasnda bir takm ruhu iinde almaktan her zaman keyif i,tlkadalanma zlem Akta, Adil zcan ve Murat Yaln'a ok teekkr bir emek ve titizlikle hazrladmz Eitimde ada Yaklamlar Bilgi Kitabnn basmn stlenen stanbul zel Okullar Dernei Ynetim Kuruluna derim.Bu kitabn eitime gnl verenlere destek olacana,yol ne inanyorum. 01.06.2004 Sayglarmla Yrd.Do.Dr.Kemalettin Erbilgin Meralcan Okullar Genel Mdr 5 BLG LEN II

BLM

KONUMALARI Okular Dernei Bakan ' Erbilgin ' kU"an Kurucus" Genel Mdr rencisi rencisi Ycel KALINYAZGAN Ankara zel Okullar Dayanma ve Gelitirme Dernek Bakan Sayn Valim, Sayn zel retim Kurumlar Genel Mdrm Ve ok Deerli Konuklar, Hepinizi Sayg le Selamlyorum. niversitelerimizin gzide retim yelerinin katlmlar ile bu oturumlarn oluumu, olaanst bir baar ile gereklemi bulunuyor. "Bilgi leni-2 ve Eitimde ada Yaklamlar" konulu bilimsel enliin hepimiz tarafndan

paylamn salayan zel Meralcan Okullar Kurucusu Sayn Meral Erbilgin'e ve Kemalettin Erbilgin'e sonsuz teekkrlerimi sunuyor, baarlarndan dolay kendilerini kutluyorum. zel retim Kurumlarnn Sayn yetkilileri, huzurlarnzda kurulularmzn gelimesi iin zveri ile bizlere destek olan Genel Mdrmz Sayn ner Gney'e de teekkr etmekten gurur duyuyorum. lkemiz genlerinin eitimine ok byk katklar olan kurumlarmzn gelimeleri iin olabilecek btn nlemlerin gereklemesine gayret gsteren btn brokratlarmza da ayrca ok teekkr ediyorum. Deerli Arkadalar, 625 Sayl kanunumuz Sayn Bakanmzn youn almalar ile yaknda Byk Millet Meclisimizin olurlarna sunulacak. Biz Dernek Bakanlar, Maliye Bakan Gelirler Genel Mdr Sayn Osman Arolu ile grtk. 625 sayl kanundaki baz iyiletirmeler iin destek istedik. Vergi iadesi iin kullanlan orann % 5'den yukar, % 15'lere ekilmesini, burslu olarak okuttuumuz en az % 2 olan renci saysnn kurumlarmzn yetkisinde olmak zere % 10'a kadar kullanlabilmesini, MEB'in hizmet satn alma isteminin desteklenmesini, Belediye hizmetlerinin, resmi okullarmzn koullarna gre kullanmamz v.b. konularda lehimize kararlar alnmasnn desteklenmesini arz ettik. ok olumlu karlandk. Kurumlarmzn mali sorunlarnn zmlerine katk salanmas sz aldk. Sanyorum ilevlerimizi kolaylatracak ve pekok artlar kazanacamz bir ynetim anlay ile karlanyoruz. Bu durum da bizleri cesaretlendiriyor. ok Deerli Katlmclar, bu gzel bilim enliinin konusunu destekleyecek "Devlet Planlama Tekilatnca" gndemde olan Hazine Mstearl'nn baz uygulamalarndan sz etmek istiyorum. Dnya Bankasnca desteklenen Sokrates, Leonardo da Vinci v.b. baz projelerinin desteklerini incelemenizi neririm. Proje merkezi olma durumunda ok byk oranda kaynak destei verilmekte. Tbitak incelemesinde olumlu rapor alan projelerimize byk lde destek salan iyor. Ben de bir eitimci olmam nedeni ile biraz da bu konuyu ilemek istiyorum. Eitimi drt ayakl bir masaya konmu, salam ilkeleri olan bir yapt olarak deerlendiriyorum.. 8 Sotyal, Kltrel ve Eitim Bilimleri. Fn ve Teknolojik Bilimler. Dil (ngilizce, Almanca, Franszca v.b.) Bilimleri. (Ofis, Word, PowerPoint, Excel, Windows, Axces, Outlook ve Yazlm lltoMBlItaban ve temel bilgileri edinme, bu teknolojinin elektronik yapt. bu salam masaya koyduumuz blmleri kendi iinde istediimiz . Sevgili kardeim Kemalettin Erbilgin'in yllardan beri bu bilimsel gtHflmi ve en son teknolojiye uyumu iin kouturmakta olduunu Otn niteleri ile u grdmz donanmlar tamamlanm okullar da n gereki kant. Kendilerini itenlikle kutluyor, baarlarnn m.

tnHO'ni gerekletiren "Meralcan Okullarnn" btn ynetici, retmen ' tekrartekrar kutlar, btn katlmclara sayglar sunarm. 9 Yrd. Do. Dr. Kemalettin ERBLGN Meralcan Okullar Genel Mdr Milli Eitim Mdr Vekilim,Sinop Eitim Fakltesi Dekanm,l Kltr Mdrmm,Bilimsel Danma Kurulu yelerim,Ankara zel Okullar Dernei Bakanm,Oturum Bakanlarm .Konumaclarmz,limiz Okullar Yneticileri ve retmenleri,Misafirlerimiz HhHepinize Sevgi ve Sayglarm Sunarm. Bilgi leni -2 'ye ho geldiniz. Bugn burada bizleri bir araya getiren en nemli neden ocuklarmz genlerimizi yetitirirken karlatmz Eitim renim sorunlarna zm yollar bulmaya almaktr.lkemizin eitli niversitelerinde ve eitim kurumlarnda grev yapan retim yelerinin ve eitimcilerin eitim adna rettikleri yenilikleri .okullarmzda grev yapan retmenlerimizin gr ve nerilerini dinleyeceiz.yle bir zaman diliminde bulunuyoruz ki dnk dorularmzn .bildiklerimizin bugn deitiini .eskidiini her an grebiliyoruz, gzleyebiliyoruz. Sevgili Katlmclar,CRM Dergisinin Ocak 2004 saysnda Martin Schneider kaleme ald makalesinde dnyada toplam bilgi retimi dnya zerindeki her erkek, kadn ve ocuk iin an bilimi bilgisayar dilinde aklarsak yaklak 250 mega bit civarnda olduu belirtilmekte bir exa bit = Bir milyar giga bit'e eit olduuna gre her yl toplam bir-iki exabit arasnda bilginin retildii belirtiliyor.Bir exabit o kadar byk ki bir yl iinde oluan tm yazl dokmanlar retilen toplam verilerin sadece yaklak %3'lk bir ksmn ieriyor.Yani u ok ak ki hepimiz bir bilgi denizinin iinde bouluyoruz.Asl mcadele bu denizde boulmak yerine iinde yzmeyi renmektir.Ayrca halk arasnda bir deyi vardr byk balk kk bal yer artk bu deyi deiti,hzl balk yava bal yer .Bilgi denizinde yzmeyi becermeliyiz. Ama bu yeterli deil,hzl yzmeyi renmeliyiz eer rahat .huzur ve gven iinde yaamak istiyorsak nce kendimizi deitirmeliyiz. Allm yaantmz iinde neden kendimizi deitirmek iin uraalm. Neden .niin , nasl ne uruna deiim Bana gre ocuklarmz iin deimeliyiz.Geleceimiz iin deimeliyiz ocuklarmz bizim yetitirildiimiz gibi yetitirirsek gelecein dnyasnda ok gerilerde yer alacaklardr. Bugn bizlerin Avrupa Birlii iin kuyrukta beklememiz gibi .Genlerimiz kuyruk olmasnlar ba olsunlar, lider olsunlar yarn zlmemek iin bugn deiimi kabul etmeliyiz ve ayak uydurmalyz.nk,dn ve bugn bizlerin rakipleri genellikle bizleriz. ocuklarmz iin yle olmayacak yakn gelecekte Avrupa Birliine girdiimizde ocuklarmzn rakipleri tm Avrupa lkeleri hatta dnya lkeleri insanlar

10 MZin onlarla mcadele edebilmesi onlardan daha iyi yetimeleri ile numuzun geleceidir temelidir. Bu temeli atarken ekillendirirken Kulak vermeliyiz.Onlarn ihtiyalarn onlarn azndan dinleyip l geleceklerine umut katmalyz. Peki yleyse kimdir bu ocuklarmz E onlar dinlemeye ne dersiniz itoay Baysal - 9. Snflardan Hazal Erkan" I ftefere hitap etme frsat verildii iin ok mutluyum .Sizler bilim yn veren kiilersiniz. Ben de bir eitilen olarak burada kendi itimi aktarmak istiyorum. Eitimin deiime ok ak bir biliyorum; bu nedenle eitimden beklentiler ve hedefler de I tlalfebilir. Bunun farkndaym; ancak ben u andaki duygularm fim. f rencisi olmama ramen niversite giri stresini yaamaktaym. n gnavn hayatmda bu kadar belirleyici bir rol olmasn iime ~ Snav tasnn ykselmesi adna ileride yarar tartlabilecek "Sn bana yklendiini dnyorum. ' konuda bir ey renirken bu bilginin hayatta nasl ve nerede renmek istiyorum. Ancak mevcut sistem beni test \f9 ezberlemeye itiyor, konular sindire sindire renmek yerine ni de kullanarak sonuca en ksa zamanda ulamak ilk hedef 112 eden bir baka konuda okullarca unutulan dersler ve konular f rencilerin belirleyici hibir rolnn olmamas. Oysa okutulan i bir ksm yetenek ve ilgi alanlarna gre seilebilse ok daha tyon olabilir dite dnyorum. Mtmln temeli ve geleceidir. Benim eitim ve retimle ilgili Jllrm ne yazk ki eitim sisteminden kaynaklanmaktadr. Ancak I gre daha anslym; nk bu okulda eitim ve retim adna Ok mutluyum. 11 Okulumuzda renmek isteyen in her trl imkan salanyor. Bizlerle eitim liderlerimiz , yneticilerimiz ve velilerimiz ok ilgileniyor. Yani veli renci retmen birlii ok iyi salanyor. Gelecekten ok iyi yerlere geleceimize gnlden inanyor , sayglarm sunuyorum. Seray BAYSAL 4/A Snf rencisi Sayn byklerim, Ben,Okulumuz zel Meralcan Okullar renci temsilcisi, 4/A snfndan Seray BA YSAL. Hepinize arkadalarm adna ho geldiniz diyorum.

ada eitimle birlikte okullar , retmen merkezli olmaktan kp,renci merkezli hale geliyor. Eitimcinin fonksiyonu da, rencilerine belli mfredata ait belli konular ezberletmek deil,doru gzlemlemek ve eletirel dnebilme yetenei kazandrmak olacaktr. Kiilere yaamda gerekli olan beceri ve alkanlklar kazandrma ve bunlar davrana dntrme iini eitimle gerekletirebiliriz. Eitime % 100 destek vermeliyiz. Bence retmen-renci dayanmas iyi olmal. Derslerin anlamadan geilmemesi iin, mfredat kaygsyla pe pee konular ilemek yerine bir konuyu iyice aratrp,kavratp,yle yeni bir konuya geilmeli grsel dersler ilenmeli,ders kitaplaryla o kitabn iindeki bizlere hissettirecek CD'leri ile ders ilenmeli: Hem gze, hem kulaa hitap eden grsel bir ders ilemenin izleri seneler sonra da silinmez .Mesela herhangi bir sava ve tarih dersinden bir devlet ilenirken o savan getii yerler,sesler,grntler haritalar... Mzik,resim,belgesel,konferanslarla derslere motivasyon salanmal,n aratrmaya tevik edilmeli ,her ya grubuna ynelik gncel olaylardan, gazetelerden,dergilerden yararlanmallar ki renciler ileride diplomat,Babakan gibi grevlerde yer almallar. Dersleri mzelerde,ktphanelerde,gezide,konser gibi yerlerde de yapabilmeli. Ulusal bayramlarmzda veliler,renciler,davetliler,lenle,ziyaretle gsteriyle bir araya gelebilmeli. lgi alanlarn, becerilerini, snama ile gelitirmeli oaltabilmeli. 12 # ' ocuklarmzn , genlerimizin bizden beklentilerini dinledik grdk, lizi miraslarmz olan ocuklarmzla dorudan iletiim kurmaya ve f geliim lkelerin kabullendii eitim renim hizmetleri ve metotlarn llyz.Bugn ok mutluyum nk,gelecei dnen deiimi kabul l beriberim ayrca genlerimizin daha iyi bir renim almalar iin alan , metotlar reten Deerli Konumac konuklarmzla beraberiz. I bir yky aktarmak istiyorum.Kenar Mahalle bir profesr sosyoloji illerini Baltimore ehrinin kenar mahallelerine gndermi ve o 1200 erkek ocuunun durumlarn aratrmalarn ve her bir ocuun unda bir deerlendirme yapmalarn istemiti. renciler hemen hepsi i gelecekte hibir anslarnn olmadn dile getirmilerdi.Bundan tam ra bir baka sosyoloji profesr tesadfen bu almay buldu ve bu projeyi srdrmelerini ve ayn ocuklara ne olduunu I stedi, renciler o blgeden tana yada len 20 ocuk dndaki 180 inin olaanst bir baar gsterip , avukat , doktor yada iadam , kardlar.Profesr ok etkilenmiti ve bu konuyu izlemeye karar lln olan o ocuklarn hepsi o blgede yaadklar iin her biriyle 10du."O koullarda nasl bu kadar baarl oldunuz? sorusuna verdikleri J ."Mahalle okuluna o dnemde yeni bir retmenimiz geldi.Onun rbu retmeni ok merak etmiti.Hala hayatta

olduunu rendii I izini bulmas zor olmad. Kendisini ziyaret etmek iin evine kadar gitti, in yzne ekledii krklklara ramen hala din duran bir yal yal kadna bu ocuklar kenar mahallelerden kurtarp baarl Olmalarn salamak iin kulland sihirli formln ne olduunu inin gzleri parlad ve dudaklarnn kenarnda bir glmseme 'dedi, "Ben o ocuklar ok sevdim. ' btn bu yenilikleri takip etmek, gelecein genlerin i iyi yetitirmek mz ve genlerimizi ok sevmek gerek. ilne bildiri sunarak katlan konumaclara teekkr ediyorum.Bilgi imasnda ve yrtlmesinde emei geen Bilimsel Danma I Yrtme Kurulundaki arkadalarma teekkr ediyorum. Samsun Milli > yardmclarna teekkr ediyorum. Bilgi lenine teknik malzeme Bayndr Ataken, Mimar Sinan,Deniz Evleri,Bala ve Atatrk t Atakum Endstri Meslek Lisesi yneticilerine teekkr ediyorum (dosyasnda bulunan Samsun ili brorlerini ve gezi iin rehber veren Rasim Efendiolu'na teekkr ediyorum.Bilgi leni bitiminde lOlObS veren .Bykehir belediyesine teekkr ediyorum. 13 ay kahve aralarnda ikram edilecek pastalar okulumuz mutfanda hazrlayan Okul Aile Birliine ve katkda bulunan retmenlerime Bilgi lenine ev sahiplii yapan Meralcan Okullar yneticilerine,retmenlerine , yardmc personeline teekkr ediyorum. Zamanlarn ayrarak bizlerle beraber olan Devlet Protokolne teekkr ediyorum.Ankara 'dan gelerek aramza katlan zel retim Kurumlar Genel Mdr ner Gney'e ve zel Okullar Dernei Bakan Ycel Kalnyazgan'a ve ei Meral hanma Ankara Yce Fen Lisesi Mdr Ali Akgz'e ve ei Glay Hanma teekkr ediyorum.Ayrca bu organizasyonu balangtan bu ana kadar getiren alma arkadalarm zlem Akta, Adil zcan ve Murat Yaln'a teekkr ederim. Sevgili Katlmclar, En byk teekkr de siz katlmclara ediyorum.Her ey sizlerle bir baka oluyor. Sevgi ve Sayglarmla. 14 BLG LEN II II. BLM BLDRLER smail Tal-Ruen Kesim ! ismet ahin i Kemal Bakar I Mehmet Okutan i Mehrali Calp I Meryem Doan Mualla Sezgin Murat Gkdere i Mustafa Karabal i Mustafa Yavuz i Orhan Karamustafaolu i Serpil Gvendi Kaptan I Sevilay Derviolu Sibel Demir I Sleyman Yaman Tlay Sarar Kuzu j Vesile Kaptan Ayka 1 Vural Hogrr-MelikeTabilek 1 Yar Al i Mete i Yasin zkara * Zafer Ildar 1 Zeki Apaydn 15

i ola_n temel kriterleri ylece NTHAR (Z KIYIM) Abdullah NurioJCLE . .ii/^^'^S Ondokuz Mays t)niversites'' ^m iin ge D Kiinin akli 2) 3) Kiidorudanveyadolaf fl ve an, ntihar ijn seilen "able-cei gibi, dolayl ve uzun r'

zaman sonucunda da gerek'^ ^ kj. ^^ ^ Bu noktalar dikkate alarak drt^mesi^r ^ l.barnda bir bireyin, toplumsal deerlerin destekledii veya ^^ ^ylernle dorudan veya dolayl olarak kendi yaamna i$teyere lgili Kavramlar ^ r ounluu ^

ntihar dncesi: nsanla"^ #reTsariokaf^ar*1lann,n belli dnemlerinde intihar etmeyi dnmierd'^ei/jerin ' Olarndan geirenlerin byk bir blm bunu uygulamaya 9 ^ dnsel alanda bu eylemi gerekletirerek lmlerinden 5 ^jk(erj bjr ^mi tahmin etmeye alrlar. ntihar tehditleri: Baz etmek iin intihar tehditleri

savururlar. Byle bir davranV u'an,ar O^rcte bu davran biimi adeta alkanlk haline gelebilir- Bu 1 vlerrlerinin ilgisini, yardmlarn salama amac gderler. aka yapm Gstermenk intihar 91 ^S^mT^mJ^^''1,11' kendisini gerekten ldrebileceini gstermek y ?mec ^ap aJamayan kiiler gstermelik intihar giriiminde bulunurlar^en nce, dierlerinin kendisini kurtarmalar iin birok aikkaP ^ g(.r/m(^ Gerek intihar giriimi: "amacmf>! 'erirTlin yan sra- gerek intihar na ^ meAi gerekten istemekte, fakat

giriimleri de vardr. Byle br e1 ^ setii yntem ve zama'l)anl kurtarlmaktadr/Sl2ln meyd

ulaamamakta ve dierlerince

nceden bir iitihar dunc 16

gelen intihar: lmek niyeti

t; bir kii, lrken insann neler hissettiini merak ederek kurtulma " r, ama kurtulamayarak lr. : ntihar olarak adlandrlan davranta en temel koul eylemin lir. yaamn devam ettirme igds vardr. Doal olarak bu varlk olan insanda da vardr. Yaamna ynelik her tr glkle 10 bir ksm nasl olup da bu en ok korumalar gereken kendi lllyorlar? 1 Olgu gibi, intiharn nedenini tek bir faktre balayarak aklamak bilimsel olmayan bir anlay temsil eder. ntiharn nedenlerini , azda olsa etkili olabilen her faktr ele almak gerekir. ' baba yada kendisi iin ok nemli bir kii tarafndan reddedilme duygusunu yaamas ve bu duyguyla ba edememesi, gente z beeni sorunlar yaratan, ailevi problemlerle oluan .....)i, glkleri karsnda yalnz braklmas, hissettii kayg ve I bir bana yaamak zorunda kalmas, W btnln ya ksmen bulunmas, ya snrl olmas yada hi Wl Ivadmanca ana baba tutumlarna maruz kalnmas, radenierin bulunmas, IV*depresyonda kayg dzeyinin yksek olmas ldl0er maddeleri n a r kullan m , lln yada ok yakn birinin kayb, sevilen lm bir kiiyle tekrar w salkta ortaya kan yada kmas beklenen olumsuz olarak ' lklikler, Ilmcl hastalk, I kimlik sorunu yayor olmas, (bitmi ok yakn bir iliki, hayali, fiziksel yada duygusal bir terk edilmenin cn almay edilemeyecek bir hatann kefaretini bu ekilde deyeceini tor getiren yaantlar, gtnlik intiharlarnda silahlarn kolay ulalabilir olmas, intihar bir eylem olarak ycelten film, kitap yada mzikler, 17 Bir intihara ahit olmak, kiinin kendini len kiiyle zdeletirmesi yada medyann o kiiye vgler yadrmas, ete ve iddet olaylar na karma, Bilinmeyen nedenler.

Bunlar gibi birok faktrn etkisiyle ortaya kan intihar olayn aklayabilmek iin her bilim dal, kendi konu alan iinde kalarak soruna farkl boyutlardan

yaklamlardr. Burada sadece nemli grlen ve geerlilikleri belli derecede kabul edilen grlere ksa ve genel olarak deinilecektir. Bunlar; Psikolojik Nedenler Sosyolojik Nedenler Felsefi Nedenler Biyolojik Nedenler Corafi Nedenler

Psikolojik Nedenler ntihar zellikle yzylmzda, psikiyatristlerin ve psikologlarn ilgilendikleri en nemli konulardan biri durumuna gelmitir. Bu alanlarda konu ile ilgilenenler intihar kiinin bir sorunu olarak ele almlar ve toplumsal koullara gereken nemi verememilerdir. Psikiyatrist ve psikologlar, sosyolojik aklamalar eletirerek, "neden u kii deil de bu kii intihar ediyor?" sorusuna kiilerin psikolojik yapsna inerek cevap aramlardr. Bu tr grler bir ok ynden eksiklik gstermelerine ramen, yine de intiharn nedenlerini aklayabilmekte nemli katklarda bulunmutur. Ruhsal bozukluu olan hastalarda kendi canlarna kyma olaylarna olduka sk rastlanr. Bu verilerden hareket eden psikiyatristler her intihar olayna bir akl hastal damgas vurmak ve olay akl hastanelerinin ierisinde halletme eiliminde olmulardr. Oysa istatistikler akl hastalklaryla intihar arasnda zorunlu bir ba olmadn, ikisinin de frekanslarn hi uyumayan deiiklikler gsterdiini ortaya karmtr. Baz akl hastalarnn bilinsizce canlarna kymalarn intihar olarak ele alamayacamz gerei bir yana; gnlk hayatta normal olarak kabul edilen kiilerin intihar oranlar yannda, akl hastalarnn szde intihar oran nemsenmeyecek oranda kk bir yzde tekil etmektedir. Psikoloji alannda intihar konusu ile yakndan ilgilenen teoriler daha ok psikanaiitik teorilerdir. Bu teorilerin ncs ve en ok tannan Freud'un teorisidir. Freud intiharn Tam bir aklamasnn hibir yolla yaplamayacan belirtir. Freud'a gre bir tehlike karsnda btn canllar gibi, insannda yapaca ey kendini korumak yada tehlikeden kamaktr. Bu kama iki ekilde olur; biri tehlikeden uzaklaarak kamak, 18 |tehlikenin iine atarak. Nevroziu bir kii ise tehlikeyi aka gremez ki zt kutup arasnda bocalar ve zt isteklerden istemediine doru i lm yani intihar meydana gelir. lm korkusundan azap duyan lyakalananlarnda kendilerini ldrmeleri de bunu anlatabilir. fl toplumsal faktrler olduunu belirtmek gerekir. nk toplumsal I Okluu kadar, insann da denetim altna alabilmektedir.

nsan doasna aykrdr; ama elverisiz toplumsal koullarda I elverisiz koullara kar verilen savata ise herkesin ayn direnci iin olas deildir." jmun bireyleri zerindeki kontrolnn baarsz olmas sonucu iktn savunur. I olmayan etmenlerle intihar arasnda zorunlu bir iliki olmadn r, bu etmenlerin dolayl etkilerini de yads mam aktadr. II nedenleri ele alndnda intihar olaylarn bir snflamaya tabi I nedenlere gre intihan 3'e ayrr. | ntiharlar din, politik zmre, aiie vb. tarafndan korunmam olmasndan lumsal balarn gevek olduu, birey kendini yalnz hissettii grup balar zayfladka ve gruba bamll azaldka kendi kalr; yalnzlk hisseder. Birey iin hayat anlamn yitirir. flnharlar Jan koptuu kendini yalnz hissettii zaman deil topluma ok i ntihar eder. Durkheim buna rnek olarak, Hindistan'da ei len lardndan cenazesinde kendilerini yakmalarn gsterir. I) intiharlar rtakm toplumsal bunalmlar sonucu, toplumun yapsnda meydana bireyin yaam biiminin, deerlerinin alt-st olmas sonucu lir. intiharlara neden olduunu belirten Durkheim, bunun nedeni NMdrilk deil toplumsal yapdaki deiiklik olduunu belirtir. Bunun 19 Felsefi Nedenler alar boyunca toplumlar intihara farkl tepkiler gstermilerdir. Kimi toplumlarda desteklenen ve doru bir davran olarak kabul edilen intihar, baz toplumlarda ise olumsuz bir davran olarak deerlendirilmitir. Bu tr tepkilerin ynn belirleyen en nemli faktrlerden biri de kukusuz toplumlarn dnce biimleri ve dolaysyla dnrleridir. Hatta baz dnrlerin eserleri, o dnemdeki intihar olaylarndan sorumlu tutulmulardr. Dnrler daha ok insann kendi yaamna son verme hakknda sahip olup olmadklar ve bu davrann onurlu bir davran olup olmad zerinde durmulardr. Biyolojik Nedenler Baz aratrmaclar intihara insann biyolojik yapsnn neden olduunu savunmulardr. Bu tr grler insann beden yapsnn, kaltmn veya bedendeki kimyasal deiikliklerin dorudan neden olabilecei grndedir.

Irklar arasndaki gransal farkllklar baz aratrmaclar biyolojik bir nedene balama eilimindedirler. rnein; zencilerde intihar olaylar beyazlara gre daha dktr. Fakat bunun intihar nedeni biyolojik olmaktan ok, toplumun deiik rklara olan tepkilerinde ve sosyal basksnda yatmaktadr. Ayrca ayn rka mensup olan deiik toplumlarda ve bir toplumun deiik blgelerinde intihar oranlar ayn deildir. Corafi Nedenler Bu tr grler intiharn nedenlerini determinist bir anlayla kiinin ve toplumun dnda aramaktadrlar. Bunlar baz corafi faktrlerin intiharlar zerinde etkili olduunu savunmular ve bunu kantlamak iin baz corafi aratrmalar yapmlardr. Baz aratrmaclar ncellikle gnein ve ayn kozmik etkisi zerinde durmular, fakat daha sonra bunlarn dorudan etkileri yerine, dnyada meydana getirdikleri deiikliklerin intiharlar zerindeki etki derecelerini aratrmaya ynelmilerdir. ntihar ile corafi nedenler arasnda dorudan iliki olduunu savunan bu tr grler sonradan birok eletiriye uramlardr. Yalnz unu da unutmamaldr ki, corafi faktrler her ne kadar dorudan etkilemiyorsa aa sosyal yaam etkilemekte ve deitirmektedir. rnein, frtnal bir havada ou kimse evinde oturarak pencereden bulutlarn kasvetini seyretmekte ve rzgarn uultusunu dinlemektedir. Yani sosyal yaam durgunlamakta ve intihar edecek kiiye zemin hazrlamaktadr. Belirtiler Davransal pular: Baz davransal ipular Capuzzi tarafndan u ekilde sralanmaktadr: 20 IIMtdnmede zorluklar, IdfOnterinde deime, ld2enekoymagiriimleri, IfcUtanmnda art, Naaettiklerine kar ar ilgi, (temalar ile ilgilenme, linden sonra aniden iyileme, Imkitk. ^Umutsuzluk, enerji azl, re ilgi azl, iri bakalarna verme, I ekimle, (eklemitir. I verici sigara yanklar, ive kopartma, Kiisel sal iin ilgi azl, Sosyal davranlarda deime, Okul baarsnda d,

nlar gstermeyi de bu grupta ele almaktadr. (pular olarak deerlendirilebilecek cmleler u ekilde olabilir t dertlenmeme gerek yok", (gidiyorum", Ikendi Jlmi ldreceim", l lmek", llm nasl bir ey acaba", Jim", I 1, bir sre sonra aranzda olmayacam", Kdaha iyi olur", iletemiyorum". I bu Cmleler dikkate alnmas gereken trdendir. l hi ve hep dncesi, ar genelleme, olumlu deneyimleri ret lyoundur. 21 Fiziksel olan ipularndan bazlar, D grnne zen gstermemek, tahta ani deimeler yaamak,

Nedensiz arlar ve yaknmalardan sz etmek olarak belirtilmektedir. Duygusal ipularndan bazlar ise mitsizlik, Gerginlik, Yorgunluk, Sululukyaamave

Arkadalklardan zevk alamama biiminde zetlenmektedir. Kielholz intihar tehlikesini bildiren belirtileri yle sralar: A. 1. 2. ntihar tehlikesini iaret eden belirtiler Daha nceki intihar giriimleri ya da intihar dndrecek belirtiler. Aile iinde ya da evrede intiharn bulunuu.

3. evreyi dolayl ya da dolaysz olarak intihar giriimleri ile korkutma (tehdit etme). 4. 5. ntihar eylemini nasl yapacan yada eyleme nasl hazrlandn bildirme. Huzursuzluun ve intihar dncelerinin ardndan devingenleme.

6. Dlerinde kendisine kydn, yksek yerden dtn, felaketleri grme.

B. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. C. 1. 2. 22

zgl belirti ya da sendromlar Korkulu, ajitesendromlar. Uzun sren uykusuzluk. Duygularn younlamas ve saldrganlk birikimi. Depresyonlarn balang ve biti dnemleri. Biyolojik nedenli bunalm dnemleri (gebelik, doum sonras vb). iddetli sululuk ve yetersizlikduygular. yilemeyen ar hastalklar. Alkolizm ve madde bamll. evresel koullar ocukluk dneminde aileleri dank ve aile sorunu olanlar. liki azl (yalnzlk, g, sevgi yitimi).

lkler, parasal skntlar, da amacn yokluu, n eksiklii veya ar I . Bulunan Bireylerin zellikleri dayanlmaz aclar iinde hissederler. , ve aresizlik iindedir ve herhangi bir intihar giriiminde bulunup konusunda ikircikli duygular yaarlar. erikleri darald iin baka hibir alternatifi fark edemeyecek kadar algs iindedirler. yksek standartlar olan, mkemmeliyeti, yanl yapmaktan ni ska eletiren kiilerdir. flK)m mezara konmak ve hayata son vermenin sonrasna ait bulunmaktadr. e yaramaz, kullanlm, gnahkar, cezalandrlmay hak etmi grebilmektedirler, kendi gr ve duyularnn deitiini fark etmekte akln gibi korkularyaamaktadrlar. lar: "harlar farkl biimlerde aklamaktadrlar. Psikoanalitik yaklamn nlarda lm igdsnden sz etmekte ve intihar, kiideki fke I knt yaand durumlarda kiinin kendine evrilmesi ve an terk edilen egonun kendini lme brakmas olarak "imlardan bazlar intihar sosyal renme ile aklarken bazlar si, cezalandrlmalar iin bu ie giriildiini belirtmektedirler, r, stres yaratan durumlar karsnda kiinin gsterdii renilmi :l ve varolusal yaklamlara gre otantik olmayan seimler dizisinin iiramclar, bilisel arptmalarn ve

depresyonun intihara yol atn Sosyokltrel kuramlarn banda Durkheim gelmektedir. Ona gre nedenlidir alttematik almalar 19. yzylda Durkheim'in klasik almas ile jan bu zamana pek ok risk etmeni ortaya konmusa da tek bir i Sz edilememektedir. Bunun en nemli nedeni intiharn oklu ve "iler sonucu olmasdr. Tomori ve Zalar da, intiharn bireysel ;aklanamayacak kadar karmak olduunu belirtirler. 23 Aktardklarna gre biyolojik, intrapsisik, kiiler aras, sosyolojik, kltrel ve fel nedenleri vardr. Her intiharn kendine zg olduunu da savunurlar. Leenaars intiharlarn sosyoloji, psikoloji ve biyoloji kuramlarnn ayr olarak ele alnmas anlalamayacan, oklu deikenlerle belirlenmi bir sorun olduun belirtmektedirler. Bu nedenle, ekolojik ynelimli kuramlar, kiisel aile nedenleri,okul, iyeri gibi kurumlar, sosyal normlar ve deerler, hizmet rgtleri, sal politikalar gibi pek ok sistemi dikkate almak gerekmektedir. Sonu olarak intih olaylarn en iyi aklayan tek bir kuram bulunmamaktadr. Psiko-Sosyal Geliim Dnemleri ve ntihar: ntihar belirli yalarla snrlandrlabilecek bir olgu deildir. nsan yaamnn evresinde farkl oranlarda da olsa kendini gsterir ocuk ntiharlar: Bu dnemlerin 0-11 yalar arasnda olduu kabul edilir; ocukluk dneminin sonu kadar lm kavram tam olarak gelimez. ocuk lmn sadece byklere z olduunu dnr.. evresel glklere tepki verirken, ciddi olarak kendini ldrmeyi dnmek on yapsna aykrdr ve intihar dncesi pek akllarna gelmez. lm hakkndaki dnceler ocuklarda genellikle 10 yandan sonra oluur. ntih giriimi ile ocuk ailesindeki sorunlar halletmeyi amalar. Gerek intiharda ise a babadan birinin kayb veya ona kavuma istei ocuu lme srkleyebilir. Bakalarn ynetme, sevgi ve etkinlik kazanma, sevdii insanlar cezalandr ocuklar intihara srkleyen nedenler arasnda saylabilir. ocuk intiharlarnda en nemli etkenin aile olduunu syleyebiliriz Ergen Ve Gen ntiharlar: Ergen dnyaya dorudan baldr. Ergenin zmesi gereken sorunlar yle sralam mmkndr. Bamszlkistei, Toplumsal deerlere uyum salayamama, Toplumun ondan bekledii cinsiyet roln oynamay renmek ister,

 24

Gelecekteki renimini ve mesleini semek zorundadr.

U5555555555555555555555555555555555555 I, neye ynelmesi gerektiini kendine sorarak bunlara yant arar. itti tam olarak bulamayan ergenler kendilerine dman baml bir intihar dncesi ve giriimleri olduka oktur. zellikle en ok grld yalar 17 ve 18'dir. Genelde bu yalarda u nedenler jular. *lar. arkadatan ayrlma, feri zgven (2002) tarafndan yaplan almada lkemizde 15 yan n her 100000 kiinin 31.9'unun erkek, 85.6'snn kadn, ntihar 100000 kiinin 9.9'unun erkek, 5.6'snn kadn olduu bulunmutur, girienlerin byk ounluunu 15-24 ya ars olan ergen ve gen *r. almalarndan sz eden ener ve enol (1996) ise tm intihar ni lise rencilerinin, %25 ini 14 yan zerindeki ergenlerin W giriimlerinin %30-35'ini 15-24 ya arasnda younlatn Ssnn 2003 ylnda yaynlad 2001 ylna ait bilgilere gre 15-Intlhar eden genlerin says 424 erkek ve 417 kz olmak zere Enstitsnn verilerine gre 15-24 yalar arasndaki genler aylar 1987'de 327, 1990'da 423, 1991'de ise 365'tir. Saylar, irlarda bir art olduunu aka gstermektedir. (2003) tarafndan gerekletirilen bir aratrma boyutunda 1997 arasndaki dnemde giriilen ve intihar eden genlerle ilgili , aratrmaya gre 1997'de intihar oran %0.4 iken 2002'nin ilk Bhar giriimi oran ise 1997'de %03 iken 2002'nin ilk be aynda aratrmaya gre intihara girien kzlarn oran %46 iken 25 i ^klerde bu oran %14.2'dir.lntihar eden kz renci oran %3.8 iken Erkek re p %6.2'dir. j^kin ntiharlar .. fi kl dnemler geirerek yetikinlik dnemine giren bir kiide bir duraanl 11 fen\r. Kii artk belli lde kim olduunu renmi ve bir yne ynelmitir. Her ' A' f diyette de bu dnemde intihar giriimleri ve gerek intiharda bir azalma olmas bu ' ^/germektedir. Fakat oranlardaki azalma bu dnemlerde sorunlarn bittii y~ ^ Yedii anlamna gelmez. V

/^ _(iar aratrmalarnda u konu yaygndr ki, intihara yatkn kiilerin ocuklar j^ffiomik mahrumiyet, ilgisizlik, ana-babann mutsuz evlilii vardr. Aile balar ii ' J/^yar yalnz insanlar yaadklarnda ok daha fazla zorluklar ekecekle ' (^/^nrler; yalnzln verdii ruhsal durum sayesindeyse intihara yatkn bir duru U l ntiharlar jllkta insan kendisi ile atma halindedir yada ksm durumdadr ^jrganlnn hedefi kendisidir. mitsizlik, - Yalnzlk, ^ e yaramama inanc nedenler arasndadr. ^ayatndan kopmu olan yal insanlarda bu durum daha belirgindir. Eme '^minde bunalma girmemek iin alnabilecek nlemler olduka azdr. Emeklil j^^te birok statsn kaybetmitir. ar oranlarnda art grlrken, giriimler bu dnemde azalmaktadr. nk (fekten lmek istemektedir. Umut dolu yaam boyunca mutluluu ancak son jrliK iinde, yani lmden sonra bulacana inanr. T ih^ar Yntemleri / j ^viye'de Devlet statistik Enstitsnn 2003 ylnda yaynlad 2001 ylna /3ere gre en fazla kullanlan intihar etme yollarnn banda kendini a' Iflyektedir. Dierleri ile srasyla silah kullanma, kimyasal bir madde ime v ^ma (ila, zehir, gaz vb.) ve yksekten atlama olarak grlmektedir. i t } (2003) tarafndan > giriilen ve intihar e lk sradadr. Bunu yk:

ereWetri|en 1997 j)e 2002 retim yllar ^jen gederle j|gj|j almada intihar iin ila r e^ aH ve kesici, delici alet kullanma V Ya Faktr I - zgven (1998) Trkiye'de kadnlarn n, Sayl, Devrimc^tara gnn^e olduu ancak, erkeklerin J.0 kat daha fazla intiH ' rekleWsonucunavarmlardr. Ifcttdaha fazla intihar ge-^ ^f&m} ya arttka intihar oran da endstrilemi CL/ olduu ya jSe 65'tir (Moscicki, 1995). intihar orannn ramseviyededir. IVf genlerde intiharo-^ Yanl Kanlar

i tartlar etmezler M lmek niyetindedirler ,y (Mafcyae. bu sonsuza kadar MM riski sona ermitir. SL ff MMda veya tam tersi 1 1 II <*>s *1

M* Weylere aktarlan bir HpRM l4ladr DORU ^crfutm^ J0 kiiden fi l intihar niyetlerim dajaM^jlmjarla bildirmilerdir.__ ilarak.ti)>^nbir lmek ve yaamak agS^Si|aenitir.______ julitetalaliis,^ bum, eitli yollarla bildirir.Bu \0)g^!i!jij>h olursak itilar nlenebilir. Butf**,^ arzusu ksa bir sre iin olur. fegttj^^nju muti olarak yaayabilirler. ip^ljrjimde sonraki bireyin salksz filide ^^ilebilecei enerjiye sahipken e de fakirin sorunudur j0plfflmtak5|ye olmaktadr ve de ok . Sadece bireyin sorunudur ve _ - edenler ok tmlsu/durla; S--! hasta olmalarn gerektirmez. ^1 toplumsal bireysel df, aS "Tin dar snrlarna sg v in geer. Jar karmak bir olgudur. 27 4. Olguda saldrganlk almalarn temel bir sorun olarak |jjrme eilimi ok yaygndr. 5. Yalnzlk, bask altnda olma ve herhangi bir eyin dzelecjne dair umudun yitimi olguda etkili ruhsal etmenlerdir. 6. Kontroln yitirilecei kayglar ve tm olumsuz duygularn birbirlerini iddetlendirildikleri bir ks r dng intihar eyleminde nemli roller oynar. lul f^V

7. Eylemde bulunanlarn iki seenek arasnda kalmalar \ giriimin zm araylarn da iermesi, olgunun unutulmamas gereken nitelleridir. Saaltmda Dnem Giriimden nceki Dnem: ntihar giriiminden nceki dnem nlem alma dnemidir. nlem Anmas bireysel ve kuramsal eitim yan sra toplumun biimlenmesini de gerektiren^ geni kapsaml bir ilemdir. Saaltm iinde yapld evreye sk skya bal evrenin dinamiini etkileyen bir uygulamadr. ntihar tehlikesini zamannda anlamak ok nemlidir. statistfeel veriler intihar giriimlerinde bulunanlarn yaklak te ikisinin (% 50-80) giriinin nce bir hekim aradn gstermektedir. Tehlikeyi zamannda anlamada ilk grme ok nemlidir. Hast% aka kafasnda bazen yaamak istememe gibi bir dncenin geip gemed|i sorulmal, daha nceleri birgiriimde bulunup bulunmad aratrlmaldr. Giriim Dnemi: Giriimde bulunduunda alnan nlemlerin tmdr. Burada ^rnli olan hastayla ilginin kesilmemesi ve bilincini kazandktan sonra iliki kurmaya akmaktr. Kendine gelme genellikle bastrlm drt ve duygularn, i tepkilerin ve rtl istemlerinde da vurulmas hasta ile kurulmaya allan ilikili kolaylatrc bir olanak yaratr. 28 mden Sonraki Dnem: un, en yorucu, en ok dayanma gc ve emek isteyen dnemdir. Yalnzlk, zluk ve aresizlii en ileri boyutlarda yaamakta olan, intihar giriiminde mu bir kiinin ilgi ve bakm gereksinimi daha da artmaktadr. Hasta istemese Onun yannda olma, onu anlamaya alma, onu brakmama, ilgi gsterip deer yaplacak ilemlerin en deerlileridir. ;ynler in Tavsiyeler: Uyar iaretlerini tanyn. ocuunuzla konumaktan korkmayn. Silahlar ulaamayacaklar yerlere kaldrn. Okul ve dier toplum kaynaklarn kullann. Acil olarak harekete gein. ocuunuzun arkadalarn dinleyin. l Uzmanlar in Tavsiyeler: ~C intihar riski altnda olduunda okuldaki uzmann yapmas gerekenleri King fu ekilde stelemitir.

Aktif bir dinleme gerekletirin. 8orular dorudan sorun, renciyi yalnz brakmayn. imdiye odaklann. Kiriz alarmna geerek gerekli yerlerle temas kurunuz. Kahraman olmaya almayn, jrumla tek banza baa kmaya almayn. iler ergen ve genlerde intihar nlemek amacyla okullarda eitli nleme dzenlenebilir. Bu programlarda, syon ve depresyondan kurtulma becerileri, ve saldrganlk ynetimi, zl nleme, raras problem zme becerileri, ilk artrma becerileri, dnme becerileri, a ilgili farknda l artrmak, 29 Ebeveynleri okuldaki rencinin zellikleri ile ilgili bilgilendirmek gibi konulara yer verilebilir. ntihar konusundaki etkisi gz nne alnarak medya bilinlendirilmeli, medyann intihar olaylarn verme konusunda titizlikgstermesi salanmaldr. KAYNAKA Akba T., renci ntiharlar ve Okul, Seluk niversitesi Et.Fak.Sos.Bil.Der., Say:10Yl:2000 Arkun, N., ntiharn Psikodinamikleri.2.bs. stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, 1978. ekirge P., Niin ntihar, stanbul 1996 Altn Kitaplar Korkut F., Okul Temelli nleyici Rehberlik Ankara 2004, An Yaynclk Kknel., Depresyon, stanbul 1996 Altn Kitaplar Kknel., Zorlanan nsan, stanbul 1993 Altn Kitaplar OdaC., ntihar, zmir 1990 zmir Psikiyatri Dernei ztrkO., Ruh sal ve Bozukluklar, Ankara 2002 Nobel Tp Yaynevi Sonuvar B., Gelerde ntihar ve ntihar Giriimi, 21. Ulusal Psikiyatri ve Nrolojik Bilimler Kongresi Szer y., krize mdahele ve ntihar n-leme, ankara t.sosyal psikiyatri dernei yayn Ziyalar A., Sosyal Psikiyatri, stanbul 1982 30 LERN YKSEK RETME GETE BAARILI OLMASI IMnan Mazmanolu

I niversitesi,Fen-Edebiyat Fakltesi, Matematik Blm Bkler: Faktr Analizi, PA1(Tekrarsz Asal Bileenli Faktrleme), PA2(Tekrarl Faktrleme), IMAGE(Rao Kanonik Faktrleme) bilinen nedenler dnda, yolojik nedenlerin de gz ard edilmemesi gerektiini dnyoruz. (Aratrmalar nicel deerli deikenlerle yapldndan kullanlan istatistiksel ."Regresyon Modelller" olmaktadr. Bu modellerde aklayc yada tdeO'kenler rassal(raslantsal) deilse regresyon, rassal ise korelasyon /urulur. Bizim almamzda nicel deikenli rassal deikenlerin nitel grnmleriyle, rencileri "Yksek retime Gei" te etkileyen Milerin) bulunmasnda olaylar arasnda bir takm ilikiler bulmak, bu yararlanarak bir takm ngrlerle tahminlerde bulunarak eitimcilere yardmc olmaktr. Dorudan llemeyen zellikleri daha nce ftIZ 58 deikenli bir anketi 4518 renci zerinde deerlendirerek sonular iinde en etkin faktrlerin, gnmzde Yksek retime ny nasl etkilediini, bu faktrleri bulmak iin yeni hazrlanan anketin [karlat rmak olacakt r.. , bulunan faktrler iinde en etkin faktrlerden bazlarnn "rencinin im Blgesi", "rencinin Doum Yeri", "rencinin nerede faktrlerin korelasyonlar yksek bulunmutur. Kullandmz m "Faktr Analizi" dir. Faktr Analizi' ni kullanarak deikenlerden Byon katsaylar vastasyla deiken-veri(data) arasndaki ilikiyi Modelin parametreleri bilinmediinden anketlerle gzlem ve deney ok gerek anlamda eitim hizmeti verecek Yksek retim halen l.snflarnda okumakta olan rencilerden rastgele veriler Analizi nin en yaygn kullanm paketi SPSS'in bilgisayar alt programlarndan PA1(Tekrarsz Asal Faktrleme),IMAGE(RAO ime) kullanlarak uygun istatistiksel testlerle deikenler arasndaki ^i) simgesel olarak dile getireceiz. Mhendislik, Tp, letme ve ktisat fakltelerinde okuyan ve bu rencilerin baarl olduu varsaylarak daha ok Fen-Edebiyat, ienlik(Kltr + Teknik + Fen) ve Meslek Yksek Okullarnda 4)renciler zerinde hazrlanarak dzenlenmitir. 31 Ama: Yksek retime Gei'te rencinin niversincesj ve niversitede eitim-retimi srasnda karlat veya karlaaca sosyoekonomik problemlerin iinde, rencinin sosyolojik durumuna ve yaamna et) etkjn faktrlerin bulunmas ve elde edilen gzlem verileri hakknda genel bir sonu l %tmak. niversiteye yeni giren renciler hakknda en d^ru bi|gjyj yjne rencilerin kendisinden renmek kouluyla iki ayr dnemde ifcj anket dzenlenerek bunlarn sonular SPSS(STATISTICAL PACKAGE THE SOCI\LSC|ENCES~Sosyal Bilimler iin statistiksel Bilgisayar Paket Program) bilgi$ayar uygu|amal istatistiksel paketindeki "Faktr Analizi" ile uygulanarak daha ks^ zamancia daha net sonular alnmaya allmtr. Anketler

1) ANKET: Bundan 25 yl nce stanbul nivers|esjne yenj kaydolmu 4518 renciye Mediko-Sosyal Merkezi grevlilerinc(Sosyo|0g.psjkolog-Hekim) hazrlanan anket uygulanmtr. Anket toplam olarak^ deikenden olumaktadr. rencinin kolayca yantlamasna olanak salamak ijr kjm|ik bilgileri istenmemitir. Fakat; birbirleriyle ilikileri olan deikenlerin se^ yapiarak "Faktr Analizi statistiksel Modeli" nin ilk koulu olan seilsn deikenlerin arasndaki ilikilerin(korelasyonun) ok byk olmas salanmt,. seilen deikenler rastgele seilmeyip yukarda sz edilen koula uymas yann(j^bunu seenlerin veri tabann iyi bilen, gzlem yapan kiilerin de gr ve dnte| erjne ba|, 0|arak bir seim yapldn sylemekte yarar vardr. Birbirleriyle iliip 0|duu mantkl bulunan 11 deiken(soru) arasnda uygulama yaplmtr. Deiip stesi aadaki gibidir. Deiken Listesi(Variables List) VARIABLES.. LABELS VAR013 VAR013 VAR013 VAR013 VAR018 VAR020 VAR021 VAR022 VAR023 VAR027 VAR031 rencinin Doum Y$rj Nerede yaad Ailesinin Nerede ya^, Ailesinin En uzun Yaadl, corafi Blge Ailenin aylk geliri Baba Eitimi Anne Eitimi Babann ii Annenin ii Yabanc Dil Bilgisi stanbul'da yaad $re

Faktr Analizinin uygulanacak alt programlar hakkr<]a ileride kullanclara fikir 32 asndan tekrar deineceiz. Burada sonular irdelemeye ve genel bir endirme yapmaya alacaz. : Faktr Analizi istatistiksel modelinin birden ok alt program vardr. Tm uygulanmtr. Hemen her istatistiksel deerlendirme merkezlerinde yukarda :n SPSS paketi vardr ve iinde Faktr Analizi istatistiksel paketi kullanma Jir. Biraz faktr analiz hakknda teorik bilgiye sahip olan herkes bu program ilir. Faktr Analizi uygulamasn balatabilmek iin ilk koul seilen nlerin arasnda ilkilerin(korelasyonlarn)ok byk olmasdr. Birbirleriyle (korelasyonlarn) aranmas mantkl olan 11 deikenin korelasyon lar ile bunlarn kareleri

toplam(communality) deerleri de hesaplanmtr, iler iinde en byk zdeerli faktrlerin yalnz 3 tane olduu grlmtr. Varyansn(deiebilirliin)%61.4'lk ksm bu "Faktr Analizin" uygulanmas Ja seilmi 3 faktr oluturan deikenler tarafndan aklanmtr. Genel byk faktr arlklarn tayan bu deikenin PA1(Principal Factoring lteration~Asal Bileenli Tekrarsz Faktrleme) alt programna gre yaplan sunda elde edilen faktr matrisinin bu deikenlere gre aldklar faktr jfl karlatrrsak; i gre faktr tablosu "KEN ADLARI(SORULAR) FAKTRI UMYERI 0.82 AM BLGES 0.81 SNN YAAM BLGES 0.81 SNN EN UZUN YAADII BLGE -0.39 NN AYLIK GELR A ETM 0.64 0.52 . ETM 0.53 ININ II 0.35 SNN 0.27 INCI DL BLGS -0.43 IBUL'DA YAAMA SURES 0.53

33 Burada ok az farkla dalan faktr deerleri ak bir ekilde yklenmi olduklarm bu deikenin tm programlarda(varimax, oblique, equimax, quartimax) oK deien deerlerle en bykfaktr deerli deikenlerin; Doum Yeri, Yaam blgesi(Yaad yer), Ailesinin Yaam evresi(blgesi) olduu grlmtr. Ksmen de olsa niversite ncesi ve sonras baarnn bu somut faktrlere bl olduunu syleyebiliriz. Anket: Bu anket iki aamal olarak dzenlenmitir. Birinci aamada yaklak 25 gemesine karn deien sosyo-ekonomik gelimelerin paralelinde yeni al niversiteler, baz blgelerdeki artan refaha karlk eitim-retim olanaklarnd gelimilik dzeyi, eitim teknolojilerinin ok kolay kullanlabilmeleri ve yarafl rahatlk ve salad kolaylklar vb. ortamlarda, nceki ankete bal kalarak ve yenid baz dzenlemelerle ayn mantkla rencilere yeni dzenlenen anket verila sonular yine Faktr Analiziyle test edilmitir. Yeni anket 56 deikenden(soi olumutur. Balangta mantkl olarak birbirleriyle ilikisi olduu dnlen deiken ailmitir. Bunlar; DEKENLER(SORULAR) AIKLAMALAR SORU 9 SORU 10 SORU 11 SORU 12 SORU 13 SORU 14 SORU 15 SORU 16 SORU 17 SORU 18 SORU 19 SORU 22 34 Imodelinin alt programlar: Nerede Dodunuz? Bu Gne Kadar Yaamnzn En Byk Ksm Nerede Geti? Ailenizin En Uzun Sre Yaad Corafi Blge Annenizin Eitim Durumu Babanzn Halen srdrd Babanzn Eitim Durumu Anneniz-Babanz Yayor mu? Annenizin Eitim Durumu Babanzn Halen Srdrd Annenizin Halen Srdrd Anneniz-Babanz Yayor mu? Yabanc Dil Bilgisi

llMthout Iteration (Asal Bileenlerle Tekrarsz Faktrleme) )l analiz, deikenlerin genel yaps iin hibir varsaym yans(deiebilirlilik) az sayda bileenle aklayabilecek dnm elde etmektir. Dolaysyla herbir bileenin nemi im aklad ile belirtilir. (Grnt Faktrlemesi):Ana Ktledeki deikenlerin tm dahil edildii takdirde, bir deikenin gerek kareleri daflikenle setteki tm deikenlerin katl korelasyonun Oluturulan Faktr matrisinin dzenlenmesi salanr. Analizinin dntrme yntemidir. n kartlan korelasyon katsaylar vastasyla deikenin Olup olmadn inceler.Bu iliki sonucu verinin tekrar Hatlmastnayardmc olur. Birtakm FAKTRler ad altnda gzlem-veri arasndaki ilikiyi bulmada byk yararlar , dorudan llmeyen zellikleri deikenler yardmyla verilmitir. Bilgisayarlarda Modern F.A. Yntemlerinin kullanm", m olduundan PA1 alt program uygulanmtr. Sonular ' drt deiken tarafndan aklanabilmektedir. Faktr deerleri) drt deiken; Durumu inzn En Byk Ksm Nerede Geti? Durumu rina gre; 4. 5. 6. 7. 35 en etkin faktrler olarak karmza kmaktadr. Grld gibi halen ikijeiken gncelliini devam ettirmektedir. Bunlardan Anne ve Babann eitimi deen etkin faktr olarak karmza kmaktadr. kinci aamada deikenlerimizin saysn 26'ya kartarak yeni bir istatistiksel analiz yaptk:Anketimizin veri taban FerEdebiyat faklteleri, Eitim fakltelerinin hemen tm blmlerinden rencilerle birebir anket deerlendirme yoluyla oluturulduunu bir kez daha hatrlatmakta yarar gryoruz. Deikenlerimiz ve aklamalar aada verilmitir. DEKENLER(SORULAR) AIKLAMALAR SORU 1 SORU 2 Son bitirdii okul Kaldnz(kamet ettiiniz) yer Nerede Dodunuz? Annenizin Eitim Durumu Yaam Blgesi Babann Eitim Durumu

SORU 4 SORU 5 SORU 6

Kaydolduunuz faklte veya yksek okul istediiniz blmiiyd'.' Seme snavlarna ciddi olarak ne kadar srede hazrlandk? Seme snavlarna nasl hazrlandnz?

SORU 7 Bu yln seme snavlar iin zel dershane kurslarna ne kalt sre devam ettiniz? Soru 9 SORU 10 SORU 11 SORU 14 Nerede dodunuz? Bu gne kadar yaamnzn en byk ksm nerede gen? Ailenizin en uzun sre yaad corafi blge? Babanzn eitim durumu nedir?

SORU 15 Bu yl ailenizin ortalama aylk gelirinin ne kadar olacannlnin edersiniz?(Kira, iftlik, hazine bonosu, hisse senedi, fainb.) SORU 16 Annenizin eitim durumu nedir?(En son diploma ald oki dikkate alarak yazn) SORU 17 SORU 18 SORU 19 SORU 20 SORU 21 Babanzn halen srdrd i nedir? Annenizin halen srdrd i nedir? Anneniz-Babanz yayorlar m? Siz kiminle yayorsunuz? Lise yllarnda genellikle nasl bir renci idiniz?

SORU 22 ngilizce, Franszca, Almanca, talyanca, spanyolca, Rusgibi bir yabanc dili ne derece iyi biliyorsunuz? SORU 24 SORU 43 SORU 44 Ka yldr istanbul'da yayorsunuz? Eitim Alanndaki sorunlarnz hangisi? Sosyal-Ekonomik alandaki sorunlarnz hangisi?

SORU 49 alma ortamnda TV, Video, DVD -VCD player(oynatc)jbi grsel amal eitim aralarm ok sk kullanyor muunu? SORU 52 Size verilen devleri ktphane ortamlarm kullanarak fap ve dokmanlardan yararlanarak m? Hazrlyorsunuz SORU 53 Eitim ve reniminizde Internet'ten saladnz bilgilerejifenerek baarl olduunuza inanyor musunuz? SORU 55 Internet'teki faaliyetler mail okuma/gnderme, chatyapma, haber ve tartma gruplarna katlmak, elence-mzik-oyun sitelerijfa dosya indirmek, al veri yapmak vb. baarnz olumsuz etkildi

SORU 56 Okulunuzda dzenlenen dev, proje gibi faaliyetler derslerimde daha baarl olmanza katk saladna inanyor musun? Deiken says: 26 36 MAE faktr Analizi alt programlarna ait ktlar aada grld gibi 26 deiken elenerek 10 faktr-deikenine deikenler faktr altnda faktr deerlerini(Faktr Matrisi) korelasyonlu ilk deikenimiz; yldr istanbul'da yayorsunuz? gne kadar yaamnzn en byk ksm nerede geti? (Dodunuz? gre ise yine; ;yklr stanbul'da yayorsunuz? ; Dodunuz? gne kadar yaamnzn en byk ksm nerede geti ? gre ise; -Dodunuz? !ne kadar yaamnzn en byk ksm nerede geti ? yldr stanbul'da yayorsunuz? rann deitii fakat deikenlerin ayn olduu somut bir i deerlerinden ve dier testlerden anlalmtr. an niversite seme snavlar ve sonularna gre tercih 0renlme Gei" e aday rencilerin tercihlerinde; blgede, blgede veya ailelerinin yaadklar blgede bulunan (meleri psikolojik ve sosyolojik problemlere dmeden n kolayca srdrebileceklerini syleyebiliriz. niversiteler de byle tercihlerin yaplmasn mmkn 37 KAYNAKA Merih pek, "Genelletirilmi Ters Matrisler ve Rank Tam Olmayan M Uygulama", stanbul ni. ktisat Fak., Doentlik Tezi, 1980, ST. Adnan Mazmanolu, "Faktr Analizi ve Bilgisayarlarda Modern Faktr Yntemlerinin Kullanm zerine Bir Aklama", Yldz ni. D 1982/2, ST.

Adnan Mazmanolu, "Faktr Analizi ve Bilgisayarlarda Modern Faktr Yntemlerinin Kullanm", Yksek Lisans Tezi, st.n.Sosoyal Enstits, Aralk 1979, ST. Norman, H.N., HULLC., et al, "SPSS", Mc Graw Hill Book Company, 1975 Fruchter, B.B., "Introduction to Factor Analysis", 32 D. Von Nostrand co 1968 Osman etinkaya, "Faktr Analizi", baslmam doktora tezi, st.ni. Bilimler Enst., 1984, ST. H.Harman Harry, "Modern Factor Analysis", The University of Chicago Press, 38 [ANAT ETM BALAMINDA BR RESM HZ Fakltesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm Ngili ilevleriyle rgn ve yaygn eitimin ilgi alanna girerler, balar. Bu nedenle ilk retimde sanat eitimi nemlidir. I^flitimden geen ocuk ve orta yetikin bireyler iin, kiilik ' 31lk nemli olgulardr. Sanat eitiminin de kiilik geliimine irde zgveni salamak, hayatn hangi alan olursa olsun uygulamak balca amalarndandr. Sanat eitimi, genel ilinde var olan bir olgudur. Sanat eitiminin geirdii evreler, Olduka hzl geliime ve deiime uramaktadr. Sanat jlye kolay eriime paralel olarak eitimli bireylerin srekli yz Olmutur. Sanat eitimi sreci ve sonrasnda bireylerin, I v sanata baklar deimi, her dnemde ve her toplumda, ir ortaya kmtr. Evrensel genel eitimin temel amalar ki insan modeli hazrlamak" vardr. luygusal tasarm ve bedensel zel yetenee bal olarak, 1 Oluu, bu alan kendiliinden daha etkili ve daha belirleyici nir tanmayan hzl bir bilgiye eriimin yaand amzda, )asn vuran olgu, tarihin hibir zaman kaydetmedii kadar sanat" olgusudur. Byle bir ada zgr dnen insan idigrdr. Gelecei, yeni araylarla bulmaya alan sanat 'yapmak ve tasarmlarn gelitirmek, dnyadaki geliimin ve " 1 ve rencisi tarafndan yakn takibi ile dorudan ilikilidir. Ilrmeye balad bilgi anda sanat eitimcileri, tm dnya bu kltrlerin inceliklerinden yararlanmasn bilmitir. i lavk alabilen, kendi kltrn tanyan, evresine ve sanat bakabilen bireyler yetitirmek gnmz eitim sistemi nen genel istemlerdir. bireysel (duygusal) zekann ilenerek en yararl hale ll ile bireysel (duygusal) zekann, bilimsel tutarllk ve erisinde somutlat bir alandr. Birey, .zekas ve I giden insan olduu iin, gerek anlamda bir ftristtir. Onu P. Bu nedenle bireysel istem ve beklentilerin snr tanmazl, , aanat eitiminde de demokratlamay gerektirdii kadar gerektirir. Gerek teknik, gerekse sanat ve estetik 39

Balamda, bilgi anda yetien bireyler, iletiim llanaklarnn zenginlii ve entelektel dzeydeki yeni bilgilenme kaynaklarn m oulluu, bilgiye kolay e doal sonucu olarak, zgrln ve zgnlCign sanat eitimindeki vazgeilmez bir unsur olarak ortaya koymaktadr. 1. lkretimde sanat eitimi vermede;uygulanataiiir eitim modeli zerinde,bl adan zgrln ve zgnln ortaya km ei iin durum deerlendirmesi. 2. lkretimde ada sanat eitiminin, artan eittim gereksinimi karsnda, eriimin "teknoloji ile olabilecek ibirlii ve sonu larnn"deerlendirilmesi. 3. lkretimde sanat eitiminin getirdii tasarm- Li^gulaym gcnn gelitiril 4. nsanlararas iletiime nclk edecek acdmlarn sanat eitimi y kazandrlmas. 5. Diyarbakr Ali Emiri lkretim okulu 5. S n f iinde dzenlenmi bir yarmasnn sanat eitimcisi gz ile yorumu. 1. lkretimde sanat eitimi vermede; uygu Iknabilir eitim modeli z bireysel adan zgrln ve zgnlCJn ortaya kmas iin deerlendirmesi : lkretimde sanat eitimi vermede; uygulanabi lir eitim modeli zerinde yaklamlar, bireysel zgrln ve zgnln ortaya kmas yan sra, zme gcn gelitirmeyi, iletiim, i birlii, renme, aratrma, salkl ya" retim yeterliliklerini pekitirmeyi amalamaktacJ r. Tm bu olgular karm retim alan olarak sanat eitimini karmaktadr. nk sanat eitimi, bireysel ve yetenekleri temel retim yntemi olarak kafcul eden ve ilkretimin am kendi amalaryla uygulamada somutlatrafc>ilen bir retim alandr, kurumlarmzda her dzeyde verilen eitim dikkate alndnda ders programlarnn, trleri artarak sanat eitimi derslerinden yararlanmaya blmleri ok az ierdii grlr. Kald ki, eitimi verilen bir ok alanda eitiminden yararlanmak mmkndr. Bireysel zgrln ve zg ortayakmas iin, zellikle sanat eitimine c>zel bir nem verilmelidir . rencisinin iinde, bir deil birok yetenek, t>irok g vardr. Ancak k gelitirmek durumunda olan sanat rencisi, ald sanat eitimi yntemi ile birini en iyi ekilde gelitirir. te sanat rencisinin eitim srecinde, eitimcisinin yaklam ok nemlidir. Sanat rencisine zamanna ve yerine gre tannacak kimlik, ona zgr hissini verecek: Bu zgr ortamda, sanat renci i si, cesaretle zgn eserlerini koyma srecine girecektir. lkretim Kurumlar Resim- Dersi retim programnn amalar; "T Eitiminin amalar dorultusunda gzel sanatlar fc>ilgisi kazandrmak, sanatn 40 , kullanlmasn ve deerlendirilmesini salamak, yaratcl yollarn ve sanat-sal ifade beceri ve tekniklerini retmek, tlrmek, estetik kiilik kazandrmak, zgn

dnme sorumluluk ve ibirlii duygularn gelitirmek, tasarm , rencilerin sanat reten ve bilinli olarak tketen bireyler kltre katklarn, kltr ve tabiat varlklarna sahip "Olarak aklanmaktadr.2 ularnda gerek-le-tirilmeye allan sanat(resim) eitimi Itoplantlarda tartlmaktadr.lkretim okullarnda haftada 40 aemeli olarak haftada 80 dakika ile snrlandrlm bu ln alnamayaca bilin-mektedir.Harcanan emein ve W stenilen trden bir sanat eitimini gerekletirmede, aon derece yetersiz oluundan dolay etkili olamayaca itlarda sk sk dile getirilir. Tm bu olumsuzluklara karn atik gerei elinden geleni yapmaya ve kendisini saran birer birer krarak sanat rencilerine retmeye, onlar alr. Bu abasndan ona retim programlar, kendi Iamirli sayda olan yaynlar yardmc olur. Yeni bir almaya ayla birlikte oynamak"tr.3 kurall ve sistematik bir yaklamla, rgn ve yaygn llfilrken, gzel sanatlar eitiminin zgn ynleri kabul eitim dizgesi ierisindeki yeri gz ard edilmitir. Bu zlm olmas gereken gzel sanatlar alanndaki uygulanan eitim modeli kapsamnda halen zm nce gzel sanatlar alannda, ada ve nitelikli sanat Ibglana uyarlanm biimiyle bireysel adan zgrln II iin iyi durum deerlendirilmesine gereksinim vardr. I alan sanat rencisinin, sanatsal geliim kaynaklarn ve I yi aratrmak ve bu gne kadar "gelinen aamay amak l yeni durumlara, yeni sorunlara, deiik olay ve olgulara tadr. Bu fenomenin aratrma ve gelitirme merkezleri {retim ve eitim kurumlardr. jk iin simgesel bir oyundur. ocuun bu oyunda ortaya I ve dnsel yaamyla ilgili imgeleridir. ocuun uyum il, nesnel gerekler dnyas ile, elikileri, istekleri, sevin ;dnyas vardr. Birinciyi ortak anlatm arac olan dil ile dil ile anlatmayabilir. Bu nedenle ocuun ocuk sanat 41 Olarak adlandrlan ki kesinlikle sanat deildir bu ilk kendiliinden simgesel anlatmlar evreyi toplumu ksaca nesnel gerekleri, benimseme ile "ego" nun da vurumunun bir bilekesinden baka bir ey deildir" der. (Piaget,1953). zetle ocuk resimlerine ruhbilimsel ve geliimsel, boyuttaki yaklamlarda yer alan grler dorultusunda; ocuk resimleri ocuun nesnel dnya ile kurduu ilikinin ve o evreyi deitirme yolundaki yaratc eylemin gstergesidir.(...) Resim yapmak iin duygusal, algsal, ussal gelimeye frsat oluturur. Soyut dnmeye giden yolu aar. Bu yolla renmesi glenir. Demek ki ocuk resimlerinde ruhbilimsel ve geliimsel yaklamlarn temelinde, ocuun ok ynl geliimi yatar.4 2. lkretimde ada sanat eitiminin, artan eitim gereksinimi karsnda, bilgiye eriimin "teknoloji ile olabilecek I-blrlll ve eonuiarnn" deerlendirilmesi. Mesleklerin yaps deiirken, i gcnde aranan nitelikler de farkllamtr. Buna gre; sorumluluk alma, yaratc dnme, deiime uyum salama, problem

zme, etkili iletiim kurma, grupla alma, ibirliine yatknlk, karmak teknolojik sistemleri anlama gibi zellikler ayrmsz olarak btn mesleklerin ortak taban durumuna gelmitir. Trk eitim sisteminde bu ortak taban, sistem btnl ierisinde ve teknoloji eitimi temelinde kurulup harekete geirilmelidir.5 Bilgi ann olduu kadar, ada sanatn da yorumunu yapabilecek, ada sanat eitimi srecinde, konu ile ilk derecede ilgili tm birim ve bireylerin teknoloji ile buluturulmas temel ilke olmaldr. Gzel sanatlar alannda; sanat eitimi verme "aray", bilgi ann ve bilincin rndr. Bilgi anda, ada sanat eitimi iin, sanatn ve sanatnn dilini anlayan,teknolojiye sempati ile yaklamda bulunan, onlardan gelecek mesaj sinyallerini znmeyebilecek, teknoloji donanml "hocalarn hocas" konumunda olan sanat eitimcilerini yksek dzeyde aratrma ve gelitirmeye geiin salanmas gerekir. Bilgi an takip etme alkanln kazanm insan, doal olarak en son gelimeleri gz nnde bulundurarak yeni ara gereleri tanmay, tantmay, ilk reneni ve reteni olmay ister. Bu nedenle acl geliimlere ak bir sanat eitimcisi iin teknolojik ara gerelerle ibirlii kanlmaz bir durumdur. Bilgiye eriim noktasnda, kullanlan ve kullanlacak yntemlerle, verimi arttrmak amacyla sanat eitimi, teknolojiyi umulandan daha ok kullanabilecek zelliktedir. Sanat bilgiyi, bilgi teknolojiyi retmekte, teknoloji de retilen bilginin olgunlamasn ve bilginin yaygnlamasn salamaktadr. Gzel sanatlar alannda" bilgi" sanatn kuramsallamasdr. 42 Eitime ynelik teknolojik aralarn eitsel yararlarnn yansra, rencinin scanner, CD yazc, printer gibi paylama ak ara ve gereci kullanmasyla, birlikte alabilme ve sosyal ilikiler iinde olma becerisini kazanacan ifade eden Kirschenman (2001:12), bilgisayar ayla rencinin bilgiyi reten, alan ve eletiren bir yapya sahip olacan belirtmektedir. izgi ve karalama almalarndan sonra renciler biimler oluturmaya ynlendirilebilirler. Biimleri renklendirmek, eitli dokularla kaplamak, ayrca biimler ve yzey arasndaki espas ilikilerini ayarlamak, rencilerde bir kompozisyon dncesine ve zmlemesine doru bir ynelime gtrecektir.6 ada grsel sanatlar eitimi sanat tarihi, sanat eletirisi, estetik, etnografya vb. gibi bir ok alan bnyesinde birletirmektedir artk. Dersler kuramsal boyutlaryla uygulama alannn birletirilmesiyle oluturulmaktadr. Byle olunca eitim teknolojileri bu derslerden istenen amalar gerekletirmede imdada yetimektedir. Bu anlamda grsel sanatlar derslikleri artk sadece uygulamalarn yapld deil, kuramsal konularn da iledii mekanlar haline dnmekdurumundadr.7 3. lkretimde sanat eitiminin getirdii tasarm-uygulaym gcnn gelitirilmesi.

lkretimde Resim- dersleri, grsel ve yorumsal sanatlar eitimi alandr. Resim- eitiminin nemi,sanat eitim bilimi boyutlarnda deerlendirildiinde, insana kendini anlataca bir dil, bir anlatm yolu kazandrmasnda temellenir.Kltr aktarmnn yan sra bireyin psikolojik gereksinimlerinin karlanmas yoluyla tam olarak gelimesi hedefiyle, genel sanat eitimi kapsamndaki resim eitimi; eitsel yn gl, ada ve yetkin bir kiilik gelitirme ve kltrlenme arac oluturmaktadr.8 "Bilgi, bilin ve drtlerin" dengede olmasndan oluan ruhsal zgrlk, sanat eitiminde, tasarm uygulaym gcnn gelitirilmesine ortam hazrlar. Gnmzde sanat eitiminin nem kazanmas, tasarm gcnn, teknolojiye paralel olarak uygulama alan bulmas ile de ilgilidir. aa adn veren bilgi trendinin hzla ykselmesi, basl olduu kadar grsel yolla bilgiye eriimin etkinlemesi, gzel sanatlar eitimi alannda tasarm ve uygulaym yetisinin gelitirilmesi iin yeterli abann gsterilmesine gereksinim vardr. Bilgi anda sanat eitiminin getirdii tasarm uygulaym gcnn gelitirilmesi iin; sanat eitimcisi sanat rencisi ile beraber, ncelikle zellikle kurumsal finansman kullanmndan sorumlu ynetim ile ilgi-lidir. (2) (3) Kurtulu, Yldz, http://yayim.meb.gov.tr/yayimlar/153-154/kurtulus.htm zsoy, Vedat,http://yayim.meb.gov.tr/yayimlar/158/ozsoy.htm

(4) Krolu, Olcay Tekin, Sanatta Eitim, grmek renmek yaratmak, Pegem A Yaynlar, 2. Bask, Nisan 2002, Ankara, s.56 43 Bilgi anda renenlere; kazandklar bilgi ve becerileri uygulayabilme, karar verebilme, sorumluluk alabilme, iletiim kurabilme, ekip halinde alabilme gibi yeterlikler kazandrlmas gerekmektedir (Doan, 1997:1).Bu yeterliklerin kazandrlmas yntem sorununu gndeme getirmektedir. nk, amalar uygun yntemin bulunup uygulanmasyla ilerlik kazanabilmektedir. (Ouzkan, 1989:54). ada eitim yaklamnda, bireyi renme srecinde etkili klan, yaparak ve yaayarak renmesine olanak salayan, kendisini gerekletirmesine ve yaratc, retken bir birey olmasna, bakalaryla olumlu sosyal etkileim kurmasna, ksaca tm ynleriyle gelimesi katkda bulunan bir yntem olan eitsel/yaratc drama kullanlmaya balanmtr (Kaf, 1999:2). 4. nsanlararas iletiime nclk edecek admlarn sanat eitimi yoluyla kazandrlmas. letiim szcnn, yaln bir ileti alveriinden ok, toplumsal nitelikli bir etkileim, dei toku ve paylam ierdiini syleyebiliriz. letiim kavramnn farkl alanlarda birbirinden farkl anlamlarda kullanlmasna ilikin yaplan bir aratrmada, 15 ayr anlamda kullanld2 belirlenmekle birlikte iletiim sznn konumuz balamnda ilk arm, insanlar arasnda duygu, dnce ve bilgilerin her trl yolla bakalarna bildirimi olmaktadr. Tm yaam boyunca, psikolojik

olarak insann, varln bildirmek ve varlnn farkndalnn kendisine bildirilmesi ihtiyac vardr. Bu ihtiya iindeki insan, szl veya szsz eitli iletiim yollarna kanlmaz olarak bavurur. Her trl iletiim insann psikolojik gereksinmelerinin sonucudur. Kendisini tanmas, tantmas ve dnt alarak kendini deerlendirmesinde bu iletiim sreleri nemli rol oynar. Kiiler aras iletiimle ilgili olarak yaplan tanmlarn bulutuu nokta bu iletiimin psikolojik nitelikli bir bilgi alverii olduu yolundadr (Capelle 1987). Snf ii iletiim her eyden nce retme-renme ve bilgilendirmeyi temel alan amal bir iletiimdir.renci her retim dzeyinde ve her zaman gnll taraf olmayabilir.retim-renim srecini gnll, dolaysyla verimli klacak olan retici-renci arasnda kurulacak zel badr ki bu da retimin amacna ulamasnda retim felsefesi ve yntemleri kadar nemli bir dier ara olan baz temel iletiim becerilerinin bilinmesini ve uygu-lanmasn gerektirir. Snf ortamnda ok ynl bir iletiim sz konusudur. Bazen bir renciye gnderilen mesaj bir baka renci zerinde daha etkili olabilir.Ayrca renci-renci iletiimi de ok youndur ve bu ayn anda birok duygu ve dnceyi harekete geirdii iin dersin akn etkiler. reticinin etkililii insan psikolojisinin ve insan ilikilerinin genel kuram zerine kurulabilir. Her retici ile her grup ve yatan renci her eyden nce insandr. Benzer duygular ve tepkileri vardr. Dinlenilme, anlalma, beenilme, gvenilme, baarl olma gibi bir ok duygu ve deerler paydasnda buluurlar. Ve bu duygu ve deerlerin olumas, korunmas szel iletiim balamnda arlkl olarak "etkin dinleme" ve "ben iletisi becerisinde odaklanmaktadr. rencilerin baz 44 Derslere kar gelitirdikleri tutumlarnn dersin reticisi ile gelitirdikleri ilikiyle ne kadar doru orantl olduuna ska tank oluruz. retmen, renci ilikisinin nitelii, renmeyi etkileyen temel etkendir. Bu olgu retici asndan cidd bir sorumluluu beraberinde getirmektedir. renme kolayl, renmeyi elenceli hle getirme ve azami verimi salama reticinin etkili iletiim becerilerine sahip olmasn gerektirmektedir. Ana babalar gibi ou reticiler de eitimli olduklar hlde ocuklar ve genleri istemeyerek de olsa nasl incitebileceklerinin, onlarn zsayglarna ve zgvenlerine nasl zarar verebileceklerinin, ya-ratclklarn nasl yok edebileceklerinin farknda olmak durumundadrlar. Oysa mevcut eitim sistemi ierisinde bir ok retici rencilerine; sorumluluk alma, kendini ynetme ve ynlendirme kendini tanma,gerekletirme, denetleme ve deerlendirme yetilerini kazandracak bilgi ve becerilerden yoksun grnmektedir. Ayrca, etkili iletiim eitim sistemi ierisinde bir ok retici becerilerinden yoksun reticiler bu eksikliklerinden kendileri de olumsuz etkilenecek; genlerin tutum ve davranlarna biim vermek, onlarn geliimine katkda bulunmak gibi yce ve zevkli bir uran zdraba dnmesine tank olacaklar ve retme cokusunu yitireceklerdir. Bilgi a ile tanmann gerei, sanat eitimini veren yksek retim kurumlarnda, zgr ve zgn alma ortamn oluturmak olmaldr. yi bir sanat eitimcisi olmak, iyi bir sanat rencisi olmaktan geer.

Bu grten yola kld takdirde, sanat rencilerini, hedeflenen dzeye eritirebilmek iin, zgr ve zgn armlara dnsel ynden ak eser vermeye ynlendirmek gerei vardr. nk bu tr bir eitim srecinde, aratrma, bulma, Uygulama, snama, yarglama, hkm karma,eletirme ve sonulandrma gibi etkenler, zgrlk ve zgnlk balamnda nitelik belirleyici unsurlardr. 5. Diyarbakr Ali Emiri lkretim okulu 5. Snf iinde dzenlenmi bir resim yarmasnn sanat eitimcisi gz ile yorumu. izme boyama ina etme gibi etkinliklerin yer ald karmak srete ocuk, evresinde grd birok ayr eleman, anlaml bir btnle dntrr. Bu seme yorumlama yeniden biimleme srecinin sonunda ortaya kan rn (resim, heykel, vs.) bir yapt olmaktan ok ocuktan bir paradr. Onun dn, onun duyuu, onun grdr. ocuk iin bu devinimsel ve birletirici etkinlik, kendini anlatmaktan baka bir ey deildir. (9) (10) (11) (12) Grol,Aysun, http://yayim.meb.gov.tr/yayimlar/158/gurol.htm Kuzu, TClay, Sarar,http://yayim.meb.gov.tr/yayimlar/158/kuzu.htm Sungur, Fatma,www.evrensei.net/03/11/01/toplum.html#1 Kurtulu, Yldz, http://yayim.meb.gov.tr/yayimiar/153-154/kurtulus.htm

(13) Krolu, Olcay Tekin, Sanatta Eitim, grmek renmek yaratmak, Pegem A Yaynlar, 2. Bask, Nisan 2002, Ankara, s.55 45 ocuk izleyerek, iiterek, dokunarak d dnyay duyular ile alglar. Btn bu alg srecini iine sindirerek duyumsar, yine bu malzemeyi zihninde birletirip, ayrtrarak bir sonuca varr. Sonuta duygu dnce ve imgelemini bir anlatm formuyla grselletirir. Form (resim) alg ve imgelemin diyalektiinden doar. Btn bunlar gz nne aldmzda "Boyama kitaplarnn ocuun zgrlne, zgnlne, yaratclna, kendilinden , itenliine nasl bir zarar verecei anlalabilir. Boyama kitaplarnn, kalp ablon izimleri, nceden saptanm renkleri, rotalara yazgl olular ile ocuu eyleminde belirleyen deil, belirlenen konuma zorlamalar, ocuu ister istemez silmekle eanlamldr diyebiliriz. Aac maviye, gkyzn krmzya boyayabilen, gnee ka gz burun izebilen ocuun dnyas, kalplara smayacak kadar zgndr. ocuklarn dnyasndan byklere uzanan Antoine de Saint Exupery'nin "Kk Prens" kitabn biz bykler onun iin yzmzde glm-semeler ve ince bir hznle okuyoruz sanrm. <u) Sanat eitimi alanndaki yeni ynelimler ise Resim- derslerinin kapsamn geniletmitir. Resim- dersleri, sanat bilimleri/ disiplinlerini de ieren uygulamalve kuramsal almalar birletiren bir yapya dntrlmektedir. Eitimin temel bir alan olarak sanat eitimi, insan gereksinimlerine dayanr.

Sanat eitimi kendini amalarna dayal bir retim alan olduu gibi, ocuun yaratcln gelitiren, ocua kendini ifade etme ve evresini tanma olana veren etkili bir eitim aracdr. Resim- derslerinin, sanat eitim biliminin nda, an gereksinimlerine kout olarak dzenlenmesi beklenir.(12) Bat Avrupa'da mzelerin ou okullarla i birlii iindedir. rnein Almanya'nn Hamburg Eyaletinde, eitimciler ile sklkla zel "Mze grmeleri" dzenlenmektedir. Hanover'deki Tarih Mzesinde, 1977 ylnda "Mzede Bir Olay Var" adl bir arama oyununda 2000 ocuk "dedektif" rolne girerek eser aratrmas oyunu oynamlardr. Bu oyun sayesinde ocuklar elenmiler, tarihle ilgili pek ok ey renmiler ve mzenin resm bir yer olmadn, aksine burada heyecan verici, yeni fikirler uyandrc olaylarn da meydana gelebileceini anlamlardr(l). Gelimi lkelerde mzeler, yalar kk ziyaretilerle ilgilenmeleri iin zel mze eitimcileri atamlar, baz lkeler ocuk ve genlere ynelik sanat mzeleri kurmulardr(2). Buralarda istihdam edilenler genellikle sanat eitimcileridir ve kendilerine, almalar iin mzede bir zel mekn ayrlmtr. Okul ncesi ocuklar iin mzelerde ve galerilerde sanat kurslar dzenlenmektedir. Bylece daha erken yalarda balayan mze eitimiyle ocuklar, galerileri ve mzeleri oyunla, elenceyle tanm olacaklarndan,ileride yetikinlik dnemlerinde sergiye girerken "eik korkusu" duymayacaklardr. 46 ocuklarn resimleri onlarn ok ynl geliimlerini gsteren belge olma zelliini korurken bir yandan da ussal boyutta bir baka ilevin de gstergesi durumuna gelir; kavram elde etme. ocuk resimleri onlarn zeka geliimleri ve kavram kurmalaryla ilgilidir. Belirli nesne gruplan iinde ayrlklar ve benzerlileri ayrmsayan ocuk, yine belirli bir snf nesnenin ayrntlarn karakteristik-lerini grebilirse ve bunu resimlerinde gsterirse bu o nesneye ilikin ne dzeyde bir kavram elde ettiinin de gstergesi saylr. Bu balamda ocuk resimleri ocuun zeka dzeyini de belirlemi olur (Goodenough. 1954). Daha ileri yllarda "yaratclk", "zgr deneyim", "kendini anlatma" ocuklarn resimlerini aklamada anahtar szckler haline gelir. Bu resimler yaratc, estetik, ussal, toplumsal, bedensel tm geliimlerin hem itici gc hem de gstergesidir. ocuk evreyle olan btn yaantlarn resimlerinde dile getirir. Kendi kendini anlatma ierden darya doru gelien, dardan etki olmadan gelitiinde ise yaratcln ocuk iin en zgn rneini veren bir olgudur (Lovvenfeld, 1965).<13> 5.a. Deney Bir akam evimde otururken alan telefonda yllar nce Eitim Yksekokulu 'ndan mezun olan rencim G.N. olduunu rendim. Diyarbakr Ali Emiri lkretim Okulu 5. snf rencileri arasnda dzenledii resim yarmas ile ilgili bilgi verdi ve jri yesi olmam istedi. Tarih yer ve zaman konusunda anlatk. Pazar gn saat 10.00 'da Yarmann olaca salona girdim,yaklak 40 kiinin oturduu

byk oval bir masa, nlerinde Resim katlar ve eitli tr boyalar, ounluu annelerden oluan veliler, evlerinden getirmi olduklar pasta brek servisi hazrlndalar. Bir renci velisi gitar alarak, Bar Mano'dan arklar sylyor. Her ey hazr. Jri'nin dier yeleri ile yarma konusu zerinde gr birliine vardk, rencilere amalar anlatld ve yarma konusu verildi. Konu u; "ocuk ve evre". 90 dakikalk srede almalarn bitirilmesi istendi. Sre bitiminde resimler topland. Deerlendirme veliler ve renciler nnde yapld. Yarmann Birincisi, ikincisi ve ncs bir tutanak altnda belirlendi sesli olarak tm yarmac rencilere ve onlar izleyen velilere akland. Sevinen kiinin dnda zlenler olmasna ramen Sanat eitimi balamnda dzenlenen bir etkinlik amacna ulamt. 5.a. Bulgu retmen, rencileri ve velileri ile yakn diyalog iinde olmas, ders d sanat etkinliklerini daha kolay ve sonu alc bir biimde yrtebilecei gzlemlendi. Bunun bir drama halinde uygulanmas, yarmac rencileri daha rahat bir biimde kendilerini ifade etmelerini salad. Sanat rencisinin, eserini ortaya koyma srecinde; her trl d ve i basklarn gdmnde olmama istekleri dorultusunda; zgn eser ortaya koyabilmek iin, zgr olma talepleri saptand. 47 Ayrca Diyarbakr l'inde yaamann sanat eitiminin gereklerini yerine getirmeye engel olmad vurguland. Kural ihmal etmeyen ama kurald bir anlayla zgr ve zgn eser verilebilecei zerinde duruldu. Yarma konusu zerinde rencilerin, deiik sentezlerle farkl rnler ortaya koyabilme yeteneinin gelitirdii, dnsel kazanmlarn gerektii zaman ve gerekli yerde kullanlabilmesi konusunda zendirildi.Yaama, olaya ve dnyaya geni bir perspektifle bakabilmek, alglayabilmek ve bunun iin gerekli davranlar cesaretle uygulamann bir yolu da sanattan getii gzlemlendi. Okul yneticileri ve eitimcilerin rencileri tanmalar, var olan eylerden doyumsuzluunu srdrmeleri, mevcut eitim ortam ve srelerini srekli iyiletirmeleri, yaratclk ve zgnln pekitirilerek tevik edilmeleri ncelikli benimsenmesi gereken tutumlardr. Bu balamda yaratcl tevik eden retmen zellikleri bilinmeli ve dahas iselletirilmelidir. Bylece; renciyi bir birey olarak kabul etme ve yle davranabilme tercihini kullanr, renciyi zgr ve zgn olmaya zendirir, rencilere model olur, Ders sunumunda yaratclklara yer verir, Snf dnda onlara zaman ayrma, ilgi gsterir, ihtiyalarn karlar, En iyiyi bekleme ve ulalabileceini gsterir, Meslek heyecann hisseder ve gsterir, rencileri eit kabul eder ve her birinin ayr bir kefedilmeye deer olduunu anlar, Farkllklar olumlu olarak benimser, rencileri dorudan dllendirebilir, srekli okuyan ve aratran kii olur, kili ilikide kolay iletiim kurabilir, yksek etkileme gcn yakalayabilir. Bu nedenle yaratcln kullanlmasna olanak salayan ve yaratcl gelitiren programlar artrlmal, yaratcl zendiren, dllendiren renme ortamlar ve retmen davranlar ile yaratc ocuklarn yetenekleri daha da gelitirilmelidir. Sonuta sorun zen, zgn kiilikli, aratrc, bulucu, retken, sevgi ve heyecanla

hayata bal olarak yetien bireyler, toplumlar gelecee tayacaktr. nk amz bilgi a olarak kabul edilmektedir. En byk g bilgi gcdr. Bilgiyi reten ve onu retime dntren toplumlar, evrensel gelimenin ncleri olmaya devam edeceklerdir. Bilgiyi reten ve zgn, zgnlne dkn sra d bireylere ihtiya artmaktadr. nk bu bireylerin hayal, ngr ve kestirme gleri yksektir. SONU VE NER lkretimde sanat eitimi, eitimin en az dier sreleri kadar nemlidir.

Sanat eitiminde ders d etkinliklerin (yarmalar) olumlu sonular dikkate alnarak, bu dorultuda programlar planlanmal. Sanat eitimcileri ve sanat rencilerinin, scak diyaloglar, sanat eitiminin amacna ulamasna olumlu katkda bulunmaktadr. Bu tr bir resim yarmasnda renci ksa zaman ierisinde hzl bir biimde, gzle dnme yetisi kazanr. 48 retim yntem ve teknikleri ile teknoloji kltrndeki hzl gelimeler ve retim personeli istihdam sorunlar dikkate alnarak sanat eitimi dersi programnn gncelletirilerek genel ders programna dayal olarak yeniden dzenlenmesi gerekmektedir.

Resim eitimi dier btn sanat dallarnn eitimi gibi duyarlklarn eitimidir. Duyarlklar eitilen ocuk, dnyaya da bu duyarlklardan bakar ve onu, insana yakr oluumlarla gereklere tar. Snr tanmayan hzl bir bilgiye eriimin yaand amzda, genel eitim srecine damgasn vuran olgu, tarihin hibir zaman kaydetmedii kadar yksek ivmeli bir "bilimsel sanat" olgusudur. 49 BLMSEL OKURYAZARLIK: SINIF RETMEN ADAYLARININ FEN KAVRAMLARINA NALIK SEVYELERNN VE BLMSEL OKURYAZARLIK DZEYLERNN TESPT Ahmet BACANAK K. T. ., Fatih Eitim Fakltesi, Aratrma Grevlisi Stl/ Trabzon Dnyada modern eitime geile birlikte "herkes iin fen" kavram ortaya kmtr. Bu amala ilk defa 1958 ylnda "bilimsel okuryazarlk" terimi kullanlmaya balanmtr. Bilimsel okuryazarlk 19601 yllardan sonra fen eitimiyle bireylere kazandrlmaya allan en nemli amalardan biri olarak karmza kmaktadr. zellikle, 1980'li yllardan sonra ortaya kan Fen-Teknoloji

Toplum (FTT) akmyla gelimi lkelerde rencileri bilimsel okuryazar yapma almalar yeni bir boyut kazanmtr. Bilimsel okuryazarlk ile ilgili ortak bir tanm kabul edilmemekle birlikte literatrde yer alan birok almada bilimsel okuryazar bireylerin sahip olmas gereken zellikler belirtilmitir. Bilimsel okuryazar bir bireyin sahip olmas gereken zelliklerinden bir tanesi de temel fen kavramlarna ve terimlerine aina olmaktr. Bilimsel okuryazar bireyler yetitirmede fen bilgisi derslerine ve bu dersleri verecek retmenlere nemli grevler dmektedir. zellikle, rencilerin fenne kar olumlu tutum sergilemelerinde ve fende renmeye istekli olmalarnda ilkretim kademesindeki okullarda grev yapan snf retmenleri byk bir sorumluluk tamaktadrlar. Bu balamda snf retmen adaylarnn fen kavramlarna ainalk seviyelerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu almann amac, ilkretim snf retmen adaylarnn fen kavramlarna ainalk seviyelerini ve bilimsel okuryazarlk dzeylerini belirlemektir. Bu amac gerekletirmek iin temel fen kavramlarndan oluan bir test hazrlanm ve 2002-2003 retim ylnn bahar yarylnda K.T.. Fatih Eitim Fakltesi lkretim blmnde 3. snfta okuyan 83 snf retmeni adayndan, testte yer alan kavramlar tanmlamalar, hangi fen disiplinine ait olabileceklerini belirlemeleri ve dier ilgili kavramlarla eletirmeleri istenmitir. Giri Avrupa Birliine girmeye hazrlandmz bugnlerde, her alanda olduu gibi eitim alannda ada dnya standartlarna ulam olmamzn gereklilii tartlmaz bir husustur. Gelimi lkelerdeki fen eitimcileri, zellikle son 25 yldan beri ada fen bilgisi eitiminin amalarndan bir tanesinde bilimsel okuryazar bireyler yetitirilmesi 50 Bilimsel okuryazarlk terimi ilk defa 1958 ylnda Paul DeHart Hurd tarafndan yaymlanan bir makale ile literatre kazandrlmtr (Hurd, 1958). Bu tarihten itibaren bilimsel okuryazarlk teriminin tanm srekli olarak gelitirilmi,bireylerin bilimsel okuryazar olabilmeleri iin ortak ama ve standartlar belirlenmesine karn, gnmzde dahi ortak bir tanm srekli olarak gelitirilmi, bireylerin bilimsel okuryazar olabilmeleri iin ortak ama ve standartlar belirlenmesine karn, gnmzde dahi ortak bir tanm salanamamtr (Deboer, 2000; Maienschein,1998). Bilimsel okuryazarlk terimini literatre kazandran Hurd'a gre bilimsel okuryazarlk: toplumda sorumlu ve yetenekli vatandalar yetitirilmesine yardmc olma; bir insann yaam sresince, fenle ilgili, karlamas olas kiisel, toplumsal, politik, ekonomik problemler ve konular hakknda mantkl dnme becerisi gelitirme; fen kavramlarnn anlamlarn kavramadr (Hurd, 1998).

Bilimsel okuryazarlk lkemizde 1997 ylnda YK tarafndan yaymlanan lkretim Fen retimi Aday retmen Klavuzu adl eserde "...doal dnyaya aina olma ve onun hem eitliliini hem de birliini tanma, fen bilimlerinin anahtar kavramlarn ve ilkelerini anlama, fen bilimlerini, matematii ve teknolojiyi birbirine balayan baz nemli balantlarn farknda olma, fen bilimlerinin, matematiin ve teknolojinin insan abalarnn rn olduunu kavrama; bunun o alanlar iin getirdii gc ve snrllklar tanma, bilimsel dnme kapasitesine sahip olma ve fen bilgilerini ve bilimsel dnme yollarn bireysel ve toplumsal amalar iin kullanma" olarak tanmlanmtr (YK, 1997, sy.1.9). Hughes bilimsel okuryazarlk ile ilgili mevcut tanmlardan bilimsel okuryazar bir insann davranlarnn tekrarland 5 baskn zellik zerinde durulduunu belirtmitir. Bu davranlar: (a) bilimsel bilginin ve bilimsel yntemin doasn kavrama, (b) bilimsel aratrma yntemiyle zdeletirilebilen beceri alanlarna sahip olma, (c) temel fen kavram ve teorilerini ieren bilgilere aina olma, (d) fen, teknoloji ve toplumlar arasndaki ilikileri anlama ve (e) nceki drt davran kiisel, kentsel ve i hayatnda uygulayabilme becerisidir (Hughes, 19.97). Bir bireyin fenle planl ve programl olarak ilk karlamas, fen eitimine balad eitim kurumlarnda gereklemektedir. Bu eitim srecinde bireyler bilimsel bilgileri, bilimsel sre becerileri ve bilimsel tutumlar kazanmaya balarlar. Bu balamda bilimsel okuryazar bireyler yetitirmede fen bilgisi derslerine ve bu dersleri verecek retmenlere nemli grevler dmektedir. zellikle, rencilerin fenne kar olumlu tutum sergilemelerinde ve fende renmeye istekli olmalarnda ilkretim kademesindeki okullarda grev yapan snf retmenleri byk bir sorumluluk 51 tamaktadrlar (Bacanak ve epni, 2002; epni, Bacanak ve Kk, 2003). Bilimsel okuryazarlk eitimde deimez bir hedef deildir, fakat eitime bal olarak ykselii kabul edilmi ve gelimi lkelerde ada eitimin bir amac haline gelmitir. zellikle, 1980'li yllardan sonra ortaya kan Fen-TeknolojiToplum (FTT) akmyla gelimi lkelerde rencileri bilimsel okuryazar yapma almalar yeni bir boyut kazanmtr (Bacanak, 2002). 1993 ylnda yaymlanan Biological Science Curriculum Study (BSCS, 1993) adl eserde okuryazarlk 4 seviyede deerlendirilmitir. Ayn ekilde Bybee (1999) bilimsel okuryazarlk iin 5 farkl seviye belirlemitir. Bu balamda, okullardaki formal fen eitiminin amac, bireylerin kazand bilimsel okuryazarlk seviyelerini en st dzeye karmak olmaldr. Bireylerin bilimsel okuryazarlk seviyelerini gelitirmek iin ok byk abalar harcanmaktadr. Bununla birlikte, ayn eitimi alan rencilerin bilimsel okuryazarln farkl seviyelerine ulaabildii bilinen bir gerektir. BSCS (1993)'nin ve Bybee (1999)'nin nerdii seviyeler u ekilde aklanabilir; 1. Dk Seviyede (nominalsszde) Bilimsel Okuryazar Olma

Burada gerekte deil, szde fen okuryazar bireyler vardr. Bu seviyedeki birey fenle ilgili bir terimi, soruyu veya konuyu anlayabilir fakat verilen cevabn yeterlilii veya seviyesi yanl anlamay aka gsterir. Bireyin anlay ya ve geliim dnemi iin kabul edilen bilimsel anlayla karlatrldnda minimum dzeydedir. Bu seviyedeki fen okuryazarlk iin bilisel psikologlar "saf teori ve kavram yanlgs" terimlerini kullanmaktadrlar. 2. lemsel (Fonksiyonel) Seviyede Bilimsel Okuryazar Olma,

Bu seviyedeki bireyler bilimsel ve teknolojik kelimeleri kullanabilirler fakat, bu kullanma genellikle bir testteki terimi tanmlama, bir gazeteyi okuma gibi zel aktivite veya gereksinimlerle snrldr. Yani birey kelimeleri bilir fakat, genellikle balam ddr ve disiplinlerin kendi kavramlarndan yoksundur. lemsel okuryazarlk bir kitaptaki bilimsel ve teknolojik kelimeler listesini ezberlemektir. Ksacas, renciler bir kavram snrl bir anlama ierisinde aklayabilirler. 3. Yapsal Seviyede Bilimsel Okuryazar Olma

Bybee bilimsel okuryazarln bu seviyesini kavramsal ve yordamsal okuryazarlk olarak isimlendirirken BSCS'de yapsal bilimsel okuryazarlk terimi kullanlmtr. Okuryazarln bu boyutu, bir disipline ait kavramsal blm tm disiplinlerle ilikilendirme yolunu anlamay gelitirmeyi iermektedir. rnein biyolojide, bireyler evrimi, enerji, genetik varyasyon ve ekoloji gibi kavramlar aralarndaki ilikileri anlayarak renmeye balarlar. Bu seviyedeki bireyler gzlem ve hipotez gibi 52 ezberledikleri gibi, bilimsel deney tartmalarn veya laboratuar aratrmalar fikirleri kullanabilirler ve anlayabilirler. zetle, renciler kavramlar arasnda gelitirebilirler, bir bilimsel kavramnn renilmesi ile ilgilenirler ve nden yararlanarak kavramn anlamn uygun ekilde yaplandrabilirler. Boyutlu Seviyede Bilimsel Okuryazar Olma Okuryazarln en st dzeyi olan ok boyutlu bilimsel okuryazarlk kelime, B yordamsal metotlarn tesine genilemekte ve fen hakknda dier da iermektedir. Bireylerde fen ve teknolojinin, bilimsel fikirlerin tarihini, teknolojinin doasn, fen ve teknolojinin bireyin kiisel ve toplumsal indaki roln ieren ynlerini de gelitirir. fennin dier disiplinler arasndaki yerini anlayabilirler, bilim doasn ve bilirler, ve bilim ile toplum arasndaki etkileimleri anlayabilirler. ok boyutlu Okuryazarlk seviyesi yaam boyu renmeyi destekler, besler ve glendirir, Uygun sorular sormasn ve cevaplama becerisi kazandrr. ve yordamsal seviyede fen disiplinlerine ve teknoloji alana nem verilirken u fen okuryazarlk seviyesinde fennin ve teknolojinin genel anlayn da r. Bu seviyede fen okuryazarl disiplinlerin felsefi, tarihi ve sosyal m da iermektedir. Bireyler, kltrlerinin bir paras gibi bir btn olarak fen Djl iin deer verme ve

anlaylarn gelitirmektedirler. Bireyler fen inde, fen ve teknoloji arasnda ve fen-teknoloji ile byk toplumsal r ve istekler arasnda iliki kurabilirler (Li, 1999). (1999) almasnda, bilimsel okuryazar olmama gibi bir seviyeden de lir. 1er ya, geliim basama veya geliim yetersizlii nedeniyle bilimsel "Olmadklar eklinde tanmlanabilir. Ancak, bu bireylertoplumda olduka az sahiptir. Bu bireylere fen ile ilgili bir soru sorulduunda soruyu anlayacak fen ile ilgili bir alana yerletirecek zihinsel kapasiteye sahip deildirler. Okuryazarlk ile ilgili ortak bir tanm kabul edilmemekle birlikte literatrde yer , almada bilimsel okuryazar bireylerin sahip olmas gereken zellikler r. Bir bireyi bilimsel okuryazar olarak yetitirmekle grevli olan bir iinde bilimsel okuryazar bir bireyde bulunmas gereken zelliklere sahip beklenmektedir. Bilimsel okuryazar bir bireyin sahip olmas gereken n bir tanesi de temel fen kavramlarn kavramak ve dier kavramlarla ni anlamaktr. 53 AMA Bu almann amac, ilkretim snf retmenlii programnda yer alan retmen adaylarnn fen kavramlarna ainalk seviyelerini ve bilimsel okuryazarlk dzeylerini belirlemektir. YNTEM Snf retmenlii programnda yer alan retmen adaylarnn fen kavramlarna ainalk seviyelerini belirlemek amacyla temel fen kavramlarndan oluan bir test hazrlanmtr. Bu kavramlar literatrdeki bir ok almada temel kavramlar olarak adlandrlm ve bu kavramlar ile ilgili yanlglar belirlemek amacyla ok sayda alma yaplmtr. Hazrlanan testin pilot almas gerekletirilmi ve belirlen eksiklikler giderildikten sonra teste son ekli verilmitir. Hazrlanan test 2002-2003 retim ylnn bahar yarylnda K.T.. Fatih Eitim Fakltesi lkretim blm snf retmenlii programnda yer alan 48 bayan 35 erkek toplam 83 3. snf retmeni adayna uygulanmtr. Testte yer alan ve blmden oluan ilk 5 soruda znrlk-erime, mitozmayoz blnme, s-scaklk, potansiyel-kinetik enerji, fotosentez-solunum kavramlar ile ilgili maddeler yer almaktadr. Testteki 6. soruda zs, elektroliz, potansiyel enerji, basn, kuvvet, tiroit bezi, kromozom ve enerji gibi kavram hangi fen disiplinine ait olduklar sorulmutur. Testteki son drt soruda ise zs, mutasyon, kuvvet, eeyli reme kavramlarnn verilen dier kavramlarla ilikisi olanlar belirlemeleri istenmitir. rnek sorular EK 1'de verilmitir.

54 5 on itin elde edilen verilerin cinsiyetlere gre % dalmlar (Mame-Erime) 0.00 18.75 3I.2S 50.00 0.00 28.57 25.71 W 45.71 4.17 12.50 43.75 39.58 0.00 17.14 48.57 34.29 (Mltoz Blnme-Mayoz Blnme) 16.67 39.58 41.67 2.08 8.57 62.86 22.86 5.71

10.42 33.33 45.83 10.42 11.43 65.71 17.14 5.71 10.42 18.75 47.92 22.92 14.29 42.86 37.1 4 5.71 (Is-Scaklk) 16.67 39.58 41.67 2.08 5.71 31.43 51.43 11.43 22.92 47.92 27.08

2.08 11.43 37.14 42.86 8.57 14.58 18.75 50.00 16.67 11.43 14.29 45.71 28.57 (Potansiyel Enerji-Kinetik Enerji) 3.25 4.17 45.83 43.75 8.57 14.29 40.00 37.14 8.33 5.25 50.00 35.42 5.71 3.57

45.71 40.0 1 4.17 14.58 22.92 58.33 5.71 17.14 11.43 65.71 (Fotosentez-Solunum) 0.00 39.58 43.75 16.67 0.00 17.14 74.29 8.57 2.08 12.50 58.33 27.08 5.71 11.43 62.86 20.00 0.00

6.25 12.50 81.25 5.71 8.57 17.14 68.57 I" Yanl 2= Ksmen Doru 3= Doru testten elde edilen veriler tablolar halinde incelenmi ve aada r. fd testte yer alan ilk 5 soruya retmen adaylar tarafndan belirlenen verilen "%frekanslar eklinde verilmitir. de grld gibi erime kavramna, yksekten den bir cismin potansiyel azald ve bitkilerin fotosentez yapabildikleri gibi 3 soruya retmen in %'de olarak ounluu doru cevap verebilmiken dier sorulara ya ksmen doru cevap verebilmiler yada yanl cevap vermilerdir. Vde testteki altnc soru iin retmen adaylarnn verdikleri cevaplar % halinde verilmitir Altnc soru iin elde edilen verilerin cinsiyetlere gre % dalmlar t 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 2.08 0.00 0.00 14.58 12.50

0.00 2.08 4.17 0.00 0.00 56.25 6.25 0.00 0.00 89.58 0.00 87.50 0.00 43.75 79.17 87.50 100.0 3.33 95.83 10.42 100.0 0.00 0.00 5.71 0.00 0.00 0.00 0.00

2.86 17.14 5.71 2.86 0.00 2.86 0.00 0.00 J 68.57 0.00 0.00 0.00 88.57 2.86 88.57 0.00 28.57 82.86 88.57 97.14 8.57 94.29 11.43 100.0 /= Yanl. 2= Ksmen Doru 3= Doru 55

Tablo 2'de grld gibi retmen adaylar % frekans olarak ounluunun a, e ve g kavramlarnn ait olduklar disiplinlerle ilgili olarak ksmen doru bir anlaya sahipken, dier kavramlarda % frekans olarak ounluu doru disiplinlerle ilikilendirmeler yapmlardr. Tablo 3'de testteki son drt soru iin retmen adaylarnn verdikleri cevaplar % frekanslar halinde verilmitir. Tablo 3. Son drt som ii elde edilen verilerin cinsiyetlere gre % dalmlar Madde Bayan (n=48) 1 2 3 7 0 8 9 10

0.00 6.25 6.25 2.08

10.42 6.25 33.33 2.08 66.67 27.08 29.17 79.17 22.92 60.42 31.25 16.67 0 0.00 0.00 8.57 5.71

Erkek (n=35) 1 2 3 * 0 = Bo i= Yanl

31.43 8.57 25.71 0.00 51.43 34.29 22.86 68.57 17.14 57.14 42.86 25.71 2= Ksmen Doru 3 IJor

Tablo 3'de de grld gibi bayan retmen adaylar 9 madde de zs kavramnn dier kavramlarla ilikilerinde yanl anlamaya sahipken erkek retmen adaylarnn % 42.86's doru bir anlaya sahiptir. SONU VE NERLER retmen adaylar znme, erime, mitoz blnme, mayoz blnme, s, scaklk, potansiyel enerji, kinetik enerji, fotosentez ve solunum kavramlar ile ilgili sorulan ilk 5 soruya genellikle doru cevaplar verememilerdir. Bu kavramlarla ilgili yaptklar aklamalardan birok kavram yanlglarna sahip olduklar anlalmaktadr. Ayn kavramlarla ilgili olarak yaplan dier almalarda da benzer durum aka grlmektedir (epni, Aydn ve Ayvac, 2000; epni, Ayvac ve Kele, 2001; Aydoan, Gne ve Gliek, 2003; Tekkaya ve Balc, 2003). Bybee (1999) ve BSCS (1993) tarafndan nerilen bilimsel okuryazarlk seviyeleri arasnda dk dzeyde bilimsel okuryazar bireylerin kavram yanlglarna sahip olaca ifade edilmektedir. Bu almadan elde edilen bulgularda retmen adaylarnn ilgili kavramlarda kavram yanlglarna sahip olduklarn gstermektedir. Bu balamda rneklemdeki retmen adaylarnn dk seviyede bilimsel okuryazar

56 jna ulalabilir. ilk 5 soru maddesi daha detayl incelendiinde, verilen kavram aklayabilen retmen adaylarnn dahi gnlk hayatta karlat | kavram kullanamadklar ve bu olay bu kavramla aklayamadklar r. rnein znme kavramn doru ekilde aklayan retmen (Tablo 1, %5.71) % 50'sinin ekerin suda znme olayn yanl grlmektedir. Ayn ekilde mayoz blnmenin tanmn doru olarak retmen adaylarnn (Tablo 1, %10.42) %40'nn insan reme grlen blnme eidinin mayoz blnme olduunu ve bunun nedenini tklar grlmektedir. Bu veriler ilgili kavramlar doru aklayan [adaylarnn kavramlar sadece bilgi dzeyinde rendiklerini, ancak bunlar in aklanmasnda kullanamadklar sonucu dourmaktadr. Yani [ fldaylar bu bilimsel kavramlar ezberlemekten teye gidememektedirler. J) ve BSCS (1993) ilemsel seviyede bilimsel okuryazar olan bireylerin ular ezberlediklerini belirtmektedir. Bu balamda bu retmen Ifl lemsel seviyede bilimsel okuryazarlk olduklar sonucuna lir. edilen veriler incelendiinde retmen adaylarnn zs, basn ve inin akland fen disiplinlerini ksmen doru olarak tespit ettikleri rnein, retmen adaylar enerji kavramn daha ok fizik disiplini ile , biyoloji ve kimya disiplinleri ile ilikilendirmemilerdir. Bu durum bize lylarnn henz ilemsel dzeyde bilimsel okuryazar olamadklar ve bilimsel okuryazar bireyler olduklar sonucuna ulatrmaktadr. lalde edilen veriler incelendiinde bayan retmen adaylarnn %60.42'si kavram ile ilgili olarak verilen dier kavramlar doru olarak ken, kuvvet (%66.67), zs (%33.33) ve eeyli reme (%79.17) ile kavramlar doru olarak belirleyemedikleri grlmektedir. Ayn ekilde i adaylarnn da kuvvet (%51.43) ve eeyli reme (%68.57) kavramlar ' kavramlar doru olarak ilikilendiremedikleri grlmektedir. Bu durum lretmen adaylarnn Bybee (1999) ve BSCS (1993) tarafndan nerilen ersinde verilen kavramlar dier disiplinlerle ilikilendirme yolunu gelitirildii yapsal bilimsel okuryazar olma seviyesine ulaamadklarn pSourmaktadr. Bu sonu retmen adaylarnn dk seviyede bilimsel r sonucunu desteklemektedir. Vtrlleri dorultusunda ortaya konulan sonular neticesinde retmen daha st seviyelerde bilimsel okuryazar bireyler olabilmeleri ve dier f in birka neri aada maddeler halinde verilmitir. 57 retmen adaylarnn fen bilimleri disiplinlerindeki kavram yanlglar tespit edilmelidir. retmen adaylarnn mevcut kavramsal yanlglarn ortadan kaldrmak iin almalar yaplmaldr.

 Fen bilimleri disiplinlerinde verilen kavramlarn gnlk yaamdaki rnekleri retmen adaylarna gsterilmelidir. zellikle okul dndaki gnlk yaam deneyimlerinden ortaya kan kavramsal yanlglar zerine dikkat eken renme ortamlar dzenlenmelidir. Bylece retmen adaylarna hem kendi kavram yanlglarn dzeltme imkan hem de mesleki yaamlarnda karlaabilecekleri glkleri gsterme imkan verilmi olacaktr. retmen adaylarna bir fen kavram verilirken dier disiplinlerle olan ilikilerine de nem verilmelidir. Ayn ekilde retmen adaylarna bir fen kavram verilirken dier kavramlarla olan ilikileri de aklanmaldr. Benzer almalar dier eitim fakltelerinde de uygulanarak daha geni rneklemlere ulalmaldr. Bylelikle lkemiz snf retmen adaylarnn bilimsel okuryazarlk seviyeleri iin durum tespit edilebilir. KAYNAKA Aydoan, S., Gne, B., ve Gliek, ., (2003), Is ve Scaklk Konusunda Kavram Yanlglar, G.. Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, 23 (2), syf. 111-124. Bacanak, A., (2002), Fen Bilgisi retmen Adaylarnn Fen Okuryazarlklar le Fen-Teknoloji Toplum Dersinin Uygulann Deerlendirmeye Ynelik Bir alma, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, KT, Fen Bilimleri Enstits, Trabzon. Bacanak, A., Kk, M., ve epni, S., (2004), lkretim rencilerinin Fotosentez ve Solunum Konularndaki Kavram Yanlglarnn Belirlenmesi: Trabzon rneklemi, Ondokuz Mays niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Samsun. (Baskda). BSCS, (1993). Developing Biological Literacy. Colorado Springs, CO: Biological Science CurriculumStudy, Colorado, USA. Bybee, R.W., (1999), Tovvard An Understanding Of Scientific Literacy, (n Advancing Standards for Science and Mathematics Education: Vievvs From the Field). the American Association for the Advancement of Science, DC: Washington,. epni, S., & Bacanak, A. (2002, May). A study on determining mathematics student teachers' scientific literacy. Education: Changing Times, Changing Needs, First International Conference on Education, Faculty of Education Eastern Mediterranean University, Gazimagusa, Turkish Republic of Nothern Cyprus. , Aydn, A., ve Ayvac, H.., (2000), Drt ve Beinci Snflarda Fen Bilgisi undaki Fizik Kavramlarnn renciler Tarafndan Anlalma leyleri, IV. Fen Bilimleri Eitimi Sempozyumu, Hacettepe sitesi, Ankara. S.. Ayvac, H., ve Kele, E., (2001), Sertifika rencilerinin Fizik filarn Anlama Dzeyleri, X. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, zzet Baysal niversitesi, Bolu.

Bacanak, A. ve Kk, M. (2003). Fen eitiminin amalarnda deien ir: Fenteknolojitoplum. Deerler Eitimi Dergisi, 1 (4), syf. 7-29. , G.E., (2000), Scientific Literacy: Another Look at Its Historical and porary Meanings and Its Relationship to Science Education .Journal of Research in Science Teaching, 37 (6), syf 582-601. M. A., (1997), Using Expert Opinion To Guide Item Selection For An ment To Measure 5th-Grade Students' Understanding Of The Of Scientific Knovvledge, AETS conference, Cincinnati, OHIO. D., (1958), Science Literacy: Its Meaning For American Schools, onal Leadership, 16, syf 13-16. O., (1998), Scientific Literacy: New Minds For A Changing World, Science on, 82 (3), syf 407-416. ), Constructing Understandings of Scientific Literacy: Exploring the Use Reading Processes as a Potential Technique for the Creation of an onal Definition, Ph. D. Thesis, Athens, Georgia. in, J., (1998), Scientific literacy, Science, 281, syf 912. C., ve Balc, S., (2003), rencilerin fotosentez ve bitkilerde solunum nularndaki kavram yanlglarnn saptanmas,Hacettepe itesi Eitim Fakltesi Dergisi, 24. a Bankas, (1997), lkretim Fen retimi Aday retmen Klavuzu, Eitimi Gelitirme Projesi Kitaplar, 7www.yok.gov.tr/egtfakdoc/kitap.htm 59 EK-1 rnek 1. Aadaki kavramlar ile ilgili tanmlamalar yapnz? a) b) znme:............................................... Erime:....................................................

c) Aada bo braklan blm yukardaki uygun kavram kullanarak doldurunuz ve sebebini aklaynz. Su ierisine katlan eker suda....................nk; rnek 2. Aadaki kavramlar ile ilgili tanmlamalar yapnz? a) b) Mitozblnme:...................................... Mayoz blnme:....................................

C) Aada bo braklan blm yukardaki uygun kavram kullanarak doldurunuz ve sebebini aklaynz.

nsanlarn reme hcrelerinde...................blnme grlr. nk;.......................... rnek 3. Aadaki kavramlar ile ilgili tanmlamalar yapnz? a) b) Is:.................................................................. Scaklk:........................................................

c) Aada bo braklan blm yukardaki uygun kavram kullanarak doldurunuz ve sebebini aklaynz. Bir madde darya enerji verdiinde................azalr. nk;................................. rnek 4. Aada tabloda verilen kavramlar ait olduklarn dndnz bilim alan veya bilim alanlarnn altna "x" iareti koyunuz. rnek 5. "Kuvvet" kavram aada verilenlerden hangisi veya hangileri ile ilikilidir? X ile iaretleyiniz.() Basn () Srtnme () Diren () Yzey Kavramlar/alanlar Biyoloji Ozs Elektroliz Potansiyel enerji Tiroit bezi Basn Kuvvet Eneji Kromozom 60 LERDE PERFORMANS DEERLENDRME R ZERNE BR ARATIRMA Uzman deerleme, kiiyi bir btn olarak ele alp tanmlanm olan grev zaman iinde ne dzeyde gerekletiini belirlemeye ynelik sistemli indk, 1999). Eitim sisteminde kaliteyi artrmann, insan kaynann kullanabilmenin bir yolu da retmenlerde performans deerlendirme deerlendirme insan kaynaklarnn en hassas konularndan biridir, iln sistematiini oluturacak yntemleri belirlemek byk nem Fizik Kimya

retmenlerin mevcut deerlendirme yntemiyle adil, tutarl ve doru ndirildiini ifade etmek biraz gtr. Bu gne kadar yaplan retmen performansn lmede baarl saylacak bir yntem henz 'r. uzmanlar deerlendirmede oklu yntemlerin kullanlmas gerektiini rler(MEB, 1995, Bayrak ve arkadalar, 1999). retmen performansn deerlendirmede hangi yntemlerin gerektiini retmen ve okul mdrleri grlerine dayal olarak amalamaktadr. arnn, retmen performansn deerlendirmeye ynelik almalar ve MEB' na katk salamas beklenmektedir. 61 YNTEM Evren ve rneklem Bu aratrmann alma evrenini, Milli Eitim Bakanlna bal, Samsun il snrlar iinde, ortaretim kurumlarnda grev yapan 2863 bran retmeni ile 78 okul mdr olmak zere toplam 2941 kii oluturmaktadr. Trdelik zellikleri de dikkate alnarak random yntemi ile seilen 32 okul mdr ile 130 retmen aratrmann rneklemini oluturmutur. Anket yolu ile toplanan veriler bilgisayara aktarlm, SPSS 10 paket program kullanlmtr. Bu aratrmada veriler t-testi kullanlarak zmlenmitir. BULGULARVEYORUM 1. Mesleki Kdemini Dikkate Alma Aratrmada deneklere, "retmenin mesleki kdemi performans deerlendirmede bir lt olarak dikkate alnmaldr." ifadesi sorulmutur. Mesleki kdemin performans deerlendirmede bir lt olarak dikkate alnmas, grne retmenler X=3.24, okul mdrleri ise X=3.23 dzeyinde gr bildirmilerdir. izelge! Performans Deerlendirmede Mesleki Kdemi Dikkate Alma Grne likin t testi Sonular retmenin mesleki kdemi performans deerlendirmede dikkate alnmaldr. Grup N X P retmen O. Mdr P*<0.05 retmenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin yaplan t testi sonular izelge 1'de grlmektedir. Buna gre; her iki grup arasnda (p=0.979) 0.05 dzeyinde anlaml birfark bulunamamtr. 121 30 3.24 0.979 3.23

Fndkl'ya (1999) gre performans deerlendirilen kii; renim durumu, yabanc dil dzeyi, mesleki kdemi gibi bireysel zelliklerinden dolay ek puanlar alabilmelidir. Ancak bu puanlarn btn iindeki pay belirleyici olmamaldr. 2. Kiilik zellikleri ve Davran Dikkate Alma Aratrmada deneklere, "retmenin kiilik zellikleri ve davranlar performans deerlendirmede dikkate alnmaldr." ifadesi sorulmutur. Alnan yantlara gre, retmenin kiilik zellikleri ve davranlar performans deerlendirmede dikkate alnmas gerektii grne retmenler X=3.96, okul mdrleri X=3.93ortalama ile (katlyorum) dzeyinde gr bildirmilerdir. 62 lk zellikleri ve Davrann Performans Deerlendirmede Grne likin t testi Sonular Grup N retmen O. Mdr X 121 30 P 3.96 0.89 1 3.93

Okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn Man t testi sonular izelge 2'de grlmektedir. Buna gre; her iki 1.891)0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr. aktardna (1995) gre; retmenin fiziksel, zihinsel, psikolojik rn yansmalar, renciler iin konan amalara ulamay eitli 'tedir. zellikleri ve davranlar, yneticiler, zmre retmenleri, deerlendirilebilir ve performans deerlendirmede kullanlabilir. ln Dikkate Alma deneldere, "Ulusal ya da yerel snavlar sonucunda rencilerin yllk deiim performans deerlendirmede bir lt olarak Mdesi sorulmutur. Alnan yantlara gre, ulusal ya da yerel snavlar inollerin baarsndaki yllk deiimin performans deerlendirmede bir inilmals gerektii grne retmenler X=3.54, okul mdrleri ise Ne (katlyorum) dzeyinde gr bildirmilerdir. incilerin Baarsndaki Yllk Deiimin Performans Kullanlmas Grne likin t testi Sonular Grup retmen O. Mdr N

121 30 3.54 3.77 0.233 ll mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn lan t testi sonular izelge 3'de grlmektedir. Buna gre; her iki .233) 0.05 dzeyinde anlaml birfark bulunamamtr, yapt aratrmada (MEB, 2000) "renci baar testi sonular ns deerlendirmesinde kullanlmaldr." ifadesi sorulmu, ile X3.75, ilkretim mfettileri X=3.69, retmenler X=3.12, okul Ortalamalar dzeyinde gr bildirmilerdir. 63 Bu aratrmadan elde edilen sonularda da benzer bulgular elde edilmitir. Ancak renci baars her zaman retmen performans ile ilgili olmayabilir. renci baars ile elde edilen sonularn yllar itibaryla deikenliinin izlenmesi, kyaslanmas performans deerlendirmeye nesnellik kataca sylenebilir. 4. Ders-d Alanlarda Elde Edilen Baarlar Dikkate Alma Aratrmada deneklere, "rencilerin ders-d alanlarda elde ettii baarlar performans deerlendirmede dikkate alnmaldr." sorusu sorulmutur. Alnan yantlara gre, rencilerin ders-d alanlarda elde ettii baarlar performans deerlendirmede dikkate alnmas gerektii grne retmenler X=3.73, okul mdrleri X=3.77 ortalama ile (katlyorum) dzeyinde gr bildirmilerdir. Bu aratrmadan elde edilen sonularda da benzer bulgular elde edilmitir. Ancak renci baars her zaman retmen performans ile ilgili olmayabilir. renci baars ile elde edilen sonularn yllar itibaryla deikenliinin izlenmesi, kyaslanmas performans deerlendirmeye nesnellik kataca sylenebilir. rencilerin ders -d alanlarda elde ettii baarlar performans deerlendirmede dikkate alnmaldr.Grup N X P retmen O. Mdr P*<0.05 retmenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin yaplan t testi sonular izelge 4'te grlmektedir. Buna gre; her iki grup arasnda (p=0.837) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr. retmenlik meslei ok ynllk gerektirir. Baz retmenler rencilerinin sosyal, kltrel, sportif yeteneklerini ne kararak baarlar elde etmeleri 121 30 3.73 0.837 3.77

konusunda rehberlik yapabilirler. retmenin bu abas karlnda elde ettii sonu performans deerlendirmede kullanlabilir. 5. Performans Test Sonularn Deerlendirmede Kullanma Aratrmada deneklere, "Bilgi dzeylerini saptamak iin retmenlere belirli dnemlerde performans testleri uygulanmal ve bu test sonular performans deerlendirmede kullanlmaldr." ifadesine ilikin grleri sorulmutur. Alnan yantlara gre, retmenler X=3.64, okul mdrleri X=3.83 (katlyorum) dzeyinde gr bildirmilerdir. 64 ins Testlerinin Uygulanmas ve Bu Sonularn Performans l Kullanlmas Grne likin t testi Sonular tSi Grup N X P 121 3.83 3.64 0.401

Ife v bu

retmen 30

O. Mdr

Okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn 1 yaplan t testi sonular izelge 5'de grlmektedir. Buna gre; her iki ^P^O.401) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr.EARGED'in ) aratrmada (MEB, 2000) "Performans testleri deerlendirme lilmaldr." ifadesine ilkretim mfettileri X=3.38, okul mdrleri ler X=3.20 dzeyinde katldklarn belirtmilerdir.Bu aratrma lll Olarak, iki yl iinde performans testlerinin deerlendirme arac II grne katlmn artt sylenebilir. retmenlerin mesleki il izlemek iin be ylda bir yaplacak performans testleri 0 retmen performansnn gelitirilmesi gereken ynlerine k llar Performans Deerlendirmede Kullanma re, "retmenlerin meslei ile ilgili alanlarda elde ettii baarlar indirmede kullanlmaldr." ifadesine ilikin grleri sorulmutur, igre, retmenlerin meslei ile ilgili alanlarda elde ettii baarlarn indirmede kullanlmals gerektii grne retmenler X=4.22, Xa4.40 (tamamen katlyorum) dzeyinde gr bildirmilerdir. %81.8'i, okul mdrlerinin %83.4' bu ifadeye (katlyorum) ve im) diye gr bildirmilerdir. Baarlarn Performans Deerlendirmede Kullanlmas 11 testi Sonular lkti ile fcattigi iribnranfi Grup N retmen O. Mdr 65 121 30 4.22 4.40 0.267 X P

retmenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin yaplan t testi sonular izelge 6'da grlmektedir. Buna gre; her iki grup arasnda (p=0.267) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr. retmenin meslei ile ilgili alanda elde ettii baar, onun potansiyel yetenek ve birikimlerinin bir sonucudur. Performans her zaman baar ile edeer anlamda kullanlmasa da ounlukla performans-baar ilikisi iiedir. Aratrma bulgular da mesleki alanlarda elde edilen baarlarn performans deerlendirmede dikkate alnmas gerektii dncesini destekledii sylenebilir. 7. renci Baarlarna Dayal Takm Performansn lme Aratrmada deneklere, "renci baarlarna dayal zmre ve okul performans kriterlerigelitirilerek retmenlerin takm performans da llmelidir." ifadesine ilikin grleri sorulmutur. Alnan yantlara gre, renci baarlarna dayal zmre ve okul performans kriterleri gelitirilerek retmenlerin takm performans da llmesi gerektii grne retmenler X=3.75, okul mdrleri X=3.93 ortalama ile (katlyorum) dzeyinde gr bildirmilerdir. izelge7. renci Baarlarna Dayal Takm Performansnn llmesi Grne likin t testi Sonular renci baarlarna dayal zmre ve okul performans kriterleri gelitirilerek retmenlerin takm performans da llmelidi Grup N X P retmen O. Mdr P*<0.05 retmenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin yaplan t testi sonular izelge 7'de grlmektedir. Buna gre; her iki grup arasnda (p=0.285) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr. Aratrmacya gre, ulusal ya da yerel snavlar sonucunda elde edilen renci baars ile rencilerin sosyo-kltrel alanlardaki baars okul ve zmre boyutlar iinde deerlendirilebilir. Yllk baarda meydana gelen deiimler izlenebilir ve bunlardan kan anlaml sonular performans deerlendirmeye veri oluturabilir. 66 Deerlendirmede Okul Mdrnn Grn Dikkate Alma "Performans deerlendirmede okul mdrnn grleri dikkate ne retmenler X=3.01 ortalama ile "ksmen" katldklarn mdrleri X=4.07 ortalama ile "katlyorum" dzeyinde gr %30.5'i bu ifadeye "katlyorum" ve "tamamen katlyorum" diye ilgi ekici bulunmutur. Bunun anlam, retmenlerin okul klar deerlendirmelere yeterince gven duymamalar biiminde 121 30 3.75 0.285 3.93

ns Deerlendirmede Okul Mdrnn Grnn Dikkate i likin t testi Sonular Grup N retmen O. Mdr X 121 30 P 3.01 0.000* 4.07

Okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn ;:lan t testi sonular izelge 8'de grlmektedir. ki grup arasnda (p=0.000) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark rmans deerlendirmede kendi grlerinin dikkate alnmasn rdaha yksek dzeyde istemektedirler. ans yerine geen sicil deerlendirmelerinin, birinci sicil amiri inin yapyor olmas, uygulamann sbjektif olmas ve alanlar I aonucu douruyor olabilir. deerlendirmede, deerlendirme yapacak olan kiilerin 'flerektii sonucunu ortaya koymaktadr. 67 9. Performans Deerlendirmede Mfettilerin Grlerini Dikkate Alma Ankette yer alan, "Performans deerlendirmede mfettilerin grleri dikkate alnmaldr." grne retmenler X=2.32 ortalama ile "katlmadklarn" belirtirken, okul mdrleri X=3.30 ortalama ile "ksmen katlyorum" dzeyinde gr bildirmilerdir. retmenlerin %57'si mfettilerin kendilerini deerlendirmesine "katlmyorum" ve "tamamen katlmyorum" derken, bu oran okul mdrlerinde %16.6'ya dmektedir. izelge 9. Performans Deerlendirmede Mfetti Grlerinin Dikkate Alnmas fadesine likin t testi Sonulan Performans deerlendirmede mfettilerin grleri dikkate alnmaldr. N X P retmen O. Mdr P*<0.05 retmenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin yaplan t testi sonular izelge9'da grlmektedir. Buna gre; her iki grup arasnda (p=0.000) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunmutur. Bu farkllk okul mdrleri lehinedir. retmenlerin, bu aratrmada 121 30 2.32 0.0i* 3.30 Grup

katlmadklar tek gr olmas beklenmedik bir sonu deildir. Aratrma iinde ters ynde puanlandrlan tek madde mfetti deerlendirmesi olmutur. retmenler, mfettilerin performans deerlendirmede grlerinin alnmasna scak bakmamaktadrlar. Mfettilerin ilevi deerlendirmeden ok, ynlendirme olabilir. 10. Performans Deerlendirmede Zmre retmenlerinin Grlerini Dikkate Alma Ankette yer alan, "Performans deerlendirmede zmre retmenlerinin grleri dikkate alnmaldr." ifadesine retmenler X=3.51 ve okul mdrleri X=3.90 ortalama ile "katlyorum" dzeyinde gr bildirmilerdir. 68 10. Performans Deerlendirmede Zmre retmenleri Grlerinin Alnmas fadesine likin t testi Sonular DS lirmede lerinin 1 dikkate Grup N retmen O. Mdr X 121 30 P 3.51 0.024* 3.90

fenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn lek iin yaplan t testi sonular izelge 10'da grlmektedir. gre; her iki grup arasnda (p=0.024) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark liutur. Bu farkllk okul mdrleri lehinedir. ans deerlendirmede, retmenlerin birbirlerini iyi tanmalar ynyle zmre enlerinin grlerinin alnmas yararl olabilir. , kimi zaman mesleki kskanln ya da kayrma dncesinin ortaya kmas indirmenin gvenilirliini kukulu hale getirebilir(Bursalolu, 1999). ans deerlendirmede zmre retmenlerinin grleri alnacaksa dikkatli dr. rmans Deerlendirmede renci Grlerini Dikkate Alma yer alan, "Performans deerlendirmede rencilerin grleri dikkate dr." ifadesine retmenler X=3.94 ortalama ile "katlyorum"derken, okul i X=4.27 ortalama ile "tamamen" katldklarn belirtmilerdir. retmenlerin %71.9'u, okul mdrlerinin %90' "katlyorum" ve "tamamen m" diyerek gr bildirmilerdir.

retmenlerin rencilerinin kendilerini deerlendirmelerine hazr olduklar yorumlanabilir. 69 izelge 11. Performans Deerlendirmede renci Grlerini Dikkate Alnmas fadesine likin t testi Sonular Performans deerlendirmede rencilerin grleri dikkate alnmaldr. N X P retmen O. Mdr P*<0.05 retmenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin yaplan t testi sonular izelge 11'de grlmektedir. Buna gre; her iki grup arasnda (p=0.086) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr. Gnmzde; retmen performans deerlendirmede, renci grlerinin dikkate alnmas giderek daha ok benimsenmeye balad belirtilebilir. renciler, retmenini en iyi gzlemleyen kiilerdir(Peterson, 1995). Bir ok renciden salanan bilgiler retmen performans testlerinin gvenirliini artrmaktadr. (MEB, 2000) 12. Performans Deerlendirmede retmenin Kendi Grlerini Dikkate Alma Ankette yer alan, "Performans deerlendirmede retmenin kendisinin grleri dikkate alnmaldr." grne retmenler X=3.71 ortalama ile okul mdrleri ise X=3.70 ortalama ile "katlyorum" dzeyinde gr belirtmilerdir. izelge 12. Performans Deerlendirmede retmenin Kendi Grlerinin Dikkate Alnmas fadesine likin t testi Sonular Performans deerlendirmede retmenin kendisinin grleri dikkate alnmaldr. Grup N X P retmen O. Mdr P*<0.05 retmenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn belirlemek iin yaplan t testi sonular izelge 12'de grlmektedir. Buna gre; her iki grup arasnda (p=0.962) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr.retmen ve okul mdrleri, retmenlerin kendi kendilerini deerlendirmelerine scak bakmaktadrlar. Palmer'e gre, (1993) alanlardan kendilerini deerlendirmelerini istemenin nedeni, kendi performanslar hakknda ne dndklerini renmek ve onlar motive eden etkenlerin nelerolduunu 121 30 3.71 0.962 3.70 121 30 3.94 0.086 4.27 Grup

anlamaktr.Kendi kendini deerlendirme, performans sonularnn salkl deerlendirilmesi konusunda veri oluturabilir. 70 (Performans Deerlendirmede Seimle Gelen Komisyon Grlerini Dikkate ite yer alan "Performans deerlendirmede seimle gelen bir komisyonun leri dikkate alnmaldr." grne retmenler X=3.34 ortalama ile "ksmen [lyorum" dzeyinde, okul mdrleri ise X=3.40 ortalama ile "katlyorum" ayinde gr belirtmilerdir. Bu ortalamalar birbirine olduka yakndr. Ige 13. Performans Deerlendirmede Seimle Gelen Komisyon ~ plerinin Dikkate Alnmas fadesine likin t testi Sonular ifbrmans kriendirmede Grup N X P

finle gelen bir ayonun lifleri dikkate Baldr. retmen O. Mdr 121 30 3.34 3.40 0.797

nenlerle okul mdrleri grleri arasnda anlaml bir farkn olup olmadn Hnek iin yaplan t testi sonular izelge 13'de grlmektedir. Buna gre; her jp arasnda (p=0.797) 0.05 dzeyinde anlaml bir fark bulunamamtr. len ve okul mdrleri, retmen performansnn seimle gelen bir komisyon la deerlendirilmesine scak bakmasna ramen bu istek ok gl nmemektedir. Bu durum okullarmzda demokratik srelerin ok ta salkl iyiinden kaynaklanyor olabilir. retmenin performans sonularna nnn deerlendirilmesi ve son karar aamasnda OGYE ekibinin de rol almas fians deerlendirmeye daha nesnel katk salayabilir. nen performans deerlendirme ynteminde bulunmas gereken unsurlara , retmen ve okul mdrlerinin grleri incelenmitir. Buna gre, aratrmac in belirlenen 13 unsur sorgulanmtr. "Performans deerlendirmede okul IrOnn grleri dikkate alnmaldr.", "Performans deerlendirmede flerin grleri dikkate alnmaldr." ve "Performans deerlendirmede zmre ilerinin grleri dikkate alnmaldr." ifadelerine ilikin katlmclar arasnda l farkllklar bulunmutur. nin mesleki kdemi performans deerlendirmede bir lt olarak dikkate jldr." ifadesine okul mdrleri ve retmenler "ksmen" katlmlardr, nin kiilik zellikleri ve davranlar performans deerlendirmede dikkate lir." ifadesine her iki grup da "katlyorum" diyerek ayn grte olduklarn llerdir. 71 "Ulusal ve yerel snavlar sonucunda rencilerin baarsndaki yllk deiim performans deerlendirmede bir lt olarak kullanlmaldr." Her iki grup da "katlyorum" diyerek ayn gr paylamaktadr.

"rencilerin ders-d alanlarda (ulusal-yerel-uluslar aras) elde ettii baarlar retmen performans deerlendirmede dikkate alnmaldr." ifadesine her iki grup da "katlyorum" diyerek ayn grte olduklarn belirtmilerdir. "Bilgi dzeylerini saptamak iin, retmenlere belirli dnemlerde performans testleri uygulanmal ve bu test sonular performans deerlendirmede kullanlmaldr." ifadesine retmen ve okul mdrleri "katlyorum" diye gr bildirmilerdir. "retmenlerin meslei ile ilgili alanlarda elde ettii baarlar performans deerlendirmede kullanlmaldr." ifadesine her iki grup da "tamamen katldklarn" belirtmilerdir. "renci baarlarna dayal zmre ve okul performans kriterleri (ltleri) gelitirilerek retmenlerin takm performans da llmelidir." ifadesine her iki grup da "tamamen katlyorum" diye gr bildirmilerdir. "Performans deerlendirmede okul mdrnn grleri dikkate alnmaldr." fadesine okul mdrleri "katlyorum" derken, retmenler bu ifadeye "ksmen" katldklarn belirtmilerdir. "Performans deerlendirmede mfetti grleri dikkate alnmaldr." ifadesine okul mdrleri "ksmen" katlrken, retmenlerin "katlmyorum" diye gr belirttikleri tek ifade olmutur. "Performans deerlendirmede zmre retmenlerinin grleri dikkate alnmaldr." ifadesine her iki grup da "katlyorum" diye gr belirtmilerdir. "Performans deerlendirmede rencilerin grleri dikkate alnmaldr." ifadesin okul mdrleri "tamamen" katlrken, retmenler bu ifadeye "katldklarn" belirtmilerdir. "Performans deerlendirmede retmenin kendisinin grleri dikkate alnmaldr." ifadesine her iki grup da "katldklarn" belirtmilerdir. "Performans deerlendirmede seimle gelen bir komisyonun grleri dikkate alnmaldr." ifadesine okul mdrleri "katlyorum" derken, retmenler bu gre "ksmen" katlmlardr. 72 ikonu olan yntemler deneysel aratrmalara konu olabilir, inanan performans deerlendirme yntemleri model projelerde 1. retmenlerin Deerlendirilmesi, PEGEM Yayn No: 20, 2. ra1995. 1, Esmahan Aaolu, Ouz Grsel, Mehmet Gltekin, Glriz mer, etin Terzi, zge zer, Myesser Ceylan, "retmenlerin indirme Modeline likin Grleri", D.E.. Buca Eitim I Dergisi zel Say, 10, zmir 1999 21ya. Okul Ynetiminde Yeni Yap ve Davran, Pegem yaynlar, .Ankara 1999.

I). nsan Kaynaklar Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul 1999. Deerlendirme", Eitim Aratrma ve Gelitirme Dairesi l,Yaynlanmam Aratrma, Ankara 1995. Performans Deerlendirme Modeli ve Sicil Raporlar", Eitim ve Gelitirme Dairesi Bakanl, Yaynlanmam Aratrma, t. Performans Deerlendirmeleri,Rota Yaynlar, stanbul 1993. ), Teacher Evalution: A Comprhensive Guide to New Directions and , Corwing Press, California 1995. ,Zeyyat. nsan Kaynaklar Ynetimi, Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa 73 YABANCI DL DERSNDE DUYUSAL BOYUT AIRLIKLI BR PROGRAMIN RENCLERN LG VE MERAKLARINA ETKS Ar. Gr. Dr. Ahmet KARA Gaziantep niv., Adyaman Eitim Fak., Eitim Bilimleri Blm Bu aratrmann amac, yabanc dil dersinde duyusal boyut arlkl bir programn rencilerinin ilgi ve meraklarna etkisini belirlemektir. Bu aratrmaya 2002-2003 retim yl gz dneminde Adyaman li Merkez Cumhuriyet lkretim okulu beinci snfnn yabanc dil (ngilizce) dersini alan rencileri katlmtr. Deneysel olarak planlanan bu aratrma iin beinci snf rencilerinden biri deney dieri kontrol grubu olmak zere, her birinden 37'er rencilik iki grup oluturulmutur. Aratrma, "ntest sontest kontrol gruplu" desene uygun olarak planlanmtr. Deney grubu-na duyusal boyut arlkl program uygulanm, kontrol grubunda ise geleneksel program kulla-nlmtr. Aratrmada veriler, ngilizce Dersine lgi ve Merak Tutum lei yoluyla toplanmtr. zet olarak u bulgular elde edilmitir: Kontrol grubunun n ile son tutum puanlarnn ortalamalar arasnda istatistiksel adan anlaml bir fark (t= 4.33) bulunmutur. Kontrol grubuna uygulanan geleneksel program, renci-lerin ilgi ve meraklarn anlaml dzeyde azaltmtr. Deney grubunun n ile son tutum puanlarnn ortalamalar arasnda istatistiksel adan anlaml bir fark (t= 0.62) bulunmutur. Yaplan etkinliklerin rencilerin ilgi ve meraklarn etkile-memitir. Deney ve kontrol grubunun son lekte "lgi ve Merak" (t= 4.61) deikeninin puan orta-lamalar arasnda anlaml bir fark olduu grlmtr. Kontrol grubuna kyasla, deney grubu rencilerinin, ngilizce dersine daha fazla ilgi ve merak gsterdikleri gzlenmitir.

 Kontrol ve deney gruplarnn erii tutum puanlar arasnda istatistiksel adan anlaml bir fark (t= 2.99) bulunmutur. Konular ilerledike duyusal boyut ierikli program rencilerin ilgi ve meraklarn olumlu ynde etkilerken, geleneksel program olumsuz bir etkiye sahip olduu sonucuna varlmtr. Elde edilen bulgulara aratrmann sonucunda duyusal boyut arlkl programn rencilerin derse ilgi ve meraklarn olumlu ynde etkiledii ortaya kmtr. retmenlerin bu konuya dikkatleri seminer, konferans, hizmet ii eitim vb. etkinliklerle ekilmelidir. 74 kurumlarnn duyusal geliime gerekli nem vermemeleri sonucu baarsz "i kanlmazdr.Bireyin bilisel duyusal ve psiko-motor btnl srekli gz bulundurulmaldr iann Amac lkretim 5. snf ngilizce dersinde duyusal boyut arlkl bir ders programnn rencilerin ilgi ve meraklarna etkisini belirlemektir. Adyaman Merkez Cumhuriyet lkretim Okulu 5. snf rencileri deney ve kontrol gruplarna ayrld Kontrol grubuna geleneksel retim program, deney grubuna ise duyusal toyutarlkl program uygulanmtr. Key grubu ile kontrol grubu son lek puanlar arasnda anlaml bir fark vardr, ey grubunun n lek - son lek puanlar arasnda anlaml bir fark ir. rol grubunun n lek - son lek puanlar arasnda anlaml bir fark vardr, ey grubu ile kontrol grubu erii tutum puanlar arasnda anlaml bir fark Jr. -2003 eitim retim ylyla, zce dersi kapsamnda Milli Eitim Bakanlnn Ders programnn laryla y grubuna uygulanacak duyusal boyut arlkl program ve kontrol na uygulanacak geleneksel yntemle in Modeli St kontrol grubu modeli kullanlarak yaplmtr. Bir deney bir de kontrol urulmutur. ibu: lkretim 5. snf ngilizce dersinin belirlenen konular gelen. ret.

: lkretim 5. snf ngilizce dersinin belirlenen konular DBA retim n lendii gruptur. Bu gruplara almalarn balangcnda ve sonunda :inde rencilerin ilgi ve meraklar ile ilgili tutumlarn len tutum lei uygulanmtr 75 Deney ve kontrol gruplar oluturulurken rencilerin Trkiye genelinde drdnc snflar arasnda yaplan sna sonucunda elde edilen puanlar, rencilerin drdnc snf baar ortalamalar.

n uygulamada rencilerin ngilizce dersi ile ilgili ilgi ve merak tutum lei elde ettikleri puanlar. ngilizce renmek heyecan dolu bir maceradr. ngilizce dersine ilgi duyuyorum. ngilizce renmek gereksiz ve anlamszdr. Zayf not alsam bile ngilizce dersini almaya devam etmek istiyorum ngilizce dersi nemli ve gerekli bir derstir. ngilizce dersi zamanm harcamaktan baka bir ie yaramyor. ngilizce'nin konuulduu bir lkede bir sre yaamak isterim. ngilizce dersi zamanm harcamaktadr. ngilizce dersine girmekten holanmam. ngiliz yaam biimini merak ediyorum. ngilizce dersi zaman kaybndan baka bir ie yaramyor Turistlerle ngilizce konumay ok istiyorum. ngilizce dersine almak houma gidiyor. Hibir ey beni ngilizce renmekten vazgeiremez. Ne kadar zor olursa olsun ngilizce retilmelidir. ngilizce dersinde abalamak ve gayret etmek gerekir Bo zamanlarmda ngilizce almaktan holanrm.

Cronbach Alpha= .64, K.M.O.= .83, BartlettsTestof Sphericity = 2274.322 retim Materyali "There is / There are" nitesi 4 ders saati

"Where is / VVhere are" nitesi 4 ders saati "Adjectives" nitesi 6 ders saati

Deney grubunda DB ierikli hedeflere ulalmak iin rencilerin ilgi ve meraklar etkileyecek Rol oynama, soruturma, Oyun, Drama ve ibirliki almalar. zelli rencilerin ilgi ve meraklarn n plana koyan microcity game, vvhere's the mou vvhat's in the suitcase, opposites quiz, chain game ve kimim? Neyim? gibi etkinli kullanld. 76 ayn konular geleneksel ekilde ilenmitir. Soru-cevap, > konuma ve rol oynama Ikontrol grubu son lek puanlan arasnda anlaml bir fark vardr. leinin Puan Sonular S t P

6.46 4.61 0.00 6.38 i lei Bamsz Gruplar t testi Sonular vnek heyecan dolu bir maceradr. lgi duyuyorum. I nemli ve gerekli bir derstir. Ikonuulduu bir lkede bir sre yaamak isterim. I biimini merak ediyorum. |llizce konumay ok istiyorum almak houma gidiyor, il ngilizce renmekten vazgeiremez. rOlursa olsun ngilizce retilmelidir, abalamak ve gayret etmek gerekir imda ingilizce almaktan holanrm. nlek-Son lek Puanlar Arasnda Anlaml Bir Fark Vardr leinin Puan Sonular i fi2 S t Pt r Pr 0.00

6.95 0.62 0.54 0.5 6.38

__ i nlek-Son lek Puanlar Arasnda Anlaml BirFarkVardr ln Son Tutum leinin Sonular S t Pt r Pr

7.24 4.33 0.00 0.34 0.04 6.46 77

4- Deney grubu le kontrol grubu erii tutum puanlar arasnda anlaml bir fark vardr. Deney Grubu ile Kontrol Grubu Erii Tutum Puanlar X Kontrol Deney SONULAR Duyusal boyut arlkl program rencilerin ngilizce dersinde ilgi meraklarn artrmada etkili olmutur. Derse zaman ve enerji harcamalarn salayan DBAP rencilerin sad duyusal deil akademik adan da etkili olmasn alayacaktr. Dier derslerde de rencilerin ilgi ve meraklarn dikkate alnmaldr S t P

- 5.73 7.81 2.99 0.004 0.67 6.64

retmen belirlenmi olan snrl zamann etkili renmeyi salama yn kullanlabilmesi iin derse nasl balayacan, hangi retim yntem, teknik ve ar gereleri kullanacan ve ne zaman kullanacan, rencilere hangi sorul soracan, hangi rnekleri vereceini, dnt ve dzeltme ilemlerinde n yapacan planlamaldr.Ekici; retim zamannn olumsuz kullanmna neden o zaman tuzaklarn u ekilde genellemektedir (Ekici 2002: 91): i) Amalarla zaman dengesiz olmas, ii)rencilerin anlatlacak konunun nemi hakkn bilgilendirilmemesi, iii)Snf mevcudunun fazla olmas ve snfn dzensizlii, iv) Uyg ara gerelerin, malzemelerin eksik olmas, yokluu ve dzensiz yerletirilmi olm v) rencilerin bireysel farkllklarna ve konulara uygun retim etkinlikleri seilmemesi ve rencilerle ar sosyal ilikiler kurma, vi) Kararszlk, acelecilik, denetim eksiklii, snrllk vb. istenmeyen karakter zelliklerine sahip olma ve okul fiziki artlarnn yetersizlii, uygunsuzluu. Problem Cmlesi Snfta zaman ynetimini etkileyen planlama ve snf ii uygulamalarna ilikin li retmenlerinin grleri nelerdir ? Alt Problemler 1. 2. 3. 78 retmenlerin snfta zaman ynetimini etkileyen etkenlerden planlama, Snf ii uygulama, Bir ders saati iin kullandklar ortalama sreye,

uygulama etkinliklerine ilikin grleri; 'ne, gre farkllk gstermekte midir ?

mf ynetiminde zaman ynetimini etkileyen etkenlerden lama, snf ynetimi, zaman kaybna neden olan etken olan lerin mesleki kdem, bran ve cinsiyetlerine gre fark olup konmasnda, kurumlarda snf ynetimi, retimde planlama, okul deneyimi elde edilen bulgularn kullanlmas asndan ve bu alanda almalara kaynaklk etmesi bakmndan nemli bulunmutur. tarama modeli iinde yrtlmtr. Genel tarama modelleri; ok Oluan bir evrende, evren hakknda genel bir yargya varmak 1 ya da ondan alnacak bir grup rnek ya da rneklem zerinde eleridir (Karasar 1998:82). 79 ZAMAN YNETM Yrd. Do Dr. Ahmet STN OM, Amasya Eitim Fakltesi, Eitim Bilimleri Blm Giri Okullarn varlk nedeni, eitim ve retim hizmeti retmektir. Bu retim retmeni snf ortamnda gerekletirilir. Bu adan snflar okullarn retim birimleridir. Eiti iliidir. Snf davran deitirme ileminin gerekletii zel bir evredir (Ba' 2001: 26). Eitim iin gerekli olan renci, retmen, program, kaynaklar sn iindedir (Nural 2002:309). Etkili snf ynetimi, zamann etkili ynetimine baldr. retimsel zamann planlanmas ve ynetilmesi gerekir (Baar 2001: 36). Snf ynetmek, ders sr retimamalardorultusundaetkinveverimliynetmekanlamndadr. Z a m t temel bir kaynaktr. Bylesi bir kayna etkili kullanmak gnmzde nemli bir yn becerisi olarak grlmektedir. Verimlilik, daha az zamanda daha kaliteli, ok i yapmaktr (Covey 2000: 26). Za iyi deerlendirilmediinde moral bozukluu ve verimsizlik yaanr, i tamamlana Zamann etkili bir ekilde ynetimi, snf ynetimi asndan nemli bir unsu (Erdoan 2001:135).retimde etkililii ve verimlilii salamak, zaman kullanm yakndan ilikilidir. Zamann verimli kullanlmas, rencilerin dikkatini yaantlar zerinde younlatrmalar ve renme amalarna ulamak iin y dzeyde gdlenmelerini ifade etmektedir. Snf ii retimde zaman kavramnn sresi ifadesiyle vurgulanmas bir snr veya bir kesinlii ifade etmektedir. nk retmen ve rencinin belirlenmi olan bu snrl zaman diliminde belirle olan amalara ulamas iin uygun olan davranlar gstermeleri beklenmektedir. Evren ve rneklem Aratrmann evrenini Trabzon ili merkezinde bulunan 6 genel lisede grev yapan retmen oluturmaktadr. Aratrmann rneklemi ise bu evrenden rasgele seilen 216 retmendir.

Ancak bu retmenlerden aratrmaya katkda bulunan retmen says 182 oi tespit edilmitir. retmenlerin evreni temsil etme oran % 42 dzeyindedir. 80 toplanmas iin bilgi toplama arac olarak anket teknii Kullanlan anket formu blmden olumaktadr. kimlik bilgilerinin yer ald soru; ikinci blmde planlama inf ii etkinliklerine ilikin 18 soru ve bu sorularn karsnda dzeylerini belirten; "Her zaman", "Genellikle", "Ara sra", "seeneklerinden oluan beli likert lei bulunmaktadr. nc ve son blmnde snf ii uygulama etkinliklerine 15 soru bulunmakta, bu sorularn karsnda bulunan, nlikler iin harcamalar gereken ortalama zaman dilimleri larak hazrlanmtr (Demirel :1999, Kkahmet:1999, Ekici kullanlan anket formu Trabzon il merkezinde bulunan 216 aratrmaclar tarafndan verilerek 15 gn sonra geri alnm, e alnm, 34 form eitli nedenlerden dolay aratrmaya I elde edilen ham veriler bilgisayar ortamna aktarldktan Wm8z kimlik bilgileri zaman ynetimine ilikin planlara ve snf ii la bu etkinliklerde kullandklar srelere ilikin ham verilerden i oluturularak bulgular elde edilmitir. ham veriler SPSS. 11.0 programnda analiz edilmitir. Veri ve karml istatistik yntemlerinden yararlanlmtr. mnda almaya katlan kiilerin cinsiyet, kdem ve bran 8 ve yzdelik deerler kullanlmtr. Ayrca alt problemlere imesinde, snf ynetimi kapsamnda, zaman kullanmna etki ri ve snf ii etkinlik ve bu etkinliklere retmenler iin r zamana ilikin" grlerine ait frekans/yzde tablolar rdan elde edilen bulgular yorumlanmtr. 81 retim etkinliklerini gerekletirirken her bir etkinlik retmen grleriyle bulgular yorumlanrken, aadaki tabloda 45 dakikalk bir ders saati iin ne ortalama zaman kullanm plan, temel alnarak yorumlamalar yaplmtr (De 1999). retim etkinlikleri iin nerilen ortalama zaman kullanm plan retim etkinlikleriSre rencilerin gerekli materyalleri hazrlamas 2 dk nceki konularn hatrlanmas 3 dk 5 dk

Amalarn renciye duyurulmas

Anlatm

lOdk 5 dk 5 dk

ilgili konunun hatrlanmas Konu ile ilgili rnek bulma

Snfn kk gruplara ayrlmas (3-4 kiilik) 2 dk Hazrlanan anahtar sorularn gruplarda tartlmas 5 dk Gruplarn cevaplan yazl olarak hazrlanmas5 dk Hazrlanan cevaplarn toplanmas Konunun zetlenmesi Toplam 45dk 2 dk 1 dk

karml istatistik ilemlerin yaplabilmesi iin veriler yeniden dzenlenmitir. 0-5 arasndaki kdem dzeyi ile 5-10 yl arasndaki kdem dzeyleri birletirilmi bu ei< kdem dzeylerinin says 3'e indirgenmitir. Verilerin uygunluunu sala Amacyla ayn ilem bran iin de yaplmtr. Burada da Gzel Sanatlar ve B Eitimi retmenleri ayn kapsamda ele alnmtr. Veriler uygun hale getirildi sonra kdem ve bran faktrlerine dayal olarak tek ynl varyans analizi yaplmtr. Bunun yannda cinsiyet faktrne dayal olarak ortaya kan fakli belirlemek iin de "t" testi uygulanmtr. Ayrca, retmenlerin sorulara verdi cevaplarn ve etkinliklere ayrdklar zaman miktarlarna ilikin frekans ve yzdeli alnmtr. BULGULAR VE YORUM Birinci Alt Probleme ilikin Bulgular Snfta zamann etkili kullanmn etkileyen etmenlerden planlama etkinliklerine retmen grleri. 82 imna likin Etmenlerden Planlama Etkinliklerine Gre }llimlarablo 1 incelendiinde; retmenlerin, % 45'inin 'Zaman" dzeylerinde snf ii uygulamalarda yllk plana jnda gr belirttikleri grlmektedir. zaman", % 28'i "genellikle", dzeyde gnlk ders plan % 5'i ise "bazen" % 3' ise "hibir zaman", ders lirler, retmenlerin genelde gnlk ders plan yaptklar bilir.Oretmenlerin (%3), gnlk plan yapmama nedeni kdem faktr etken olabilir. retmenlerin %43' zaman" gnlk plan yaparken ders amalarn net olarak ledirler. Dier taraftan retmenlerin %47'si "genellikle" I tamam dengelediini belirmekte; %3' nn byle bir zellii i gr belirttii grlmektedir. Her zaman f 70 % 39 f 82 Genellikle % 45 f 25 % 14 Ara sra f 2 % 1 f 3 Bazen % 2 Hi

82 72 75 |i sunan gySunpUn 49 34 104

45 40 41 48 26 27 19 57

51 80 78 26 14 92 71 59

28 44 43 86 84 51 39 32

35 21 18 47 46 32 63 8

19 12 10 36 50 18 35 4

9 4 5 20 28 6 12 7

5 2 3 7 17 3 7 4

5 5 6 4 9 3 2 4

3 3 3 5 5 2 1 2 3 3

"genellikle" gnlk plan yaparken rencinin bireysel l etkinliinde bulunduunu belirtilmektedir. retim etkinlikleri planlanma konusunda retmenlerim [ yarine getirdiklerini belirtmektedirler.retmenlerin %39'u in nce konularn zelliklerine uygun ara gere temin , ara" yaptklarn belirtmektedirler. retmenlerin %57'si itibariyle "her zaman" tamamladklarn; %32'sinin rl konusunda gr belirmektedir. ti mfredat yl sonu itibari ile retmenlerin ancak % 2'sinin tedlr. Genel itibari ile tablo 1' de planlama etkinliklerine retmenlerin planlama etkinliklerini "genellikle" ve ini sylemek mmkndr. Bu durum retmenlerin yllk 83 planlara uygun hareket ettikleri, zaman tuzana genelde dmedikleri, ders sn amalara uygun verimli kullandklar eklinde yorumlanabilir. kinci Alt Probleme likin Bulgular Snf ii uygulama etkinlikleri Bazen it f % f /o Her zaman f /o 44 21 83 6 f 43 30 46 3 Genellikle % 24 17 53 12 r 25 26 29 1 14 14 25 8 25 44 14 4 14 24 15 23 Ara sra

Yoklamay retmenin yapmas 80 9 Yoklamay rencinin yapmas 39 43 retmenin dev kontrol yapmas 8 6 rencinin dev kontrol yapmas 12 133

rencileri selamlama ve hazr bulunululuk dzeylerini ykseltme 59 33 37 20 6 3 7 Snf dzenini renme ortamna gre dzenleme 51 24 17 9 8 Gncel olaylardan bahsetme 6 nceki konular hatrlatma 5 31 49 17 27 63 82 35 45 57 28 51 37 31 32 4 63 28 20 72 18 46

73 35 31 9 40 78 25

40 43 17 5 35 43 59 23 41 72 45 24 28 39

Anlatlacak konunu nemi hakknda bilgilendirme 19 7 4 11

Ara gere ve malzemelerin kullanm dzenini salama 47 26 16 9 9 stenmeyen renci davranlar ile karlama 32 58 32 8

lenen bir konudan yeni konuya geite rencinin dikkatini toplama 42 85 47 38 21 9 5 8 rencilere derse katlm konusunda eit ans tanma 34 19 8 4 6 59 32 75 39 90 11 110 75 41 81 50 6 60

renci retmen ilikilerini snf ortamnda dengede tutma 40 28 15 3 2 4 Ders zamann dersin amalarna uygun verimli kullanma 71 22 12 3 2 5 Dersi planlanan zaman dilimi iinde gerekletirme58 13 4 2 6 32

Ders saati ierisinde duyuru amal kesintilerle karlama 15 36 20 76 41 31 lenen konunun anlalp anlalmadn lme 21 5 3 6 22 12

Tablo 2 incelendiinde; retmenlerin % 44' yoklamay "her zaman" kendili yaptn belirtirken, % 5'i ise yoklamay "hibir zaman" yapmadn belirtmek retmenlerin "bazen" ve "hibir zaman" renciye yoklama yaptrdklarn ifade I retmenlerin oranlar toplam % 48 dzeyindedir. Dier taraftan "her za renciye yoklama yaptrdklarn ifade eden (% 21) retmenlerin oran ile zaman" yoklamay kendileri yaptklar syleyen retmenlerin grlerine bulgular tablo 2'ye baklarak incelendiinde iki gr arasnda bir tutarszln ok grlmektedir. Oysaki yoklamay retmenin yapmas ynetmelik gerei zorunlu

retmenin uymas gereken bu kural yeterince dikkate alma< sylenebilir.retmenlerin %46's dev kontroln "her zaman" kendilerinin yap belirtirken,%8'i "ara sra",%3'de "hibir zaman" dev kontrol yapmadk belirtmektedir. retmenlerin %73' dev kontroln "hibir zaman" rer 84 n, % 7'si "genellikle", % 3' "her zaman" renciye dev ektedir. Bu durumda retmenlerin byk ounluunun n yaptklar eklinde yorumlanabilir. zaman" snfa girer girmez rencileri selamladklarn, % nclleri selamladklarn, % 4' ise "hibir zaman" an derse baladklarn belirtmektedirler. retmenlerin selamlayarak derse balamas rencinin motivasyonu uyarandr. retmenlerin ounluunun bu grevi yerine infn fiziksel dzenini renme ortamna gre "genellikle" ), % 4' "hibir zaman" byle bir etkinlikte bulunmadklarn Airum renme etkinlikleri asndan olumlu bir retmen abilir. retmenlerin % 35'i "genellikle" bir ders saati gncel olaylardan bahsettiklerini belirtmilerdir. % 17'si bahsettiklerini, % 3' ise "hibir zaman" deinmediklerini m retmenlerin ders anlatrken konular gncelletirdii ^genellikle" nceki konular hatrlattklar, % 3'nn ise "hibir "l hatrlatma gereini hissetmediklerini belirtmektedirler, anlatlacak konunun nemi hakknda rencileri "genellikle" nn "hibir zaman" konunun nemi hakknda bilgi vermedii edirler. Bu da snf ynetimi davran asndan genelde gsterdikleri eklinde yorumlanabilir. n snf ii uygulamalarda, rencilerin aktif anlamalarn ara gere kullanm ve kullanm dzenini "genellikle" lrler. Snfta retmenlerin %32'si "bazen", %32'si "ara likle" istenmeyen renci davranlaryla karlatklarn n %6's "hibir zaman" rencilerin istenmeyen davran her zaman" rencilerin istenmeyen davran gsterdiklerini n snf ii kurallar belirlemede renciye istenilen dzeyde ii, kurallar yalnzca kendisinin koyduu eklinde nlerin snf ortamnda yeterince istenmeyen davranlarla 0e yorumlanabilir. lamalarda zaman kullanmn olumsuz ynde etkileyebilir. 85 Tablo 2 incelendiinde, retmenlerin %47'sinin "genellikle" yeni bir konuya geite renciyi motive etmek iin dikkat ekici etkinlikler yaptn; %4'nn ise "hibir zaman" byle bir etkinlikte bulunmad grlmektedir. renci retmen ilikileri ve snf ortamn dengede tutmada retmenlerin ("her zaman" %41, "ou kez" %40) baarl olduklar grlmektedir. Bu durumda retmenin paylamc bir snf ynetimi anlay sergiledii sylenebilir.

Oysaki istenmeyen davranlar ynetme konusunda ayn tablodaki verilere bakldnda retmenin yeterince baarl olduunu sylemek gtr. retmenlerin dersi zamannda dersin amalarna uygun bir ekilde zaman verimli kullanarak eitim ve retim etkinliklerini gerekletirdikleri grlmektedir. retmenlerin %45'i bu etkinlii "genellikle" yapabildiini ifade ederken %39'u da "her zaman" bunu yaptn sylemektedir, %3' ise zaman dersin amalarna uygun verimli kullanamadn belirtmektedir. Bu durum retmenin kiisel ve mesleki zelliklerinden kaynaklanabilir. Dier taraftan retmenlerin %50'si dersi planlanan zaman dilimi ierisinde "ou kez" tamamlayabildiini, %32'si "her zaman" bu eylemi gerekletirebildiini sylemektedir. Yine retmenlerin %3' dersi planlanan zaman dilimi ierisinde amalara uygun ileyemediinden ve plan yetitiremediinden yaknmaktadr. lenen konunun anlalp anlalmadn lme eylemi retmenlerin %60' tarafndan "ou kez"%12'si tarafndan "her zaman"yapldn belirtmektedirler. Genel olarak snf ii uygulama etkinliklerini retmenlerin ounluu "ou kez" ve "her zaman" zaman etkili kullanma asndan uygun davran sergiledikleri eklinde ifade edilebilir. nc Alt Probleme likin Bulgular Snf i ve Planlama Etkinliklerinde retmenlerin Kulland Ortalama Zaman Srelerine Gre retmen Grleri 86 3. retmenlerin Gnlk Ders Plan Yapmaya Ayrlan Zamana Gre lar 20' 10' Hi 43 % 24 35 % 19 %

ilerin %53'nn gnlk ders plan yapmak iin 30 dakika , %24'nn 20 an ayrmalar, bir ders saati iin bu kadar sre ayrmalar zaman kullanm Olumlu bir katk olarakdnlebilir. ilerin %19'unun 10 dakikann altnda plan iin zaman ayrmalar yaplan erii hedeflerin anlatlan konuya uygun tespiti hakknda tereddtler lir. Bu durum ayn zamanda zaman etkin kullanm asndan uygun r. retmenlerin Ders ncesi Ara Gere Temin Etmeye Ayrlan Zamana rlmlar 3' % 39 f 49 % 27 Hi f 8 % 4

in ders ncesi uygun ara gere temin etmek iin %30'unun 10 dakika, dakika , %27 'sinin 3 dakika ayrd, %4'nn ders ara gereci temin girdii grlmektedir. Ders saati inde retmenlerin Yoklamay Kendileri Yaptnda Zamana Gre Dalmlar 3' Hi % % 103 57 iinde retmenlerin yoklamay kendilerinin yaptnda %3'nn 7 inin 5 dakika , %57'sinin 3 dakika zaman kulland, %4'nn yoklamay 87 kendisi yapmad grlmektedir.retmenlerin rutin grevlerinden biri olan yoklamann nemli bir zaman ald grlmektedir. Bu noktada retmenlerin snf ii kurallar ve grev paylamlar ile ilgili gerektii gibi ynlendirme yapmad ayrca renci mevcutlarnn kalabalk olduu bununda yoklamaya daha fazla zamann ayrlmasna neden olduu sylenebilir. Tablo 6. Bir Ders Saati inde retmenlerin dev Kontroln Kendisi Yaptnda Kullanlan Zamana Gre Dalmlar 7' f % 5' f % 3' f % Hi f %

79

43

57

31

31

17

15

retmenin dev kontroln kendisi yaptnda %43'nn 7 dakika, %31'inin 5 dakika , %17'sinin 3 dakika zaman kulland; %8'inin dev kontrol etmedii veya gnlk dev vermedii grlmektedir. Tablo 7. retmenlerin Bir Ders Saati inde dev Kontroln Grevli renci Yaptnda Kullanlan Zamana Gre Dalmlar 7' f 27 % 15 5' f 17 % 9 3' f 23 % 13 Hi f 115 % 63

dev kontroln grevli renci yaptnda retmenlerin %15'inin 7 dakika, %9'unun 5 dakika,%13'nn 3 dakika zaman kulland; %63 nn ise renciye dev kontrol yaptrmad grlmektedir. Her iki tablodaki verilere bakldnda retmenlerin dev kontrol iin rencileri grevlendirmeyi doru bulmadklar, rencinin ev almasnn deerlendirilmesinin yaplmas asndan nemli bulduklar sylenebilir. Her iki tabloda kullanlan zamana bakldnda, dev kontrolnn olduka zaman ald sylenebilir 88 I. Bir Ders Saati inde retmenlerin rencileri Selamlamak ve Motive tllm Kurmak in Kullanlan Zamana Gre Dalmlar 83 % 46 1' 54 30 Hi % teri selamlamak ve motive edici iletiim kurmak iin retmenlerin %21'inin 5 ; %46'snn 3 dakika, %30'unun 1 dakika zaman ayrd; %3'nn hi zaman i grlmektedir.retmenlerin rencileri selamlayarak , motive edici kurmak iin kullandklar zaman, rencilerin derse katlm ve alglama rlni etkileyeceinden zamann etkili kullanmna olanak tand, dersin na ulama konusunda olumlu sonular ortaya koyduu sylenebilir.

), Bir Ders Saati inde retmenlerin Gncel Olaylardan Bahsetmek iin ;lan Zamana Gre Dalmlar 3' 73 % 40 1' 33 % 18 Hi 19 % 10 nlerin %31'inin gncel olaylardan bahsetmek iin 5 dakika; % 40'nn 3 dakika, n 1 dakika zaman kulland; % 10'unun ise gncel olaylara hi zaman 10 grlmektedir. retmenlerin gncel olaylardan bahsetmesi rencilerin duyarlln, derse katlmnn artmasn salayacandan dolay ders etkili kullanlmasn saladklar sylenebilir. . Bir Ders Saati inde retmenlerin nceki Konular Hatrlatmak in i Zamana Gre Dalmlar 5' f 91 % 50 3' f 37 % 20 Hi f 10 % 6

ncelendiinde; nceki konulan hatrlatmak iin retmenlerin % 50'sinin 5 %24'nn 7 dakika, % 20'sinin 3 dakika yeni konuya balamadan nce bir uyu deiik yntemlerle hatrlattklar, retmenlerin % 6'snn ise byle bir hi zaman ayrmad grlmektedir. 89 Tablo 11. Bir Ders Saati inde rencileri Anlatlacak Konunun Ama^>c v Hakknda Bilgilendirmek in Kullanlan Zamana Gre Dalmlar 5' 3' 1' Hi

f 61

% 33

f 92

% 51

f 25

% 14

f 4

% 2

Tablo 11 incelendiinde, rencileri anlatlacak konunun ama3c ha bilgilendirmek iin, retmenlerin %50'sinin 3 dakika %34'nn 5 dakikaca/o14' dakika zaman ayrd, %2'sinin ise hi zaman ayrmad eklinde retf*tmenlr belirtmektedirler.Tablo 11'den elde edilen bulgulara bakldnda retme ounluunun "rencilere anlatlacak konulara" ilikin ncedenn re bilgilendirmedikleri anlalmaktadr. Tablo 12. retmenlerin Bir Ders Saati inde Eitim retim Ort/tamn stenmeyen renci Davranlarn Dzenlemek in Kullanlan Z&aman Dalmlar 10' f 21 % 12 7' f 45 % 25 3' f 103 % 57 Hi f 13 % 7

Tablo 12 incelendiinde retmenlerin %57'sinin eitim retim ortamna bozan istenmeyen renci davranlarn dzenlemek iin 3 dakika zaman kulland %12'si ise 10 dakika zaman kullandklar %6's ise snfta eitim retim cPrtamn" renci davranlarn dzeltmen iin zaman kullanmadklar ya da sn "f ortam' eitim-retimi bozabilecek renci davranlaryla karlat Jramad belirtmektedirler. Tablo 13. retmenlerin Bir Ders Saati inde lenen Bir Konudan*^ Yeni K Geite rencilerin Dikkatini Toplamas iin Kullanlan Zamana Dalmlar 5' f 41 90 retmenlerin yeni konuya geite, %51'inin 3 dakika, %23'nn ise 1 dakika zaman kullandklar grlmektedir, ise, yeni konuya gei iin zaman kullanmadklarn nlerin ounluunun yeni konuya geite zaman olumlu r. Mtl inde retmenlerin Sz Hakk Verdiinde renciler Zamana Gre Dalmlar Hi f% retmenlerin % 52'sinin 10 dakika, % 23 'nn 5 dakika, % ncilere bir ders saati ierisinde renme etkinlikleri iin sz irler. retmenlerin % 3'nn ise % 23 3' f 92 % 51 1' f 41 % 23 Hi f 8 % 4

rencilere bir ders saati Girmedikleri ya da byle bir etkinlik iin zaman harcamadklar fn Bir Ders Saati inde Okul Ynetimince Duyuru Amal Geen Zamana Gre Dalmlar Hi f 29 % 16

, retmenlerin % 39'u 1 dakika, % 29'u 2 dakika, % 19'u da r bir ders saati ierisinde kesintilerin olduunu fenlerin % 16's ise "duyuru amal" ders saati ierisinde bir beilrtmektedirler.Duyuru amal kesintilerin ders saati iinde Sm etkinliklerini aksatabilecei, dolaysyla bir ders ; srenin kullanmn olumsuz etkileyecei sylenebilir. in Bir Ders Saati inde Derste lenen Konunun !lp Anlalmadn lmeye Ayrlan Zamana Gre Hi % 91 Tablo 16 incelendiinde, retmenlerin %48'i dakika, %36's 7 dakika, %13' 3 o ders saatindeki ilenen konunun anlalp anlalmadn belirlemek iin etkinlikleri dzenledii, geri besleme yapmak iin rencilerden dnt ald belirtmektedirler. retmenlerin % 3' ise byle bir etkinlikte bulunmad belirtmektedirler. Tablo 17. Bir Ders Saati inde retmenlerin Anlatm in Kullandklar Gre Dalmlar 30' f 69 % 38 20' f 83 % 46 15' f 28 % 15 Hi f 2 % 1

Tablo 17 incelendiinde, retmenlerin % 46's 20 dakika, %38'i 30 dakika, % 15'l dakika bir ders saati iersinde konu anlatm na zaman ayrdklarn belirtmekt retmenlerin %1'i ise bu konuda gr belirtmemilerdir. retmenlerin ta yaknnn bir ders saati iersinde konu anlatmnda ayrlmas gereken sreden fazla sre kullandklar, bu da retmenlerin retmen merkezli bir yaklamla etkinliklerini gerekletirdikleri eklinde yorumlanabilir. Drdnc Alt Probleme likin Bulgular

retmenlerin mesleki kdemlerine gre sn fta zaman ynetimini etkileyen pl ve snf ii uygulama etkinliklerine ilikin grlerinin tek ynl varyans analizi. Tablo 18. Kdem Faktryle lgili Tek Ynl Varyans Analizi FAKTR KT Sd KO F P 0.29 39.66 39.96 2 179 181

ZAMAN YNETM Gruplar aras Grup ii Toplam 0.14 0.22 0.67 0.51 SINIF UYGULAMA 179 181 0.10 0.24

Gruplar aras Grup ii Toplam 0.40 0.66

0.2O 44.50 44.7 1 2 2 179 181 0.67

PLANLAMA Gruplar aras Grup ii Toplam 0.30 2.23 0.11 92

1.34 54.05 55.40

fal olarak retmenlerin aldklar puanlar arasndaki farkll Nlan varyans analizi testi sonularna gre; zaman ynetimi 0.67, p>0.05.) gruplar arasnda anlaml bir fark yoktur. I uygulamalar, (F(2/181) ).05.) fark yoktur. : 0.40, p>0.05) ve planlama asndan da irna gre snfta zaman ynetimini etkileyen planlama ve snf ine ilikin grlerinin tek Ynl Varyans analizi Jyle lgili Tek Ynl Varyans Analizi KT Sd KO F P 1.15 38.80 39.96 0.75 43.95 44.71 2.56 52.83 55.40 2 179 181 2 179 181 2 179 181 0.57 0.21 0.37 0.24 1.28 0.29

Gruplar aras Grup ii Toplam 2.67 0.07 Gruplar aras Grup ii Toplam 1.53 0.22 8 Gruplar aras Grup ii Toplam 4.35 0.01

l olarak ortaya kan farkllklar belirlemek amacyla yaplan (Zaman ynetimi (F(2/181) = 2.67 , p>0.05) ve snf ii uygulamalar 5) a s ndan fark yoktu r. Iplanlamaya dayal olarak anlaml bir fark vardr, (F(2/181) = 4.35, [nereden kaynaklandn belirlemek amacyla Post Hoc-Scheffe L Afada bu testin sonular grlmektedir. 93 Tablo 20. Scheffe Testi Sonular DEKEN BRAN BRAN FO P

ZAMAN YNETM Szel Alan

Saysal Alan 0.08 0.55

Gz. San-Bed. Et. 0.25 0.08 Saysal Alan Szel Alan -0.08 0.55

Gz San-Bed. Et. 0.17 0.33 Gz. San-Bed. Et, Szel Alan Saysal Alan -0.17 0.33 SINIF UYGULAMA Szel Alan Saysal Alan 0.09 0.48 -0.25 0.08

Gz. San-Bed. Et. 0.18 0.3 Saysal Alan Szel Alan -0.09 0.48

Gz. San-Bed. Et. 0.08 b.77 Gz. San-Bed. Et. Szel Alan Saysal Alan -0.08 0.77 PLANLAMA Szel Alan Saysal Alan 0.05 0.84 -0.18 0.3

Gz. San-Bed. Et. 0.38* 0.01 Saysal Alan Szel Alan -0.05 0.84

Gz. San-Bed. Et. 0.33* 0.05 Gz. San-Bed. Et. Szel Alan Saysal Alan -0.33* 0.05 Planlamaya dayal olarak ortaya kan farkllklar szel alan retmenleri ile gzel sanatlar-beden eitimi retmenleri arasnda olduu grlmektedir, FO = 0.38, p<0.05. Bu fark szel alan retmenlerinin dierlerinde daha yksek puan almasndan kaynaklanmaktadr. Grlen dier farkllk ise saysal alan retmenleri ile gzel sanatlar-beden eitimi retmenleri arasndadr, FO = 0.33, p<0.05. Bu fark da saysal alan retmenlerinin dierlerinden daha yksek puan almasndan kaynaklanmaktadr. Planlama etkeninde szel/saysal alan retmenleri, gzel sanatlar ve beden eitimi retmenlerinden daha yksek puan almlardr. Bu durum, szel ve saysal retmenlerinin derslerinin anlamaya dayal olmas, mfredatlarnn youn olmas,, renciyi yetitirme tela ierisinde daha fazla zamana ihtiya duymalar sylenebilir. Beden eitimi ve gzel sanatlar derslerinde ise yetenee dayal, snav sisteminden fazla etkilenmeyen mfredatlar asndan yllk plan yetitirme tela yaanmamaktadr. Bu derslerdeki uygulama tekniinin de etkisiyle retmenlerin planlama zerinde younlamad sylenebilir. -0.38* 0.01

retmenlerin cinsiyetlerine gre snfta zaman ynetimini etkileyen planlama ve snf ii uygulama etkinliklerine ilikin grlerinin tek ynl varyans analizi. 94 21. Cinsiyete Dayal Grup Farkllklar iken ' Ynetimi Cinsiyet 12 N 67 115 Ort 3.65 3.54 S 0.461.53 0.47 0.13 i Uygulama 67 115 3.52 3.44 0.521.06 0.48 0.29 67 115 3.90 3.73 0.50 0.58 1.96 0.05 Cinsiyet faktrne dayal olarak yaplan karlatrmada; zaman ynetimi, t = 0.05 ve snf ii uygulamalar, t = 1.06, p>0.05 asndan anlaml farklkllara mamtr. Ancak planlama deikeni asndan bakldnda anlaml bir farka mtr, t=1.96, p<0.05. Bu fark bayan retmenlerin puanlarnn (Ort = 3.90, Ss = erkek retmenlerin puanlarndan (Ort = 3.73, Ss = 0.58) daha yksek ndan kaynaklanmaktadr. fiaetkinliklerine ilikin;

Jretmenlerin %45'i 'genellikle' yllk plana uygun hareket ettii sonucuna rlmtr. Jretmenlerin %47'sinin 'genellikle' gnlk plan ile amalara ulalabilecek man dengeledii grlmtr. Jretmenlerin %46'snn 'genellikle' planlamada rencilerin bireysel rkllklarna uygun retim etkinliklerini belirledikleri grlmektedir, retmenlerin %51'inin 'genellikle' konunun ieriine uygun retim etkinliklerini nda belirttikleri anlalmtr.

retmenlerin %39'unun 'genellikle' ders konusu ile ilgili ara-gere ve Izemeleri snfa girmeden nce temin ettikleri grlmtr. "etmenlerin %57'sinin 'her zaman ', %32'sinin 'genellikle' yl sonunda ders ramn yllk plana uygun tamamladklar grlmektedir. 95 Snfta zaman kullanmn etkileyen uygulamalar ve kullanlan zamana III 1. retmenlerin %44'nn 'genellikle' yoklamay her zaman kendilerinin grlmektedir. retmenlerin % 21'inin de 'her zaman' yoklamay yaptrd grlmektedir. 2. retmenlerin %46'snn 'her zaman' gnlk dev kontroln ke yapt grlmektedir. 3. retmenlerin %40'nn 'her zaman' rencilerle iyi iletiim ku grlmektedir. 4. retmenlerin %35'inin 'genellikle' snf dzenini renme ortamn sa ekilde dzenledii grlmektedir. 5. retmenlerin %35'inin 'genellikle' gncel olaylardan bahsettii grl Bu durum iin retmenlerin yarsna yaknnn 3 dakika zaman kull grlmektedir. 6. retmenlerin %45'inin 'genellikle' nceki konular hatrlatmaya ayrdklar grlmektedir. 7. retmenlerin %40'nn 'genellikle' rencileri anlatlacak konunun i amac hakknda bilgilendirdii grlmektedir. Anlatlacak konunun amacn aklamaya zen gsteren retmenlerin %51'inin 3 dakika kullandklar grlmektedir. 8. retmenlerin %43'nn 'genellikle' ara gere ve malzemelerin kullanm dzenine zen gsterdikleri grlmektedir. 9. retmenlerin %32'sinin 'ara sra', ayn yzde ile eitim retim ortamn istenmeyen renci davranlar ile karlamad grlmektedir. ste renci

davranlar ile karlaan retmenlerin % 57'sinin davranlarn dzenlemek iin 3 dakika zaman kullandklar grlmekt 10. retmenlerin %47'sinin 'genellikle' ilenen bir konudan yeni konuya rencilerin dikkatini toplamaya zen gsterdikleri grlmektedir. 11. retmenlerin %41'inin 'genellikle' rencilere derse katlm konuur ans tandklar grlmektedir. 12. retmenlerin %41'inin 'genellikle' snf ii retmen renci ilikilerini tuttuklar grlmektedir. 13. retmenlerin %50'si 'genellikle' dersi planlanan zaman dilimi i gerekletirdii grlmektedir. 14. retmenlerin % 50'sinin 'genellikle' ders saati ierisinde duyuru kesintilerle karlamadklar grlmektedir. 15. retmenlerin %60'nn 'genellikle', %12'sinin "her zaman' ilenen anlalp anlalmadn ltkleri grlmektedir. 16. Kdeme gre zaman ynetimi, snf ii uygulama ve planlama etkinliklerine retmen grleri arasndafark olamad grlmektedir. 96 I varyans analizinde zaman ynetimi ve snf ii uygulamalar r. Brana gre szel alan ve saysal alan retmenleri ile baden eitimi retmenleri arasnda planlama etkinliklerine lmektedir. Idayal olarak yaplan karlatrmada zaman ynetimi ve snf iandan farkllk yoktur. Cinsiyete gre bayan ile erkek Nida planlama etkinliklerine ilikin fark olduu grlmektedir, in, erkek retmenlerden daha dzenli plan yaptklar ftlrilmesi ynnde ders sresinin nasl kullanlacan 11*plan hazrlanmaldr. retim etkinliklerinin yanna ne kadar sre ayrlaca n sonuna etkinlikleri ve bunlara ayrlacak zaman gsterir bir zellikleri iyi belirlenmeli ve derste yaplan retim lasnda bu zellikler dikkate alnmaldr, nce renci niteliklerine ve konunun zelliine uygun iller her snfta hazr bulunmaldr. ' ve materyaller rencinin aktif renmesini salayacak Hr. )inda konuyu, amalar ve yntemi ile ksaca tantmal, etkinliklere dikkat ekerek genleri gdlemelidir. jrak almalar yakndan takip etmeli renci ile fiziksel jri sonunda gerekleen davranlar karlatrlmaldr. 1 J

97 KAYNAKA Balolu, N. 2001. Etkili Snf Ynetimi. Ankara: Baran Ofset. Baar, H. 2001. Snf Ynetimi. Ankara: Pegem A Yaynlar. Covey, R. S.. 2000. nemli lere ncelik. (ev: Osman Deniztekin).! Varlk Yay. Demirel, . 2002. retme Sanat, retimde Planlama ve Deeri Ankara: Pegem A Yaynlar. Ekici, Glay. 2002. "retim Ynetimi". Snf Ynetimi. (Editr: Emin Ankara: Pegem Yaynlar. Erdoan, . 2001. Snf Ynetimi. stanbul: Sistem Yaynclk. Nural, E. 2002. "Okul ve Snf Ortam". Eitim zerine. (Editr: Erdal T Ankara: topya Yay. engl,P.1993.Ynetimde Zaman Etkili Olarak Kullanma,Trk H Dergisi, 43 (1) Yrd.Do.Dr. Ahmet STN: Lisans ve lisans-st al Hacettepe niversitesinde tamamlayan aratrmac halen Amasya Fakltesinde Eitim Bilimleri Blmnde retim yesi olarak alm ilgili fakltede dekan yardmcl grevini de yrten arat yaynlanm bir ok almas vardr. 98 LARININ RETMENLK MESLENE V ENDELER . Eitim Fakltesi lkretim Bl. dersi retmen adaylarnn retmenlik mesleine ynelik mektir. retmenlik mesleine kar tutumlar ve endielerinin tespit lerin yaplmas onlarn gelecekte ki baarlarn olumlu Ifma bu amaca ynelik olarak yrtld iin gerekli ve inlamak ve ortadan kaldrmak amal aratrmalar uzun Bu aratrmalarn altn izdii nokta, retim hakkndaki bir retmen olma ihtiyacn ortaya karmasdr. sini artrmak isteniyorsa retmenin kiilii, mesleki mesleine ynelik tutumlarnn yeterli bir dzeye getirilmesi tlismay gerektiren retmenlik mesleinde baarl olmak I Vi steyerek yapmak ok nemlidir. Bir meslei sevmek, o Ielern ortadan kaldrlmas ile dahada artacaktr.

iek olay) yntemi kullanlmtr. Bylece, aratrlan konu _ inlemesine incelenme yaplmtr. Bu metodolojiye uygun indle anketi, tutum lei ve yar yaplandrlm mlakatlar 2003-2004 eitim-retim yl gz dneminde Atatrk lir Eitim Fakltesi Fizik retmenlii program son 96 renci oluturmaktadr. retmenlik mesleine ynelik Pehets'in (1999) "Beden eitimi retmenlerinin retimle itelerinden Trke'ye uyarlanm olup, alfa gvenirlik 99 katsays 0.83 tr.retmenlik mesleine ynelik tutumu lmek amacyla tutum lei Aksar ve Erdem (1987) tarafndan gelitirilmi olup alfa katsays 0,80 dir. retmenlik mesleine ynelik endie anketi on be, beli sorudan olumaktadr.retmenlik mesleine ynelik tutum lei ise, on tipi ve bir ak ulu sorudan olumaktadr. Endie anketi ve tutum lei analizinde, her bir maddede seilen seeneklere olumsuzdan olumluy srasyla 1, 2, 3, 4 ve 5 puanlar verilirken, tutum leinde olumsuz puanlamas bunun tersi eklinde alnarak her bir madde ve anket ve tutum geneli iin ortalama puanlar hesaplanmtr. BULGULARveYORUM Aratrmann bulgular ve yorumlar, retmenlik meslei ile ilgili endie an retmenlik mesleine ynelik tutum leinden ve yrtlen mlakatlaedilenler olmak zere balk altnda verilmitir. retmenlik Meslei le lgili Endie Anketinden Elde Edilen Bulgular rencilerin retmenlik mesleine ynelik tutum anketinden aldklar ortalamas 2,07 olarak hesaplanmtr. Bu deer "biraz endielenirim" (1, kategorisine girmektedir. Buradan, rencilerin retmenlik mesleine y endie tadklar sylenebilir. retmen adaylarnn endielerinde grev ile ilgili maddelerin ortalama pu kiilik ile ilgili maddeler de 2,04 ve atma ile ilgili olanlarda ise 1,97 belirlenmitir. Bu alanlarn nde de retmen adaylarnn "biraz endielen! 2,59)" kategorisinde bir endie tadklar grlmektedir. Bu durum fizik r program son snfnda ki rencilerin retmenlik mesleini yerine getirmede endielerinin olmadn gstermektedir. retmenlik Mesleine Ynelik Tutum leinden Elde Edilen Bulgular retmenlik mesleine kar tutum leinden alnan puanlarn genel ortala olup "katlyorum" (3,40-4,19) kategorisinde yer almaktadr. Bu durum fizik adaylarnn retmenlik mesleine kar olumlu tutum ierisinde o gstermektedir. retmen adaylarnn tutum lei sonunda yer alan "Fizik retmenlii semenizde etkili olan faktrleri yaznz" sorusuna verdikleri cevaplardan, a be'te ikisinden aznn bu blm "fizik dersine kar ilgi duyma ve sevme" tercih

ettiklerini gstermektedir. Bu durum, retmen adaylarnn ounun istekleri dnda ve sevmeden etikleri grlmektedir. 100 Bulgular nu ve elde edilen bulgular aada verilmitir. olduktan sonra alannla ilgili i bulma konusunda ksaca aklaynz. . 2 renci ise "hayr" cevab vermitir. Buradan fizik lun i bulma kaygs tadklar grlmektedir jr Milli Eitim Bakanl (MEB) bnyesinde herhangi bir dndklerini belirterek, buraya atanabilmek iin yaplan Siltav'ndan (KPSS) ok yksek puan almalar gerektiini ve Jnu belirttiler. Yine bu renciler snavda baarl olup MEB Olarak atanamamalar durumunda zel dershanelerde IMade etmilerdir. illerden biri ise "MEB kadrolarna atanamaz isem bir yl zel ders vermeyi veya zel bir dershanede almay i veren rencilerden biri "Yksek puan alp MEB kadrolarna 'derken, dieri ise "Benim zel sektrde iim hazr zel bir 'eklinde bir gr ifade etmitir. un olduktan sonra karlaabileceinizi dndnz en aklaynz. kalma derken, 4 tanesi ok kalabalk snflarda retim nilerdir. Hiniz sresince alm olduunuz eitim-retimin fizik yeterli olduuna inanyor musunuz? Eksiklikler varsa ilklerim var derken, 3 renci kendini yeterli grdn eksiklerim var diyenlerden bir ksm geometrik optik ve tn iyi anlayamadklarn belirtmilerdir. I ok iyi renemediklerini ifade etmilerdir. rencilerden verilebilirdi" eklinde bir ifadede bulunmutur. 101 I SONU VE NERLER Aratrmann bulgularndan aadaki sonular karlmtr. 1. rneklemi oluturan fizik dersi retmen adaylarnn retmenlik ynelik byk endie tamadklar belirlendi. Bu durum onlarn meslee ynelik tutumlarnn olumlu olmas sonucunu gerektirmekti sonu almada ortaya kmtr. Bu durum onlarn iyi birer olabileceklerini gstermesi asndan nemlidir.

2. retmen adaylarnn en fazla "kalabalk snflarda alma" konusundtj duyduklar tespit edildi. Belika'da yaplan bir aratrmada kalabalk yeni retmenlerin yannda tecrbeli retmenleri de endi belirlenmitir (Meek ve Behets, 1999). 3. Fizik retmen adaylarnn ou yksek renimde aldklar eitin retmeni olabilmeleri iin yeterli olmadn belirtmi olsalar da, retmenlik mesleine kar olumlu tutum tamalar, endielerinin az yetersiz olduklar alanlar tam ifade edememeleri onlarn retmenlik baaryla yrtebileceklerini gstermektedir. 4. Fizik retmen adaylarnn ounun blmlerini isteyerek ve semedikleri tespit edilmitir. Erjem'de (2000) yapt bir aratrmada l ocuklarnn retmenlik mesleini semeleri konusunda r oynadklarn belirlemitir. 5. Fizik retmen adaylarnn % 83 nn mezun olduktan sonra konusunda endie duyduklar belirlendi. Bu duruma, MEB tarafndan I her yl az sayda retmen atamas yaplmas ve bu blmden m renci saysnn fazla olmas etkili olmaktadr. Bu sonulardan hareketle aadaki nerilerde bulunulmutur. 1. Eitim fakltelerinde benzer almalar yaplarak rencilerin meslei ile ilgili endie ve tutumlar belirlenmeli, endielerin gic ynelik etkinliklerin yrtlmesi daha etkili retmenlerin eitim sil katlmasna yardmc olacaktr. 2. retmen adaylar, retmenlik uygulamas ve snf ynetimi dersindel snflarda retim ve snf ynetimi konularnda daha iyi yetif salanmaldr. 3. Fizik retmenlii programn tercih eden rencilerin ounun severek semedikleri grlmektedir. rencilerin fizik blmn tercih hatasnn nc srada yer almas, ounun blmlerini st severek tercih etmi olmamalar, onlara ortaretimde meslek] konusunda iyi rehberlik hizmeti verilmediini gstermektedir. Bu rencilere ortaretimleri sresince meslek seimi konusunda rehberlik hizmetleri verilmelidir. 102 (lik retmenlii blmden mezun olanlarn ounluu artlarnda retmen olarak Milli Eitim Bakanl adrlar. Bu nedenle fakltelerin bu blmlere alnan llmas, mezun olanlarn ya zel sektrde almaya ya da jramlarna ynlendirmeleri yararl olacaktr. Ayrca, MEB llin dolmas ve yeni mezunlarn istihdam edilemeyecei zel retim kurumlarnn tevik edilerek, eitimin yeni mezunlarn zel sektrde istihdam edilmesi jm, ayn zamanda eitimin kalitesinin artmasna da katk I 103 KRESELLEME VE ETM Arzu CAR

Atatrk Eitim Dernei Kreselleme son dnemin en gzde konularndan birini oluturmakta, a siyasi evrelerde eitli boyutlaryla tartlmaktadr. Gnmzde kre dnya lkeleri arasndaki ekonomik, siyasal ve sosyo-kltrel ilikilerin yayg gelimesi, maddi ve maddi olmayan deerlerin, bu deerler erevesinde birikimlerin ulusal snrlar aarakdnya apnda yaylmas anlamna gelme Kreselleme olgusu, sadece ekonomik ve siyasal alanda ortaya kan ttr deildir. Ekonomiler ve lkeler arasndaki iliki ve etkileimlerin artmasyla; yaamn kltr, hukuk, eitim ve elence gibi birok alan da ayn srecin girmektedir. Kimi yazarlar kresellemenin ok daha nceden balayan bir srecin deva alglarken kimi yazarlar da gemitekinden farkl, zellikle son eyrek zellikle enformasyon teknolojileriyle ne kan bir sre olduunu belirtmek 1990'l yllarn dnyas 1950'li yllarn dnyasndan olduka farkldr. zellikle yl iinde Dnya'da kreselleme ve Rekabete dayal piyasa ekonomisinin yannda 1990'l yllarda Japonya'nn dnya ekonomisinde stlendii roln bilgi-ilem teknolojilerindeki gelimelere bal olarak bilgilerin ok abuk yay teknoloji alannda ortaya kan uluslararas rekabet dnya ekonomisinde gelimelere neden olmutur. Ortaya kan kresel rekabet, yerel ve blgesel dzeyde rekabeti de younl Artk Dnya'da sermaye, bilgi, teknoloji, hammadde ve onlar kadar yksek emek transfer edilebilmekte, bu durum uluslararas rekabetin iddetini uluslararas pazar ile yerel pazarlar ayrlmaz bir btn oluturmakta, ekonomiye mdahale alanlarnn darald gzlenmektedir. Devlet bte kapatmak ve gelir salamak yannda ekonomik etkinlii arttrmak abas sektr ile rekabet halinde olduu alanlardan ekilmekte ve ekonomik fi yeniden dzenlemektedir. Kreselleme srecini simgeleyen oluumlar; blgesel btnleme, yerel zelletirme olarak nitelenebilir. 104 in Faktrler kmasnda ok sayda faktrn etkisi olmutur. Bu S grupta toplamak mmkndr. Bunlardan birincisini deolojik faktrler, ncsn ise ekonomik faktrler flda toplumsal sreleri sadece teknolojiye indirmek ar teknolojik determinizme ynelik eletirileri sakl tutarak, ijlnin etkisini inkar etmek de mmkn deildir. Srecinde yeterli koul deildir; ancak olmazsa olmaz Olaanst bir hzla ucuzlayarak yaygnlk kazanan uluslararasndaki deiim/etkileim srecinde, kresel !r. ki patlama, kresel mali piyasalarn geliimine ivme gnmzde de hzlanarak devam etmektedir. deoloji jnun yklmas sonrasnda liberal piyasa ekonomisine litr. Nitekim ksa bir srede tm maliyetine ramen, eski , piyasa mekanizmas

sreci iinde, serbest ticaretin ve rndan yararlanma abas iine girmilerdir. Bir dier snn ardndan, kresellemenin nndeki en byk l lkelerde i piyasalarn doymas, zellikle 1970'lerdeki (lif piyasalara alma aray ile iktisadi faaliyetlerin i kreselleme srecini ortaya kartan ekonomik rmaktadr. Uluslararas i blm" erevesinde, retimi btn gn finans piyasalarnda byk miktarlarda para, bir (maktadr. Boyutlar ekonomik bir sre olarak ele alnmakla beraber, aslnda Bu srecin tek bir boyuta indirgenerek incelenmesi, makta yetersiz kalmaktadr. Bu balamda; 105 kreselleme srecinin ekonomik boyutu yannda, siyasal, sosyo-kltrel v# teknolojik boyutlar ndan da sz edilebilir. Ancak bunlar birbirinden kopuk ol Btnn paralardr ve birbirleriyle karlkl iliki ve etkileim iindedl kreselleme sreci sadece birletirme ve btnleme ynnde ilerleyin veya atmasz bir sre de deildir; ayn zamanda paralayc ve ykc n bnyesinde barndran elikili bir sretir. Toplumlararas g hareketleri hzlanp younlamakta, bata vatandalk olmak zere, birok hukuki kavramn anlam ve ierii deimektedir. ! telekomnikasyon alanlarndaki gelimeler, internet gibi oluumlarn ortay kltr alannda kresellemeyi hzlandrmaktadr. Kltrn globallemesi, geleneksel veya yeni-otantik gibi kartlklarn varlk koullarn pa modernite projesinin yaratt ulus-devlet, ulusal kltr ve ulusal kimlik birliktelii ykmakta ve devlet egemenlii sylemi dnda yeni bir kltrsl ortaya kmasna yol amaktadr. Kltrel globalleme; kresel ve yerel balar younlatrarak "merkez"i "evre"ye, "evre"yi de "merkez"e getl Bu, kresellemenin sadece homojenleme yaratan bir sre olarak iledii gelmemektedir. Ayn srete, benzerlik-aynlk ile farkllk eitliliin diya sz konusu olmakta, ulusal kimlik, ulusal kltr anrken; yerel, etnik kimlikler, evrensele ynelikdeerlerle birlikte ne kabilmektedir. Teknolojik bulularn ulam ve iletiim alanna kazandrd ivme, btn sermayenin, icatlarn, bilginin, fikirlerin, haberlerin ve yeni deerlerin t hzlandrmaktadr. Baka bir deyile, kresellemenin fiili snrlarn, g ulatrma ve haberleme alanndaki teknolojik ilerlemeler olutu Ulatrmann yelkenli gemilerle, haberlemenin de telli telgrafla yapld gre, uluslararas btnleme olgusu doal olarak ok ilerlemitir. Bununla birlikte, teknolojik ve endstriyel gelimelerin ekolojik dengedt tahribat da giderek uluslararas bir bilin ve deer oluumuna katkda bulun

Ozon tabakasnn delinmesi, doal yaamn tahrip edilmesi, asit yamurl ormanlarnn yok edilmesi gibi evre felaketleri karsnda, uluslararas giderek artan birduyarlln gelitii gzlenmektedir. Ancak kreselleme, sadece teknolojik gelimelerin doal sonucu grlmemelidir. Gelien teknolojileri reten ve kullanan toplumlarn temel si 106 mik politikalar ve ekonomik sistemleri de yaplacak dr. uluslararas sivil topluma, snrlar tesinden ilgilerini nsanlara bir zemin salamaktadr (Sorunlar paradoksal bir atmay bulunduran bir sretir. lkeler de, sektrler arasnda da sektr iinde de kaybedenler ve birlikte barnmaktadr. Kreselleme srecinden lkeler, kiiler asndan kazanan ve kaybedenler bulunmaktadr, kreselleme srecinin yaratt toplumsal eitsizliklere ilikin dr. Bunun yannda kreselleme srecinde kurallarn nerilerinin hayata geirilmesine dair ciddi tartmalar C p hz kazanmasnda enformasyon teknolojilerinin nemli bir rol li yllarda hz kazanan enformasyon teknolojilerinin ve tketiminin krize girmesi retimin yapsnda ciddi beraberinde getirmitir. Bilgi ve hizmet ileri ve iileri kazanrken mavi yakal iiler, ve imalat ileri eski nemlerini Jr. faktrlerinin ne kmas sanayi toplumunun mavi yakal i ve belirli sektrler dnda firmalar klme yoluna . bu sre beyaz yakal bilgi iisine olan talebi arttrrken istihdam srecinin dnda kalmtr. Yaanan gelimeler ekte olan lkelerde isizlik sorununu ortaya karmtr, alan son derece vasfl, eitimi , yaratcl, mobilitesi mden kazanl kan grubu oluturmaktadr. yetimi insan gcnn giderek en stratejik g haline , eitim, birincil ncelikli planlama ve yatrm alan olarak 107 lkeler, uzun vadeli ve salam temellere dayal bir bymenin gerei oldl altyap ve insan sermayesi oluturma stratejisinin znde de bulunmaktadr. Bu balamda, kresellemenin ve yeni ekonominin kurallarna uyu n koulunu eitime verilen nem ve eitime yaplan yatrmlar olutur Kresellemenin sunduu gelime olanaklarndan yararlanmak ve arkt ierdii dengesizliklerden etkilenmemek iin Trkiye'nin eitim sistemini yeniden ekillendirmesi gerekmektedir.

Balangta "bilgi toplumu" kavram ile dile getirilen ve gnmzde kr belki de en nemli motoru saylmas gereken enformasyon teknolojileri, ancak yksek nitelikli bir nfus sayesinde kendisine mal edebilecei yeni dnyas sunmaktadr. Mevcut durum itibariyle Trkiye, yksek nitelikH yaratmay hedeflemek yle dursun, dar politik ekimelerle eitli bask g odaklarnn kar kavgalarnn gndemi igal ettii, her alanda olduu alannda da problemleri kavrayp deerlendirerek uygun zmler re" lke manzaras sergilemektedir. DPT'nn hazrlad "Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Kreselleme Komisyonu Raporu"nda Trkiye'nin gnmzdeki eitim sistemi yle tan "Halen uygulamada olan Trk eitim sistemi; uygulamada, eitimin her b geerli olmak zere toplumun kendi i dinamik gereksinim ve ynle* soyutlanm, devletsiyaset-brokrasi ls tarafndan dzenlenip y lnn herhangi birinde bir deime olduunda yn ve sylemini bu d srekli deitiren bir sistemdir." Gene ayn raporda; gnmzde retmenler ve retim yelerinin maddi yetersizliinden tr "kreselleme boyutunda gerekli bilgileri aktarabil ve kltrel gelime olanaklarndan yoksun kaldklarfna da dikkat ekilmek Trkiye'de eitime ayrlan kamu harcamalarnn GSMH iindeki pay d arasndaki sralamada en alt sralarda yer almaktadr. Bunun yan sra, 0 gc verimlilii, AB lkeleri ile karlatrldnda ok dk dzeydedir. Trk eitim sistemi, rekabeti tevik ederek baarl olan dllendirmek yeri dnceden uzak, ezberci bir eitim anlayyla ekillendirilmitir. 108 if olmann bedelini ok pahal demi ve hala demekte I toplumunu karmamas iin eitimi-beeri sermaye gerei olan biliim teknolojilerine talep yaratarak bilgi hracatn desteklemeye ynelik politikalar gelitirmesi eitim ve teknoloji balca toplumsal geliim faktrleri konusu alanlara daha ok kaynak aktarlmas ve yatrm gerei olarak salanmaldr. 21. Yzyla damgasn "l, bilginin retiminin ve dolamnn hz kazand ve bilginin m faktr olarak kltrel deerinin yansra maddi deer ve ulusal ekonomileri birbirine yaklatran, kltrleri Olgusunu balatmtr. Devam eden bu global srete ima sokulduu eitim kurumlar ve bu balamda zellikle aiyla yksekretim, an koullarna gre yeniden in herkesin her mekan ve zamanda yksekretime en edilmeli ve yaygnlatrlmaldr. 109 MZE ETM Berna STFOLU ORHON Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, Uygulamal Sanatlar E. retim Grevlisi Giri

ada eitimde, yaparak yaayarak renme metodu ile eitim o biimde kullanlmakta ve birey bu ortamda aktif olarak yer almaktadr. ~ merkezi olan mzelerde yaplan etkinlikler bu aktif eitim gerekletirmektedir. Mzelerin tm etkinliklerinin eitici deer tad bir gerektir. Ml uygarlklarda yaratlan eserlerle ve yaam biimleri ile iliki kurma, yorumlama, oyun yada canlandrma ile o an yaama ve bu yaantlar u aktif bir eitim ortam oluturmaktadr. Mzeler, kltr ve bilim tarihine ait eserleri toplayp koruma sergileme yerine getirmenin yan sra, kitaplarn ve teorik derslerin aka ortaya olgu, olay ve nesnelerin yaant iinde olumas gereken balarn da Eitimin bir rol de bilgi gelitirme yollarn oluturmak ve karlatr kazandrmak ise, mzeler derslerin aka ortaya koyamad nesnelar balar gstermesi ve sergiledikleri eserlerle yaratclk cokusunu bakmndan nemlidir. Okulun devam olarak, sanat eitimi iinde, mzede yaplan tm e bilincinin, estetik beininin olumasn, dnmeyi, renmeyi ve sen salamaktadr. Mze Eitimi Mzeler doal, tarihi, sanatsal, bilimsel deerlerle ilgili objelerin korunduu, incelendii ve sergilendii kurumlardr. Mzeler dnyann ziyaretilerin srekli gezdii yerlerdir: Sanat mzelerinde; sanat eserleri, sanat objeleri, Tarih mzelerinde; gemite yaanm nemli tarih olaylarnn a Doa tarihi mzelerinde; dnyadaki canl trleri, doaformlar, Bilim ve teknoloji mzelerinde; bulularn nasl yapld, makine gerelerin nasl alt grlebilir. Gelien bilgi toplumlarnda mzeler, yaygn eitim kurumu olarak ha hedeflemektedir. Bunu gelitirebilmek iinde yntem olarak, halkla ilikilert, dier eitim kurumlar ile iletiimi kullanmaya ynelmilerdir. 110 H, mzelerin klasik grevi olan koruma ve saklamann anlayla mze, bireye, koleksiyonunda barndrd yararn ve deerini kavratarak, bilgisini gelitirme i levini stlenir (Yavuzolu-Atasoy, 1999:147). te bu Iflevi, toplama , koruma, inceleme, deerlendirme ve Sfdnlendirici olarak biimlenmitir. ada mzeler, (ald kltr merkezleridir (Atagk, 1982:2). ezleridir. Sahip olduklar bilgilerin en anlalr ekilde Jir. Mzeleri, genelde halk, zelde uzmanlar yada ekerek dnmeye sevk ederek, aratrp inceleme (yneltmektir, eklinde tanmlamtr Atagk. Mzeler remedii, dnceyi tetikleyen ve gelitiren bir eitim f. Koleksiyonlarnda seilmi, zel deere sahip eserleri yal gc, yaratclk, beeni ve "gzel" duygusunun sil

c>| m tprogramlar hazrlayarak yada okullarn hazrladklar i dorudan gerekletirmektedirler. Mzede eitim okul I ocuklara, genlere, yallara uygun ekilde hizmet i mzelerinde yada mzedeki ocuk blmlerinde, ilgi ili, katlmc oyunlarla zenginletirilmi programlar lgilendikleri, setikleri nesnelerle alma frsat i). turlar, atlye almalar, drama uygulamalar mze 1 retmenlerle srekli temas kurarak, mze ziyaretine Mlgi verme, mze programlar, tantc malzemeler I, retmenlerden mze ziyareti sonras rapor isteme, ra gitme gibi hizmetler yaplmaktadr. Mzeye da veya mze ziyareti ncesinde, mze eitimi te eitimcileri tarafndan okullarda konferans, slayt, lir. Onrasnda ok amal toplant salonunda ziyareti ) toplantlar, ocuklarla drama, resim almalar, film inin hepsi eitim ortamn oluturmakta ve rehberli |Ht ilgili atlye almalarna katlmaktadrlar. 111 Mzelerin hazrlad yayn ve dokmanlar iinde, okul ve aileler iin pr sergi programlar, mzenin hediyelik eya blmnden temin edile kitap, bror, katalog, poster, kart, fotoraf, rehber, video kaset ve CD ocuklar iin mzedeki sergiler hakknda basit ykler anlatan resimli boyama kitaplar, afiler, bulmaca kitaplar, resim ve kartlar ktpha kelerinde yada sergi salonlar dnda alma salonlarnda bulunm 1998:2). Genler iin; mze evre ilikisini ieren, gncel konular kapsayan or yetikinler iin; koleksiyonlar sergilemekle beraber, konferans, kon dzenlenmektedir. Yetikinlere sunulan programl eitim etkinlikleri ii sanatsal kurslar, film gsterileri de bulunmaktadr. Sonu 1) Mzeler eitli renme ortamlar sunarlar. Eitimde mzelerdin farkl ekillerde olabilir. Bunlardan bir tanesi mzeyi ziyaret eti yaplan okul ziyaretlerinin en deerli ynlerinden biri, katlmc renme yollar ile karlamas maddi kant ile aktif biimde bulmasdr. Grsel eimle, kltrel miras gelecek kuaklara, a ve biemler yaratarak tamak amalanmaidr. Bireyin anaokulu balayarak mze ve sergi gezme alkanl kazanmasn s~ gelecekte ezbercilikten koruyacaktr. Bu yntemle aratrma, kefetmenin hazzna varlacaktr. 2) Mze, ren yeri, galeri, sanat atlyeleri yada eitim konular ili kurumlarn bizzat grlecei bir eitim ortamnn yaratlmas, konularnda rahatlatacak; rencilerin estetik yaantlar, ya renmeleri salanacaktr. Bylece sanat odasnda yada dersi rutinlemi derslere farkllk heyecan ve canllk gelecektir. Mze ( sanata, evresine duyarl, estetik davranlar gelimi bireyler zel

yeteneklerin ve yaratclklarn ortaya karlmasnda ve son derece etkili bir retim yntemi olarak kabul edilmektedir. 3) Mzelerin eitim ilevlerinde hedeflerin doru saptanm Programlarn hazrlanmas, destek olabilecek kurum ve kiilerle kurulmas ve bunlarn doru deerlendirilmesi gibi pek ok bil eitimi, ynetici uzman ve eitimcilerin karlkl egd geekleebilir. 112 kaybedilmi veya unutulmu kltrel deerleri ve gelenekleri ve demokratik mekanlar haline gelmeli ve eitimde bu efaydalanlmaldr. olarak ilevini yerine getirebilmesi iin doru planlama .en mze eitimi gereksinimlerinin, mze eitimi verilecek eitim programnn, kullanlacak ara ve gerelerin dikkate ir. n-yetikin eitimine ynelik bamsz programlar j mlar okul ve retmenlere duyurmalar gerekmektedir. yneticilerinin mze eitimi ve mze eitiminde yeni yararlanabileceklerine dair hizmet ii eitim programlar ynelik, ilgi ekici, eserlere odakl, elenirken renmeye rilmi programlar hazrlamas mzeye ilgili artracaktr. rin olduu salonlar dnda da ktphane, okuma odas, Salonlar, hediyelik eya sat alanlar eitimle ilgili farkl salayacaktr. dnda her gruptan kiinin yararlanabilecei, bror, , kitap, video kaset, CD Rom, boyama kitaplar, gibi yayn ve i, tketicilere uygun koularda sunmalar bilgilendirmeyi lara yardmc olarak kurulmalar yannda stn ve zrl katk getirecek zellikleri ve fiziki ortamlar kapsamalar iin ziyareti esasnda sadece eserlere bakma dnda, konferans, yk anlatma, drama ve rol oynama, eserlerle hazrlamaldr. e hizmetlerinin artrlmas ile mze eitimi yapabilecek as ve olumas ve bylece mzelerin geni bir evreye r. 113 Mze Ziyareti ncesi ve Sonras Yaplmas Gerekli Hazrlk rnei FORM I retmenin Hazrl 1) 2) Mze nceden grlecektir. Mze yetkilileri varsa mze eitimcileri ile tanlacaktr.

3)

Gezi iin mzeden ve dier ilgililerden izin alnacaktr.

4) Mze dahilinde yaplacak gezi ve inceleme tarihi, saati ve srati olarak belirlenecektir. 5) 6) 7) 8) 9) Mze ilgili bilgi toplanacaktr. Gezi ile ilgili anketler hazrlanacaktr. Ulam arac salanacaktr. renciler iin mze ve gezi plan dier alma yapraklar hazrlan Mzedeki birka eserle ilgili hikayeler aratrlp renilecektir. N ANKET Tarih Snfnz

FORMU sminiz Numaranz

Mze ne demektir ? Hangi tr mzeler vardr ? Eserler mzelere nerelerden gelmektedir ? Mzeler ne ie yarar ? Daha nce hi mze gezdiniz mi ? Hangilerini ? Cevaplarnz iin teekkr ederim. FORM III 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) SON ANKET

Gezdiiniz mzenin tr nedir? ncelediiniz eserlerin tr nedir ? Eserler nasl ve nereden salanmtr ? Daha ok hangi tr eserlerden holandnz ? Bu mze gezisinde nemli olarak neleri ilk defa rendiniz ? Mzede neleri grmek istersiniz ? Gezide eksik ve aksayan eyler nelerdir ? Bu gezi sizce nasl daha iyi ve yararl olabilirdi ?

Cevaplarnz iin teekkr ederim. "Mzeye giden guruplarn eitliliine gre uygulanacak anketler deiebilir. 114 e Eitimi. Sanatta Yeterlilik Tezi. Marmara niversitesi s Resim Anabilim Dal, stanbul, s. 27. . ada Mzecilik Kavram Dorultusunda Trk Sanat Etkinliklerinin Saptanmas, Yeterlilik Tezi, Mimar Sinan I, S. 67.

). Mze Eitimi ve Yazl Gerelerin stanbul Arkeoloji Blm zerinde rneklenmesi. Yksek Lisans Tezi. Itesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, s. 14 Eitim Kurumu Olarak Mzeler" Arkeoloji ve Sanat Dergisi, ,8.4-25. "8anat Mzesi ve Okul birlii" Art Education,Cilt:51,No: ."Sanat Laserdiski ve Yardmc Veri Tabanl Ulusal Galeri; "mc Bir Ara" Art Education, Cilt: 44, Say: 8, S. 48. "Sanat Eitiminde Mze ve Okul birlii ve Mzeye Dayal iteri" Milli Eitim Dergisi, Say: 150. Eitbilimi Nasl Geliti", Milliyet Sanat Dergisi, 15 Kasm, 115 OKULLARDA MADDE KULLANIMI LE MCADELEDE PSKOLOJK DANIMA ve REHBERLK SERVSLERNN LEV Psk.Dan. Cem GENOLU OMSos. Bil. Ens. Rehberlik ve Psikolojik Dan. Yksek Lisans r Giri Alkol, sigara, uyuturucu ve uyarc madde kullanmna bal bozukluklar lkelerinde olduu gibi lkemizde de gittike yaygnlaan bir problemdir. Yaplan aratrmalarda madde kullanmna balama yann giderek balad bir gerektir. Nitekim ABD de madde bamll problemi % 13-24 oranlarnda dei salk problemi olarak anlmaktadr. lkemizde ise Emniyet Genel MC 2002 ylnda hazrlam olduu raporda illere gre sentetik madde kullan yzdeleri stanbul da %48, zmir de %6, Ankara ve Adana da %4, olarak (Korkut 2004) gel ve arkadalar tarafndan ilk ve ortarenim renci 2001 ylnda yaplan aratrma sonucunda; ortaretim rencileri arat kullanm yzdesi % 50 de fazla bulunmutur, alkol kullanm ise % 45 Sigara ve alkolden sonra en sk kullanlan, uucu madde kullanm ortaretim rencilerinde %5.1, ilkretim rencilerinde %3.2 olarak l gel 2001) Bamlln tek bir tanmn yapmak olanakl deildir. Bu baml olunan ortaya kard bamllk tiplerinin ve farkl etkilerinden kaynaklanmaktadr Genel olarak bamllk; kiinin zarar grmesine ramen madde kullan etmesi, kulland maddeyi uzun sre brakamamas, srekli madde olmas, kulland maddenin dozunu giderek arttrmas ile kar tablodur.(gel, Taner ve Ylmazetin 2003) 116 DSM-IV-TR kriterlerine gre bamllk tans ralanan maddelerden en az nn bulunmas

sonucu maddenin etkisinin azalmasdr. Vcut artk ve kullanm dozu giderek artmaktadr. Madde alm durdurulduunda ortaya kan fizyolojik ve miktarlarda veya uzun sre kullanlmas; kullanc ou tina alabileceini dnerek kullanmaya balar fakat hissedecek sreklilik kazanacaktr. kontrol altna almak istei veya baarsz brakma m konusunda kii kararl bir balangta bulunur ve kontroln kaybetmi demektir, etkilerinden kurtulmak iin uzun zaman harcanmas, Qn belirli bir emek sarf edilmekte hem de etkilerinden ta mracaat edilmektedir. ! toplumsal aktiviteler yada bo zaman etkinliklerinden lm hayatn merkezine tanm, geimini salama, I etkinliklerin yerini madde almtr, nn bilinmesine karn kullanmna devam edilmesi; lere karn hala medde kullanm devam etmektedir. : ortak gzlemlenen iki temel zellik vardr. ilan maddeye kar istek duyma, huzursuzluk, boluk yapt iten zevk almama, madde olmadan yaam nceleridir. : bahsettiimiz tolerans ve yoksunluk sendromlarn t" I fan davransal ve psikolojik belirtiler; merkezi sinir sistemine (MSS) etki ederler ve aadaki rint gstermektedirler. Endie ve gerginlikte azalma, lcya ho gelen bir takm duygu-durum deiimleri, : art hisleri, duyumsal alglama ilevlerinde deime Imeye balanr. (Merck Manual 1995) 117 Uyuturucu yada bamllk yapan bir maddeyi kullanmaya balayan balang aamasnda fark edilir ve bu dorultuda nlem alnabilirse fazla ilerlemeden n alnm olacaktr. Madde kullanmnda da ya belirtiler u ekilde sralanabilir. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Halsizlik ve nedensiz yorgunluk Yzde solukluk Azda kuruluk Terleme Uyku bozukluklar Duygusal dengesizlik Dikkatte azalma

8. 9.

Gzlerde kanlanma Gz bebeklerinde daralma

Bamllk yapc madde kullanmaya balayan bireyde yakn evresi bir aadaki davranlar gzlemeye balar; 1. Parasnn byk blmn alt maddeyi bulmak iin harcamak.

2. lsz para harcamak, gelirini artrmak iin baz ey ebeveynlerine kaybolduu konusunda yalanlar sylemek. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Toplumdan uzak, kendilerine zg gruplar ierisine girmek, oluturmak Duygusal dengesizlikler gcnde azmsanmayacak oranda azalma e ve sorumluluklara kar ilginin azalmas Yaad evrede ve toplumsal ortamlarda devaml tartma yaratlmas Kayg ve tedirginliin genel davran rntlerine hakim olmas { 1995)

Burada madde ktye kullanmndan da bahsetmek gerekmektedir, kullanm; bir yllk bir sre ierisinde tekrarlayan biimde ortaya kan yasal sorunlara ve /veya fiziksel tehlikeye yol aacak ekilde madde kull Bamlln Geliimi; Bamllarn byk ounlu kontrol edebilecei inanc ile madde balamlardr. Balangta ama ara sra kullanmaktr. Ancak kan" uzak deildir. Balangta kullanc baml olduunun farknda deildir, gelitiinde ise i iten gemi olacaktr. Madde kullanmna balandk 118 )in gelitirecei maddenin tr ve cinsine gre iMrkez kullanm dahi bamllk yaratabilmektedir. Fakat bu anlamna gelmemektedir. Bamllk dzelir fakat Idoru olacaktr. Kullanc madde almad sresince iyidir KOB K gemii hatrlamak yada o an karlalan bir problem Ki bamllk yeniden balamaktadr. (gel, Taner ve lltmenleri bamll gelitirme riski erkekler iin % 1,07 iken bu , BOtOn epidemiyolojik almalarda yaam boyu yaygnlk anlaml bulunmutur. Bu farkn erkekler aleyhindeki (sosyal rollerden kaynaklanmasna balanmtr. ya gurubunda yksek olup 30-44 ve 45 ya zeri |gruplarna dayanlarak yaplan bamllk gelitirme riski ya guruplarnda younlama gzlemlenmitir. Bu tindeki ve Trkiye gibi gen nfusun youn olduu Ibirart beklenmektedir, (lu 1997)

ileri; Ergenlikte arkadalarn nemi arttndan ergenin lin belirlemede arkada grubunun etkisi byktr. Bir ili le arkada grubunun madde kullanm ve dier \ bir iliki vardr. Ergenin madde kullanmn etkileyen da madde kullanyor olmas deildir. Arkada mm onaylayan bir tutum sergilemesi, ergenin arkada idavrannn gelimesinde nemli rol oynar. babalarn madde kullanm ile ilgili nasl model <nr tutum ve davranlarn belirlemede nemli rol faktrlerini ana balk altmda toplamak madde kullanm, ebeveynlerin tutumlar ve ocuk 1nin birbirleriyle salkl iletiim kuramamas ve olumlu ebeveyn ocuk ilikisi, anne babalarn [Olmalar, ev iinde tutarl kurallar ve limitler olmas, tolmas madde kullanmn nleyici etmenler olarak r ki, 1! S >1 119 3. Bireysel etmenler; Madde kullanmnda bireysel etmenler u ekilde erken ocukluk zellikleri( fkeli, sinirli olma, ) okulda baarszlk, madde kullanmaya balama, ergenlikte madde kullanmna y inanlar, tehlike ieren davranlar sergileme. Ergenin ocukluk d ierikli davranlar sergilemesi ar utanga olmas, isyankar davranm problemleri sergilemesi ileride madde kullanm rl etkenlerdir. Yine alkol ve ile erken yata tanmak, bu konularla ilgili tutum ve dncelerin olumlu nitelikler tamas risk arttrc bir kar m za kmaktad r. 4. Biyolojik etkenler; Maddelere verilen fizyolojik tepkiler, var olan eksiklikler, kiilik ve huy gibi etkenler risk yaratabilir. 5. Toplumsal kltrel sosyal etkenler; Dk sosyoekonomik dzey, ol artlar, fazla nfus, yksek su oran, yaygn madde kullanm ve nrr kolayl evresel risk etmenleri arasnda saylmaldr. (gel, Taner ve 2003) Bamlln Nedenleri: Baz literatrde bamllk iin herkes risk altndadr zel bir kiilik eilimi de eilim u ekilde zetlenebilir. 1. Dayanksz ve gsz bir kiilik yapsna sahip olma ve kayg Bamllar genelde zgveni zayf kaygl insanlardr. Madde kull oluan kayg azalmas zorluklar karsnda bir destekleme alglanmaktadr. 2. ten denetimli olmaktan ok dtan denetimli olma: Bireyin kar durumlar hep kendi dndaki nedenlere bal olduu inanc kullanmaya daha yatkn hale getirmektedir. 3. Kendini deersiz alglama: Kendini deersiz ve yetersiz alglama m olmaya yatkn genlerin kiilik zelliklerinden biridir.

4. Duygusal bakmdan olgunlamam olma: ocukluk dneminde reddedilmi bir ocuk olarak bym genler madde kullanarak ta duygularn doyuma ulatrmay deneyebilir. 5. Hazza ynelik olma: Madde kullanan genlerin dier kiilik zelli deiiklik, heyecan ve hazza ynelik olmaktr. (Kulakszolu1998, K 120 ^DA MADDE KULLANIMINI NLEME syal duygusal geliimin saland ve geliimin desteklendii, mekanlar ^^ elikte madde kullanmnn nlenmesinde en etkili kurumlardr. Okullarda ye psikolojik olarak madde kullanmn ile mcadele yntemleri u ekilde bir ktedir. >jirma: Maddenin zararlarn anlatarak kullanacaklar vazgeirmek, endirme: Maddenin yapaca etkileri genlere anlatarak onlar eitmek, i glendirmek: Gencin kendine gven duymasn salama ve kiisel larnn stesinden gelmesini salama. al becerileri Artrma: Serbest zamanlarn uygun becerilerle rlendirebilmeyi salama ve bakalar ile iyi iletiim kurmay renmeyi ma. turucu kart bir tutum kazandrma: Uyuturucu maddelere kar bireydeki inan deer ve tutumlarn uygun inan ve deer ve tutumlarla deitirme. ( szolu 1998) jllanmnn nlenmesi ayanda okul rehberlik servisleri, rencilerin ^ glendirilmesi ve sosyal becerilerinin arttrlmasnda destekleyici rol k1^ ^dir. Hatta dier yntemler kart bilgi ve merak uyandraca iin dikkatlice n 9erekirse sosyal beceri ve nleme programlarndan sonra bu yer verilmelidir. Bu yndeki almalar literatrde psiko-sosyal model rnlanmaktadr. Arlkl olarak maddeye deil bireyin kendisi ne odaklanm, la1"^ almtr. Bireyin tutum ve davran,madde kullanma dndaki dier tleri ve toplumsal etmenleri tanmaya alarak sorunu hem tarif etmeye rkV^ZmeVe almaktadr. (Doan 2001) -Hanmn nlemede Psikolojik Danma ve Rehberlik Servisleri o Ki* iti Bakanl 2524 sayl Tebliler dergisinde yaynlanan Rehberlik ve Danma Hizmetleri ynetmeliinin 12. maddesinde yer alan ifadeye gre yaygn eitimdeki rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerinde; sorunlara

/jahale ve zellikle sorunun olumamasna ynelik geliimsel, koruyucu V0ifadesi yer almaktadr. Yine MEB 2003/91 sayl ocuk ve genlerimizin taraf ndan10/11/2003 tarihinde risklerden korunmas konulu "ocuk ve genlerde zararl madde kullanm, su, iddet, intihar, sapkn atlm gibi risklerin ciddi boyutlara ulatnn" dikkati ekilmekte bu kiisel sorunlar zme, salkl iletiim, ama belirleme, karar verme ve erilerin gelitirilmesine ynelik snf ii etkinlikler yaplmas istenmektedir. 121 MEB Eitimi Aratrma ve Gelitirme Dairesi Bakanlnca henz yaln yrtlen geliimsel rehberlik modeli, bireyin geliimsel ihtiyalarn n rehberlik hizmetlerinin rencilerin iinde bulunduklar geliim ihtiyalarn karlamaya ynelik olmas gerektiini savunmaktadr. Bu psikolojik danmanlarn baat ilevlerinden birini "nleyici ve krize y olarak tanmlamtr. (EARGED 2002) Trk Psikolojik Danma ve Rehberlik Derneinin 1995 ylnda yay Psikolojik Danmanlar iin etik kurallar kitapnda psikolojik dam bulucu, nleyici ve gelitirici olarak tanmlamtr. rnek nleme Program Davaslgil ve arkadalarnca 1997 ylnda stanbul'da Yaam Beceri Klavuzu ad altnda uygulanan eitim programnn zet ierii aada Kendini tanma: Bu blmde rencilere kendini tanmann ne olduu, davranlarla nasl ilikili olduunu ve nasl gelitirildii hedeflenr Becerileri: rencilere etkin iletiimin, kendilerinin veya karsnd olduunda salkl iletiimin retilmesi hedeflenmektedir. Stresi Becerileri: Stresle baa kma tekniklerinin zihinsel olanlar konusunda ve onlarla ilgili beceri kazandrma hedeflenmektedir. Karar V renicilere kendi balarna karar vermeleri, karar verme sreci zme becerileri kazandrlmaktadr. Kendini Ortaya Koyma Becerip arkadalar tarafndan madde teklif edildiinde nasl kendilerini ortaya! retilmektedir. (Davaslgil ve ark. 1998) 10 oturum olarak gerekletirilen bu eitim almas, derslerden t yaplmas nerilmi, klasik ders oturu dzeninin dnda yuvarlak bir edilmitir. Btn konular tam metin olarak uygulayclarn eline sunuln esas kabul edilmitir. rencilerin konuyu tartmalar ve dan_ tartmann balamasn salamak ve salkl bir ekilde idare tanmlanmtr. Yarg ve t vermeden kanlmas tavsiye ed aratrmalar eitli insan ilikileri beceri eitimlerinin bireylerin (Sardoan 1998, Odac 2003) sosyal beceri, (Kalkan ve Sardoan 2 kendine sayg ve kendini gerekletirme dzeylerine(Abac 1996) etkilediini gstermektedir. 122 iMn;

| programlarnn anahtar elerinin neler olduunu |Q0rOleri u ekilde zetlenebilir; denenmi nleme kuram ve aratrmalarna ila hakknda geliimsel olarak uygun bilgileri kullanmnn ksa dnem ve olumsuz etkilerini etkileri ile ilgili ok geni bilgi gerekli deildir ve in olmaktadr. [OMmi verilmelidir. , hedef oluturma, iletiim becerileri, genel sosyal ibocerilerinin artrlmas hedeflenmelidir. olan retme teknikleri kk grup etkinlikleri I enteraktif teknikler kullanlmaldr. Aratrmalar tek " ln bir arada bulunduu programlar daha etkili JOmal ve yeterli izleme almas iermelidir. IgKlbun etnik ve kltrel niteliklerine duyarl bir biimde ve destei iermelidir. Bu nedenle program baz beceri kazandrc eitimler verilmelidir, gruplarndan ve kurumlarnn desteini alan Silimindedir. ilendirmelerle gstermelidir. En azndan n- son ttn alkol ve ila kullanm lmlerinin sonular f.( Korkut 2004) , ;r; & pj | -.1 -> ] il PDR servislerinde grevli koruyucu ruh sal r, madde kullanmnn nlenmesi noktasnda Ur. ileri eitim programlar Rehberlik Aratrma ISpervizyonunda oluturulmaldr. I sonra okullarda grevli psikolojik danmanlarn imal, program bu ekilde yaygnlatrlmaldr, ilikle risk etmenlerinin younlat dnlen laldr. risk grubundaki okullarda nleme programlar daha kolay ve ucuz olduu bir ilke olarak 123 6. Bu eitim programlarna katlan bireyler Ayn zamanda kl nemli aamalar kat edileceklerdir. KAYNAKA Do Dr.Kltegin gel, Sevil Taner, Ceyda Ylmazetin. (2003) Ef Madde Kullanm Bozukluklarna Yaklam Klavuzu 10 Sanat yay,

Fidan Korkut (2003) Okullarda nleyici Rehberlik Hizmetleri Danma ve Rehberlik Dergisi Cilt :1 say:20 Do Dr.Berna ULU (1997) Madde kullanm ile ilgili Bozukluklar" Kitab" Ed: Prof.Dr Cengiz Gle, Erturul Krolu HYB yaync The Merck Manual Cilt 2 (1995) ev. Ed; Murat Keklikolu, Muzaffaf TpKitabevi. stanbul. Fidan Korkut. (2004) Okul Temelli neyici Rehberlik ve Psikolojik yaynclk. Ankara. Do Dr.Kltegin gel.(2001)Genlerde Madde Kullanm t zelliklerinin deerlendirilmesi 2001 Aratrmas Sonular Y Eitim Dernei Yaynlar. stanbul Prof.Dr. Adnan Kulakszolu. (1998) Ergenlik Psikolojisi Remzi K! Prof. Dr. mit Davaslgil, Dr. Mehmet akc. Dr. Kltegin g( Becerilerini Gelitirme Klavuzu Lebib Yalkn Matbaas. stanbul DSMIV-TR (2001) Tan ltleri Hekimler Yayn Birlii Ankara Mehmet E. Sardoan (1998) Florida nsan likileri Beceri Grup yelerinin Kayg, Yalnzlk, Atlganlk, Kendini Ama va Dzeylerine Etkisi OM S.B.E. Yaynlanmam doktora tezi.! Prof. Dr. Yldrm B. Doan (2001) Madde Kullanm ve Bamll Cilt :1say:4 Ramazan Abac (1996) Egan Ve Notthingam nsan likileri Modellerini Grup yelerinin Kendine Sayg, Kendini K Gerekletirme Dzeylerine Etlisi Asndan Karlaf S.B.E.Yaynlanmam Aratrma Raporu Melek Kalkan M.E Sardoan (2003) nsan likileri Beceri E Eitim Programnn Grup yelerinin Sosyal Beceri Dz Cilt:11 Sayr.2 Hatice 0dac(2003) nsan likileri Beceri Eitiminin niversfta Yalnzlk Dzeylerine Etkisi 3P Cilt:11 Say :4 MEB Eitimi Aratrma ve Gelitirme Dairesi Bakanl (E/ lkretimde Geliimsel Rehberlik Modeli Milli Eitim Basmevi, zcan Kknel (1982) Kaygdan Mutlulua Kiilik Altn Kitaplar, ist' A ETM KURAMLARI ZERNE BR Eitim Fakltesi, Resim- EitimiA.B.D, Art. Gv. ncelediimizde tm bu kuramlarn ada bir toplum Onucuna varmak mmkndr.Demokrasiye ve insan toplum ancak yine demokrasiye ve insan haklarna ve de ada bir eitimle mmkn olabilecektir.

ida pedagoji kuramlarn toplumu radikal olarak (dzeltme, yola getirme eklinde) isteyen grlerin 'Olarak 18.yy ve sonras Bat'da ve Cumhuriyet sonras ; demokratik yndeki eilimleri incelemektir. gemitir. renmenin olutuu her durumda insan fltim srecinden sz edilebilir. ( Var, 1995) Eitim htiyacn herkes hisseder. unda etkili olmu teorisine gre " bir kii en alt ke st dzey ihtiyalarn gideremez." (Sergiovanni 125 ekil 1: Gereksinmeler Hiyerarisi ( Bilge, 2002) Eitimin amac bireyi dzeltmek, yola getirmek deil, zgr ve de hayattan zevk alan bireyler haline getirebilmektir. Bu dncelerle gelien ada , zgrlk eitim kuramlar bir bakma mevcut eitim sistemlerinin eletirisini yapmlardr. Hatta bu radikal kuramlara gre eitim ; bireyin otoriteyi iselletirmesinin arac olarak da grlmektedir. Eitim sistemindeki olumlu ve olumsuz yanlara ramen ada eitim ve demokrasi konusunda yaplan tm bu almalar bizlere yeni yollar amaktadrlar. Bertrand Russell'n da belirttii gibi, "...iyi ki .ada eitim kuram ve uygulamasnn en iyi elerinin kkeni son derece demokratiktir." ( Russell, 1999) Demokrasi szlk anlamyla :a.Yun. 1- Halkn kendi kendini ynetmesi, 2- Bir ynetim dzeninde halk istencinin ar basmas ya da ynetimin halka denetlenmesi olarak geer. Demokrasi; bir devlet ynetim biimi olduu kadar toplum ve insan iin bir yaam tarz da olmaldr. Demokrasi kltr evrenseldir .Hmanisttir. " Demokrasi ve Cumhuriyet ilkeleri , ada toplum dncesinin temellerini oluturur. nsan haklarna dayal demokratik toplum yaps; insann odak alnd, demokratik, laik, sosyal hukuk devletinin ilerlik kazand, her alanda insanca yaama ve gelimenin temel ama ve hedef olduu , katlm ve dayanma ve paylamann toplumsal btnlemeyi salad, karlkl sevgi, sayg ve hogrnn ilikilerde temel olduu , sorumluluk sahibi ve bilinli vatandalarn etkili olduu bir toplum dncesini gerektirir." (Clga, 2001) 126 Kltr ve Temel Gstergeler MMtr denildiinde temel gstergeler :1- insan haklarna sayg 2- zgrlk Otyal adalet dncesi 5- oulculuk 6- katlmclk eklinde sralanabilir. ta0r doar. Haklar bakmndan da eittir. nsan haklar bildirgelerinin dayana bu anlaytr. 1789 Fransz nsan ve Vatanda Haklar ve 1948 Haklar Bildirgesi ve gnmze kadar gelen bildirgeler rneklerdir, iz insan hak ve zgrlklerine duyarllktr. bildirisi , zgrl yle tanmlamaktadr: Bakalarna zarar vermeden lmek.. .Bu tanmda zgrlk hayli kstlandrlmtr.Buradaki zgrlk zgrlktr. Kanunlar olan bir toplumda zgrlk ancak kanunlar , gerekeni yapmaktr. Bir

vatanda olarak bu dorudur. Bir vatanda yaaaklad eyleri yapabilseydi zgr olamayacakt. stediini .ttnim Montesqueu'nun da belirttii gibi, kanunlarn izin verdii her eyi Je ele alnr. Ancak burada tartlmas gereken ey , yetkilerin NMlIayacak ekilde ktye kullanlmas riskidir. Byle bir durumda kii ettiinde , otoriteler tarafndan bastrlmak istendiinde oluan hareket etme yeteneini yok edebilir ve onu yabanclatrabilir. Oysa bl|ka bir yetki ile snrlandrlabilir. nk toplum gerei kii, kendi iradesi ile hareket eder. renci , retmen merkezli eitime gre tercih edilir hale gelmitir. Devlet toplumsal yapy destekleseler de bnyelerinde eitli reformlar bilirler. Demokrasi kltr sorunu sonuta bir eitim sorunudur, kuramsal reformlarn yaplmas demokratiklemenin temel Eitim hakk her ocuun hakkdr, insan haklar evrensel r. maddelerinde yer alan bilim ve sanat renme ve eitim hakk gibi ira ramen hala ocuk haklar ihlalleri grlmektedir. Eitimden ve mahrum braklmaktadrlar. Russell'n da belirttii gibi gelecekte alacamz eitimin her ocua var olan en iyiden yararlanma Olks ksa zamanda gerekleebilir olmasa bile , lksel eitim Olmaldr. silerde dnce su olamaz. Dnce, ifade zgrl ncileri ezmek , onlar kendi dncelerini syleme hakkndan l olacaktr. Demokrasi kltrnn yerleip yerleemedii en az e nasl davranldna baklarak anlalabilir. Okulda bunlar okrasinin bir yaam biimine dnebilmesi iin zgrce ma ve uygarca uzlama yetenei , hogr ve de sentez irmek gerekir .renci olmadan okulun hibir deeri yoktur. 127 renci zgr olacak ki akln zgrce kullanabilsin ve kendi davranfl deiiklikler gerekletirebilsin. Radikal, zgrlk eitim kuramlarnda yer alan kendi kendine sahip* kiinin kendi eylemleri, inanlar zerindeki denetimini vurgulam kendine sahip olabilme kavram 18. Yy Aydnlanmasnn aklcl U Aydnlanma felsefesinde akln zgrln kstlayan her trl bask bir bakaldr vardr. Bu gibi gelimeler eitimde daha ok otc yntemlerin aratrlmasn salar. zgrlk ada Eitim Kuramlar 18. yy dan gnmze dek zgrlk eitim kuramlarna baktml gelenei grrz. Bu eletiri geleneinin kar kt konular ksaca; bir elit snfn karlar adna bir ara olarak kullanlmas, insanl gelimeler nda makineletirilmesidir. Bu yzdende bu eletiri gek yy lar boyunca radikal, insanlar ideolojik denetimden kurtaracak bir < yaratmak zere yola kmtr. Kiiyi isellemi bir inanlar sistemin kurtarmak zere en eski eitim planndan biri J.J.Rousseau dnceleridir. Rousseau ,Emile'de " insanlarn zgrle yasal ulaamayacaklarn ileri srmektedir. zgrlk hkmette deil, yreinde bulunabilir" der. ( Spring, 1997)Aslnda eitimdi yabanclamadan kurtulma ,topluma uyum salama , dengeleme sadece renen kiilere dnmeden zgelime , kendi kendinin kiiletirme eklindeki abalar olarak ikiye ayrabiliriz.

Bat'daki incelediimizde her eitim akmnn dayand eitli felsefeleri ve i farllklar grmekteyiz. Gnmze dek gelen bu eitim akmlar rn perennializm) klasik realist ve idealist grlere dayanmaktadr. (Adlar] 1938 ) idealistlerden Platon, Descartes, Spinoza, Leibniz, Berkeley, i realistlerden Aristo, Locke ve Herbart bu akmn ncleri, kayf Ortaada egemen olan eitim grleri yeniden ele alnr. Bu dnen ruhsal bir varlktr. Savunulan eitim bir irade eitimidir, aratrma, gezi, gzlem ve deneye dayansa da rencinin istedii I ifade etmesine gz yumulmamaktadr. Eitim ortam gerek yaa evrensel gerekleri kapsamaldr. nk eitimde hedef, insan ge ideal olana gre yetitirmektir. Esasicilik (Essentilalizm) akmna gre de eitim realizm ve idealia nsan toplumsal ve kltrel bir varlktr. Burada da hedef kiiyi toplu ona kltrel deerleri kazandrmaktr. Kii topluma uyum sala akmda da renci deil , retmen merkeze alnmtr. nk 128 yine retmendir. nn en nemli arac haline gelmitir. Bireyi tamamen Idtha ok sorumluluk stlenmektedir. 19 yy'un sonundan K eitimcilerce okulu d dnyann gerek yaamn ne abalar boy gstermektedir. 9lerle pragmatik felsefeye dayanmaktadr ve bunun (laktadr. Eitim yaamdr ve yaama hazrlk deildir. Srekli deimeye ak olma , doa ve yaamdaki yaratmay salamak , demokrasiyi gerekletirme ve [da kiiyi dengede tutma , bilimsel yntemi kullanma , I, trekli deien bir yaam temele alma, canl, zgr, I alan bilinli, demokrat insan yetitirme , dnmeyi r. (Snmez, 1991). Burada artk retmen deil renci grlr yaam iin yararl olacak bir yapt ortaya dzenlenmesi gerektii savunulur. Bilimsel yntem lld gibi insan hem tek bana bir varlk hem de l bir varlktr. Eitim dncesindeki deiimler ayn I deiimleri de yanstmaktadr. Rus yazar Tolstoy I kltr kavram konulmutur. Eitim ona gre insana , vermeye ynelik bilinli bir giriimdir. Bu yzden ilendiren tm toplumsal glerin toplamdr. Eitim l kendi gibi yapmas eklinde ele alnmtr. Eitim r. Eitim kstlama altndaki kltrdr. Kltr (Wr kstlama sreci olarak ele alndnda eitim ve gibi grlebilir. Ancak bu iinde bulunduumuz tillar iradenin zgrlne kar alan bir sulu I rencileri sadece renen kiilere dntrrse amac zgelime salamak olmaldr. Kendi Igelitirme esastr. Buradaki gibi bir eletiri gelenei , realist ve yararc eitim anlaylarnn yannda ("denetimden kurtarmaya ynelik grlerin ortaya R"w 1 l

gibi zgrlk , seme demektir. Sememek , 1, sememeyi semek demektir. (Snmez, 1991). I robotlamakta makineden fark kalmamaktadr, jzlua kaplmadan isyan etmekte grlr. Bu tedir. 20 yy'da Ivan lllich'e gre retmen l nsanln kitlesel bir tketim toplumuna nasl 129 dntnn bir gstergesi ve de ana unsurudur. Illich'e gre rendiinden yabanclatrmtr. Okul eitimi sreci bireyi tamamen kurumlarn denetimine ve otoritesine teslim etmektedir. Bilgi ve yaam srelerine ve kiisel yararlla balanmtr. Bilgi ve kurumun grevi olmayacaktr." ( Spring , 1997). Burada ada hareketlerin karsnda duran ana sorun artk bireysel iradenin by olanak tanyan son derece rgtl ve rasyonellemi teknolojik bir olmamzdr. Cumhuriyet Sonras Dnemde Trkiye'de Eitimde Liberal ve Yndeki Eilimler Trkiye Cumhuriyeti'nde okul sistemi Cumhuriyet sonras hzl birde girer. Milli Eitim Bakanlna bal olarak yeni dzenlemeler yaplmtr, ok eitimci , dnr davet edilerek grleri alnmtr. Trk Milli noktalarn belirleyen kii Atatrk olmutur. Atatrk; "eitim ; milli, bili yarar ve retici, yeni kuaklarn fazilet, dzen , disiplin duygularn geli cehaletten kurtarc onun bilgi ve ahlak dzeyini ykseltici , yete karc ve gelitirici nitelikte olmal" eklinde ana noktalar ortaya koym Trk eitim sisteminin hedeflerinden, insan haklarna ve anayasann! temel ilkelere dayanan demokratik , laik , sosyal bir hukuk devleti Cumhuriyet'ine kar grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar getirmi yurttalar olarak yetitirmektir.genel olarak bakldnda dneminin balangcnda bu hedefler iin yrrle giren eitim si pragmatist ve ilerlemecilik kapsamna girmektedir. Sistem kuramsal gre gre dzenlense de eitimde bazen uygulama boyutunda felsefenin ar bast da sylenebilir. nk halen baz okullarda retmen merkezdedir. Oysaki amzda bilimsel yntemi kullanan dnen , demokratik, laik retmenlere daha ok ihtiya vardr. G de bu ynde baz projeler ortaya konmaktadr. rnein okul gibi.TBMM ve MEB tarafndan hazrlanan demokrasi eitimi ve okul ilk nce liselerde kademeli olarak da tm lise ve ilkretim kurumlar ngrlen bir projedir. Okullarda seilecek meclis bakanlaryla oluturulacak ve il meclislerinin bakanlaryla da Trkiye Meclisi olu proje ile rencilere hem demokrasi kltr yerletirilmesi hem de ok sorunlarn zmne rencilerin katlmas planlanmaktadr. Projenin hazrlayan TBMM ve MEB bakanlnca stlenilmektedir. P~ rencilere demokrasi, seme seilme ve oy kullanma kltr yeri sorunlarn kendi bak alaryla ele almalar , katlm hogr ilevsel demokrasi bilincinin oluturulmasdr. 130 jndan hareketle eitimin yaam her gn yeniden t. ada eitimin en nemli unsurlarndan ikisi 1. yol gstericidir. ada eitimci rencileri illen ekip almasn nemseyen yaratc, demokrat, i potansiyellerini ortaya karmaya alan bir eitimci

 sadece renci retmen ilikisi dnda ynetici -boyutunu da unutmamak gerekir. Hepsi birden ortak Jrlar. Okulda ynetim sadece mdre braklamaz. m olumas iin arttr. nk gerek baar ancak I bir ortamda gerekleir. Katlm sadece bir fikri dile 'fikrin karar zerinde etkisinin de olmasdr. Bu adan I koullarda okullarda hangi dzenlemelerin yaplaca illeriyle nasl tutarl olunaca tartlmaktadr. Bu hayat boyu eitim iin "program merkezli eitim"dir. renci merkezli eitime gei yaygn bir sylem ve [lrecin yeterlik art", rnei, " renen okul" deil, " dllr. renci ,retmen ,ynetici ile yap ve tesis ve oluan okul ile birey renemez. renilen okul sidir. Gelime , okulun eitim srecinin toplum ve dikkate alp deerlendiren- haftalk dersler deil-r. Bu program anlaynda eitim, okul ncesi balar, Iboyu srer." alan bir okulda rencilere nasl davranlmas IOlmas uygundur bunlar zerinde durulmaldr. nk nciler demokratik uygulamalarn snanmasnda en 1yeti korurken , eitimde katlmc ve oulcu Itn nemli hedef olarak nmzde durmaktadr.

,, ), 131 KAYNAKA Baaran, Ethem," Eitime Giri", Kadolu Matbaas, Ank. 1994. Clga, brahim," Demokrasi, nsan Haklar Kltr ve ocuk Haklan" Eitim Dergisi, Say: 151,2001. Bilge, Filiz," Geliim ve renme Psikolojisi" Pegem Yaynlar, Ank. Binbaolu, Cavit," Eitim Dncesi Tarihi", Binbaolu Yaynevi, Dewey, John," Demokrasi ve Eitim", ev: Salih Otaran, st., 1996. Gven, Bozkurt, Makale, Gnce, Bilim ve Halkn Bilinci, T Akademisi Yayn, Nisan, say: 29,2004 Meral, Mehmet "ada Eitim zerine" Bilim ve akln aydnlnda yl:2 say:14 Pskll olu, Ali, "ada tke szlk, milliyet yaynlar st. 1987 Russell, Bertrand, "Eitim zerine" Say Yaynlar st. 1999. Snmez, Veysel "Eitim Felsefesi" Adm Yaynclk Ankara 1991. Spring, Joel , ev: Ayen Ekmeki, "zgr Eitim" Ayrnt Yaynlan Thomas , Sergiovani , "The New Scholl Executive a theory of NewYork1980. Turgut, hsan , "Felsefi Sorgulama" zmir Anadolu matbas 1997.

Uurlu, Veysel, "nsann Eitim htiyac makale" Bilim ve Akln ay dergisi Yl:2 Say:14 2001 Var, Fatma, "Eitim bilimine giri", Konya: Atlas kitabevi 1994. zgrlk dncesi, Varlk Yaynlar say: 1192 stanbul 1966. 132 M NLEME YAKLAIMLARI i Eitim Bilimleri Blm Bakan rencilerin renmesini etkileyen ve rencilerin lkleri davranlardr. Sorun davran olarak ifade Bon, Emmer, Clements, VVorsham, 1997): lilar: Ksa sreli dikkatsizlikleri ierir. Ders anlatm konumas, dev zerinde alrken ksa aralar inden oluur. lerin dikkatini datacak derecede sorun davran irin renme ve retimi etkilemeyen ksa sreli 3 .....:>( 531 ve kurallarna kar olan davranlar ierir. Bu etkinliklerini tahrip eder ve renci renmesini M izin almadan kalkmas, ders saati boyunca II veya okumas, rencilerin bamsz almas Ibiimde kendi aralarnda konumalardr. Olutuklar srece kk olan rahatszlk verici I snrlandrlm sorunlar: Bu davranlar retim I bir biimde engelleyen davranlardr. Ancak bu Itaydaki renci tarafndan yaplan davranlardr. rak ders dna ynelmesi, rencinin snfta tk okulun kurallarna uymada yetersiz kalmas gruptaki davranlar ok ciddidir, ancak okul Kirler. jnun devam etmesi, renme evresini ve Jln, ou rencinin snfn iinde dolamas ve Ur. retmen uyarsa bile kendi aralarnda inle ibirlii yapmay reddederler. 133 Sorun davrann nlenmesinde dikkate alnmas gereken temel I tutarllk, tehdit ve zamanlamadr. Aklk: retmenin istenmeyen davran gsteren renciye bu nlenmesine ynelik olarak verdii bilgideki akl ifade etmektetff, istenmeyen bir davran

gsteren renciye "Onu yapma" yerine, iteleme" ifadesini kullanrsa uyaranda belirsizlik yerine aklk sz konutll Tutarllk: Tutarszlk istenmeyen davran engellemek iin verilen rencilerin almasn engellemesidir. Burada retmen "unu demak" "derhal" iletisinde bulunur. rnein, retmen "Saner, Ltfen koni kullanrsa, dier rencilerin olumsuz etkilenme dzeyi azalr. Tehdit: stenmeyen davran gsteren renciye bu davranmm amacyla verilen iletinin ceza, tehdit v.s yoluyla renciye olan fkeyi I Bu davran renci zerinde olumlu etki brakmamaktadr. Kounin'e gre sorun davran gsteren renciye yardm amalayan davran gstermesini engellemeye ynelik olarak verilen uyaranlar d olumsuz ynde etkilenmemelidir. Bu da rencinin gznde r yardmseverlik, rnek alnma, yetki kullanma ve adalet gibi kaybetmesi demektir. Gdlemeye bal retmene sayg en olun ortamn salar ve en az dzeyde olumsuz davrana neden olur. GC olduu snflarda, ceza vermenin renci davran zerinde hibir bulunmamaktadr. retmenin tutumlar yalnzca renme gds tayan ve onu arasnda kabul grmektedir (Edvvards, 1997:222). Zamanlama: retmen doru zamanlamay, istenmeyen dav rencinin bu davrannn daha byk sorunlara neden olup olm belirler. rnein; iki renci srasndan kalkar arka sralara giderler ve bunlar 3,, izlerse "iletiyi" gndermede ge kalm demektir. nemli olan, ist ortaya ktnda onu inceleyip gereini yapmaktr. Yukarda rencilerin sradan kalktklarnda yerine oturmalarn istemek zama yerinde bir davrantr. Dier bir zamanlama hatas, ileti vermeden nce olumsuz davrann vermektir. rnein, bilgisayar laboratuarlarn sra ile kullanan iki r 134 bir nceki gn kullanan renci bugnde bilgisayar kar. Bu durumda retmenin kavgadan sonra f bir mdahaledir (Edvvards, 1997:224). lleri Kavrayamamasna yol aan engellemelere kar r. Sorunlardan birisi, rencinin kapasitesi ile akademik i Sz konusu olduunda, daha uygun snf etkinlikleri Hflarn ynetimine ynelik baz giriimler unlardr , VVorsham, 1997:162). ima: renci ile gz iletiimi kurmak ve bir iaret lMfi oynatma gibi), i: renci davran etkinlik aralarnda, dersten derse bozulmaktadr. Byle durumlarda, renciler /konuur, slk alar, bir eyler yapmak iin beklerken dalga geerler. l zamanlar ortadan kaldrmak ve ilie ksa srede geilmelidir. Bunun iin dersin ok

inciye daha yakn hareket etmektir. rencinin idll olmayan ipucu vermek suretiyle, retime ara (durdurulur. rencilerin dikkatleri zayflamaya baladnda edilgen kaldklarnda, grubu uyank tutma veya nek iin, grubu deitirmek, grevleri deitirmek i katlm salamak gerekir. Bylece, grubun yapsn illerin canl tutulabilir. llnliine yneltme: renci ders dna ktnda, laktr. "Blm sorularnn yantlarn herkes sessizce oturmal". rencilerin birou, yeni davranyor ve konuuyorlarsa, retmen doru I Amek gstermelidir. "Gryorum ki derse balamak renciler hazrlar. Yeni etkinliimize hazr olan rencilere istenilmeyen davranlar brakmalar baklr ve gvengen davran gsterilir. renci rretmen klavuzluunu srdrmelidir. retmenin rencilere ya uygun bir ekilde ivranadevam edip sonucuna katlanacaklar bir j? :-5] -'.i ; r> 135 seim hakk vermesidir. devini yapmay ret eden bir renciye yerinde sessizce oturarak devini yapmaya devam etmelisin, y yapmak iin teneffste de snftan kmadan almak zorundt biimde bir ifade ile seim hakk verebilir. 8. Ben iletisi kullanma: Ben iletisi (I massage) sorun yaratan bir dur retmen, renci ve snf zerindeki etkilerini tanmlar. Ayn zar dourduu duygularn tanmn da ierir. Ben iletisinin eleri: 1. 2. 3. rencinin sorun davrann tanmlamak Sorun davrann sonularn aklamak, Yaplmas gereken doru davran aklamak.

rnein, bir renci srekli olarak yksek sesle konuuyorsa, syleyebilir; "zin almadan konutuunda, dersin kesilmesine neden ol" engellenmi oluyorum" Ilml Giriimler renciler, engelleyici bir davran gsterdiklerinde, ilk nce aada giriimlerle bu davran engellenmeye allmaldr.

1. ncelik elde etme veya arzulanan etkinlik: ncelik veya ayr suiistimal eden renci (izin almakszn snfta dolama zgrl, yannda oturma) bu nceliini kaybedebilir. Bunu tekrar kazan davranlar tekrar gstermesi gerekmektedir. 2. rencilerin Yerini Deitirme veya Ayrma: Bir etkinli renciler,dier rencilerden uzaktaki snfn baka bir blm etraf evrili bir kabin bu strateji iin yararl olur veya en aznda s dier renciler ile gz temas olmayaca bir ekilde bir sraya otu 3. Bir ceza kullanma: Uygun olmayan davran iin karlk olarak ' gereksiz i tekrar yaptrlabilir. rnein; beden eitimi dersi fazladan bir tur daha koturulabilir veya matematik dersinde sorun yaptrla bilinir. Bu tarz bir sonucun stnl, bu etkinlii retme glerini kullanarak yapmasdr. Zayf yn ise; grev cezai; alglanr ve renciler olumsuz tutum gelitirirler. 4. Birii yapmaktan alkoyma: rencinin yapt uygunsuz dav renciye dersten ge kma cezas verilebilir. Sorun Davranta retmen Rol Bir retmenin etkinlik ve etkililik dzeyi, rencileriyle iletiim ku dzey ve eitliliiyle gzlemlenebilir. retmenin rencilerle kurd yer ve duruma bal olarak ekillenmektedir. Bu durumlarn boy olumsuz etkileri aadaki gibi ifade edilmektedir (Wragg, 1993:31). 136 n renci tarafndan anlalmamas halinde; yeniden anlatabilecei gibi, krc davranta da snf temiz brakan renciye retmen decei gibi, danklktan dolay ilgili olmayan :!: rencilerle hafta sonunda ne yaptklaryla ilgili hobilerini, ailesini veya kltrn kmseyebilir. ~U nitelik ve baar beklentisinde bulunaca gibi, ilir, almalarnn veya davranlarnn srekli t Olduu toplulukla ve ailesi ile olumlu ilikiler m inanlarna ilgisiz de kalabilir, bkey olarak grebilecei gibi snftaki rencilerin nne almadan, tek bir birey gibi kabul edebilir. _ tutum ve davranlarn, rencilerin cinsiyetleri, durumlar byk oranda etkilemektedir. n erkek rencileri kz rencilerden daha fazla . rnein, okul ncesi eitim kurumlarnda, erkek Hgl grmekte ve retmenin dikkatini zerlerine 1984; Akt. Jones ve Jones, 1998: 86). Erkek oranla sekiz kez daha fazla sz aldklar ve eoruiarn dinleyip yorumlad halde, kzlarnkini orarak ve yanllarn dzelterek geitirdikleri -Jones ve Jones: 1998:86). Bunun yan sra, erkek alma konusunda olanak tannd grlmtr

ttklleim almalar, retmenlerin yksek baar I daha ok ilgi gstererek yantladklarn rencilere, daha fazla yant verme frsatlar daha fazla zaman, glmseme, ba sallama ve verilmekte ve de daha az ihmal edilmektedirler ve Jones, 1998:86). , sorulara yant verme frsatna daha ok sahip azel olmayan tepkiler almaktadrlar. Etkilerinden Kanma !beklentilerinin neden olduu ve renci 137 renmesini olumsuz ynde etkileyen etmenlerden kanmak iin gerek kurallardan bazlar unlardr (Jones, Jones, 1998: 89-beklentilerinin olumsuz etkisini en aza indirmek iin retmenler yapmaldr (VVoolfolk, 1995; Akt. Jones ve Jones: 1998:88). 1. rencileri tanyabilmek iin, rencilerin gemite ald notla dosyalarndaki gerekli verileri ve dier retmenlerin deneyimleri bilgilerden yararlanma, 2. rencilerin gruplandrlmas stratejilerinin kullanmnda esnek sadece belli bir toplumsal gruptaki tutumuna gre deerlendi yaklamdr. Bir bireyin iinde bulunduu gruptaki konumu, bilgi ve grubun yeleri ile olan ilikiler dokusu, grubun amacna katk olduu yeterlik dzeyi, grup ii davrann belirlemede nemli Bu nedenle bir rencinin snf ii davran ile snf d davr farkldr. Ayrca, dersin niteliine gre de rencinin gsterdii farkllklar gzlenir. 3. Snf tartmalar boyunca dk baar gsteren rencili gsterilecei konusunda dikkatli olmak. 4. Disiplin srelerinde ve deerlendirmede drst olmak: Eit vermede emin olmak ve belli bireylerin yanl olup olmadn, sorular sorarak salanabilir rencinin kimlii hakknda bilgi renci almasn notla deerlendirmeye almak. 5. Tm rencileri renme etkinliklerine ve dl sistemine katmak:

6. Szl olmayan davranlarla rencilere klavuzluk etmek: Baz uzak durmak, renciler masanza yaklatnda bazlar yaln dierlerine ask yz ifadesi ile bakmak gibi. 7. Bireysel tartmalar iin frsatlar yaratma: retmenin, r tanmaya ynelik hangi etkinlikleri kullanaca ile ilgili karar, olumlu retmen-renci ilikisi gelitirmek iin ayraca za baldr. 8. Cinsiyet farkllyla ilgili sorunlara kar duyarl olma: ret rahatsz edecek bir ekilde rencilere dokunmamaya rencilerin utanma ve dokunmadan rahatszlk duyduklarnn f retmenler renciye dokunma biimini saptamadan dnmelidir (Jones ve Jones, 1998:92).

Davran Deitirme Yaklam Davranlara gre evresel uyaranlar insan davrann belirler ve! kabul edilebilir toplumsal ltlere gre insan davrann biimler dncenin altnda yatan temel ilke, insanlarn ac veren, ho olmayan 138 ho ve dllendirici olan aramaya almalardr. elerin her birinin renci davrann nasl bunlar kabul edilebilir davranlar dorultusunda davranlarnn deitirilmesi davranlarn olumlu, pekitirelerin kullanlmasn gerektirir. Olumlu , o kiinin sergiledii davrann skln ve iddetini denilmektedir. Davranlar olumlu pekitireci kullanrlar; birincil, toplumsal ve artl pekitire gibi. eker veya patlam msr gibi maddelerle ! kullanm olmaktadrlar. rnein; rencilere bir 'arnn istenmesi durumunda eker verilmesi, vdklerinde, rencilerin dikkatini ekmekle toplumsal rlar. Uygun renci davranlarnn rencilerin katlma gibi gerek dle dntrebildikleri madde Jtlrilmesi de koullu (simgesel) pekitirmedir. relerin tersine, olumsuz pekitireler; uyarcnn Ifi glendirmektedir. renciler dnem boyunca l olduklar takdirde retmen tarafndan final ^n sylenmesi olumsuz pekitirmeye rnektir. Genel tlre uygulandnda, belli bir sre istenmeyen olumsuz pekitire sona erdiinde, davranlarn yabilirler. enlerin bu sistemi, dier sistemlerden daha kolay enler renci davranlarna tam olarak dl mlarn uygulanmasndan sonra, retmenler dln etkisinin ifte kontrol iin yntemi tersine likisine aklk getirir ve snf disiplin abalarndaki kaldrr. Ayrma: Davranlar tarafndan kullanlan, yeni bir <er teknik de "paralara ayrma" olarak adlandrlr zole edilmi fiziksel alan, rencileri pekitirici kullanlr. Kadar Gsterdii stenmeyen Davran durum doygunluktur.rnein;renciler iney-e zorlanr ve istenmeyen bir davran sona erer. 139 4. Olumlu/Olumsuz fade Kullanma: Davran yaklam ierisinde

pekitire ve davran deitirme planlarnn rencilere I Davranlar, renciler uygunsuz davrandklarnda onlar davranlara yneltme amacyla olumlu bir pekitire olarak nerirler. 5. renci le Anlama Yapma: retmenin renciler ile sn davranlar konusunda bir anlama yapmasdr. ki taraf da sergi uygun davrann veya devin ve verilecek pekitirecin miktarn

Anlamalar, geliim ve renme dzeylerindeki farkllklardan dolay bireysel olmaldr. zellikle balangta dller sk ve an Anlamadaki devler belli bir zaman iinde baarlabilir olmal ve d deiimin nemliliine gre ayarlanmaldr (Axelrod,1977). Gvengen disiplinde retmenler, rencilerin temel gereksinimleri retme hakkn tam olarak kullanmaldr. Canter'e gre, retme konumlarnda aadaki haklara sahip olmaldrlar (Edvvards, 1997:69): 1. Bir snf yaps ve en yksek renme iklimi salayacak bir dzeni

2. rencilerin olumlu toplumsal ve eitimsel geliimlerini s davranlar belirleme ve bunlar isteme hakk, 3. Bir renciye yardm etme durumunda, ailelerden, mdrden v.b. hakkdr.

Ussal Sonular Yaklam Olumlu disiplin modeli olarak da ifade edilen bu disiplin yaklam. (Dreikurs v.d., 1982) ve Jane Nelson (1987) snf dzeni zerindeki A.Adler'in kuramlarna dayanmaktadr. Adler'e gre ocu balangcndan itibaren kendilerine zg amalar ve aralar ge" duygusunun stesinden gelmeye almaktadrlar. Adler, bu durumu "yaam biimi" kavramn kullanmaktadr. Amalara ulamaya y temelinde "ait olma" gereksinimi yatmaktadr. ocuklarn a' duygusunu, yaadklar topluma nasl yararl olabileceklerini ocuklara, insan haklarna ve btn insanlarn deerlerine retilmelidir (Nelson, 1987). Bu yaklam, ocuklarn ait olma, eitlik duygularn gelitirmelerini engelleyen herhangi bir disiplin mod ierir (Edvvards, 1997:93). Deikurs (Dreikurs v.d., 1982) ve Nelson (1987)'a gre rencinin gsterme nedeni, dikkat ekme, g elde etme, alma, yetersizlik 140 le erevesinde bir stat elde etmeye alr. Bu i p alr. G elde etmeyi alma izler. Sonunda, kantlandnda, ocuk bir zr dileme olarak rencileri eitli durumlarda gzlemlemen ve amacn neden olduu konusunda kestirimde imay, renciye dorudan samimi sorular sorarak bu drt ama dorultusunda deerlendirilmelidir rnekleri olarak unlar gsterilebilir (Edvvards, bir ey yazarsa, retmen yalnzca kad okumal, yazarlarsa, renciler hem onlar temizlemeli, hem de iz ederse, renci grup yelerini rahatsz etmeye-kadar renci gruptan ayrmal, nde retmen renciyi ya tam zamannda gelme ya da ge geldiinde retmenden bir iaret alana dorudan davran rntleri tutarll ile uyumlu olan blrrntsdr (Berne, 1966). Bireyin ego durumlar, llhninde hem bilinli hem de bilinsiz olarak tutulan

davran herhangi bir yerden alnmam veya bilinte are nce kaydedilmi bilgiler basit olarak gsterime r, ok eskiden renildiinden ve ortaya koymak iin nden, kelimeler ve duygular ok rahat ifade edilir. ilkesine gre, btn insanlar davranlarnn durumuna sahiptir: Anne-baba, ocuk ve yetikin Anne-baba ego durumu, yaamn ilk be yl boyunca iyimi, sorgusuz ve verilen kabul etme kaytlarnn Nkevresi olan aile, retmen gibi insanlardan grd larnda kullanmak zere doru davranm gibi r. kald ve yalnzca yzeysel olarak anlamlandrd: 141 "Souk olduunda yamurluunu giymeyi unutma" gibi ifadeleri ocuk kabul eder ve sonraki yaantsnda kullanmaya alr. ocuklar zt anne-babalarndan pek tutarl olmayan iletiler alrlar. Anne-babal tutarsz iletiler, ocuu anne-babalarna kar duygusal sorunlarn srkler. nk, ocuk anlatrsa olumsuzluun kendi davranlarna bilir 2. ocuk Ego Durumu: Ailelerin syledikleri kaydedilirken, ocuun ezamanl olarak kaydeder. Bu kaytlar, ocuklarn grdkleri ve iittik tepkilerden oluur. nk, ocuklar balang yllar sresince (UNU kavrayamadklarndan veya ok az kavradklarndan, tepkilerinin otl Bu zaman sresince ocuklarn hissettikleri ve yapmak istedikleri ey i uymalar gereken ey uzlamadr. 3. Yetikin Ego Durumu: Bebek, onuncu aya kadar kendi snrlandrlmtr. Dsal istek ve benzerliklere tepki gsterir. Bu evresinde hareket edebilir, evresindekileri hareket ettirebilir, dncelerinden ve kendi farkndalklarndan elde ettii eylerle eyleri renebilir. Bu kavrama dzeyinde olduunda yetikin ego d balar. Yani bu dnemde ne hereyi olduu gibi kabul etme, ya da hef ret etme sz konusu deildir. ocuk, durumu sorgular ve varaca tepki gsterir. Anne-babalarn gereinden fazla ocuktan istemde ocuun da bunlar korkudan yerine getirmeye almas, ocuun penceresinden alglayarak aklamasn engellemektedir. Sonu Snftaki sorun davrann temel nedenini yanlca renciye yklemek iin onsa yaptrm uygulamak salkl bir yaklam deildir. Ayrca, yal" sonularnsa bakarak ayn davrana ayn yaptrmlar uygulamak davran ortadan kaldrmayabilir. Bu nedenle, istenmeyen herdavr gerekesinin olabileceini gz nnde bulundurmak gerekir. Bireyi istenmeyen davrana iten bireyin kendisinde, ailesinden, retmenden kaynaklanan nedenleri sorgulayarak, davrana etki indirgemeye almak gerekir. Unutmamak gerekir ki snftaki retmen, renci, okul ynetimi ve velinin gl ibirlii ile stesinden

142 modification for the classroom teacher. New York: Of group treatment. New York: Oxford University Ynetimi ve Disiplini. An Yaynclk. nc Bask, , nd Pepper, F., (1982). Maintaining sanity in the flfttnagementtechniques (2nd ed.). New York: :Harper m Discipline and Management. Printice Hail, Inc. Clements, B.S., VVorsham, M.E. (1997). Classroom tteachers (4th ed.). Boston: Allyn and Bacon. ). Responsible Classroom Discipline: Creating ents and Solving Problems. Boston: Allyn and menttheory, New York: RandomHouse. 18. (1997). Positive Discipline in the Classroom: '; That Enhances Academic Learning Education :Amherst MA 010004 ne. New York: Ballantine Books. ! S the O.K. Classroom O.K? , U.S.A: Phi Delta Teeching Skills, New York: Nichols 143 ETM RETM AMALARI idem NTRK Samsun Kazm zdemir lk retim Okulu Mdr Kazm zdemir ilkretim okulu ,6-14 ya grubu ocuklara milli kanunu'nda belirtilen genel amalara uygun olarak Atatrk ilke dorultusunda ana dili, bilim,sanat,yabanc dil,genel kltr ve asndan zengin bir renme ortam salar. Bu Ortamda Ama rencilerin: Bilgiye ulaan, bilgiyi paylaan ve kullanan; Eitim ve retim etkinliklerinde katlmc olan; Sorumluluk ve ibirliinin nemine inanan ve bu ilkelere uygun da Kendine verilin sorumluluklar ve grevleri titizlik ve dikkatle yerine Akademik becerilerin yan sra sosyal becerilere de nem verip; Kendisiyle bark,kendine gvenen ,z disiplinli gelimi; evresiyle iyi iletiim kurabilen;

nsan haklarna saygl, toplum kurallarna uyan ,hogrl,duyarti Problem zme becerisine sahip,yaratc; Duygu ve dncelerini rahatlkla ifade edebilen,giriimci; Zihinsel duyusal,fiziksel ve sosyal adan ilgi,yetenek ve ihtiy kendini gelitirebilen; Bir yandan yaama bir yandan da st renim kurumlar na haz Hzl deiin aa ayak uydurabilen ve bu deiime katkda bulu Okumay,okuduklarn alglayp yorumlayabilmeyi renen ve kazanan; Yazmay ,duygu ve dncelerini yazl ve szl olarak If renen; Anadilini etkili kullanabilen bireyler olmasn salamaktadr. Yukarda belirtilen amalara ulaabilmek iin gerek retmenlerimiz danman, program gelitirme uzman ve lme deerlendirme uz birimimiz gerekse idaremiz ibirlii iinde youn olarak almaktadr. Bu amalara ulamak iin: rencinin aktif olarak katlaca zengin nitelikli renme salanr. Amaca uygun renim yntem ve teknikleri kullanr.

rencinin bireysel farkllklarn gzetici,onlarn ilgi ve yela ortamlar oluturmaya alr. 144 eomut, yaantsna dnk etkinlikler gelitirilir. Imek,renmeyi kolay kalc yapmay salayan ye alr. Itrinin yan sra sosyal baarlarn da gelitirmeye de nemine nanarak bu konuda yi bir eitim altlyle rencilere: duygularn gelitirme, edebilme ni kazanma )yeteneklerini gelitirme amalanmtr. Bu nedenle okulumuzda youn Vt drama derslerinin yan sra okul korosunun katlm sreklilik oluturmaktadr. Amaladmz Davranlar: Imseme,koruma ve davran haline getirme; i sahip olma; bUgller retebilme: olma; Olduu kadar az etkilenme; ve serbest olarak ifade edebilme; ve yerinde kullanabilme;

145 Gzel ve etkili konuabilme; Sorumluluk duygusu tama; Arkadalar ile iyi geinme; Kar fikirleri hogr ile karlayabilme; Giriken olma; Byklerine ve arkadalarna kar saygl olma; Dnce ve davranlarnda tutarl olma; Kendini eletirebilme ve eletirileri olumlu karlayabilme; Yeniliklere ak olma; Grg kurallarna uyma; Fedakar olma; Sabrl ve dayankl olma; Arkadalar arasnda olumlu otorite kurma; Gzel sanatlara ilgi duyma; Gerektiinde inisiyatif kullanabilme; Heyecanlarn kontrol edebilmelidir.

dari lkelerimiz 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Drst gvenilir ve alikan olmak. Ekip alima ruhunu benimsemek.(liderler ekipleriyle , gldr.) yi bir letiim becerisine sahip olmak. Okul ve lke ikarlarini kendi ikarlarinin stnde tutmak. Atatrk lke ve devrimlerine sadik kalmak. Srekli okumak ve kendini gelitirmek,bilgiyi paylamayi y getirmek. Aik ve effaf olmak. Saygili olmak .saygili davranmak,protokol ve grg kurallarina Toplumun ahlaki deerlerine ve milli terbiyeye uymak. Devlet disiplini kurallarina uyma.

Kazm zdemir lkretim Okulu VZYON 1- Okulumuzda renme temel ihtiya olarak kabul edilsin. VZYON 2-Okulumuzda her veli rencisine renmek iin her trl il Saladn bilsin ve bunun iin okula destek olsun. VZYON 3-Okulumuzda hem retmenler hem renciler hem de v Birbirlerinin renmesine ve birbirlerinin geliimine yardmc nemine inansn. 146 ' Bayardmcs,Mdr Yard., retmen, renci, iil aile birlii,koruma dernei)gerekenleri yaparken tltacaklar cevaptan korkmasnlar, endieleri olmasn. I her gn daha iyiye ulamak iin alsn. irini salamak ,onlarn bilgili,becerili ve kendine line frsat tanmak ve onlara 21. yzyln gelien Udlkanlklar kazandrmak iin varz. 18i ilk nceliktir, Hzn odak noktasdr ve amalarmz temel oluturur. in ve toplumun srekli gelien Beklentilerine ayak lyreklendiririz. Itafarsn artrmak iin karlkl olarak Sorumluluk liriz. rencilerimiz bir birey olarak Sayg duyar btnleme kadar eitlilii de gerektirir, rn birer zenginlik kayna olduuna inanyoruz, [ayrlklarn birer zenginlik olarak kabul ediyoruz. biimlerine kendimizi adapte edecek beceriler ^ac ile gemi deerlerimiz arasndaki dengeyi ulamada bize cesaret kazandrr, gemi imza yardm eder. ve retkeniz.te btn bu lkeleri; bizim hep indirir ve alacamz kararlar etkiler. 147 TOPLUM AIZ D SALII PROGRAMLARIN NEM DtKemal Devrim 19 Mays niversitesi, Di Hekimlii Fakltesi Genel salk hizmetleri ierisinde di sal ve hastalklarnn nemi Gerek genel salk, gerekse di sal hizmetlerinin rgtlenme, y"" dzenlenme aamalarnn uygun bir biimde planlanmasnda hastalklaryla ilgili istatistiksel deerlendirmelerden yararlanlr. T skl halen ok yksektir.

Bunun nedeni rk oluumundan biyolojik ve sosyal faktrlerin Toplumun kltrel, teknolojik ve ekonomik yaants da rk olu etkilemektedir. Bir di hekimi alt blgedeki bir okul, belediye veya herhangi bif zlmesi gereken nemli bir salk problemimiz var. ocuklarn az ilgili olarak ne yapabiliriz?" diye bir ar alabilir. Bu durumda belli bir program hazrlanmas gerekir. Dnyada gel gelimi tm toplumlarda az ve di sal hakk nda belirgin bir bilin zellikle gelimekte olan lkelerde toplum gerekleri gz nnde tu' hekimlik" ilkelerine uygun olarak, blgesel zellikler de deerlendi hazrlanmaktadr. Koruyucu programlar hazrlanrken hedef ! deerlendirilmelidir. Programn amac maksimum bireyde maksi elde etmek olmaldr. Koruyucu dihekimlii programlarnda ok sk olarak kull terimler vardr: Prevalans: Bir hastaln toplumda belirli bir zaman periyodu olgu orandr.

nsidans : Bir hastaln insidans, belli bir zaman periy hastaln yeni olutuu olgularn orandr. rnek; toplumdaki ylda %20 olarak bildirildiinde bunun anlam 1 yl sresince to yeni rk grlmtr. Di r insidans hz ; belirli s grlen yeni di r saysnn muayene edilen kii says bulunur. Di r derecesini gsteren indeksler aadaki tabloda sunulmu* 148 . derecesini rincteksl er Aklama Kalc dilerde grlen rk , rk sonucu diin ekilmesi ya da doldurulmas dikkate alnarak elde edilen bir ldr. St dilerinde grlen r k di says ve dolgulu di says ve ekilmi di says toplam ile elde edilen bir ldr. nlar belirlenirken u kriterler deerlendirilmelidir: rkinsidans (6 ya alt) lnsidans sonunda Avrupa ve Amerika'da 1950 T yllarn I mevcuttu. Asl ama D (rk di), M (eksik di), F in di durumunu tespit etmekti. Daha sonraki yllarda in di rn inhibe eden etkisini belirlemeye ylnda sularn florlanmaya balanmas rk litr. 12 ya ocuklarnda DMF(t) 7 iken, 1993'te 1'e Itir. 1964'te Zrih'te df(t) ortalama 7,6 iken 1984'te Imitir. Dier yandan sve'teki 5 ya ocuklarnda 9; 1993'te 3,7 dir. sve ordusunda ortalama DMF (t) r azald. sve'te yaplan bir dier almada 1973'te 1993'te 15,7 olmutur. Avrupa ve Amerika dnda fa gibi bir ok lkede de benzer epidemiyolojik 13,4 ve 5 yandaki ocuklarda 1986 ve 1988 yllar mi ve 5 yandaki ocuklarda rk prevalansnn Jark prevalansnda art olduu bulunmutur.

Alarak epidemiyolojik almalar yaplmasna ramen yaplm aratrmalar yok denecek kadar azdr. Fakltesi Toplum Az ve Di Sal Bilim Dal 10 Osmaneli ve Glpazar ilelerinde krsal kesimin ~k 3000 renciyi kapsayan, 5 yl sreli bir okul 149 renciler az ve di sal asndan yksek ve dk rtali snflandrld. Yeni rk oluumunun balang - ara muayene iki risk grubunda da arlkl olarak %38 ile %50 arasnda azald bu muayene bulgularna gre ise bu azalma %6090 oranndadr. P snfta olan rencilerde balangta azlarnda bulunan daimi di olmak zere proje sonunda yani 12 yana geldiklerinde saptanan tabloda da grld gibi Dnya Salk rgt'nn 2020 yl gstermektedir. DS 2020 yl iin 12 ya grubu DMF(T) hedefi: 1,5 Aratrma sonucu 12 ya grubu DMF(t) deerleri Deney grubu Dk - orta risk grubu Yksek risk grubu 2,09 Toplam 1,36 0,95

Kontrol grubu 2.00 3.52 2,54 Toplum az di sal programlar ve epidemiyolojik alm hekimliinin nemli bir blmn oluturmaktadr. Bu noktadan yola 2002 tarihinde Ondokuz Mays niversitesi Di Hekimlii F oluturulan Toplum Az Di Sal Komitesi tarafndan, nivers bulunan 5 okul ierisinden Pelitky ehit Onba Ycel nsal lk okul olarak eildi. Okul projesinin amalar; 1. lkretim rencilerinde, di rkleri ve dieti hastalklar iddetinin azaltlmas, 2. Di hekimlerinin, birinci basamak salk hizmetleri alan sorumluluunun yeniden belirlenmesi, 3. Florr uygulamalarnn, lkemiz koullarnda toplumsal verimliliinin incelenmesi, 4. Programn salk sistemi iin bir model oluturmas olarak belir

Okul ierisindeki konferanslarda kullanlmak zere slaytlar hazr ynelik formlar dzenlendi. rencilerin balang kaytlar alnd deerlendirildiinde DMF(t) deeri 5,9 olarak bulundu. Bizler H ocuklara az di sal konusunda bilgiler vermeye altk, uygulamas yaptk ayrca plak boyama testi yaplarak etkin di f TADS komitesi olarak bizlerin hedefi be yllk alma sonucunda deerine ulamaktr. 150 Kazandrlacak doru davranlar ile yaam boyu jtlrilmesine yardmc olunabilmektedir. Bu nedenle 1 erisinde yer almas gereken az di sal ile ilgili 1 snflarda olmas gerektiini belirtmek, okul, aile ve laktr. 1 olabilmek iin iyi bir eitim almaldrlar. Salkl bir salk ve okul ayrlmaz bir btndr. Okul Salk Iocuklar az di hastalklarndan korumann temel fya da kt, faydal ya da faydasz, salkl ya da r eitimin bir parasdr." JOHN LOCKE i verilen AIZ D SALII ETM ve KORUYUCU boyunca iyi bir az salna sahip olmann )unu gstermitir. lklar yaamn ilk yllarnda kazanlmaktadr, in inde fazla saydaki ocuklara salk eitimi Ikurumlardr. llni ykselterek okul dnda da az di salna lir. tndan zel bir dnem olan okul anda alnacak sresince etkili olabilecek yarar salayacaktr. |> Eer bu devrede ocua iyi bir az di sal bilgisi Jrlrsa bu alanda bilinli bir toplum yetitirilmi jlll ve lkretim., 21.Yzylda lkretim ve Yaklamlar Sempozyumu., Nisan 2003, SAMSUN. Sal Dzeyinin Artrlmas Amal Bilecik ili (ALMANYA. IBeslenmenin nemi., TDBD.2000. 4 151 BULU STRATEJS Dr.Ednan KARADUZ Atatrk niversitesi, Ar Eitim Fakltesi Giri

Birey sosyal evrede informal ynden dil edimini balatp sr katld formal eitimi n renmelerinin zerine kurup gelitirmektedir. Bireyin sosyal evrede balayan ve okulda devam renme sreci, onun dil ediminin temelini oluturmaktadr. ortamda olursa olsun, dil edimini kazand kavramlar zerine ku onun bilgi birikimini oluturmaktadr. (Karadz, 2004) Bu yzden okuldC Gerekletirilen kavram renmenin, dil eitimi etkinliklerinde doru; renmeler olmas gerekir. Okulda sunulan formal eitim; sosyal evrede balayan kavram devam olduundan, bireyin kavram kazanmada sosyal ortamda edi tamamen bir kenara atlmamal, hatta sosyal bir olgu olan dlNft retiminde toplumsal renme ortamlar sunan yntem ve verilmelidir. ocuk okula gitmeden nce, dilini nasl toplumsal etkinliklere konuarak reniyorsa; okulda da dilini dinleyerek, konu renmelidir. (z, 2001) Bu yzden ilkretim okullarnda T gerekletirilen dil bilgisi almalar, rencilerin informal kazandklar dil edimi yaantlarna benzer nitelikte olmaldr. Bu yaklam, sosyal bir olgu olan dilin yapsna da uygundur. A* ncesinde kazand renme davranlarn okulda da devam etkinliklerine uyum salamas bakmndan nemlidir. rencilere ilkretim kurumlarnda retilen dil bilgisi, k ezberletildii bir ama olmamal, onlarn dil becerilerini de olmaldr. Bu yaklamla temel dil bilgisi retimi her bir; desteklemeye ynelik bir alan olmakta, kurallarn, terimlerin hedef etkinlie dntrlmelidir. Dil bilgisi retiminin bu yaklamn uygun ve yeterli nitelikteki renme yntem ve stratejilerinin tercih 152 iliklerinde oklu ortamn oluturulmas, uyarclarn Srecindeki verimlilii artrmaktadr. uran kavram renme etkinliklerinde bulu yoluyla nesi; kavram renmeyle ilgili yaklammz [merkezli bir renme ortam oluturulmas bakmndan i bulu yoluyla renme stratejisine gre; renmede ibunu kavrayabilmenin yolu, bireyin renmede aktif ur. (Eitim evi net. 2004) Bruner, ayrca renmede Istnln savunmutur. retmen, retilecek kavramn zelliklerini temsil illerin kavramn kritik zelliklerini kefetmelerine ii sorularn rencilere kavramn zelliklerini

rla rencileri ynlendirerek kavramn zelliklerini bulu yoluyla renme stratejisinde retmenin 'vecevab ona buldurmaktr. (Demirel, 1998)

rencilere kavramn tanmn ezberletmek Umakta ve tme varm yntemi kullanlmaktadr, pmevarmlagerekletiini kabul eder. klerden genellemeye veya bir kurala ulamadr, siler renme etkinliklerine katlarak yaptklar Itinimi kendileri yapmakta, bu ekilde de tanm ve geilmektedir. renmeyle renciler, kavrama ait tanm uyflulamaya alp daha sonra da analiz ve M m I retiminde bulu yoluyla kavram retimine (pln) gelitirmektir. 1 153 Yntem Trke dil bilgisi retiminde bulu yoluyla kavram retimindi biimlendirmek iin alanla ilgili kaynak taramas yaplp btl uygulanmasndaki temel ilkeler ve aamalar tespit edildi. Bruner'a gre takip edilerek kavramn temel yaps kazandrlr. retimin amafll konunun temel yapsn kavratmaktr. Belli bir alanla ilgili temel fikirler, ilkeler arasndaki ilikiler konunun yapsn oluturur. Bruner'a gre Y. yaps basit bir ekil, ema, ilkeler kmesi ya da forml ile ifade edilebilir, bulu yoluyla kavram renme aamalarndaki rencilere ekiller, grafiklerden yola klarak kavramn temel yaps sezdirilir. re konularndan sfat kavramnn temel yapsnn buldurulmas iin uygulanmtr. rencilerin szel ipular, resim ve emalarla, kavramlar a grmeleri saland. rencilere retilecek kavramla ilgili rnekler ve rnek ol verildi. renciler, temel kavram ya da ilkeyi bulmalar iin sorularla y

renciler, sezgisel dnmeleri iin tevik edildi. Bu amal rettii dnceye deer verdii gzlendi. (renme teorileri, Bulu yoluyla kavram retiminin temel ilke ve aamalarna bal konusunda gnlk ders pln oluturulup Ar Eitim Fakltesi Tl snf rencilerine ynelik uygulama yapld. rencilerin dersin ilenii srasndaki tutum ve davranlar, g derse katlmlar, duyusal tavrlar doal gzlem yoluyla takip edikflt gre bulu yoluyla renmede, rencilerin temel yaplar k renme srecine aktif katlmalar gerekir.

Ayrca renciyi harekete geiren en byk gd merak, baard almadr. (renme teorileri, 2004) Dersin ilenmesinden sonra rencilerden, geleneksel y karlatrmalar istendi. Konuyu anlama dzeyleri, derse katlma gdlenmeleri kapsamnda sorular sorularak onlarla yapla yapld. 154 retmenlii Blm 2. snf rencilerine "Szck U bulu yoluyla retilirken elde edilen bulgular inde bulu yoluyla renme stratejisinin tor plnnn hazrland. in uygulanmas amacyla bir gnlk pln hazrland. varm, soru-cevap, gsteri, tartma, dz anlatm, kaynak kitaplar, resimli kitaplar, derslikteki dekor .tepegz, yanstc, bilgisayar. Tarafndan Gelitirilmesi n kavrayabilme irtat kavramn tanyabilme ve kullanabilme ! yerini anlayabilme zelliklerinden hareketle sfat kavramn temel canl cansz varlklarn zelliklerini sfatlar :azl anlatmna kazandrd zenginlii kavrama. 155 Dersin lenii: 1. ocuklar evrenizdeki canl veya cansz varlklar, derslii zelliklerini gzlemlediniz mi? Her birinin tad deiik biim msnz? 2. Tepegz perdesine yanstlan resimlere baknz. Grdn zelliklerine dikkat edip szl olarak ifade edip defterlerinize yaz 3. zelliklerini belirttiiniz her varln ismiyle o varln z ayrma dikkat ediniz. sim ve sfat kavramlar arasndaki fartu rendiiniz bilgilere dayanarak karlatrp anlatnz. 4. Varln ismiyle zellikleri arasndaki ayrma dikkat ediniz, varln kendine ait bir ismi ve bir de zellii olduuna dikkat edip 5. 6. Buna gre zihninizde ekillenen sfat kavramn tanmlaynz. Varlklarn zelliklerini belirten szckler sfatlarn hangi eidini

7. Her bir varln eitli zeliklerinin yan sra bir de says vardr, kz, ka erkek renci vardr? Masalarda kaar kii oturmakla? renci says, btn rencilerin saysnn yzde kan sfatlara ne denir. Sizler de varlklarn say ve oranlaryla ilgili

8. Snfmzdaki rencilerin numara srasna gre kendinizi s sradaki renci kimdir? Herkes kendi srasn bu ekilde bular olduunu tespit etsin. Kurduunuz cmlede sizin sranz sfatlarn hangi eidine rnek oluturur. Baka rneklerde siz 9. Snfmzdaki rencilerin say ve orann sfatlarn hangi e

10. En yaknmzdaki varlklar, en yakndan biraz tede olan, en hangi szcklerle iaret edersiniz? Her biriyle isimleri iaret kurunuz. Bu cmlelerdeki isimleri iaret eden szckler ne tr 11. Bu ynlendirmeler sonucunda her sfat eidini cmle iinda eidi istenir.

12. Daha sonra izletilen bir filmde, gnlk konumalarda, o sfatlarn kullanlna uygun rnekler bulmalar istenebilir. 156 veriniz. Kendinize gre bir sfat tartanm yapnz. Kullandmz sfatlarn ifaderrP*mize kazandrd edip ediniz yoluyla renme stratejisinin e ' esaslarna dikkat soru-cevap yntemi kullanlsn! arak renciye ok uyarcyla dikkati ekildi.!*^. evrelerindeki le gsterilen resimlerden yaran^r'anld. Bunlarn dahi yaralanmak mmkndr. Biro^'^ok ara-gere bir bilisel ve duyusal gdlenme duMlurumlar artrld. , dz anlatm, soru-cevap, tartmf*1 ma yntemleri bir birlikte ok sayda yntem ve stra^vatejinin bir arada oklu renme ortam oluturulduu. nk bulu ndeki uyarclarla etkileime gire^verek kavramlar bireyin etkileimini artrr. tmeye alarak renci merkezlik!i bir ders iledi. Klan bir nitelik tamaktadr. rencilerin grlerine yer verildi/1** kullanldktan sonra rencilere grenleri soruldu, en ders ilerken renme ortamm, size gre aahipmi? eyde bilgi sahibi olduunuza inanyoP-or musunuz? I tamamna yakn olumlu tepki verm^TKSktedir. Ders daha abuk getiini, dersin elendiri irici olduunu, derste konuabildiklerini, dersi ilerr^smekten zevk in ounluu verilen bilgilerin yaan Mantyla ilikisi :yde bilginin yeterince verilemedii, fc^ buna karn olduu ve uygulamann ok zam-,tT~r^n aldn 157 3. Bulu yoluyla gerekletirilen renme etkinliinde ders gzlem yapld.

Ders ortamnda rencilerin homojen bir katlm gsterdikleri, duyu; dzeyde gdlendikleri, sezgileriyle problem zmeye, kavramla ilgi yaklamlar ortaya koymaya abaladklar; bazen de tarttklar ortamnda scak ilikiler kurduklar, kendi kanaatlerine daha fazla 4 dikkat ekti. SONU VE NERLER 1. Bulu yoluyla renme stratejisinin uygulanmas renciyi etkin yoludur.

2. Bulu yoluyla renme stratejisiyle renciler, renme merak,. katlm, kendine gven, dersi sevme, renmeden zevk deerleri ne karmaktadrlar. 3. rencilerin kavramn zelliini sezerek kefetmesi, kavram tanmlamalar, rnek vermeleri kavramn temel yapsn anladklar Bulu yoluyla renme stratejisiyle renciler evresiyle e evrelerindeki olaylar, dnceleri temsil eden kavram renmektedirler. Bu da onlarn problem zme beceril rendiklerinin kalcln salamaktadr NERLER 1. Eitim kurumlarmzn her kademesinde bulu yoluyla renme birok retim yntemi, ok eitli ara ve gereler bir arada renme ortam oluturulmal, rencilerin renme ortam uyarlmalar gerekletirilmelidir. 2. Bu yolla retmen sorularyla snf ynlendirmeli, bilgiyi dayalaft sorduu sorularla kefettirici roln ok st dzeyde kullanmal* 3. Bu yntem kullanlarak rencilerin bilgiyi kefetme, yorun senteze varma; sonraki aamada da yeni bilgiler retebilme y Bylece ezberleyen ve renmeden bkan deil, kefs renen, renme merak olan bireyler yetitirmek gerekir. 4. retmen bu yolla renciyi etkin klan bir anlay ders or rencilerin duyusal ynden st dzeyde gdlenmelerini olarak bilisel alandaki baary da artrmak gerekir. 5. Bulu yoluyla renmenin uygulanmasnda baarl olabil renme ortamn yeterli donanmlarla dzenlemesi, strat roln yerine getirebilmesinde en nemli uyarclar olan soru gerekir. 158 <~S3Vnet, 13.04.2004, saat 15.00 m ^^teorileri. htm "n Yntemleri, Pegem Yaynlar, Ankara 1998, s. 13. TOrlretimi, An Yaynclk, Ankara 2001, s. 259. OkuLij l|an Sekzinci Snl rencilerinin Szck Trlerini D i b0 zeyleriy Kavram Edinimleri, Baslmam Doktora

----M 159 OKUL NCES ETM KURUMLARINDA YARATICI DRAMA ETKNLKLER (SAMSUN L RNE) ElifMERCAN Aratrma Grevlisi Giri ada uygarlk dzeyine erime abas, retken, yapc ve yaratc insanlarn varln gerekli klmaktadr. Hzl iletiim olgusunun yaand dnyamzda yaratc dnceyi retmek ve yaama geirmek, eitim srecinin nemli bir boyutu oluturmaktadr. Eitim, kurumsallam bir alandr. Eitim sistemi, deien yaamn gereklerine ay uydurabilmelidir. nk, ada eitim, bireylerin gizil yeteneklerini ortaya kar ve gelitirmekle sorumludur. Ancak ne yazk ki hkmet politikalarna bal olarak deien bir eitim politikas varl, sonular ve rnn nitelii nemsenmeden verilen kararlar, renen W merkeze alp ona "kii" olma ans vermeyen eitim anlay, nitelikleri Milli E sisteminin amalarnda belirtilen insan tipine ulalamadn gstermektedir. nsan kiiliini tam olarak gelitirmeye ynelik olmas gereken ve insann ya boyunca bir edinim sreci olarak dnlebilecek olan, "gelecee doru uzan salayan" eitim, ne yazk ki lkemizde genellikle rgn eitim kurumlar ile s tutulmakta, yaamn dier dnemlerinde ise bilinsizce gerekletirilmektedir. Oysa donanml bir kii olarak var olabilmek, nitelikli ve srekli bir eitim sr olmay gerekli klmaktadr. lk kez sistemli bir eitim ile karlalan okulncesi kurumlarna, ocuun topluma uyumu ve kiiliinin geliimine yardmc ol tesinde, byk sorumluluklar dmektedir. "Erken ocukluk eitimi" olarak da adlandrlan okulncesi eitim, doumundan ilkretime balad zamana kadar geen yllar kapsamaktadr, yalarndaki ocuklarn bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal ynl gelimelerini, sistemli bir ortam iinde daha iyi salayan, yeteneklerinin geli yardm eden, onlar ilkretime hazrlayan ve temel eitim btnl iinde yer eitimdir(Grkan, 1981; 21). Bir insan nesnel ve znel ynleriyle dierlerinden klan duygu, dnce, tutum ve davran zelliklerinin tm, o insann ki oluturur(Kknel, 1982). ocuun okulncesi dnemdeki yaama biimi, onun kiiliini belirler. 160 :i dnemde ocuk oynayarak renir, tepkilerini de en kolay oyun ortamnda jr. ocuun yaratcl, en doal olarak oyun srecinde gzlenebilir. in oyun, en doal renme ortamdr ve her trl yaratcln kaynanda jr(Yrkolu, 1992;

67). Oyun, evrensel bir olgudur. ocuun yaantsnda lence arac olarak deil; bilisel ve toplumsal geliiminde bir etken olarak r. ocuk oyun yoluyla bir yandan yetikin dnyasnn rol ve kuralarn dier yandan da bilisel kapasitesini deneme ve renme olana yakalar, kendi renim deneyimlerini planlamalar, semeleri, yaamalar ve eleri iin frsat verildiinde onlarn doal ilgilerinin ortaya kaca ir ve okulncesi dnemdeki ocuun yaratcl en ok oyunda Jrgin, 1999; 3). trmalar, ocuklarn en iyi yaparak, yaayarak katlabildikleri oyun renebildikleri sonucunu ortaya karmtr. ocuklarn okulncesi yaparak ve yaayarak katldklar etkinliklerden birisi yaratc drama Yaratc drama, doalama, rol oynama vb. tiyatro ya da drama :n yararlanlarak, bir grup almas iinde, bireylerin bir yaanty, bir , kimi zaman soyut bir kavram ya da bir davran, eski bilisel rntlerin inlenmesi yoluyla ve gzlem, deneyim, duygu ve yaantlarn gzden jnsu" srelerde anlamlandrlmas, canlandrlmasdr(San, 1996; 149). fia eitimi, yaratcl gelitirmeye dnktr ve katlan bireylerin, Etirecekleri ve farkl dnme biimleri kazanacaklar varsaymna 'ilamda okulncesi eitim dneminde ocuklarn renme srelerinde atc drama eitimi alarak olumlu deiiklikler yaayacaklar aktr. I doasnda zaten var olan, ancak uygun ortamlar salandnda aa oyun yoluyla en kolay ekilde da vurulur(Girgin, 1999; 4). kiinin ok ynl geliimini salar, gizli kalm enerjilerini ortaya yaratr, iletiim kurmasn salar. Drama doasndan dolay ilk memi) etkileim deneyimlerine ans tanr. ocua retilmek ne olduu planlandktan sonra drama aracl ile bir dnya yaratp ; konunun iine sokunca, ocuun kendi yntemleri ile olaya girip iin olanak salanabilir. Bylece ocuk yaad dnyay aratrarak, m yaparak renir. Bunu yaparken be duyusu, duygular ve bellei suun bir eyi renmesi ve rendii eyi unutmayp uygulamaya Ok yaamda kullanlabilir hale getirmesi iin bir neden yani gereklilik 161 Lazmdr. Bu nedeni retmen drama aracl ile yaratabilir(Gney Yaratc drama srecinde deneme yanlma yoluyla renen ocuk, yaamna kolayca aktarabilmektedir. Bylece nitelikli bir eitim srecinin da kolayca ulalabilir. Yaratc drama etkinlikleri aracl ile ocuk dnya gr olu temellerinin atld okulncesi dnemde yaratc drama sreci ile evresini, doay, insanlar anlar ve onlar tanr. Aratrmann Problem Yaratcl gelitirmeyi temel alan yaratc drama alanndaki e tarafndan, nasl ve hangi koullarda gerekletiriliyor olduunun of aratrmann yaplmasn gerekli klmakta ve aratrmann oluturmaktadr. Aratrmann Ama

Aratrmann temel amac, okulncesi eitim kurumlarnda uy yaratc drama etkinliklerinin ne ekilde gerekletirildiinin ortaya Aratrmada yant aranacak sorular unlardr: Okulncesi eitim kurumlarnda yaratc drama etkinliklerine Veriliyor ise hangi ya grubuna, ne kadar srede, nasl uygulan Okulncesi eitim kurumu yneticileri yaratc drama deerlendiriyor? Yaratc drama etkinlikleri kimler tarafndan gerekletiriliyor, b dramaya ilikin alt yaplar ne durumdadr, eitim durumlar m Yaratc drama etkinliklerine katlan ocuklarn aileleri almalarn nasl deerlendiriyor? Aratrmann Modeli Aratrma 2003-04 retim ylnda Samsun'da okulncesi uygulanan yaratc drama etkinliklerinin ne ekilde ve gerekletirildiini saptamaya ynelik, tarama modelinde dze aratrmadr.

162 2003-04retim ylnda Samsun'daki MEB'e bal zel 'esinde bulunan anasnflar ve OM anaokulu bulgular dorultusunda Samsun'da MEB'e bal 2 tane adece iki tanesinin bnyesinde anasnf olduu lerden dolay bu zel okullarn bir tanesine Anketinden Elde Edilen Bulgular ve Yorum"Yaratc 4 ynetici tarafndan doldurulmutur. Anketi verdikleri yantlar ve bunlar iin oluturulan tablolar Yaratc Drama Etkinliklerinin Programda Yer U ancak imdi yer almyor. Oran %75 %25 nceki yllarda vard ve bu ylda yer alyor diyenlerin lk kez yer alyor diyenler grubun %75'ini yenlerin bal olduklar okullarn bu yl alm nda yaratc drama etkinliklerine yer vermeleri kliliinin bu kiiler tarafndan anlaldn yaratc drama etkinlikleri kimler tarafndan drama konusundaki eitim durumlar nedir?) yant ri iin dardan bir retmen geliyor ama bu rencilerle alyor. Anasnfmzda bu retmenimiz niversite mezunudur, retmenlerimiz okulncesi retmenlii drama ile ilgili herhangi bir almaya katlp

i 3

163 Bu etkinlikleri kendi retmenleri yaptryor. retmenlerimizin ikisi Lisesi mezunu, dieri ise okulncesi retmenlii mezunudur. Kendi grup retmenleri yaptryor. Daha nceki yllarda r yaratc drama konusunda eitli almalar yaptk, retmenlerimize Tablo 2. Yaratc Drama almalarnn Yaplmasnn Amac Soru No: 3 - Bu almalara yaplmasnn amac nedir?(Ltfen nem srasna gre derecelendiriniz) ____ a. b. c. ocuklarn yaratclm gelitirmesi_____ Birok okulncesi eitim kurumunda uygulanmas _ ocuu tanmada yararl olmas _______

d. ocuklarn her ynden (toplumsal, duygusal, kiilik vb.) geliimine katkda bulunman e. Baka

Yaratc drama almalarnn amac sorulduunda, birinci srada ynden (toplumsal, duygusal, kiilik vb.) geliimine katkda bulunmas srada ocuklarn yaratclm gelitirmesi, nc srada ocuu olmas, drdnc srada birok okulncesi eitim kurumunda almtr. Beinci srada bulunan ve aklama gerektiren baka s aklama yaplmamtr. Verilen yantlara dayanarak yaratc dramann ocuklarn her y katkda bulunan bir sre olduu sylenebilir. Bu, toplumsal, du geliimi olabilecei gibi; ocukta zaten var olan yaratclk yeti anlamna da gelebilir. Tablo 3. Yaratc Drama almalarnn Srdrlmesine Ynelik Soru No: 4- Yaratc drama almalarm, __ a. b. c. d. e. Srdrmeyi dnyoruz.__ Beklentiler dorultusunda srdrebiliriz._ Yararn grmediimiz iyin srdrmeyi dnmyoruz. Srdrmeyi dnmyoruz(Ltfen nedenini belirtiniz). Baka______

Anketi yantlayanlarn tm yaratc drama etkinliklerini srdrmeyi belirtmitir. Yneticilerin hepsinin yaratc drama etkinliklerini srd bu etkinliin yararna inandklarn dndrtmektedir. 164 Uyguland Gruplar yat grubuna, ne kadar srede uygulamyor?(Birden Sra gruplar oktan aza doru srayla 6 ya, baka, 4 feeneini iaretleyen kiiler ise bu etkinliklerin yatan olutuu aklamasn yapmlardr. Anketin bir tanesinde 0-3 ya grubu ocuk vard. Anketi etkinliinin yapl sresi konusunda belli bir sre almalarna Katlan ocuklarn Ailelerinin : konusunda ne dnyorlar?(Ltfen seenekleri Sra nanyorlar. ize gre aileler yaratc drama konusunda ne itlarn en ou, farknda deiller grndedir, iin nemli olduuna inanyorlar, eitici boyutunu orlar, seenekleri gelmektedir. yneticilere sorulmamtr; ayn zamanda kurumda tur. Ailelerle daha ok iletiim kuranlarn ndurulduu iin retmenlere de yneltilmitir. jn olduu kadar ailelerin bak as da nemlidir, are olduunun ve desteklenirse daha verimli ailelerin bu alanla ilgilenmesini gerekli klmaktadr, yaratc zmler bulma konusunda ona destek katks byk olacaktr. 165 Tablo 6. Yaratc Drama Etkinliinin Gerekletirildii Yer Soru No: 7- Yaratc drama etkinliini gerekletirdiiniz yer a adakilerden hangisidir? a. b. c. d. e. Hal kapl bir snf_ Kendi snflan_ Tiyatro salonu/ok amal bir salon_ Uygun bir yer yok_ Baka________

Yaratc drama etkinliinin nerede gerekletirildii sorusuna kurumlarn %50'sinin etkinlikleri kurumda bulunan hal kapl bir kurumda bulunan tiyatro salonu ya da ok amal salonda, snflarnda gerekletiini gstermektedir. Anketi yantlayanlarn ounun yaratc drama etkinliini kurumda bir salonda gerekletirmesi, bu etkinliin daha verimli olmas as Yaratc drama srecinde, grubun rahat hareket edebilecei, bulunmak almann niteliini arttrr. Tablo 7. Yaratc Drama Etkinlii Sonrasnda Drama Liderinden Soru No: 8- Etkinlik sonrasnda drama liderinden ne tr bir bilgi alyorsunuz? a. b. c. d. e. Szl rapor alyoruz._ Yazl rapor alyoruz._ Ksa aralklarla drama liderinden dnt alyoruz._ Dnt almaya gerek duymuyoruz.__ Baka _

Anketi yantlayanlarn %75'i drama liderinden etkinlik sonra aldklarn belirtirken, %25'i baka seeneini iaretlemi, aktan yazmtr: Gzlem dosyalarna davranlarla ilgili bilgi aktarmalarn Yneticilerin ounun drama liderinden szl rapor aldklarn almalar ncesinde ya da sonrasnda liderle iletiim kurduklarn Tablo 8. Yaratc Drama Etkinliinin Gsteriye Dnmesi Soru No: 9 - "Yaratc drama etkinlii bir gsteriye dnmelidir." grne ne derec* katlyorsunuz?___ a. b. c. d. e. 166 bir gsteriye dnmesi konusunda ankete yant kesinlikle bir gsteriye dntrlmelidir, diye bir ekilde etkinliklerin kesinlikle bir gsteriye tr. kurum yneticileriyle ve drama liderleriyle yaplan etkinliklerinin baz kurumlarda gsteri dnemi neye ynelik olarak alld ve zamanla oluan i bulgusuna ulalmtr. irinin Programa Paralel Yrmesi Dnem sonunda kesinlikle bir gsteriye dntrlmelidir.__ Lider isterse bir gsteriye dnebilir._ Gsteriye dnebilir._ Kesinlikle bir gsteriye dntrlmemelidir. Baka_

)R kanununuzda uygulanan eitim programna paralel Mamz? Oran %50 %25 %25 S V jmda uygulanan programa paralel yrmelidir, %50'si kesinlikle katlrken, lider isterse paralel I orana, paralel yryebileceini belirten %25'lik oran yaplan almalarn programa paralel yrmesi lklar grlr. M s Hm program iinde yer alan bir etkinlik olarak Olarak deil de sanat eitimi alan olarak da var Oran %25 Mm yntemidir. %75 '7

itici dramann bir retim yntemi olduunu Din bir sanat eitimi alan, bir disiplin ve retim rr i/ 167 Anketteki "Okulncesi eitim kurumlarnda uygulanan yaratc drama etki konusundaki dnce ve grlerinizi yazar msnz?" sorusuna yant veren kurum yneticisinin konuyla ilgili aklamalar aadadr: rencilerde zgven, disiplin, paylam gelitiriyor. renilen bilgilerin ei dnm ve hayattaki problemleri zme aamasnda da davran ve d transferi yapmnda etkilidir.

 retmenlerin yaratc dramay en iyi uygulayabilir duruma gelmeleri iin ge eitim verilmelidir. Bu alma meslek ii eitimle desteklenmelidir. Okul eitim kurumlarnda yaratc drama etkinliine nem verilmesi taraftarym. Okulncesi eitim kurumlarnn tmnde yaratc drama etkinliinin oldu sanmyorum. Gnmzde bu etkinliin nemi anlalmaya baland. A almalar yeterli grmyorum. Yaratc drama etkinliinin yap kurumlarda bile istenilen baarya ulalamyor. Bunun pek ok nedeni ailelerin bu konuda bilgisiz olmalar, bir ksmnn bu etkinlikle ilgili yanl be iinde olmalar, etkinliin yapld mekann fiziksel koullarnn zaman z uygun olmamas gibi. Yaratc drama etkinliinin ocuk yaratclna, geliimine, sosyallemesine nemli katklarda bulunduu kansndaym. ocuun duygusal geliimine katkda bulunur. Bence her anaokulu bulunmas gereken etkinliklerin banda yer almaldr. Yl sonu gecesi ii ayrca ok yararldr.Yukarda sralanan grler dikkate alnarak deerlendirme yaplrsa, yneticilerin ounun her ynden geliimine ka olacana inandklar grlr. Sonu ve neriler Yaratc drama; bir sanat eitimi alan, zgn bir disiplin ve bir yntem olarak her dzeyinde hzla yaygnlamaktadr. Yaratc dramann bir sre olduu dnl bunun ilerlik kazanabilmesi iin, sreci oluturan tm elerin nitelii a nlemlerle yeniden gzden geirilmesi gerekir. Aratrmada ulalan verilere gre; yaratc drama etkinlii bir yntem olarak iinde uygulanmaktadr. Bu etkinlii yaptran kiilerin ocuklarn kendi retmeni olmas, kiinin ocuu tandn ve onun geliim zelliklerini bildiini g Okulncesi eitim kurumlarnda drama etkinliinin uygulanma nedeni bak tmzda; kurumun niteliini arttrd dncesiyle ya da gerekten yararl inanld iin programa alnmakta; ou zaman deerlendirilmemekte ya da y 168 riye dnmesi konusundaki tutumlara dikkat edilmelidir. Bu durum, ina aykr sonular getirir. rinde sonutan ok sre nemlidir. Drama, yaandnda anlamldr, ya da dardan bakldnda btn anlamn kaybeder. Okulncesi yla gerek anlamda tiyatro yaplamayaca gibi, onlar tek amac Ja oynamak olan bir etkinlie gdlemek de zordur. ri planlanrken; ocuklarn ya dzeyleri, geliim zellikleri ve bireysel te alnmaldr. almalarn sresi de yapld grubun ya ve dzenlenmeli, bir snrlama sz konusu olmadan dikkat srelerine mal ve srete deiiklikler yaplabilmelidir. yeni eyler deneyen, evrenini taklit eden, elenen, yaamla ilgili lan ocuun, drama srecine girdiinde bu saylanlara ek olarak ksal ve duygusal geliiminde de anlaml gelimeler yaamas , Yaratc drama okulncesi eitim kurumlarnda

bir etkinlik olarak yer bir yntem olarak da uygulanmaldr. Bu konuda okulncesi eitim lerine ve retmenlerine byk sorumluluk dmektedir. 1999). Trkiye'de Okulncesi Eitim Kurumlarnda Yaratc Drama jri(Ankara li rnei). Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Ankara iltesi Sosyal Bilimler Enstits .Ankara. 8.(1991). "Okulncesi Eitimde Drama". Ya-Pa 7. Okulncesi Eitim ve jtrma Semineri, s. 84-87. Eskiehir. (1981). Trkiye'de Okulncesi Eitim Programlarnn Deerlendirilmesi tirilmesi. Yaynlanmam Doktora Tezi. Ankara niversitesi Sosyal Enstits.Ankara. 52). Kaygdan Mutlulua Kiilik. Altn Kitaplar Yaynevi. stanbul. "Yaratcl Gelitiren Bir Yntem ve Bireyi Yetitiren Bir Disiplin: ; Drama." Yeni Trkiye Dergisi zel Says. Yl: 2, Say:7, s. 148-160. A. (1992). ocuk Ruh Sal. zgr Yaynlar, s. 67. stanbul. 169 WEB (VVORLD WIDE WEB) DESTEKL RETM A GELMELER Emine CAB! Bakent niversitesi, Eitim Fakltesi Giri Web destekli retim, gerektii yerde ve uygun kullanlabildii takti ortamn zenginletirebilecek bir alternatif olarak grlmektedir. G yaygnlatrlmas, devamlln salanmas, kalitenin yksel drlmesi iin biliim teknolojilerinin kullanlmas uygundur (en Snf ierisinde bilgisayar kullanmnn artmas, daha geni kitlelere bilgiye kolay ve rahat bir ekilde ulalabilmesi, Web destekli retim karmtr (Seal ve Przasyski, 2001). Hatta Lee'ye (2001) gre, Web ile eitim sisteminde devrim yaplm, daha nceki sistemleri silmitir. Dnyada pek ok lkede VVeb'in eitimde kullanlmas konusunda yaplmaktadr. Amerika Birleik Devletleri bilgisayar eitimde kul' nc lkelerden biridir(Odaba, 1997). Nitekim Amerika Birleik Devletleri'nde 1996 ylnda "Amerika'dakl bilgi ana bal olmaldr", karar alnmtr(Reinig,1998). Yeni bir yaam kalitesi, zaman ve mekan bamll olmadan re Almanya'da, 40 eitim merkezinde Web destekli retim verilmek Dnyada Internet zerinden online niversite eitim a olut' www.gnacademy.org ve www.onlinedistantuniversities.com site yapan niversiteleri gstermektedir.

Japonya'da ise, okullarn yzde 95'inde kiisel bilgisayarlar bulun bin 400'e yakn okul nternet'e balanm durumdadr. Tm balanmalar planlanmaktadr (Kavurmac, 2001). Web destekli retim ile ilgili Trkiye'de gerekletirilen almalar, alanda gzlenmektedir. ODT, T ve Boazii niversitelerinin sertifika programlar ve eitli ders ortamlar sunulmaktadr (' ODT, DEA(lnternete Dayal Eitim_Asenkron) ile 1998 ylnda renme modelini uygulamaya balamtr. Her dnem sonunda ODT'de bir gnlk yz yze eitimin baarl olan katlmclar, ilgili alanlara ynelik sertifika almaya Sakarya niversitesi ise, Meslek Yksek Okulu bnyesinde yer nlisans Programn Web destekli olarak 2001-2002 Or yrtmektedir. 170 PASCAL RETM LE LGL m alanndaki gelimeler ve yaplan almalar gz dMtekli retime rnek, bir tasarm oluturulmu ve tim elemannn yapmas gereken ileri en ksa ve ne yardmc olmas, dnda renmesini kolaylatrmas, rencinin, her zaman her yerde etkileim ierisinde fiden soru cevaplamas, altrma yapmas elml ve dershanelerde programlama dili olarak Pascal . Pascal programlama dili programlama mantnn Tdonanm ihtiyac olmadan kurulabilmesi ve yaygn "h edilmitir. :ine sahip, program hazrlamak isteyen bireylerin lde tasarlanmtr. rnein uygulamas Bakent , Bilgisayar Yazlm I dersi ile Eitim Fakltesi, retmenlii, Programlama Dilleri I dersinde amnda aada bulunan teknolojiler ve aralar pe) 171 rnein Tasarm Aamalar 1.. Statik sayfalarn hazrlanmas. 2.. Etkileim iin dinamik sayfalarn oluturulmas. 1.. Statik sayfalarn hazrlanmas Pascal ile programcla giri ders materyallerinin bulunduu HTML Page ile hazrlanmtr. Index sayfas adet frameden oluan Bannaf tasarlanmtr. Web kullanclarnn rahatlkla ulaabilecei Pascal oluturulan bir kaynak niteliinde tasarlanmtr. (ekil 1).

-.i yi.tr; eac ju&ik .. . &mmitmAM. i*v* r* A

fyjtmm WI- * Jr***1** mum* t* ry?< _ ' rtr^viv t- *kr * mu* evs6wi* * * *sw* MtYVMMN WM*** * i'/*** *.'!** tm |Wllf> *w*

ekil 1: rnek bir Statik Sayfann Grnts 2. Etkileim iin dinamik sayfalarn oluturulmas Dinamik sayfalarn oluturulmas iin MySQL veri taban sunu sayfalarn Internet ortamna aktarlmas gerekmektedir. Bu niversitesi Bilgi lem Daire Bakanlndan yardm alnmtr. 2.1. rnekte PHP, MySOL ve HTML kodlarnn kullanlmas MySQL ile balant kurularak dinamik sayfalarn oluturulmasnda etiketleri kullanlmtr. PHP dosyalar PHP editrnde uygulamalarnn iinde bulunan VVordPad ile yazlmtr. MySQL veritabannda oluturulan tablolara, PHP ile balant kurulmutur. mysql_connect("localhost", "pascal", "ifre") ordie ("Balant yaplamad."); mysql_select_db("pascal") ordie ("Veritabam kullanlamyor.") 172 ! li iiPiil l t .'w

"*' fil :"! lifli " '''illi mF 1 --I ' "1 s 'i f v retim eleman yapaca dnlerek tasarm, - / hazrlanmtr. Sistem yr cevap verecek ekilde

V^' -/'^r'f1eiefT1leraa|C,averilmektec,ir-ekil3:Sistem ^ayt renci no, ad soyad, ifre, e-posta adresi Yneticisinin elemannn ih^U ("INSERTINTO kull(ogrenci_no, adi_soyadi, ifre, <

yetkisi ile yaply aO pOST['num'].", ".$_POST['ad_soyad'].n, renci Kayt ^'^.poSTTemain.""); yaplmaktadr- f A V - rnT ' Yan, kayt 9irii veya rencinin ayrlmas durumunda .. .$results k,annda, renci no ve ad soyad bilgileri, kullanc ^ \\<fi0 rnektedir. ,{,/<1 , query("DELETE FROM kull WHERE renci KaV' j ^fr'num'].""); kullanlr. K^V ^^ 1 sinav tablo^ , li'V f1' Air$deleteres ^ ^t^ .rnde ye girii ile veri tabanna kayt edilen rencili ogrenci_n yer almaktadr 'ven< Duyuru Ekleme ve Silme:: retim eleman duy Snav SoiV vv $ VLru panosuna duyuru ekleyebilmekte ve silebilme ekran, buluy Snf List numaral Duyuru r <! numara^ 174 2 arasnav 1 final ve 3 Ouiz'den oluan snav <

nci Girii ci iin ye girii sistem yneticisi tarafndan yaplr. renci numaras, ad olarak verilmektedir. renciler, kullanc ad ve sistem yneticisi verilen ifre ile kendilerine ait blmleri kullanabilmek-tedirler. (ekil 4). i yetkileri renci bilgilerinin llebilmesi iin 3 farkl trde altrma/soru .boluk doldurma. ? blm ile ilgili klasik sorulardan olumutur. Blm sorular i kutusuna, renci sorunun cevabn yazp, gnder butonuna nna (sistem yneticisine) gnderebilmektedir. Front Page blm sorular sayfalarnda form oluturulmu, metin r sistem yneticisinin e-posta hesabna ynlendirilmitir. Ctlon-'mailto:eminec@baskent.edu.tr"> 175 2.3.2. Test Sorular blme ait oktan semeli farkl test sorular bulunmaktadr. Btn sorular cevaplandrldktan sonra tamam butonuna baslmaldr. rnek olarak ekil 5'de 1. blmn test sorulan verilmektedir. retim Eleman bu blm Quiz snav yapma iin kullanabilir ekil 5: Test sorular Her soru MySQL kullanlarak, Quiz tablosuna soru, seenekler ve doru srasyla girilmitir. renci sorulara cevap verdikten sonra gnder butonu ilt sonularna ulamaktadr. Verilen cevaplarn kontrol PHP'de aadaki yaplmtr. $myarray=array($a1,$a2,$a3,$a4,$a5,$a6,$a7,$a8,$a9,$a10); $h=0; $j=1; $dogru=0; $yanlis=0; while($row=mysql_fetch_array($result)) { if ($row["cevap"]==$myarray[$h]) {echo "Cevap verdiiniz $j. soru $myarray[$h], doru"; echo $dogru++;} Else { echo "Cevap verdiiniz $j. soru $myarray[$h], yanl"; echo "<br><br>"; echo "<br>"; $yanlis++;} } Doru ve yanl says, cevaplar ekranda yer almaktadr. Ayrca, cevaplad doru soru says, snav tablosundaki quiz alanna atanmm sorusu, 3 quiz notuna sras ile ynlendirilerek not girii, program yaplmaktadr. Hata Ayklama, Boluk Doldurma "<br><br>";

len konular uygulamak amac ile hazrlanan hata ayklama, boluk doldurma nde, renciler kendilerini bilgisayar ile etkileim kurarak test edebilirler. Her klama, boluk doldurmada, tamam butonuna basarak baarl olup olmadn lirler. r'iklama, boluk doldurma pascal dilinin komut, deyim ve yazm kurallarna slarak hatasz olmasn, kullancdan bilgisi dorultusunda istemektedir. Bu Pascal retimini desteklemek amac ile kullanlan Web almalarna rnek nlmektedir. a, boluk doldurma blmnde 7 farkl uygulama yer almaktadr. lk 6 , hatal veya bir blm bo braklan programlar verilmi, kullancdan mi veya boluk doldurulmas istenmitir. 7. uygulamada yazlan programn yaplmaktadr. Bu uygulamalardan bir tanesi rnek olarak aada ;.r. nda Pascal programlama dilinde hatal yazlm program yer Xil6). asa^ Mtl#t

-1'

fc. L i

T> .f .

DVIMI* " ll'^MMtli fii fct boluk doldurma yaplmadan tamam butonuna basldnda (ekil 7) hata erit ierinde, hangi ifadelerde hata olduu dikkat ekici ekil 7: Hatal satrlarn grc rnek olarak birinci hatavelolnn nasl yapld aada verilmitir Deiken atamalarnda "yeklerinin kullanlmas gerektiinden -k kullanld iin hata vermekt, ' ~ KaraWeri 2. satrda r,ftlan=Real ifadesifijjareti yanl. (Hatal) 4. 5. 6. satrda i]flS(S|ffWyi(VAlan yanlsjata2) satrda 14*r*r:00035; w y%Qjata3> satrda ritetr(Yemberin AiipffiO; E yanl, (Hata4)

$POST['aa'] = substr($_P[Sl'l,11,1); $_POST['a9']= substr($_P|['S1'],4,12); if ($_POSTl'aa']'.= '.') {$_POST['a9'] = reg_n:::e('r,Alan=Real','<b class="alert,,>r,Alan=Re^l, $_POST['a9']);

$_POST['aa']= ereg_rep3;j=','<span class="text">=</span>\ $__POST['aa'] ) echo (" 2. satrda ".$_POr;9']." ifadesinde ".$_POST['aa']." iareti^. (Hatal)"); echo "<br>"; }els6 {echo ("2. satrda ".$jr['aa']." doru! "); echo "<br>";} Metin kutusuna yazlan$S1 alan temsil etmektedir. $aa alan ise, $s a| ierisinde 11. karakterdenken alnan 1 karakteri(rnee gre":") ifadeetmekt $aa ifadesideerine %doru, deilse hatal olduu ekrana gelecektir. 3. rnek Web Sitesinir^rlendirilmesi Pascal'a giri dersininpmini desteklemek iin hazrlanan rnek Web sit Bakent niversitesi'nithendislik Fakltesi rencilerine, Bilgisayar Yazl dersinde ve Eitim (fesi, Bilgisayar ve retim Teknolojileri retme Programlama Dilleri lcilerine verilmitir. Bu dersin olumlu yada 0|u ktlarnn ainabilmesijdersin sonunda toplam 22 renci zerinde anketi uygulanmtr. Anket foyan elde edilen bulgularve yorumlar aada verilmi . Oluturulan VVebajrenciler tarafndan, Pascal'a giri dersi iin yard faydal bir site| grnde bulunulmutur. Kaynak ve alt konularnda yetet Altrma ve soj* doru cevab veren renciler animasyon veya kullanlarak dfile. Siteye ierik kapsamnda kolayca indiriiebl programlar eklet Arama motoru konularak eriim rahatyapiabir 178 nciler, ders materyaline ihtiya duyduklarnda, yazcdan kt alarak ylkla ulaabilmektedirler. tim elemanna standart bir ders materyali sunulmutur. rencinin, snfta anlatlanlar ile snrl kalmayp, ileride grlecek lara nceden hazrlk yaparak derse katlma imkan bulunmaktadr. ru panolar sayesinde renciler ders ile ilgili duyurulardan yararlanm ve in uygulanmas sreci ierisinde, derse kar ilginin artmasnda etkili gzlenmitir. ayklama, boluk doldurma blmnde, rencilerin annda sonuca ilmeleri, bu blm kullanma isteini artrm, renmeyi olumlu ynde itir. "m eleman, test alanlarn snav zaman aktif hale getirerek, bilgisayar 'en annda deerlendirme yaplarak sonu snav sonular tablosuna Imaktadr. t; 11* retim, rencinin derse olan motivasyonunun artrlmas, kendi lebilme aktivitesinin gelitirilmesi, Web zerinden, bilgiye ulamak iin kullanabilmesi,

davranlarnn kazanlmasn salamaktadr. Bilgiye Olana bulunan kaynaklarn artmasna neden olacandan, eitim I daha fazla gelitirilmesi gerekmektedir. 2002, Web Destekli Pascal retimi, Yksek Lisans Tezi, Gazi sitesi, Fen Bilimleri Ens. ,U2001, Web tabanl eitim VVebdkman: v.pcweek.com.tr/yazi.asp?id=y20032001_171123&src) 2001, Profiling students adaptation styles in web-based learning, jrs&Education, 36 (2): 121-132 1997, Yabanc Dil Eitiminde Bilgisayar Kullanm, T.C. Anodolu si Yaynlar, No:981,s6. Teh, J., 1998, Supporting higher education vvith the VVorld VVide Web, &Education, 39 (1): 76-83. i, SMS'e: e-learning experiences and solutions from Germany, any Conference on Vocational Education and Training, :nt and Technology tasnyski, Z.H., 2001, Using the VVorld VVide VVeb for teaching it, Computers&Education. 36 (1): 33-40 1999, VVeb tabanl snflarn olumlu ve olumsuz ynlerinin Imesi, U.. ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 17. Cilt, v n> V I I 179 POSTMODERN AIN YAAMIYLA BA EDEBLECEK BREYLER ve ETM Ercan YILMAZ Seluk niversitesi, Eitim Fakltesi Giri nsanolu zellikle son 100 ylda yaad deiimi, kendi tarihi srecinde bu kadar ok youn bir ekilde yaamamtr. zelikle son 50 ylda yaanan bu deiim, Amitai Etzioni'nin "modern sonras toplumu (postmodernizm)", George Licteim'in "burjuva sonras toplumu", Herman Kahn'n "ekonomi sonras toplumu", Peter Drucker'n "bilgi toplumu veya kapitalizm sonras toplumu" ve en son olarak Daniel Bell'in "sana sonras toplumu" diye eitli ekilde adlandrlr (Kozlu, 1999).. nsanlk, bu yeni dnemde, btn dnemlerin oluturduu birikimi derin deitirmesine, yeniden yaplandrmasna ve yeni bir uygarlk ina etmesine olmaktadr (Toffler,1997). Bu ahit olma srecinde eitim anlayn ve kurumlan farkl roller beklemektedir. Modernizmin Tanm

ncln Bat dnyasnn yapt ve daha sonra tm dnyay saran modernle hareketinin geneli anlamlandracak ekilde kullanlan kavram moderniz Modernizm Bat dnyasnn Aydnlanma ve Sanayileme devrimiyle geldii temel alnarak geleneklerin, tketim eklinin ve eski maddi yaantnn deitiri yerine yenisinin getirilmesidir. Sosyolog Smelser bak as ile modernizm; toplumun geleneksel gl farkllama gleriyle etkileimi sonucunda yeni btnleme glerinin karld sretir (Trkdoan, 1996). Moderinzm; kuvvetlenen merkezi g oluturduu siyasi bir at altnda homojenletirilen toplumu, iktidara sahip ola meclisleri, ilgili kurumlar, eitim, iletiim ve teknoloji gibi belli bal aralaryla dzene sokulmaya altrld sretir. Modernizm srecinde toprandan kopan insan, eskiye oranla ok deiik bir d yaamaya balamtr. Ulus devletlerin hzla artt, snrlarn kesin izildii snrlar iersinde, devlet ideolojisi tarafndan ynlendirildii dnyada yaayan insan, aada aklanan zellikleri gstermektedir (Ylmaz 1996, Zijderveld, Tay lor,1995). 180 Modern insan, endstri, teknoloji, bilim ve rasyonellik ilkesine gre biimlenmi bulunan brokrasi tarafndan ynetilen ileri derecede blmlere ayrlm bir toplumda yaar. Modern birey, eit olmayan gelir dzeyleri, farkl salk olanaklar, stat ve g ortamndadr. Modern insan yalnzca inform bir kltr iersinde bir tketici deil ayn zamanda brokratik davranlar bekleyen ve brokratik olarak organize ilmi bir sistem iinde grevlidir. odern bireyin iinde bulunduu sistem, deer yarglarndan arnm, btnyle nksiyonel olan uzmanlara ihtiya duyar, iern birey, yaamn anlamn ve gerekliini gnbegn kaybetmitir. Modern ay, ok artan bir hzla brokrasinin biimlendirdii davranlar iersine "mektedir. taatkar bir grevli gibi rol stlenmeye ve gzle grlmeyen otorite olarnn taleplerine gre davranmaya zorlanmaktadr, jece kendi benlikleri ve kendi kiisel hayatlarna odaklanmlardr. in Eitim Anlay ala ile birlikte renciler fabrika bantlarnda hareket eden rnler gibi , balanmtr. Onlar bir odaya doldur, zerlerinde bir eyler yap, zil alsn . doldur, zerlerinde bir eyler yap, zil alsn ve bylece devam etsin :vam etmitir. Okul tpk bir fabrika gibi, disiplin ve kontrol merkezlerinde ; bir kurum olarak grlmtr. larnda dzenli aralklarla dizilmi, hareket ettirilemeyen sralar, ocuun nn belirlemitir. Ziller, okulda geirilen zaman, eit aralklarla blm ve ilerine ayrmtr.

ttr saate yakn retmen sorular sorar, renciler cevaplar, zil alar, e kapanr, grltyle kark konuma ve glme sesleri snflar ve urur, dakikalar geer, baka bir zil alar, kalabalk yava yava tekrar kayar, son glme, konumalar ve sessizlik ve bu ekilde devam eden *neitim anlay. (imek, 1997, s.71) yn edilmi modernizm okullarnda, okuma yazma, hesap ve biraz tarih retilmektedir. Ayn zamanda retmenin karsnda pasif konumda een ezber yapan bir insan konumundadr (Keliener, 2002). Bu stenilen ekilde yapan, soru sormayan, sorgulamayan, dnmeyen, ve itaat eden bir insan tipi yetitirilmektedir. 181 Postmodernizm ve Postmodernizm Tanm Postmodernizm, modemizmin amazlarna ve dourduu sorunlara kar bir t biiminde gelien ve zellikle de son yllarda dnce dnyasnda nemli etk yaratan bir yaklamdr. Postmodernizmin savunucularndan Lyotard u szleriyle postmodern hare amacn u ekilde aklamtr."Gelin btnle kar bir sava balatalm, sunulamayana tanklk edelim, farklklar etkin klp, adn onur kurtaralm."(Lyotard,1997). Farkllklarn korunmas postmodern yaklamn en unsurudur. Postmodernistlerce, toplumdaki farkllklarn kendini ifade etme$l gerekletirmesi imkanlarnn salanlmas gereklilii savunulmaktadr. Postmodernistlere gre toplumsal iktidar, dini unsurlarla veya snf mlkiye dolay olumaz. Onlara gre toplumsal iktidar, kiiler aras sylem-dil ka gereklemektedir (Ylmaz, 1996). nk dncelere ifade eden sylemle to bir grup bask altna alnabilinir. Ayn zamanda belli bir dnceyi ifade eden sylem, toplumda yaamn il belirleyen politik uzlama srecinin de bir paras olmaktadr. Bu nedenle t sylemleri yaama geirmede kullanlan tek bir dilin, bask arac olarak kull mmkndr. Posmodernistler, bundan yola karak baskyla oluturulmu ve bask ile siyasetin yanl olduunu belirtmilerdir. Onlar, bunun yerine farkllklar ko yaatabilen bir toplum ve bunun yannda oulcu ve ak bir demokrasi durmaktadr. Postmodemizmi ksaca, "ok benli, ok paral, ok zneli bir eitliki doktrinidir"diye tanmlanr (Alatl, 1999). Postmodernizm, bir btn oluturan tm paralarn ayr bir btn olduunun bu paralarn birbirlerinden ayrkln anlamlandran unsurlar da kabul anlay olarak, modernizm en sert noktada muhalifliini koyar. ! modernizmden kopu noktasnda, postmodernizm, kendisine has dnyada hzla yaylan yeni bir paradigmadr. 182

Izmin zellikleri lzm, hetorojenliin, oksesliliin, blnmln doruluu ya da bakmadan kabul eden ve bunlarn yaam alan bulabilmesi iin meruluk ran bir anlaytr (Zeka,1994). Bunlardan dolay da modern dnemden ;rgstermektedir (Demir,1997). Emin, modernizmin ne sunduu ve dnyay bu zlere gre Taya alt u zlere kar olmutur. ima ann akl ve bilimi kutsallatrp evrenselletirmesi, belirli faktrler merkeze alnp olgularn bu faktrlere gre sna, inlerin sorgulama srecinin sonunda putlatrmasna, iminde ve bilginin deeri konusunda modernizmin tekdzeliidir nln, Modernizm srecinde tm bir tarihi ve toplumu belli ilkeler etrafnda ilatan sylemlerin, byk tarih felsefeleri ve toplum kurallarnn larafarkl yaklamla bakmaktadr. tmodernizm siyasal amac insanln zerinde belli kurumlarla hlyerarik btnl ykmak, btnlk iinde farkllam paralar davranlara engel olmaktr. , yerel zelliklerin ve zgrlklerin korunmas iin tek dze bir na kar klmaktadr. Postmodernizme gre oulculuk ve la dayatt siyah-beyaz, iyi-kt, doru-yanl gibi ikili Postmodernizmin savunucular; farkll, blnml ve : vurgulamaktadr. olduu ileri srlen deerlere kar kmaktadr. nk hibir teori genel ve her eye kapsayc aklamalar ne me getirmitir. Postmodernizmde grecelik birok boyut bazlar unlardr. 183 Kltrel grecelik, bir kltrn dierinden daha iyi olduunu sylemenin imkanszln Ahlaki grecelik, farkl insanlarn davran kalplar arasnda deerlendirme yapmann imkanszln Hakiki grecelik, yaran gereklik idealar arasnda deerlendirme yapmann imkanszln ne srmektedir. Postmodernizm, hayat ile sanat arasndaki snrlarn kaldrlmas, yksek kltr I halk kltr arasndaki hiyerarik ayrmnn yok edilmesi gerektiini savunmaktadr Postmodernizm sanat anlay, gnlk hayatn sradanlktan, kabalklar glnlklerinden kendisini soyutlayan sanat anlayn eletirmektedir.

Postmodernizmin sanat anlaynda ztlklar ve kart eler yan yana kullanl artclk elde edilmektedir. Yine sradan olandan karmaadan gnlk hay grnmnden korku duymayan rahatlk sz konusudur.. POSTMODERNZM VE ETM Modern toplumun beklentilerini karlamaya dnk ina edilen okullar, postm an taleplerini karlamada yetersiz kalacaklardr. nk postmodern insanlar kendilerini fark bir ekilde ifade etmelerini ve yaratclkl kullanabilmelerini isteyecek bir ortamda almak zorunda kalmlardr. Bu ortamlarnda yaptklar ie eletirel bir gzle bakabilmeleri ve iiyle ilgili baz k alarak uygulayabilmeleri beklenmektedir. Youn ve dinamik bilgi ortamnda her eyi renmenin mmkn ve olmadnn, farkl grlerin olmas ve yararlanlmas gereken bir durum old' farkna varmlardr. Farkl inan, deer ve bak alarna sahip insanlara bir yaama hatta takm almasyla bir ii yapabilmenin bir gereklilik ol bilincinde olmaya balamlardr. Postmodern ala ile birlikte insan kendini ikince kefetmeye bai tanmlamaya balamtr (Cafolu, 1999). Postmodern toplumlarda renme, iliki kurma ve seme olmak zere alanda yeni becerilere duyarlar (Tezcan, 2002). Kesin ve mutlak dorunun yerini yorumla deiebilen bilgi anlay alarak yorumlarn nem kazanmaya balamtr. Bu durum karsnda eitim kurumlarn yeni roller beklemektedir. re ezberleme yoluyla yeni bilgi aktarmaya gerek yoktur. rencinin ilgi ve dorultusunda daha az konuda derinliine almas ngrlmtr. A bilgiyi retmekten ok bilgiyi elde etmenin yollarn retmelidir(zden, 1 ernistler, insanlarn kendilerine dnmelerine imkan veren bir eitim program . Onlara gre insanlar toplumda var olan dalizmi yol at bunalma "an. kendi hayatlarn yaayabilmeyi renmek durumundadrlar (Murpby, eitimin ierii; gelenek ve ilerleme olmak zere iki ana balkta sunulmaldr \ kltrel ve dil ilikisinin oluturduu temel z ierikler kazandrlmaldr, nda rencilere ve retmenlere kltrel geliim srecine katlma imkan zgrlk vermelidir (Hesapolu, 1996). Gelecee dnk farkl senaryolar gelecekte her eyin deiebilecei ortamlar rencileri hazrlamaldr Okullarnda renci ok deiik deneyler iinde bulunacaktr. Birok ve tek rencili snflar, bir ok retmen ve bir renci topluluundan ir olacaktr. renciler geici grev topluluklar, proje gruplar olarak 3r. Tm bunlardan ama, renciyi gelecein kalc olmayan larn hazrlamaktr. Her okul gelecekteki gereksinimlere dnk, seime konu sunmaldr.(Toffler, 1997). Eitim kurumlar, farkllklar bir arada bir kltr kapsamnda gerek demokrasinin temelini oluturmaya 'dr. Jla ile birlikte bilgi ann eitim amacn u ekilde sralamak ndk, 1998); jlar (Kendini tanma-Gr asn belirleme-Kendine dardan

lik amalar (Sistem teorisi-Dnya Sistemlerin -Birbirine ballk) flar (Gelime ekilleri-Salkve beslenme- Eitim ve gelime) flar (Eko-sistemin kurulmasDoal Kaynaklan Koruma-Toprak (form) ve atma (Negatif veya pozitif uzlama-Kendi iinde uzlama) dluluklar (insan deerler ve insan haklar-Ahlaki ve hukuki haklar, ler(Gelecek-Katlanlabilir hayat biimi) Bye niyetli modern an eitim yaplanmas, anlay ile yeni ! talebi karlamas ok zordur. .11 modern an izlerini tamaktadr. Postmodern an " ilecek bireyleri yetitirecek eitimin ats u ekilde 1098) tanmlanan iinde yaad ortamlardan bakalarnn 'lir. 185 Okul tek renme merkezinden karak, eitli ekillerde alternatifleri kacaktr (fabrika, ev, kurs vb...) renme srecinde klasik retim biimleri terk edilerek daha ok bireyin faridi retim biimlerini temel alan yntemler(bulma, kefetme, oluturmaclk vb..." a lk kazanacaktr. renme, bireyin kendisi tarafndan kendi istek, ilgi ve hzyla gerekletirilen sretir. reticiler, renciyi merkeze alarak rencinin kendi renme sitillerini te eitim ortam oluturur. evresine ak okul modeli benimsenecektir. Okul bir ok ynden farkl eitim seenekleri sunacaktr.

Ksaca postmodern an eitim yaklam, tek dorunun, tek tip bir syl egemenliine dayanmak deil, oulcu yeni sylemlerin, yeni yorumlarn ar olmaldr. nsan kendisini anlamas bir bakasn anlayabilmesi ile mmkn ol fikrinin hakim olduunun bilincinde olunmaldr. Bunun iin diyalog, birbirini anla dayal ortamda farklln oluturulduu ve bir arada yaatld bir salanmaldr (Kale, 2002). SONU Postmodern eitim anlaynn yetitirecei insan; kendini devaml gelitiren, y boyu renen ve ayn zamanda temel teknolojik becerilerini kullanabilen in Birey olarak kendi farklln meru alanlarda ifade etmeyi savunan bir insandr, bu insan, kutsal, sorgulanmaz hale getirilmi retilere ve bu retilere gre d tanmlamaya almaz. nsan belirli kalplara sokmann insann kendi potansi bulunan farklla ters dtn bilir. Farklln ifade edilmesi ve yaan gereken bir olgu olduunu bilir. Bunlar yaatma alanlarnn gerek bir derr. ortam

olduunu kabul eden insandr. Var olan deer ve anlaylarn kiiyi deiebileceini bilen insandr. Modern an insanla brakt eitim ani postmodern an gereklerine cevap verilebilmesi zor grlmektedir. KAYNAKA ALATLI, Alev.(1999). Schrdinger'in Kedisi. stanbul: Boyut Yaynevi. CAFOLU, Zuhal. (1999). Eitimde Yeni Deerlere Doru .Bilig Dergisi. S. DEMR, Zekiye.(1997). Modern ve Postmodern Feminizm. stanbukz Yay FINDIKI, lhami. (1998)"Bilgi Toplumunda Eitim ve retmen" Bilgi v Trk Dnyalar Aratrmalar Yaynlar. IOLU, Muhsin.(1996). "Bilgi Toplumunda Eitim ve Okulun Geleceine 'n Dnceler" Yeni Trkiye Ankara. Yeni Trkiye Yaynlar. R, Douglas. (2002). "Yeni Teknoloji?Yeni Okur Yazarlk; Yeni Binyilda min Yeniden Yaplanmas", Kuram ve Uygulama Eitimi Bilimleri, Cilt:28; :2. Nesrin. (2002). "Modernizmden postmodernist Syleme Doru". Dou Bat nce Dergisi, Say :19 Cem. (1999). Trkiye Mucizesi in Vizyon Araylar ve Asya Modelleri, a: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar. D, J. F.(1997). Postmodern Durum. (ev. Ahmet idem), Ankara: Vadi lar f, John.VV. (1995). "Postmodern Toplumsal ve Postmodern Eletiri" I: Eti Yaynlar. Hasan.(1997). Paradigmalar Sava Kaostaki Trkiye. stanbul: Sistem lk. Hasan. (1998). "Pozotivizm tesi Paradiqmatik Dnm ve Eitim " nde Kuram ve Uygulamada Yeni Yaklamlar" Eitim Ynetime M.SS.97-109 l.(1998). Eitimde Dnm.: Ankara:PeGem Yaynlar irles. (1995). Modernliin Skntlar. (ev. Uur Canbilen), stanbul: Taynlar. imut. (2002). Postmodern ve Kresel Toplumda Eitim. Ankara: An k. n. (1997). Dnyay Nasl Bir Gelecek Bekliyor?. stanbul : z Orhan.(1996). Deime Kltr ve Sosyal zlme. stanbul: incilik. .(1996). Modernden Postmoderne Siyasal Araylar. Ankara: Vadi 187 TEMEL DL BECERLERN GELTRME ve EVRE BLNC KAZANDIRMA Yd. Do. Dr. Ergin ERGNER

Gaziosmanpaa niversitesi,Eitim Fakltesi Giri Drt temel dil becerisinin gelitirilmesine ynelik olarak yaplan alma incelendiinde, bu becerilerin gelitirilmesi srecine artk daha geni bir perspekti yaklald dikkat ekicidir. Disiplinleraras ve ilikisel modellerle, daha ok ocuklarn daarcklar zenginletirmeye, hayal dnyalarn daha yaratc klmaya allmaktadr. ocukl davransal sorumluluklar yklemekten ok, onlarn belleklerindeki anlamsal ina dolaysyla sresel olarak geliimsel gereksinimlere ynelinmektedir. Bu bala retimsel oyun daha da nem kazanmaktadr. "ocuk ocuktan renir" dncesi incelendiinde, aslnda "ocuklarn renm oynadklar oyunlar yoluyla daha iyi klavuzlanr" dncesinin pekitirilm alld aikardr. Temel dil becerilerinin eitiminin, renmelerin yaantdaki kalclna kant t etmesi ve daha sonraki renmelere n koul nitelii tamas, bu alanda yapl eitimin duyarllk noktasn daha da hassaslatrmaktadr. Byle bir srete oyunla renmenin, ocuklarn dil becerilerinin eiti kendiliinden bir n koul oluturmas, dil becerileri eitimini, ocuun yaants hareketle ve oyunla birlikte kullanarak yapmay zorunlu klmaktadr. Aada byle yaklamn rn olarak denenmeye allm bir etkinliin tantm yer almaktadr 188 dil becerilerinin eklektik yaklamlarla eitimine ynelik kuramsal lar riyazin incelendiinde, temel dil becerilerinin kazandrlmaya alld ularn eitlilik arz ettii, zellikle de bu almaya benzeyen yaklamn dayal anadil eitimi zerine kurulduu grlmektedir. Bu yaklamda, her redebi rnden yola klarak, bu edebi rndeki tema zerinden, metni analiz anlamaya, temel anadil becerilerini gelitirme ve rencilerin daarcklarn tirmeye ynelik ilikisel yaklamlar kullanlmaktadr. Aada bu yaklam jklanmaya allmtr (Ruddell, 1999:386-387 ve California Association of Superintendents of Schools, (1994): Karakterler Bshbu Yazarn mesaj ve am fikir Yaznn konusu, dm olaylar. Sonu zerinde dnme ve yeniden sonu yazma Metin

j H I Yazma tr Gr as, daha nce yaanan benzer durumlar zerinde dnme Olayn getii yer/ zaman I 1 !-

imda, bir yk ya da roman zerinde veya yk ya da romandan oluturulan i metniyle, metin almalar yaplmakta ve metin analiz ettirilerek anlama i yaplmaktadr. jsunun disiplinler aras konu alanlaryla likilendirilmesi ve daarcklarnn gelitirilmesi 189 Bu yaklamda, bir yk ya da roman zerinde veya yk ya da romandan oluturu bir okuma metninin ierisinde geen konular, bilim alanlar konularyla ilikilend mekte ve rencilerin daarcklarnn zenginletirilmesi ve daha zgn dnme imgelemleme becerileri klavuzlanmayaallmaktadr. Ruddell 1999'dan alnan bu retimsel desene, zellikle yabanc dili ve ihtiyaca dier disiplinleri de ekleyebilmek mmkn grnmektedir. Drt Temel Dil Becerisi le likilendirilmesi ve Dil Becerilerinin Yaplandrl Bu yaklamda, dilin drt temel becerisi analiz edilerek, rencilerin okuma, kon dinleme ve yazma becerileri klavuzlanmaktadr. Temel Dil Becerilerinin Oyun Yoluyla Eitimi ve Yaantsal Kazanmlar Temel dil becerilerinin, sosyal yaantlara ynelik bir ierikle ve oyun ya klavuzlanmas, ocuklarn renmelerini elenceli klan ve renmede arttran nemli bir yoldur. Bunun iin ilkokulun doasndan kaynaklanan, kazanmlarn mihver ders olan Hayat Bilgisi dersi iinde merkeze (Bu al evre ierik olarak Hayat Bilgisi dersinin bir parasdr) alnmas, z zorunluluktur.

Bununla birlikte Trke dersleri zaman zaman Hayat Bilgisi dersinden ieriklerle de yrtlebilmektedir. Bu durum ocuklarn zihinlerinde an btnler oluturmak yerine, kavramsal adan ancak birbiriyle ilikisiz oluturabilir. Kald ki eer retim oyunla dazenginletirilememise, ocuklarn kazanm dzeyde kalacaktr. 190 8:88), geleneksel olarak yaplan okuma eitiminin, okumay dier konu yazma becerisinden ayr dndn, bu yaklamda ocuklarn srekli :mek ve bu geliime katkda bulunmaktan ziyade, geliimdeki aama ve idzellikle okumaya hazr bulunuluk salanmadan bu eitime zcana dikkat edildii, ocuklarn aktel geliimlerine katkdan ziyade ilerini test etmeye odaklanld grndedir. olarak da, literatre dayal ve btncl dil yaklamlarnn okuma ia elverili yntemler olduunu vurgulamaktadr. Cunningham, Moore, ve Moore (1995:122) ise, literatre dayal okuma eitimi yaklamyla, erik alanlarnn ve ocuklarn okuma becerilerinin daha geni zenginleeceini dile getirmektedirler. ma becerilerinin dilbilgisel anlamda srekli snand bir renme jma zevkine ulaamayacaklar, okuma becerilerinin ocuklarn uzak ieriklerle sunulduunda onlarn szck daarcklarn/ ve hayal inletiremeyecei aktr. ilerinin, Hayat Bilgisi dersi ieriiyle oyun yoluyla kazanmna ynelik lendiinde, Trkiye'de bu konuda uygulamal almalara Yurt dndaki alanyazn incelendiinde ise, bilinen bir ocuk rilerinin ve ocuklarn sosyal yaantlarnn inasna ynelik bilimsel bir alma bulunamamtr. ia Sreci: almada, ocuklarn evreye kar duyarllklarn ve erinin kazandrlmasn oyunlar yoluyla klavuzlamay amalayan i kullanlmtr. llama Sreci: lk safhada, drt temel dil becerisini gelitirmeye bir etkinlik hazrlamak hedeflenmitir. Bunun iin okuma eitiminde 1 yntemler ve etkinlikler gzden geirilmi ve okullarda yaplan alar gzlenmitir. Ayrca alanyaznda yer alan retimsel oyun kler taranmtr. a Dncesi: Yaplan inceleme sonucu, literatre dayal analiz hazrlanm retimsel oyun nitelii tayan etkinliklerden de ! dil ve hayat bilgisi becerilerini birlikte klavuzlayacak bir etkinlik verilmitir. "Oyun inde Oyun" Etkinlii hazrlanmtr. Etkinlik tim ikinci snflarda (Okuma lkretim Okulu*) pilot bir i ve etkinlii gelitirme sreci, retimsel tasarmlarn lmasyla devam etmitir. 191 Etkinlikle lgili Ayrntlar: almada, Hayat Bilgisi dersinin mihver ders olmas ilkesinden vazgeilmemi ve ilkokulun doasndaki bu ilke korunmutur. Burada yaplan, bu ierii drt temel dil becerisinin retimine tmyle kaynatrarak, okuma becerilerinin (okuma dinleme, konuma ve yazma) gelitirilmesine hizmet etmektir. Bu hedef iin kullanlacak materyaller, ieriin (bu uygulamada Hayat

Bilgisi dersi iinde geen evre konusu) eitimine yneliktir. Bu adan bakldnda, dil becerilerinin gelitirilmesi iin yaplan her ey, Hayat Bilgisi dersi iin retimsel bir yntem grevindedir. Bu arada ocuklarn ok sevdii bir oyun olan "Kzma Biraderi* oyunu, yarmac olmaktan km, eitici bir boyut kazanmtr. "Oyun inde Oyun" Etkinlii, Kriton Curi tarafndan hazrlanan "evre Oyunu"nd (MEB ve UNICEF, 1995) esinlenilerek hazrlanmtr. Drt kii ve bir zarla oynanan oyunun hamleleri arasna temel dil becerilerini ve evre duyarlln birli klavuzlayan "Kart ek!" eylemleri eklenerek, ans ve elence elerine ek ola oyuna retimsel bir boyut kazandrlmtr. Bu zellii ile oyun, Ruddell (1999)'n alnan literatre dayal anadil eitimi yaklamlaryla baz snrllklaryla beraber u gstermektedir. Etkinlii Uygulama lkeleri: Oyun her turda drt oyuncuyla oynanmakta ve esnasndaki etkinliklere snf da katlmaktadr. Drt oyuncu srasyla zar atarak o balarlar. renciler "Kart ek!" hamlelerine geldiklerinde, kartlarda yer alan te becerilerinin ve evre duyarllnn klavuzland eylemleri (alt oyunsal etkin yapmak zorundadrlar. Her turda drt oyuncu kendi rengindeki haneye gelene oyuna devam eder. Bu arada her kart ek hamlesinde istenen eylemi r yapmas ya da yapmamas durumu, ileriye ya da oyunun bana geri adm gerektirmektedir. Hanelerde en ok renci toplayan grup oyunu kazanr. Ovun Dzenei "T"'" "f"'jTkart {*"*" * "\ * '1 ) ti ; KART F.K KART fK KAR IK KART EK KAKI *Okul ismi takmadr. KART <KK KART ' EK 192 le Kazandrlmaya allan Davranlar: Etkinlikle kazandrlmaya davranlar, iki ayr disiplinin (I. Anadil/Trke ve II. Hayat Bilgisi) retimine Olarak aadaki kapsamla tanmlanmtr. | | EK 5 |

imel Dil Becerisi ~ etkili bir ekilde seslendirme tenen srede doru olarak okuma u metinden anlam/ sonu karma Sonucunu tahmin etme ilgili yardmc fikirler retme afikir arasndaki balanty bulma "nucuna ynelik zm yolu arama jsuyla ilgili duygu/dncelerini ifade etme bir resim zerindeki duygu/dncelerini ifade etme etinle ilgili sorular yantlama arasndaki farklar bulup syleme bakalarnn duyaca ekilde ayarlama smda heyecanlanmadan rahata konuma nde geen olaylar tehis etme isine ders karma kiiyi dikkatlice dinleme iln konumasndaki yanllar bulma !:ilde yazma n kullanarak kurall bir cmle oluturma ilen szcklerden anlaml bir cmle oluturma yanllarn bulma J yanllarn farkna varma jyarl Olabilme lilarn zellikleri hakknda bakalarna bilgi verme lilarn yaantlar hakknda incelemeler yapmaya ak olma Ji canllarn taklidini yapma larn yaamndaki yerini aklama korumaya ynelik nlemler nerme (mlerini bakalarna kar gerekeleriyle savunma 193 evre sorunlarn zm iin yaratc fikirler retme evresini temiz tutmann nemini dile getirme evre kirliliinin nedenlerini belirleme evre sorunlarna kar duyarl olma evresindeki cani lar korumaya ynelik eylemlere dnk olma evresini korumayanlar szl olarak uyarma evresini koruyanlarla gnl birlii iinde olma

Etkinlik inde Kullanlan Alt Oyunsal Etkinlikler ve Kullanm Amalar: Etki esnasnda, drt temel dil becerisini gelitiren ve evre duyarlln klavuzlayan alt retimsel oyun kullanlmtr. Konuan Resimler Oyunu: Bu etkinlikte ocuklar evre ile ilgili gsterilen resi zerinde konuturulur. Resim zerinde konuan ocuun konuma beceri gelitirilmesi yannda evreye duyarll da amalanr. Metin Tamamlama Oyunu: Bu etkinlikte, ocua evre bilincini kazandr ynelik eksik metinler verilir ve bunu metne uygun bir ekilde szel :

tamamlamas istenir. Burada ocuun okuma, okuduunu anlama, ve kon becerilerini gelitirmek amalanr. Tren Oyunu: Bu oyunda akrosti etkinliinden (Erginer, 2000) yararlan oluturulan oyunda, evre ile ilgili bilmecelerden yararlanlm, bu bilmece hareketle " E V R E" szcnn ba harflerinin bulunmas amalan Bylece ocuun elenerek yaratc dnmesi amalanmtr. Arkadana Kulak Ver Oyunu: ocuklarn evreyle ilgili rnek ve davranlarn konu alan metinlerdeki bo braklan yerler okuna konuularak ocuklara tamamlatlr. Ama dinleme ve konuma be gelitirmektir. Mektubun Var Oyunu: ocuklardan biri kutu iinden bir zarf seer ve zarfn kan evreyi korumayla ilgili metni ya da iiri arkadana okur. Burada okuma becerileri gelitirilmeye allr. Balon Patlat Oyunu: ocuklar ierisinde evreyi korumaya ynelik metin ald balonlar patlatr. Ama, renmeyi elenceli hale getirmek ve okuma ve yazma becerilerini klavuzlamaktr. Doru / Yanl Oyunu: ocuklara evre ilgili mesajlar verilir ve verilen doru mu yanl m olduunu bulmalar istenir. Ama, dnme ve kar ar becerilerinin gelitirilmesidir. Ara Bul Oyunu: ocuklardan evreyle ilgili verilen iki resim arasndaki bulmalar istenir. Bylece ocuklarn fark edebilme becerileri snanr. Dinle Oyunu: Temizlikle ilgili olarak hazrlanm kaset ocuklara Dinletilen olayla ilgili dinlediini anlama sorular sorulur. Ama dikkatle sorun zme becerilerini klavuzlamaktr. Taklit Oyunu: ocuklar ektikleri kartlardaki hayvanlarn adlarn sylerler

ular elenerek renmesini ni yaparlar. Ama ocuun evresindeki can" lmn salamaktr. rtlunan bir metin verilir ve zeltme Oyunu: ocuklara yazm yanllar ^ inC|e uygulatmaktr. .3leri istenir. Amadil bilgisi kurallarn metin Z.,en szcklerden kurall ve Oluturma Oyunu: ocuklar kark halde ver" bir cmle olutururlar. rilip, retim materyalleri Uygulama Sreci : Etkinlie son ekli *'!rna Hayat Bilgisi lkretim rn sonra, uygulamaya karar verilmitir. Uyul'toCUklar teneffse kmak gerekletirilmi ve iki ders saati srm: *timSel yardm asndan i :ir. Uygulama esnasnda aratrmaclar ^tir. Zaman zaman snf gitmiler ve uygulama ortaklaa gerekle^, oyuna katlm, byk n ek yardm alnmtr. ocuklarn tart1** sonrasnda, uygulama iin oyun da rol alabilmilerdir. Ders Uygular^^j zerjne snfa hediye Materyallerin bir ksm, rencilerin de ve etkinliklere ynelik nu iin, dersin tamam kameraya aln1^ Imitir.

-cnc snflarnda kolaylkla nrilkiar: Etkinlik ilkretim ikinci ya da disiplinleraras konu ; ekilde tasarlanmtr. Metin konU^ay(Siyla evre bilimi verileri :'lendirilmesi, sadece Hayat Bilgisi dersi, o e|verili deildir. Etkinlie -tr. Etkinlik ok kk alanlarda oynamenciler aktif olarak oyuna aktrne bal olduundan, baz r| S)ndan hazrlanmas zaman stres yaamaktadrlar. Uygulayc a' kilavuzladndar, renme iri: Etkinlik retim etkinliini oyunla . f Di, becerileri ve bilisel klmakta ve dikkat sresini uzatmakt^)e(<i jnas daha kahc| nletirildiinden, renmenin z"1""^ psikomotorik bir dearj -ulanmaktadr. Etkinlik ayn zama>\esjne yardmc olmaktadr, cuun kendini daha rahat ifade tnrC,n zenginletirmektedir. : katk getirmekte ve szck daa na 0|anak salamaktadr, ve olaylar arasnda balantlar kurrr1 yac)a ynlendirmektedir, 'i klavuzlad gibi i birlii iinde ?JjLtmenin daha ksa zamanda inin retimine katk getirdiinden 09 bjr ta)a jki ku vurulmas l klavuzlamasn salamakta, byle y kolaylatrmaktadr, tn retimde ekonomiklik ilkesine uy ^ kuramsal almalara paralel Getirdii Katklar: Aratrmaclar 1^retmenin nite ya da ders ! almalara da ynlendirebilir. salayabilir, ynelik snamalar yapmasnda kolay'1 195 Etkinliin Baka Eitim Durumlarnda Kullanlabilirlii: Dier olarak retilmesi de sz konusu olabilir (rnein Matematik/Tri dersler ikili ya da oklu eklektik almalarla retimsel adan yeni: KAYNAKA California Association of Country Superintendents of "Cooperative country Course of Study", Sacramento. Cunningham, P.M., Moore, S.A., Cunningham, J.W. ve Reading and VVriting in Elementary Clasrooms: Strategiei Longman Publishes, White Plains, N.Y. Erginer, E. (2000). retimi Planlama Uygulama ve Yaynclk, Ankara. MEB ve UNICEF. (1995). "evre Oyunu", (Yaratcs: Kriton Murat Sayn), Temel Eitim Program, Okul ve evre Ankara. Ruddell, R. B. (1999). Teaching Children to Read and InfluentialTeacher, Allyn and Bacon, Boston. Weaver, C. (1998). Reading Process and Practice, From to VVhole Language, HEINEMANN, Portsmouth, NH. 196

u ,1 VE ETMN LEV IDal f i zerinde en fazla tartlan konulardan birisi olan siyasetten alma hayatna kadar birok alanda rlerine yaknlama srecini ifade etmektedir. gzlenen bilgi ve teknolojiye dayal gelimeler, nemli boyutta etkilemektedir. elerin, dnyay kltt ve her trl bilgi ve a nceki yzyllarda grlmeyen younlukta ve neden olduu bir dnemi yayoruz. nesnesi konumuna getirildii dnya yzeyinde kimlikleri farkllklar temelinde yeniden retiyor, toplumu kavramak iin kullandmz kavramlar ve zi yeniden ele almaya zorluyor. "tarihin sonu" ya da "medeniyetler atmas", t radikallemesi", ya da ok-uluslu kapitalizmin litenin koullarnn ortaya k", isterse de indaki giderek radikalleen kopular" olarak lyla birlikte ele alnmaktadr.1 yeni ortaya kan veya imdilerde daha da etkisi sonucunda, insani varoluun toplumsal, mndan corafi snrlarn nemini yitirmeye giderek bunun bilincine varmalar srecini ifade arasnda her bakmdan karlkl bamll daha fazla bizden ok uzakta meydana gelen hale getirmektedir.2 in ve dnyann btnl konusunda ortak mas olarak tanmlamaktadr.3 Kreselleen bir , kmasak da karmzdadr.Kreselleme, tm '^e, ilgilendirmektedir.4 I eyl Anlamak:11 Eyll, Modernite, Kalknma ve teki Sorunsal",Dou Bat l, stanbul, 1994, s.62. " 8nt Y.,Ankara 1999,s.21. Tmlleri zerine,Dou Bat Dergisi,S:18 (2002, s.73. 197 letiim Devrimi, teknolojideki gelimeler sayesinde btn dny youn ve hzl etkileimini gndeme getirmitir. Kreselleme getiren ey de, iletiim teknolojisindeki byk gelimelerdir, teknolojisindeki gelimeler dnyann klerek younlamas" tabiriyle dnyann 'kresel kye'5 dnmesini ve karlkl baml!"

Bilgisayarlama, minyatrleme, dijitalleme, uydu iletiimi, fibef internetin devreye girmesiyle birlikte, bilgiyi toplama, deerler retime uygulama daha hzl ve daha verimli hale gelirken, toplu ynetim, retim, tketim, datm ve ulam alanlarnda kkl < yaanmaktadr. Dnyada deiimi uyaran gelimelerin neredeyti Merkez lkelerdir. Bilgi retmede merkez lkeler arasnda ortaya nemlidir. 1901-30 arasnda pozitif bilimlerde verilen 93 Nobel 6.5'ini ABD alrken % 29 Almanya, % 16 ngiltere % 14 Fransa alm bu oranlar ABD % 63, dierlerinin pay % 20'dir.6 Byk bir hzla gelien ve ucuzlayan haberleme ve ulam i izledikleri liberal politikalar, sermayenin mobilitesinin artyla irketlerin byyen ve yaylan gc, kreselleme srecine faktrlerin banda gelmektedir. Kreselleme srecinde ul sermaye hareketinin serbestlemesi, uluslar aras rekabetin n Modern iletiim biimleri uluslar aras sivil toplum kurul' btnlemelerle toplumlara, snrlar tesinden ilgilerini kurabilecekleri bir zemin salamaktadr.7 Artk devletler ve uluslar yapsn kresel ilikiler oluturmaktadr.Ekonomik, toplumsal arasndaki snrlarn giderek mulaklat gzlenmektedir.8 Kreselleen uluslar aras ekonomide ok uluslu irketler dayatt biimde kaynak salar, retir ve kresel dzeyde paz Dnyann en byk 500 ok uluslu irketinin dalm gelimi stnln gstermektedir. ABD 162, AB 155, Japonya 126, la dierleri 30.10 Dnyada uluslar arasndaki yabanc yatrm ve miktar artk trilyon dolarlarla llmektedir. ABD ticaretinin % tarafndan ynetilmektedir.11 ok uluslu glerin, dnyann en kontrolnde olduu bir gerek. Bu lkeler, uluslar aras dzeyde getirilerini ve ulusal gelirlerini artrrken, evre lkelerle arasr derinlemektedir.12 198 ve pazar rekabeti iin, yzyln son eyreinde n Uzakdou Asya lkelerinde yatrma nem lik maliyetlerinin ucuz olduu lkeler bu kapsamda daha ok emee dayanan teknoloji transferine sahne ve alma standartlarna dayal gerekletirilen bu ekliyle bu lkelerdeki yaama standartlarn yoksulluu azaltmay beceremedii gibi istikrar n lkelerle fakir lkeler arasnda byyen uurum, Myda insan korkun bir yoksullua itiyor ve gnde bir ? s N* 7 % i nda brakyor

13 iKreselleme fenomeni zerinde geni bir literatrn herkesin anlat ortak bir tanmn yaplamad malarn artarak devam ettii grlmektedir, "arn ve karklklarn, kreselleme kavramnn ele fcellikle, bu srecin ne zaman ve nasl baladna yaplabilmektedir. Bu balamda kreselleme, ve tketim srelerinin dnya leinde yeni pazar i, insan haklar ve zgrlklerin genilemesi gibi aras ekonomik dengelerin sarslmas, ekonomik ve rtlerin zayflamas gibi olumsuz zellikleriyle de Mr sre olmasndan dolay, dnya zerinde bu yeni gelimelerin, kresellemenin geleceine etkin olaca da benimsenmektedir. Fakat bu I sisteminin yeni bir durumu ya da yeni bir dnemi |fa zerindeki gelimelere pheyle bakan ve lerin ayns veya bir uzants olduunu savunan r. Dolaysyla, kresel sistemin nasl olutuuyla zamanla kresellemeye ynelik "bir yandan alerjik kartlar" ^oluturmutur. Kresellemeye ;inda, her iki yaklamdan kresellemenin olumlu :de bulunmaktadr. _ _ Y. stanbul 2001.S.46. 'Mgl nlv.Y., stanbul 2002,s.57. ;r.:.Erdem, E. Ycel, Dost Y., Ankara 2000,s.214 H,:M.Beyazta,BakY.,istanbul2002,s.26 3 A.Tolu,D.Mera),Plan Y,, istanbul 2002,s.27-28. 199 1) Kreselleme Yanllar: Bu yaklama gre, kres^se,,em sermaye hareketlerine indirgenerek, 'serbest piyasa ekor-C-nomisl v kurallar' toplumsal deiimin belirleyici esi olarak grlrrrfl1Imektedlr. devletler, deiime ayak uyduramayan, yeni dnemin talefXfePlerin y daha da nemlisi toplumsal sorunlara zm bulmak yeri /srine onlar yaratan, ve bu nedenle de deiime ayak ba olan modas ^as gemi, aktrlerdir. Dolaysyla, ulus-devlet a sona ermitir. A A Artk piy daha gldr, onlara gre, kreselleme ulus,devlet sat? sonras W* tarihselliin yaratt yeni bir siyaset anlayn simgrmgelem kreselleme gelimenin kanlmaz rotasdr. yle ki, on-ff*na kar her hangi bir teebbs baarszla mahkum olacaktr.13 2) Kreselleme Kartlar: Kreselleme kartlar, kre yaklamaktadrlar. Onlara gre kreselleme, yeni bir duaJurumu ya simgelemesinin aksine, dnya kapitalizm tarihi iinde 'eitsiz vs kalknma' balamnda bir 'sreklilii' ifade etmektedir_"r. Dolay kapitalist modernliin kkenleri ve tarihsel geliim sreci^i^iy'e to*1 balantl olarak tartlan bir fenomendir. Bu bakmdan, U < > kresel 'yeni bir masal' veya 'yeni bir biimi' ya da kapitalizm in/'" in gn grnmn temsil etmektedir. Kreselleme, kapitali#/^lizmin dnyaya dalp yaylmas, dnyay kuatmasdr.1e*r- - Bu 'kreselleme kartlar' olarak isimlendiren gruplarnrr',n> Kasm Dnya Ticaret rgt'ne, Ekim 2000'de Prag'da Ulusls/lararas Bankas'na kar geni katlml protesto eylemleri o

dzeni Dnya apnda yaanan adaletsiz ve eitsiz geliimin, & ekonomi* yoksulluun toplumlar yeniden tabakalatrmas; ulus-^tesi ir" Para Fonu, Dnya Ticaret rgt, Dnya Bankas gibi w /'uluslara devletlerin ve ulusalhkmetlerin iktidarn zay-f-f^fatan, btnlemeye deil, yepyeni dzensizliklere ve belirsir/Sizliklere: geleneksel deerlerin ve yerel detlerin asimilasyons^""13 urar tehdit altnda kalmas ve bireylerin yaamlarnda k* J kendi m! grlen deiim ve dnmler; ksacas, insanlar trin yaad:! kontrollerinden kmakta olduu dncesi, btn r~> bu t grlmelidir. (14) Taner Timur,Kreselleme ve Demokrasi Krizi,imge Y.,Ankara2000,s. 7.

(15) Fuat Keyman,"Globalleme, Alternatif Moderniteler ve Trk Kapitalizminin Kltrel B 1 Ekonomm" f:; ^ (16) Timur.a.g.e, ,s.86-87. Kreselleme ve Emperyalizm ilikisellii ile ilgili olarak bakm?*-'1' ***** -Kreselleme, Gndikeni Yay., Ankara, 1999, Fikret Bakaya (der.), Kresellem -rfl m topya, Ankara, 1999; Samir Amin, Kreselleme anda Kapitalizm, ev. V. Eren Sam!V, (17) Wayne Ellwood,Kresellemeyi Anlama Klavuzu,rBetl Dilan Gen,Metis Y.,i$tg^,anbul 2002. t 200 y 1 olarak da bilinen grup, kreselleme yanllar ile I ndirgemeci ve kutuplamac tartmann tesinde, aye almaktadrlar. Onlara gre kreselleme ItOreler olarak ele alnmaldr. Kresellemeyi kar olarak tanmlayan kreselleme yanllar ile direnilmesi gereken bir olumsuzluk durumu olarak inin aksine dnmcler, kresellemenin ciddi (sokulmas gereken 'toplumsal bir olgu' olarak kabul irlar. Bu bak asna gre, ada kresel elikili ve nceden tahmin edilemezdir. Hatta t Bu adan kresellemeciler doal olarak yanl kanlmaz ya da deimeyen son nokta olarak da Mttreselleme, birbirine bal karmak ilikiler grubu i kreselleme, kresellemeklerin ve retilerin ele li bir sre deil, ayn zamanda siyasal, kltrel r Hakiler btnn' simgelemektedir. Dnmcler, alan nemli deiiklikleri kabul etmekle birlikte, lerin ve retilerin iddia ettiklerinden daha fazla tu ileri srmektedirler.18 Dnmclere gre ulusal snrlara bal olmayan,insan haklar ve yeni bir evre bilinci yaratan kurumlarn ve tr. K Kreselleme, hakim sylemin, kendi amac bir dnya oluturmas srecinin yannda, landa kltrler aras farkllamay paralanma alt toplumsal/kltrel sylemlerin ya da Bat-d lmalaryla ilgili bir ynelimi de simgeledii ileri, kreselleme, farkl kltrlerin, devletin yada ln aacak ekilde karlkl etkileimde lleme, birletirirken paralara da ayrmaktadr, tak tipliliini artran nedenlerle blen nedenler btnleme dinamiklerinin yerele kyasla daha de, zaman-mekan skmasn tanmlayan smeler,

3i ;if' ,, Ekonomik ve Kltrel Boyutlaryla Kreselleme, M. S. Aydn, vd. Ufuk l 2002,s.97. 9, s. 8. 201 'M 'i Kresel-yerel, i-d, dou-bat, kimlik-fark ve benlik teki arasndfMnodern ve geleneksel ayrmlar ortadan kaldrrken, kltrel, etnik, dinsel, rtdlAte snfsal bir ok boyutta paralanmaya da zemin hazrlamaktadr. DM>gnmz kresellii, birlik ve btnleme sreleriyle ne kadar isel li^^jit otantik sylemlerin canlanmas sreleriyle de o kadar iseldir. Kltr, en genel anlamyla, inanlar, deerler, ilgiler, zevkler, hayatn tmn kapsamakta ve toplumdan topluma da farkllk { bakmdan, dnya zerinde tek bir kltrel kod yerine, birbirinden! koddan bahsedebilmektedir. Dolaysyla, pratik olarak 'tek bahsetmek imkanszdr. Ancak, heterojen kltrlerin varlndan ( dnya kentlerinde artk ok sayda etnik, dilsel ve dinsel a| yaamaktadr.Bugn, btnyle kresellemi ve tm dnyaya( sz edebilmek iin, bir dnya toplumunun ya da dnyt] gerekmektedir.

Kresellemenin yaratt tketim toplumu, dnyann her uvaHgzer, yer ime, elence, giyinme zevkleri oluturdu. DisneylandV toplunu McDonaldlatrlmas, internet cemaatleri, ortak moda trendleri dHtayn hak kltrn ortak yaam kodlarn gsteriyor. Ancak dnyann tart^K/nin, bu yaam pratiine deiik tepkileri de sz konusudur. Bu bakmdan, kresel bir kltrden sz etmek, btn farklkll bir dnyann varlndan sz etmek olacandan, byle Wr yerel/alt herhangi bir kltrel rntnn yer almad bir Dolaysyla, bugn dnyann artan birlikteliinden sz blgelerinin onun bir paras olduu inkar etmek deildir" yerelleme' (glocalization) kavramyla vurgulad gibi, kr olan ile yerel olann veya daha genel bir ifadeyle evrensel l(e< iermektedir. Bu yzden kltrel kreselleme balamnda. I olup olmamas konusundan ziyade, kltrn kreselle yaylmas zerinde durulmas gerekmektedir. nk, zamansal ve mekansal skmay niteleyen yeni bir elektronik! kmas anlamna gelmektedir.24 Ortaya kan sosyo-kC kltrel dzenlemelerin kresellemesine, dnya leinde ] hazrlamaktadr.Kltrel kreselleme, yerel/alt kltrlerin dnya leinde kabul grmesini hem de nc toplumlarn I girerek yeni kltrel pratiklerin (melezleme) olumasn emperyalizme en ok kendi gelimesini tamamlayamam, (22) Hirst,Thomson, a.g.e.,s.215.

(23) (24)

Bkz. Roberfson, a.g.e., ss. 285-286. Keyman,a.g.e.,s.30.

iji hom( Ilfusal, etil lil edece yann y ison'/n *k( tsjreci kr Hamanll* kltrn! fa le{ resell* likann or tn, hete 'na da z| tenmasr llifla etkili ladr. KC 202 runlar ve bal olarak eitim kalitesi ve dzeyi ynnden geri kalm lkeler adr. Gelimekte olan lkelerin ekonomik ve kltrel dzeyde en nemli se, kalknmada nceliklerini gerektii ekilde planlayamamalarndan )iyor. Kendi kaynaklarnn potansiyel zenginliini kefedememi ve ' sorunlarna ilikin yakn ve uzak vadeli planlamalar yapamam toplumlar, kltrel ve siyasal alardan darya bal ve edilgen konuma tedir. 5 * f& 1 yzyln kitle iletiim aralar, kk toplumsal ve siyasal gruplardan etnik "cemaatlere kadar btn yerel/alt gruplara, hem ulus devletler hem de daha e blgesel ya da kresel kltre kar kendi toplumsal ve kltrel I gelitirme ve devam ettirme imkan tanmaktadr. Kitle iletiim aralar kendilerini tantma imkan da bulan yerellikler, kresel sisteme dahil iirler. Yerellikler, hem bulunduklar corafya zerinde, hem de gler Bat metropollerinde giderek glenmektedir. zellikle Uzak Dounun rleri (yoga, meditasyon gibi) Avrupa ve Amerika'da hzla yaylmakta ve tedir. resel etkileimlerinin temel problemi, kltrel homojenleme ile kltrel ime arasndaki gerilimdir. Kltrel bir olgu olarak kresellemenin, *mojenlik) ve farklln (heterojenlik) e-zamanll ve ilikisellii ele alnmas karmak olduu kadar nemli olmasndan dolay, konuyla jk literatrn byk bir ksmnda kresellemenin bu boyutlarna dikkat 11 i/ , Beck, kresellemenin bu paradoksal yapsn anlayabilmemiz iin ^fenomenine anlam veren elere bakmz, 'ya o ya da o' anlayndan de o' anlayna kaydrmamz gerektii zerinde durmaktadr. Bylece ile yerellemenin, btnleme ile paralanmann, merkezileme ile zilemenin bir madalyonun iki yz olarak ele alnp tartlmas sektir. 25 "resellemeyi bu tarz bir betimleme biimi, genel olarak kreselleme ;m tarihsel ve sylemsel kurulmuluunu, hem de toplumsal deiimle may kolaylatracaktr. Byle bir bak as, kreselleme srelerini nlmazlk olarak

gren ar kresellemeciler ile bu sreleri n soyutlayarak emperyalizmin yeni grnts olarak alglayan ve bu yle yaklaan kreselleme kartlarnn (pheciler) indirgemeci ve tamlarnn dnda bir alanda, kresellemeyi eletirel bir tarzda un toplumsal/kltrel fenomenlerle (ekonomi, siyaset, kltr, din, likisini akla kavuturmay mmkn klar. 203 Kreselleme ve Eitimin levi : Eitim bir toplumun b ilgilendiren en temel kurumlardan biridir. Eitim sistemi, toplu iinde nemli bir yere sahiptir ve toplumun gncel istek ve amalarken; zaman boyutunda deien koullar ve beklentiler gncelletirilmelidir. Kendi kltrel kaynaklarnn gcn yararlanabilen, gnmz biliminin gelimelerine ve verilerine ada eitim anlayn yanstr. ada eitimin amac; yaad evrenin bilincinde olan, toplumsal var oluunun kaynaklarn deerlerini kavrayan ve sorgulayarak gelitiren bireyler yetiti olarak deerlendirilen gnmz dnyasnda var olabilmenin edebilmenin temel koulu budur. Bilimsel renme ve aratrm yatan en nemli prensip sorgulayc dnme ynteminin geliti Kreselleme srecinde, ekonomik, siyasal ve kltrel al ettirebilmi toplumlarn bilgi toplumu olma zellii dikkat eki retimde beden iilerinin oran hzla azalrken, bilgi iilerinin Asgari eitim frsatlarndan yararlanamayan kitle hari, topl' gelen kiilerin bu yeni snfa girme imkan bulunmaktadr. Bilgi sanayi toplumuna gre ok daha fazla mobilize hale gelecektir, sklkla i deitirebilecekleri gibi, lkeler arasnda di edebileceklerdir. 2020'li yllarda, bilgi ve iletiim sektrnde alan eitimli in hareket yetenei kazanmasyla birlikte emein de kresellem Gnmzde bilgi ve iletiim sektrnde alanlar, sanayi temsilcilerine oranla dnya grleri, kltrel yaplar ve bak m ndan daha fazla kresel eilimlere sahiptirler. Yaam kresel olarak alglayan bu yeni snfn yirmi birinci y nce ekonomik sonra da siyasal stnl ele geirmesi kuw; Bilgi toplumu anda, halknn eitimsel sorunlarn zeme insan gc potansiyelinin planlamasn yapamam t mahkumdurlar. D ekonomik yardmlar bu toplumlarda, gelimi lkelerin t glendirir ve daha ok da baml hale gelirler. Ar-ge al yapan, pozitif bilimler alannda srekli yeni bululara kap kavram toplumlar bugn olduu gibi yarnn kresel re olacaklardr. 204 nekahetine almasnn karl, bu ortamda ve bilimsel katklarnn deeriyle llmektedir. :lni kendi varlklarna kar tehdit gibi alglamak a dzeninin deien ilevlerine uygun hale aras dzeyde rekabet edebilir olmasnn n

imnda deneyimli bireylere sahip olmak ve bilgi lanmayla olanakldr. Eitim alannda toplumun planlamalar yaplmaldr. bamsz dnebilen, kendi yeteneine gre eorgulamadan ekinmeyen, rekabeti, anadilinin ; yurttalk kavram ve bunu oluturan deerleri Kendi toplumunda ve dnyada birlikte yaama efitlik, adalet, hogr, insan haklarna sayg ve *:ir. Kendi haklar yannda, tekinin haklar ve demokratik hogr anlaynn gelitirilebilmesi, kesimi iin eitim faaliyetleri harekete geirilmelidir, mde nemli bir yere sahiptir. Kalknm lkelerde nn fazla olduu gz nne alndnda bu dr. k katklar olan sivil toplum kurulular devlet eflitim faaliyetleri maddi olarak da tevik edilerek n bir eitim merkezi haline dntrlmeleri eitim kurumlarnn halka ak etkinliklerinin uda bata niversiteler olmak zere, dier rgn Merkezleri yaygnlatrlmaldr. kente dnmekte, insanlarn iletiimi kitlesel bilimsel, teknolojik, tarihsel ve sanata dein olan araclyla gereklemektedir. Dil, bireylerin ve ve anlama unsurudur. nce dil, sonra dnce ve mentalite vardr, anlatma ve bakalarnn dncelerini anlama amirlidir. t* Ankara 1996, s.191-195 205 Kresellemenin kltr ve dolaysyla dil eitimine ilikin iki nemli etki^ konusudur. Birincisi, kresellemenin teknik, ekonomik ve siyasal dina sebebiyle, baz yabanc dillerin, zellikle ngilizce'nin kresel bir dil kimliini kaz yerel ve ulusal dilleri kuatm olmasdr. kinci nemli etki ise, kresellemenin yaratt imkanlardan yararlanabilm kresel dinamiklerin doal yaylma arac olan dillerin etkin ve yaygn bir topluma retilmesi zorunluluunun ortaya km olmasdr. Kresel yaygnl t yabanc dilleri topluma etkin bir biimde retilmelidir. Kresellemenin dinamiklerini zamannda alglayp deerlendirebilme, bu din bir toplumsal faydaya dntrebilme iyi yabanc dil bilgisine sahip yetitirmekle mmkndr. Biraz paradoksal gibi grnen bu iki etkiyi, kresellemenin ne gz k. ampiyonluunu ne de sert ve acmasz bir kartln yaparak deeri mmkndr. Kresellemeyi bir vaka olarak kabul edip, olumlu etkilerini olumsuz etkilerinden ise, yine rasyonel zeminde kalarak, arnmaya almak f

Yabanc dil eitimi ada olmaya abalayan her toplumun ne kartma olduu bir uratr. Kresel bir dnyada baka uluslarn etkinliklerini izle uluslarn duygu, dnce ve yaratclklarn kavrayabilme, bireyin hem ken hem de dier uluslarn konutuu dili ok iyi bilmesini zorunlu klar. Bu nedenle de yabanc dil retimi bir ihtiyatr. Trkiye, retimini v yapaca yabanc dillerin seimi iin, kendi lkesinin ve insannn yararna y ltler belirlemelidir. Uzun vadede her Trk vatandann en az bir y hakkyla renebilmesi iin dzenlemeler yaplmal ve bu eitimin to dzeyine yaylmasna aba gsterilmelidir. Trkiye'nin; ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel olarak kresel dz kmakta olan yapsal deiim programlarnn hazrland ortamlarda ve mekanizmalarda yer alabilmesi, uluslar aras karar srelerine aktif ve etki iin etkin bir yabanc dil eitimine gereksinimi vardr. Kreselleme srecine paralel olarak teknolojinin ve retimin organi srekli olarak ve giderek artan bir hzla deimesi, mesleki eitim a deimesini zorunlu klmaktadr. Artk, birka yllk bir eitim dnemi bilgilerle 25-30 yllk bir alma yaamn srdrmek mmkn deildir. Okullarda edinilen bilgiler alma yaamnn ilkyllarnda eskimeye bai 206 Cinin, bir meslein yaplmas iin bugn gerekli olan kteki deiimlere uyum salayacak yetenekleri ir. Hangi meslekten olursa olsun tm bireylerin inda kalmamas iin genel kltr ve temel bilgilerle ktedir. > * f VL ulu bir sretir. Bu yzden, kltrlerin karlamas edecektir. te yandan, kreselin ve yerelin e-bir sre olarak kreselleme, Bat-d toplumlarn ve tanmlamalarna frsat salamaktadr. Bu n, kresellemenin kendilerine sunduu imkan e etme dncesine ve egemen kresellemenin tifsiz hakimiyetini merulatrmaya dmeden, kendi kltrlerini koruyarak kresel sistemle nasl rrnas gerekmektedir. t hedeflerin planlanmas, en yeni teknolojik ara ortama ve kltre verimli katklar yapabilecek kreselleme ortamnda rekabetin ve kalknmann yolunda nemli deimelerin yaand dnyamzda, l kltrler aras rekabette, dier kltrlerin ve girmeden onurluca yaayabilmenin, iyi eitilmi olmalyz. fi f

207 LK RETM FEN BLGS DERS RETM PR DEERLENDRLMES Yrd. Do. Dr. Eyp ZC Gaziantep niversitesi, Adyaman Eitim Fakltesi Giri ocuklarn ounluu yaparak,yaayarak en iyi renirler, ama geree gre eitim vermez. Deney yoluyla renilen fen der gdlerini uyandrr ve onlara fen renmede srarl olmal yoluyla renilen fen bilgisi, rencilerin soru sormalarn, etmemelerini salar. Sorup aratrarak renmek, hazr cevab kabullenmemek, vatandalk nitelikleridir. renci deneyleriyle yapian fen sormay, problem belirlemeyi ve dier kiilerle ortak alarak (Kaptan 1999:22). Zorunlu temel eitimin be yldan sekiz yla karlmas, i btnlk ierisinde ele alnmasn, programn konu merkezli merkezli olmasn, bireyin daha ok yakn evresini olu; kapsamasn gerekli klmtr (oban 2003:60). lkemizde eitim programlar srekli deien an koullan ele alnmakta ve deitirilmektedir. Trkiye'de Program bakldnda, almalarn Cumhuriyetin ilanyla balad 2003: 44). Bu deiiklikler bazen beklentilere cevap veri sonuca ulalamamaktadr. Son dnemde deiiklie urayan retim programlarndan' fen bilgisi programdr. Fen bilgisi program Talim Teri 13.10.2000 tarih ve 387 nolu karar says ile deitirilmi olup, eitim-retime 2001-2002 ylnda geilmitir. Gemite eitim alannda yaplan gerek program gerekse sonular bile alnmadan vazgeilmitir. 208 > k olursak Ders Geme ve Kredi Sistemi, Limne Sistemi rencilerin ilgi ve ihtiyalarna cevap ry

klik olmasna ramen birtakm yapsal eksiklikler, ii gibi sorunlar bu uygulamalarn baarszlkla $ uygulamalardan ayr olarak deerlendirmek daha rnn an dinamikleri erevesinde srekli Ja gelitirilen bir retim programn gnmzde an gerisinde kalmalarna neden olacaktr. inin zellikleri, programda aadaki ekilde

irecineve aktif retime elverili biryapdadr. ;8 kurallarna uygun, eleriyle tam, ak ve aktif yazlmtr. Nfleriyle uyumludur. Brilip uygulanan programlarla karlatrldnda, iliklere sahiptir. ders kitab yazarlarn kstlamadan, onlarn rina frsat verecek esnekliktedir, yt rencilere uyarlanabilecek esneklie sahiptir, [tinin kalitesini iyiletirmek iin nemli atlmlarn /ona sahiptir (MEB, 2000). i-ir yaparak yaayarak renmeye olanak salad, jrini harekete geirmelerine imkan verdii ramen, program ile ilgili baz tereddtlerin !lr. Bunlardan yalnzca bir tanesini ele alacak a dnk bir program olmas ile lkemizde bir eliki sz konusudur. W Anadolu liselerine giri snavlar, niversiteye biQ ve kavrama dzeylerindeki becerilerini len analiz, sentez ve deerlendirme gibi bilisel veren bir yapdadr. Nitekim, Trkiye'de Milli linda hazrlad fen bilimleri ve matematik durum 'snf dzeyindeki baar oranlarnn genel olarak

209 her blge ve her beceri dzeyinde (bilgi, kavrama, problem zme ve bilimsel yntem) olduka dk olduu grlmtr (Bkmaz 2003:118). Yine oban'n (2003) yapm olduu aratrmada fen bilgisi Programnda (sre, konu, ama ve davranlar asndan) uyumsuzluklar olduu grlmtr. imdi bunlar belirtirken uygulama arlkl programlarn eitim sistemimizde yer almamas gibi alglanmamas gerekir. Burada vurgulanmak istenen husus herha bir alanda yaplan bir deiikliin beraberinde dier deiiklikleri de getirmesidir. lkretim Fen Bilgisi Programnda gze arpan en nemli deiikliklerden programda renciye kazandrlacak hedef ve davranlarn program geliti ilkeleri asndan deil de, eitimde ileri gitmi lkelerin yaklamlarnn esas al varsaym zerinedir. Programda rencide bulunmas istenen zellikler gelitirilmek istenen davranlar renci kazanmlar olarak ele alnmtr. Hedef ve davranlar rencide bulunmasn istediimiz zellikler olup, davranlara baklarak yaplan retimin deerlendirilmesi de daha ge olmaktadr. Ayn zamanda da retmenlerin rencilerin baarl deerlendirmede kolaylk salamaktadr. Eitim durumlarnn dzenlenmesinde ve deerlendirmede ltler takm kabul edilen hedeflerin bir birey tarafndan kazanlp kazanamadna karar ve' bireyde gzlemek zorundayz. Bu nedenledir ki hedeflerin daha ilevsel ol amacna hizmet etmesi iin davranlar tanmlarnn da oluturulmas gerekiri 2002:111).

Hedeflerin davransal olarak tanmlanmas, bu hedeflere ulald olabilecek gzlenebilir ve llebilir davranlara evrilmesi gerekir. Bylece renme srecinde gerekletirilecek, sonunda da gzlenip llebilecek aka belirtilmi olur (Nas 2000:59). Fen Bilgisi Programnda "renci Kazanmlar" "nite ilenip amagerekl sonra rencilerin edinecekleri bilgi, beceri, gr, tutum ve davran tanmlanmakta, bu ifadelerin, lkretim fen bilgisi eitimi iin temel anlamna geldii belirtilmektedir. renci kazanmlar, programn vizyonuna ve amalarna uygun, re aktif eitimi zendirecek biimde eleriyle tam ve anlamlar ak c edilmitir (MEB,2000). 210 ide bulunmas istenilen zellikler kavram olarak "Hedef ve Davranlar" veya Si Kazanmlar" olarak belirtilmesi teknik adan bir olumsuzluk olarak indirilmemesine ramen, fen bilgisi programnda her bir kazanmn ak ulu rolarak belirtilmesi retmenler tarafndan farkl anlama ve alglamaya uygun oluturduu sylenebilir. Her ne kadar ders kitaplar veya nite dergileri her imn hangi erevede ileneceini net olarak ortaya koysa da gerek program ilkelerine uygun olmayan gerekse de retmenler tarafndan farkl jra neden olabilecek ak ulu ifadelerden kanmak gerekir. Ertrk (1986), hedeflerin gerekli nitelikleri arasnda renci davranna Igenellik ve snrllk, ak-seiklik, bir de bir muhteva ile kenetlilik zelliklerini (gereini belirtmektedir. Bir eitim sisteminde programn hedefleri n sonra bunlarn davran cinsinden dile getirilmesi nemlidir. Hedefler [dntrlmedii zaman programda bir ss olarak kalmaktadr (Demirel

2 H 7 & S Sylemek gerekir tabi ki program gelitirme, programlar gncelleme jullar erevesinde ele alnmaldr ancak ierikte yaplan deiiklikler jlamalara imkan vermeyen bir yapda olmaldr. I Amac .lemel amac, lkretim kademesinde 2001-2002 eitim-retim uygulanmakta olan "Fen bilgisi dersi retim program" nn, uygulayclar olan retmenler tarafndan nasl deerlendirildii, inmasnda karlatklar sorunlar nelerdir gibi sorularn cevaplar grlerine bavurularak incelenmeye ve cevap bulunmaya

i* 11 delinde betimsel bir almadr. Aratrmada ilkretim birinci ve I bilgisi dersini yrten retmenlerin uygulanmakta olan fen bilgisi | ve tepkileri belirlenmeye allmtr. ,2003-2004 eitim-retim ylnda Milli Eitim Bakanlna bal bulunan ilkretim kurumlar ve bu kurumlarda grev yapan Wi oluturmaktadr. =1 211 Aratrmann rneklemini ise ad geen evrenden random yntemiyle seilmi ilkretim okulu ve bu okullarda grev yapan 210 retmen zerinden yaplmtr. TABLO I rneklemi Oluturan retmenlerin Cinsiyet, Kdem, Bran Doyumu Dzeylerine Gre Dalmlar Cinsiyet doyumu Kadn Erkek 0-5 Orta N 47 163 79 Kdem (Yl) 6-11 12-18 19-+ Fen Bilgisi 44 33 54 52 158 Bran Snf ret 90 108 Yksek

Frekans (%) 22.4 77.6 37.6 21

15.7 25.7 24.8 75.2 42.9 51.4

Aratrmaya katlan retmenlerin % 77.6's erkek, % 22.4' ise kadn retmen' olumaktadr. retmenlerin mesleki kdemlerine baktmzda % 37.6' s 0-5. 611, % 15.7' si 12-18 ve % 25.7' si 19 yl ve daha fazla mesleki kdeme sahip o' grlmektedir. retmenlerin mezun olduklar bilim dallarna (branlarna) gre 24.8' i fen bilgisi, % 75.2' si snf retmenidir. Aratrmaya katlan retir: retmenlik mesleindeki i doyum dzeyleri asndan % 42.9'u yksek, % 51.4 ve % 5.7'si dk i doyumuna sahip olduklar grlmtr. Veri Toplama Arac ve zmlenmesi Aratrmadaki verilerin toplanmasnda, aratrmaclar tarafndan uzman alnarak gelitirilen "Fen Bilgisi retim Program Deerlendirme kullanlmtr. Likert tipi lek zellii tayan ankette beli derecelendirme kullanlmtr. Buna gre Katlyorum: 5, Ksmen Katlyorum: 4, Fikrim Katlmyorum: 2, Hi Katlmyorum: 1 eklinde seenekler oluturulmutur. Elde veriler SPSS (Statistics Package For Socials Sciences) paket prog deerlendirilmi olup, deerlendirmeler elde edilen bulgularn yzde ve frek gre yaplmtr. Bulgular ve Yorumlar Fen bilgisi programnn "renci merkezli" bir program olduu g retmenlerin %31.9'u "Katlyorum" % 45.2'si ise "Ksmen katlyorum" grlmtr. Bu bulgu,

retmenlerin fen bilgisi programnn renci m program olduunu kabul ettiklerini gstermektedir. Mevcut programn nceki programdan daha iyi olduu grne retmenlef yaklamaktadrlar. Seeneklere verilen cevaplar bu ynde bir son etmemektedir. Programda renciye kazandrlacak davranlarn "Hedef" ve "Davran! deil de "renci Kazanmlar" eklinde belirtilmesi retmenler aras 212 ve uygulamalara neden olmaktadr. retmenlerin % 39.5'i bu gre % 26.2'si ise "Ksmen katlyorum" eklinde gr belirtmilerdir. % 84'3', yeni programn rencilerin yaparak-yaayarak ve nmelerine frsat tand grne, ksmen veya tamamen katldklar n bilgisi programnn, rencilerin problem zme yeteneklerini trma-inceleme yapmalarna imkan verdii grne retmenler de katlmlardr. En iyi ve kalc renmenin yaparak-yaayarak lu gz nne alndnda, programn bu zellie sahip olduu jramnn gnmzn gelien gereksinimlerini karlayacak nitelikte "ne, retmenlerin % 20.5'i "Katlyorum" % 39.5'i ise "Ksmen ikleri grlmtr. retmenler fen bilgisi programnn ada bir inanmaktadrlar. byk bir ounluu fen bilgisi programnn uygulanabilmesi iin *gere ve donanma okulumuz sahip deildir demektedirler (% 52.9-kilde retmenlerin % 87.6's fen bilgisi dersi iin teknoloji desteinin durmulardr. Altyap, ara-gere ve donanm eksiklii programn uygulanabilmesine nemli bir engel oluturmaktadr. Jrenci Kazanmlar" olarak belirtilen, rencilerde oluturulmak i deiikliklerinin dier programlarda olduu gibi "Hedef ve jrak belirtilmesi deerlendirmeyi kolaylatracaktr grne 176.6's ksmen ve tamamen katlmaktadrlar. ^renci Kazanmlar" nn yeterince ak olmadn belirten da azmsanmayacak dzeyde yksektir (% 34.8-% 31.4). Ayrca retmenleri yeni ve deiik etkinlikler yapmaya zorlad 39-% 34.3). rencilerin gelimi lke rencileri ile rekabet edebilecek konusunda, retmenlerin ayn gre sahip olmadklar, bunun nler, programn rencilerin geliim dzeylerinin zerinde ram olduu ile ilikilendirmelerinden kaynaklanmaktadr. 213 gu lifi Tablo l| ^^retmenlerin Fen Bilgisi Program ile ilgili < olan Fe n Bilgisi Program" renci Merkezli" bir

Uygulann^^ programdr _ Ptogramd^p^r"^<onular ile ilgili ders kitaplar ihtiyaca cevap verecek niteliktedir Bu progrtt^^^^"1 nce uygulanan program mevcut programdan daha IjZLRI^ra^Kr^^_*ProgramcI^7'- ^-^/jalrenciye kazandrlacak davranlarn "renci *="r" " olarak belirtilmesi ^etmerer arasnda farkl ve uygulamalara neden olmaktadr kazanrularx-alglamalg^ Yeni prog^T--rencilerin"Yaparak - Yaayarak" renmelerine Program^^^r^^esinde renciler kefederek renmektedirler lmzn gelien gereksinimlerini karlayacak programdr Program nitelikte y^/ Prograrr^---^^jygulanabilmesi iin gerekli olan ara-gere ve donanm^ ^^ -^-leulumz sahip deildir "--/lft-m/>i ml^r

renci Kazammlannn" dier programlarda 'hedef' ve" Davranlar" olarak belirtilmesi leyi kolaylatracaktr Program^, olduu deerlerdi Progrrv>H"renci Kazanmlan" yeterince ak deildir Yeni Progr<*m vermevte -am retmenleri yeni ve deiik etkinlikler zorlamtr - ygulamada esneklik salamaktadr i ayesnde renciler gelimi lkelerin rencileri edebilecek dzeye gelebilecektir bilgiden ok beceri ve uygulamaya nem ^"Aaki konular rencilerin ilgisini ekmektedir ^_____

Progr^^^^merkeziyeti bir anlayla hazrlanmtr OkulT^^^-^Tl^zda laboratuar olmad iin program etkin olarak

.mamaktadr evre artlarna uyarlanabilecek bir yapdadr uygulamaya koyulmadan nce retmenlerin kurslara alnmas gerekirdi pilot olarak seilen okullarda belli bir sre Yg\j\ ^ ^"^^ktan sonra btn okullarda uygulanmalyd PrrlfT -& rencilerin geliim dzeylerinin zerinde has r l" X ___ Pro&^-^^un uygulanmas iin mevcut ders saati yeterli deildir Pro&r-<^>lann sk sk deitirilmesi retim srecini olut^^. etkilemektedir 2 olarak

in etkin olarak uygulanabilmesi iin lkretim I. ;de de bran retmenleri derse girmelidir

Pr>X--<*ndaki konular rencilerin ileride girecekleri smavlardaki arna olumlu oiarak katkda bulunacaktr_ retmenlere yntem zenginlii sunmaktadr t ^ '" bitabn ikinci plana itmitir Prc .m retmenin rolnde deiiklikler oluturmutur ro rencilerin problem zme yeteneklerini artrmtr ^^Lmn etkin olarak uygulanabilmesi iin teknoloji J^ine ihtiya duyulmaktadr X j^-am rencilerin aratrma-inceleme yapmalarna ^ ,n vermektedir ara rencilerin bilgilerini transfer edebilmelerine imkan ^n niteliktedir _______ oSI 30

4.3 13.3 48 6.2 3.3 3.3 14.3 2.4 6.2 7.1 3.3 1.4 2.4 4.3 5.7 38 36 44 44 32 52 50 22 V II IS I 17 I 24 11 214 beceri ve uygulamaya nem vermektedir" grne, o

"u katlmaktadr. Bu gre retmenlerin % 43.3' n katlyorum" dedikleri grlmtr. Ayn zamanda lerin ilgilerini ektii de retmenler tarafndan r^

f, $

program uygulama ve beceriye nem veren bir yap

ramn merkeziyeti bir anlay ile hazrlandn programn yaparak-yaayarak renmeye imkan ni eken bir program olduu gr ile tezat l iin programn etkin olarak uygulanamadn 'dur. Fen retimi iin fen bilgisi laboratuarnn nemi konulmadan nce hizmet ii kurslara alnmalarnn belli bir sre uygulandktan sonra dier okullarda n vurgulamlardr. Bunun yannda retmenler Zenginlii sunduu konusunda hemfikir olduklar in uygulanmas iin mevcut ders saatinin yeterli dirilmesinin retim srecini olumsuz olarak flrne retmenlerin byk bir ounluu %60' programn etkin olarak uygulanabilmesi iin dflretmenlerinin derse girmelerini istemektedirler. iiklikler oluturduu grne retmenlerin % katlmlardr. daki baarlarna, programn katksnn olumlu ilar da olduka yksektir (% 40-% 40.5). ilerin bilgilerini transfer edebilmelerine imkan ksmen katlmlardr (% 38.1). retmenler, nn ikinci plana atldn dnmektedirler. 5 215 H im ^ll < r> '"M 1 Sonular ve neriler Bu blmde, aratrmada elde edilen bulgulara dayal olarak sonular nda gelitirilen nerilere yer verilmitir. Sonular

1. Fen bilgisi program "renci merkezli" olup, rencilerin renmelerine, aratrma-inceleme yapmalarna ve kei frsat tanyan bir programdr. 2. Programda renciye kazandrlacak davranlarn "H olarak deil de "renci Kazanmlar" eklinde belirtilme! farkl alglamalara ve uygulamalara neden olmaktadr. 3. Programdaki "renci Kazanmlar" yeterince ak deildir.

4. Okullardaki ara-gere, donanm, teknoloji ve laboratuar etkin olarak uygulanmasna engel oluturmaktadr. 5. 6. 7. Program merkeziyeti bir anlayla hazrlanmtr. Programn etkin uygulanabilmesi iin haftalk ders saati yet retim programlarnn sk sk deitirilmesi retim etkilemektedir.

8. retmenler lkretim I. kademede de fen bilgi retmenlerinin girmelerini istemektedirler. 9. Program uygulamaya konulmadan nce retmenlerin alnmalar gerekmektedir. 10. Program rencilerin geliim seviyelerinin zerinde hazrli

neriler 1. Programda renciye kazandrlacak davranlarn eklinde dzenlenmesi gerekir 2. retmenlerin fen bilgisi dersi ile ilgili yeterlilikleri geli~

tespit edilmeli ve ihtiyalara cevap verecek nlenmelidir. Olarak uygulayabilmeleri, okullarn ara-gere, lgili olduundan, okullarn bu yndeki eksiklikleri ' derslerine bran retmenleri girmelidir. an il merkezinde grev yapan ilkretim . Bundan sonra yaplacak aratrmalarn daha bir nitelikte olmas daha faydal olabilir. lkretim 4 ve 5.snf rencilerinin fen bilgisi en faktrler. Eitim Aratrmalar Dergisi, Bahar 0ei dersinin ilkretim programlar ve liselere giri indirilmesi. Eitim Aratrmalar Dergisi, K 2003, n Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme, .Ankara. Planlama ve Deerlendirme retme Sanat, , Ankara. Program Gelitirme, 5.Bask, Yelkentepe

'de Program Gelitirme almalar. Milli Eitim ,44-63. retimi, Milli Eitim Bakanl Yaynlar: 3229, 63, Kasm 2000, Say: 2518. ve Sosyal Bilgiler retimi (Program, Yntem ve iniar, Bursa. 217 RENC MERKEZL RETM Yrd. Do. Dr. smail TALI, Ruen KESM Giri Eitim sistemimiz iinde srekli olarak renci merkezi y nemi vurgulanmakta buna karn hala retmen merkezli kullanlmaktadr. Eitimimizin verimliliini arttrmak kalit eitli almalar yaplmaktadr. Bununla toplumun ihtiya nitelikli, a yakalayabilen insanlar yetitirmek hedeflenm ve buna benzer modeller hazrlanmasndaki temel ama kazandrma,rencilerin yeteneklerini kefedip yaralc salama, onlar derse kar ilgili olmaya tevik edip ren Geleneksel anlayla alnan eitim bugn iin eitim karlayamamaktadr. Tm eitim kademe ve srelerinde da birtakm yetersizlikler gzlenmektedir gnmzde oQU kullanlan retim yntemleri renciye bilgileri hazr kalplar eklinde bir yol izlemektedir . Bu retim yntemlerinin renciler hangi bilgiyi niin almak zorunda olduklarnn bile bilgileri hafzalarna kaydetmeye almaktadrlar Ancak sorgulanmaya balanmtr. Bunun nedeni klasik eitim olmadnn farkna varlmas ve toplumlarn kalplam! yaratan, sorun zen bireylere gereksinim duyuyor olm eitim sistemi iinde renci daha etkin bir konuma getirilm retmen merkezli bir retim bugn iin ad kaim rencinin aktif katlmn gerektiren bir tr renme z 1991) ayet eitimin amac sadece bir konuda veya sahada metodunu kullanmak .bir ok metotlardan ok daha iyidir, problem zmleyecek nitelikte baz yetenekte ve hr takdirde en yetersiz snf tartmas bile birok takrirden Benjamins,1995.) Kald ki retmenler sunu yolunu kullanmakla bir etmektedirler ezberleme tek strateji olarak gelitirildiinde sreli hafzada kalmasn salar .(Gztok,1992) Bununla birlikte gnmz eitimi bireyleri yalara ve snH bireylerin snrsz geliebilmelerini engellemektedir. Oysa dzeye ulamaya deil iyinin iyisi olmaya yani snrsz geli 218 birey saysal ve szel olmak zere iki ynyle ele Imeye allmaktadr oysa bu iki yn bireyin sahip rden sadece ikisidir buradan hareketle eitim ve potansiyellerinin snrl alanlarda deil ok ynl ir ki, oklu zeka anlayna gre btn zekalar eit birka dierlerinden daha nemli deildir.(Bmen

ve dilde yetenekli olanlar arasndan kmaz. Bu M ok Mozartlar, .Bethevonler , S.Ayhanlar feda tan sorulardan biride kavram kargaalar ve "ann forml de yine ortak ve ayndr".renmeyi rle renklendirip renciyi renme srecine ilmektir..Kavram kargaalarn nlemede kavram bulmacalar,eitsel oyunlardan yaralanlarak kalc filerle oluturulmu planl bir eitim sayesinde bUgi reten ve renenle birlikte yaplanarak y alglayabilecek bir ufka sahip olurlar. ve fikirlerle lkemizi her ynyle tanmak neden LZEKA) 'arak lkenizin beendiiniz zelliklerini not D ok yetien tarm rnn rnek olarak getiriniz ve ;iniz.(DOACI-SOSYAL ZEKA elde ediliyor? Peki bacalarda peri var m tezi blgeler ok tenha? Trkiye ok stratejik bir yetersiz kalyor? lkemiz zerinde oynanan 219 Eminim bu sorular hepinizin aklna gelmitir zaman zaman, topraklarn lkemizin ne kadar zengin ve zel bir yer olduunu Bir insan dnn gzleri grmeden gremez yrmesi in iin duygularnn ban korumas iin tarihinin olmas ynyle birbirine byle kenetlenmitir. Tarm ve ticaretimiz olmazsa ekonomimiz ker,tarihli kaybederiz fabrikalarmz kapatlrsa donarlarmz kuru* yaammz fel olur. te bu yzden btn corafi blgelerimiz tanr ve bu bilinle srekli ileriye giden ada bir toplum oluruz.) NTENN GENEL VE DAVRANISAL HEDEFLER * * * Trkiye'nin corafi blgeleri nitesinde geen kavram Trkiye'nin corafi blgelerini oluturan etmenler bilgili Trkiye'nin corafi blgeleri ile ilgili snflama bilgisi

DAVRANILAR 1) 2) 3) Trkiye'nin Asya ve Avrupa ktalarnn birletii Mf nemini aklama anakkale ve stanbul boazlarnn nemini aklama Trkiye'nin petrol yataklarna sahip lkelerine aklama

NTENN KONULARI A-Corafi Blge ve Blm 12123456220 irken okuldaki dier bran retmenleriyle ibirlii ler aras yaklam esas alnarak her blge tek tek KARADENZ BLGES TARH Blgedeki Kurtulu Savana ait bilgiler TRKE Blgede konuulan Dil, - Itellanlan iveler CORAFYA Blgenin fiziki zellikleri (Yer ekli, klim, Akarsu vb. da kyaslaynz Ulalan genellemelere rnek mutlaka cevaplaynz, ilerinizi paylan(SOSYAL ZEKA) lar mutlaka inceleyiniz.(GRSEL-UZAMSAL yaca konular nite kesinde sergileyiniz. n nasl bir yapda olduunu yetime zelliklerini merak edebilir bunlar aratrp bir metin haline 221 Okuduunuz cmlelerden hangilerinin genelleme,h kan olduuna karar vererek iki farkl renkli kalemle a olan cmleler krmz genelleme olanlar mavi kalemle(Dl, Blge,BlmveYre Trkiye'de Corafi Blgeler B-Trkiye'nin Corafi Blgeleri Ve Blmleri Karadeniz Blgesi Marmara Blgesi Ege Blgesi Akdeniz Blgesi Gneydou Anadolu Blgesi Dou Anadolu Blgesi

 Her blgeye ait birer ark rnei getirerek arkada arknn hangi blgeye ait olduunu tahmin etm ZEKA) Belirlenen konu ve sorular hakknda yaplacak katlnz.(SOSYAL ZEKA) Yeri geldike eitli kavramlarn renimi ve kul tekniini uygulaynz.

(Gizli kavramnn baka hangi kavramlarla ilikisi olabilir yapacaklar iin kazanlan kavramlarn yaantya geirilmeli kalc npnmplfir meydana gelmektir.)_ Gizli Kavramn lk Harfi (Kapal) Bulunan Alt Kavramlar (Gsterilecek) Gizli Kavramn kinci Harfi (Kapal) Bulunan Alt Kavramlar (Gsterilecek) GZL KAVRAM Gizli Kavram nc Harfi (Kapal) Bulunan Kavramlar (Gsterilecek) Alt Gizli Kavramn Drdnc llurfi ;(Kapal) Bulunan Kavramlar (Gsterilecek) GZL KAVRAM

Gizli Kavramn lk Harfi (alacak) 'Gizli Kavramn kinci Harfi (alacak) Gizli Kavram nc Harfi (alacak)Gizli Kavramn Drdnc llarfl (alacak) Bulunan Alt Kavramlar (ak) Bulunan Alt Kavramlar (ak) Kavramlar (ak) Bulunan Ak Kavramlar (ak) 222 I teknii yeri geldike kullannz yada sloganlar oluturunuz Sm2,aTL.ad1,?,n,zk,smlars^^z. afissssaas: RETM ARA VE GERELER Ders kitab: Temel bilgileri kavrayp st dzey bilgi basamaklarna ul Haritalar Konulan somutlatrp ilenen konu ve zellikleri anlamlandrp kalclatrmak iin. Kum havuzu: Baz corafi olaylar canlandrp bire bir gstermek iin. Fotoraf ve resimler: Grme duyusuna hitap edilerek analiz ve sentez dzeyini abuk ulamak iin. nite kesi ve snf dosyas: almalar kompozisyon zet ve resimleri iin.Elde bulunan alma,fotoraflar saklamak iin. Tantc objeler; lkemizin tm zelliklerinin bilinmesi,zenginliklerinin grlp ve lkemizin korumaya daha istekli olunmas iin. Cdler: Trkiye'nin jeopolitik nemini gsterip i ve d tehditlere kar oluturmak iin, KAVRAM ZNCRLER VE BULMACALARI Kavram ve genellemeler olgu kavram genelleme mantyla disipll yaklamdan yaralanarak retilecei gibi kavram zincirlen oluturarak ta ekilde retilebilir 224 GLLERYRE SAPANCA GL 1 R G PER BACASI HAVZA LARAVAD I Bulunan Alt

GAN AN GL G E D I NY TERMK SANTRAL A FOSFAT I NER AHIL 225 Z ve doru tamamlayan gurup tarafmdan iy dzlk alanlar, mevsiminde bir yerden bir yere g ederek alan tirajlarmzdan biri, Trkiye'nin en byk baraj, grlen basamaklar. kler ne kmas "s. z ve okyanus anaklar. 227 iMm RETM ETKNL A. KONULARA GR (BALANGI) ETKNL Dersin hangi etkinliklerle ve bunlarn hangi srayla l| birlikte belirleyiniz.

Hazrlk sorularn cevaplayarak yazdklarnz arkad paylanz.(DLSELSZEL ZEKA) Yapacanz tartmann plann oluturunuz.(SC ZEKASI)

nitemizin neden nemli olduunu dnerek ediniz.(ZE DNK-SZEL ZEKA)

B. 1.

KONULARIN LEN (GELTRME ETKNLKLER) HAFTA Blge, blm ve yre kavramlarnn anlamlarn tekrarlaynz. Bu kavramlara haritadan birer rnek gsteriniz(GORScj Edindiiniz kavramlar kullanarak bir olgu-kavram-ger

rnek: OLGU KAVRAM Ky Ege' de Akdeniz klimi grlr. Dalar denize dik Ky Ege olarak uzanr. Blm

Youn bir nfusa sahiptir. lkemizdeki corafi blgelerin isimlerini yaznz.? izdiiniz harita zerinde blgeleri farkl renklerle boyl ZEKA)

rnek: Blgenin adi.......................... Blmleri............................... Genel zellikleri................. Yerekilleri: (blmleri belirterek) klim zellikleri................. Nfus zellikleri............... Ekonomik faaliyetleri................... Tarihi ve kltrel zellikleri........................... 2. 230 kyafetv hazrlanr.5-6 rencide da roln "AL ZEKA) yer ekli zelliklerini haritadan bularak kendi ve renklerle yerletiriniz.(GRSELUZAMSAL HAFTA Karadeniz blgesinin blmlerini haritadan gsteriniz. Snfta bir drama almas dzenleyiniz. (Buna gre biri

fturarak meydana gelen corafi olaylar anlatarak tu % I basite izah ederek Karadeniz blgesiyle '""W) madenler haritasndan blmlerle ilgili ksmlar Srin.(GRSEL-UZAMSAL ZEKA) leyerek hangilerinin Karadeniz blgesine ait ZEKA) den konumalar yapnz fkralarndan rnek ZEKA) iunu haritadan gsteriniz.(GRSEL-UZAMSAL lerle blmlerini belirginleiriniz. Imez szn neden ve nerede sylediini n sonra zellikle bizim iinde olduumuz blge n nedenli nemli olduunu belirten bir konuma ZEKA). :rini sraladktan sonra blge ile ilgili akrosti Jni haritamzda izdikten sonra iki blm tirinz.(GRSEL-UZAMSAL ZEKA) Anadolu' da blmnn ayrntl olarak zelliklerini bat Anadolu' nun kurtulu savandaki yerini _ liklerini blmlerini de tanmlayarak U.ZEKA) konumunu haritadan gsteriniz, ni nfus ve nemli ekonomik etkinlikleri gibi n 231 I j * S l: Dicle ve orta Frat blmnn yer alt zenginlik blmlerin bu adan nemini aktarnz. Snfta Trkiye' nin madenleri arama ve karma yn konulu tartmay uygulayarak sorunla ilgili zm r ZEKA-DLSELZEKA) Blgenin tarihi-kltrel nem ve zelliklerini hazrlaynz.

Dou Anadolu' ya yaplan bir geziye katlsaydnz dnfl getirirdiniz? (ZEDNK ZEKA) Blgelerin analizini yaptnz sistematik plana otur ZEKASI)

5.HAFTA Blmleriyle birlikte tm zelliklerini tekrarlaynz.

Peri bacalarnn rnek modellerinin snfa getirilmeslnfclj nasl meydana geldiini iyice dinleyin akltl ediniz.(ZEDNK ZEKA) Trkiye'nin jeopolitik neminin ne anlama geldiini ZEKA)

Jeopolitik nemi barndran zellikleri maddel aktarnz.(SZEL-DLSEL ZEKA) Yurdumuzu sevmemizin nedeni konulu bir yaz yaza yanllar dilegetiriniz. (ZEDNKZEKA) Atatrk'n yurt sevgisi ile ilgili szlerini sesli olarak ZEKA) Blgelere ait objeleri tek, tek tantarak bunlarn hangi | olduunu bulunuz.

rnek: bat Anadolu ini(Ktahya) fndk (Karadeniz) kuma (bursa) ayiei (ergene blm) NTEY ZETLEME ETKNL Snfta bir yarma dzenleyerek grup olarak hazrlad sorunuz, tm konular bu yarma dahilinde tekrarlaym*, \ kazanr! yakndan tanyarak topraklarmz tamamyla yelerimizin iklim, yer ekilleri, ,ticaret ,nfus igibi zellikleri de konularmz iindeydi. Corafi .. bir lke olduunu grrken ayn topraklarn (ln fark ettik. jlrip kendi emelleri iin kullanacak olan i ve d I biliyoruz. Bunlara kar yurdumuzu savunmak idiler gelecek artk bizimdir!!!. Tjran etmenler nelerdir? 8lnop limann neden geliememitir.? lemli yerleim merkezlerini yazarak yetien tarm tanyor muyuz.? aklaynz. Ikurtulu savamz asndan nemini yaznz? I....................dir. .......blmnde yetiir. .......................blmnde bulunur. fin blmnn en nemli yerleim birimidir. likleri nelerdir?

Binlikleri bakmndan anlatnz.? ret zelliklerini syleyiniz.? 233 ?j I

KAYNAKA Bloom,Benjamin S:nsan Nitelikleri ve Okulda renil zelik,MEB YAYINLARI,1995, STANBUL Bmen Nilay: Okulda oklu Zeka Kuram, ANKARA, 2008 Gztok Dilek:Etkili renme in Strateji Gelitirmedi ANKARA, 1992 RzaTahir Enver:Eitimde Ara Gereler Teknolojisi,ZMW Tal smail: Corafya retimine ada Yaklamlar Marmara niversitesi, 1996, STANBUL. Tal smail : Snf retmenlerinin Yetitirilmesinde renci Merkezli yntemlerle Corafya retimi, VII Seluk niversitesi, 1998, KONYA Tal smail : Corafya retiminin Gncelletiril Anlay Asndan retmen Tutumlar ve a Eitiminde ada Yaklamlar Sempozyumu, D.E. Tal smail : Corafya retimine renci Klavuzlu 1998, ANKARA, Say 140 Tal smail: Sosyal Bilgiler retimi, Tekin Matbaas. Tal smail : Gnmz Corafya retiminde 0H retimine Dntrlmesinde, Olgular, Kavrafll Sistematik Kullanmnn Salanmas, Milli Eitim, 20( 234 LOJLER retim Grevlisi genti. Odasnda, sokakta, kafeteryada eitim dnda mzik izlemek, ezamanl iletiim a aktan holanrd. Toronto, Kan ada'da yaayan ZOOX45 kodlu sanal iselletirme oturumunda "orlarn beslenme alkanlklar hakkndaki iin yaamas gereken sanal gereklik en edinmeye karar verdi. Hemen askdaki ianal saydamlk kaskn kafasna ve lityum iyonlu de beline takp yrme korusuna kt. lir bilgisayarn kemerindeki gne pillerine ses kablosu yoktu nk kask ile bilgisayar 8anal saydamlk kask sayesinde izleyecei oluyordu bylece hem ierisinde yrd 1 sanal deneyimler bu orman ierisinde enlerini de taktktan sonra bilgisayar altrd, yordu. Bilgisayar alr almaz grntnn

kt. Men dmesini tklamak iin elini uzatt yeni men de sanal gereklik dmesini tklad. M>zorlar ve genel tantm dmelerini tklad. me, grleme sesleri duydu. Sanal deneyim ye devam ederken birazdan yaayaca nlyd. Aniden yukarda dev kanatlarn duydu ve kafasn yukarya kaldrp baktnda kuyruklu, uzun boyunlu ve kocaman sivri kafal hayvan hemen kafasnn zerine pike yapt stnden geerken giyilebilir bilgisayara bal il ve sprey sistemi sayesinde yaratn hissetti. Grntnn st kesindeki tantm ,att(.

235 i I |!n| Tane tane konuan ho bir ses uan yaratn bir Piter dinozor deil ancak uan bir srngen dino olduunu anlat hikayesini yine hareketli grntleri eliinde dinledi ve IzledL gibi parlakt. Dokunmak istedi ve grntnn st k^-" modunu seti. Piterosorus uarak geldi be on metre n atarak iyice yaknlat. Hayvann nefes alp verilerini duyuyordu. Kokusu ok a kanatlarna dokundu, hayvan hafife kprdad. Kanad mermer gibi dz ve damarlyd gergin olmadnda M Piterosorus'un etrafnda dolat Arka ayaklar ksa, ' kanatlara stten balyd. Tekrar uzak modunu tkladnda Piterosorus uarak yorulmutu, patika kenarndaki bir aa ktne oturdu irkildi. Az ilerde iki yaratk acmaszca bouuyorlard. L tklad ilkin birisini sonra dierini seti ve tm hikayelerini dl h i' |, Hayvanlardan birisi Deinonikus dieri ise Hipsilofodon' zerinde dikilmi birbirlerinin boyunlarn srmaya alyc kk ama arka ayaklar uzun ve kaslyd. kisi de n K gelimi dinozorlar ana aittiler. Bir saatlik yryn tamamlayp eve dndnde y edindiklerinin yorgunluu ve mutluluu yznden anr arkadann sunaca simlasyonu daha iyi anlayabilecekti. Oturacak sandalyesi, yaz yazacak masa veya sras, izecek defteri hatta okuduklar snfn duvarnda kara nesillere ait bireylerden bugn hala hayatta olanlar vardr.

Akam evde ders almak iin gaz lambasnn boalma tek defter dolunca eski bilgilerin olduu sayfalar silip yeni yazan nesiller iin yukardaki hikaye ve bu almada sz topik (gereklemeyecek hayal) teknolojilerdir. 236 antalarnda defter, kitap ve dier bir ok krtasiye k haritalar, grafiklerle donatlm, evlerinde ve aahip, retmenlerince ara srada olsa kasetalar, teknolojiler kullanlan son nesiller iin bile bu fantastik hayallerdir. imlarnda ok bilinmeyen, henz yaygnlamam prototip olarak dahi olsa baarlm potansiyel rin tantmaktr. Bahsedilen teknolojiler 3 boyutlu ve sanal gereklik teknolojileridir. IRETM TEKNOLOJLER Hareket ve Etkileim. I) gereklik (Virtual Reality) yaklak 30 yl kadar '""inda balayan "suni gereklik", "siberuzay" ve bir teknolojidir. Sanal gereklik bir bilgisayar (gerek deneyim deil ancak gerekmi gibi lik gerek hayatta yaayacamz deneyimlerin aes ve resimlerle bilgisayarlar tarafndan akla sadece bilgisayarlar gelmemelidir. nk "iada elektronik eldivenler, hareket alglaycl, gzlkleri, volumetric veya autostereoskopik I sanal ortamlardan faydalanmaktadr. Sanal btnleerek algsal elektronik deneyimler Uflr. I, itme, dokunma, tat alma ve koklama duyular t. Bu deneyimler statik deil dinamiktir. Yani her 'deneyim olutururken ilgili duyular sanallatrr. yapar. Gerek deneyimler yaarken yukarda imli unsur ise etkileimdir. nsan grd, rle etkileim iine girer, yani dndrr, eer, ken kendisi eilir, kalkar, dner vb. Tm bu 237 etkileim esnasnda nesne sabit olsa dahi grnts, gereklik de sadece grnty, sesi, tad, kokuyu sa etkileimi de sanallatrr. 2.2. Sanal Gereklik Donanmlar 2.2.1. Grnt Ekipmanlar Stereoskopik Grnt & Sistemleri boyutlu grnt dendiinde hemen herkes 3 boyutlu verilen gzlklerle netleen grnt ve boyutlu oiduQU gelmektedir. Bu filmlerde grntnn kendisi 3 boyutlu boyutlu alglamas salanmaktadr. Grsel bir yanlg y Bu tr grntye stereoskopik grnt denilmektet grnty 2-D cues, Parallax, Lateral Binocular DisparHjf adlandrlan farkl yntemlerle alglayabilmektedir" (LgsoH,

"2-D cues" grntnn yaknlap uzaklamasyla s boyutlu grntlerin 3 boyutlu grnt ipularyla vurgu rnein uzaktaki ve yakndaki nesneler farkl grnr^ birisini yakna birisini uzaa koyduunuzda parlaklk, asndan nesneler farkl gzkeceklerdir. Glgeleme vf boyutlu grntde vurgulandnda 3 boyutlu yanlsamay "Parallax" ise ayn sahnenin farkl alardan bakldnda becerisidir. Ayn noktaya kafanz yukar aa baktnzda karnzdaki nesnenin etrafndaki ilk baktfif belirginleecektir. Bu yntem yatay ve dikey parallax ola "Lateral Binocular Disparity" olarak adlandrlan y gznn grdklerinin farkllamasna dayanr. Yani kapatarak baktmzda grdmzle sol gzm grdmz grnt arasndaki farkllk esastr. Bir dnyay farkl bir adan grr. boyutlu grsel alglamann drdnc temel yolu yntemidir. Bu yntem iki nesnenin her ikisinin de ay durumudur. Gzlerimizde optik sistemler olduundan ' grnrken fokusta olmayan nesneler daha bulank 238 Mlmlere dikkat ederseniz bu yntemin kullanlm noktalar ok daha netken evresi ayn netlikte pHrsanz boyutlu grnr. ton sahnenin iki farkl perspektiften elde edilen Hn pei sra gsterilmesiyle elde edilir. "Bu farkl O kombinasyonunun gz tarafndan 3 boyutlu psktiften gelen grntnn doru gz tarafndan [bu amala da gelitirilmi eitli "Multiplexing" mk. polarizasyon, zaman yer esasl multiplexing boyutlu sinemalarda datlan karton gzlkler, Ut ve gelimi kask grnt sistemleri farkl Ut gzn doru alglamasn salamak iin jyutlu yanlsama donanmlar kafaya taklan kask VHar, polarizasyon gzlkleriyle baklan konsol, Ipmanlar, ukur perde, yar kresel, kresel, I Olarak ta ok projektrl oda veya salon gibi hnlabilir. Bu sistemler 2 boyutlu grntnn gz inmasn salayan sistemlerdir. B Sistemleri, Sanal Gereklik Drbnleri gibi Mnci grupta yer alan gzlkler kendileri grnt rla gsterilen grnty farkl polarizasyon ve t salayan rnler olarak yan ekipmanlardr. v Pulfneh >D Gfciflk J

Dtffiactten tStfii | _________Gzlk I

lan gzlkler panel, ekran, konsol, duvar, oda, rnn yanstt grnty gzn boyutlu kler iki trldr. Birinci tr pasif olanlardr.

239 Pasif gzlklerde grnt nitesinin gnderdii sa ve sol; sistemi vardr. Bu filtre sistemi araclyla sa ve sol' gzlk cam tarafndan filtre edilir. Geni Ekran, Yar Kresel, Kubbesel Grnt Sist

elumens VisionStation 150 cm Yarkresel Projeksiyon ekran elumens VisionStation3 Ufak alma ve izleyici gurubu iin grnt nitesi 1 ile 45 kiiyi ierisine alarak kresel bir uyu grnt enlii sunar ihhIm sevebil* Aktif sistemde ise yksek grnt yenileme hzyla ( sol gz grntlerini e zamanl olarak gzln ilgili grntnn boyutlu alglanmas salanr. Dier gzlk veya kask sistemleri kendileri grnt aracna ihtiya duymazlar. Kafaya Monteli grnt sistemleri gzlk, drbn veya ayr grnt panelleri araclyla boyutlu grnt santim nnde her gz iin likit kristal paneller ar" salarlar. Bir baka deyile her panel o gzn grmesi j Kafaya Taklan Grnt Sistemleri virtual research Cy-visor kaiser ProView XL35/XL50 kaiser SimEye XI,I00A SVGA mono ve stereo seenekli kiisel grnt sistemi 800x600 younlukta Full-renk XGA kiisel grnt 1024x768 younlukta Yksek knl XGA kiisel grnt 1024x76* f younluktu Autostereoskopik veya Volumetrik Grnt SlsU 240 se autostereeeoskopik grntdr. boyutlu >ri herhangi . fc>jr ek ekipmana ihtiya duymadan lerini olutu un r-ur. Yani sadece bir gz yanlsamas Bmlidir. ndehln baktnzda nn, yanna geip ,irkadan arkas as n grebilirsiniz. LG Soft laboratuar Ioluturma da t> cbi rokfarkl yntem olmasna ramen jraphic" ve "" "i ntegral resimleme" olmak zere tedir.

3 boyutlu volumetrik (hacimli) sistemlerde sutsto-optik s saptrclar (deflectors)" araclyla 3 renk nrnla oluturulduunu sylemektedir, bolukta g corsel bir k noktas oluturmasna l Voxels" ad vensr i lir. Voxellerin bir araya gelmeleriyle tik sistemler, i _ bilgisayar kontrol niteleri ve sarmal l gelerek volurm metrik grnt sistemlerini oluturur. m p Kontroll, Actuality Systems Perspecta. 3D. naturally 100 milyon voxel, 360 derece grnt, Gzle gerek yok. 241 Laser-Mugic Holotank Laser-Magic Hologram Laser-Magic Holomirror Video Grnt kaynandan zel 3 boyutiu sv iine projeksiyon, Animasyon Video Vektr grafii. Her adan kristal gibi grntii nden baknca n taraf yandan baknca yan taraf grebilirsiniz. Grnt hareket ederken siz gerek bir grntden ayrt edemezsiniz. Grnt nitesinin yaklak 45 santim nnde oluan 3 boyutlu grnt, elini/in zerinde hissedebilirsiniz. Zebra magirg Ford Motor Company Zebra imagirg Running Zebra Zebra Ima^^ Frog Design Ford Motor irketi iin hazrlanm ve bir fuarda sunulmu hareketli hologram. Her adan koan bir zebra. 3 Boyutlu canl gibi durun bu I "Integral" resimleme metodu da holografi'ye benzerdir. "Integra!" grn resim bir ok kk 2 boyutlu resmin ayn sahnede gsterilmesiyle olt grntler ok sayda ufak dbkey "lenslet" tarafndan ekilir, grnty biraz farkl bir adan kaydeder. Bu ok saydaki farkl perspektlU resimler toplu halde ayn sahnede gsterildiinde 3 boyutlu grnt oluur. Integral Resimleme Grnt Sistemleri Dimension Technologies ne DTJ 18" 30 2018XLQ LCD IVsplay Gerek derinlikte 3 boyutlu nesneler, gzlk yok, kask yok veya benzer hi

bir grme destei yok. Grnt ekrandan synhp havada asl kalyor. 18,1 inch kegen,1280-1024 younlukta. Vzla 3D Z 20(20 Ekrannz bir monitr deil ancak hareketli ve tamamen 3 boyutlu dnyaya alan bir pencere olsayd, ne hissederdiniz? Tm gerek alarda ve gerek derinlikte, sadece simule edilmi k ve glge etkileri deil. Mouse'u oynatarak grnty evirmek yerine grmek istediiniz yere kafanz evirip baknz. 4D-Vsion,M l>mhll 4D-19"" I H 1280x1024 SXGA 19 inch kee, 1' ' etkili izleme ;5> arlk, 442x47-1* J M ebmkdii >t> 242 ket ve Etkileim Ekipmanlar enleri ismiyle de anlan (Data Gloves) eldivenler sanal grntlere tutma, evirme ve benzeri etkileimleri gerekletirmekte kullanlr, e hareket alglayclar, parmak ularnda elektriklisensrler mevcuttur. Bu layclar, sensrler ve bal bilgisayarlaryardmlylaeldiverIer hem Mouse ck gibi kullanlabilir hem de sanal etkileim salar Kablolu ve kablosuz evcuttur. alama ve Dokunma Eldivenleri ve Kontrol Ekipmanlar

Sdt Data Glove 5 mri 5 sensrl, MRI ortamlar iin dizayn edilmi fakespace PINCH Gloves Dnyann en geni kullanml sanal mdahale 3Dconnexion SpaceBall 5000 SpacetecMC hnmersion SpaceOA CfberGrasp

Gelecek nesil kontrol sistemi 360 Dijital, 3 etal Cjferglove'un dmeli joysti g geri beslemeli exoskeleton

ystick benzeri kontrol ekipmanlar h a re ket alg layc sistem I er I e donatlm gereklik sistemlerinde eitli kontrol ilevleriniyerinegetirir. reoskopik grnt sistemlerinde izleyici ile sanal grnt arasndaki layabilmek iin hareket alglayclarna ihtiya vardr. Yani izleyici sanal tam karsndayken grnt sisteminin gsterecei grnt ile izleyici aa veya yukar hareket ettiinde gsterilecek grnt deiecektir, n izleyicinin hareketlerini alglamas ve bu dorultuda uygun grnty 'arak gstermesi iin harekat alglayclara ihtiya vardr. layclar kafaya taklan kask, gzlk veya dataeldiveni gibi ekipmanlara bildii gibi vcudun deiik blmlerine bamsz olarak ta edir. Sanal gereklik sistemlerinde hareket alglayclar bir ok ardr. Hareket alglayclar araclyla Mouse veya Joystick gibi farkl farkl komut veya ilevlerin gereklemesini salarlar. Hareket izleyicinin sanal grntye mdahale edebita* olanak tanyabilir. ' grntye dokunabilir, evirebilir, tutabilir. Hareketalglayclar gz, kol, reketini izleyebilir. 243 Hareket Alglama ve zleme Aralar

ascenson Reactor Kamera tabanl hareket izleme intersense Intertrax 2 Compact, hafif 3DOF izleme. asI Model 501 Tm bir gz izleme nitesi ascenson MotionStar VVireless 20 sensrl 6DOF kablosuz izleme Etkileim sadece grmek, dokunmak, duymak, koklamak deildir. E ynldr. Bazen siz iinde bulunduunuz ortama etkide bulunursunuz baz bulunduunuz ortam size etkide bulunur. Bu etki bazen bir sallanma, baz bazen bir basn, bazen bir ses eklinde gerekleebilir. Bu sa gerekletirmek iin gelitirilmi eitli teknolojiler vardr. Bunlardan baz sandalyeler, bazlar yelek, bazlar minder, ve benzeri deiik formlardadr, Resim 9. eitli sanal duyu ekipmanlar 2.3. Sanal Gereklik Yazlmlar ve Boyutlu Filmler

Stereoskopik olarak ekilmi saysz elendirici ve eitici film mevcu uygun fiyatlarla satlmaktadr. Aksiyon, animasyon, in ve Japon klasikler, belgeseller, doa maceralar gibi ok eitli alanlarda ekilmi belgesel mevcuttur. Sanal Gereklik Sistemleri iin hazrlanm yazlmlar inanlmayacak eitlidir. Henz ilk nesil teknolojiler olarak piyasada bulunan veya sadece prototip durumunda olan sanal gereklik teknolojileri iin M eitli yazlm bulunmas artc olduu kadar gelecekte bu tekn yaygn ve deerli olacann n iaretleri olarak ta kabul edilebilir. 244 volumetrik grnt sistemleri, bilgisayar teknolojilerindeki >r, sanal duyu ekipmanlarnn salad sanal etkileim imkanlar imez ufuklar amtr. Giri blmnde eski nesiller iin topya ^fantezi olarak anlatlan kurgunun gerek olabilmesi iin gerekli her :lm prototip veya lk rnek olarak baarlmtr. likayelenensanal dnyann (matrix) gereklemesi iin ise yazlm nginlii bir lde baarlmtr, sadece zamana ihtiya kalmtr, iler kurma zaman gelmitir. Bir anlamda bizim dnyamz gemi rldir. ocklanmz ise bizim hayallerimizin geleceinde tler ne kadar yk hayaller kurarsak ocuklarmz o kadar byk me imkan bulabileceklerdir. Hayal gc kltrel bir olgudur. ve edindiflMz deneyimler hayal edebilme snrlarmzn jnk nesillerle hayal edebilme kapasiteleri daha tesini hayal jiidir. A/icrfl bugnk nesillerin kendi snrlarn zorlayarak ini nesillerinUfcdarnn genilemesine yardmc olacaktr. NASIL BR TARH MODEL? Dr. Kemal BAKAR TEV nan Trke zel Lisesi Gebze/KOCAEL Yaratc bir tarih eitimi iin neriler; 1970'lerden sonra gei sreci balatlmtr. Bu yeni modelde, renci yazan, belli bir tarih bilinci oluturmu birey olarak rencilerin aktif olmalar beklenmektedir. Bundan anlattn ezberleyen olmaktan karak, oyunl deerlendirmelerle; grafikler, haritalar yaparak, farkl yazarak aktif renmenin merkezinde olmaldr, fl merkezli bir renmedir bu. Byle bir tarih eitiminde, arac olmaktan karlarak, baka alanlarn salaya gelitirilmesinin bir arac olarak grlmelidir. Dolaysyla aktarlan yinelemesi deil, kendisinden beklenen kazanmasnda yatmaktadr. Bunlarn sonucu olarak yitirmekte, onun yerini ok daha esnek, ele alnacak t neler olabileceini ieren izelgeler almaldr. Bylece gelecektir. TARH ETMYLE AMALANAN NE OLMALIDIR? Tarih eitiminde doru bir anlay oturtabilmek IMl, olduuna netlik kazandrlmaldr. Birok bilimsel birlemektedir. 1- rencinin tarih bilincinin gelirr. acl bir kimlik duygusu oluturmasna rehberlik etmek, gelitirmesini gerekletirmek, olarak sralanabilir, bakldnda; ncelikle genlerin tarih bilincine sahip tarih bilincinin, yaamlar boyunca insanlarn durular etkileyen

bir birikim olduu dncesi yatmaktadr. T gemiin yorumlanmas, gnn alglanmas, gel balantlar kurmay gerekletirebilmektir. Bylece iinde grmesini ve deerlendirmesini salamj biimlenime yklenen kararllk dolaysyla, bireyi beklenir hale gelebilmesidir. Bylece deiimler dzeyde insan soyundan bir birey olarak, gemie olmay da, tarih bilincine sahip olmak diye tan gelecee ynelik sorumluluklar yklemektedir. ok kimlikli bireylerden oluan dnyann tarih bilincini 246 karmaktr. renci kendi ailesinin ve evresinin nebilme frsat olmaldr. Bylece yerelle genel Gnmz insann tarih bilincinin olumasnda hareketinin gelime tarihi, toplumsal cinsiyetin I kimlik oluumunda tarihin yeni gelimelere ayak yeni modelde tarihten asl beklenen, rencinin konulardaki eitimin salayamayaca alanlarda daha donanml olarak yaama atlmalarn gelimi bu bireylerin topluma katklar da daha n oluturaca kapasiteler be balk altnda zaman kavray ve bunu toplumsal deimeyle ~sal sralama, nedensellik, sreklilik, toplumsal ve uygulamada uygun ortam salar. kincisi; sini gelitirilebilmesidir. Bu yeti bir ama yada senaryo kurabilme olarak tanmlanabilir, kapasite tarih yazcl ve gndelik yaam pratii Ss; bir konuda aratrma yapabilme yetisini Ik kaynaklardan bilgi toplayabilmek, kaynaklarn Uca ulaabilmektir. Beincisi; kavramlar ve dili I yazya dkebilmedir. "n yetimesinde ok nemli olduu aikrdr. Tm lerden biri olduunu gstermektedir. NERLER NE OLMALIDIR? rii ve sreci arasndaki etkileim tarafndan zellikleri dorultusunda, amalarn yeniden in erevesi oluturulmaldr. Amalar ve ereve mal ve zellikle Sosyal Bilimler alan yeteneini redatyla, konularn hangi bilgilerle ve olaylar kavramlarla yorumlanaca, hangi aklamalar ve belirlenmitir. Bu yntem rencinin katlmna M nyargl olduundan bilimsel, demokratik, gelitirmeye uygun deildir. zellikle de ada uymamaktadr. stelik bu program, rencinin n bilgi ve yorumlarn maksimum erevesini 247 izmektedir. Performans bunlarla snrlandrlmtr, tanm gerei hedeflenen maksimumun altnda kal: sralanabilir: Ders renci merkezli olmaldr. Bu yntem katlmc' retmen yalnzca ynlendiricidir. rencilerin ulaacaklar yorumlar nceden tm ayrntlaryla abasyla zenginlemeye ak bir eitim perfor program, ulalacak noktalardan ok, yola Kf amaladndan yaratcl gelitirecektir. Yeni modelin ngrd, yalnzca belli bilgilerin oluturulmas yani, kavram kullanma, yorun

kullanlmasdr. zellikle tarih, dil ve kavramlarn bilimlere gre duyarllk gerektirmektedir. Tarih, kapasitesini gelitiren bir alandr. Tm bunlar re gcn, duyarllklarn, toplumsallklarn, birok Ifi salayacaktr. Eski modelde renci yetkinliini lmek verileni t yeni modelde kapasitesini gelitirmesi beklen retimle olacandan, renci retici yetisini gelitir Modelde, renciden belli bir tarih yorumuna ul yolu, tarih bilgisini retebilmesi, yapt aratrmalarti empatik anlamadan gemektedir. Bu yntem belli grnn olumasnda nemli rol oynayacaktr. Yeni modelle birlikte renciler yalnzca bilimsel; bar kimliklerini de oluturacaklardr. Dorular beff eitimi, koullanmay ve tekiletirmeyi kolaylatr zgrlyle yarglarn gelitirmi bireyler, kkrtlamazlar. Bu oluum rencilere eletiri* kazandracaktr. Empati yapmay da kolaylatracakta Tarih eitimi rencinin dnme kapasitesinin oynamaktadr. Piaget'e gre, bir ocuun zeks onbir- ondrt ya grubu nemlidir. Bu dnen rencilerin bilileri hzlanmaktadr. Bu dnemi yneltilen renciler, nemli bir yetisini geliti kaybetmektedir. yleyse ada tarih eitiminde < Tarihin snf gemek iin renilmek zorunda olan' sevilen, mr boyu insan yaamna anlam alglanmamasn salamak gerekir. 248 levi vardr. rencinin tarih konusunda hayal oI ve katlmc haline getirmek, verilen programn , Ok daha g bir grevdir. iar retmenden de ok ey beklemektedir Iteye ulamam ve yeni modele inanmam Jeitim beklenen sonular vermeyecektir. dine Yay., stanbul 1999 lannda (1931-1993) Trk tarih Tezinden Trk-YurtYay., stanbul 1998 SLT"Yirmind Yfey"da Tarih , Cem Yaymevr, stanbul 1992 plum, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul 1997 lk, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul 1998 Bir Tarih Eitimi in, Tarih Vakf Yurt Yay., 249 BLG TOPLUMUNUN RETMEN NASIL Dr. Mehmet OKUTAN K. T. . F. Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm "Eer sizden sokaklar sprmeniz istense,Michela beste yapt ve Shakespear'in iir yazd gibi sprn ti, 'Burada iini ok iyi yapan byk bir p yayormu.' Giri

Bir ataszmz, "Ademolunun hayvaniyeti yemekle, I Gerekten de ocuk doduu zaman sadece "birey"dif; "kii" haline gelir. Birey eitimle insanl renir. Buradaki okumaktan kast "eitim"dir. Eitimin szlk a demektir. Eitimin terim anlam ise, "bir eyi dereoe yetitirmek" demektir. Bilindii gibi, insan karmak bir canldr. Byle olduu fNl hizmettir. nsann karmakl, sosyal, psikolojik, du olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu boyutlardan he eitiminin eksik kalmasna neden olur. zellikle insann sosyal bir varlk oluu, eitimin sosyal btn toplumlar, sosyal ve kltrel zelliklerini yeni yeti te eitimin en nemli ilevlerinden biri de toplum bire yaatmak ve gelitirmektir. Bu sosyalleme sreci ailede balayp, okulda srer ve devam eder. "Beikten mezara kadar sren eitim", bir uyumlu bir yesi olabilmesinin en kestirme yolu olarak Bundan dolay, birey okula "bilgi renmekten" ok, "adati* temel gstergesi, bireyin kendisini tanmas olarak gal gerei u msralar ile aklamtr: lim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir. Sen kendini bilmezsin, bu nice okumaktr? Ayrca adam olmak, insani zellikleri ne kan, salam olabilen bireylerin niteliklerinin genel tanm olarak dfl atasznde de belirtildii gibi, "Adam, adam demekle, Gnmz insan hzl bir deiimin iinde bulunmak' ocuklar bir harika!" ok doru. Bu harika ocuklar, "G ekmek paras iin de otoriteye mutlak itaat eden" H ocuklar, "sorular soran, "hayr" diyebilen, kritik karart* iletiim becerilerinde yeterli, yeni evrelerle 250 lilen kiiler olarak yetime ihtiyacndadrlar. Di, yukarda baz zellikleri aklanan kiileri bilme yeteneini, srekli deiime hzl ve artracak olan yine eitim olmaldr. nk, I daha ok hissedilmektedir. Deiim kanlmaz juna bir abadr. Deiime direnmek yerine, tmak daha aklc bir yol olacaktr. Eer deiim r. Bu hzl deiimin getirdii sonutan dolay, I bir zamanda ad kalmaktadr. Buna karlk I, nsanlarn renimleri sresince, zelde okul 11er yallkta kesinlikle ayn kalmamaktadr, smleri ve zelde okullar, yalnz bilgi vermekle Ipaylamaldr; ncelikle bilgiyi kullanmayollarn sel okuldan yetien "bilgi ezberleyen" bireyler jndadr. Bireylerini "renen bireyler" olarak IOkullar, an gerisinde kalmaya mahkumdurlar, "ini atp, yerine yenilerini nasl ve ne zaman Gnmz eitim sistemlerinin yetitirecei Ilcan, bu bilgilerin doruluunun nasl yakndan uzaa nasl gidip gelineceini, ili yaklalacan, ksa kendi kendine nasl ir olmak zorundadr. amzn eitimli insan, ylmzn simgesi durumundadr. nk bilgi bulunmaktadr. Bu eitimli insann birok yeni

kltrleri de tanyan, deerlerini kabul eden, dlen zellikleri de nplana kmaktadr. Bu lyaamak zorunda olduunun bilincindedir. Bu |inda kukusuz ki, okullar gelmektedir. Okullar ftrieri okul kltrlerinde banndrabilmelidir. Bilgi bamls olmaktan ok, "kitabi bilgilerden yararlanmay bilen kiidir. Salkl bir gzlem ile analiz yeteneini kazanm bir kiilie lokuldan" yetiemeyecei aktr.

ve retmenin kesinlikle "geleneksel okul ve 1da baz zellikleri saylan eitimli insann hatta ondan da daha ileride "eitimli insan" Silikten arndrlm olmas zorunludur. Genel jlmi "gelimeye" dntrebilecek gnmz hereyi bilmemesi ve bilgiye renci ile ayn jnn eitimli insann yetitirecek, "kaliteli 251 retmenin" temel niteliK'eri nelerdir? Bu sorunun cevab olabilecek uzun bir listt sralanabilir. Aada s'^ edl,ck nitelikler hem daha uzatlabilir, hem de dahil ksaltlabilir. nk, "miiKemmel_ diye bir ey yoktur, nemli olan her geen zaman iinde, bir gelime sreciya?ama vf de9iime ayak uydurabilecek bir karaktere sal' olmaktr. te bundan doW> aada sralanacak zelliklerin bir "reete" olar alglanmamas, retmen olark, ufkumuzun alabilmesine katk salayacak I malzeme biiminde deerlendin Imes nerilmektedir. retmenin Vizyonu Vizyon kavram, son zamanlarn "moda" kavramlarndan biridir. Hemen konumacnn szleri aras^3 bu kelimeyi duymak mmkndr. Birka yldan ba eitim sisteminde bu karamdan ok ska bahsedilmekte; hatta btn okullarf vizyon belirleyip, okulu" SrrJen yerine asm olduklar bilinmektedir. VI? kavramnn eitli tanmla1,1 yap Imaktadr. Bu tanmlardan bazlar yledir: Vizyon, gelecekte ulamak 'sted/imiz amalarn, geree uygun dC kurmaktr. Vizyon, kendi gelecei' yaratmaktr. Vizyon, gereklii y^'den kurgulamaktr. Vizyon, somut bir gelecek grntsdr. Vizyon, ideallerimiz*Vizyon, gelecekte gitmeyi arzuladmz yerjn resmedilmi halidir. retmenin vizyonu ne olmaldr? "Gelecekte nasl bir retmen olm "Gelecekte nasl bir insan yetitirmek istiyor?", vb. gibi sorularn imdiki retmenin vizyonudur ^ konuyu daha ak bir biimde ortaya koyabil* bir durum dnlebilir: Bir ilkretim okulunun^- 3B> snflarnn, doal olarak ayr retr retmenin davraw'ar,r" rnekleyebilmek amacna ynelik olan snfna ayr ayr girmi"'3'"?- _ retmen ayn konuyu iliyor ola'" "arpma" konusu. Ayr af1 5 retmene u soruyu yneltiyoruz: 0 yapyorsunuz?" Aldm^ ayr cevap aadaki gibi olsun: retmen: "Hayatfikazanyorum; geimimi salyorum."

Jretmefl retmen "rera "Adamjl liyocsa. Jyk d jretmente lnDavr davra ya inm tiye if irt ra ilemini retiyorum." (Cevaplarn de dorudur. Ancak, 2000'li yllarn I yakalayabilmi retmen, nc retmendir, "dnmeyen, "vizyon sahibi" bir retmen olarak retmenlerinin byle bir vizyona ulaabilme artna ilmeleri mmkndr. retmen, gelecekte nemli ilik ve eitim hayatnda bu hedefe kilitlenmelidir. ItOplumunun eitimli insann yetitirme ans hemen itmeni, eer vizyon belirleyememi bir retmen ra "tkenmilik srecine" girmeye balayacaktr, sahibi olmaktr. Byle bir zellie sahip olmak, nsana model olacak nitelikte olmaldr. "Hocann Anlay gnmz "harika ocuklar" iin geerli ocuklar, "retmenim, bizden szmzde znzde niin durmuyorsunuz?" diye sorabilme snf iinde, hem snf dndaki davranlar iin orun yaad durumlarn banda, snf iin da ounlukla kaynaklk ettii snf ynetimi tan ok liderdir. Bundan dolay, amzn ideal f. Liderlik zelliklerini ne karabilen retmen, UZ etmez; aksine onlara davran modeli olmay davranlarnda ilkeli, ama esnek olabilen bir snf r.Uderretmen, iyi iletiim kurabilen bir insan olma jir, ama otoriter deildir. retmen, sras jlnde de ciddi olabilen bir zellie sahiptir. IIZ etmeyen, aksine davranlar ile rencilerini (yetitirebilen olmaya msaittir. retmenin, snf in, hogrl; ksaca demokratik bir snf iklimi ahip olmaldr. retmen, demokratik kltrn Itridedir. Ayn anlayn snf d davranlarnda sn, snf dnda da, rencileriyle arkada Onlarla birlikte gerekirse elenmeyi bilmelidir, rencilerine yol gsterdii gibi, nerede nasl ^gstermelidir. Bu yol gsterme kesinlikle "nasihat (sergileyerek olmaldr. 253 retmenin Grnts nsann biimsel grnm, onun davranlarnn nasl olduuna ilikin nemli ipuu verir. Dolaysyla retmenin yol gsterme, model olma zellii "grnt"d# ortaya kmaktadr. retmen, giyim-kuam, temizlik, bakm, vb. davranlar ile d* ideal olmay becerebilmelidir. retmen, renci gznde ok nemli bir yere sah Eer bu durum ihmal edilirse, retmenin stats der,

dolaysyla otoritesinde zayflama meydana gelir. lk izlenim ok nemlidir. letiimin temeli de bu ilk izle ekillenir. lk izlenimiz renci nezdinde iyi olmazsa, daha sonraki davranlarnr durumu dzeltmeniz zor olabilir. Burada bir anekdottan szetmek, aklamalar aklk getirebilir. Bizim ilkokul amzda, bir anne okul gnderdii kzna akam bir soru sordu: "Kzm, retmenin nasld? Ne yaptnz?" Kzn verdii r tamamen ilk izlenim ve retmenin bu izlenimde iyi bir puan alamadnn iaret "Anne o bir retmen deildi ki, o herhangi bir insan!" Demek ki, retmen grnts ile de herhangi bir insan deil, "retmen" ol retmenin letiimi letiim, amzn sihirli kelimesi. letiim anda yaamamza ramen, beceriksizliinin dorukta olduu bir zamanda yaadmz sylenebilir. btn hayat aslnda "iletiinY'dir. Snftaki sorunlarn en nemli kayna, beceriksizliidir. letiim becerisinin gelimedii ortamlarda, iletiim kazalar meydana gelebilir. Orenci-retmen ilikisinin z iletiimdir. renci le kuramadmzdan renci, dersimizde baarsz olur. letiimin unsuru' yukarda sz edilen grntnn karl olan "beden dili"dir. letiimin % * dili, vcut dili veya szsz iletiim ile gerekleir. letiimin ikinci boyutu, "s iletiimdeki arl yaklak %35'tir. letiimin nc boyutu "sz" olup, yaklak %10'dur. Buna gre, renci snfta ne sylediinizden durduunuza ve "nasl" sylediinize bakar. letiimde, renci seviyesine onun anlad dilden konumaya, ok resmi olmak yerine glmseyen sergilemeye kadar bir dizi ayrnt nem kazanmaktadr. retmenin zelliklerinden biri de "iletiim becerileredir. retmen iyi bir iletii zorundadr. Evde, okulda, snfta, evrede; her yerde en iyi iletii retmenlerin olmazsa olmaz grevidir. retmen-renci iletiiminde b~ yetmez, ynetimle, velilerle, evre ile de ayn iletiim becerisine ortaya vizyon sahibi bir retmenin olmazsa olmaz zelliklerindendir. Byle bir" olmak srekle eitimi gerektirir. retmen her ada, her yata "renen birey" olmak zorundadr, olmak iin de ilk renilecek bilginin "iletiim becerisi" olduunu unutmar 254 n Uyumu sann bir tanm da, yeni artlara uyum yapabilen insandr. retmen, endi ile, ailesi ile, okulu ile, rencileri ile uyum yapabilme yeteneini reiidir. nemli gereklerinden biri, iletiim becerisidir. retmenin, rencileri ile ilmesi, ncelikle onlar anlayabilmesine baldr. "Bizim zamanmzda..." an bir retmeni rencileri dinlemeyecei iin, onlarla uyumlu demektir. Ayn ekilde, "Nerede bizim zamannzdaki retmenler?.."

n bir konuma da, yeni retmenleri dlama anlamna gelecei iin, olacaktr. bu kadar allr..." diyerek uyumsuzluunun kayna olarak mdr *men, yeni mdr geldiinde de uyumsuzluuna devam ederek, "Gelen ' Diyorsa, burada bir uyumsuzluk sorunu vardr. Bu durum bir "arabesk Simasdr. Hep bakasn sulamak, uyum ve baar iin kendimizin neler "zerinde kafa yormamak, bu kltrn sonular olarak deerlendirilebilir. plumu retmeninin baz zellikleri sralanmaktadr: UNUN RETMEN NASIL BR RETMENDR? jn retmeni Aranyor y seven . dinamik n keyif almasn bilen 'e kendini gelitirmeye ak su; "ben" deil "biz" bilincine sahip i olmayan; esnek alma saatlerine ve yeni alma ortamna kolay len luniyeti' ilkesini benimsemi "itimcilik, eitim yneticilii ve deneyciliinde ilerlemek isteyen ve dzgn kullanabilen gelimi Anlayn benimsemi trmay seven abilen; asgari bilgisayar okuryazar olan mizle bark, demokratik deerleri benimsemi nc dil bilen 255 TRKE RETMNDE ZLENEN SRELER MehraliCALP Ar Eitim Fakltesinde retim Grevlisi Giri lkemizdeki eitim fakltelerinde retim gren formasyon kazandrmak zere farkl bir ok alanda teorik uygulamada bu teorik bilgilerden yararlanmann snrl retmenler tarafndan etkin bir ekilde ie koulamad retmenlerin en ok ihtiya duyduklar husus, kurumlarnda elde ettikleri meslek bilgi, beceri ve uygulayamaya dntrme yeterliliidir. Bu yeterlilik, uygulama becerisi kazanmayla ilikilidir. Eitim fakltelerinin yeniden yaplandrlmas erevesi "retmenlik Uygulamas" dersleri, retmen adaylarnn yaant ve uygulama alanlarnda belirli lde bilgi ve salamakla birlikte; uygulama okullarnn retim kadrolar gereleri bakmndan ou zaman arzu edilen nitelikleri derslerden beklenen yarar salanamamaktadr.

Bu durumu dikkate alarak faklte programnda yef olabildiince uygulama almalarna geni yer veril dersin hazrl, plnlanmas, renme ortamnn etkinliklerin deerlendirilmesi konularnda istendik verecektir. Bu erevede, retmen adaylarna uygula alacaklar rnek derslerin retim elemanlarnca gere 256 leri, genel olarak u ekilde n, teyp, CDyada video dinletisi) nde rencileri konuturma) 0 Jltimi (kelime almalar) Jini gelitirme eitimi (metin alt sorularnn D ve yazl anlatm almalar) Jltimi (dramatizasyon, ske, pandomima) ) ratif sanat yaz almalar) rme eitimi (deerlendirme) belirtilen srelerin, eitim fakltelerinin retim retmenler tarafndan dikkate alnmas yerinde dnde sunulan model dersin "Hazrlk almalar", EOftimi (Resimler zerinde)" aamalarnn tantm izlenen srelerden "Hazrlk almalar", i (Resimler zerinde)" zerinde durulmutur. Bu ulanrken te yandan bu aamalarn dayand anl olarak aklanmas yolu izlenmitir. Trke retmenlii programna devam eden leri" dersinde; Snf retmenlii programna retimi"dersinde uygulanmtr. 257 1. HAZIRLIK ALIMALARI Belirli bir hazrlk yapmadan ie koyulmak, ham demiri krek ekmeye benzer. renci, metinle dorudan dou nce, bir n alma, bir hazrlk yapmak gerekir, salayabilmek iin atlacak tohuma en elverili ortam Bu n almada: Ele alnacak metnin zellii, rencilerin iinde bulunduklar sosyal ve psikolojik Bir nceki dersin renciye kazandrdklar gz

retmen bunlar dikkate alarak nasl bir yol izleyeceini kararlar alr. retmen, rencileri ncelenecek metnin konusuna,

ncelenecek metnin tr ve biimine, ncelenecek metnin dil ve anlatmna gtrc alj

Bu almalarla renciler, gerekli gzlemlere, basl kaynaklar incelemeye, kaynak kiilerin bilgilerine, anlarna, aklama ynlendirilirler.

Bu ereve ierisinde, 3. snf seviyesinde ele alnan paraya bakalm. Metin bir kez okunur. (Bu okuma, metnin ilenecei hazrlk almalarnn nasl yaplacana ilikin akla adaylar iin yaplr.) ifti ve Oullar Zengin bir ifti, bakm lm yakn; arm oullarn, demi ki gizlice: Bu topraklan satmayn sakn. Bir define var tarlann birinde, Atalarmzdan kalma. Tam yerini syleyemem ama, sterseniz arar bulursunuz, 258 aya; ki metinle ilgili u yolda bir hazrl,k almas lar yneltir; onlardan bu sorulara ya szl ya da l cevaplar ister. Byle hareket eden bir retmen, "iri hazrlarken dier taraftan da szl ve/ya yazl bir tarzdagerekletirmi olur. r? dr? e kimler daha etkilidir? nedir? zne katlr msnz? Niin? :n anlatmlardan m dz anlatmlardan m frenciler konuturulduktan sonra, retmen: kar.lklar verdiniz. Grlerinizi etkili bir ekilde sonra, parann ilenii srasnda bu sorulara ' karya geleceiz. imdi yeni bir etkinlie 259 Balyoruz; hazr msnz?" diyerek rencileri alr rencilerde metne kar bir yaknlama salanm, hayatna yerletirilmi olur. Ancak bu almalarda parann rencilerin dzeyine uygun olarak daha iyi Ifl hazrlamak olduu unutulmamal, aratrmalar dalmamaldr. Ayrca bu almalar, metin incelendik deil, metne gtrc nitelikte olmaldr"(Trke Eitimi 2. DNLEME ETM

Bu aamada retim eleman, rencilere n bir bilgi tanm, zellikleri ve aralarndaki iliki hakknda bir mM dinleme ve iitme hakknda temel kavramlarla ilgili bilgilttM Sosyal hayatta konuma, okuma ve yazma ne kadar nemli ve gerekli bir beceridir. Aslnda insan ilikilerinin \ dayanr. Dinleme nedir? itme ile dinleme aras nda bir fark var mu Dinleme, kiinin tercihine bal olarak, seerek ve istey kiinin iradesiyle olmayan, insann kula aracl l alglanmasdr. Dinleme, kiinin isteine bal ve bilinli birtakm kavrama ve anlama abasdr. Dinleme konuma srasnda okuyann vermek istedii haber, bilgi, gr anlayabilme ve bunlara kar zihnen tepkide bulunma < aba sarf etmeksizin d dnyadan kulak yoluyla ald l Dinleme anlamann, renmenin ve bilgi edinmenin Durum bu iken, okullarmzda dinleme eitimi ou doutan getirilen bir beceri olduu sanlr. Halbuki do( Dinleme becerisi iitme yetisine dayanan, ancak sonrat becerinin kazanlmasnda bata aile, yakn evre vf sahiptir. teki dil sanatlarnda da olduu gibi dinleme yeten rol byktr. Bu rol, okuldaki her trl eitim retim srdrlmelidir. Tabi durumlar oluturularak ve verilerek renciler dinleme etkinliklerine/abalarna etkinliklerin sonular mutlaka deerlendirilmelidir. 260 k..., bir hikye/masal/iir okuyacak...sonra da acaz. Hazr msnz?" eklinde ynergeler zerinde sorular, aklamalar, anlatmlar, eksikleri beenilmedii hususundaki deerlendirme ve snuca balanmaldr. faktr, ocuun yakn evresinde etkileimde retmendir. rencilerini iyi birer dinleyici olarak tkendisi iyi birdinleyici olmaldr. ;im"in nemini bilmek ve ocuklar ciddiye almak iardandr. Dinleme eitimine olabildiince erken kapasitelerine uygun hareket etmek, onlarn ilgi ve heyecanlarn anlamak, dinleme eitiminde materyalleri hazrlamak dinleme eitiminin temel ya da radyodan bir yayn dinleterek balamak f)a srsnda retmen adaylarna radyo yayn n nce retmen adaylarnn dikkati radyo yayn llar salanmtr. Dinleti sonunda eitli sorularla lumatarzlar ve yaynn kendileri zerindeki etkisi ngrleri alnmtr. konumuna sokulmaya allm ve dinleme ile tr. nce "ocuklar u yayn dikkatle dinleyelim, daha konuacaz, sizlere bunlarla ilgili baz sorular Verir. Byle bir ynergeyi alan renciler dikkat, yetilerini harekete geirirler. Bylece renciler glerini harekete geirecek, konunun ana ve > alacaktr. Btn bunlar dinleme eitimi iin

mine ek olarak iki ynl yarar daha vardr. Biri koulmas, dieri yaplan bu dinleti sonrasnda salanmasdr. Teknolojik rnlerin renme taraftan rencilerin dikkatlerini ekerek onlar 261 gdlemesi, bir taraftan da bir ana dili etkinlii olan T dnda gze, kulaa hitap eden alternatif aralarn kullan Deiik ara gerelerle desteklenmi bir snf ortam, 00 Ayrca bu durum formal bir ders srecinin dna rencileri psikolojik endie ve kayglardan, gerilimden durumlarda onlar neelendirecektir. Bu neelilik hali, psikolojik atmosfer, metne dayal ana dili etkinlikl rencilerden beklenen aba ve irad tutum iin doping sonraki zihn abalara da psikolojik bir destek s bakmdan ana dili etkinliklerine kar olumlu bir tutum ierisinde yeni srprizlerin beklentisi iine gireceklerdir. renme ortamnda rencilerin baz srprizlerle kar oluturup almalara renk ve eitlilik katar. Zaman zerinde aknlk oluturacak byle srprizlere yer ver te yandan retmen, byle bir dinletiyle ocuklarn heflt eitimleri iin tabi bir ortam elde etmi olur. Anlama eitimi bakmndan: renciler, dinleti srasnda konusunu, amacn (vermek istedii mesaj), ana ve yi ayrtrmaya, alglamaya ve kavramaya ynelirler. B(1 yeteneklerinin gelimesine katkda bulunur. Konuma eitimi bakmndan: Denilebilir ki TV, r izletmenin en byk yararlarndan biri de, konuma yakalanm olmasdr. Yaplan bu dinleti, zerinde kc tabii bir malzeme oluturur. Dinleme ile konuma arasnda ok yakn bir iliki v kan dinleme konumaya baldr ve konuma, esidir. Bu durumda konuma ve dinleme deta ma iletiim arac olduu gz nnde tutulduunda iletiimin etkin bir ekilde gereklemesi gerekir. Dinleme nce edinildii bilinmektedir. Ana baba ve daha sonra bu yetisinin geliimi iin gerekli artlar hazrlamal vt sokulmas salanmaldr. ocuu ciddiye almayan, vermeyen, dinlemenin nemimi bilip fark ettirmeyen' ocuun iyi bir dinleyici olmasn beklemek ham bir hay doru olarak alglanmam olabilir. Bu durumlarda ikavrand, eksik ve yanl anlalmalarn bulunup i bildirim alnmaldr. zerinde rencileri Konuturma) etmenin en iyi yolu uygulama yapmaktr. Bilindii ; beceriye dayanan bir psikomotor alan davrandr, gelitirmek iin bol altrma yapmak, snama 'yeterlilikler ile psikomotor beceriler arasndaki uyumu zerinde hibir zorlamaya maruz kalmadan iten ma ortam iinde bulacaklardr. Bu istek ocuklarn byk bir anstr. Yoksa retmen olarak siz u zerinde konualm." demekle ocuklar

lOkulabilmesi, dikkatinin ele alnacak renme ekilmesine baldr. rencilere okuma parasn ilnin ve/ya metinle ilgili baka resimlerin gsterilmesi , eker. Bu dikkat, rencilerin anlama ulamasn Olgularla ilgili ayrntlar gzlemleme yeteneklerini idaha kolay hatrlanr. e "ocuklar, bu resmi dikkatle inceleyelim. Resimde fttfklar hakknda neler dnyorsunuz? Bugn ele Mflkl parayla nasl bir ilikisi olabilir? Duygu ve 6ynerge vererek resmi, inceleme srecini balatr, ni srdrrler. retmen, istekli rencilerden jfluk ve ekingen rencilere eitli ipular vererek flMa: "Resimde kimleri gryorsunuz? Bu resimdeki ile uratklarn kestirebilir misiniz?" Bu yolla inacak parayla ilgili baz n bilgilere sahip olma Imu olurlar. konuma alannda da rencilerin yeteneklerini rn artrmalarna baldr. Ana dil etkinlikleri ile igibi psikomotor davranlara dayanan etkinlikler l nasl ki yzmeyi renmek iin suya dumup jun ba, kol, bacak hareketleri arasndaki e 263 gdm salayamamak gibi acemilikler kanlmaz M, seslerin ayrtrmamasndan yanl tonlamaya, bozukluklara, yersiz kelime kullanmadan dn uymakszn ifade edilmesine kadar birok acemilikler acemilikler, snama denemeler sonrasnda yerini doru bir miktar zaman alacak bir olgunlama ve gelime sr SONU ve NERLER Faklte programnda yer alan retim derslerlr almalarna geni yer verilmesi, retmen adaylarnn hem de pratik yaantlar elde etmelerini salamtr, dersin hazrl, planlanmas, renme ortamnn etkinliklerin deerlendirilmesi konularnda istendik kendilerine gven duyduklar, modelin uygulanmair uygulamalar srecinde de tarafmzdan gzlenmitir, adaylar tarafndan da ifade edilmitir. Bu erevede, retmen adaylarna uygulama yaptn rnek derslerin retim elemanlarnca gerekletirilmeli Bu modelin eitim fakltelerinin retim elema retmenlerin dikkatine sunulmas Trke t dnlmektedir. KAYNAKA Demirel, ., Trke retimi, PegemA Yaynclk, i lkretim Okullar Trke Eitim Program, Milli E" 264 'I retim Grevlisi le renmeye rnek; Drama teknii, derslerde nden yola karak ve farkederek renmesini, On uyaran bir aratr. Bu tekniin biyoloji evre ile ilgili konularda rencilerin duyarlln

, 'ekolojiyi kavrayabilme' ve 'canllar arasndaki tnda yer alan davranlardan bazlar unlardr: "arak bir ekosistem modeli oluturma : etmenleri syleme/yazma ama leri ile salandn kavrama f ve davranlar gznne alnarak, niteye ders saati olarak planlanmtr. almann bir drama odasna ihtiya vardr. ncesinde, rma yapmalar istenir. kullanlmtr: k 3m X 3m veya daha byk). rt, kurulacak alan simgeledii iin koyu renk olmas tercih yapraklar, kozalaklar, deiik meyve ve tohum leri. her trl materyal (bo kat ya da plastik kutular, .kapaklar, ipler vb). ilerden, mekanda, serbest olarak rastgele inde patika bir yolda yrdklerini dnmeleri, Jndi. Bu alma ile rencilerin konuya giri "l amaland. alma srasnda kullanlan metin 265 Ormanda patika bir yolda yryorsunuz. W aalan ounlukta..Arada aalarn dibindcM geliyor. Mee palamutlarn toplayan sincaplar g durup bakyor ve sonra kayorlar. Birden yamur balad. Yazn scanda, serin Yamurun ardndan gelen toprak kokularn du Aalar azald, biraz daha yrdnz orman bM karsnda buldunuz. Gln kar tarafnda bir ev var. Gl, balklar ve etraf seyrederek gln etrafnd Yoruldunuz, dinlenmek zere gl kenarndaki Manzaray seyrederek bir sre dinlendiniz, baladnz.

Dn yolunda, yine ormann iinden geerken, etrafnda ne grdn ya da ne hissettiini rencilerin katlm saland. alma srasnda dinletildi. Daha sonra byk rt odann ortasna serildi, mal malzemeleri kullanarak bu rt zerinde bir ekosis orman ya da gl ekosistemi olabilecei sylenerek renciler , bir orman ekosistemi kurmulardr. EtV kullanarak (rnein, yaprak ve dallar, aa ya yaparak, resimler izerek, ve dier malzemeleri y ekosistemi oluturmulardr. Tm renciler Ekosistemin kurulmas bir ders saatini almtr, bozulmadan korunmas gerekmektedir.

Ekosistemi kurduktan sonra renciler, bir sonraki yntemi ile 3 kiilik gruplara ayrld. Gruplardan, kurulan ekosistemdeki canl ve cansz istendi. Oluturulan listeler okundu, karlatrld, geniletmeleri istendi. renciler bunlar yaparken, derece dikkatli dnerek olduka uzun listeler olu Daha sonra, rencilerden, oluturduklar listedeki canl eyi semeleri ve onun kimliine girmeleri I 266 8in zinciri oluturma oyunu oynand. Bu oyunla beslendiklerini, besin ilikilerini, besin zinciri ya da n dier canllara da nasl zarar verdiini " oynanmtr: Nk halkasn oluturan, retici bir organizmann Onunla beslenen tketici organizmaya, ordan da lir. . Bir zincir tamamlandktan sonra, ikinci bir iple Jturulur. Ayn renciler farkl besin zincirlerinde pi tutacaklar ve ipler bir a oluturacaktr. Daha lhl ip bir noktadan kesilip, oradaki organizma baka hangi organizmalarn nasl etkilendikleri besin zincirindeki ilikileri ve kurduklar ekosistemi llarla ilgili bir yk oluturmalar ve doalama nin ve canllarn onlarla ilikilerinin de dikkate grup doalama ile yklerini sergiledi. Halka M lgili paylam yapld. Paylamda, o canlnn , ne hissettikleri konuuldu. ikosistem ile ilgili bilgilerin derinletirilmesi iin, ekosistem olduu ve buray incelemek iin bir iinde kimler olabilir, bu kiiler ekosistemin hangi Olacak ekilde heyetler oluturuldu. Bu almada turizmci, ifti gibi deiik meslekleri setiler, ederek seilen meslek gzlyle ekosistemi renciler, hem meslekler konusunda fikir sahibi ynyle detayl olarak bakabilmektedirler. heyet, iki ders saatini almaktadr.Son derste rarak aadaki sorularla madde dngs lekller hangileridir? elementler nelerdir? Nerden gelir? Bitince nerden alrz? 267 renciler, sayma yntemi ile 5 kiilik gruplara ayrlarak verildi. Bu madde dngsn ( su, C02, 02, N ) yk eklinde sonrasnda doalama ile sergilemeleri istendi. ~ ' " seyahati olarak dnebilecekleri ve bu seyahati kurgulayabilecekleri ' Ancak snrlama getirilmedi. Snfa kaynak kitaplar getirildi ve bir ke renciler bu kaynaklardan da yararlandlar. Zamann az olmas gruplardan yk oluturup sergilemeleri yerine, kartonlar zerine da istenebilir

268 ENGEL VE ZEL ETM Mualla SEZGN 'ki Eitim Fak. Giyim End. Giyim Snt. Ana sanat Dal Bakan "eli ve zel Eitim "anlama, insanolunun dier insanlarla iliki kurma yoludur. Doal olarak da " ile gereklemektedir. Bu zellik, insan sosyal bir varlk yapar ve ni, konumasn, bylece kendini ve dncelerini ortaya koymasn salar, gereklemesi iin; sesin olmas, sesin kulaa ulamas, o sesin insan labilecegi frekans ve iddet snrlar ierisinde olmas, kulaktaki d, orta ve leri amas, merkeze ulamas ve merkezce alglanmas 'edir(Atay,1999:23). itme engelli olan birey, etrafndaki sesleri ndan kendi dnyasnda kendine yetmeye almaktadr. Bu ekilde kendi sessiz beklemekte ve etraf gzlemlemektedir. Byle bireylerin eitimlerini lyla yaantlarn srdrebilir duruma getirmek ve onlar toplumdan ak gerekmektedir. az, iitme kayb ok olan, cihazl ve cihaz kullanamayan bireylerin baarl veya baarszdr. Bu bireyler zel eitime muhtatr. zerinde nemli bir ekilde almalar balatlan bir eitim alan da zel li birey szl ve iitmeli katlmlarda yetersizdir. itemedii iin bir ok rsizdir. zel eitim alanlarda iaret dili ve uzaktan okuma gelimitir, rdaki tepkilerini bu ekilde ifade edebilmektedirler. itme engelli bireylere veren kurumlar onlar yatlar ile birlikte eitim alabilmeleri konusunda hedeflemitir. evreleri ile iyi iletiim kurabilmek iin onlar yetitirmek ve balca amalardr. Ancak henz onlara bir meslek edinebilmeleri eterli bir alma mevcut deildir. itme engelli bir bireyin(zellikle iitme ksek olan) dier bireylerle iletiim kurmas ok zordur. nlara mutlaka ,Ci olmas gerekmektedir. a yukar 4000 renciyi okutmakta olan bir eitim kurumudur. ' blm bulunmaktadr; El Sanatlar Eitimi Blm, ocuk Geliimi ve ve Giyim Endstrisi ve Giyim Sanatlar Eitimi Blm. isi ve Giyim Sanatlar Eitimi Blm SS ve SYM le renci lme, uzmanlk alan Hazr Giyim,Giyim Blm, Moda Konfeksiyon ve nden mezun rencileri gelebilmektedir. Mesleki Eitim Fakltesi rgn retim Giyim retmenliinde okuyan tamam kz rencilerdir. Snfmda byle bir rencinin varl beni hem de zmtr. nk ben uygulamaya dayal bir eitim 269 programnn retim yesiyim. Ancak 1999 ylndan beri zel eitimle ilgili almalar yaptmdan dolay konuyla ilgili eitimde deneyimim vardr. lem

Engelli rencimle ilgili olarak ncelikle btn rencilerimi uyardm ve onlara iitm i engelliler zerine iki saat sren bir konuma yaptm. Onlardan soru cevap aldm. Bu{ arada aratrma grevlisi bayan arkadam da konuya ektim. Onu da bu konuda yapmas gerektiine hazrladm. Hatta onun rencinin yaknnda bir yerd bulunmasna zen gsterdim. lem gsterirken iitme engelli rencinin duda okumasnn olabileceini dnerek o gruba ders anlatrken ve ileri zerir konuurken harflerin dudak zerindeki ekillerine dikkat etmesini yani str bastrarak yava bir biimde anlatmasn istedim. Bunlar yapmadan nce daha snl girmeden rencim ile odamda anlatacam ders zerinde ders aralar yardmy aklamalar yaptm. Bulgular renci hakknda aada belirtilen konularla ilgili gzlem yaptm. Gzlem sonular gre; renci ok zekiydi. ok gerektiinde yazarak sormay denedim. Gelmedii gnleri nasl telafi eder diye dndm. Kz meslek lisesinde iyi bir eitim alp almadn test ettim. Sosyal durumunu izlemeye baladm. Duygusal durumu incelemeye baladm (Krlgan m gibi).

Dersi tahtada anlatrken onun beni daha iyi izlemesi ve izlerken ( dud okuduu iin) beni grmesi iin tahta nnde ona gre vaziyet aldm. Ders aralarnn arasna zel eitim ders aralarn ekledim.

Bazen iki kiiyi ona yardm etmesi ve ben konuurken yzne bakmaiij bana ynlendirmeleri asndan programladm. rencinin karlat glkler ise; Arkadalar ile diyalog kuramad. Makine srasn ayarlayamad. Snfa katlamad (snfn ylba, bayram vb. sevinlerinde). 32 arkadandan habersizdi. Nbeti olduu zaman takip edemedi.

renciler masada yanma geldii ve zel bir ey sorduu zaman tels ve merak ederek masaya yaklayordu (ders mi soruyorlar diye). Snfa girip karken selam vermiyordu. leri geri kalyordu.

 letiimde btn yntemi'ni kullandm zaman daha iyi iletiim kurat (Dudaktan okuma ve iaret dilini birlikte kullanma) 270 n almalar imizin yukarda saydm davranlarn tespit ettikten sonra almalara u balanmtr: incelikle snfta en yumuak ve sabrl diyebildiim iki rencimi onun masasna urttum.(Alan retim ynteminden yararlandm) n ders ilerken veya konumu anlatrken onun iini brakarak rencimizi ikaz meini (onu dokunarak ve iaret ederek) syledim. lamadn hissettiim bir konuyu biraz bekledikten sonra ona tekrar latacam "iaret dili" ile anlattm. {karmak gibi gelen konuyu sonradan masada gstererek iledim, "i konular iin zel ders arac gelitirdim. le ve konuma engelli renciler zerine alma yaptm iin zellikle giysi irimi dersi gibi ifadede grsel olan baz kavramlar verebilmek iin renciye lders arac gelitirdim. sten nce ok karmak geleceini hissettiim bir konuyu odamda nceden Ayordum. in Alnmas inin sonuna doru rencim ile ilgili diyalog gelitirme hzla amacna arada bir ey fark ettim rencim dier rencilerin haftaya yaparak stediim bir konuyu ilk yapp getirenler ve doru alglayanlar arasndayd, lysi tasarm dersinde, hazrlama ve model gelitirme ile ilgili konularda eksikleri olmasna n dier rencilerimden daha baarlyd. diyalog kurmaya balamtk. rnein masann zerinde unutulmu bir var ise cetvel, pistole, makas, toplu ine kutusu gibi onun yksek sesle raksormasna msaade etmitim. arkadan uyararak onun da atlyeyi toplamasna yardmc olmasn ve iin abuk hareket etmesi gerektiini anlattrdm. ' ve salar ile ilgili konularda konutuumda "haftaya seni daha uyumlu e greceim" dediimde ertesi hafta snfa girer girmez bana uyumlu bir "nde olup olmadn iaret diliyle sorduunu fark ettim, ve t sras beklerken ona sraya girmesini ve haklarn aramasn 'tim. "Senden sonra ben t yapacam veya makine ekeceim" diye larna dokunarak iaret ettiini grdm. me, snfta yksek sesle konuabileceini ve arkadalarnn onun larn dinleyebileceklerini syledim. Arkadalar da onu sabrla r.

271 Sonu Bir gayretin ve emein sonucunu 3,5 ayda grdm. Bu, benim, yardmc ve 32 rencimizle gayreti ve emei sonucu idi. rencime ne y biliyorduk ve onun baarmasn istiyorduk. Bu ekilde renciler aramzda her zaman olacaklar. Bunlara zel. iin kurumlarda bu alanla ilgili hizmet-ii kurslar dzenlemek SMY'de bu ekilde iitme-konuma engelli rencilerin tarif edili Yalnz puanm tuttu girdim denip zaten hayata ks olan bu insar olduka acdr. M.E.B.ve Y..K. bu alanda bir alma iinde olmal ve bu re zamanda hayata hazrlamalyz. zellikle mesleki eitimle ilgili retmen yetitiren kurumlarda mlakat snavlarnn konulmas gerekmektedir. Sivil Toplum rgtlerinin almalar deerlendirilmeli; hem zel ekilde zihin engelli olan ocuklarn, genlerin aileleri ile temas kuru el becerileri usta rak ilikisi ile btnleerek belli meslek ala yetitirmeleri salanmaldr. KAYNAKA Atay, Mesude., itme Engelli ocuklarn Eitiminde Temel ilkel Grboa,okun.,KavgnTevkide.,"itme Engelli Yetiil Ortamlarda Kullandklar letiim Yntemlerini ncelenmesi", XII. Ulusal zel Eitim Kongresi, Ankara, Sar, Hakan., zel Eitime Muhta rencilerin Eitim neriler, Ankara, 2002. XI. Ulusal zel Eitim Kongresi Bildirileri, Konya, 2002. 272 RE KAVRAMI WE m Fakltesi tiimiz sudan soluduumuz havaya, sndmz yakttan tatillerimizi geirdiimiz denizlerden zerinde yaadmz iyi kapsayan bir kavramdr Dier derslerdeki durumlarn aratrdm. Yabanc dil dersinde baarszd (ilgilenmem gerekiyordu ama nasl Hastalnn ocukken geirdii menenjit hastalndan olduunu: Kendisine gven duydu.Vize notlar dk olmasna ramen final iyiydi. renci atlye derslerinde baarl oldu. rencimizin yz glyordu, aka yapyordu ve mutluydu.

(Rejeski, 1982; Colvvell, 1997.). evre inlerde ortaya kan problemlerden ibarettir. Bu evre sorunlar nemlidir? Yaplan aratrmalar evre sorunlarnn zellikle son trn tehdit eder dzeye geldiini ortaya koymaktadr 1998) . Yaplan bir almada elde edilen veriler olduka re sorunlar nedeni ile iki haftalk bir sre ierisinde; ve hayvan trnn nesli tkenmekte, ilk tarma elverili alan le dnmekte, lan ok tropikal orman yok olmaktadr. ta dnya nfusu ise 3 milyondan fazla art gstermektedir, verilerden de anlalaca zere evre sorunlar zerinde katlanarak artmaktadr. Yaamak iin baka bir dnyamz bir eyler yaplmas gereklilii ak bir ekilde grlecektir. itebilir? sorusu sorulduunda; akla ilk gelen zm yollarndan toplumu oluturan bireylerin evre sorunlar hususunda Balanmasdr (Hadmoullar, 2002). evre sorunlarnn ,n byk ounluunda insanlarn az maliyetle ok kr elde akland grlmektedir. Burada bireyler karlarn toplum aktadrlar. Bu noktadan hareketle evre eitimin temel toplum karlarn gzetmek bireysel karlar toplum ilmemesi gerektiini bireylere kavratmak olduu sylenebilir I). Bu da ancak ciddi bir eitimle mmkn olabilecektir. insanlarn iinde yaadklar ekolojik evre sistemlerini n sistem iindeki yerini kavramalarn, doayla uyum iinde sunda gr gelitirmek ve insanlara evre sorunlarnn ynnde beceri ve alkanlklar kazandrmaktr (Kanat ve n dolaydr ki toplumun tm kesimlerini evre konusunda irmek, olumlu ynde kalc davran deiiklikleri fin zmnde fertlerin aktif katlmlarn salamak evre nden birisi olmaldr. ^eitiminin durum iki aamada zetlenebilir. 273 1. lkretimde

evre eitimi olarak nitelendirebileceimiz konular, Fen ve Tabiat Bilgisi Dersi tabiatn korunmas kapsamnda ele alnmtr. 2. Ortaretimde

lkemizde orta retim evre eitimi; 2358 say 11.05.1992 tarihli Milli Eitim B Tebliler Dergisinde yaynlanan Talim terbiye Kurulunun 96 say 24.04.1992 kararnda belirtilen ama, esas ve ierie gre lise semeli dersler grubuna da evre ve nsan 1 dersi ile verilmektedir. evre eitimi ayrca, Talim ve T Kurulunun 169 say 23.12.1997 tarihli kararyla (Tebliler Dergisi ubat 1998 say yeniden dzenlenen ve 1998-1999 retim ylndan itibaren uygulamaya kor Biyoloji 1,2,3 derslerinin Lise 1 seviyesinde de ksmen verilmektedir. lk ve orta eitimde evre eitiminin etkililiinin nnde en nemli faktrler li u ekilde verilmitir (Kanat ve Hamarat, 2002); Hazrlanan programlarn ama ve ilkelerin aklanmasndaki tutarszlk

 Programlarn tatbiki srasnda ara, gere, laboratuar, gezi, tabiat para yokluu nedenleri ile uygulamalarn yaplamamas, zellikle bu alanda yetimi retmen eksiklii,

evrenin korunmas ve evre kirliliinin nlenmesi konusunda vatandalara eitli grevler dmektedir. lkemizde bugn ortaya kan ana nedenlerinden birisi, bilgi edinme ve bilinlenmede karlalan evre bilincine sahip olmayan bir insan, yaad dnyay kendisi bakalarnn da kullanacan idrak edemez. Halbuki evre, bize gemi miras deil; korunmas, gelitirilmesi ve gelecek nesillere en g" devredilmesi gereken bir emanettir. Bireylerin evrelerini ve evrelerindeki varlklar tanmalar evre eitir faktrlerden birisidir (Paraskevopoulos, vd., 1998; Shin, 2000)). Bireylif evreyi tandklar sre evrenin neminin daha fazla farkna varac bireylerin yaadklar blgedeki evre eitimine olumlu ynde katk Literatrde yaplan almalar incelendii zaman baz lkelerdi almalarn yapld grlmektedir (Flogaitis, E., & Alex Paraskevopoulos, vd., 1998). Literatrde yaplan almalar da evr dzeylerini belirlemeye dnk almalara rastlanm olsa da bu bireylerin yaadklar yerleim birimlerinin zellikleri dikkate aln lkemizde bu alandaki durum nedir? l, ile ve kylerde yaayan ilk evre kavram bilgileri ne dzeydedir. 274 ann Amac ma ilkretim ikinci kademesindeki rencilerin evresel kavram bilgi i belirlemek amacyla planlanmtr. nn Yntemi ynteminin kullanld bu almada veriler anket yntemi kullanlarak r. almada kullanlan anket literatrden alnmtr (Paraskevopoulos, Anket alt sorudan olumaktadr. lk iki soru ak ulu, dier drt soru ise elidir. Ankette yer alan maddelerde bitkiler, hayvanlar, enerji, kirlilik ve ilikisi zerinde durulmaktadr. Bu anketin lkemiz artlarnda r olup olmad huun da alan uzmanlarnn grlerine ba vurulmutur, bu anket Trabzon il, ile ve kylerinden rast gele seilen 6 ilkretim J. snflarnda eitim gren toplam 262 renciye uygulanmtr, "in tamam aratrmaclar tarafndan yaplmtr. V Tartma de edilen bulgular ankette yer alan her bir madde iin ayr ayr verilecek bulgularda dikkat eken durumlar tartlacaktr. ilerin evrelerindeki tandklar bitkiler. gibi rneklem grubunun yaad blgeye zel olan fndk aac ( ve msr (139) gibi bitkiler renciler tarafndan en ok belirtilen . Tablo 1'de dikkat eken en nemli bulgulardan birisi rencilerin n yedi bitkiye snrlanm olmasdr. zellikle kyde yaayan larn byk ounluunun fndk aac, lahana ve msr

da terin sahip olduklar bu bilgilerde yaadklar evrenin etkisini ya koymaktadr. l ve ilelerde bu deerlerdeki dlk ulalan edir. Aa ve fndk aac kavramlarnn ayr ayr belirtilmi renin evre kavram bilgisi zerine etkisinin bir gstergesidir. 275 Tablo 2. evrelerinde yer alan hayvanlar tanma durumlar 11 Kpek 24 Kedi Ku 17 54 ile 43 26 38 38 36 14 26 32 22 3 Ky 20 9 26 30 34 23 16 43 34 21 Toplam 97 52 118 100 110 41 34 97 70 25 786 76

Hamsi32 Balk 40 rdek 4 Bcekler inek 22

Koyun14 Kei 1

Toplam

renciler tarafndan en ok dile getirilen hayvan trleri ku (118), hamsi ( (97) ve balk (110) olduu Tablo 2'den grlmektedir. rencilerin dile hayvanlarn trlerindeki snrlln yan sra, rencilerin bir oun h kategorisinin dnda tutmu olmalar dikkat eken nemli unsurlar arpmaktadr. Tablo 3.Aadakilerden hangisi enerji kaynadr? l Petrol 45 Odun 18 Kalorifer Otomobil Vitaminler le 24 25 7 11 46 Ky 21 22 8 16 42 Toplam 90 65 5 18 7 20 45 95 315

Toplam cevap

rencilerin enerji kaynaklarn tanmalarn lmek amacyla sorulan cevaplarda azda olsa kalorifer ve otomobil gibi cevaplar dikkat ~ sorular cevaplar belli olan sorular olmas itibari ile deerlendirilmesi ekilde yaplabilmektedir. Bu soruda sunulan kalorifer, otomobil seenekleri yanl cevaplardr. Tablodaki deerlerden bu seenin I toplan cevaplarn saysn % 50'sinden fazla olmas zerinde durulma* husustur. l ve ile dzeyinde bu deerler olduka st dzeye ulamakt: 276 terden hangisi ve hangileri evreyi kirletir? i- tle Ky i 34 8 Toplam 1 96 39 117 99 81 9 441

1 13 5 | 42 1 32 P3 L__ 40 34 14 5

rliliine sebep olan faktrler hususunda insanlar (96), arabalar (117) n (99) n plana kardklar grlmektedir. evre kirliliinde ok lunmayan kedi (39) ve bisiklet (9) kavramlar ile ilgili deerlerde ir. verilen doal evreyi deitiren etkenlerden hangisi insan ve insann lucudur? le 14 7 17 21 26 Ky 18 2 28 21 35 Toplam 57 18 54 66 108 293 reye etkileri ile ilgili renci bilgi dzeylerini gsteren deerler ' ':adr. Bu tabloda doal evreyi deitiren etkenlerden olan larn azl dikkat ekmektedir. n hangisi besin zincirini bozar? tice 11 Ky 8 Toplam 25

84 13 1

70 11 0

230 40 5 300

nmasnda etkili unsurlardan birisi olan besin zincirini bozan lerinin yansmasnn verildii Tablo 6'da zellikle rencilerin rinin bozulmasndan sorumlu tuttuklar ak bir ekilde ve ky bazndaki bu deerlerin bir birine olan yaknl dikkat 277 S. Sonular Tablo 1'de yer alan bulgulardan hareketle rneklem olarak seilen grubunun evrelerinde bulunan bitki eitlerini tam olarak farknda ol sylenilebilir. 262 renciden gelen cevaplarn sekiz bitki eidi ile snrl bunun en byk gstergesidir. rencilerin ifade ettikleri bitki trne * zaman fndk aac, lahana ve msr gibi blgesel nitelie sahip bi ylmann olduu grlmektedir. Bu noktadan hareketle rencil olduklar bilgi dzeyinde evresel faktrlerin etkili olduu sonucuna ulal rencilerin evrelerinde bulunan hayvan trlerini tanyp tanmama ortaya koyma amacn tayan soruya verilen cevaplar incelendiinde nazaran eitliin biraz daha artt grlmektedir. Yaplan iare" arln balk, hamsi ve kpekte younlat ortadadr. Yerleim birin alndnda illerde ku (54), ilelerde kpek (43), kyde ise (43) inek arlkl olarak iaretlendii grlmektedir. Bu verilerde bireyin evre bilgi dzeyi zerine yaad ortamn etkisinin en somut rnei olarak kmaktadr. oktan semeli sorulardan olan enerji kaynaklar ile ilgili soruya yapm olduklar toplam 315 iaretlemenin % 50 sinden fazlasnn yanl olmas rencilerin enerji kaynaklar ile ilgili bilgi seviyelerindeki yet sonucu olarak karmza kmaktadr. Ayrca bu yanl cevaplarn blmnn il ve ilelerdeki rencilerden alnm olmas da zerinde gereken dier nemli bir husustur. Yaanlr bir evrenin ilk art temiz bir evredir. Birey eer evreyi kirlet hakknda yeterli bilgi alt yapsna sahip ise evre kirliliine kar birey etkili bir ekilde faaliyet gsterebilecek, en azndan evre kirliliine d salayacaktr. Bu hususta sorulan soruya verilen cevaplarn 293/341 doru olmas sevindirici bir durumdur. Bu veriler rneklem de yer alan!" evre kirlilii ile ilgili bilgi seviyelerinin yeterli saylabilecek dzeyde gstermektedir. Bir insan evreye verebilecei zararlar nceden bilir ise davranlar kar daha duyarl davranacaktr (Jaus, 1982). rencilerin evreyi Zaralar ile ilgili soruya verdikleri cevaplarda 267/300 orannda doru i gze arpmaktadr. l, ile ve ky baznda somut bir farkllk gze ar. Bu veriler bize evreye insanlarn yapm olduklar etkilerden re~ oranda haberdar olduklarn gstermektedir.

Besin zinciri doal yaamn en nemli bir parasn oluturmaktadr, mdahale yaplmas doal hayatn dengesini bozabilecektir (OEDB," 267 alan bir birey besin zincirinin neminin farknda olmal ve bu zincire bulunmamaldr. rneklem de yer alan rencilere bu hususta ;ruya verilen cevaplarn 230/300 ' besin zincirini bozulmasnda olduu vurgulanmaktadr. Fakat renciler almalar srasnda u halede bulunan iileri ve bir ok tarmsal ila kullanan iftilerin besin negatif etkilerini fark edememilerdir. zellikle kydeki ocuklarn ler seeneini iaretlememitir. iftiler tarafndan besin zincirine halenin normal yaantlarnn bir paras olmasndan kaynakland edir. (6-12 ya) ocuunun, derslerin kapsam ve ieriinde yaplacak baz rle mmkn olabilecektir. ders mfredatlarna doal evre, hayatn temelleri,enerji kaynaklar, "i evre ve doal etkileimi, evre kirlilii kavramlarndan olmayan edilmeli olanlar ise etkinletirilmelidir. i konular teorik derslerden farkl olmal ve gezi gzlem almalar ile eitiminde ailen.in rol nemsenmeli ve bu srete ailelere ynelik zenlenmelidir. faaliyetlerinde ocua insann dnya zerindeki biyolojik hayat paras olduu kavratlmal, bu btne zarar vermesinin aslnda jine zarar vermek olduunun kavratlmas temel hedef olarak evrelerini tanmalar ve evrede yaayan canllar ile etkileim in frsatlar sunulmaldr. ekosistem iindeki canllarn birbirleri ile olan ilikileri ve insann bu Jeki etkilerini sebep sonu ilikilerine vurgu yaplarak retilmelidir. kaynaklarnn nemi zerinde durulmal, bu kaynaklarn israf insanln karlama ihtimali olan tehlikeler zerine odaklanlarak i davranlarn rencilere kazandrlmas salanmaldr. 268 KAYNAKA pjnvironmental education-. Princi

Bakshi, T. S., & i| Z (Eds.). 0980>" ^London: Plenum Press, methods and;ationS. New York an^ gnvironmental education n Gr Flogaitis, E., &lp0utou, I- (1991)- ^39-345. European Education, 26(4), eitimi nasl olmaU, Bilim ve Hadmoullar, lD02) Etkili evre ka|e. aydnlnd^ Dergisi say 28,5. Her Yata evre Eitimi Ve By

nternet, 2004. ifi; ,Mehmet TUNEH cQm likilerinin^as, Www.yencevrental education instruction on chi Jaus, H. H. (19|e effect of environm^ g Educationj 66(5), 689-692. attitudes%eenvironment. Sci ^oVre-Eitim,EKD, s;45-53,lst Kanat, GveH^nan, M., (2002) e ^orld- A textbook for grade two. OEDB. I1990)arching the natural * Greece'. L 0f Education. . K Zafiropoulos, (1998). Envr Paraskevopol5 padeliadu, S., ^ gtudents in Greece. ine j Knowlediii Elementary Schog5-60 Environr(|Ecjucation 29 no 3 p" -t nature: Environmental percs Rejeski, D. !,82). Children look *nta| Education, 13(4), 27-40 educatio;, joumal of Environin oistinction and the Future of Envl Colwell, T., ljhe Nature-Culture ^ental Education 28 4-8. Educatitte j0Urnal of Envronn ation Course Development For Shin, D.S. Environmental Eduo ^ |n The Republic Of Korea. Secontfchoo Science Tea?%-18. Of Envtenta| Education 31 280 MDA ETMN NEM KARABAL Yardmcs, Samsun l Emniyet Mdrl enel olarak insanlara istendik yeni davranlarn kazandrlmas olarak r. Burada asl ama topluma fayda salayacak bireylerin yetitirilmesidir. ' iimin temel unsurudur ve insanln douundan beri hep olagelmitir, rbilim olarak kabul edilii ise ok yenidir. itim daha ok st tabaka insanlarn bir olgusu iken toplu yaama geilmesi me ile birlikte tm toplumun sahip olduu bir olgu haline gelmitir. 1870 s, Endstri Devrimi'nin ardndan fabrikalar ve iyerlerinde hesap ve ia bilen insanlara ciddi ihtiya duyulmas nedeniyle hayata gemitir. Bu .niyetler eitimin, eitim de medeniyetlerin gelimesini salamtr. veya kurumu oluturan kiilerin sahip olduu nitelik ve kalite, o kurumun n kalitesini belirleyen en temel olgudur. Toplumlarn gelitirilebilmesi, bnyesindeki insan gcnn nitelikli eitilmesine ve srekli

e baldr. gre deiiklik gsteren bir kavramdr. 19. yzyla kadar gc, lkelerin topraklar ve askerleri temsil ederken. 20. yzyln balarnda endstri ",;te g, sanayi ve onun var olma sebebi olan sermayeyi ve dolaysyla Sil eder hale gelmitir. u anda gelimi lkeler diye bahsettiimiz r abuk kavramlar ve gl olmak iin o gnlerde gerekli yenilikleri ayi hamlelerini gerekletirmilerdir. len, g kabuk deitirerek kendi adn "Bilgi Toplumu" olarak ilan lkeler gcn bu ilann doru bir ekilde alglayarak kendilerini bunun sonucu olarak gelimeye devam etmektedirler, dolaysyla da lkeleri gnmzn eitime ve bilgiye gerektii nemi veren ok kstl olan yksek eitimli insanlarn hzla baar sahibi zunlarnn el stnde tutulduklarna ahit olmutur. Ancak eitim ke deimektedir. Bir yzyl nce, ayn bilgi ve eitim seviyesi ile Olabileceklerin bugn i bulmakta zorlandklarn grlmektedir. nemden sonra yeterli grlebilecek bir olgu deildir artk, meslek hayatnda hizmet ii eitimle, niversitelerde yksek lisans 270 ve doktora eitimleri ile gittike gelimektedir. Baarnn ancak eitimle edilebileceine inanlmaktadr. irketler alanlarnda uzman retim grevli birka saatliine binlerce dolar deyerek personellerini gelitirme ierisindedirler. Kamu kurumlarnda alanlarn mesleki derece ve kademeleri aldklar eitimler ile ekillenmektedir. Bireyde istendik davranlar oluturma srecinin temelini bireyler aras I oluturmaktadr. Buradan hareketle eitimin arka plannda gzken iletiim, alannda byk nem tamaktadr. Eitim hayatn her nitesinde hzla geli nemli sebeplerinden birisi de insanlar aras iletiim ve etkileimin artm ol Teknolojinin salad geni imkanlarla dnya birbirini grebilmektedir ve il geebilmektedir. Bu durum, karlkl etkileimle bireylerin kendilerini geliti neden olmaktadr. Uzaktan eitim anlay da eitim temelinde iletiimin olduu dncesi ile ge bir olgudur. Uzaktan eitim; renci ve retim elemanlarnn farkl me' olduu, ders malzemesi aktarm ve etkileimin eitli unsurlardan yararl gerekletirildii bir eitim biimidir. Uzaktan eitim alanndaki ilk giriimlerden biri, ABD Boston'da "Evde Gelimeyi Tevik Dernei"nin kurulmasdr. 1883 ylnda "Correspondence Univ kurulmas mektupla retimin nemli aamalarndan biridir. Uzaktan eitim 1900'l yllarn ilk yarsnda radyo, teyp gibi aralarla dest televizyon ve sonrasnda video ve bilgisayar iletiim sistemleri teknolojileri hzl gelimeler paralelinde uygulamann boyutlar olduka eitlenerek g ulamtr.

ngiltere'de Londra niversitesi'ni dardan bitirmek isteyenlere ynelik d programlar da uzaktan eitim ncl uygulamas olarak kabul edilmektedir. Extension College (NEC)", 1974 ylnda bugnk anlamna ynelik nemli olan Ak niversitenin ekirdeini oluturmaktadr. Uzaktan eitimin kullanlmasnda sebep retmen ve rencinin bir ayrlmak zorunda olmasdr. Bu uzaklk zaman, mesafe ya da fiziksel olabilmektedir. Gelimekte olan kitle iletiim teknolojileri balamnda uzaktan eitim sistemleri incelendiinde aslnda tm modellerin temel kayglarn varolduu grlmektedir: Eitime ihtiyac olan ancak ekonomik, zaman yetersizlii vb. nedenlerle orta ya da yksek renim olana !: bireylere, renim grebilecekleri uygun koullar salama ve eitimde f yaratma. Bireysel ve toplumsal dzeylerde insan yaamn ekillendiren ve ynl 271 ulardan birinin eitim olmas, amzda bu nemli alann bilimsellemesi mde uygulamaya konmas, eitim bilimlerinin ve eitim teknolojisinin kitle tunu oluturan uzaktan eitimin de gelimesine yol amtr. eitim programna takviye olarak ortaya konulan uzaktan eitim program itim alannda oka rabet gren bir program olmutur. Gnmzde Ortaml iletiim hem geleneksel hem de uzaktan retim veren kurumlar benimsenmekte ve bu ortamn eitimde kullanm tm dnyada hzla Jr. Gnmze kadar bilgisayarn eitimde allagelmi kullanm Stekli eitimle snrlyken, internetin snrlar aan esneklii konuya yeni indirmitir. c nternational Netvvork szcnden olumu uluslar aras a len bir terimdir. nternet birden fazla haberleme ann(Networks), ana getirdikleri bir iletiim ortamdr. Bilgisayarlar arasnda kurulmu haberleme adr. Bilgisayar sahibi kiiler bu yolla, birbirleri ile iletiim bilgi alveriinde bulunabilmektedir. nternetin sahibi yoktur; onu ileten, denetleyen bir merkezi otorite de sz konusu deildir. Jnsanlar arasnda, iletiimin en geni manasyla "internet" adn verdiimiz ' zerinden gerekletiini syleyebiliriz. nternet, ayn ilgilere sahip lal ortamlarda bir araya geldii, bilgi paylat, yeni grup ve topluluklar bir ortamdr. nternet, btn dnyaya dalm olan bilgiye ve insanlara laktadr. Fikirleri ve tecrbeleri aklayp yayma internet ortamnda daha Internet, bilgisayar alarnn adr. Srekli byyerek, alar, okullar, , aratrma merkezlerini iine almaktadr. l uzaktan eitim lkemizde ve dnyadaki kullanm standartlar ynyle nalara taklsa da gnmz artlarnda farkl lkelerde farkl ekillerde l uzaktan eitim modelleri uygulanmaktadr. Uzaktan eitim modelleri ve yksek retimde kullanlmaktadr. Bu okullarda uygulamalara k ndan bireye ilk retim sralarnda internet konusunda gerekli eitimi ilmaz bir gereksinim haline gelmeye balamtr.

ktan eitim, bizim toplumumuz iin henz yabanc bir kavramdr belki nda grd ilgi konunun ihmal edilmemesi gerektii dzeydedir. , resmi politikas haline gelen e-learning kavram, birliin hzl ve etkili n karlayacak, sosyal, kltrel yaknlamay ve btnlemeyi rupa'y bir btn halinde bilgi toplumuna dntrecek anahtar faktr "edir. 283 AB tarafndan kabul edilen E-learning ncelikle 4 eylemi ve aralarn iyiletirilmesi (btn snflara internet < bana 5-15 renci), her seviyede eitim hamlesi (hart retmenlerin eitimde saysal teknolojileri kullan! eitim platformlarnn yaratlmas, okul mfredat getirilmesi, btn igcnn saysal okur yazartj hizmetlerin gelitirilmesi, Avrupa'da okullarn birbirine! nternette Eitimin Avantajlar ve Dezavantajlar nternette eitimin birok avantaj vardr bunun yann baz konularda bulunmaktadr. Avantajlardan bir kam| nternet ve multimedya teknolojisinin eitim prc uzaktan eitim modern bir boyut kazanmtr. imdlyV seviyede sunulmas, renci ve retmenler arasnbl] imkan salamas ve bu alanda ba gsteren tekr programlarn daha da cazip hale getirmitir. nternet bir ok renme modeli olutururken biri motivasyonlarna farkl bak alar getirmitir, inter salamas sonucunda ortaya kan internet tabanl kavramnn tek ynl iletiim modelini, interaktififtj Uzaktan eitim uygulamalarnda internet, genlf salarken, ulusal ve uluslar aras alanda eitim vt geni bir evreye yaylmasn da salamaktadr. Bu| din ve rklardan insanlar bir arada fikir yrtme, olabilmekte, ayn zamanda farknda olmadan Int dnya vatanda hviyetine brnmektedirler. nte kullanclarn birbirleri arasnda srekli deien ve Ih eitim ortamlar salamas, bireyler aras gelitirilebileceine ilikin ipular da vermektedir. nterneti kullanma, rencilerin aktif katlmclar hail geleceklerini planlamakta ve rendikleri disiplinlerim yardmc olmaktadr. Hem rencilerin hem de flr okur-yazarln (bilgiye ulama, deerlendirme, yapma) gelitirmelerini salamaktadr. Yine, heml renenleri teknolojik aralar kullanmalar kor Akademik aratrmalara duyulan ilgiyi artrmakta, hem de rencilerin aratrma yapmalarna geni r 284 E.t=T zellii sayesin Pe kullanlacak) laktadr. Byleli ri kkten deiip [ortamnda binaij ladrlar. renciig Jkte, kendilerine g 3rle iletiimi gerek

Internet, posta t Sizin bilginin J bilgileri inte^i Jr. Yeni matetJ ^r bu deiiklikte', j rideo gibi renmd e aralar ileet^ Idestekli eitimdej fin ada karl^ [destekli eitimin | i internetle tadr. Bunu sajl fsistemleriyleelekj je eitim almalarn asyla yeni bi|j Jktedir. reti I depolarna,j ktedir. \ de edilebilmeli dar yoktur. iri zerindeU I baz retiy da meydana J Kine eitimde j alan < fazla sou met, renmeye katk getirmekte ve dorudan her konu alanna ynelik kaynak ve materyaller inme ortamlarnn grnm ve deerlendirme merkezleri ve yksek okullar bilgiyi tm dnyaya uzak bir corafyadan istedikleri zaman ders fO-postalara ulaabilmekte, retim yeleri ve dier ve tevik eden sohbetler etmektedirler. rn azaltmaktadr. Bask yada ulatrma creti olanak salanmaktadr ve tm renenlerin t bir sunucu kullanarak dzeltmek yada gncellemek da bilgiler istenildii zaman eklenebilmektedir ve grebilmektedir. Bunlarn yannda internet; metin, jinletiren ve elenceli yaantlar salayan retme IOlana salamaktadr. Ili iinde renme gerekmektedir, bu da tm jim iinde bulunmasn salamaktadr. Eskiden laktiviteyi azaltt ve hatta kestii sylenmekteydi, destekli eitimde srekli iliki ve haberleme flleraktif grup teknolojileri ile "bilgisayar konferans" (toplantlar dzenlenebilmesidir. liadece rencilerin deil, retmenlerin de izole Jir. Birok sitede, haber ve tartma gruplarnda, projelere ulalmakta, paylalmakta, istenirse p, internet zerinden birok ders plnna, kitaba, [ve ses bilgilerine, yazlmlara v.s. ulaabilmekte ve in eitimde kitaplar ve dier renim meteryalleri nk kitap sahiplerinin matbaaya cret deme gibi li retimde, geleneksel retimde rencilerin I engelleri de ortadan kalkmakta ve daha zgr bir Sedir. daha ok katlm motive ettiini hissetmitir, nlerinde geleneksel yntemlerle eitim alanlara prtlaktadr. Bu renciler snfta oturup pasif bir 285 ekilde ders dinleyemezler, en az dersi sunan retmenler kadar derse katlmak karlkl etkileim kurmak zorundadrlar. Uzaktan eitim alan renciler, retmen bir soru ortaya attnda gerekten k dnceler ne srmekte ve gzel bir tartma ortam oluturmaktadrlar, herkesin katlmas beklenmektedir. Uzaktan eitim alan renciler corafi olarak

blgelerde olabilmektedir, fakat eitmenler bu rencileri geleneksel yntemler aratmayacak seviyede bir katlm ve etkileime zorlamaktadr. Birok eitimcinin uzaktan eitim alan rencilerin yz yze ders alanlara grf kadar rendikleri konusunda kukular vardr. Bu durum da uzaktan eitimi' dezavantaj olarak grlmektedir. Uzaktan eitimle yz yze eitimi karla; aratrmalara gre ise etki bakmndan ikisi arasnda kullanlacak teknolojinin uygun olmas kouluyla gze batacak byk bir fark yoktur. Etkin bir uzaktan eitim programnn can alc blm dikkatli bir planlama ve rencinin gereksinimlerinin doru bir ekilde belirlenmesidir. Baarl bir u eitim program renci, retim yesi, asistan, sistem gelitiricileri ve yne ibirliine de dayanmaktadr. Sorun olarak grlen bir dier konu ise bilgisayar teknolojisinin daha pahal o bu teknolojinin srekli gncellenmesi gerektii ve bunun getirecei ykmllktr. nk bilgisayar teknolojisi her geen gn gelimekte ve b olan bir teknoloji 3 ay sonra gncelliini kaybetmekte ve 1 yl sonra eski grlmektedir. Yalnz sanal eitim sayesinde duvarlar iindeki eitimin ykmllklerinin bir ou ortadan kalkmaktadr. Meseleyi sadece tetl deerlendirmek yerine tm ynleri ile bakacak olursak maddi ynden sanal yzyze eitimden belki de daha ucuza mal olabilecei grlecektir. renciler aras karlkl etkileimin getirdii sosyal ve psikolojik getiriler olmas sanal eitimin bir dier eksiklii olarak grlmektedir ayrca rencileriyle yzyze iletiime geememesi de bu eitimin eksikliklerind sanal eitimin bu zelliklerden yoksun olmasnn yannda daha nce de gibi birok psikolojik getirii de vardr. rnein bu eitim topluluk ierisi olan kiilerin sanal ortamda kendisini daha iyi ifade etmesini salam toplumu incelendiinde insanlarmzn genel olarak utanga bir yapya gzlemlenebilmektedir. Bu yn ile uzaktan eitim bizim toplumumuz iin eitim ekli olarak grlebilir. Burada nemli olan renci ile retmen arasndaki karlkl etkilei eitimiyle ilgili deilse ve retmeniyle arasnda diyalog kopukluu varsa 286 "im sorunu ortaya kmaktadr. Eitim pfinda rer)ci etkili bir diyalog ve etkileim kurma gzie bulndJ klik bir o kadar azalr. ' Igelerde internet imkannn u an olmayp konuda edr fakat normal telefonun ve cep telefon kullanlaJ. n faydalanlabilmektedir. u an en biiyitfeiklik interJ in yksek oluudur. Fakat uzaktan eitimi* destekli0, ortadan kalkmas hi de zor deildir. "banl eitim frsat eitliini salayan nenihra olara^ r. Bu dnce ile toplumun her bireyineMpeknolojiler^, her kesinde biliim devrimi oluP ? aMrnS kullanlabilmesi iin rencilerin vedecplmenlerin b geirilmesi

gerekmektedir ve bunun (lanamamas "atacak en nemli engellerden birisi olaralpebilir. jndan birka yl ncesinde tahmin bilemeyecek (ilimelere tanklk etmektedir. nm* da gr^5" gelimelere tank olacaktr. Bu gelmeUfilarn aar .i lkeler gelecein gelimi lkeleri kategorinde deen,'" lkeler politikalarn gzden geirmeli vean gerekti" 'jnmaldr. ^ l uzaktan eitimi kabullenmemekve ;;athnda yg yl sonra kabullenmemizdeki gereklemedik izm^f j'let olarak aceleci davranmamamz gedmektedir. / "ne gelen e-learning kavram, Avnp toplumunj' 2 srede eilmesi gereken bir konu hafegelmelidir. kltrn zedeleyecei ve toplumun akntS(i -knolojiden uzak kalnmas, toplumolaakbizi dnyj* yen bir olguya gzlerimizi kapamak;.'umuna q(] 3f etik kurallarn oluturulmayaaleknolojini?ii[S /arlanlmaya allmas ve daha ilkretim a,^ verilmesi daha yerinde bir tutumda* ^ ekilde ders dinleyemezler, en az dersi sunan retmenler kadar derse katlm karlkl etkileim kurmak zorundadrlar. Uzaktan eitim alan renciler, retmen bir soru ortaya attnda gerekten dnceler ne srmekte ve gzel bir tartma ortam oluturmaktadrlar, herkesin katlmas beklenmektedir. Uzaktan eitim alan renciler corafi olarak blgelerde olabilmektedir, fakat eitmenler bu rencileri geleneksel yntemle aratmayacak seviyede bir katlm ve etkileime zorlamaktadr. Birok eitimcinin uzaktan eitim alan rencilerin yz yze ders alanlara kadar rendikleri konusunda kukular vardr. Bu durum da uzaktan eiti dezavantaj olarak grlmektedir. Uzaktan eitimle yz yze eitimi karl aratrmalara gre ise etki bakmndan ikisi arasnda kullanlacak teknolojinin uygun olmas kouluyla gze batacak byk bir fark yoktur. Etkin bir uzaktan eitim programnn can alc, blm dikkatli bir planlama ve rencinin gereksinimlerinin doru bir ekilde belirlenmesidir. Baarl bir u eitim program renci, retim yesi, asistan, sistem gelitiricileri ve yne' ibirliine de dayanmaktadr. Sorun olarak grlen bir dier konu ise bilgisayar teknolojisinin daha pahal o bu teknolojinin srekli gncellenmesi gerektii ve bunun getirecei ykmllktr. nk bilgisayar teknolojisi her geen gn gelimekte ve bu_ olan bir teknoloji 3 ay sonra gncelliini kaybetmekte ve 1 yl sonra eski grlmektedir. Yalnz sanal eitim sayesinde duvarlar iindeki eitimin ykmllklerinin bir ou ortadan kalkmaktadr. Meseleyi sadece tek deerlendirmek yerine tm ynleri ile bakacak olursak maddi ynden sanal yzyze eitimden belki de daha ucuza mal olabilecei grlecektir. renciler aras karlkl etkileimin getirdii sosyal ve psikolojik getirilerden olmas sanal eitimin bir dier eksiklii olarak grlmektedir ayrca re rencileriyle yzyze iletiime geememesi de bu eitimin eksikliklerinde sanal

eitimin bu zelliklerden yoksun olmasnn yannda daha nce de t gibi birok psikolojik getirii de vardr. rnein bu eitim topluluk ierisinde olan kiilerin sanal ortamda kendisini daha iyi ifade etmesini salamakt toplumu incelendiinde insanlarmzn genel olarak utanga bir yapya sah' gzlemlenebilmektedir. Bu yn ile uzaktan eitim bizim toplumumuz iin eitim ekli olarak grlebilir. Burada nemli olan renci ile retmen arasndaki karlkl etkileimdir, eitimiyle ilgili deilse ve retmeniyle arasnda diyalog kopukluu varsa ite 286 m sorunu ortaya kmaktadr. Eitim programnda renci ve retmen etkili bir diyalog ve etkileim kurma gz nnde bulunduruluyorsa mesafe k bir o kadar azalr. elerde internet imkannn u an olmay da bu konuda bir eksiklik olarak iir fakat normal telefonun ve cep telefonunun kullanlabildii her yerden faydalanlabilmektedir. u an en byk eksiklik internete balanmak yksek oluudur. Fakat uzaktan eitimin devlet destekli oluu ile byle bir ortadan kalkmas hi de zor deildir. nl eitim frsat eitliini salayan nemli bir ara olarak da grlebilecek , Bu dnce ile toplumun her bireyine biliim teknolojileri ile eitim verilmeli her kesinde biliim devrimi oluturulmaya allmaldr. Yalnz bu kullanlabilmesi iin rencilerin ve de retmenlerin belirli bir bilgisayar geirilmesi gerekmektedir ve bunun karlanamamas bu gelimeleri tacak en nemli engellerden birisi olarak grlebilir. ndan birka yl ncesinde tahmin bile edilemeyecek olan ok byk melere tanklk etmektedir. nmzdeki yllar da gnmzn ok daha gelimelere tank olacaktr. Bu gelimelere kaplarn aan ve bireylerini bu lkeler gelecein gelimi lkeleri kategorisinde deerlendirileceklerdir, lkeler politikalarn gzden geirmeli ve an gerektirdii bir modelini unmaldr. :nl uzaktan eitimi kabullenmemek ve lke sathnda yaygnlatrmamak, ! yl sonra kabullenmemizdeki gerekle paralellik izmektedir. Dolays ile :vlet olarak aceleci davranmamamz gerektirmektedir. Avrupa'nn eitim "line gelen elearning kavram, Avrupa toplumuna girmek istiyen sa srede eilmesi gereken bir konu haline gelmelidir. 1 kltrn zedeleyecei ve toplumun ahlaki kntsne neden olaca teknolojiden uzak kalnmas, toplum olarak bizi dnyada her geen gn yyen bir olguya gzlerimizi kapamak durumuna drecektir. Bunun teetik kurallarn oluturulmaya allmas, teknolojinin getirilerinden en yararlanlmaya allmas ve daha ilk retim anda ocuklarmza nin verilmesi daha yerinde bir tutum olacaktr. 287

Polis Bilimleri Dergisi Cilt 2(7-8), Polis Eitiminde Eitimcilik Soru Karaman www.web.sakarya.edu.tr. Biliim Toplumuna Doru Biliimci Eitim, H.Tekedere www.web.sakarya.edu.tr, nternet Ynetimli Eitim Sistemi www.egitek.meb.gov.tr, Uzaktan Eitim Bilim ve Teknik Dergisi Mart 2000, nternete Dayal Uzaktan Eitim nternette Eitim ve Sanal Snflar Ankara-1999, E. Akgz Alkan, C. (1996). Uzaktan Eitimin Tarihsel Geliimi. Trkiye 1. U Uzaktan Eitim Sempozyumu, Bildiriler Kitab. MEB FRTEB, 12 kasm Alptekin,Y. Ertem,O.( 1999). Eitim iin nternet, nternet in Eitim: letiim ve Etik. (http://inettr.org.tr/inetconf5/tammetin/alptekin.doc), www.bianet.org.tr www.egitim.aku.edu.tr., nternet Destekli Eitim, M.Ergn www.web.sakarya.edu.tr, nternet Ynetimli Eitimin Tarihsel Trkiye'deki Geliimi www.bilim.org, E-learning: Yeni Yzyln Eitim Sistemi www.web.sakarya.edu.tr eAvrupa Eylem Plan www.uluslararasiegitim.com, Uzaktan Eitim Nedir ? www.web.sakarya.edu.tr, nternet Tabanl Uzaktan Eitim, M.Grol, T. www.web.sakarya.edu.tr, nternet Tabanl Uzaktan Eitim, M.Grol, T. www.cc.anadolu.edu.tr, nternet ve Eitim, www.web.sakarya.edu.tr, nternet Tabanl Uzaktan Eitim, M.Grol, T. www.web.sakarya.edu.tr, Eitimde Yeni Ufuklar www.egitim.aku.edu.tr., nternet Destekli Eitim, M.Ergn www.uluslararasiegitim.com, Uzaktan Eitim Nedir ? Bilim ve Teknik Dergisi Mart 2000, nternete Dayal Uzaktan Eitim www.web.sakarya.edu.tr, nternet Ynetimli Eitimin Tarihsel Trkiye'deki Geliimi LERDE NSAN HAKLARI ve DEMOKRAS ETM i Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm r. Gr. rin deil, toplumlarn veya topluluklarn karakteristiidir. Bir birey Okrasiye sahip olamaz. Toplumlar bireylerden oluurlar, ama salt gelmelerinden deil. a gelmi bireylerden daha fazlasn ifade eder. Bireylerin kendi lan, olaylara ykledikleri anlamlar, hayata yaklamlar (kendileriyle ey) yer aldklar kolektif yaam tarafndan nemli lde etleri semek ya da kural koymak iin gerekli adil dzenlemelerden olmaldr. Demokrasi bir yaam biimidir. "Demokrasi ulusal ya da uluun tm yaamn ve ileyiini kaplayan bir niteliktir; demokratik ya da dier bir topluluu oluturan insanlarn btn karlkl ir."(Levin,1998). nmzn en nemli siyaset bilimcilerinden biri olan Robert A. Dahi, rejimi nitelemek ve snflandrmak iin demokrasi kavram ya da mamaktan yanadr.

rasi kavram yarg ykldr ve belki de hi eriilemeyecek olan bir dir.Bu nedenle,Dahi demokrasi iddiasnda olan ya da demokrasi leri betimlemek iin "poliari" kavramn kullanmaktadr. "al rejimin poliari olarak nitelenebilmesi iin alt zellie sahip ir. vliler I seimler genellii a da enformasyon hakk zgrl (ayian,1998,ss.65,66,67). 280 Demokratik toplumun insan anlayna ise (Kuzgun,2000): 1. Her birey deerlidir:Toplumunda her birey, cinsiyeti, rk,dini, ekonomik konumu ve koullar ne olursa olsun,nemli ve deerli bir varlktr. 2. Her birey kiisel dncelerini ifade etmede zgrdr:Demokrasi, dnce eitliliine dayanan bir yaam biimidir.Demokratik toplumda birey, ifade zgrln yalnzca kendisi iin deil, kendisi gibi dnmeyenler iinde hak olarak grr ve savunur. 3. Her bireyin kendini gerekletirme hakk vardr: Her birey sahip oldu gizilglerini kullanma ve gelitirme hakkna sahiptir.Bunun iin gerekli eiti grmelidir.nsan, kendisine uygun eitim grebilirse mutlu olacak, topluma olum katk lar yapabilecekti r. 4. Her birey kararlarnn ve davranlarnn sorumluluunu tamaldr: Her bire sahip olduu haklar ve zgrlkler bakalarnn hak ve zgrlkleri snrlandrlmtr. 5. Bireysel hak ve zgrlklere sahip olmak, bireyci olmak deildir:Kil davranlarnn sorumluluunu almasn bilen bir kimse, toplum kurallar oluturulmas srecine istekle katlr; ortak yaamla ilgili kararlar, gl oldu dnd baka kiilere brakmak yerine, bilgi ve deneyimleri lsnde srecine katkda bulunmaya alr. 6. Demokratik toplumun bireyleri bakalarnn grlerine aktr: Demokratik to kendini ifade zgrlnn toplumda fikir zenginliine yol aaca, bunu toplumun gelimesine katk salayaca inancna dayanan bir yaam bii sahiptir. nsan haklar ve Demokrasi eitimi i hukukumuzda olduu gibi (1739 sayl Milli E Temel Kanunu,2547 sayl Yksekretim kanunu) uluslararas hukukta da almtr.Birlemi Milletler,Avrupa Konseyi ve nsan haklar ile ilgili eitli uz rgtlerinin kurulu belgelerinde,insan haklarna ve temel zgrlklere s glendirme amac gdlmektedir. nsan Haklar eitimine yer veren belgelerin bir ksm szleme deil, bildirge, tavsiye ya da karar trndedir. nsan haklar ile ilgili kurallara yer veren belgeler aada sralanmtr. 280 san Haklar Evrensel Beyannamesi (Madde 26).

konomik,Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslar aras Szlemesi (Madde 16). cuk Haklar Szlemesi (Madde 29) din Haklar Hakknda Tm Ayrmclk Biimlerinin Kaldrlmas Szlemesi m Irk Ayrmcl Biimlerinin Kaldrlmas Uluslararas Szlemesi (Madde 7) yana Bildirgesi (Paragraf 33-34) ana Eylem Plan (Paragraf 78-82) rupa Kltrel Konvansiyonu 21. Daimi Konferansnda yaynlanan Deklerasyon -12 Kasm 2003,Atina) Demokrasi rasi ve eitim dnceleri ayrlmaz biimde birbirine baldr ve ayn btn r olarak dnlmelidir.Demokrasi ile eitim arasndaki ilikiyi ilk olarak John ,1916 ylnda yaynlam olduu "Demokrasi ve Eitim" adl eserinde ele r.Ona gre eitimin,bireyin hayatna yn vermesi ve buna dnk yntemleri as gerekmektedir.Devvey, okulda kullanlan bilginin, etkinliklerle ya da erle balantsnn kurulmas ve hayatla btnleen bir ortamda verilmesi ile lanabileceinisavunmutur(akt:Geray,1993). "e bu kadar ok durulan demokrasinin yaama alanlarnn en nemlilerinde bir ^e aileden sonra okul ve snflardr.Oretmenleri snflarnda rencilerine "Ikleri davranlarna bakarak,Otoriter, Yetkilendirmeci,Demokratik ve k tip olmak zere drt balk altnda inceleyebiliriz (Bosworth,,1996). ; tip retmenlerin zellikleri: Otoriter tip retmenlerin renciler zerinde ri ve snrlamalar fazladr.renciler ders boyunca yerlerinden hi hareket r.Snf ounlukla sessizdir.renciler konumalar konusunda ndirilmezler.Bu retmenler kat disiplin ve itaat beklerler.Kurallara lar ya retmen tarafndan cezalandrlr ya da idareye gnderilir.Bu tr renciler nedenini sormadan kurallara uymak zorundadrlar. letim tarzna sahip olan retmenlerin snflarnda ceza n plandadr.Halbuki Cezalandrma onun gereksinmelerini karlamasn engeller.Engellenmeye tepki de saldrganlktr.Psikologlar ikisi arasndaki ilikiyi yllar nce ortaya ardr.nce hayvanlar sonrada ocuklar ve yetikinleri kullanarak ar deneyleri dzenlemiler ve bu deneylerde deneklerin gereksimim maddeleri (yiyecek,oyuncak vb.) elde etmelerine izin verilmemi bunun 291 zerine engellenen denekler, karlarndaki kiilere kar saldrgan bulunmulardr.Bu deneylerin sonunda psikologlar "engellenme-kuramn gelitirmiler.Ceza ocuklarda saldrganl artrd gibi onlart oluturur. (Dollardve ark.,1939,akt:Gordon,2001).

Yetikinlerin yaptklarn taklit ederek renen ocuklar, onlarn cezalandrmalarndan aadaki dersleri karrlar: (Dollard ve ark., Gordon,2001). 1. 2. 3. 4. 5. nsan ilikilerinde g kullanma ve iddet uygun ve kabul edilebilir bir Gllerin yaptklar dorudur. Sevdiimiz kiilere iddet uygulayabiliriz. stediini elde edemezsen onun iin mcadele etmelisin atmalar bykler ve gller kazanr.

Otoriteye itaat ve cezann n plana karld snflardaki renciler Koh Geliimi kuramnn "Gelenek ncesi" dneminin birinci evresi olan "Ba aamaz.Bu snflardaki rencilerimiz, snfn otoritesi olan retm srece olumsuz davran gsterebilir.Gsterecei olumlu davranlar da benimsedii iin deil otoriteye itaat amacyla gsterir. Yetkisini paylaan (rencisini yetkilendiren) tip retmenlerin Yetkilendirmeci retmenlerin renciler zerinde kontrolleri ve sn vardr.Bununla birlikte bazen onlar bamsz hareket etme cesaretlendirirler.Bu retmenler konulan kurallarn arkasnda ya' rencilerine aklarlar.Eer bir renci snf rahatsz ederse retmen uyarr ancak azarlamaz.Yetkilendirmeci retmenler ayn zam konularda snrl da olsa rencilerin konumalarn salarlar. ren: konuurken eer konuyla ilgili bir yorum ya da bir aklama yapa girebileceklerini bilirler.Bu tr snflarda rencilere renmek ve frsatlar yaratlr. Etkili retmenlik eitimine katlan bir retmenin anlattkl verelim :rencilerime sorular sorarak onlar denetlemeye alrdm. Bu sorardm ki, ocuklar hep benim beklediim verirlerdi.rnein,"Ktphanede sessiz olacaz,deil mi o< sorduumda onlar hep bir azdan "Eveet." diye yantlarlard. "Koacak "Haayr." rencilerim bu ekilde sylemelerine ramen syledi yapmazlard.Etkili retmenlik eitiminden sonra bu yaptklarmn y grdm ve ondan sonra rencilerime kurallarn gerekelerini anlatmaya 292 aya girmeniz iin barmaktan bktm ve mdrn zaman iin bana kt rapor vermesinden korktuumu syledim.Sonrada onlar duklarm beni artt.Sraya girip gne altnda beni beklemekten ylediler.Neden sraya girdiklerini renmek istediler.Onlara neden rini anlatacak akla uygun nedenleri bulamadm.Ancak sonunda ortak bir rica rencilerimle birlikte snfa gitmeye baladk (Gordon,2001,ss. 109(Demokratik) tip retmenlerin zellikleri: zgrlk tip renciler zerindeki snrlamalar azdr.retmenler rencilerin olduu gibi kabul ederler, onlarn davranlarn srekli kontrol altnda rencilerin kalplerini krmazlar ve kurallar zorla kabul ettirmeye etkisini paylaan retmen tipindeki rnekte de olduu gibi

ou zaman kelerini bilmeden uymak zorunda braklyoruz.Kurallar koyanlarn re akla uygun gerekeleri olsa bile, kurallara uymas gerekenler bu Imemektedirler. ekte kurallar koyanlar ou zaman koyduklar kurallar kendileri ihlal .rnein snfa ge gelinmemesi kuralna sadece rencilerin deil, n retmenlerinde uymas gerekmektedir.Bu nedenle snfta kurallar ecine mutlaka renciler dahil edilmelidir.nsanlar kendileri de kural ine katldklar taktirde bu kurallarn gerekelerini bildiklerinden ve karar alma srecinde olduklar iin daha ok uyma davran dir. Ayrca (Gordon,2001)' e gre rencilerin nemli olduklarn arlklarn denetimini ellerinde tuttuklarn hissedebilmeleri ve iten umluluk duygusu gelitirebilmeleri iin kendileri ile ilgili karalarn tlmalar gerekir.ten denetimli sorumluluk, sorunlarla yzleerek, mler bularak ve zmlerin sonularyla yaayarak renilir.Bu snfta her retmen rencilere sorumluluk vermenin bir yolunu ) eitim ve demokrasinin birbirleriyle i ie olduunu vurgulamaktadr. 1995) ve Devvey (1996)'a gre eer insanlar gvenli bir ekilde yatlarn srdrmek istiyorlarsa eletirel katlmn olduu, renmede itii, kararlara katlmn olduu ve retmenlerle rencilerin birlikte leri demokratik okulu oluturmak zorundadrlar.Roche (1996) nemli unsurlarn kiiye verilen deer .kararlara katlma, g, kontrol ve alamtr.Beyer(1996) ise demokrasinin unsurlarn eletirel dnme, rai deerler, kart fikrin aklanmas, olarak aklamaktadr uyton,1999). Andrevvs (1994)'e gre demokratik uygulamalar numa, aratrma ve dnme becerilerini artrmaktadr. 280 lgisiz kaytsz tip retmenlerin zellikleri: lgisiz kaytsz tip retmenler s mdahale etmezler.Bu tip retmenlerin snftan fazla talepleri yoktur.re-kar genellikle ilgisizdirler.Snfa hazrlkl gelmenin nemine inanmazlar, disiplinleri eksiktir. Bu tip retmenler snfn bir paras olmadklar iin snfla renmenin gereklemesi zordur. Sonu Toplumumuzda bugn grdmz demokrasi ile ilgili skntlarn okullarmzda rencilerimize yeterince demokratik tutum kazandra olmamzdan kaynaklanmaktadr. Deiik amalar iin okul ve snflarmzda yap olan seimler rencilerimize katlm, kazanmay, kaybedince bununda kaz kadar normal bir sonu olduunu, oy vermenin sorumluluunu ve retecektir.Ayrca rencilerimizin okulda ve snfta kendisini ilgilendiren kon alnacak olan kararlara katlmas ileride verecei kararlar doru olarak ve salayacaktr.Bu nedenle btn okullarmzda demokrasi eitimine nem veril Ancak bunu sadece baz snflara Demokrasi ve nsan Haklar dersi ko yapamayz.Demokratik bir okul ancak okulun btnyle demokratik bir oluturmasyla mmkn olabilir. KAYNAKA

Andrews,S.V.AIternative Learning environments:Equal role Chan Participants.Paper Presented at the Annuel Meeting of the A Educational Research Association,New Orleans,1994. Avrupa nsan Haklar Szlemesi, (R.G. 19 Mart 1954-8662) Avrupa Konseyi Kltrleraras eitim Deklarasyonu, 21. Daim Konferans. Kasm 2003, Atina) Benjamin LEVIN, "The Educational Requirement for Democracy", Cu lnquiry ,28:1. (ev:Ergen),1998. Bosworth,Kris, "What is your classroom management style'. University ,Center for Adolescent Studies,1999. Burk,l Deborah ve Fry,G Pamele.(1997) "Autonomy for Democracy in classroom:AFirst year teacher's struggle" Teaching and Education, Vol1,No.6. ocuk Haklarna Dair Szleme, 27 Ocak 1995tarihli ve 22184 saylf Gazete. 280 a,, Demokrasi nsan Haklar Kltr ve ocuk Haklan,Milli Eitim Dergisi,Say : 151, Ankara,2001. ~ Sekizinci Be Yllk Pln ocuk zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001 ay,Cevat."nsan Haklar iin Eitim,nsan Haklar yll,Cilt:XV,1993,ss.:89-99s don,T..ocukta i Disiplin mi? D Disiplin mi?(ev:Emel Aksay),3.Basm,stanbul,2001 un ve Di.,Snfta Demokrasi,Edit.A imek,Eitim Sen .Yay,Ankara,2000. Eitim Temel Kanunu,Kanun No:1739,Kabul tarihi:14/6/1973, .Gazete,Tarih:24/6/1973Say:14574 r,J and Guyton,E.Democratic practices in teacher education and the mentary classroom.Teaching and Teacher Education 15,USA,1999. n,G.Demokrasi ve Demokrasi dncesinin Gelimesi, ,Todaie 7.,I.Bask,Ankara,1998 Rt, "Okul ve Ailede nsan Haklar ve Demokrasi Eitimi",Nobel ayn,Ankara,2002 ,G.(1998). "Education for Democracy in the elementery school roorrv. National Council of teacher of English,Volume 7,October,Number B.,Wolf,J. ve Calhoun,E.va:Association for Supervision and Curriculum elopment,1993. 295

RETMEN MESLEK DERSLER GELTRME Dr- Orhan KARAMUSTAFAOLU OM, Amasya Eitim Fakltesi, lkretim Blm Giri retmen yetitirme modelleri gelimi lkelerde olduu gibi lkemizde de . 9ereklerine uygun olarak deime ve gelime gstermektedir. Bu balan lkemizde eitim fakltelerindeki retim programlarna kapsaml deiiklikler getl Ve bu programlarda yer alan ilgili derslerin uygulama boyutlarna nem veren 'yeniden yaplanma' modeli 1998 ylnda uygulamaya konulmutur. Bu modele g '^retim fen bilgisi retmenliine lisans dzeyinde uygulanan program! retmenler yetitirilmektedir. lgili programn rencileri 4 yllk reni ^esince, alan ve alan eitimi derslerini birlikte 8 yaryla yaylm ol tamamlamaktadr (1). Bununla birlikte, programa adapte edilen yeni uygula derslerde renci etkinliklerine yer verilmesi yaplan deiikliklerin nemlileri aras yer almaktadr. YK ilgili derslerin ieriklerini ve uygulamalarda yrtlecek etkinli bu amaca ynelik hazrlanan programlarda ve retmen eitimi dizisi yaynlan drtmektedir (2,3,4,5). Ancak, derslerde tartlan kuramsal konular belirtilmesine karn zeli ^ulamalarn nasl yrtlecei ve renci almalarnn hangi kriterlere ; deerlendirilecei YK'n bu kapsamda gelitirdii dokmanlarda ayrntl olarak almamaktadr3. ^ulamalar srecinde rencilerde beklenen deiikliklerin gereklemesi, b oranda, hedeflenen davranlarn nceden belirlenmesine ve bunlara y Ekinliklerin yrtlmesine baldr. Vca, rencilerde olumas beklenen davranlarn belirlenmesi, uygulan Ekinliklerin tasarlanmasna, rencilerin renmeye kar motive e ynlendirilmesine, rencilerin renme srelerine rehberlik edilmesine renmenin deerlendirilmesine de nemli katklar salad vurgulanmaktadr. Bu balamda, lkemizdeki retmen yetitirme programlarnda yer alan uygul retmenlik meslek derslerinin, gelimekte olan niversitelerde grev y Aratrmaclar fen bilimleri eitiminde lisans-st almalar gerekletirebilmesi yksek retim Kurulu (YK) tarafndan KT'ne grevlendirildii dikkate alnarak, niversitenin eitim fakltesindeki yrtlme srelerinin tantlmas amalanmtr, 296 a, uygulamal retmenlik meslek derslerinin ierikleri dokman analizi tespit edilmi ve KT Fatih Eitim Fakltesi'nde bu dersleri yrten 5 yesiyle yaplandrlm mlakatlar gerekletirilmitir. retim elemanlaryla grmelerde 'Dersi yrtme srecinde hangi konular tartyorsunuz, nunda rencilerinizin neler rendiini ya da hangi davranlar kazandn orsunuz?'

sorusu yneltilerek ilgili dersleri ne ekilde srdrdkleri itir. Elde edilen veriler, bulgular blmnde her dersin kendi bal altnda mi ve bu derslerde retmen adaylarna kazandrlmas dnlen hedef lar ekte verilen tabloda sunulmutur. analizi sonucunda tespit edilen uygulamal retmenlik meslek dersleri ; retimde Planlama ve Deerlendirme, retim Teknolojileri ve Materyal , Snf Ynetimi, zel retim Yntemleri-I ve II, Konu Alan Ders Kitab i, Okul DeneyimiI ve II, ve retmenlik Uygulamasfdr. lgili dersleri KT im Fakltesi'nde yrten retim yeleriyle gerekletirilen grmelerden n veriler zmlenip dzenlenerek her dersin kendi bal altnda srasyla unulmutur. derslerde rencilere kazandrlmas planlanan hedef davranlar bir tablo kte verilmitir. Bu dersler arasnda yer alan retmenlik Uygulamalar ile ieyimi-1 ve II derslerinin uygulama almalar tamamyla uygulama yrtldnden YK'n bu derslere ynelik hazrlad dokmanlara ; ilgili almalar gerekletirilmektedir (2). : Planlama ve Deerlendirme dersi, ilkretim fen bilgisi retmenlii lisans n 4. yarylnda yrtlmektedir. Haftada 5 saat olmak zere, bu dersin 3 Ularn kuramsal tartmalaryla 2 saati de bu konulara dayal uygulama lyla tamamlanmaktadr. Bu dersin hedefleri, rencilere, temel program kavramlar ve srelerini tantmak, renme-retme srecini planlama sandrmak, retim yntemleri ve stratejilerini tantmak ve lme ve rme yapabilme becerisi kazandrmaktr. Dersin yrtlmesinde belirtilen :azandrmaya ynelik; Temel Program Gelitirme Kavramlar, Program Sreci, renme Alanlar ve Snflandrlmas, Genel retim Yntem ve Plan Trleri ve Hazrlan, Eitimde lme ve Deerlendirme, Temel fcknikler ve Uygulamalar, eitli Test Trleri, Baar Testleri Gelitirme ve lizi konular tartlmaktadr. 297 Ayrca uygulama dersleri sresince rencilere birbirini takip eden; Yrrl retim Programn nceleyerek Konularn Sralamas ve Belirlenen Davranlarn Amalara Uygunluunu Deerlendirme, Seilen Bir n Amalarnn renme Alanlarna Gre Snflandrma, Seilen Bir niteye Y Bilisel Alann Her Bir Alt Basamana Uygun Davran ve Soru Gelitirme, Sei' nitenin Ama ve Hedef Davranlarna Uygun Yntem-Teknik Seme ve E Gelitirme, Gnlk, Yllk, Gezi Gzlem, nite ve Deney Plan Gelitirme, Seil niteye Ynelik Baar Testi Gelitirme, Gelitirilen Testi Uygulama ve Madde " Yapma olmak zere yedi uygulamal dev verilmektedir. rencilerin deerlendirilmesi, ara ve dnem sonu snavlarnn yan uygulamalarda hazrlanan devlerin ieriklerini karlayacak bir ekilde geli kriterlerden oluan l likert tipi bir lee gre gerekletirilmektedir. retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme dersi, ilkretim fen bilgisi ret lisans programnn 5. yarylnda yrtlmektedir. Bu ders haftada 4 saat olmak

ilk yedi haftas kuramsal konular hakknda bilgilendirme izleyen haftalarda konulara dayal uygulama almalaryla tamamlanmaktadr. Bu dersin amac, rencilere, eitim-retim teknolojilerinin zelliklerini, srecindeki yeri ve kullanmlar hakknda bilgilendirerek retim teknolojilerin retim materyalleri gelitirme ve eitli nitelikteki materyalleri deerlendirme kazandrmaktr. Bu amaca ynelik olarak kuramsal derslerde, Eitim ve retim Tekn Teknolojinin Geliim Sreci, Ara Gerelerin retimdeki nemi ve Bunlarn ~ Etkileyen Faktrler, ki Boyutlu renme retme Aralar, itsel Aralar, Materyallerin Tasarm, Basl Eitim Aralar, Saydam ve Boyutlu Nesne T Eitim retimde Bilgisayar Kullanm, nteraktif renme, nternet ve Uzaktan konular tartlmaktadr. Bununla birlikte, uygulama dersleri sresince rencilere bireysel olarak yr fen konularna ynelik birbirini takip eden; Bir Konu ya da Kavram Zihin, Kavr Bilgi Haritas le Sunma, Bir Konu in Tepegz Saydam Hazrlama, Bir Ko Kavramla lgili Boyutlu Gerek Nesne Hazrlama, Bir Konu ya da Kavr Resim, Grafik, Pano, ema, Levha ve erit Hazrlama ve Slayt, Bror, Set Video Kaseti, Elektronik Slayt, Web Sayfas ve Bilgisayar Yazlm Haz herhangi birini seebilecei 5 uygulamal dev verilmektedir. Son hafta, materyaller faklte sergi salonunda konuyla ilgilenen herkese sunulmaktadr. 280 ,rda erlendirmesi, ara ve dnem sonu snavlarnn yan sra uygulama'' devlerin etkinliine gre gerekletirilmektedir. 5. timi dersi, ilkretim fen bilgisi retmenlii lisans programni^as yrtlmektedir. Bu ders haftada 4 saat olmak zere, ilk yedi h^yah konular hakknda bilgilendirme izleyen haftalarda da bu konulara d^pci almalaryla tamamlanmaktadr. Bu dersin amac, rencilere, ^ bir etkileyen psikolojik ve sosyal faktrleri tantma, renmeye uyg^rne ma becerisi ve snf iinde karlalan eitli davran problemlerini ^am andrmaktr (7). Dersin amacna ynelik kuramsal derslerde, Snf O'^an ileimi, Snf Ynetimi ve Disiplinle lgili Kurallar Gelitirme, Snfta Z^af renmeye Uygun Ortam Oluturma, Snf inde Karlalan Da^ ular ri ve Bu Problemlere Kar Gelitirilebilecek nlemler ko^1 2-3 dr (8). Ayrca, uygulama derslerinde yrtlen etkinliklerd^yen oluturulan gruplara, Literatre Dayal renci Davrann Etk1 ^an Tespiti, Snf Organizasyonunu Salama ve Ders Yrtmede Z^,ma renmeyi Etkin Klacak Bir Snf Ortam Oluturma, Cinsiyet FarK^eri iinde Karlalan renci Davran Problemlerinin Tespiti ve izere ve retmenlerin Snf Ynetimi Profillerini Tanmlama olmak ^rave p eden 5 uygulamal dev verilmektedir. renci deerlendirmesi, " gre rnn yan sra uygulamalarda hazrlanan devlerin etkinliini Imektedir.

minin "m Yntemleri-I dersi, lkretim fen bilgisi retmenlii lisans programlarn \yrtlmektedir. Haftada 4 saat olmak zere, bu dersin 2 saati ko iariyia Jartmalaryla 2 saati de bu konulara paralel uygulama alm^rsinin aktadr. Bu dersin hedefleri, rencilere ilkretim fen bilgisi d ^-enme hedeflerini, fen konularnn retilmesinde faydalanlan ^jnetim ; ve bunlara uygun modelleri, ders yrtmede gerekli planlama ve ygrilerini tartmak ve retmen adaylarnn bu konulara ilikin bec^defleri lmalaryla gelitirmektir. Dersin yrtlmesinde belirtilen h^ierinin ya ynelik; Fen ve Fen Bilimleri retimi, Fen Bilimleri retme vjglca inde Deiim ve Gerekeler, Fen Bilimlerinde renme ve * nlama, iorileri, Kavramlar, Kavramsal Sistemler ve Kavram Haritalar, Pl^ Ayrca i ve Disiplin, Bilimsel Sre Becerileri konular tartlmaktadr Bilgisi ^terslerinde rencilere birbirini takip eden; Etkili Bir Fen^ntma, zelliklerini Belirleme ve Fen Bilgisi retim Programn T r Birine ramlarn [Piaget, Ausubell, Bruner ve Gagne] Tantma ve H0 299 Uygun EtRinlikGelitirme, Btnletirici renme Kuramn Tantma ve Yakla Uygun Etkinlik Gelitirme, Kavram A, Anlam zmleme Tablosu ve Kavr Haritas Arata Kullanarak lkretim Fen Bilgisi Konularna Uygun Etkinli Gelitirme, Sve Laboratuar Ynetimiyle lgili Karlalan Sorunlar ve Bunl Giderilmesinefnelik Uygulanan Etkinlikleri Tantma ve Bilimsel Sre Becerl Tantarak Burhan Bazlarnn Kazanlabilecei Bir Saatlik Ders Plan Hazrl olmak zere alt uygulamal dev hazrlatlmaktadr (9). Snf mevcuduna oluturulan 2-s aras renci gruplar devleri hazrlama srecinde gereky okullarda mlakat, gzlem ve anket almalarn yrtmektedirler. Hazrla devler snf ortamnda sunularak tartlmakta dersi yrten ilgili retim ele tarafndan sftjj ve yazl geri bildirimler rencilere verilmektedir. Uygulamal yrtlen efelikler hazrlanan devlerin gelitirilen kriterlerle incelenm deerlendirilmektedir. zel retimVntemlen-ll dersi, ilkretim fen bilgisi retmenlii lisans program 7. yarylmdayrtlmektedir. Haftada 4 saat olmak zere, bu dersin 2 saati kont kuramsal tartmalaryla 2 saati de bu konulara paralel uygulama almal tamamlanmaktadr. Bu dersin amac, YK kaynaklarnda belirtilen ders tan ierisinde yer alan konu balklar dorultusunda ve zel retim Yonte dersine paralel bir ierikle, rencilere renme-retme sreleri, zel $ yntemleri ijgjSj j)e bu yntemlerin alandaki konu ve kavramlarn reti uygulama tj&ceriieri kazandrmaktr. Dersin yrtlmesinde belirtilen kazandrma^ ynelik; retmen Rehber Materyalleri, Laboratuar Yaklamlar, ve Simlasjon Hazrlama Teknii, Farkl renci Seviyesi ve Okul mkan Ynelik renme Kuramlarna Uygun Ders Planlar Gelitirme, lgili Konul Belirlenmi Kavram Yanlglarn Gidermede Kullanlabilecek Etkinlikler k tartlmaktadr, Bununla birlikte uygulama derslerinde, 2-4 aras oluturulan gruplarnn^ biri iin kendi alanlarna ynelik ilkretim programlarnda bulu konuyu bitterinden farkl olmak zere semeleri istenmektedir. Daha rencilere, konularna ynelik belirledikleri bir renme kuramna uygun renci seviyesi ve fiziki imkanlar gibi farkl durumlarn dnld koni belirlenmi kavram yanlglarn giderici etkinlikleri ieren ders

planlan geliti konuya uygun hedef davranlar belirleme, retim yntem ve tekniklerini kullanlabilecek bir retmen rehber materyali hazrlama olmak zere k aa retim paketi devi hazrlatlmaktadr. rencilerin, uygulama s gelitirdiMeri ders planlan ve retmen rehber materyalleri belli aralklarla ilgi eleman (arafmdan incelenerek gerekli dntler verilmektedir. Donem renciler, konularna gre gelitirdikleri retim paketi devlerini teslim planlardan birini mini bir ders eklinde snf ortamnda sunmaktadrlar. 300 0 yc>reliK materyal deerlendirme ^/^gfl^ri dorultusunda oluturulan indirmesi, ara snavlarla birlikte paket ri ve sunuma ynelik olarak da der izelgesi ile gerekletirilmektedir. fen bj|gjsj retmen(jj |isans ^ * ^ saat Q|mak zerG bu dersjn 2

IKt^Ae konu,ara paralel uygulama Man Ders Kitab ncelemesi dersi, ^ef|eri rencilere; alanlarndaki inin 7. yarylnda yrtlmektedir ^ tjrme, tantma ve uygulama

nularn kuramsal tartmalaryla. <> & ^ aratrma becerisi kazandrmak, (aryla tamamlanmaktadr. Bu derr)[ A esjnde kullanlabilecek literatre materyallerini snflandrarak ,f \P b\r retim dokman seip i kuramsal olarak bilme ve bu ^cersi kazandrmaktr (10). Dersin >k retim materyallerinin deerle^ ynelik. Ofistim Pr^rr,^,, tseK ogrem mcueyanennn retim Programlar,

Kriter gelitirme becerisi kazandr & ^y ve Dier yardmc retim ndirmek iin proje tasarlayp uygula jygulama ve Deerlendirme

sinde belirtilen hedefleri kazan^ tartlmaktadr (10). Bununla Ders Kitaplar, retmen Rehbyay^;lkjp eden; Fen Bilgisi retiminde (erini Tasarlama, Gelitirme ^diktan Sonra incelenecek Kitap utan, nceleme Kriterleri ile krllK. Faydalk Dzeyini Belirleme, Faydalanarak ygun Kriterler

ygulama derslerinde, rencilere D ,fi/(,,r n Yazl Dokmanlar Tespit Edip, nu Belirleme, Seilen Kitabn OK Konuyu Deerlendirmek in lek Gelitirme, ncelenecek

gp.fO u^gun Metodoloji Hazrlama ve v^ ak yrtlp Aratrmay Rapor

^ U rencilerin deerlendirilmesi, j t0 hazrlanan devlerin ieriklerini

nunun Gelitirilen Metodolojiye n l likert tipi bir lee gre k zere be uygulamal dev ver^^a I snavlarnn yan sra k bir ekilde gelitirilen kriterle ve II' dersleri de, ilkretim "rilmektedir. yaryllarnda uygulamal olarak Uy^^"rlKtek| ilkretim kitaplarnda yer dnda'Fen Bilgisi Laboratuar ^ ^^crnas, 2 saati de rencilerin bu retmenlii lisans programn^ y t^ pikler olmak zere toplam 4 saat '^edir. Bu dersler haftada, 2 $ ^^ ilkretim programnda yer mlerine ynelik konularn kur^^ jtK sras(y|a her bir rencinin

aiel hazrlayp sunduu uy9Ljrind^.lm0ktedir. Daha sonra fimnHior jci^^ilmektedir. Daha sonra renciler, kimya ve biyoloji konu ve ** A bir rapor haline getirerek snf na aratrma yapmas amac<y>$ceden verilen tarihlerde 10 dakika f.___-.st"'1 tf^kikalk bir mn dersi, iloili nratim Imektedir. Uygulamalar sre1 kimya ve biyoloji konu ve - erne ^ereklet^r'dikrerr ^"akikalk bir mini dersi, ilgili retim

Sunarlar. Bu sunum, rencilf' lj>e o ara lunarlar. Bu sunum, renci^rak gerekletirilmektedir, mumkunse orijinal gsteri

dakika tartma eklinde top^Va rttkleri mini derste, koO^ 301

deneyi ya da farkl bir etkinlik sunarlar. renci deerlendirmesi, ara ve snavlarnn yan sra uygulamalarda yrttkleri mini derslerdeki performans arkadalarnn sunumlarndaki tartmalarda katklar dikkate alnarak yaplmak Sonu Yukardaki aklamalardan anlald gibi, derslerdeyrtlen uygulama al retmen adaylarna, nceki dnemlerde kazandklar alan ve meslek bilgisini sonraki dnemlerde kullanma dzeylerini ortaya karc etkinlikleri gelitir, frsat vermesi ve hizmet ncesi deneyim kazandrmas ynnden ok n Bununla birlikte, KT Fatih Eitim Fakltesi'nde uygulamal meslek dersle ekilde yrtldnn ve bu derslerde ne gibi konularn dikkate al tantlmasnn, farkl fakltelerde bu dersleri yrten retim elemanlarna katks olacana inanlmaktadr. KAYNAKA

Karamustafaolu, O., 2003. Fen Bilgisi ve Fizik retmen Ada Kazanmalar stenen Becerileri Yanstabilecekleri Ortamlarn Dzen Doktora Tezi, KT, Fen Bilimleri Enstits,Trabzon. YK/Dnya Bankas, 1998. Faklte-Okul birlii, Milli Eitimi Gelitirme retmen Eitimi Dizisi, Ankara. YK, 1998. Eitim Fakltesi retmen Yetitirme Lisans Programl Ankara. YK/Dnya Bankas, 1997. Fizik retimi, Milli Eitimi Gelitirme retmen Eitimi Dizisi, Ankara. YK/Dnya Bankas, 1997. lkretim Fen Bilgisi retimi, Milli Eitimi Projesi, retmen Eitimi Dizisi, Ankara Akdeniz, A.R., Karamustafaolu, O. ve Keser, .F., 2001a. Fizik Eiti Etkinliklerinin Belirlenmesinde Hedef Davran Gelitirmenin Eitim, 152,20-26. Okutan, M., 2002. Snf Ynetimi Dersinin retimi, 2000'li Yllarda I. retme Sempozyumu, 29-31 Mays, Marmara niversitesi, stanbul, 302 ve rnek B., 2002. ilkretim Okulu Snf retmenlerinin Snf Ynetimi filleri, XI. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, 23-26 Ekim, Yakn Dou versitesi, Lefkoa, KKTC. A.R. ve Karamustafaolu, O., 2002. Fizik retim Yntemleri ^ulamalarnda Yrtlen renci Etkinliklerinin Deerlendirilmesi, V. lal Fen Bilimleri ve Matematik Eitimi Kongresi, 16-18 Eyll, Orta Dou ik niversitesi, Ankara. Bt A.R., Karamustafaolu, O. ve Tekin, S., 2001. Konu Alan Ders Mfredat rtemesi Dersinin Yrtlmesi, X. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, 7-9 !iran, AB, Bolu 303 EK Tablol.retmenlik Meslek Dersleri Kapsamnda retmen Adaylar Kazandrlmas Planlanan Davranlar retmenlik Meslek dersleri Kazandrlmas Hedeflenen Davranlar

retmenlik Mesleine Giri Eitim terimleri hakknda bilgi sahibi olma, Snf ve okul ortamn teorik olarak tanma, retmenlik mesleinin zelliklerini ve ilkelerini bilme, Trk eitim sistemini ve retmenin toplumdaki statsn anlama Geliim ve _ renme insann doasn anlayp ona sayg duyma, nsana kar pozitif tutum gelitirme, Her adaki bireyin geliimsel zelliklerini tanma, Bireyin mesleki kimlik zelliklerini tanma

retimde Planlama ve Deerlendirme renme boyutlarn ayrntl olarak bilme, renme boyutlarna uygun hedef davran yazma ve bu davranlar lebilecek soru gelitirme, Btn retim yntem ve stratejilerini tanma, Program gelitirme kavramlarn ve srelerini tanma, Mevcut programa dayal ders program , yllk, nite ve gnlk planlar yapabilme becerisi kazanma, Deerlendirmede kullanlacak olan yntem ve soru tiplerinin gl ve zayf ynlerini tanma Okul Deneyimi I Okulun rgtsel yapsn, ileyiini ve retmenlii sistemli bir yaklamla tanm olma, Okulun ynetimi ve okulda yrtlen etkinlikler ile okulda bulunan kaynaklara ilikin bilgi sahibi olma SmfYnetimi Snf ynetimi ve disiplinle ilgili kurallar gelitirme, Ders srecinde zaman iyi kullanma, renmeye uygun bir ortam yaratma, renci davrann etkileyen sosyal ve psikolojik faktrleri bilme Okul Deneyimi II Snf ii retimde kullanlabilecek ksa sreli etkinlikler planlayabilirle ve uygulayabilme, renme ve gelime asndan renciler arasndaki bireysel farkllklar ta nyabilme. Okulda dier retmenlerle verimli ve uyumlu alabilmek iin gerekli becerileri kazanma zel retim Yntemleri I Konu alannda etkili ders yrtmede faydalanlabilecek yntem ve teknikleri renme, Genel retim yntemlerini konu alan ret imine uygulama, Kavram retimi ile ilgili etkinlik hazrlama retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme retim tasarm yapabilme (n -test/son-test, yntem, deerlendirme, sre deerlendirme, tutum, madde analizi vb.), alma yapra hazrlayabilme, Bilgisayar destekli hazr yazlmlardan faydalanarak belli bir grup davrann retimini planlayabilme, Davran kazandrmay etkin klacak ekilde basit ara -gere gelitirme (2 ve 3 boyutlu saydam, minyatr malzemeler vb.) Rehberlik Rehberlik hizmet alanlarn tanma, Rehberliin genel ilkelerini bilme, Mesleki ynlendirme yapabilme, zel eitimin amacn renme, zel eitime muhta rencileri saptama ve eitme becerisi kazanma, evre ile iliki kurma zel retim Yntemleri II Konu alan retiminde uygulamaya konulan teorik bilgilere ynelik etkinlik hazrlama ve snf ortamnda sunma, Konu alan mfredattn dikkate alarak lme -deerlendirme yaklamlarndan da faydalanarak lm aralart gelitirme ve uygulama, Ders kitaplarndaki bilgileri re ncilere en iyi ekilde aktarabilecek ve sunabilecek teknikleri bilme, Problem zme ve proje yrtme becerisi kazanma, Soyut olan konulan somutlatrmak iin model benzetme, laboratuar ve retim teknolojilerinden faydalanma Konu Alam Ders Kitab ncelemesi retim materyallerini snflandrarak onlarn gelitirme, tantma ve uygulama elerini teorik olarak bilme ve bu sreleri aratrma becerisi kazanma, ncelenecek retim materyalinin deerlendirilmesinde kullanlabilecek literatre dayal kriter ge litirme becerisi kazanma, Bir retim dokman seip, deerlendirmek iin proje tasarlayp uygulama becerisi kazanma

retmenlik Uygulamas Uygulama okulunda farkl seviyedeki snflarda ders yrterek retmenlik mesleinin zellikle snfa hakim olma, renci davranlarndaki bireysel farkllklar grme, konuya zgn yntem seebilme ve rencileri deerlendirebilme gibi yeterliklerini gelitirme, Kendi alannn ders programn anlayabilme, ders kitaplarn deerlendirebilme, lme ve deerlendirme yapabilme, retmenlik uygulamas srastnda kazanm olduu deneyimleri arkadalar ve uygulama retim elemant ile paylaarak kendisini bu ynde gelitirebilme 304 A GRUBUNA YNELK WEB STELERNN RIM SORUNLARI f vendi KAPTAN niversitesi Ar. Gr. klleriyle gzele ve zarif olana ynelen sanatlar aramalyz; yle ki genler, Klarndan balayarak salkl bir ortamda, her ynden gelen 'iyi' yi isinler; asil frl etkisi onlarn gzlerine ve kulaklarna mutlu yrelerden gelen bir rzgar gibi Ve onlar, yava yava, dncenin gzelliine sempati duymaya, onunla inde olmaya arsn. Dncenin gcn hissetsinler.' t m bu dizeleri evrenin nemini yeterince dile getirmektedir. Dnyaya alan plz, duygularmza doru ilerleyen yolun balangcdr. Bu nedenle grsel ^estetik deerlerle donatlm bireylerin yetitirilmesinde nemli bir |lmdir. me ve teknolojik gelimenin kitle iletiim aralarnn kullanmn trd, her alanda grsel ve fiziksel kirlenmenin iinde olduumuz bu yllarda lar, sanatlar ve eitimciler bu olgulara yabanc kalmamaldr. ledy;' Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken' isimli kitabnda gelecek kuaklar tehlikeleri , teknolojinin yaratt sorunlarla, evresel sorunlarn daha da ve kk devletlerin bundan en ok zarar greceini rneklerle ktedir. insan yaamn inanlmaz biimde kolaylatrmtr. Bilgisayarlar, rina klavyeden denetleyebildikleri bir dnya 'yeni bir iletiim evresi' World Wide Web dnyay saran iletiim a olarak tanmlanr. Web flevsellik ve estetiin bir dengesidir. ki enin arasndaki bu denge, temelini oluturur. VVeb'de iletiimi estetik ve ayn zamanda ilevsel bir mak ocuklarn grsel eitimi asndan nemlidir. Web tasarm, grsel Orunlarnn zm yannda farkl ya grubunda olan. izleyicileri de ^yaplmaldr.

rm, site ve sayfa tasarm olmak zere iki nemli aamay kapsar. Site la dikkatli bir planlama ve belirli bir sisteme gre hazrlanm bilgi n site ierisindeki dalm, ilevsel adan nemlidir. nde buluturulan tm sayfalar ana sayfadan balamak zere ncelik Bre alt kollara ayrlan bir a yaps oluturacak biimde tasarlanr(site 305 haritas). yi organize edilmi bir tasarm, kullanclarn site yapsn kolay kav etkileim ierisinde sayfalar arasnda dolamn salayacak niteliktedir. Web tasarm, geni olarak yapnn dengelenmesi, men ilikileri, ana sayfa, ara sa grafikler ve dier belgelerin btnsel birleimidir. Ama; kullancya doal gelen ve sayfa hiyerarisi oluturmaktr. lk sayfada oluturulan biimsel sistem genelinde devam etmelidir. Ders konusu veya derlenmi bilgi kaynaklarnn site ierisinde hazrlan ayr bir problemidir.Belgeleri okuyucuya ulatrmak iin konu balklarnn bulunduu bir sayfas hazrlamak mantkl olacaktr. Bir kitap sayfasn andran bilgi ierikli bel kullanclarla paylam planl bir ekilde tasarlanarak gerekletirilmelidir. Web tasarmnda amacn kitleler arasnda bilgi alveriini salamak dnldnde, tasarm olgusunun, dier tasarm alanlarnda olduu gibi; sayfas tasarmnda da deerlendirilmesi gereken bir sre olduu aktr. Web ortamnda iletiim, tasarmda varolan sorunlarn zmlenmesi ve bu sr planlanmasna gerekleir. 'Tasarm; birmadde, kalp yada ssleme yapmak d Bir tasarm, kendi iinde bir yapya ve bu yap arkasnda bir planlamaya olmaldr'(Becer,1997,s.32). Web tasarmnda bilginin sistemletirilmesi, hedef kitlenin seimi, grsel elem kullanm iletiimin salanmasnda etkendir. Web 'de yer alan grafik ele aklayc resimler, emalar, tablolar renmeyi kolaylatrc grsel elema Grsel elemanlar ocuklarn eilimleri ve renim kapasiteleri dikkate al dzenlenmelidir.Tasarmc, bilgiyi iletecei kitlenin bilisel durumunu, ya ve " faktrngzeterek, biim ve ilevin btnletii birtasarm nerisi sunmaldr. Animasyon(canlandrma), ses, grnt birlikteliiyle ocuun birebir et girecei 'oyunla eitim' tabanl Web siteleri hazrlanmaldr. Oyun ocua k ifade etme ve imge yaratma becerisi kazandrarak yaratcln gelitirecektir, bir paras olan ocuk fark nda olmadan da renecektir. Animasyonun eitici nitelikte olmasna dikkat edilmelidir. Anna Mcmillan'n gibi 'Animasyonun bir hikayesi olmas gerekir. Temas olmayan animasy tasarmc hem de ziyareti iin zaman kayb olur' (cal,2001). Aslnda bu d temelinde tasarlanan her eyi daha iyi olmas iin 'daha iyi tasarlama' istei Tasarlama, sadece ilevsel anlamda deil ayn zamanda kltrel deerleri ya ve estetikbilincin kazandrlmas asndan da nemlidir. Web tasarm denge, oran, renk ve biim ilikisi gzetilerek oluturulur. Bu oran

280 zeyinde geziniini kolaylatrr. Kontrast, denge Web tasarmnda i iedir in bandan sonuna izlenebilir olmasn salar. Grsel elemanlar kimi irli bir dzen duygusu dnlerek yerletirilir. Bu duygunun olumasnda "rm ilkeleri balayc bir etkendir. Bu nedenle denge, btnlk ve vurgulama llanrl arttraraktasarmn baarsn etkiler. rlerde tasarmn bir paras olarak kullanlan beyaz boluklar, yalnln ve n oluturulmasn kolaylatracaktr. Ayrca beyaz boluklar tasarm vurgulanmak istenen elemanlar belirginletirerek gzn dikkatini r Sayfa dzenlemesinde ilevsellii olmayan elemanlarn kartlmas ' kolay, yaln bir grnt oluturacaktr. Kullanlan elemanlarn lei dengeli ve dikkat ekici olmaldr. arsnda btnln devamn salamak iin, kullanlan yaz karakterleri, tutarl bir birliktelik ierisinde srekli olmaldr. Yaln bir tasarmn J yksek olacaktr'(Pekta,2001). Dzenli ve sistemli hazrlanm bir sayfa def kitlenin ksa srede sayfa zerine younlamasn ve bilgiye eriimini "ir. imnda, tipografinin temel amac bilgilendirmektir. Web sayfas dzeninde tlpografik unsurlar, tasar yzeyleri iinde birbirleriyle etkileim halindedir. Bir Jer elemann alglanrln etkiler. Tasarm planlamas ve grsel salanmas ile doru armlar ve etkileimler yaratlabilir. ndeki yazl iletiim eski Yunanllardan bu yana sol stten sa alt keye len, yatay ve izgisel bir sra izler. Bu hareketin yn, grafik tasarm dzenleniindeki temel kriterlerden birisidir'(Becer,1997,s.31). Gz eyi zerinde ncelikle ekil ve renk alanlarn alglar. Daha sonra metin ve lar alglanr. Bu sebepten dolay, bir metne kullancnn dikkatini ekmek, kelere dntrmekle mmkndr. karakterlerinin dierlerinden daha kolay okunur olmas yaz karakterleri nemli ayrt edici niteliidir. Okunurluk, her eyin honut edici bir okuma "ir. Okunurluk yaz karakteri ve harf lsne bal iken okuturluk btn mellenir'(Sarkavak,1997). jl, bilgi ierikli sitelerde, yaz ve biim kullanmnn nceliine karar 'im ve yaz arasndaki ilikiler temel tasarm ilkelerine uygun olarak idir. Yaz karakterleri kullanc kitlenin kimlii dnlerek seilmeli, e gre ikiden fazla harf karakterlerinin bir arada kullanlmamasna zen ir. 307 Ekran tasarmnda, harflerin alglanabildii kullancnn okuma uzaklna gre pu seimi, fon ve yaz ilikisi de dnlerek dzenlenmesinde yarar vardr. Ortalama 35 cm'lik bir okuma uzakl iin, yaz boyutu 9-11 punto'dur. 'Satr uzunluu; sat kelimeler ve harf arasndaki espas, yaz ile arkasndaki fon, yeterli kontrast gibi t prensipler okunabilirlii ynlendirir'(Meggs,1992, s. 65).

Ekran tasarmna ynelik uygulamalarda, fontlarn kullanm amacna gre s serifsiz fontlar ve dekoratif karakterlerin seimi okunurluu etkilemektedir. Dek karakterler, fazla ssl yaplaryla okunurluu zorlad sylenebilir. Sadan ve soldan bloklanm yaz okunurluu zorlatrr. Yaznn soldan blok s serbest olmas gzn metni takibini kolaylatrr. Metnin mmkn olduu kadar k blnmeden dizilmesi okunabilirlii daha da kolaylatrr. Tasarmn ieriine uygun, tamamen deneysel tipografi anlayyla dzenlenmi tasarmlar da bulunmaktadr. Tasarmda yeniliki, dikkat ekici ve heyecan ve anlayla dzenlenen Web siteleri, en az bilgi ierikli siteler kadar baarldr. Grafik tasarmda grnt eleri, mesajn kodlandrld bir eleman olarak yapar. zellikle grsellik ieren iletiim biimlerinde 'anlam' grsel elere ykl iletmek szcklere nazaran daha etkilidir. Fotoraf ve illstrasyonlar(resimleme), sayfa dzeninde grsel odak oluturarak, kullancnn algsn ynlendirir. Ayrca, tasarmda btnlk ve salamak iin fotoraf ve illstrasyon kullanmna gidilir. Grnt eleri v yaznn okunurluunu attrc ve vurgulayc bir unsurdur. Renk, ou zanr alglanan grafik elemandr. Tasarmn amac bilgi iletiimini salamaksa; okunurluu arttracak ve mesajn iletilmesini destekleyecek nitelikte kullanlmal Renk, tasarmn baarsn arttraca gibi, gereinden fazla kullanlmas kt grsel yap oluturacaktr. Renk, tasarmda hatalar kapatc bir etken olaraM tamamlayc ve vurgulayc birtasarm eleman olarak kullanlmaldr. Kontrastlk, sayfada enerji yaratarak n plana karlmak istenen belirginletirir. Kontrastlk, tasarmda destekleyici ve tamamlayc bir unsur dnlmelidir. Okunurluun arttrlmasnn amaland blmlerde, genelli rengi ve yaz aras nda kontrast k yarat mal dr. Tasarmc, hareket unsurunu grsel elemanlar yardmyla oluturur ve vurgu u hareketin devinimini salar. Vurgu hareketi younlatrarak duraksa patlamalarla izleyicinin etkileimini srekli klar. Uygun ve yerinde yaplan v mesajn iletimini kolaylatrarak bilginin kalcln salar. 276 iteleri, tasarm ilkeleri nda dzenlenmelidir. Hedef kitle olan ocuklar lerek, anlatm sade ve her trl bilgiye ulaabilecekleri 'derinlikte' bir yap maldr. Barm oluturulurken, grafik elemanlarn dzenlenmesinde hedefin iletiim unutulmamaldr. yonlarn, eitici nitelikte olmasna dikkat edilmelidir. \ estetik ve ayn zamanda ilevsel bir boyuta tamak ocuklarn grsel eitimi ~n nemlidir. A

ER, Emre letiim ve GrafikTasarmDost Kitabevi, Ankara, 1997 GS, Fihilip Typographic Design: Form and Communication, 1985 JEDY.Paul. Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, ev. Fikret can, Ankara, 596 IKAVAK. N.Kemal. Tipografinin Temelleri Doruk Yay. Ankara, 1997 , Hakk.Web Tasarmcnn HTML Rehberi stanbul, 2001 A.Hasip. 'nternette Grsel Kirlenme' Bilim ve Teknik, Say 400,2001 AN.Serpil.Web Sayfa Tasarmnda Grsel Bildiriim Sistemlerinin levsel idan ncelenmesi nn niversitesi in Web Sayfas Tasarm' aymlanmam Yksek Lisans Tezi.2000 309 DSPLNLER ARASI RETMN TANIMI Sevi/ay DERVOL U Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi, aratrma grevlisi Giri Gnmzde insanln temel problemleri belirli bilim alanlar ile snrl kalmam bunlarn analizi ve zm ou zaman farkl disiplinlerin i birliini gerektirmektedir Kreselleme, bilim toplumuna gei, ok hzl meydana gelen ekolojik ve gelimeler pek ok sorunu sadece disiplinler aras yaklamlarla zlebilir getirmitir. Bu nedenle eitli ekillerde ortaya kan bireysel ve toplumsal soru zmnde farkl alan bilgilerini birletirerek kullanabilen, farkl alanlar arasnd kurabilen, problemleri farkl bak alarndan grebilen insanlara olan ihtiy artmtr. nsanln gelecekte ihtiya duyduu bu bilgi ve beceriler geleneksel ynt uygulanmaya allan alanlarla snrl derslerle ok az kazandrlabilir. Bu ned eitimi disiplinlere ve bunlarn blnm bilgilerine ynelmek yerine disiplin renme ortamlar oluturmaldr (VVellensiek und Petermann, 2002). Alana dayal retimde renciler bilgileri izole ve birbirinden kopuk rendiklerinden bunlar birbiriyle ilikilendirmekte ve yaama uygulamakta ekmektedirler (Yldrm, 1996). Alan bilgisi vazgeilmez olup belirli bir za mutlaka kazandrlmaldr. Ancak bunlar, yaam iin gerekli olan temel y ynelik ortak bir hedef dorultusunda koordine edilmelidir. Buna gre ilk yeterlilii, daha sonra da Ynelik ortak bir hedef dorultusunda koordine Buna gre ilk olarak alan yeterlilii, daha sonra da bunlar dier yeterlilikleri kullanabilme yollan retilmelidir (Schaefer, 2002).

renciler ancak anlaml bilgi edinebilirlerse biyoloji bilgisinden gnlk yararlanabilirler (Ergezen, 1994). Biyoloji retiminin anlaml olabilmek alanlarn bilgileri ve yntemleri derslerde birlikte kullanlmaldr. Okullarda disiplinler aras almalarn yaygnlatrlmas renme-r zenginletirecek ve rencilerin her hangi bir derste rendiklerini 1 transfer etmelerini kolaylatracaktr. 310 inler aras retimin uygulanmas iin, retmenlerin ve okul yneticilerinin sk irliine, zaman, ierik ve mekanla ilgili esnek ve kiisel zmler retmeye, blok r veya proje haftalar gibi zaman dilimleri oluturmaya ve buna uygun okul ii ve ereve artlar salamaya hazr olmalar gereklidir (Schoch and Seitz, 1997). "mada pek ok gelimi lkede uygulanmaya balanan disiplinler aras retim iminin tantlmas ve Trkiye koullarnda orta retim biyoloji derslerinde labilirliinin aratrlmas amalanmtr. plinler Aras retimin Tanm r aras kavram genel olarak birden fazla disiplin ya da alt disiplinin i birliini ekle birlikte ok farkl kullanm alanlar bulunmaktadr. Disiplinler aras blnmenin ortadan kalkt, byk oranda disiplin snrlarndan kurtularak terin alanlardan bamsz olarak tanmlanp zld bir aratrma eklini r (Defila und Guilio, 2002). Je disiplinler aras retim kavram dnda yer alan ve bu alana katk getiren amlar bulunmaktadr. Aada bu kavramlar tanmlanmtr (Jacops, 1989); iscipline); Kendine zg terminolojisi, retim yntemleri, uygulamalar ve retilebilir bilgi alan. :iplinler (Crossdisciplinary); Bir disiplinin baka bir disiplinin bak asyla " ve bir btn oluturmas. rnein matematik tarihi. ili (Multidisciplinary); Btnletirme abas olmadan bir problem zerinde eitli disiplinlerin birleimi. esi (Transdisciplinary); Disiplinlerin kapsamnn tesine geilmesi. Dier bir problemin ele alnp, problemin zmnde farkl disiplinlerden alnan inlmas. iinler (Pluridisciplinary); Birbiriyle ilgisi olduu dnlen disiplinlerin ein matematik ve fizik, franszcave latince. karda sz edilen kavramlar bulunmakla birlikte, retimle ilgili yaygn lan kavram "disiplinler aras" kavramdr. ), disiplinler aras terimini, temel bir konuyu, problemi, bal ya da lmas. 311 DSPLNLER ARASI RETMN TANIMI

Sevilay DERVOLU Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi, aratrma grevtil Giri Gnmzde insanln temel problemleri belirli bilim bunlarn analizi ve zm ou zaman farkl disiplinlerin^ Kreselleme, bilim toplumuna gei, ok hzl meydan gelimeler pek ok sorunu sadece disiplinler aras y getirmitir. Bu nedenle eitli ekillerde ortaya kan bir zmnde farkl alan bilgilerini birletirerek kullanabilen, kurabilen, problemleri farkl bak alarndan grebilen artmtr. nsanln gelecekte ihtiya duyduu bu bilgi ve uygulanmaya allan alanlarla snrl derslerle ok az eitimi disiplinlere ve bunlarn blnm bilgilerine y renme ortamlar oluturmaldr (VVellensiek und Peter Alana dayal retimde renciler bilgileri izole ve rendiklerinden bunlar birbiriyle ilikilendirmekte ve y ekmektedirler (Yldrm, 1996). Alan bilgisi vazgeilme* mutlaka kazandrlmaldr. Ancak bunlar, yaam iin ynelik ortak bir hedef dorultusunda koordine edilmeMfc yeterlilii, daha sonra da Ynelik ortak bir hedef dorul Buna gre ilk olarak alan yeterlilii, daha sonra da bunlar kullanabilme yollar retilmelidir (Schaefer, 2002). renciler ancak anlaml bilgi edinebilirlerse biyoloji yararlanabilirler (Ergezen, 1994). Biyoloji retiminin alanlarn bilgileri ve yntemleri derslerde birlikte kullanl Okullarda disiplinler aras almalarn yaygnlatrlmal zenginletirecek ve rencilerin her hangi bir dersle transfer etmelerini kolaylatracaktr. 310 julanmas iin, retmenlerin ve okul yneticilerinin sk > mekanla ilgili esnek ve kiisel zmler retmeye, blok ;i zaman dilimleri oluturmaya ve buna uygun okul ii ve :maya hazr olmalar gereklidir (Schoch and Seitz, 1997). lkede uygulanmaya balanan disiplinler aras retim Trkiye koullarnda orta retim biyoloji derslerinde s amalanmtr. >ln Tanm i olarak birden fazla disiplin ya da alt disiplinin i birliini farkl kullanm alanlar bulunmaktadr. Disiplinler aras i kalkt, byk oranda disiplin snrlarndan kurtularak "imsiz olarak tanmlanp zld bir aratrma eklini 2002).

Jretim kavram dnda yer alan ve bu alana katk getiren *M. Aa da bu kavramlar tan mlanm t r (Jacops, 1989); i zg terminolojisi, retim yntemleri, uygulamalar ve lan. !plinary); Bir disiplinin baka bir disiplinin bak asyla jrmas. rnein matematik tarihi. ); Btnletirme abas olmadan bir problem zerinde birleimi. nary); Disiplinlerin kapsamnn tesine geilmesi. Dier alnp, problemin zmnde farkl disiplinlerden alnan linary); Birbiriyle ilgisi olduu dnlen disiplinlerin ve fizik, franszca ve latince. sn kavramlar bulunmakla birlikte, retimle ilgili yaygn nler aras" kavramdr. terimini, temel bir konuyu, problemi, bal ya da 311 oulcu disiplinler (Pluridisciplinary); Birbiriyle ilgisi olduu dnlen disi birlemesi, rnein matematik ve fizik, franszcave latince. Literatrde yukarda sz edilen kavramlar bulunmakla birlikte, retimle ilgili olarak kullanlan kavram "disiplinler aras" kavramdr. Jacops (1989), disiplinler aras terimini, temel bir konuyu, problemi, bal deneyimi incelemek iin birden fazla disiplinden gelen yntemi ve dili bilinli uygulayan bilgi gr ve program yaklam eklinde tanmlamtr. Disiplinler programlar iki ya da daha fazla retmen arasnda yaplan i birlii etkinlikl olumaktadr. Ancak bir retmenin kendi alanna dier alanlarn ieriklerini etmesi de mmkndr. Disiplinler aras renme ounlukla problem, soru ya da konuyla balar v disiplin yaklamlar kullanlarak tatmin edici ekilde ele alnmas mmkn ol karmak sorularn yantlanmas ve problemlerin zlmesi iin kullanlan bir (Dezure,2000). Alana dayal yaklamn tersine disiplinler aras retim ayrmlar deil bal vurgular (Jacops, 1989). Geleneksel alana dayal retimde genellikle kar gnlk yaamdan kopuk renmenin yerini, bu retim yaklamnda gnlk y daha yakn renme almaktadr (Yldrm, 1996). Disiplinler aras retimin baarl olarak uygulanabilmesi, programda yer derslerin ieriine baldr. Bu programda yer alan derslerin ieriklerinin dl aras yaklama uygun olmas gereklidir. Peterssen (2000), disiplinler aras ders kavramn bir organizasyon ekil tanmlamtr. Peterssen'in disiplinler aras ders anlaynda disiplinlerin balanmas sz konusudur ve bu balant konular zerinden gerekletirilir.

Tek tek alanlarn ayr konular ilemeleri yerine ortak bir konu farkl alanlar tan birlikte ilenir. Disiplinler aras dersler amalarna ya da dzenleme ekline gr ekillerde tanmlanmaktadr. Moegling (1998), Huber'in disiplinler aras dersleri dzenleme eklin snflandrdn belirtmitir; 1. Alan Snrlarn Aan Ders: retmen kendi alan dersini ilerken alannn karak dier alanlarn ieriklerini ya da alanyla balantl olan konular katar. Organizasyon snrldr ve retmenin insiyatifine kalmtr. 312 'an Birletirici Ders: ki yada daha fazla alan dersi ortak bir konu etrafnda bir aya getirilir. Konularn farkl alanlarda, ayn anda ve koordineli olarak ilenerek tnletirilmesi sz konusudur. ordine Alanlar: Birden fazla alan dersi ortak bir konu etrafnda planl ve rbirleriyle koordineli bir ekilde birletirilir. Yani alanlar bir snf iin bir plan risinde koordine edilir. Son iki ders ayn organizasyon yntemini tayin eder, dece koordinasyondaki younluk derecesi bakmndan birbirinden ayrlrlar. n Tamamlayc Ders: Alan derslerinin ierii ve dzeni disiplinler aras proje ve inlikler kapsamnda deitirilir. Alan derslerine ek olarak disiplinler aras ders 'mleri getirilir. nu ncelikli Ders: Alan dersi belirli bir zaman dilimi iin bir konu, bir ders veya je almas kapsamnda tamamen ortadan kaldrlr, proje haftalar sz nusu olabilir. Iplinler Aras retimin nemi ki retim ve renilenler gnlk yaam iin anlaml hale getirilirse ve bilirse daha etkili olacaktr. Yaamla balantlar, okulda ilenilen konular en salanabilir. Disiplinler aras retim byle bir anlay benimsemektedir, etim yaklam rencilerin dnmede ayrntya inerek yksek dzeyde melere ulamalarn, gncel konu ve problemlere ynelmelerini salar (Aybek, ter aras derslerin dier derslerden farkl olarak, bilgilendirme, yeterlik e ve deerlere ynelme bakmndan deiik, renmeyi kolaylatrc ve kalc *rici hedefleri vardr. nme bakmndan; urumlarn farkl balamlardaki perspektiflerinin tannmas, karmak, sosyal, ik, teknolojik, ekolojik ve etik problemlerin ve balantlarn tannmas, bilgi becerisinin garantilenmesi, alan sistematiine gre renilen bilgilerin esnek as, disiplinler aras i birliinin etkisi ve gerekliliinin kavranmas, gelitirmesi bakmndan;

_k alarna yaklalmas ve bunlarn tartlmas, sistemli bak alarnn esi, alana zg alma tekniklerinin farkl balamlarda etkili ve amaca ynelik as, ortak problem zme stratejilerini bir alan erevesi dnda kullanmas, 313 ^cevesid^ndaKuUan stratlUerini bir alan erev Kullanlmas, ortak problem aS,

farkl alan metotlarnn kar^tnn Deerlere yreme bak,mn<*an ' Kendinin ve dnyann anla^s^and,nlrnas>, ernp hedet iin sorumluluk bUnC1Tesl perspektif deitirmenin 2. YNTEM vp Czm\enmesi n fflI veraenn P^ Bu blmde turu, durulmutur. 2.1. Aratrmacn Tr Aratrma surv^y parama) modelinde 2.2. Verilerin Toplanmas Veri toplama arac olara* ^Vyne^ o^^rte ^ hterau, Anketler hiyol^ reneni ve oKu ydlsip\inler 5L Anketlerin haz^anrnas oku\ ynetic>sne ^ ve uygulanma* iin gere^ ^Sretrnen^ ve 25 Anketler Ankara ilindeki 67 oyu 2.3.Verilerin zmlenmesi v2deUesapla^alar>^an''

Veriletin zmlenmesinde frekans 3.BULGUL/V* 3-1. retme^ Grleri Anketlerden priilen verilere gre retmenlerin %61'i dier ala disiplinler ar^f^ iin "orta'' derecede yeterli bulurken, %22 bu,du9u gelinmektedir. retmenler^ o/C:4. haftank biyoloji ders saatlerinin "az" %22'ii yeterli oldug^^inirken mfredatta yer alan yok kon

aras iin a?. uygun olduunu belirtmitir. 314 t" uygun olduunu belirtmitir. rin %48'i rencilerin ilgi ve kapasitesinin disiplinler aras retim iin "az" unu belirtirken, %36's "orta" yeterli olduunu belirtmitir. in %43' okul ynetimiyle iletiim ve ibirliinin disiplinler aras n iin "orta" derecede yeterli olduunu dnrken, %33' "az" yeterli e etmitir :rin %45'i "retmenlerin birlikte almalarnn mmkn olmayaca" rtlmamaktadr. rin %46's "retmenlerin disiplinler aras etkinliklere katlmnn "ca" grne katldn belirtirken, bu gre katlmayanlarn oran in %46's "rencilerin disiplinler aras etkinliklere yeterince ilgi Ji" grne katlmadn belirtmitir. "n %37'si "okul ii organizasyonun salanamayaca" grne belirtirken, katlanlarn oran %34'tr. %49'u "mfredat konularnn disiplinler aras retime uygun olmad" n belirtirken, katlmayanlarn oran %27'dir. %55'i "mfredat ok ykl olduundan disiplinler aras retime zaman ne katldn,%22'si ise tamamen katldn ifade etmi %49'u "retmenlerin disiplinler aras retim hakkndaki bilgilerinin "grne katldn ,%21'i tamamen katldn belirtmitir. Bu gre "oran ise %21'dir n Grleri farna gre yneticilerin %64'nn bir dersi farkl alanlardan Ikte vermesinin uygun olmadn ve %80'inin yasal dzenlemelerin retime uygun olmadn ifade etmitir. " ders programlarnn disiplinler aras etkinliklere gre i, %36's dzenlenemeyeceini belirtmitir. 315 Yneticilerin %80'i yasal dzenlemelerin disiplinler aras retime uygun olmad %20'si ise uygun olduunu ifade etmitir. Yneticilerin %92'si retmenlere disipl aras retime ynelik hizmet ii eitim verilebileceini,%8'i ise verilemeye belirtmitir.. Yneticilerin %60'nn "retmenlerin birlikte almalarnn mmkn olmay grne katlmad grlmtr.

Yneticilerin %48'i "yneticilerin gerekli yardm ve destei salamayaca" gr katlmadn ifade etmitir. Yneticilerin %48'i "okul ii organizasyonun salanamayaca" gr katlmadn belirtmitir. Yneticilerin %36's "mfredat konularnn disiplinler aras retme uygun ol grne katldn, Bu gre katlmadn belirtenlerin oran ,%12'dir. Yneticilerin %48'i "yeterli ara gere ve materyal salanamayaca" g katldn, %12'si tamamen katldn ifade etmitir. Bu gre katlmayanlarn %28'dir. Yneticilerin %36's "retmenlerin disiplinler aras retim hakkndaki bil yeterli olmad" grne katldn ifade etmitir 4. TARTIMA Gloecki (1997), disiplinler aras retim srasnda karlalan zorluklarn bir k retmenlerin dier alanlardaki bilgi eksikliinden kaynaklandn ifade etmitir. Bu aratrmadan elde edilen sonulara gre biyoloji retmenlerinin %6t1 alanlarda "orta" derecede, %22'si "ok" derecede bilgi sahibi olduklarn belirtm Biyoloji eitimi veren kurumlarn biyolojinin yan sra fizik, kimya gibi t derslerini de vermeleri retmenlerin bir btn olarak fen alannda yeterli ol katk getirecektir. Disiplinler aras retimin planlanmas ve uygulanmas alan retimine fazla zaman ve aba gerektirir. Aratrma sonularna gre retmenlerin ksm biyoloji ders saatlerinin disiplinler aras retim iin yetersiz grndedir. Ayn zamanda hem retmenler hem de yneticiler, mfredat olduundan disiplinler aras retime zaman kalmayacan belirtmilerdir. Disiplinler aras retimin uygulanmasnda nemli faktrlerden birisi de 316 luudur. Mfredatta yer alan konularn disiplinler aras nitelikte olmas gerekir, enler biyoloji konularnn disiplinler aras retim iin "az" ve "orta" derecede :lduunu belirtmilerdir. Orta retim mfredatlarnn alana dayal hazrland "lrse bu beklenen bir sonutur. erslerinin bile renciler iin bir ok zorluklar varken disiplinlerin yonunun renciler iin ar yklenme olup olmad tartmaldr (Reinhold nder, 2001). ler aras retim alana dayal yaklama gre rencilerin ilgisini daha fazla Je birlikte snavlarn alana dayal olmas ve zellikle niversiteye giri nnda zel alan bilgilerinin isteniyor olmas rencilerin disiplinler aras lara yeterince ilgi gstermemelerine neden olabilir.

;r aras retim tm sre boyunca farkl alanlardan retmenlerin ibirliini 'r. retmenler okuldaki zmreler aras iletiimi ounlukla "orta" veya "az" Je yeterli bulmulardr. retim kurumlarnda zmreler arasnda ibirlii yaplmas zorunlu olmasna uygulamada yetersiz kalmaktadr. :r aras retim kesin bir ekilde onu hedef alan bir organizasyon salanrsa, etimi tarafndan desteklenirse ve uygulanmas iin gerekli nlemler alnp rsa gerekletirilebilir (Rauch, 2002). nularna gre yneticiler okul ierisinde gerekli organizasyonun ve "rin desteinin salanaca grndeyken, retmenler bu konuda daha kalmlardr. r aras retimle ilgili yaplan bir aratrma projesinin sonularna gre ' aras retimi zorlatran faktrlerden biri retmenlerin birlikte almaya flamalar ve dersleri disiplinler aras yaplandrmaya istekli olmamalardr ,2002). sonularna gre hem retmenler hem de yneticiler retmenlerin birlikte rnn ve disiplinler aras etkinliklere katlmlarnn salanabilecei iir. :n elde edilen sonulara gre retmenlerin byk bir ksmnn disiplinler tim hakknda bilgileri yoktur. Bu durum retmenlerin byk bir ksmnn ili son yllardaki gelimeleri takip etmediklerini gstermektedir. 317 Orta retim kurumlar disiplinler aras almalar iin niversitelere ya d kurumlara gre baz faktrler bakmndan daha uygundur. nk bu kadar alandan temsilcilerin bir arada topland baka bir kurum yoktur. Ancak ok yasal ve ynetimle ilgili dzenlemelerin, okullarn genel yapsnn, programlarn, kitaplarn, retim aralarnn ve retmenlerin eitiminin tama derslerine ynelik olmas okullarda disiplinler aras almalar zorlatr (Gloecki,1997). Bu almadan elde edilen bulgulara gre okul yneticilerinin byk bir ksm dzenlemelerin ve okullarn yapsal artlarnn disiplinler aras retim* olmadn belirtmitir. 5. NERLER Bu almann sonucunda disiplinler aras retimin Trkiye'deki orta kurumlarnda uygulanmas iin gerekli olan koullarn salanmasna yardmc dnlen baz neriler getirilmitir: Ar ykl olan alan programlar hafifletilmeli ve gncelletirilmelidir programlarnn ierikleri birbirini tamamlayacak ekilde dzenlenmeli programlarda disiplinler aras retime uygun konulara yer verilmelidir, btnletirilmesine allmaldr. Okullarda disiplinler aras renme ortamlar oluturulmaya allmaldr. Bur

erikleri birbirine uygun olarak dzenlenen dersler balantl hale getirtin birletirilmelidir. Alan derslerinde disiplinler st konulara da yer verilerek alan snrlarnn salanmaldr. Disiplinler st konu ya da problemlerin bilinli olarak farkl alanlarn ve yaklamlaryla ele alnd projeler gerekletirilmelidir. Grup almalar, deneyler, proje ve sergiler gibi etkinliklere arlk okul d mekanlarda retim ortamlar sunulmaldr. Okullarda disiplinler aras dersler ya da etkinlikler iin zaman yaratlmaldr. retmenlerin okulda ders d grev ve sorumluluklar azaltlarak dislj retime zaman ayrmalar salanmaldr. Ders programlar retmenlerin birlikte almalarn kolaylatrs dzenlenmeli, gerekli olan mekan ve zaman ayarlamalar yaplmalda grup retimine imkan verecek ekilde retmenlerden birinin dersi dierinin bo saatinin olmas veya retmenlerin ayn snflara ders 276 aras retime ynelik retim materyalleri gelitirilmeli, disiplinler aras 8ri len deerlendirme sistemleri getirilmeli ve disiplinler aras retim I iin gerekli yasal dzenlemeler yaplmaldr. m Bakanl ya da niversiteler tarafndan hazrlanan disiplinler aras ir pilot okullarda uygulanmaya balanmal ve bunlar okul ynetimi, ilgili /e niversitelerce desteklenmelidir. i yetitiren kurumlar programlarnda disiplinler aras retime yer vermelidir, innda retmenlere disiplinler aras retimle ilgili hizmet ii eitim ve r verilmelidir. B. (2001). Disiplinler Aras (Btnletirilmi) retimYaklam. Eitim trmalar Dergisi, 3-4,1-7. j W., 1996, Integrative Education. EricDigest, Number101. R. und Guilio, A., (2002). Interdisziplinaritt in der vvissenschaftlichen tossion und Konsequenzen fr die Lehrerbildung. VVellensiek A. und |termann H. (Eds.), Interdisziplinres Lehren und Lernen in der Irerbildung. VVeinheim und Basel):Beltz Verlag. I, D. (2000). Interdisciplinary Teaching and Learning. Class Action, (2) 3. 1, S.(1994). Biyoloji Eitiminin nemi ve Ortaretimde Biyoloji retimi, sal fen Bilimleri Eitimi Sempozyumu (15-17 Eyll 1994 Buca Eitim lltesi) Bildirileri, D.E.. Matbaas, zmir, 171-177 s.

R. (1997) Fcherbergreifender Unterrichtauf der Sekunderstufe llim wozu, vvoran, wie, wodurch ? Reflexionen, Beispiele, Vorschlge zur jrentvvicklung der gymnasialen Oberstufe. Institut fr Lehrerfortbildung: urg. H. (1989). The Growing need for nterdisciplinary curriculum content. jlsciplinary curriculum. n Jacops H. H. (eds.) Design and Implementation KSCD. P., 2002, Fcherbergreifender Unterrichtin Berufsschulen. !0www. kl. unibe. ch /kl /ahi / FORSCH / inti _ res. pdf. 319 Labudde, P., 2002, %rbergreifender Unterrichtin Berufsschulen. http:/ kl. unibe. ch M /ahl/p0RsCH / inti _ res. pdf. Moegling, K. (1998). f|cherbergreifender Unterricht- Wege ganzhei LernensinderSchulj Heilbronn, Klinkhardt. Peterssen, W. H. (20q). Fcherverbindender Unterricht. Begriff- K PlanungBeispiete.ty|nchen, Oldenbourg Schulbuchverlag GmbH. Rauch, F 2002, lnterdiS2p|iraLrttt .Theoretische und Praktische Annh am beispiel der Vernetzung von Lehrer/innenbildung, Schule und U Wellensiek,A.undPstermannH (Hrsg.), Interdisziplinres Lehrenund in der Lehrerbildung.tyejnheim und Basel, Beltz Verlag, s. 52-69. Reinhold, P. Und Bny w (2001). stichvvort: FcherbergreifenderUn ZfE3 (TradiertesWiSsen in der Schule), s. 333-359. Schaefer, G. (2002). Scjentjfjc Literacy im Dienste der Entvvicklung ali Kompetenzen-"Fach(jbergreifende Fcher im Schulunterricht. n Gr Nentwig P., Kobaiia y., Evans R. (Hrsg.), Scientific Literacy. Der Bel' Naturvvissenschaftef) z'ur Allgemeinen Bildung. Opladen, Leske+Bud 103. Schoch, E. und Seitz, H ^97; interdisziplinrer Unterricht-Ansp-Wirklichkeit. 25 Jahr^ schule in Wissenschaft, Politik und Praxlt, R. und Luzi R. (Hrsg^ St Gailen, 633-645. VVellensiek, A. undPetecmann> H. (2002). Interdisziplinres Lehren und derLehrerbildung,tyejnhem Und Basel, Beltz Verlag. Yldrm, A. (1996). Disip|jn|er Aras retim Kavram ve Programlar As. Dourduu Sonular- Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergitl, 94. 320 SLGS DERSLERN SEVDRMEK )EMR UZ Mays niversitesi lkretim Blm Ar. Gr.

mde Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi ... gibi dersler rencilere ktedir. Bu derslerin verilmesindeki ana ama; onlar, bir sonraki eitim retim jna hazrlamaktan ok, hayata hazrlamaktr. ive deien dnyada ayaklar stnde dimdik duran; kararl, dzgn,eletirel Ipisna sahip, olaylar nesnel olarak deerlendiren, yksek zihinsel sreleri | bireyler yetitirmek eitimin temel hedeflerindendir. ilar gerekletirmenin en nemli yollarndan biri de; rencilerimize Fen relerine ynelik olumlu tutum gelitirmelerini salayarak onlarn ilgi, gzlem lklerini gelitirmekten gemektedir. 8i derslerine ynelik gdlenmeyi, ilgiyi, ve baary arttrmann yollarndan yaratc dramadan gemektedir. BlIgisi retimi Nedir? jk'e gre (2003,14) Fen Bilgisinin tanm yledir: Fen bilgisi doay tanma ria, doa olaylarnn nedenlerini renebilme ve bu olay veya olgular sel olarak tanmlama, ilke; kural ve yasalara ulama yntemlerini izler. [flre ise (1998,1):Fen bilimleri doay ve doal olaylar sistemli bir ekilde , henz gzlenmemi olaylar kestirme abalar olarak tanmlanabilir. Sri doal evreyi incelemeye ynelik bir sre ve bu srecin rn olan (lgilerden kurulu bilgiler btndr (aktaran: Kaptan 1998; ilenti, 1978). >re (1998,7) lkretimde Fen Programlarnn amalar yledir: ji ve tutarl bir dnya gr gelitirme J kavramsal yapsn aklama I yntemin kullanlmas iin gerekli beceriler gelitirme [[teknolojideki yeni gelimelere uyabilme l verimli yurtta hazrlama 321 2.2. Fen Bilgisinde Kullanlan Yntem ve Teknikler Fen Bilgisi derslerinde en ok kullanlan yntem ve teknikler: Anlatm yntemi Tartma yntemi Deney yntemi Proje yntemi Gzlem yntemi Soru-cevap teknii Gsteri ve gsterip yaptrma yntemi Problem zme yntemi

Beyin frtnas teknii rnek olay yntemi Rol oynama yntemi

Fen Bilgisi derslerinde gerek yazl kaynaklardan yaplan aratrmalara de Fen Bilgisi retmenlerinin gzlenmesi sonucunda, Fen retmenleri bu yntem ve tekniklere bavurduklar grlmtr. Burada dikkat s yntem olarak yaratc dramann genelde fen retmenleri kullanlmamasdr. Samsun ilindeki ilkretim okullarnda yaplan gzlemlere grtj retmenleri genelde yaratc dramay derslerinde bir y kullanmamaktadrlar. Bu yntemin fen derslerinde kullanlmamasnn nedenlerine ilikin sralayabiliriz: retmenlerin bu yntem hakknda yeteri kadar bilgi sahibi olm retmenlerin bu yntem ile ilgili bilgileri olduu halde, etmemeleri, Bu yntemi gsteri yntemi olarak dnmeleri, Bu yntemi uygulamak iin atlyelerinin olmamasn engel ola Byle bir yntemden haberlerinin olmamas, Fen bilgisi retmen adaylarna yaratc drama ile ilgili verilmiyor olmas. Grld zere; Fen Bilgisi retmenlerinin yaratc dram; kullanma sebeplerinden biri bu yntemi tanmamalarndan ka> okullardaki fen retmenleri ise yaratc drama ynt dnmektedirler. Fakat yaplan gzlemler sonucunda bu y" olarak dndkleri grlmektedir. 322 ! retmenlii programnda okuyan retmen adaylar yaratc Wf ders grmemektedirler. Bu da onlarn bu yntemi da alglayamamalarnda ok nemli bir etkendir. Fakat yersitesinde 2003-2004 eitim retim ylnda hazrlanm dersler ierisinde yaratc drama dersine de yer verilmitir. retmen adaylar da yaratc drama dersinden . Fen bilgisi retmen adaylarnn bu derse ilikin ilk grleri, lusu yntemi hi duymadklar, hatta bazlarnn bu dersi bir algladklar, kimilerinin de ackl bir olaylar dizisi olarak jsunda bulgular elde edilmitir. Deney, Gsteri ve Yaratc Drama Yntemlerinin J, deney ve yaratc drama yntemlerinin birbirlerinden olan amacyla bu yntemlerden ksaca bahsetmek yerinde Bilimde bir gerei gstermek iin yaplan denemelere deney deney; artlar tarafmzdan hazrlanarak tabiat olaylarn olaylarnn ayrntlarn istediimiz zamanda gzleyip mmkn olmaktadr. re bilimsel tutum ve davranlarn kavratlmas asndan yer tutmaktadr. Fakat bu noktada deney ynteminin asl Derslerde uygulanmakta olan deney yntemini iki Oemostrasyon (gsteri) olarak uygulan deney yntemi ve lar ile yaparak yaayarak renme sreci ierisinde temi eilmi birka rencinin; var olan malzemeleri kullanarak irada dier rencilerin olaya katlmadan dardan ilnlik aslnda bir gsteri yntemidir. nk deney hindisinin yapmas gerekmektedir.

hazrlanm ve donatlm dersliklerde laboratuarlarda-drder kiilik gruplar ile her rencinin deneyin bir ilas gereken bir etkinliktir.renciler deneyi yaparken, her Bu yntem de, fen retimi asndan byk nem 323 .(3.2.Gsteri Yntemi 3.2. / i Akgn'e gre (2001,127) gsteri; bir konu ya da olayn, demostrasyon yntemi denir. Bu tanmdan da anlal denf12 sadece deneyle deil, daha deiik yollarla da olur. I sacflfjj rencilere gsterilmesi eklinde gerek artlar ve ar 9T hareketli ve hareketsiz resimler, ve dier soyut grsel rnein; bir hayvan hakknda rencilerine bilgi kendisi, modeli, sivili koleksiyonu, hareketli ve har kaseti vb. gibi unsurlardan da yararlanabilir. han* rrti kerif kas? EfP yaJ ya^ kef b& gl ii' y& ks^ 3* d u! kJ ti Edgar Dale'in ortaya koymu olduu yaants k yaant konisinde iki ana ksm vardr (EK:1): yaantlar, kendi kendine edinilen yaantlardr. Bu y kendine edinecei yaantlarda gzlem, deney ve bakalarnn yardmyla edinilen yaantlar ierisinde gsteriyi retmenin ya da snftan seilmi birka kilnlft iin dier renciler sadece izleyici konumunda yaayarak renme dediimiz srecin iine gireme kalc izli davranlar yerine ezber bilgiler oluturmakladr 3.3. Yaratc Drama Yntemi Drama; yapmak, etmek,klmak anlamlarn ieren tretilmitir. Drama, eski Yunan dncesinde, y kavram olarak kar m za kmaktad r (ebi ;1996,108). Yaratc drama, nceden yazlm bir metin olmaks bulular, zgn dnceleri, znel anlar ve bllg eylem durumlar ve doalama canlandrmalardr (San, Gruptaki bireyler, kendilerince saptanm olan bir davran biiminin belirledii snrllklar) iinde kalrlar kendi yaratcl, isellii, nceki yaantlar, izlenimlerinin etkisi ve rehberliinde alabildiine zg Drama' nn zemininde oyun vardr. ebi'ye gre ( kurulan dramada gnlllk vardr. Dramada buyruK oluturur. Oyundaki zgrlk, dramada da sz k

zgrl bozmuyor; oyun, oynayanlara, kurallara buyruklar da drama da zgrl zedelemez; drama 324 . Oyun, grev deildir ve bo zaman ister; oysa | a drama, bir amann gerekletirildii zaman dilimi kesinliklemde bir "bo az. Oyunda nceden belirlenmi deimez kurg^^llar vardr; yoktur; atlyede kurallar atlye rehberi ve katlmQ|||()rrlClar birlikte drama, oyuna gre, estetik yaratm srecinin ds^ ^ha st bir (1971,45); genel durumlardan yeni anlamlar ^ yarabilmek, a sorunlarn zebilmek ve daha nceden bilinmeyen ilmek, yaratc kiiliin betimlenmesinde bavu, vlirulan kimi m a ocuu iin olduka uygun bir ynten^ te(tdir.nk jklar geliimleri gereince oyun, taklit ve m>,'f ^odel alma adrlar.Dolaysyla bu yntemi uygulamac, 0C|a zorluk raksak dnme biimini gelitirmektedir. e /--gbi'ye 9re nme biimi, yaknsak dnme biiminde ba^^ gsteren karlklara deil, beklenmeyen ve allmam jsonulara Te, ne imgesel dnmeyle zde, ne de onunlai n|0 snrldr, ynyle imgesel dnmeden daha genitir. ^ S; raksak ve imgesel dnmenin var olduu bir ^ ^jr aamadr, l; yksek zihinsel sreleri iine alan bir ^ ^ir dnce Sreleri gelimi bir kii; olay ve olgular yarat||^at|Ci biimde rabilen, uygulayabilen, zihnindeki yaplanma ^a sonucu !len, stn olana karar verebilen, durumlarn der.eimesinde , ok ynl ve nesnel deerlendirme yapabilen bire^j^ydir. n genel amalaryla rten bu nitelikleri; l . rencilere ann ne kadar nemli olduu gz ard edilemez. Fen bilgisi drmaya alt bu davran ekilleri ile yaratj^^tc drama kapsyor olmas aslnda fen bilgisi retmenliklerinin iini ilikisinin, verilen eitim zerinde ok bj(L . jjyk etkisi i bir iliki iersinde olan ocuun retmenine yalj? .^klat ve li grlmektedir. yi bir retmen alan J * bilgisinin, 'rn yannda, derse ve renci seviyesine uygV' ^jn retim ir. Etkili bir retim iin renci seviyesine inen^^^^, zevkli bir 325 ders ortam oluturan ve renciyi etkin duruma getiren yntem ve kullanlmaldr. Bu yntem ve tekniklerden biri de drama yntemidir. Drama ierisinde rol alan ocuklar, elenceli bir ders ortamnda kendilerini bulurlar, yntemi ile rencilerin derse etkin olarak katldklar ve tartma ortam iersi ileniine katkda bulunduklar grlr (Sarl ve Grdal). Yaratcl gelitirme, estetik geliimi salama, eletirel dnme kazandrma, birlikte alma alkanl kazandrma, sosyal geliimi salama, gven duyma ve karar verme becerilerini gelitirme, dil ve iletiim kazandrma, soyut vb. ile iletiim kurma ile balar (Yeen).

Genellikle ilkretim rencileri fen bilgisi derslerini sevmemektedir. Bu onlarda olumasnda en nemli sebeplerden biri bu dersten korkmal bilmedii, karlamad olaylara kar olumsuz duygular gelitirip korkm yzden rencilere fen bilgisi derslerini sevdirmek iin onlarn ders katlmalarn salamak gerekmektedir. Bunu gerekletirmenin bir yolu da dramadr. 3.3.1. Yaratc Drama Ynteminin Evreleri Isnma Kurall oyun Doalama Tartma ve deerlendirme Isnma: eitli yntemlerle 5 duyuyu kullanma, gzlem yetisini gelitirme, dokunsal almalarn yaplmas, tanma, etkileim kurma, gven ve uyum gibi zellikleri katlmcya kazandran almalardan olumaktadr (Yeen). Bu evrede; retmen rencileri evresinde halka oluturacak ekilde kon retmen tarafndan yaplmas planlanan almalar konuyla balantl olm Kurall oyun: Belirli kurallar olan oyunlar oynama ve bu oyunlar almalarndan olumaktadr. Genellikle bilinen ocuk oyun yararlanlmaktadr. Bu evrede; retmen yine etrafnda ember oluturan rencilere eitli y bulunarak onlarn oyunu kuralna gre oynamalarn izlemektedir. Doalama: Saptanan konu ya da temadan yola klmakta veya saptanan 326 aamalarla yol alnmaktadr. Bireysel ve grupsal yaratcln en ok n almalardr (Yeen). Bu evrede; retmen, etrafnda ember rencileri eitli yollarla gruplara ayrmaktadr. Bu gruplardaki renci kn olduu kadar eit olmaldr. retmen her gruba sra numaras verip ba ileyecei konuyla ilgili eitli ynergelerde bulunmaktadr. Her gruba Hre verilip bu sre ierisinde gruptaki her yenin kendi roln kendisinin salanmaktadr. deerlendirme: Her grup canlandrma srasna gre srayla yere oturtulur, srayla o grubun almas srasnda neler hissettiklerini, neler klarn. duygu , dncelerini ve grubun neyi aktarmak istediklerine ynelik a bulunurlar. Daha sonra o grubun szcs canlandrmaya, anlatmaya nuyu ifade eder. ardan sonra retmen, rencilere; bu drama almalarndan hangi kazanabildiklerini grebilmek amacyla eitli sorular sorarak, konunun aktadr. eller model 1 i bir evre dostu olarak nereyi, neleri, niin, nasl koruyalm? nin nemini kavrayabilme lar:

ve iinde yaayan canllar arasnda kaynam ilikiler olan dnglerin olduunu sralama " n ekosistemdeki doal koullar bilinsizce deitirmelerini rnekler k aklama kirliliinin ekosistem ve iinde yaayan btn canllara olan olumsuz "ni aklama ' eki evrenin bugnden korunabilmesinin nasl salanabileceini a retmen rencilere evresinde ember oluturduktan sonra herkese havada, karada yaayan canllar taklit etmelerini ister. : retmen yine rencileri etrafnda toplayarak onlar iki gruba ayrr, an ka taz tut" oyununu oynatr. Snf mevcuduna gre renciler retmen tarafndan 4-5 gruba ayrlr ve eitli ynergeler verilir. " 1.gruba; siz kirletilen denizlerde yaayan , 2.gruba; siz kirlenmi bir kara ortamnda yaayan canllarsnz, 3.gruba; 327 Siz kirli bir havada yaamak zorunda olan canllarsnz, 4.^ dnyada yaayan canllarsnz nasl bir evre olacan r Tartma ve deerlendirme: Her grup srayla canlandrmi izleyenlerin ve en son da grup yelerinin dnceleri alnr. Dersin sonunda retmen; kara, hava, su kirliliklerini tc aktarr ve onlara baz sorular yneltir. 4.2. rnek model 2 Konu: Vcudumuzda neler var? evremizi nasl alglyoruz? Hedef: nsan vcudundaki sistemlerin nasl altn kavrayl Davranlar: 1Destek ve hareket sisteminin yapsn ve grevlerimi zerinde gstererek aklama 23Besinlerin sindirilmesini, kana gemesini ve hcreleri| Kk ve byk kan dolamn aklama.

4Boaltm sisteminin hcrelerde oluan ve kana ayrlmasn salayarak kan temizlediini aklama. 5reme sistemini oluturan organlarn yapsn ve g<l

Isnma: retmen rencilere etrafnda ember oluturarak herkesin solundaki kii ile elemesini ister. kierli elerin htf I" onu yapmak zorundadr. Kurall oyun: retmen snf 4 ya da 5 gruba ayrp her grup cmle syler ve bylece her grup bu ekilde "kulaktan kul ^ sistemin iindeki bir parann yanl almas sonucu nasl olur.

Doalama: retmen snf 5 gruba ayrp her gruba srayla: bulunan hareket sistemimizin yelerisiniz, 2.gruba; sizler sin" 3.gruba; sizler kan dolamn salayan yaplarsnz, 4.gr salayan yaplarsnz ve .gruba da sizler reme sistemini gn ierisindeki aktivitelerinizi canlandrr msnz?" ynerg' Tartma ve deerlendirme: Her grup srayla canlandrn izleyenlerin ve en son da grup yelerinin dnceleri alnr, be sistemin genel olarak hangi grevleri yaptn tekrar if sorular sorar. 5. Sonu Bu almayla Fen Bilgisi derslerinde rencileri kullanlabilecek bir yntem olan yaratc drama ele etkinlikleri ile fen derslerinin amalarnn ne kadar fazit renmesine salad katklar belirtilmeye allmtr. Bil 328 ilerini, eletirel bak alarn, kavram daarcklarn, ibilimsel bak as kazanmalarn salayabilmektedir. ha ok ilgi duyulmas ve rencilerin sz konusu bilgileri neleri iin; fen retmenlerine nemli grevler dmektedir, iinin yaparak yaayarak renmeyi renebilmesidir. Bu rtln gerek hizmet ii almalar gerekse kendi abalar ile fen ilini arttrmalar gerekmektedir. Bu balamda; fen ^planlarnda rencileri daha ok etkin klacak strateji, yntem 1 yararl olacaktr. ksek zihinsel srelere sahip bireyleri yetitirmek ana ama ulamas yaplmayan, klasik retmen merkezli retim zgeilmelidir. I Bilgisi retimi". Pegem A Yaynclk. Ankara. f retim Yntemlerinden Rol Oynama". Yksek Lisans Tezi. l, Eitim Bilimleri Fakltesi. tim Amal Yaratc Drama Yoluyla mgesel Dil Becerisinin "tora Tezi. Ankara niversitesi. Sosyal Bilimler Enstits. l.edu.tr/uf bmek-5/ozetler/d086.pdf Grdal, A. ve Sarl, E. ima Tekniinin renci Tutumuna Etkisi" iline.org.tr/vol2say2/wu1.pdf Yeen, G. "Yaratc Drama" hinde ziyaret edilmitir). , "Drama and Education: Subject or System", in Drama and 'on, Eds by N. Dodd and W. Hickson, Heinemann, London. I Bilgisi retimi". An Yaynclk. Ankara. Si Drama-Eitsel Boyutlar".zmir I.Eitim Kongresi Bildirileri Fakltesi. f* 'de Yaratc Drama almalarnn Dn ve Bugn. II. r Kongresi. Ankara. Ataum. I). "Fen retimi ve Uygulamalar". Nobel Yayn Datm.

329 RENC MERKEZL ETM Dr. Sleyman YAMAN Ondokuz mays niversitesi, amasya eitim fakltesi, lkretim blm Giri Konfiyus'un "Duyarm ve unuturum, grrm ve hatrlarm, yaparm ve ani eklindeki nl sz her dzeydeki eitim iin en fazla kabul gren anlay rencilerin, okulda veya okul dndaki yaantsnda edindii bilgileri i duyduklar anda kullanmalar, bilginin kalc olmasna baldr. Bu da ancak, bi kalcln salayan bir takm etkinlik ve abalarla olabilir. Yaplan aratrma sonulan, fen bilgisi eitiminde rencilerin bilimsel du becerilerini ve gerekli deneyimleri yeteri kadar kazanamadklarn ortaya koyma Eitimciler arasnda rencilerin dnme becerilerini gelitirmenin en iyi y hangisi olduuna ilikin ok farkl fikirler olmasna ramen, rencilerin so zerinde etkili olacak etkinlikler ierisine girmeleri salanmadka dnce gelimedii noktasnda bir kabul vardr (Shepardson, 1997). Eitim genel yap itibariyle iki ksma ayrlmaktadr: a) renci merkezli modern eitim, b) retmen merkezli eitim geleneksel eitim. Geleneksel kar gsterilen en byk tepki, rencilerin retmenin rettii bilgilerin alcs durumunda olmalardr (Blumenfeld, et al, 1991). Bilisel alanda yaplafl aratrmalar, geleneksel retim ve renmeden, kefedici renmeye doru rencilerin zihinlerinin aratrmaya aktif olarak sokulmas ile daha iyi rendiklerini gstermektedir (Harris, Marcus, McLaren and Fey, 2001). Bu anlay nda retmenlerin rencilere yol gsterici ve rehber olmalar ok ne retmenlerin bilgiyi anlatma ve gstermeleri arzu edilemezken, r yatlaryla ibirlii iinde daha ok almalar gerekmektedir (Simkins, 1999). rencilerin fen bilgisini iyi anlamalarnda, onlara yararl olacak bilgileri, bilginin ve fen bilgisinde problem zmenin nasl olduunu retmenin yararl yaygn ekilde kabul grmektedir. Bunun iin de rencileri deneysel alm sokmak ve kendi yeteneklerine gre almalarna izin vermek ge inanlmaktadr. Van Till ve arkadalar (1997) bilgi anda okullarn daha ok sorumluluk olduunu ve rencilere bilginin kaynann neresi olduunu ve bunlar n edeceklerini, bunlar nasl deerlendireceklerini ve problemi zmek iin bi! kullanacaklarn retmek zorunda olduklar zerinde durmaktadrlar. 330 enler, fen bilgisini retmek iin aklc ve ilgi ekici f^^L^IS'nS ins and Riesenmy, 1994). zellikle 20. yzyln ikinci yar.:'*: merkezine Strateji, yntem ve teknik, rencileri bilgiyi jj/b|eme daval irmektedir. Bunlardan sadece iki tanesi olan proje taban1' nprpktirecek e, rencilerin derste ve gnlk

yaantsnda aktif /JLj renmesi lar kazandrmay amalamaktadr. Bunlar, rencilerin^ ~ vurgu yapan ve bilginin kalc olmasn amalayan yakla ' Tabanl renme (PT) ve Probleme Dayal renir/^ Ba?,ang ~: Problemler -obleme dayal renmede hem de proje tabanl renm# !k!nnnrn hHir^ nokta bir problem durumudur. Altun (2000), Problenin^Sen sre olduunu ve zmnn de bir aratrma veya tart/Lk ic|n Qaba nu belirtmitir. renciler karlatklar bir problem ^u zmlerden acaklar, kaynak tarayacaklar, farkl zm yollar bulaca^lbecerilerinin "sini uygulayacaklardr. Bu abalar rencilerin probler , yaratc ve eletirel dnme, akademik baar, ' zyeterlik inan gibi becerilerini gelitirecektir. tutum ve leri problemlere ynlendirirken onlarn merakn jracak konular aldr. nk renciler alk olmadklar durumlara'^hllmler^anS "Sadrlar (Daunt, 1997). Bu nedenle rencilerin zecekl/.van Droblemler :rnda sk karlatklar, merak ettikleri ve zm kolay- h ^efe abuk r. zm kolay olan problemlerin sunulmas retil malarna neden rina ve problem zme srecinde baz basamaklar kul/ r fen bilgisi derslerinde evrelerinde grdkleri ^yeri zmek iin nu bilgisine ve kaynak taramaya ihtiya duyacaklarcir.^ll'iak'<inC'a yeterl' ayan renciler problemi zmekte daha fazla gliik/^'61^ aratrmalarda, insanlarn problemler karsnda nasld^ ular elde edilmitir. Baz insanlar problemi zmekten?31 andklarna ilikin ^k vazgeerken, problemi derinlemesine inceleyerek zme ulaana^ btn abasml Problem zme srecinde etkili olan insanlar ylmada/00'61 bu konuda etkisiz olanlar problemi zmekten aM^.. . tek ^ problem zcler farkl alternatifler zerinde dururKen te r aklanmaktadr. Bu da kiilerin eitim ve gnlk yaai,tl5"ldakl l:>a^arsn' 331 ortaya karan ayrt edici zelliklerdendir. Probleme dayal renme ve proje ta renme, kiileri gnlk yaamdaki problemleri zme abasna sokarak iyi problem zc olmalarna imkan tanmaktadr. Proje Tabanl renme (PT)

Proje tabanl renme, rencilere yeni bilgileri kazanma ve tasarlama be planlama ile bir rn ortaya koyma ve alma becerisi kazandran r yaklamdr (Simkins, 1999). Proje tabanl renme; retmen merkezli, soyut, dnemli etkinlikler yerine renci merkezli, somut, uzun dnemli, disiplinler aran gerek dnya etkinliklerini kapsar. Curtis (2002), McGrath (2003), Preuss (2002) Shanley (1999), proje tabanl renmede baz zellikler zerinde durmaktadrlar: Projeler bir problem veya senaryo etrafnda yrtlrler, renciler sunumlarn snfa sunarlar, renciler geni bir zaman periyodunda ibirlii almalarn dzenli

Problem zme becerisi ve eletirel dnme becerilerini gelitirmede yardmc olur, Farkl alanlarla etkileim iinde olmay destekler, Allm ezbere eitim dnda renme imkan salar, rencilere btn yeteneklerini kullanma ve sergileme imkan verir, renciler teknolojik aralar kullanrlar, Okul dndaki yaamla balant kurma frsat verir, Okul, toplum ve aile arasnda gl bir ba kurar.

Proje tabanl renme hakknda yaplan deerlendirmeler, farkl alanlarda kullanlmasnn renme iin birok yarar saladn gstermitir. renciler' almalardan daha ok zevk almakta ve yaparak renme yaklam ile konu; iyi kazanmaktadrlar (Winn, 1997). Projenin kapsam ve genilii, rencilerin ve projenin yapsna baldr. Proje gnler, haftalar ve aylar srebilir. ne rencilerin baarma duygusunu gelitirmek ve kendilerine gven salayacak son rn meydana getirmek iin eitli aamalardan gemesidir ( 1999). PT, rencilerle dier rencileri, retmenleri ve toplumun dier ibirliine sokmaya alr ve tevik eder. Bu zellik, renci insanlarla alarak ibirlii becerileri kazanma, grup halinde karif akranlaryla ve yetikinlerle uyum iinde olma, yatlar iin dnl iin frsatlar verir. Solomon (2003) proje tabanl renmenin, renme becerilerini ve ierii anlama dzeylerini gelitirmek:, gerek yaam ile ilgili olmaldr nk rencilerin ve toplumun gerek dnyann konusudur. 332 me Dayal renme (PD) me dayal renme yaklam, geleneksel eitim yaklamlarnn eksikliklerine blemlere kar bir tepki olarak 30 yl nce ortaya kmtr (Barrows, 2002). O dan beri tp eitiminin birok alannda baar ile uygulanmaktadr. Bunun Ja ekonomi, hukuk, psikoloji ve eitim bilimleri alannda da baarl almalar Probleme dayal

renme, aratrma etrafnda organize edilen deneysel meyi (yaparak, yaayarak), var olan karkln zmn ve gerek hayat mlerini temel alr (Torp ve Sage, 1998). me dayal renme; problem zme, aratrma yapma ve olay tabanl eyi ieren eitim stratejilerini kapsayan bir btndr. Bu farkl stratejilerin hepsi :mli olan zellik, baz sorular cevaplama ve baz problemleri zme srecine frencilerin baarsdr (Arends, 1998). PD, kiinin, problem zme becerisi, takm ile alma, deiikliklerle baa kma yetenei, kendi bana renme ilini deerlendirme yetenei gibi becerileri gelitirme, kullanma ve pratik etme veren bir yap getirmektedir (Woods, 1996).

'ye (1997) gre her tr eitim, problem zmeye bir hazrlk ierir. Matematiksel madan, metin analizine, fen deneylerinden, tarihsel olaylara, rencilerin cevap vermesini ve problem zmenin nasl olacan gsterir. rencilerin yz yze gelerek kk gruplar halinde altklar bir yaklamdr, "tn katlmclarn sorumluluk almasn salayarak bir ok bak as ndan renciler bir rahatlama iinde olurlar. Bu nedenle probleme dayal yaklam paylam zerinde nemle durur (Koschmann, 2002). Bridges le Charlin, Mann, ve Hansen (1998) PD'nn u zellikleri zerinde rdr: jrencilerin balang noktas bir problemdir, Problem, rencilerin gelecekte karlaacaklar uygunlukta olmaldr, nceki bilgiler etkin hale getirilir ve yeni bilgileri bunlar zerine kurulur, 'rencilerin mesleki eitimleri sresince edinmeyi bekledikleri bilgi, n ziyade problemler etrafnda dzenlenir, frenciler bireysel veya grup olarak kendi renme ve eitimleri iin byk rumluluk alrlar, denmenin byk ounluu derslerden ziyade kk grup almalar ile eydana gelir, 'renciler, bilgiyi organize etme ve dikkatli biimde inceleme iin frsatlara urlar. 333 Pt ve PD Yaklamlarnn Benzerlik ve Farkllklar Probleme dayal renme ve proje tabanl renme y(it akt"

olarak renmelerine imkan tanmaktadr. Bunlarn |Scilef/,^aml destekleyen ve kiileri hayata hazrlayan renme yaklijlek Yalarda gruplar halinde yaplan almalar ile sre sonunda^* ^imas hedeflenmektedir. tako^ Probleme dayal renme zellikle tp alannda uv piimde

kullanlmaktadr. Proje tabanl renme ise her tr eitici ,|rn|tr' Proje tabanl renmede renciler problem zmleniyfeia iarna alma imkanna sahipken probleme dayal renci falarn aamalarnn kontrol daha nemlidir. Yani PT son rtirjto al1 PD bu sonuca giden basamaklarn zerinde nemle dzinem Proje tabanl renmede renciler altklar projeleri Jima ne yapacaklarn kontrol etmek durumundadrlar. Proteini Q^m o' olmamas nemli deildir. Probleme dayal renmede 11 pro^rnahdf renciler bireysel veya grup olarak bu probleme zit(nn PT, bir rn gelitirmeye veya yaratmaya odaklanan(MiiP kirtil PD bir problemi zmeye ve bilgi kazanmaya odaklanaflfakl^fTiidr. Proje alma gruplar PD gruplarndan daha kkt| mesleki ilikiye bal olmakta ve daha uzun sreyi (b^iala1'' ffiakta Proje almalar somut rnlerle sonulanr. Proje t^lkap^roller grevler kadar zaman, ynetim ve kaynaklara ulaabilffl^tar^ yer tu Bu nedenle proje almalarnda renilen eyi kontrol t^mli P ^perre Bouhuijs and Smits, 2000). Probleme dayal renmemden pri zerinde alarak gnlk yaamdaki problemleri 0mcil0jjnrT10' amalamaktadr. Bu zellii ile PD, proje tabanl rencisi 6 % Probleme dayal renme ile proje tabanl renmeft ^ yn' gsteren tablo aada verilmitir.< ie Benzerlikleri renciler aktiftir Problemler ve projeler ile allr Gerekyaam problemlerini kapsar

Problemler ak ulu ve rutin olmayan biimdedirler Problemlerin birden ok zm yolu vardr 334 retmen ynlendirici ve yardmc roldedir rencilerin nbilgileri nemlidir > Gruplar halinde alma nemlidir I Gruplarda iblm zenle yaplr Sre sonunda rn ortaya koymak gerekir Son rnn gereki ve yararl olmasna nem verilir | Farkllklar | PD PTO Vroblem zmeye - Proje retmeye klaklamlr odaklanlr aman uzun deildir - Uzun zaman alabilir

yk gruplarda Burgulanabilir

- Kk gruplarda uygulanr

Hrfinden ok sre - Sreten ok son Hpemlidir rn nemlidir

rn somut - Son rn somut ^Atayabilir olmaldr ve st snflarda - lkretimde daha

^a etkilidir etkilidir Fabanl ve Probleme Dayal renmenin Uygulanmas ne dayal ve proje tabanl renme, rencilerin projeler zerinde alarak yaamdaki problemleri zme becerisi edinmelerini amalktadr. Proje tabanl bir alann btn ynlerini insanlara retebilir ve yayabilir. Doalar gerei (rencilerin gnlk grevleri arasna girebilir (Hamilton and Hamilton, 1997). leme dayal renme hem de proje tabanl renmede, gerek yaam in problemler senaryolatrlarak renciler tarafndan zmlenmeye Problemleri zmek ve aratrmak, bir ka hafta olabilecei gibi birka dakika lilir. Baz problemler yeni bir kavram olarak ortaya atlabilir ve bir ders Idaha az zaman alr (Erickson, 1999). r; kullanm sresi, kullanm amac ve retim konusu dikkate alnarak farkl srlanabilir. Senaryolar yazl veya szel, grsel veya iitsel olabilir (Dicle, llecek senaryolar amaca en iyi hizmet edebilecek nitelikte olmaldr, in hazr bulunuluk seviyelerine uygun, ilgilerini ekebilecek, eitli in yararlanabilecekleri, eitli ara-gereleri kullanabilecekleri, dier alant kurabilecekleri, var olan bilgilerini kullanabilecekleri ekillerde lein, konu ile ilgili bir bilgisayar sunumu yapma, boyutlu model fi hazrlama, kitapk oluturma, gazete retme, oyun (drama) ortaya ^ hikaye, fkra, karikatr yapma, tartma gruplar ile konuyu irdeleme llmalardan bazlardr. 335 yaplacak almalardan bazlardr. renciler gerekli bilgiyi edinmek iin internet, ktphane, laboratuvar, ret alan uzmanlar gibi eitli renme kaynaklarna ularlar. Bylece renciler fik test etmek iin etkinlikler veya deneyimler tasarlamak iin ellerindeki kay kullanma becerisi edinirler (Wang, Thompson and Shuler, 1998). Proje Tabanl ve Probleme Dayal renme in Tavsiyeler Bu tr almalar fen bilgisi derslerinin her aamasnda kullanlabilmektedir. Fe dersleri fizik, kimya ve biyoloji konularn kapsadndan 4. snftan 8. snf btn nitelerden yararlanlabilir. Bir bitkinin hangi artlarda daha iyi yetiti hava

kirlilii ve bunun canllara etkisi, yksek voltajn evreye etkileri, f gezegendeki fiziki artlarn incelenmesi, bir lunaparkta bulunan aralarn prensipleri, biyoteknolojinin gelecekteki etkileri, doal olaylarve sebepleri, to aralarnda yaplan yolculuklarda karlalan hareket eitleri, sera etkisi, evre kirliliinde rol oynayan etkenler, kimyasal atklarn glet ve rmaklar yaama etkileri gibi birok konuda alma yaplabilir. Bu rneklerden bir tanesinin zmek isteyen bir renci grubunun ya almalara ilikin basamaklar unlar olabilir: a) b) c) d) e) f) g) Grup iinde grev dalm yapmak ve zaman izelgesi oluturmak, Probleme ilikin gerekli kaynaklar taramak ve uzman kiilerle gr Problemi zmek iin yerinde gzlemler yaparak ok eitli veriler e Elde edilen bilgileri derleyerek problemi snrlandrmak, Grup ii tartmalar ile mmkn olan zm yollarn belirlemek, En iyi zm bulmak iin beyin frtnas ile farkl fikirleri ortaya kar Belirli srelerde elde edilen bilgileri dier insanlarla paylamak

almak, h) Ortaya atlan fikirleri uygulayarak en iyi zm bulmak, ) zme ulalmadnda veya eksikliler olduunda eksikliin veya kaynan bulmak ve bunu gidermek, J) zm bulunduunda bir rn ile sunmak. renciler bu basamaklara uygun bir alma yaptklarnda hem pr becerileri geliecek hem de bilgiye daha ksa srede ulama becerisi Her trl problem zmnde bu basamaklarn hepsinin uygula olmayabilir fakat grup halinde yaplan almalarda bu admlarn son srede ulamaya imkan tanyaca dnlmektedir. 336 proje tabanl renme ve probleme dayal renmenin yararl yurt dnda yaplan almalarla desteklenmitir (Korkmaz, d, Krajcik and Solovvay, 1997; Krajcik and et al., 1998; Moss, Yaman, 2003). Bu almalarda, hem probleme dayal e tabanl renmenin rencilerin yaratc dnme, problem alma, akademik baar, aratrma-soruturma, ibirlii iinde z-yeterlik inan dzeylerinde geleneksel retim yntemlerine U belirlenmitir. zellikle fen bilgisi eitimini destekler nitelikte n fen bilgisi derslerinin yannda dier derslerde de kullanlmas ~cakve rencileri gerek yaama hazrlayacaktr. (1998) yaptklar aratrmada, rencilerin anladklar eyleri r eyi anlamalarnda probleme dayal ve proje tabanl unu vurgulamlardr. Probleme dayal renme ve proje amlarnn baarl olmas iin insanlarn ibirlii iinde

Jir. Okul, evre ve teknolojik destekle yaplan almalar her nitelikli insan yetitirme amacna ulalmasn salayacaktr. lkretimde problem zme retimi, Milli Eitim Dergisi, 147 58). Learning to teach, McGraw-Hill A Division of the McGravv--,4th Edition, USA artz, D.L., Vye, N.J., et al. (1998). Doing with understanding: ftsearch on problem and project-based learning, The Journal of ^ence, 7 (3-4), 271-311 is it truly possible to have such a thing as dPBL?, Distance ), 119-122 way, E., Marx, R.A., et al. (1991). Motivating project based Ining the doing, supporting the learner, Educational (3-4), 369-398 Problem based learning for administrators, Eugene: Eric Educational Management. University of Oregon, Eugene K., Hansen, P. (1998). The many faces of problem-based ork for understanding and comparison, Medical Teacher, 337 Curtis, D. (2002). The povverof projects, Educational Lea Daunt, B. (ev: Kalkandelen, H.). (1997). reticinin el I Ankara Delisle, R. (1997). How to use problem-based le Association for supervision and curriculum develc USA Dicle, O. (Ed.). (2002). Probleme dayal renim, DE' Eitimi Komitesi, Dokuz Eyll Yaynlar, zmir Erickson, D.K. (1999). A problem-based approach to Mathematics Teacher, September, 92 (6), 516-521 Fogler, H.S., Leblanc, S.E. (1995). Strategies forcreativtj Of Congress Cataloging in Publication Data, USA Hamilton, M.A., Hamilton, S.F. (1997). When is vvorkal Delta Kappan, 78 (9), 677679 Harris, K Marcus, R., McLaren, K Fey, J. (2C supporting problem-based teaching, School Scienotl 101 (6), 310-318 Hudgins, B.B., Riesenmy, M.R. (1994). Teaching children's thinking in physical science, Journal ot I (1),15- 27 Korkmaz, H. (2002). Fen eitiminde proje tabanl problem zme ve akademik risk alma dzeyli Doktora Tezi, Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilir Koschmann, T. (2002). Introduction to special issue distributed PBL environments, Distance Education,!

Krajcik, J.S., Blumenfeld, P.C., Marx, R.W et al (IS science classroom: Initial attempts by middle the Learning Sciences, 7 (3&4), 313-350 Marx, R.W., Blumenfeld, P.C., Krajcik, J.S., Soloway,l based science, The Elementary School Journal, 9f 338 McGrath, D. (2003). Launehir viing & project, V Moss, D.M., Abrams, E.D., Kull j i/1??S,econdary on ^Hd f Ssearch from a '< Perrenet, J., Bouhuijs, P., Smit, Bchno'9y, 70 J^j^'^f0 learning for engineering educV" feooo) r, //' 9 " Education, 5 (3), 345-358The su ( ' theory and pra^ D,rections'62 Leading with "Hn J Technology, 30 (4), 36-39 9 9 PDl /

i Preuss, D.A. (2002). Creating a Phv F 16-18 Ject-h

ased curriculurf1' ihanley, M.K. (1999). Focus |earrv ^f* *****

Potential,CurnculumAdminist^9^ough ^ hepardson, D.P. (1997). The ber'35 ^ /m ,f SCene

laboratories, School Sciencp k. I^fe , e&l^athlof student tu'/ fnaiics,97(i),3// 339 KRESELLEMENN ANADLNE ETKLERNE LKN SORUNLAR VE BAZI ZM NERLER Tlay Sarar KUZU Giri Merhaba Sayn Katlmclar. Sunacam konunun bir bilin ve duyarllk ko olduunu dnyor; bana bu olana salayan; konuya duyarl old dndm danma kuruluna ve katks bulunan herkese teekk sunuyorum. Dil, iletiimdeki yaamsal ilevinin yan sra, bireysel yada ulusal, kimliimizi olu aidiyetlerimiz arasnda neredeyse en belirleyici olan.

Amin Maalouf lmcl Kimlikler adl kitabnda dilin kimlik etkeni ve iletiim olarak nemine dikkat ekerken, dinlerden farkl olarak dili kimlik btnl^ ayrmann ne mmkn ne de doru bir i olmadndan, dilin kltrel kimliin olarak kalma eiliminde olduundan sz eder. "Bir insan diline balayan gbek ban koparmaya almak kadar tehlikeli bir yoktur. Koparld yada ar bir biimde zedelendiinde bu bir felaket halinde bir kiilikte yanklanyor" der ve bu dncesini Cezayir'i kana bulayan fan rneklendirir. (2000:109). Anadilimiz; ulusal kimliimizin, aidiyetimizin ana esi, ulusal kltrmzn unsuru. Trke Dnya zerinde yaklak 400 bin insan tarafndan kullanlan ki Avrupa Birliinin toplam nfusuna, dnya nfusunun da 1/13'ne denk- d: ilek, anlatm gc yksek bir dil. Sayn Doan Aksan'n iirsel deyiiyle". ..an denizdir; derinliiyle, gzn eriemeyecei geniliiyle, snrsz gc, gzelli Dibinde gn grmemi inciler yatar; stnde binbir rengin alkants var." Sorun nerede? Sorun elbette, yaamsal deerdeki bu varla, anadilimize ne olduunda? boyutu hakknda bir fikir verebilir kansyla, niversite genliinin gnlk kaydedilen iki alnt sergilemeye alalm: Yl tekrarna dme kaygsyla danmanyla grmek isteyip gre renci yle bir tmce retebiliyor:" Ya hocam edvayzrmla gremedim, yoktu. Bugn of gniiym hocam. Vallaa bugn gremezsem ripit olu ya!" 340 racnda iki rencinin habersiz ve annda kaydedilen bir kaza ile ilgili syleisi: dinin birine yapyavacack arpt. Yavak hemen kart. Tatava yapmaya lad tamam m? yret bi ey! Otobsn kaza yapma oran % 15. r ok lan! defa var ya... herif... biri ok ksa alt tmce, toplam dokuz tane yanl ve argo ieriyor. Yani tmce : bir buuk yanl dyor. Bu tr konumalar genlerin dile zen gstermek bir zensizlie ve irkinlie zenti duyduklarn dndryor. yetersiz, yanl kullanmn ya da szck dzeyindeki yozluun tesine gemi "a. Emlak iyerinin adn Eskidji, kuafr pahsa, dnerci de dnerchi yazma gereksinimi duyuyor. Kavram dizgesi boyutundaki etkilenmeyi de, ve zorlama kullanmyla ayrca rahatszlk veren start alma, ya da du alma gibi rde veya kendine iyi bak, korkarm gelemeyeceim gibi eviri etkisi grlen je gzleyebiliriz. bir byk ulusun yzyllara dayal deneyimlerini, yaratc retimlerini, rini aktarmak, varsllna varsllk katarak kullanmak bir yana, yalnzca 300 "e

kullanrken bile yeterince zenli olunmadnn grnmlerine, gnlk in her alannda konuma dilinde, yazl ve grsel basnda, ksacas her an, her tank oluyoruz. Ancak, konu sorun olma boyutuyla, neredeyse sadece dilcileri filine gnl vermi az sayda kiiyi ilgilendirmekten te gidemiyor. Sorunun sosyokltrel, psikolojik pek ok nedeni olduu artk bilinse de zm neredeyse hibir adm atlmyor. kullanmndaki sorunlarn birok boyutundan nemli birini anadili ndeki sorunlar olutururken, bir dier nemli boyutunu bugn, yabanc ~n, dillerin doal geliim srecindeki etkileiminin tesine geen ve snrlarn "k mdahaleye varan -tek tarafl olduu iin etkileim diyemeyeceiz- etkisi aktadr. Bu etkinin kkeninde ise kreselleme olgusu yer almaktadr. :me Anadili likisi me dediimiz olgu bugn sorunun ideolojik, buna bal olarak da kltrel ve boyutunun nemli bir ayan oluturmaktadr. Kreselleme, zellikle va dneminin sona ermesinin ardndan, 1990 ylndan itibaren lkemizde de ya dzeni", "yeniden yaplanma" gibi kavramlarla birlikte ska anlr olmu, n daha ne olduunu anlayamadan, kendisini birdenbire iinde ve kuatlm Imutur. 341 Kreselleme bazlarnca modern dnyann nimetlerinden yararlanma, dn btnleme olarak yorumlanrken, bazlar da kresellemenin, baz glerin erimde ideolojik ve ekonomik hedeflerine ulaabilmek amacyla, teknolojiyi kullanarak, kltr emperyalizmi araclyla dnya zerinde egemenli oluturmak ve perinlemek iin ortaya kardklar bir aldatmaca olduu g savunmaktadr. Sonuta kreselleme, istesek de dnda kalamaya gereini gn getike daha gl bir ekilde hissetmekte olduumuz bir Yannda ya da karsnda olmak bir ey deitirmiyor. Pragmatik ve iyim yaklamla; AB basksyla yaplan deiikliklerin, toplumsal deiimi ve dn hzlandrmas gibi, kresellemenin de birtakm evrensel ve ada geli mmkn kld dnlebilir. yimser bir yaklamla olumlu sayabilecein gelimenin yan sra, kreselleme olgusunun, toplumlar aras siyasal, eko kltrel ve ticari ilikileri zorunlu klmas dolaysyla, tm bu ilikilerin arac etkiye en ak kurum olan anadilini olumsuz ynde etkilediini kabul durumundayz. Yabanc Dil Bilme Zorunluluu Tm bu kresel ilikiler iinde biliim dnyasna ayak uydurabilmek, uygar d btnlemek ve biliim devrimini gerekletirmi bir topluma dnebilmek iin, derecede yabanc dil, hatta ikinci, nc bir yabanc dil bilmenin, dolaysyla dil retiminin gereklilii artk tartlamaz olmutur. Ancak, yabanc dille reti yabanc dil retim yntemi olarak grlerek bu hedefe ulamak iin tek gibi sunulan Yabanc Dille retim politikalar, karma bir dil anlayn, Trkenin kendi lkemizde ikinci snf bir dil gibi grlme eilimini glendir merulatrmaktadr.

lk kez, 1953'te ngilizlerin marifetiyle alan ve yabanc dille retim yapan kaynaklar yerli, ierikleri yabanc misyoner tr okullardr ve bu okullara rabet yaratlmtr (Sinanolu, 2002). Anayasada devletin dilinin Trkt hkm yer ald halde, eitim ve retim dili ile ilgili yasal dzenlemelerde1 olmas nedeniyle, geen yllar iinde yabanc dille eitim yapan okullarn o artm ve halen artmaktadr. Dorularla yanllar yer deitirmi, bug niversiteleri, yabanc dille eitim yapmadklar iin nr duruma ge (Koksal, 2004). Yabanc Dilin Trk Bilim Dnyasndaki Hakimiyeti Bilim adam olarak Trk bilim dnyasnda yer alabilmek ve niversitelerdi ders anlatan bir retim grevlisi olabilmek iin bile, yabanc dil bilgi derecesi tartmal, buna karlk zorluk derecesi yksek olan y 342 navlarndan nemli bir puan alarak bunu belgelemek, zgn bilimsel retimlerin ne gemitir. Osmanl Tarihi, Trke retimi vb. alanlar ayrt edilmeksizin ayn runluluun var edilmesi, alannda retken ve yeterli birok retim elemannn leceini etkileyebilmekte, birok doktora rencisinin de alannda yeterli olduunu Igelemesinin nndeki en nemli engel olmakta, hatta ounun doktora gramyla ilikisinin kesilmesine neden olmaktadr. Yine Yksek retim Kurumu K)'nun akademik ykselmeler iin ngrd adaylarn bilimsel almalarn anlama sistemi, her ne kadar makalelerin kalitesini artrmay ve Trke yaynlarn nya bilim arenasnda yer almasn salamay amalam olsa da, yabanc dille lm makaleye Trke yazlm makaleden ok daha yksek bir puan verirken, gn olsa da Trke yazlm bir kitab, puanlama asndan, neredeyse yabanc dille lm bir makaleyle edeerde grerek Trkenin bilim dili olarak gelimesinin nde nemli bir engel oluturmutur. Dnce retimi ve yaratcln asl nann anadilinde olmas nedeniyle, makaleler yabanc dille yazld srece, sel kavramlar karlayacak terimler retilemeyecek, dolaysyla bilim dilimiz iemeyecektir. Fransa, Danimarka, Hollanda, Belika gibi Avrupa'nn baz lerinde, bu konudaki uygulamalarla ilgili olarak yaptmz inceleme, Avrupa'da, anc dille retime olduu gibi, byle bir uygulamaya da yer verilmediini termektedir. Byle srerse, Sayn Kksal'n ifadesiyle "Tarihte Arapa yazan bn-i a'nn Arap, Farsa yazan Mevlana'nn ranl saylmalar gibi bilim adamlarmz da ekte Amerikal olarak an labi leceklerdir" (Koksal, 2002). mizin tannm, deerli bilim adamlarndan Smerolog Muazzez lmiye , jye'nin tarihi ve kltrel zellikleriyle yurt dnda dikkat eken bir lke olduunu, olojik almalarla ilgili makalelere ulamak iin Trke renen baz arkeologlar n, kaliteli bilimsel almalarmz ve yaynlarmz artrmamz durumunda, izce yazmasak da ilgi duyanlarn, stelik dilimizi renerek, bu eserlere bildiklerini ifade etmektedir. r uygulamalarn bir dayana Trkenin bilim dili olamayaca ynndeki inantr, enin yetkin bir yazn dili olabildii gibi bilim dili de olabileceini; "bilgisayar" terimi olmak zere biliim dnyasnda yaygn olarak kullanlan birok terimin de rnda bulunduu 2500 kadar terim reten Prof. Dr. Aydn Koksal ile Prof. Dr. y

Sinanolu gibi, Fen ve Mhendislik alannda dnya apndaki almalarna olarak, hem de bir gnl ii olarak, yrttkleri terim retme almalaryla iline ok nemli katklarda bulunan sayg deer bilim adamlar aka rmilerdir. c dilin (pratikte ngilizcenin) dnyadaki bilimsel gelimeleri izlemek ve onlardan nmak iin bir ara olmaktan karlp ama durumuna getirilmesinin en arpc rini akademik ortamlarda grmek mmkndr. Yabanc dil tutkumuz; uygulamann ilerlii kalmam, aslnda baka pek ok azalmtr. retim elemanlar, yeterli yabanc dil bilgisin birok zaman Trke anlatmakta, ya da renciler Trke y etmektedirler. Yabanc dille retimin anadilimiz zerindeki bozucu toplantda aklanan aratrmayla belirlenmitir. Trke Fakltesi (SBF) ile ngilizce retim yapan Orta Dou T rencileri, niversite retiminin banda ve sonunda T dzeyleri asndan karlatrlmtr. retime ba rencilerinin anlama-anlatma beceri dzeyi, mezun ol* gerisinde kalmtr. Bu sonu yabanc dille retimin anadM etkilerini deerlendirmek asndan nemlidir (Koksal, 2004), Kreselleme eitimi, uluslararas sermayenin dnya 2 salamann alanlarndan biri haline getirmektedir. Eitimin dille eitime geilmesi; dershaneler, hazrlk snflar, ithal I yurt dna renci gidileri ile ilgili byk zaman va olmaktadr. Yksek lisansn yurtdnda yapanlar bile 2004 yl Mart dnemi sonular, zihinlerde sorular amaktadH! 65 olduu dikkate alndnda, rnein; ngilizce Sosyal adaydan yalnzca 155'i (% 9.04) bu snr amtr. Snav cret yatrld, snavn yalnz Ankara'da yapld ve dndan geldii dnldnde, adaylarn belki ok amal girmi olabilecei tahmin edilebilir. Doktora yeteri zerini, Sosyal Bilimlerden snava giren 2736 kiiden 860"i baarszln nedeni nedir? Sorularn hazrlanmasnda Sorular SS'de olduu gibi snavdan sonra neden aklan dil bilgisini lt; dilbilimciler, akademisyenler ve yabana onaylanyor mu? 10 milyar TL. gibi ok byk rakamlarla varlndan ve bunlarn kaytlarnn bir sene ncesinden (Gl, 2004). Tm bunlar dndrcdr. Yabanc dille retim ayrca, bu kurumlarda, kendi klt yaknlat toplumun kltrne hayran ve derinden glerin ideolojilerine hizmet edebilecek "aydn" ve katkda bulunmaktadr. Kendi kltrne yabanclaan bu lkelerin yolunu tutmakta, bylece Trkiye iin byk say km nitelikli igc, beyin gyle yok olmaktadr. 346 I bir yansmas olarak, yabanc dillerden gelen olumsuz "ler aras giriimleri denetleme konusunda yaplacak ilk ve en bilin oluturmaktr. Anadilinin korunmas, ancak bireylerde jisi yaratmak, dolaysyla bu bilinci yaratacak etkili eitim mmkn olacaktr. ne karlmas, anadilinin dnsel, duyusal ve yaratclk dilmesine neden olmakta; dolaysyla onun saygnln, ona i azaltmaktadr. rencilere anadilinin lezzetini yakalatmaktan mbiliminin ada kuramlarndan ve uygulamalarndan

yoksun zerine tesis edilen bu bilin yoksunluu ve duygusal yoksunluk ili kullanmlarnn kaynan oluturmaktadr. alnda ele aldmz sorunla ilgili tartma; ilkeli ve onurlu . dnda kalma, tercih etme ile zorunda olma, ilkede doru olma IDlmama noktalarnda salnarak srecek bir zeminde olduu iin, lunda zorlanlmaktadr. Tartmada her iki grn tamamyla Olduunu sylemek zor. Ancak yine de baz politikalarn karzarar veya artlar eksiler hesab yaplmas, bunun iin de ve etkin evrelerin ilgisinin konuya ekilmesi gerekmektedir. hip kmann yabanc dillere kar olmak ya da dnyadaki kalmak anlamna gelmedii, ulusal kimlii korumann ve dnya ayabilmenin koulu olduu bilincini kazandracak eitim !lr. Fransa'dakine benzer ekilde yasal baz dzenlemelere ya doru, etkili anadili kullanmn zendirecek uygulamalara yer nc dil retimi programlar oluturularak, herkesin bir deil, dili ayn anda renmesi hedeflenirken, tarihte dillerin yok olmaktan uzaklamalarnn nemli rol olduu gerei de rak, yabanc dille retime en ksa zamanda son verilebilir. lerinde olduu gibi, bilim alannda ve eitim-retim alannda, gereksinimlerini saptayacak ve eviri yntemiyle, byk thal dil retim kitaplarn, hem de belirli alanlarda dnyaca yaynlar Trkeye kazandracak kurullar oluturulabilir, bu verilebilir. 347 Akademik ortamlarda yabanc dile olan gereksinim, alanlar iin ayr ayr beli yabanc dil puanlarn, yksek lisans ve doktora programlarna kabulde akademik kadrolara yaplacak atamalarda, seme/eleme lt olarak akademik retimlerin nne geirecek uygulamalardan vazgeilebilir. Byl ve KPDS snav sisteminden yarar salayanlar tarafndan desteklenen puanlarndaki trmanmann nne geilebilir. Trkiye'nin de indeksin tarad daha ok sayda dergiye sahip olmas ve nitelikli bilimsel makalelerin lkemizde kalmas salanabilir. Demokratik kltr gerei, uygulamann iindeki rencilerin ve retim eitli konularda grleri, gerekli yasal dzenlemelerde dikkate alnmak zere, olarak ya da sormacalar yoluyla toplanarak YK, niversiteler Aras Kurul ve yetkililerinden oluan kurullarca deerlendirmeye alnabilir. Szlerimi; uzun yllar Trk Dil Kurumu Bakanl yapm olan Felsefe adam Gkberk'i saygyla anarak, onun szleriyle bitirmek istiyorum. "mdi bizi bi balayan, bilinlerimizin ada yalnzlndan bizi kurtarp aramzda bir kpr k anadilimiz ne kendiliinden ortaya km ne de kendi kendine geliip durumuna gelmitir. Onu ortaya koyan da, ona bugnk grnn kazandr sra Trk kuaklarnn harcadklar emeklerdir. Yeni nesneler, yeni durum duygu ve dnceler karsnda kalan Trk insan, bunlar dile getirmenin aram, bulduklarn her yan birbirini tutan bir sistem iine yerletirmeye ura sistemi varlklar kavrayan zekasnn bir arac yapmaya almtr. Trkemizi byle bir

emek oluturmutur. Onu bugn ayakta tutacak, yar daha olgun bir yap olarak aktaracak olan da yine byle bir emek, bu emei baarl yapan bir sevgi olabilir. Bundan dolay, istenildii gibi, anadilimiz kendi braklamaz." Teekkr ediyor, sayglar sunuyorum. 348 Doan, Trkenin Gc, Bilgi Yaynevi: Ankara,1990. nde ocuk Olmak Yabanc Dilde Eitim, (Derleyen: Aye Kilimci) Papirs ynlar: stanbul, 1998. uazzez lmiye, Sylei, Ceviz Kabuu Program (canl yayn), 30 Nisan 4. ERK Macit, Deien Dnya Deien Dil, Yap Kredi Yaynlarcstanbul, '7. Abbas, "Yabanc Dil Snav Kk Sktryor" Milliyet.Com.tr, Diyalog, .4.2004 AR Cahit, Yabanc Dille retim kmaz, Cumhuriyet Gazetesi, y.gorus.@cumhuriyet.com.tr, 30.9.1999. AR Emre, Kresel Terr ve Trkiye, Remzi Kitabevi: stanbul, 2001. zlaan Medya ve Yozlaan Trke, Remzi Kitabevi: stanbul, 2003. L Aydn, Yabanc Dille retim: Trkiye'nin byk yanlgs, retmen nyas:Ankara, 2000. Sylei, Ceviz Kabuu Program, 30 Nisan 2004. OUF Amin, lmcl Kimlikler, Yap Kredi Yaynlar: istanbul, 2000. brahim, Radikal Gazetesi, Trkiye, s. 3, 31 Mart 2004, OLU Oktay, "Bye Bye Trke", Otopsi Yaynevi: stanbul, 2002. KSKEN Yusuf, "Kreselleme Olgusu ve Trke" E Dergisi, Ekim 1999, y7,s.57 349 LK VE ORTARETMDE YENDEN YAPILAN SANAT ETM DERSLERNE FARKLI BR BA Dr. Vesile Kaptan AYKA Marmara niversitesi, Atatrk Eitim Fakltesi, Gzel Sanatlf r. Gv. Problem: 1. Eitim Faklteieri'nde yeniden yaplanma kapsamnd derslerden biri olan zel retim Yntemleri dersinin, tarafndan tespit edilip niversitelere bildirilmesine ra ierik bakmndan bir birlik ve btnlnn olmamas

2. Yeniden yaplanmayla birlikte Eitim Fakltelerinde derslerinde okutulan yeni konularn bugn ortarellf eitimcilerine ulatrlmamas 3. Ama: 1. Hazrlanm olan bu bildiri yeniden yaplanma ereveslr DNYA BANKASI MLL ETM GELTRME PRC Trkiye genelinde Eitim Fakltelerinin 3. snfn II. yi yarylnda okutulan zel retim Yntemleri der ortaretimdeki sanat eitimcilerine ulatrmak 2. renmeyi retmek dorultusunda sanat eitimi de (sanat tarihi- sanat eletirisi-estetik-uygulama) ere' uygulamann ayn paralellikte olmas gerekliliinin nemini 3. Dnmeyi retmek ve buna bal olarak renci met verebilmek iin deiik materyallerin nemini kavratmak Materyal: Bildirinin sunumunda kullanlacak olan grntler. lk ve of dersleri verecek olan Eitim Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi 350 ilerinin drt temel disiplini dikkate alarak, inceledikleri konuyla ar almalardan olumaktadr. Bu almalar derse girite konuya toplayacak ders giri etkinlii iin hazrlanm materyalleri, anat eitimcisine yardmc olacak ve grsel olarak rencinin nolar, ders sonunda renciyi ve retmeni test edecek ekilde yi aktif olarak dersin iine ekecek bulmacalar (engel-kare), dr. nya Bankas Milli Eitimi Gelitirme Projesi dorultusunda "Ortaretimde Sanat retimi" adl kitaptan yola klarak ve ortaretimde uygulanan sanat eitimi dersleri, uygulamaya dersliklerde hemen bitirilmeyi hedefleyen bir sistem iermektedir, saat oluu eitimciyi ve renciyi pasifize etmitir. Bu nedenle rince ifade edememektedir. Dersin uygulama arlkl oluundan re verilmek istenen sanat kltrnn eksik kalmasna neden ikan rnler deerlendirilirken yetenekli renciler n plana gsteren gzard edilerek gerekli ilgi gsterilmemekte, rnler tflitimcinin beenisi n planda tutulmakta, yetenekli yeteneksiz rencinin fiziksel, duyusal ve bilisel geliimi gz ard I yitiren, ilgi bekleyen ve tatmin olmayan renci konumakta, , arkadalarnn ve eitimcinin dikkatini datmaktadr. eri bugn mfredat programnda belirlenen konularn sanat Jan hibir teorik alt bilgi vermeden uygulamaya ynelik j nedenle renci neyi niin yaptn bilmeden ve sadece , dearj olmak iin deil de not alp snfn gemek iin resim ilan renci kalabal hergn artmaktadr. niversiteye giri nce ortaretim snavlar ocuklarmza ve genlerimize ok onlardaki kimi deerleri alp Ortaretimdeki sanat eitimcilerine ulaacak bir kaynak!

gtrmektedir. Bu deerlerin (Olcay Tekin KIRIOGLU-Sanatta Eitim-Pegem A Yaynclktan bilgisi dzeyimiz nedir? rencilerimize sanat eitimi mi verebiliyor muyuz? Sanat eitimi derslerinde ne retiyoruz? n ilk ve ortaretimde grd sanat eitimi derslerinden ald 351 bilgilerle bir sergiyi gezip eserler hakknda yorumlar yapablS rnn eletirisini yapp almasn savunabiliyor mu? gfel vermek olanakszdr. Saydmz bu olumsuzluklar sadece' ok boyutludur. lkemizde birbirleriyle ilikili pek ok sorun vardr. Bu s geni perspektiften baklmaldr. Demek oluyor ki sanat eitimi dersi bugn byk bir bolukt: nemsenmemektedir. Yukarda birkan saydmz sor getirici nedenlerden bir kadr. O halde ne yapmalyz? Eitimci olarak sistemden kaynaklanan sorunlara bir are I ilgi ekici hale getirmek yapabileceimiz en doru ey olacaMtf, Sanat eitimi dersini bu ksr dngnn iinden karmak ibirlii ile Milli Eitimi Gelitirme Projesi ile halen A.B.D'de eitimi sistemi lkemizden 1996-1997 eitim ve retim uygulanm, 1997-1998 eitim ve retim ylnda ise yi gemitir. Bu sistem aktif, katlmc ve renci merkezli bir eitim slst birletirilmi sanat eitimi yntemi uygulanmaktadr. Santf estetik ve uygulamay kapsayan bu yntem renmeyi r uygulama birbirine paralel ve destekli drt temel disiplin d "Etkili bir sanat eitimi iin ocuun ve gencin her drt uygulamal ve estetik boyutlarda yeterli bilgi ve deneyim Her sanat programnn yeteneklilere ynelik bir zel amac i n plana karmak ou kez temel ama gibi grlebilir, eitiminin amac her renciyi kapasiteleri lsnde y programlarnn salt yetenekliler iin deil, ama ileride belki yapmayacaklar iin de dzenlendii unutulmamaldr." ( Sanatta Eitim-Pegem AYaynclk-2002-sy:120) 1760'l yllarda ngiliz ressam J.Reynolds gemi ve aj kurmann sanatta gelitirici, eitici zelliine dikkat ekerek; ada sanat yaptlaryla zenginlemi bir us, bu bilgiler 352 iinde, kiiyi daha verimli ve yaratc klar." (Olcay Tekin Eitim-PegemAYaynclk2002-sy:120) larn, mdrlerini, doktorlarn, hemirelerini, teknisyenlerini ndmzde sanat eitiminin kltrle desteklenen yaratc kadar gerekli olduu bir gerektir. yars matematik, dil, mantk, irdeleme, yazma vb. zihinsel 18i ise hayalgc, renk, mzik ve ahenk vb. etkileri kontrol ZDEN-renme ve retme-Pegem A

Yaynclk-2000-sy:52) resini kullanmay alkanlk edinenler okuyarak renirler; sa olarak kullananlar ise grerek ve deneyerek renirler. Bu ihi arttka dier yarsn kullanmak o denli zorlar." (Yksel retme-Pegem A Yaynclk-2000sy:53) ve mantksal dnceye arlk verilmesinden dolay yaratc dii veya kreltildii kabul edilmektedir. retmenlerin yannda renler de hep analitik dnceye deer vermekte ocuun ve sezgisel yanlar ihmal edilmektedir." (Yksel ZDEN--Pegem A Yaynclk-2000-sy:54) mizde uygulanan eitim programlarnn ocuun hem analitik ve dayal yarmkresini hem de duyusal ve sezgisel dnceye ni gelitirmeye ynelik hazrlanmas gereklidir. Beynin her iki i bir ekilde gelitirmeye zen gsterilerek, okullar herkesin rlk verecek mekanlar haline getirilmesi gerekmektedir. 'de her bireyin farkl derecelerde eitli zekalara sahip olduunu; renme biimlerini, ilgilerini, yeteneklerini ve eilimlerini an oklu Zeka Kuram'n ortaya koymutur. lamel zeka trnden bahsetmi, daha sonra bunlara sekizincisini eitleri; dil, matematiksel, uzamsal, bedensel, mzik, sosyal, dr. daha fazla zekaya sahip olarak doar, bununla birlikte her ocuk gelimi olarak gelir. Bu her ocuun yalnzca kendisine ait gl ~an bir zeka takm olduu anlamna gelir. Bu gl ya da zayf ekilde sunulan bir konuyu, ocuklarn ne kadar kolay, ya da zor, ' r. Bu genellikle renme biimi olarak adlandrlr." (Prof. Dr. 353 Sibel GNEYSU-oklu Zeka Kuramnn Eitime Yansmalar-oluk ocuk Dergisi* Ocak 2002-Sy:19) Her zeka tr iin hazrlanacak retim menleri ile etkin retme-renme olana salanabilir. Eitimciler, snf iinde rencilerin iki yarmkresini kullanabilecek ve ok eitli z trlerinin olduunu gz ard etmeyecek ekilde derse hazrlkl gelmesi gerekmektedir. Bu nedenle "eitimciler btn zekalara eit derecede nem vermelidir. retmenler materyal sunumunda tm zekalar gelitirmeye ya da tm zeka kullanmaya ynelik faaliyetler hazrlamaldr. Bu durum sadece renmeyi salamakla kalmaz, retmeni de ayn konuya dei ve yaratc faaliyetler dzenleyerek retmeye g'dleyebilir. Bu ekilde renilen konu daha iyi anlalabilir. Herkes yedi zeka ile doar ancak ne yazk ki renciler snfa farkl zekalar geli halde gelirler. Her ocuk kendi zihinsel g ve zayflklaryla retme, ren

ortamna katlr." (zcan DEMREL-retme Sanat-Pegem A Yaynclk-2 sy:155) Grld gibi dersi ilgi ekici hale getirmek, rencinin farkl zeka trlerini o karmak, renci merkezli bir ders ileyebilmek, retmenin alan bilgisinin yan zengin materyal kullanm da esas alnmaldr. A^B.D. Texas niversitesi'nde Ph tarafndan yaplan aratrma sonularna gre zaman faktr sabit tutuldu hatrlanma u yzdelerde olmaktadr. Duyu organlarna gre bilgilerin kalclk (Kinder, J.S.-Using Instructional Media-Nevvyork-Litton Educational Pub. Inc.1973) "rencilerin rendiklerini daha ok hatrlayabilmeleri iin snf iinde ok or retme durumunun dzenlenmesi nemli grlmektedir. Eitimde uzun sr ortaml retimin temelini retmen ve ders kitab oluturmutur. Bugn ise teknoloji olanaklarnda eitimde yararlanlmas nedeniyle retmen-ders kitab yan sra deiik kaynaklar genelde gze ve kulaa hitap eden grsel iitsel a verilirse rencilerin gdlenme dzeylerinin de o kadar ok artt belirtilmek (zcan DEMREL-retme Sanat-Pegem A Yaynclk-2002-sy:51-52) Anlalaca gibi bir eitimcinin ders hazrlarken hedeflerini nceden belirte, renciyi derse katmak iin kullanaca yntemleri ve materyalleri gzden gei oran 354 Brekmektedir. inat eitimi asndan baktmzda ise derslerin atlye ortamnda uygulamaya nelik yaplmas renciyi tek ynl eitmekte, sadece sezgisel, duyusal beyin rmkresine hitap etmekte ve uzamsal zekasn gelitirmektedir. nfta ok ynl zeka trlerinde renciler olduunu dndmzde sanat itimine eitlilik katmann gerekli olduu grlmektedir. niden Yaplamann Birletirilmi Sanat Eitimi Yntemi rencilerin bu zeka trleri nne alnarak dnlm. Drt temel disiplin; renci merkezli, aktif renmeyi layan sanat eitimi dersleri, uygulamay destekleyen sanat kltrn vermeyi alamtr. rencinin derse ilgisini ekmek, derse aktif olarak katlmn salamak sanat eitimi dersleri iin farkl grsel materyaller gereklidir. Bu materyallerin drt el disiplin (sanat tarihi, sanat eletirisi, estetik, uygulama) dorultusunda eklemelidir. N AT TARH ya yznde kim, nerede, ne zaman sanat yaratt, bunun aratrma sreci , nerede, ne zaman, niin, nasl sanat nesnesi yaratt? lam iinde (dsal) sanat tarihi yapta ilikin (znel) sanat tarihi bilgilerini iermektedir. AT ELETRS

sanat nesnesi hakknda bilgi edinme srecidir. lenme ve bilgilendirme amac ile bir sanat yapt zerinde konuma dzenei em). trd alan yapta ilikin isel ipular. mleme (imleme 'itilama : Ne gryorsun? : Nasl biimlenmi? : Ne anlama geliyor?

: Niin iyi ve gzel?

ULAMA (BR YAPIT RETME) apt retmek iin aratrma ve alma sreci. 355 1. evrende ne var? Nesneleri, yaptlar ayrmsama.

2. Ne ile retebiliriz? Gerecin zelliklerini, snrllklarn tanma. Gereci bir yapt oluturmak iin kullanma. 3. Nasl birbtnlkolutururuz? Sanatsal dili, sanatsalelemanlar ve ilkelerini bir btnlk oluturmak iin kullanma. 4. Ne anlatmak istiyoruz? Biime anlam yklemek.

ESTETK Genel anlamda sanat hakknda bilgi edinme sreci. Sanatn doas, kapsam, kayna (yaratclk) ve deeri. Bu sanat mdr? Ne,niin, anlamldr? Sanat nesnesi nedir? Kim deerlendirir? Gzellik nedir? Estetik nedir? Deerli olan nedir, Niin? Sanat dnyas neye denir? Sanat eitimde ilenecek konular bu drt temel disiplin dorultusunda olacafi hazrlanan materyallerde bu konular kapsamaktadr. Bu bildiride materyal hazrlamann rencileri derse nasl motive ettiklerini gr iin Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi Resim- Ana Bilimdal 3. ve 4. snflarn zel retim Yntemleri deni hazrladklar rnek almalar ele alnmaktadr. Bu almada bir sanat eserini tanma ve eletirme almalarnn sanat e birletirilerek nasl yaplabilecei ortaya konulmaktadr. Birer sanat eitimcisi rencilerimin bir sanat eletirisinin ilkretimin 2. kademesinde ve lised* yaplmas gerektiini estetiksel ve eletirel bir yaklamla drt temel disiplini bir anlatmlafarkl retim yntemleriyle rencilere nasl ulaldn gster Hedefimiz;

Eletirisi yaplacak yaptn sanats ve dnemi hakknda ksa, kazandrma,

Yapt zerinde, drt aamal sistemle (betimleme, zmleme, y yarglama) ve tartma yntemiyle bilgi kazandrma, Eer yaptn verdii mesajlar nemli ise; kltrel, siyasal, ekonomik dayand etmenlere gre, nasl ilinti iinde olabildiinin bilincini kazand 356 Eletiri sresince, zaman ve yer kavramlaryla (kronoloji-harita panolar) renme bilinci kazandrma, Sanat yapt eletirisinin sistemli yapld ve sistemli yaklald bilincini kazandrma, Objektif ve sbjektif deerler dikkate alnarak, hangi soru eitleriyle konuya aktif katlabileceklerini kavratma, Arkadalaryla tartma cesareti ve bilinci kazandrma, Yaplan eletirilerin, gerekletirilecek uygulama almalarna ne denli yararlar olabileceini kavratma, renci merkezli, aktif ders ile salanan beyin frtnas sonucunda; hayal gcnn zgrce davurum olanana kavutuunu, ayrca yaratc dnce ve snfta tartma zenginlii kazanldn kantlama, nemli noktalarn yinelenmesiyle, renilen bilgilerin pekitirilmesini salama. (Ahmet ZOL-zel retim Yntemleri Ders Notlar) ;defler dorultusunda derse giri olarak ilk be dakikada renciyi derse motive Imek iin konuyla ilgili eserle balantl kyafetler, dramalar ve eitli grsel lar dzenlendi. un peinden sanat eserinin bal olduu dnem ve akm hazrlanm olan sanat kronolojisi panosundan, ana fikriyle ksaca anlatld. eserinin bal bulunduu akm ve dnemden sonra sanat eserini ortaya karan s hakknda bilgi verildi. Bu anlatmda sanatnn ksa hayatnn anlatld fi panosuyla sanatnn dolat yerleri gsteren harita ile anlatld. Bylece olarak ocuun dikkatini ekerek teorik olarak verilen bilgilerin haritayla trlarak aklda kalmas ve corafi bilgilerin pekitirilmesi saland. hakknda verilen ksa bilgiden sonra sanat eserine geirilerek drt aamal Olan Feldman'n sanat eletirisi aratrma metodu betimleme-zmleme-ma ve yarglama sorularyla sanat eletirisi yapld. * EME Eser zerinde ne grdmzle ilgili bilgiyi kapsar. Bu eserde neler z? Hangi objeler var? Teknii nedir? Bak as nedir? gibi sorular sorulur.

LEME ncelenecek olan sanat eserinin geni bir analizi yaplr. Nasl mi? sorusuna cevap aranr. Eserin; hareket yaplanmasn, btnln, perspektifini, dokusunu, ritmini, k glgesini aratran sorular dizisinden MA Ne anlama geliyor? sorusunda cevap aranr. Bir sanat yaptn ak, sanat yaptnn isel ve dsal konumu hakknda kiisel gr 'r. Yorum, kii ile sanat yapt arasnda znel ilikidir. Yorumlar kiiden kiiye sterir, bilimsel yan yoktur. 357 YARGILAMA Niin iyi ve gzel? sorusuna cevap aranr. Sanat nedir? Bu eser n gzeldir? Bu eserin toplumsal deeri nedir? Bu eser hangi kurama aittir? (Takl (Yanstmac)- Davurumcu-Biimci-levsellik kuramlar) gibi sorular dizisi oluur. Yarglama sorular kaynan estetik teorilerden alr. Eletiri bitince rencide olumu olan bilgi birikimini lmek iin engel-karekelime av-puzzle,... gibi konuyla balantl ksa sorulu bulmacalar zdrl rencinin dikkati lld. Eserin incelemesi bittikten sonra konuyla balantl bir uygulama yaptrlarak k sonulandrld. Bylece ders sanat kltryle ve materyallerle zenginletirilerek ilgi ekici getirildi. Bu ekilde ilenecek derste rencinin derse aktif katlm nemlidir. ret rehberdir. Bir dedektif gibi sorular sorarak rencinin katlmn salamakt rencinin verdii cevabn yanl olmas nemli deildir. nemli olan rencinin almas ve sorunun tartlarak doru cevap kendiliinden ortaya karlmasdr. Yeniden yaplanmada "rencinin zihnini kullanmas esastr. renmenin bireys n plana kar. retimin estetik, toplumsal ve bilimsel adan deer tamasna verir...... Eitimin amac konular derinliine retmektir. Zekann tm eitleri gelitirilmesi hedeflenir." (Yksel ZDEN-renme ve retme-Pegem A Yaync! 2000-sy:9) SONU OLARAK Bu bildiri i|e YK-Dnya Bankas ibirlii ile hazrlanm Milli Eitimi Gelitirme Pr kapsamnda sanat eitiminde yeniden yaplanma konusu ortaretimdeki s eitimcilerine biraz da olsa ktutaca dnlmtr. Farkl zeka trlerinde rencilerimiz olduu dnldnde sanat eitimi dersleri ilenecek konularn ve uygulamann sanat kltryle desteklenerek farkl mate kullanmnn ve oyunlarn nemli olduu vurgulanmaktadr. Sanat kltryle desteklenen sanat eitimi derslerinin nemi ksa vad dnlmemelidir. Gelecekte sanat eitimi alm, sanat kltryle donanm bel

bakanlar, babakanlar, milletvekilleri, anne ve babalar yetitireceimiz iin s kaplarnn'daha kolay aralanmas hedeflenmektedir. Snf iinde aratrmaya ynlendirilerek, soru-cevap yntemiyle derse katlm k anlatmlarnda ve oyunlarnda rol alm bir rencinin kendine olan z gveni artaca kendini daha iyi ifade edecei dnlmektedir. 358 rt temel disiplinin yer ald ve sanat eletirisiyle birlikte uygulanan derste rencinin f katlmyla ilenen dersin sonunda bir sanat eserine nasl bakmas gerektii, resim rgilerini gezme korkularnn ortadan kalkaca, iletiim kurma yeteneinin geliecei yata daha pozitif bakaca dnlmektedir. ullarda yalnz uygulama arlkl eitim yerine rencileri sanat ve sanat kltryle Buran dengeli, ada bir eitimin temellerinin atlm olmas toplumumuzun sanat Itimineyeni boyutlar getirecei dnlmektedir. OYNAKA Olcay Tekin KIRIOLU-Sanatta Eitim-Pegem A Yaynclk Yksel ZDEN-renme ve retme-Pegem A Yaynclk Sibel GNEYSU-oklu Zeka Kuramnn Eitime Yansmalar-oluk ocuk Dergisi Kinder, J.S.-Using Instructional Media-Nevvyork-Litton Educational Pub. ne zcan DEMREL-retmeSanat-Pegem A Yaynclk Ahmet ZOL-zel retim Yntemleri Ders Notlar 359 BLG TOPLUMUNDA ETM YNETM Vural HOGRR, Melike Tabilek YONCALIK Krkkale niversitesi, Et. Fak. Giri Thomas Cartlev'in " Buan dn deildir; kendimiz, dncelerimiz ve yaptmz is deiiyor." Sz zerinde yaadmz dnyada hzl bir deiimin olduunun be ki en gzel anlatmdr Dnp uygarlk tarihine baktmzda ilkel toplum, tarm toplu ve sanayi tonlumu qibi zamanna gre nemli saylabilecek aamalardan geen ekonomik sosyal toplumsal, bilimsel v.b alanlarda deiime urayan insanl gnmzde belki de nemli ve kkl bir deiimin eiinde bulunmaktadr. Son derece hzl aelien biliim teknolojileri dnya dengelerini farkl bir boy deitirmekte veni is veni ticaret ve yeni yaam sreleri ortaya kmakta Bylesine kkl deiimler yaratan etmen "Bilgfdir (Akgl,2002:14). Bilgi insan nesneleri, olaylar ve kavramlar yanstan dil, matematiksel veya sembolik seki olarak tanmlanan verilerin ilenmi ve anlaml hale getirilmi eklidir. Bilgi, bileni

beyinlerinde olumakta ve orada uygulamaya geilmektedir. Bilginin giderek art sonucunda imdiki sanayi toplumundan tamamen farkl nitelikler tayan, bi kullanmasn bilen ve yeni oluan bu toplumlar artk yaygn olarak 'Bilgi Toplu olarak ifade edilmektedir. Bilginin ve bilgi toplumunun temel dinamii ise insandr. Baarl her alma, baarl bulu insan tarafndan ve yine insana hizmet amac ile gerekletirilmekt nsann hnerleri ve becerikli olma gds ile donank hayat mcadelesi, bilim teknoloji gelitike glenmekte, giderek karmaklaan ortamda insan daha farkl daha stn nitelikler kazanmakdurumunda kalmaktadr (Akgl,2002:14). Bu hzl geliime ayak uydurabilmek, geliime katkda bulunabilmek ancak eitim mmkndr. Gelecek iin yaplacak en nemli alma eitim sistemlerine ile kazandrarak renmeyi yaamn en temel gereksinimi haline getirmek ola nsan varoluundan beri problemini organizasyonlar kurarak glerini birleti gidermeye almtr. Bir amaca ulamann arac olan organizasyonlarn ama gerekletirmesinde alanlarn olduu kadar ynetimin nemi byktr.Ynetimin insanlktarihi ile ayn tarihe sahip olduunu syleyebiliriz. Gnmzde yaanan youn bilgi ve teknoloji art sonucunda ortaya kan del en youn hissedildii alanlardan birisi de doal olarak ynetimdir. Bilgi Toplu yaratan dinamikler tm kurumlar ve alma hayatn etkilemekte, deiti kendini yenileyemeyen ynetimler bu dnme ayak uydurmada y 360 aktadrlar. Eitim ynetimi de bu deiimin dnda deildir. Eitim ynetiminin 'e bulunulan bu yeni durumu dikkate alarak kendini artlara uygun ekilde Jen yaplandrlmas gerekmektedir. G TOPLUMUNUN GENEL ZELLKLER r Drucker'e gre gnmzde en byk deime "devlet anlay ya da ekonomi inde" olmayp, zellikle kapitalist toplumlarn sanayi toplumundan bilgi toplumuna inde yaanmaktadr. O'na gre bu deiim; bilgi iiliine gei, bilgi ve eitime yneli, bilginin hzla ekonominin temeli ve gerek sermayesi haline gelmesi, lerin bilgiye dayal kurululara dnmesi, bilgi iilerinin toplumun deer ve larn belirleyen gruplar olmas gibi niteliklere sahiptir (Bensghir, 1996:11). Toplumu, bilgili yelerden oluan toplum deil; 'retim iin bilgi retebilen; retim ve sorunlar iin gereken bilginin kaynana gereken zamanda ulaabilen; dindii bilgiyi teknolojiye dntrp rn reten yelerin ounlukta olduu bir plumdur. Byle bir toplumu yaratan kaynak, toplumun eitim sistemi ile toplumun reksinimlerini karlayabilen rgtlerdir (Baaran,2000, s:57). Gerek bireyler, erekse toplumlar asndan bu kaynaa mmkn olduunca sahip kmak en emli gereklilik olacaktr. (Fndk,1994:30) Bilgi toplumunda bilgi bir

mlk gibi nr, satlr ve retim iin kullanlr. Bu toplumlarda, bilgi teknolojileri youn olarak "reklilik olacaktr. (Fndk,1994:30) Bilgi toplumunda bilgi bir mlk gibi alnr, tlr ve retim iin kullanlr. Bu toplumlarda, bilgi teknolojileri youn olarak natrlmakta gelitirilmekte ve kullanlmaktadr. "Bilgi, insann zihinsel, psikolojik sosyolojik yeteneklerini kullanmasna yol amaktadr." (anal M.1999:212-213). Igi toplumlarnda bilgi refah dzeyini ykseltmek iin kullanlr. "Hzl bilgi art, zl deime ve hzl gelime bilgi toplumunda , toplumsal yaamn en nemli elliklerinden birisidir." (Fndk,1994:30) lumunda, bilgi okullarda ve akademik aratrma merkezlerinde retilir. Bilginin ise bilimsel dnce sistemi ve teknolojidir. Bilginin nem kazand ve bilgi jilerinin bu yeni toplumsal yapy biimlendirmede itici rol stlendii sanayi tesi u tanmlayan aklamalar zerinde durmak, bilgi toplumunun neyi ifade ettiini da yararl olacaktr. Bilgi toplumu, her eyden nce bilgiye deer veren, lasn bilen ve bilgi retebilen toplumdur. Bu toplum bilgi teknolojilerinden bir biimde yararlanmasn bilen aktif olan ve edilgenlikten kurtulmu ur. Bu zellikleriyle bilgi toplumu bilgi teknolojileriyle biimlenmektedir iz. Bilgisayar, donanm, yazlm, iletiim ve sistemlerinden oluan bilgi jileri gnmzde insan yaamnn, evrimin dinamiini oluturmaktadr 361 Bilgi toplumlarnda ortaya kan genel zellikler aadaki gibidir; -Rekabetin artmas ve giderek zorlamas, -Takm almas ve ortaklk gereksiniminin artmas, -renimin mr boyu devam eden bir sre haline dnmesi, -Uyum ve uygunluun yerini kiisel nitelik ve yaratcln almas -Standardizasyon yerine farklln, aranrolmas, -Kiinin nitelikleri bakmndan kendisini kantlamas, Bilgi toplumunda bilgi temel retim faktr olup kt kaynak deildir ve bilgi birikiminin artmas verimi artrmaktadr (Cerit,2001). Bilgi anda bilgiler aktarlmak retilemeyecek kadar oalmakta ve bu nedenle eitim retimde bilgi aktarlmaktan daha ok bilgiye nasl ulalaca zerinde durulmaktadr. BLG TOPLUMUNDA ETM YNETCSNN ROL Ynetim bir grup insan belirlenmi amalara doru ynlendirme aralarndaki blm, i birlii ve koordinasyonu salama abalarnn toplamdr. Ynetim, ynel ve ynetilenler arasnda ahenk, uyum ve haberlemeyi gerektirir. Amaca birlik ulamann temel koulu budur (Eren, 2001:3). "Yneticinin temelde iki zel grevinden sz edilebilir. Bunlardan birincisi; paralan toplamndan daha byk bir btn oluturmaktr. Yani tek tek bireylerin abalarn toplamndan daha fazla bir etkinlik dzeyinin salanmasdr. kinci grevi i gerekleen atlmlar ynlendirme gcn gstermektir" (Fndk,1994:93). iki dnya sava srasnda ve hemen sonrasnda yneticinin tanm astlarn iin sorumlu olan kimse, biiminde verilir ve ynetici patron olarak bilinirdi.

Ancak, 1950'lerin balarnda bu tanm deimi, ynetici insanlarn performansn sorumlu kii olarak tanmlanmaya balanmtr. Gnmzde ynetici, bilginin uygulanmasndan ve bireyin performansndan soru olan kii olarak tanmlanmaktadr." (Drucker,1990 akt: elik,2000:134) Denetilik, yaymclk ve konumaclk, yneticinin bilgi transferi grubundaki rolle Bir deneti olarak ynetici, ynetimi altndaki grubun faaliyetlerine ilikin bilgileri to Yaymc rolnde, i ve d kaynaklardan derlenen bilgilerin organizasyona yaym sorumludur. Konumac rol ile, kendi grubunun faaliyetlerine ilikin bilgileri gruplara iletebilmektedir. Bilgi transferi rolleri ile, yneticilerin bilgi eriim olanaklar ok byk olduu aikardr (Atasoy, 2000). 362 tmelerin, rgtlerin ve eitim kurumlarnn ok boyutlu, uluslar aras eksende, kalite ekabet ortamnn gereklerini dnerek proje ve program retmeleri ve daha iyisini abilmek iin srekli aray iinde bulunmalar gerekmektedir. Bu bilinci yakalayan lumlar ve iletmeler, gn kurtarmann tesinde birimlerine gelecee ynelik olarak verme yani stratejik ynetim anlayna ulama ve bunu uygulamalara yanstma asna girmilerdir (Can,2002 say 155-156). i toplumunda ynetici, hiyerarinin kendisine salad yetkiye fazla nem meyen, yetkisinin kaynan bilgide arayan ve yetkisini ynettikleriyle lamaktan korkmayan bir sistem btnletiricilii rol stlenmeyi nemli bir eticilik grev alan olarak kabullenebilme niteliklerine sahip olmak durumundadr rit,2001,26). Toplumsal yapdaki deimelerin en belirgini bilginin retimi, ynetim letmecilik alanlarnda grlmektedir. Bilgi toplumunda madd retim deil, bilgi imi nceliklidir. Bilginin kaynan bilimsel dnce ve biliim teknolojisi turmaktadr. Sanayi toplumunun yatrm dncesi yerine, bilgi dncesi mekte, sonuta arlk, sermaye birikiminde deil bilgi birikiminde unlamaktadr (Can,2002 say 155-156). i toplumunda insan bilgiye ulama yollarn, bilgiyi snflandrmay, retebilmeyi laabilmeyi renmek zorundadr. Bu yeni toplumda bilgi teknolojilerini rahatlkla verimli bir ekilde kullanabilen, yaratc, giriimci, retebilen, yeniliki, bireysel mluluk sahibi, kendisini gerekletirmi, srekli kendisini yenileyebilen nlarn baarl olabileceini dndmzde (Cerit Y,2001:s21) bilgi ana uyum layabilmenin en nemli alt yaplardan biri eitimdir. Bu deiimden kaynaklanan ksinimlere cevap verme bakmndan eitim rgtlerinin bilgi toplumundaki rolleri eimektedir. renmeyi renmek ve bireysel renim, eitim Salayabilmenin en nemli alt Hardan biri eitimdir. Bu deiimden kaynaklanan gereksinimlere cevap verme imndan eitim rgtlerinin bilgi toplumundaki rolleri de deimektedir, enmeyi renmek ve bireysel renim, eitim srecinin temel becerileri arasnda alacaktr" (Fndk, 1994:30). Bilgi ann eitimi, yaratc ve yeniliki insanlar "tirmeyi temel ama edinmektedir.

Bursalolu'na gre (1979:7) eitim ynetimi eitli bilim alanlarndan ve liklerden yararlanan ve bunlarnda yerine gre kendisinden yararland bir sre ir bilim alandr. inde yaadmz bilgi anda ynetimin yararland bilim larnda (Ekonomi, Psikoloji, Sosyoloji, Tarih, Felsefe, Matematik, .... v.b) nemli imler olmakta, doal olarak ynetimde bunlardan ve deien toplumdan nmektedir. 363 Ynetimin grevinin rgt amalarna uygun olarak yaatmak olduu dnldnde okul ynetiminin grevi de okulu amalarna uygun olarak yaatmaktr. Ynetim iin yaplan ok ynl tanmlar yneticilere ok eitli yetki ve sorumluluklar yklemektedir. Bunlar eitim ynetiminin, buna bal olarak da okul ynetiminin deerini ykseltip bir o kadar nemini de artrmaktadr. Okul yneticisi kreselleme, enformasyon teknolojisi, rgsel renme ve toplam kalite ynetimi gibi yeniliklerin karsnda yeni roller stlenmek zorunda kalmtr. Bu da her eyden nce yeni bir misyon, ve liderlik davrann gerektirir (elik, 2000:144). "Bilgi toplumunda okul yneticisinin geleneksel ynetim anlay deimektedir. Bilgi retme ve bilgiyi etkili bir ekilde kullanma ynetim yaklamnn temelini oluturmaktadr " (elik,2000 s.136). Bilgi toplumunda eitimin grevi, renmeyi renen bireyler yetitirmek; eitim ynetmenlerinin grevi ise okulu renen okul niteliine kavuturmaktr (Baaran,2000, s:57). nk, "Bilginin gerek sermaye ve zenginlik yaratan balca kaynak haline gelmekte olduu bir ekonomi, eitim performans ve eitim sorumluluu asndan okullara yeni ve zorlu talepler yneltmektedir" (Drucker,1993.Akt: CeritY,2001 :s 27). Okulun yap ve ynetiminde meydana gelen deimeler kukusuz okulu yneten yneticinin rollerini de nemli lde deimektedir. Okul yneticisi kreselleme, enformasyon teknolojisi, rgtsel renme ve toplam kalite ynetimi gibi yeniliklerin karsnda yeni roller stlenmek zorunda kalmtr. Bu da her eyden nce yeni misyon, vizyon ve liderlik davrann gerektirir (elik,2000 s.144). Baarl okul yneticileri kendini problem zen kii olarak tanmlamaktadrlar. Bu ilave olarak baarl okul yneticilerini kuvvetli iletiim becerisine sahip, alanlar kiisel problemlerinde yardmc olan insanlarn duygularn ve enerjilerini veri olmaya ynlendiren bir okul iklimi yaratan kiiler olarak betimlemektir. Bu ise bize bilgi andaki yneticilerin okulun amalarn gerekletirirken grenlerinin sorunlarn ve bireysel zelliklerini dikkate alarak amalara ula yolunda etkinlikler belirlemeye almalar gerektiini gstermektedir (Cerit, 2001:43 Bilgi toplumunda bilgi alannda meydana gelen deimeler toplumun ve dolaysyla okullarn, kltrn de etkilemektedir. Ynetici; bir yandan okul

mevcut okul klt korumaya alrken, dier yandan bilgi toplumunun yeni deerlerini kendi klt uyarlamaya alacaktr. Bu deiim srecinde doal olarak rencilerin ilgi, tutum deerleri de deiecektir (elik,2000 s.136). 364 Ynetici bilgi toplumunda bir ii emir vermeden, bir uzlama ve anlama iinde yaptrabilmelidir. Bilgi toplumu lideri, barp, armayan, sakin, ieriksiz, vizyonsuz sloganlar atmayan, gelecee ilikin net bir vizyona sahip olan, toplumla birlikte bu vizyonu paylaan, toplumla gr alveriinde bulunan, katlm salayan, ynetenden ziyade ynlendiren olmaldr. Okul, toplum ve yaanan evrenin htiyalarn karlayan bir merkezdir. Bu yzden okul, evre ve toplumun beklentilerine gre kendini gelitirmek zorundadr. Bu olgu erevesinde her alanda meydana gelen yeni gelimeler dorultusunda okul etkinliklerinin yeniden planlanmas yeni bin ylda nem tayacaktr (Cerit,2001:26). Bir okulda bilgi ynetim sisteminin baarl olabilmesi iin mdr rgtsel, kltrel ve Kavran al deiim ile ilgili getirilen olan bir strateji oluturmak zorundadrlar. Deiim Stratejisinde nemli bir unsur sadece bilginin depolanmasndan ziyade bilginin kaylamn tevik eden bir rgtsel kltr yaratmaktr (Cerit, 2001: 39). Bilgi loplumunda farkl bir okul yneticisi imaj ortaya kmaktadr. Bu toplum yapsnda okul yneticisinin bilgiyi ynetme ve kullanma rol, onun kilit rol olacaktr (elik,1998:832). Eitim yneticilerinin bilgi toplumunun gerektirdii deiim olgusunu doru Alamalar gerekmektedir. Gelecein daha belirsiz hale geldii bu ortamda, dn tterli olan bilgi ve deneyim, bir gn sonra eskiyebilmektedir. 21. yzyln rgtleri bu Berei kabul etmeli ve alanlarnn tamamnn katlm ile bir srekli renme ve avranlar gelitirme sistemi kurmaldr (Dren, 2000:124). ONU Mgi toplumunda deien srelere uyum salayabilmek bakmndan okul neftisinin "okulumu daha iyi nasl ynetebilirim?" sorusunu srekli olarak kendisine Hrarak, ald uygun cevaplara gre okulunda yeni davranlar gelitirmesi ve Bulunu buna gre ynetmesi beklenir. retmenlerin etkili plnlar yapmada, daha Mili retim yntem ve tekniklerini aratrmada, renmeyi gerekletirmek zere Bf en ilevsel yntemlerle ynetmede (etkili ve demokratik snf ynetiminde) srekli Kylar iinde bulunmalar gerekir. Youn bilgi yk altnda kalan insanlarn, bilgi inaklarndan ncelikler belirleyerek nasl yararlanacaklarna karar verebilmeleri Harn da temel sorulardan birini oluturmaktadr. rencilere tm bilgi ve becerileri lYratmak olanakl olmadna gre "renmeyi retmek" retmenlerin grevleri Knda bulunmaktadr (Can,2002 say 155-156). H yzyldaki deiimlere uyum salayp bilgi toplumlar arasndaki layk olduumuz Hri alabilmemiz iin Milli Eitimimizin dnyadaki yeniliklere uygun

biimde jllandrlmas mecburiyeti vardr. Yneticiler bilgiye kaynaklk etmeli ya da timcileri bilgi kaynana ulatracak yollar amaldrlar 365 Bilgi toplumunun ve deiiminin mantn yakalayan ve buna yneticisinin; -Okulda ift ynl iletiim salayan, kararlar retmen, veli ve oluturan, bilgi, haber ve duygu akn salayan, evreyi, persor her konuda bilgilendiren bir iletiimci olmas, -Okul dinamiklerinden okulun amalar ynnde yararlanmann | olmas (Can,2002 say 155-156), -Ynetimin bir ekip almas olduuna inanmas, takm alr kurumunda uygulamas, - Karara katlmann nemine ve gereine inanmas, -Aratrma, gelitirme ve yeniletirmenin srekliliine inanarak, grmeden devaml daha etkili olan yenisini aramas, -Her biri ayr bir deer olarak personeline insan kaynaklar anlay le] -Etkili okullara etkili snflarla ulalabileceinin bilinciyle, retm oluturmann yntem ve tekniklerinde klavuzluk etmesi, -Eitim kurumunda gerekletirilebilecek hedefleri tm kurun; oluturarak, okul vizyonunun paylalmasn ve benimsenmesini sa -Okulda ortak deerler gelitirmesi, gl rgtsel bir kltr olu srekli gelitirerek renci, retmen ve okul baarsnn etkililiinim dorudan ve dolayl katklarn ortaya koymas, gerekmektedir. Eitim kurumlarnn yksek seviyeli deiim hzna uyum salam yeni sorunlar, ncekinden farkl yntemlerle zecek eitim ve hazrlamalar zorunluluk arz etmektedir. Deiimi kabul etmenin olacaktr. Bunun banda eitim ve okul yneticilerinin yeni yn alglayp uygulayabilecek ekilde yetitirilmeleri gelmektedir. Bu yerleri (eitim kurumlar dahil), altrdklar kiileri, bata yneticiler! yeni artlara hazrlamann, yetitirmenin ve gelitirmenin sorumlul KAYNAKA AKGL M. K., Kalknmada Verimlilik, Anahtar Dergisi, MPM say:162,2002 Atasoy h ynetim biliim sistemleri http://www.eng.bahcesehir.edu.tr/ytk/webkurs2000/hatasoy/publlC,, BAARAN . E., Eitim Ynetimi Nitelikli Okul. Ankara: Feryali 366 K. T., Bilgi Teknolojileri ve rgtsel Deiim. Ankara: Todai, 1996. SLU Z., Okul Ynetimininde Yeni Yap ve Davran. Ankara: Pegem nclk, 1994. lkten M., Trkiye' de eitim yneticilerinin yetitirilmesi sreci, ., Bilgi Toplumunda lkretim Okulu Mdrlerinin Rolleri, anmam Yksek Lisans Tezi, Abant zzet Baysal niversitesi, Sosyal Enstits. Bolu:2001.

Okul Kltr ve Ynetimi. ANKARA:PegemA yay., 2000. ..Bilgi Toplumuna Planl Gei. stanbul: nklap Kitapevi, 1997. , 2000'li Y Harda Ynetim. stanbul: Alfa Yay nlar, 2000. Ynetim ve Organizasyon. stanbul: Beta basm A.., 2001 I., Bilgi Toplumunda Yneticilerde Kendini Gelitirme. Yaymlanmam Lisans Tezi, stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme 8i,stanbul:1994. Bilgi Toplumunun Temel Nitelikleri ve Trkiye Gerei, Trkiye Sosyal rmalar Dergisi, say 3, Ankara 1999. 367 KRESELLEME SRECNDE LSE RENCLE ALIKANLIKLARI YarMMETE Trakya niversitesi, Eitim Fakltesi Giri Kreselleme, genel anlamda, ekonomiden, siyasete, sosyal hemen hemen yer yznn her alanndaki deiimi ifade etr szcktr. Kreselleme, enternasyonalleme, evrenselleme, moderni anlamlarna gre farkl noktalardaki deiimleri aklamaktadr, olarak kresellemeyi incelediimizde lkeler aras, snr tesi I ve uluslararas deii toku ve lkelerin birbirine bamlln tan olarak kreselleme, dnyann her kesindeki insanlar iin tecrbelerin dalma srecidir (TV, bilgisayar vb.). Modernle olarak ise; modernliin sosyal yaplarnn (kapitalizm, brokraal yayld ve doal olarak srete var olan kltrler lokal kendini veren bir dinamiktir. Kreselleme modernleme anlayna gre deerlendirildiinde gemiten kopmay ya da krlmay ifade eder. Bu kresellemesinin sonular kresellemeye insanlarn bakn; Dnya kresel bir uygarlk olma yannda yeni anlaylar er doru gitmektedir. Kreselleme bir btnlemeyi deil farkl ku yada blgeler arasnda yeni atmalar da berberinde getirecefcflT kresellemeyi yle aklar; lokal olaylarn ok uzak yerlerde tarafndan ekillendirilmesi yoluyla, uzak lokalleri birbirine ba0l*y younlamasdr. Kreselleme, en kk bir kltrel farkll elektronik medya araclyla bunu tm dnya kamuoyunun di* siyasal adan, kltrel farkllklarn korunmas ilkesini demokratt alannn ayrlmaz bir paras olarak gren bir anlay yaygnlatif Kresellemenin aya vardr bu aya birlikte gr anlamanz mmkn deil. Birinci aya siyasi ayaktr. Kresel Amerika birleik devletlerinin siyasi liderlii ve dnya j kreselleen dnyann hem siyasal liderliine soyunuyor, hem yapyor. Kresellemenin ikinci aya ekonomik ayadr, kresellemede uluslar aras sermayenin egemenlii anlamna gelir

368 "r ayann iki kolu vardr ve bu iki kol bir birlerini dengeler. Birbirine kar ;ileri ayn paralel de deil, birbirini dengeleyen ynde. Kltr ayann dze tketim kltrn btn dnyadaki egemenlii, pazarlarda milli zaklaan ok uluslu kurululara doru gidildii grlmektedir, yani btn ilar ayn colay iiyorlar, ayn kfteyi yiyor ayn ayakkaby giyip ayn "yor blue Jean, Lewis, VVrangler, Nike, Adidas. Bu tketim kltr lerde her yerde insanlara empoze ediliyor, bu markalardan tm \ Kltrel boyutun ikinci kolu kltrel farkl olan her gruba ayr siyasal 9S olarak aklanmaktadr. ; ok yerindeki ulusal veya yerel kltrler ve kltrel kimlikler zellikle "ve medya rnleri bombardman altndadr. Kltrel deiim srecinde li olarak grlen ey ise kendine zg kltrel gelime olanaklarnn eyayok edilmesidir. .ralar kreselleme projesinde nemli sorumluluklar stlenmitir ; e bulunduklar durumlarn farkna varmalarn ve bu durumlar iin aba gstermelerini salamasnn yannda kendi durumlarnn ayan veya farknda olup da bunu umursamayp bir eyleri Jine inanmayan, kltrel rn karsnda aktif bile olsa yaama kar llar ortaya kmasna sebep olur. 'zmasnn insanlarn doal evrelerinin tek yneticisi olmasna ve hatta gcnn kullanlmasna izin vermek toplumun tahrip edilmesiyle ; bireylerin, kresellemesinin douraca muhtemel sonulara karlk :k ve deiimlerden yarar salayabilecek yetilere sahip olmalar Bu noktada nemli deiimlerden biri eitimde gereklemelidir, itim kreselleme sreci iinde, gitgide nasl daha iyi bir yaam ya karmaktan ok alnp satlan bir eya veya yatrm olarak kendisini kendisinden arkadalarndan, ve doadan soyutlar, yaam artlarn ve gelecei belli bir belirsizlie srklemektedir, arecinde bilgiyi kullanan, yorumlayan, toplum yaplarnda sorun zen, al, barl, birbirlerine ve kltrlerine sayg duyan bireylere ihtiya lara gre bireyler yetitirmek iin, retmenlerin soyut kavramlar imal, bilgiye gereksinim duyma becerilerini geniletmeye ynelik trmal ve rencileri takm halinde almaya ynlendirecek :lik vermelidirler. 369 Kreselleme le Deien Eitim Modeli ltler Bilgi Toplumunda Eitim Modeli Ynlendirici.Yol Gsterici retmenler .Aktif, birliine Yatkn Takm almas

retmenin Rol Yneticinin Rol

renme Yntemi Kiisel Aratrma renme ekli Takn almasyla renme

Etun Programlan Deiken Etm Programlan gren Gelitirme rgtsel renme Baar lt Aratrma Modeli Aratrmada, betimsel tarama yntemi kullanlm olup, konu tarandktan sonra lme arac oluturulmutur. Evren ve rneklem Aratrmann rneklemi 2002-2003 eitim retim yl II.Dnen ortaretim okullarnda eitim-retim gren 500 lise rencisi IMl eitim-renim gren 500 renciye anket uygulanm.eksik vt anketler karldktan sonra 390 anket deerlendirmeye alnmtr. lek Gelitirme Aratrma verileri gelitirilen anketin rencilere uygulanmasyla' blmden olumaktadr. Anketin birinci blmnde rencilerin kiisel bilgileri ve belirlemeye ynelik 15 madde bulunmaktadr. Anketin ikinci kltrel deerlerimize bak alarn belirlemeye ynelik 20 Anketin son blmnde retmenlerin kreselleme ile birllktt rollerini gsterip gstermediklerini belirlemeye ynelik 20 madde! lein faktr analizi yaplrken Principal Compenent kullanlm evrilmi faktr tablosu (Rotated Factor Matrix) ile gzlen yaplrken faktr tercihi kullanlmam, Eingen deerinin 1.00'i faktr oluturulmas seenei kullanlmtr. leinin uyguli 370 relasyon analizi yaplmtr. Uygulama geerlii lein gerek formansn ne derecede kestirebildii ile ilgilidir. 'SONU _rencilerin ilk blme verdikleri cevaplar gre dalmlar ve yzdelikleri me ve eitim" anketinden aldklar puanlara ilikin ortalamalar, standart lar halinde verilmitir. Aratrma sonularndan elde edilen verilere bulgular, kiisel bilgiler ve kreselleme eklinde aklanmaktadr, lerin tketim alkanlklarn belirlemek iin sorulan sorular ve kiisel deikenlerle kresellemeye ilikin bulgular yorumlanmaya r. n yantlayan rencilerin %40.8'i bayan, % 59.2'i erkek'dir. Baba Eitim Durumu Anne F 142 % 36.4 Kavramlar ok Boyutlu Olarak or

60 113 te 69

15.4 29,0 17,7 1.5

jjsasn 6 Baba 160 51 120 56 lisas 2

41.0 13.1 30,8 14,4 0.5

Ok Yemeyi Sevdiiniz Yiyecek F 50 16 138 136 50 % 12.8 4,1 35.4 34,6 12.8

52,3' FasFood tarz beslenme alkanl kazanmlardr. 371 Tablo 3 Eri ok imeyi sevdiiniz iecek ecekler Ayran 87 Soda 8 Coca Cola Fanta 47 Limonata F 22,3 2,1 187 12,1 13 3,3 48 12,3 47,9 %

Alkoll ecekler

rencilerin % 47,9'u amerikan kltrnn iei olan Coca Cola'y %12,3' alkoll ieek tketimini benimsemektedir

Tablo 4Tercih Ettiiniz Marka F Mavi 124 Colins 17 Lee 46 % 31,8 4,4 11,8 9 49,8 2,3

Mustang Levis 194

rencilerin %63'9 u amerikan kot firmalarn tercih ettii grlmekte. Tablo 5 Gitmekten Holandnz Lokanta Tr F Fastfood McDonald Dnerciler % 102 45 87 26,2 11,5 22,3 130 33,3

Ev yemeklerini yapan Lokantalar

Tablo 6 En ok Zaman Geirmeyi Sevdiiniz Yer f Okul 48 Park Ev 32 147 % 12,2 8,2 37,7 30,3 11,5

Cafe 118 Disko 45

rencilerin % 41,8 Cafe ,Disko gibi kresellemenin yada Amerika) elence tarzn benimsedii anket sonularnda grlmektedir. 372 Dinlemekten Holandnz Mzik 'Si 7M (eter 45 19

154 114 58 % 11,5 4,9 39,5 29,2 14,9 68,7si pop ve yanc mzik dinledii grlmekte. 'ayar Kullan Amacnz jmak 135 57 23 94 65 16 % 34,6 14,6 5,9 24,1 16,7 4,1 % 74'5 i bilgisayar dev aratrma, yeni bilgileri bulmak iin deil elence maktadr. :mekten Holandnz Film Tr 168 125 23 23 48

% 43,1 32,1 5,9 5,9 12,3 %50,9'u kresellemenin ncleri olan lkelere ait olan filmleri tercih larda grlmtr. Ayrca rencileri % 12,3' erotik filmleri seyrettiini 373 Tablo 10 En ok seyretmekten holandnz T.V program f Belgesel % 90 23,1 8,5

Ak oturum programlan 33 Yerli diziler 119 Star yarmalan Bilgi yarma 30,5 44 51 11,3 13,1 50

Magazin programlar

12,8

rencilerin byk bir ounluu popler yani batl kltrlere ait TV programlarn izlemekten zevk aldklarn belirtmilerdir Tablo 11 rencilerin Tm Sorulara Verdikleri Cevaplarn Yzdesi Ve Frekans Hibir . zaman Her zaman f s S2 S3 S4 S5 S6 S7 77 % f % ok az f % F Ara sra % F % 9,5 2,1 3,6 8,5 5,6 1,3 3,8 Sk sk

19,7 73

18 ,7 12 5 32,1 76 14,6 21 16,7 29 24,6 45 18,5 30 9,0 15

19, 5 37 5,4 7,4 8 14

19 9 51,0 10 2 26 ,2 58 17 5 44,9 10 7 27 ,4 65 11 0 28,2 10 6 27 ,2 96 16 6 42,6 10 0 25 ,6 72 27 7 71,0 58 23 1 59,2 64 14 ,9 35 16 ,4 46

11, 5 33 7,7 3,8 8,7 22 5 15

11,8 34

S8 S9 S10 Sil S12 S13 S14 S15 816 S 7 S18 S19 S20 374 S21 S22 S23 S24 S25 S26 S27 S28 S29 S30 S31 S32 S33 S34

12 4 31,8 10 2 26 ,2 56 12 4 31,8 93 12 4 31,8 93 18 2 46,7 79 20 8 53,3 63 22 56,9 66 23 ,8 92 23 ,8 92 20 ,3 71 16 ,2 65 16 ,9 59

14,4 57 23,6 55 23,6 55 18,2 43 16,7 39 15,1 37 20,5 64 20 40

14, 6 51 14, 1 26 14, 1 26 11, 0 15 10 9,5 15 6

13, 1 6,7 6,7 3,8 3,8 1,5 3,6 3,1 7,4 9,7 3,6 3,3 5,1

11 7 30,0 11 5 29 ,5 80 15 5 39,7 10 5 26 ,9 78 15 5 39,7 65 13 8 35,4 91 16 ,7 75 23 ,3 88

16, 4 14 10, 3 12 16, 9 29 9,0 7,4 38 14

19,2 66 22,6 35

10 8 27,7 11 9 30 ,5 12 0 30,8 29 14 6 37,4 11 5 29 ,5 71 18 6 47,7 96 24 ,6 61 18,2 44 15,6 27

11, 3 14 6,9 20

15 1 38,7 11 1 28 ,5 62 11 0 28,2 94 14 5 37,2 44 89 26 22,8 50 6,7 57 24 ,1 73 11 ,3 43 12 ,8 93 14 ,6 67 18 ,5 86 15 ,1 42 12 ,3 37

15,9 36 18,7 63 11,0 45 23,8 56 17,2 75 22,1 30 10,8 15 9,5 16

9,2

30

7,7 12, 8

16, 2 50

11, 5 11 3 29, 0 14, 4 10 2 26, 2 19, 2 16 5 42, 3 7,7 3,8 4,1 9,0 59 24 13 35 15, 1 6,2 3,3 9,0 17, 4

14 3 36,7 72 25 0 64,1 59 27 6 70,8 48 14 5 37,2 74 12 3 31,5 51 40 10,3 45

19 ,0 10 1 25,9 35 13 ,1 94 11 ,5 70 18 ,2 85 12 ,3 70 14 ,4 85 24,1 52 17,9 75 21,8 49 17,9 75 21,8 74

13, 3 68

19, 2 15 9 40, 8 12, 6 79 20, 3

10 6 27,2 71 39 31 10,0 48 7,9 56

19, 2 15 8 40, 5 19, 0 14 4 36, 9

S35 S36 S37 S38 S39 S40 S41 S42 S43 S44 S45 S46 S47 S48 375

18 0 46,2 67 78 20,0 65

17 ,2 54 16 ,7 73 17 ,4 84 9, 5 72

13,8 36 18,7 85 21,5 53 18,5 61 19,2 40 21,0 57 14,6 87 21,5 42 23,8 66 24,1 87 22,3 78

9,2

53

13, 6 22, 8 14, 4

21, 8 89 13, 6 56

12 9 33,1 68 98 25,1 37

15, 6 12 2 31, 3 10, 3 53 14, 6 72 13, 6 18, 5

15 2 39,0 70 12 4 31,8 55 32 8,2 21

17 ,9 75 14 ,1 82 5, 4 57

22, 3 19 3 49, 5 10, 8 43 16, 9 61 22, 3 71 20, 0 79 13, 6 57 13, 1 37 9,5 48 11, 0 15, 6 18, 2 20, 3 14, 6 9,5 12, 3

13 5 34,6 86 90 66 64 94 23,1 80 16,9 72 16,4 82 24,1 84

22 ,1 84 20 .5 93 18 ,5 94 21 .0 87

21 ,5 10 2 26,2 53 22 ,6 83 21,3 51 19,0 37

13 1 33,6 88

13 0 33,3 10 1 25 ,9 74

rencilerin % 38,4 ' retmenlerinin derslerde r getirmediini, rencilerin % 77,2'si retmenlerinin rencilerin ilgilerini aratrma devleri vermediklerini, rencilerin %72,3' retmenlerinin grup almalarn onaylamadn, rencilerin 55,4' retmenlerinin derslerde ilenen konulan detayl aratrmalar iin desteklemedii, rencilerin 68,3' retmenleriyle problemlerini paylaamadk rencilerin % 85,9'u retmenlerinin bilgisayar kullanmalar i yapmadklarn, rencilerin % 75,6's retmenlerin derslerde tepegz,bilgisayflf aralar kullanmadklarn, rencilerin % 58 retmenlerinin derslerini ezberlemeleri konusunda aba harcamadklarn, rencilerin 55,6's retmenlerinin derslerde kazandklar yaamda kullanmalar iin desteklemediklerini, rencilerin % 67'si retmenlerinin rencileri deien t uydurmalar iin yardm etmediklerini, rencilerin % 69,5'i retmenlerinin yabanc bir dil renmeleri etmediklerini,

rencilerin % 73,8'i retmenlerinin Internet yoluyla rencilerin ulamalar konusunda desteklemediklerini ve buna ynelik devler; rencilerin % 59,5'i retmenlerinin dier kltrdeki insanlaft kltrlerini renmeleri konusunda desteklemediklerini, rencilerin % 66,6's retmenlerinin Trk kltrn yaa dzenlemediklerini, rencilerin % 56,4' retmenlerinin dersleri uygulamal olarak ,dz anlatm tekniini kullandklarn, rencilerin % 58,7'si retmenlerinin dier dinleri tan dzenlemediklerini, rencilerin % 66,9'u retmenlerinin yerli mallarn kullanm rencileri ynlendirmediklerini, rencilerin % 72,3 ' retmenlerinin rencilerin aileleri le problemleri zmeleri konusunda yardmc olmadklarn, rencilerin % 67,2'si okullarnda demokratik bir ortamn olmadn, rencilerin % 30,' okulda rendikleri bilgilerini d phelendiklerini, renciler % 71,8'i retmenlerinin derslerde sadece iyi dinley istediini, rencilerin %56,7'si retmenlerinin rencilerin kiisel zel" almadan derslerini yaptklarn, ilerin % 32,6's snavlarda baar olmalar iin defterdeki bilgileri emelerinin yeterli olduunu, ekstra aba harcamalarn gerek olmadn, ilerin %40,5'i retmenlerinin derslerini bir tek kaynak kitaptan ilediini, ilerin % 40,3' retmenlerinin anlamadklar konular retmek iin harcamadn, "ilerin % 45,6 s retmenlerin Trke'yi doru konuma ve yazmalar unda rencileri uyarmadklarn, ilerin %56,2'si retmenlerinin rencilerin kendilerini gelitirmek kleri konularda rencilere yardmc olmadklarn belirtmileridir. ltrei deerlerimize ilikin rencilerin verdikleri cevaplar; ilerin % 40,5'i evlenmeden nce evlenmeyi dnd insanla belirli bir yaamay istemektedir, ilerin % 35,6's komuluk ilikilerini gelitirmek iin her hangi bir aba madklarn, ilerin %61,5'i ailesinin yannda oturma ekline dikkat ettiini, ilerin % 55,2'si internette chat yapmak yerine komularyla konumay ettiklerini, ilerin % 83,1'i magazin programlarnda grdkleri popler insanlara ediklerini, ilerin 56,'si okumak iin Trk edebiyatn tercih ettiklerini, ilerin % 30,7'si Trkiye'deki dier etnik gruplarn Trkiye' deki huzuru "unu,

ilerin % 60' akamlar aileleriyle birlikte olmaktan zevk aldklarn, ilerin % 32,9'u dini bayramlarda byklerini ziyaret etmek yerine iaryla sinema,cafe gibi yerlerde zaman geirmeyi tercih ettiklerini, ilerin % 59,7'si ailelerini ahlak anlaylar ile kendi ahlak anlaylarnn bir ne benzediini, "ilerin % 55,9'u baka etnik yap ve dinden olan insanlarla arkadalklar iarn, ilerin % 36,7'si toplumsal gelenek ve greneklerimizin kendi yaam ekli jmadn, idlerin % 50,5'i toplumsal baskdan etkilenmediini ve istedii gibi yaaya ni, ilerin % 46,9'u kar cinsle olan ilikilerinin batl toplumlarda olduu gibi n istediini, ncilerin % 56,9 'u gelenek ve greneklerimizin batllamamz lemediini, ilerin %33,1'i Trkiye'deki olumsuz yaam koullarndan dolay Avrupa rinde yaamay istediklerini 377 Tablo 12 Ktop Boyutu ile Babann Eitim Durumu Arasndaki liki Varya ns Kayna f Karler Toplam Anlaml Fark Grupla r aras 1156,850 385 389 4 Sd Kareler ortalam as F 3,361 .,001 a-b P

289,213

Grupla r ii 33130,024 toplam 34286,874

86,052

Post Hoc Tests *p<.05( Tukey) Tablo 13 Ktop Boyutu le Babann Eitim Durumu Arasndaki Karlatrma Baml Deiken Bamsz Deiken I J 0.05 Lise 4.07 Ortalama Fark (I-J) P

KTop ilkokul Mezunu

rencilerin babalarnn eitim durumlar rencilerin kltrel dee amalayan sorular alglamalarnda nemli fark yaratmaktadr. Babas Il olan renciler, babalar lise mezunu olan rencilere gre kltrel d sorulara daha olumlu dzeyde cevaplar vermilerdir. Eitim se rencilerin kltrel deerlerimize ball artmaktadr. Tablo 14 Ktop Boyutu le Annenin Eitim Durumu Arasndaki liki Varya ns Kayna g Karler Toplam Anlaml Fark Sd Kareler ortalam as F P

Grupla r aras

1026,435 384 388

222912,968 .002 a-b a-c

Grupla r ii 33202,804 toplam 34229,239

85,037

Post Hoc Tests *p<.05( Tukey) (a: ilkokul meunu b:yksek lisans c: orta okul) 378 p ile Annenin Eitim durumu Arasndaki iliki oklu karlatrma Bamsz Deiken I_ lkokul J Yksek lisans Orta okul Ortalama Fark (I-J) 4,98 oo2 Jn annelerinin eitim durumlar rencilerin kltrel deerlerimizi lmeyi sorular alglamalarnda nemli fark yaratmaktadr, annesi ilkokul mezunu 'ler, babalar lise mezunu ve yksek lisans mezunu olan rencilere gre erlerimizle ilgili sorulara daha olumlu dzeyde cevaplar vermilerdir. p Boyutu ile Babann Eitim Durumu Arasndaki liki Anova Testi ler m ,551 2,617 "168 Sd 381 385 Kareler ortalam as 516,388

207,251 2,492 .004 Anlaml Fark a-b nu b.yksek lisans ) Stop Boyutu le Babann Eitim Durumu Arasndaki liki oklu a Bamsz Deiken I J .002 ilkokul 9,60 Ortalama Fark (I-J) P

Yksek lisasn

"n babalarnn eitim durumlar rencilerin retmenlerin eitimsel "ini lmeyi amalayan sorular alglamalarnda nemli fark yaratmaktadr, ksek lisasn mezunu olan renciler , babalar lkokul mezunu olan gre retmenlerin eitimsel davranlar ilgili sorulara daha olumlusuz /aplar vermilerdir. "n %52'3 salksz beslenme tarz olarak da adlandrlan fasfood trn tercih ettiklerini, % 47,9'u coca colay sevdiklerini, % 63'9 u ng gibi kot firmalarndan giyindiklerini, 74,5'i bilgisayar ve interneti oyun 379 oynamak ve chat yapmak amac ile kullandklarn, %42,8 i bo z ounluunu disko ,cafe gibi yerlerde geirmekten holandklarn bulgular Amerika'nn btn dnyay ayn iecei ier, ayn ayakkab ve giyer duruma soktuunu ispatlar niteliktedir. Ulusal veya yerel alkanlklarnn yok edilmesi ,ABD'nin kendine benzer gen n amalarnn bizim lkede belirli oranda gerekletii aratrma bu arpmaktadr. Ulus devletlerin kresellemenin olumsuzluklarndan en az dzeyde bilgiyi kullanan, yorumlayan, toplum yaplarnda sorun zen, aratran, birbirlerine ve kltrlerine sayg duyan bireylere ihtiya vardr, bulgular gsteriyor ki, bizim eitim sistemimiz ve sistem iinde retmenlerimizin yukarda bahsedilen bireyleri yetitirmek iin aba klasik eitim modellerini benimsedikleri, rencilerini arat ynlendirmedikleri, hazr bilgileri sunduklar ,teknolojik ara ve ortamnda kullanmadklar ve rencilere rehberlik etmedikleri, en olarak da adlandrlan 21yy da rencileri kendi balarna brakt bulgularyla ortaya kmtr. Aratrma bulgularnda kltrel rencilerimizin %45 orannda sahip ktklar ortaya kmtr, dzeyinin ocuklar zerindeki etkisi de kresellemenin olumsuz y ortaya koymaktadr. Ebeveynlerin eitim seviyesi dk olan bireyler ancak bulunduu ortam ve olumsuzluklar fazla eletirmemektedlrlef eitim dzeyi yksek olan ebeveynlere sahip bireyler kltrne bal iinde bulunduklar olumsuz artlarn farknda olan bireylerdir.

Yarg Grlyor ki, kresellemenin olumsuz etkileri lkemizdeki Amerikan tketim alkanlklar kazanm, onlar gibi beslenen, ien bireyler ortaya km, eitim sistemimiz ve retmenlerimiz bu oluma eitim modellerini uygulamadklar ve rencilerimizi yar d deerlerimize bal kaldklar ve gelenek ve greneklerimizle ou durumuna geldikleri bulgular arasnda en dikkat ekicileridir. Dier bir dikkat ekici ve sorgulanmas gereken bulgu ise, et durumlarnn gelecek nesillere olan etkisidir. Toplumumuzun ihtiyac kltrne sahip kan ve ayn zamanda bulunduu ortamn olumsuzl olup zm getirebilen bireylerdir. Bu noktada ne eitimli olmann olmann bize yetmediini syleyebiliriz olmas gereken tek eyin eitir Kreselleme gerei beraberinde bir belirsizlii getirmektedir. 380 np, kendi kabuuna ekilen bireylerin oluturduu bir topluma sahip olmamak <le karmak ve soyut olaylara somut ve belirgin sonular retebilecek, yeni r yaratacak ve deiimleri kendisine uyarlayabilecek bireylere ihtiya vardr, re bu yetileri de eitim ve retim kurumlarnda yaplmas gereken sayesinde kazandrlabilir. A y Cengi;, Kreselleme, Eitimsel yoksunluk ve Yetikin Eitimi Rjrt Veysel; Kreselleme,Geliim ve Yaklamlar, in Elife; Eitimde Kreselleme nazolu Bayram; Dou-Bat atmas Asndan Globalleme r Emre; Kreselleme ve Kltrel farkllklar erevesinde Ulusal Kltr, n enay; Bilgi Toplumu Olma Yolunda ki Trkiye'de Eitim ,J.A. (2000) Globalizatiion. A critical Introduction. London. Palgrauge. ez Veysel; Kresellemenin Felsefi temelleri, n Mahmut; Kresellemenin Eitim Boyutu 381 VELLERN OKUL YNETCLERNDEN BEKLENTL YasinOZKARA Gazi niversitesi Eitim Fakltesi Snf retmenlii Blm- ANh Giri Toplumsal kurumlarn en nemli elerinden birisi eitim kurumlardr, toplumsal kurumlarn merkezinde yer alr. Okul ise eitim ve retimin bir ortamdr. Eitim program, renci, retmen, ynetici, okul al gere ve evreden oluan eler okulu meydana getirir (Fidan ve E yan sra ekonomik ve sosyal gelimemiz iin son derece nemli bir I eitim alannda da srekli gz nnde tutulmal, eitim sisteminde' hususlar harekete geirilmeli ve tm kurumlarda olmas ger;

kurumlarnda da amalara ulalma dzeyi yani verimlilik deerlendir (Erdoan, 1996, s. 296). Eitilmi insan gcne olan ihtiyacn artmasyla birlikte okullarn Ancak okullarn tek balarna baarl olmalar ve kaliteli renci y zordur. Bu kaliteye ulaabilmek iin velilerin etkin olarak eitim srs gerekmektedir. Gnmzde eitimsel ve sosyal deiimlerin hzlanma gittike daha ok yaknlamasn zorunlu klmaktadr (etinkaya ve Gli amzda ortaya kan gelimeler sonucu, varolan bilgilerin bir yitirmekte bunun yan sra daha nce bilinmeyen yeni bilgilere ulalma yeni ekonomik gelimeler, otomasyon, iletiim teknolojilerindeki hzl teknik alanndaki ilerlemeler hem birey olarak gncel hayatmza ka bizleri, hem de kurum ve kurulular deiime zorlamaktadr" (Kocaba,! Okul yalnzca rencilerin okulu deildir. Okul ayn zamanda evrenin zorundadr. Okul, yaptklarn evreye duyurmal, evre de sorunlarn Bylece okul, aile ve evre ls, ocuun eitiminde ortak bir (Ylmaz ve re, 1997). Okul ve evdeki eitim uygulamalarnn bu kurumlarn ibirliine btnleyen ve sreklilik iinde olmasnn ocuk geliimi asndan ne bilinmektedir. Aileyi ocuklar iin hazrlanan eitim programlarnn grmenin ve aileye ihtiya duyduu rehberlik hizmeti verilmesinin, eitimciye dolaysyla toplumsal hayatmza salayaca yararlar ku; ocuklarn gelime frsatlarnn artmas ocuk iin iki nemli unsur arasndaki tutarlln salanmas ile mmkn olacaktr. Bu da okui-ev ve dzenli bir iletiimle gerekletirilebilir (Baar, 1999). 382 Imak - tol ynetimi anne-baba ve retmen ilikisini yakndan ir. Buj ISte^eni ise okul ynetimin uygulanacak program hakknda karar rett^unun annebabann da etkin bir rol oynamasdr. Okulun ilevi n bir sZ?tmef ^dana getirmek deil, bizzat bireyin kendisini oluturmaktr. I sosvaT S?>n vazgeilmez bir kurumudur. Bu yzden eitimde etkin bir k ist,^Syal / ynetimi, kendisi ile grmekten kanan anne-baba ile enj,j^eyen |kurmak zorundadr. Bylece direkt olmasa bile dolayl ynden Suu tJ, P TJa ifkileri kuvvetlenir (Bursalolu, 1987). nomij -toP Jre' hemen tm lkelerde eitim frsatndan en ok yararlanan "t-ortafi*1 * Vr' Bireysel 9et'ris' en yksek olan yksek retimden lar daRtj3 s pimdir. Oysa bu dzeyde eitim parasz olarak sunulduunda, kard;tcf ^T?/ zellii gz ard edilmi olmakta ve insanlarn, en ok fayda hir h ,a .^delini bu hizmetten faydalanmayanlarn demesi gibi bir ikilem jamu hizmeti olduu, dolaysyla devlet tarafndan cretsiz . Ancak, eitimin retilebilir ve tketilebilir zel bir 'mal' satlabilir ve satn alnabilir olmas gerektii de sylenebilir. eitir?) jmjn if

saliaDliir ve sam anaDir omas gereKig oe soyeneor. el olI ' A'lim'n devlet eliyle de olsa yatrm amac olarak almak isteyenlere 5i d^laraR?ilir. nk kiisel bir kararla dnyaya getirilen ocuklarn eitim n fant=TupUhV'er tarafndan paylalmas dier tketim eilimlerine ters jjr ^ I Ji sra temel eitim sonras kiisel kararla gerekleen eitim mad(^^nUlfn bu karar veren kii ve onlarn ailelerince de paylalmas 'n a'^znda!teme' e9't'mc'en snra paral olmas dncesini destekleyici fak>fc,t- /r|dan olumlu ynde yaanan gelimeler sonucu toplumumuzda yullfci rf' nice,'k ve nitelik asndan hzla artmakta, bu da hizmetin esj .. H miktarda kaynak ayrlmasn gerektirmektedir. Bunun yan sra l,!^""'''n %a, adalet ve sosyal gvenlik gibi dier vazgeilmez ncelikleri de a ' savJJgerilen hizmetin gelimesini salamak iin ilave kaynaklara ihtiya di' r Ven'e ze' okullarn yaygnlamas, desteklemek iin bir ok bu 'T V'et a|Snc|an olduka ilevsel gibi grnmektedir. nk zel ayo^ fV1' renci velilerinin kamunun zerindeki ykn stlenmeleri - OkP1 n. ili adan rahatlatabilir hem de eitim sektr iin yeni kaynaklarn j^alay/^ hizmetlerin genilemesini ve niteliinin artmasn salayabilir u; m ar] mteri olarak istek ve beklentilerimiz artmakta, seici ve daha l,^7\"'"Jre dnmekteyiz. Bu beklenti ve taleplerimizi karlayan veya ^^lerfn kurum ve kurulular, sunduklar rn ve hizmetin kalitelerini ve n ' t-1 ..ynetim biimlerini ve insanlara yaklamlarn deitirmek zorunda irisi mapl?jj(fzde pek ok sayda kurulu, mterilerinin istek ve beklentilerine r' ^bilecek ekilde her eyi yeniden dnmektedir. "nsan ile ilgili J^evapv lumsal yenileme ve deiimi salamak olan eitim sistemindeki -8^c doiays ile onlarn alacaklar ve iletiim iinde bulunacaklar '^crtacap'<' a<?snc'an daha da nemlidir ve ok iyi planlanmaldr" (Kocaba, 383 Her alanda rekabetin artt gnmzde gerek dnyada gerekse Trkl hizmet verdikleri mterilerinin ihtiya ve beklentilerini daha fazla rettikleri eitim hizmetini potansiyel mterilerine (velilere ve re biimde tantmaya ve pazarlamaya alarak kendilerini bir iletme o gayretindedirler. zellikle velilere okul seim hakk tannan ve zel: ' olduu lkelerde okullar, veli ve rencilerin beklentilerine gre yrtt deiikliklere giderek okullarna daha fazla renci ekmeye al lkelerde devlet okullar da bu yarn iindelerdir. rnein Am genelinde zel okula devam eden renci says %10 olmasna kar okullarda bu orann %4.7 snrnda kald ve zel okullarn bu blgede, payn kltemedii, bunda da devlet okullarnn iletilme biiminin gzlenmektedir (Rennie, 1987). Okullarda, okul ynetiminin ve retmenlerin velilerden beklentileri g evde bir nevi retmenlik yapma, devlerini yaptrma, ders al Okullarda yaplan veli

toplantlarnda genellikle, okulun ve retme beklentileri velilere iletilmektedir. Fakat velilerin eitim srecine I bilinmemektedir. Aratrmann Amac Bu aratrmada, Konya il merkezindeki zel ilkretim okullarnda e0tttH velilerinin bu okullar tercih etme sebepleri incelemitir. Alt Problemler 1. Velilerin sosyo-ekonomik zellikleri nelerdir?

2. Velilerin zel ilkretim okullarn tercih etme sebepleri nelerdir? Snrllklar Bu aratrma, 2001-2002 retim yl, Konya il merkezindeki zel il' renim gren rencilerin velilerinin ankete verdikleri cevaplar ile sn Aratrmann nemi Velilerin okul yneticilerden birtakm beklentileri vardr. Bunlarn band iliki kurmas ve bu ilikinin devamnn salanmas gelir. kincisi 0>< ilgilenmek, velilerin de eitimde etkili rolnn olduunun kabullenil!! ebeveynlere yardmc olunmas gelmektedir. Ayrca okul yneticisinin olmas retmenlerin de beklentisidir. Dikkat edilecek baka bir husut' ile ilgili olan balar ne kadar kuvvetli olursa, evrenin beklentileri de; (Bursalolu, 1987). Okulun baars ve verimi, etkin okul aile ibirliine zel ilkretim okullarn tercih etme sebepleri, bu nedenle nemli ol Yntem Evren ve rneklem Bu aratrmann alma evrenini, Konya ili merkezinde bulunan MIHI bal zel ilkretim okullarnda renim gren rencilerin veli' Evrenin byk olmas nedeniyle rnekleme yoluna bavurulmutur. Aratrmann meklemini, Konya ili merkezinde bulunan Milli Eitim 384 8 zel ilkretim okulunda renim gren rencilerin velileri oluturmaktadr. rnekleme, anket formunun uyguland 407 veli alnmtr. Verilerin Toplanmas Bu aratrmada, veri toplama teknii olarak "anket" kullanlmtr. Aratrmaya katlanlarn kiisel zellikleri ve velilerin zel ilkretim okullarn tercih etme sebeplerinin tespit edilmesi amalanmtr. Verilerin zm ve Yorumlanmas Anket sonucunda elde edilen verilerin zm ve yorumlanmas aamalarnda "SPSS" istatistik program kullanlmtr. Veriler "SPSS" istatistik programna

aktarlmtr. renci velilerinin anketteki sorulara verdikleri cevaplarn frekans ve yzde dalmlar alnmtr. Tablo 1: rnekleme Alnan Okullar ve Veli Saylar Okulun ad Veli says

1. Abdullah Aymaz ..O. 51 2. Baak ..O. 3. Dilta ..O. 4. Envar ..O. 5. Genlik ..O. 6. deal ..O. 7. Model ..O. 8. Trmak ..O. Toplam 407 49 51 51 50 54 51 50

BULGULAR ve YORUMLAR Anket Sonularna Ait Bulgular ve Yorumlar Veli Profiline likin Bulgular ve Yorumlar Aratrma kapsamndaki 407 velinin ya dalmna bakldnda: 14'nn (%3,4) 2130 ya, 267'sinin (%65,6) 3140 ya, 116'snn (%28,5) 4150 ya, 10'unuin (%2,5) ise 51 ve zerinde bir ya dalm gsterdii grlmtr. Aratrma kapsamndaki 407 velinin eitim durumlar dalmna bakldnda: 2'sinin (%0,5) okur-yazar olmad, 4'nn (%1) okur-yazar olup ilkokula devam etmedii, 68'inin (%16,7) ilkokul, 40'nn (%9,8) ortaokul, 91'inin (%22,4) lise, 31'inin (%7,6) n

385 Lisans, 116'snn (%28,5) lisans, 33'nn (%8,1) yksek lisans ve 22'sinin (%8, doktora mezunu olduu grlmtr. Aratrma kapsamndaki 407 velinin ocuk says dalmna bakldnda: 45'l (%11,1) 1,160'nn (%39,3) 2,129'unun (%31,7) 3, 45'inin (%11,1) 4 ve 28'inin (%6,8) 5 zeri sayda ocuk sahibi olduu grlmtr. Aratrma kapsamndaki 407 velinin ortalama aylk gelir dalmna bakld 77'sinin (%18,9) 500 milyon TL'den az , 108'inin (%26,5) 501-750 milyon TL ar 93'nn (%22,9) 751 milyon -1 milyar aras, 61'inin (%15)1 milyar - Imilyar 250

milyon aras, 68'inin (%16,7) ise 1 milyar 250 milyon TL'den daha fazla aylk ortalama g sahip olduklar grlmtr. Aratrma kapsamndaki 407 velinin meslek dalmna bakldnda: 72'sinin (%17, memur, 9'unun (%2) ii, 38'inin (%9,3) kamu personeli, 274'nn (%67,3) ser" meslek sahibi, 7'sinin (%1,7) isiz, yine 7'sinin (%1,7) deemekli olduu grlmtr. Aratrma kapsamndaki 407 velinin %53,1'ini oluturan 216'snn "ocuun hayatn nemseyen ve btn etkinliklere katlan", %1,2'sini oluturan 5'inin "oc okul hayatn nemseyen fakat etkinliklere katlmay faydal grmeyen", %43,5 oluturan 177'sinin "Okul hayatn nemseyen fakat etkinliklere katlmak iin zar bulamayan" ve %2,2'sini oluturan 9'unun "Okul hayatn nemsemeyen ve etkinlik katlmayan", bir veli olarak tanmladklar tespit edilmitir. Aratrma kapsamndaki 407 velinin %73'n oluturan 297'si ocuklarnn re grmekte olduu zel ilkretim okulunun veli katlmn, "ocuun eitimi as deerli grp her frsatta veli katlmnn gerekleebilmesi iin aba harcad %2,2'sini oluturan 9'u "ocuun eitimi asndan deerli grmesine ramen veli yz gz olmaktan veya onlarla kar karya gelmekten kandn", %24,i oluturan 101'i ise "Veli katlmn sadece gerekli grd durumlarda organize ett belirtmilerdir. Arlkl olarak veliler, zel ilkretim okullarnda veli katlm ocuun eitimi asndan deerli olduunu dnp, veli katlmnn gerekle iin aba harcamaktadr. 386 Tlbloo 2 Tercih Etne$et>ep| erinin Dzeylerine Ait Frekanslar Ve Yzdeler "NJ W Hr*cih Etme Bu o okulda snf mevcutannm coolmas Bik^can salamas Bu o okuldaki retmen Bu o okulda temel bilgi! itjttiminin verilmesi Bu o okulda tam gn alan M Blk grevlilerininMmasl Bu o okulda psikolojik (tennmann olmas Bu okulun salad sert taklanlarnn iyi olmas U9 okulda tam gn ep veri Silmesi Bu o okulda renim gre IQr&-"encilere dzenli beslenme mk;~annn salanmas Bu okulun fiziki imkanlarnn vgir ve eitli olmas

-rf ercih Etme fi d f % tne f % f s % f % f s % f % f % f % f % f % 2 3 67 4 39

Dzeyleri 5 24 5,9 50 6 16 3,9 31 7 5 1,2 9 2,2 6 1,5 41 8 16 3,9 12 2,9 4 1,0 26 9 7 1,7 9 2,2 3 0,7 18 4,4 85 10 16 3,9 3 0,7 3 0,7 12 2,9 73 T 407 100 407 100 407 100 407 100 407

231 136

f-19,9 33,4 16,5 9,6 S29 71 116 77

TC7.1 17,4 28,5 18,9 12,3 7,6 S240 81 32 17 4,2 115 10 2,5 83 11 2,7 45

^9,0 19,9 7,9 r^ 22 5,4 5 r 1,0 1,2 11 r 1.0 2,7 96 -1,5 6 1,5 44

10,8 28,3 20,4 11,1 10,1 6,4 7 1,7 10 2,5 32 7,9 63 17 4,2 15 3,7 20 4,9 38 24 5,9 29 7,1 44 51 54 87

12,5 13,3 21,4 20,9 17,9 100 56 49 63 100 70 407

13,8 12,0 15,5 24,6 17,2 100 62 81 43 45 68 407

10,8 15,2 19,9 10,6 11,1 16,7 100 65 45 33 35 86 68 16 3,9 65 28 6,9 33 407 100 407 100 407

S 30 54

S" 7,4 13,3 15,5 9,3 S2 7 17 4,2 19 4,7 34 8,4 34 8,4

16,0 11,1 8,1 45 54 82

O 0,5 1,7 14 = 2,7 3,4

11,1 13,3 20,1 16,7 16,0 8,1 34 8,4 36 8,8 47 53 59 100

11,5 13,0 14,5 24,6 100

Met rin zel ilkretim0kulls arn tercih etme sebeplerine ilikin, kendilerine sorulan 10 "Tjnerme, ailelertarafnds sralandnda TABLO 2'deki veriler elde edilmitir. Bu d Be ailelerin zel okullar tercih etme sebeplerinin dzeyleri elde edilmitir. Tercih ebeplerinind^eyieri tTTABLO 3'de verilmitir. 3 Tercih EHneD[jZey|.|' leri "-'- Tercih Etme Tercih EtmiS^m Dzeyleri

f% Bu okuldaki oretmen kadrosunu - Jnun seilerek alnmas Bu okulda "l^tlannn a az olmasl 136 33.4 28.5 28.3 240 59.9

Bu okulun yata,tli remesr1e imkan salamas 116 Bu ukulda lBIIlbi]jiSayar ejtJ itiminin verilmesi 115 Bu okuldaPSkolojdamman|lf1- nn olmas 100 24.6

Do ukulu kuluphane, tiyatro, lol , - konferans salonu, spor tesisleri ve laboratuarlar gibi fiziki imkanlarnSngjn ve e.9^eitli olmas 100 24.6 Bu okulda tamgung|!an p^^lk grevlilerinin bulunmas 87 21.4

Bu okulda <Hjren ren9"*"enc'lere d"26111' beslenme imkannn salanmas 82 20.1 Bu ukuluiMjlai|servis jmkKjlr*-1 kanlarnn iyi olmas BuokuldataIy6jtimveri)n|rt.ri|mes 387 Arlkl olarak hesaplanan tercih edilme ortalamalarna gre; "Bu okuldaki retmen kadrosunun seilerek alnmas" % 59.9, "Bu okulda snf mevcutlarnn az olmas" % 33.4, "Bu okulun yabanc dil renme imkan salamas" % 28.5, "Bu okulda temel bilgisayar eitiminin verilmesi" % 28.3, "Bu okulda psikolojik danmann olmas" % 24.6, "Bu okulun ktphane, tiyatro, konferans salonu, spor tesisleri ve laboratuarlar gibi fiziki imkanlarnn zengin ve eitli olmas" % 24.6, "Bu okulda tam gn alan salk grevlilerinin bulunmas" % 21.4, "Bu okulda renim gren rencilere dzenli beslenme imkannn salanmas" % 20.1, "Bu okulun salad servis imkanlarnn iyi olmas" % 19.9, "Bu okulda tam gn eitim verilmesi" % 16.0, dzeyinde tercih edilmitir. TARTIMA, SONULAR ve NERLER Fndk (1997) tarafndan yaplan bir aratrmada, okul tercihinde rol oynayan faktrler yle sralanmtr; okulun kkl bir kurum olmas, yabanc dil retim dzeyi, e-dost tavsiyesi, Anadolu lisesi ya da niversiteye renci gnderme baars, retim kadrosu, okulun eve yaknl. Bu almada da, e-dost tavsiyesinin ve zellikle eitim kurumuna halen devam eden renci ya da orada alan personelin sylediklerinin ok daha etkili olduu belirlenmitir. Bu aratrmada da Fndk'ya paralel olarak velilerin okul tercihlerinde en fazla nem verdiklerinin, yabanc dil retim dzeyi, e-dost tavsiyesi, retim kadrosu olduu grlmektedir. Ergin (1993) tarafndan bir zel okulda, okul imajn aratrmaya ynelik yaplan bir almada okul tercih sebepleri arasnda en yksek dzeyde seilenler 65 16.0 81 19.9

srasyla; retmen kadrosunun kalitesi (%22), yabanc dil eitimindeki baars (%16), ikinci yabanc dil eitimi vermesi (%16), okulun ynetimi (%13) eklindedir. zel okullarla ilgili yaplan bir imaj aratrmasnda da (1994) okullarn beenisini etkileyen en nemli faktrlerin srasyla; yabanc dil eitimi, niversite snavndaki baar, retmen kadrosunun kalitesi, bilimsel ve teknik olanaklar olduu belirlenmitir (zel Okullar maj Aratrmas zet Rapor, 1994). Hesapolu'nun (1998) yapt zel okullarn reklam almalarn inceleyen bir aratrmada, tantm ve reklam almalarnda zel okullarn, aadaki alanlardaki zelliklerini n plana kararak, renci ve velilerin tercihlerini kendi kurumlar lehine etkilemeye altklar tespit edilmitir. retim kadrosunun nitelii ve eitlilii, ynetici nitelikleri ve okulun ynetim anlay, Bilgisayar, laboratuar, yabanc dil eitimi, internet, ktphane, spor, sosyal etkinlikler ve yatllk gibi alanlarda renciye salanan kiisel geliim olanaklar gibi dier okullardan kurumu farkllatran ynlerin vurgulanmas, yemek, salk, gvenlik ve temizlik gibi okulun fiziksel atmosferinin salkl ve rahat oluuna ilikin bilgiler, 388 - Yabanc dil olanaklar, yabanc dile ilkokulda baland, yabanc dil eitiminde okulda grevli yabanc retmenlerin says, yabanc dil konusunda okulca salanan yurt ii ve yurtd kendini gelitirme imkanlar (Hesapolu, 1998). Bu aratrmada da belirtilen aratrmalarda olduu gibi en yksek dzeydeki tercih sebepleri retmen kadrosunun seilerek alnmas ve yabanc dil renme imkan salamasdr. Sonular Velilerin yalar ynnden, 31-40 yalar arasnda olduu tespit edilmitir. Velilerin eitim durumlar ise sras ile; lisans, lise, ilkokul, ortaokul, yksek lisans, n lisans, doktora, okur-yazar ve okur-yazar deil olduu tespit edilmitir. Ailedeki ocuk saylar ynnden; 2 ocuu olanlar birinci sray, 3 ocuu olanlar ikinci sray, 1 ocuu olanlar nc sray, 4 ocuu olanlar drdnc sray, 5 ve zeri ocuu olanlar ise son sray almaktadr. Velilerin kendilerini tanmlamalar ynnden; kendilerini, okul hayatn nemseyen ve btn etkinliklere katlanlar olarak tanmlayanlar birinci sray, okul hayatn nemseyen fakat etkinliklere katlmak iin zamanlar olmanlar olarak tanmlayanlar ise ikinci sray almaktadr. Ailelerin ortalama aylk gelirleri sras ile; 501 750 milyon TL aras, 751 milyon -1 milyar aras, 500 milyon TL'den az, 1 milyar 250 milyon TL'den fazla, 1 milyar Imilyar 250 milyon TL aras olduu tespit edilmitir.

Meslek guruplar ynnden, velilerde ise, serbest meslek sahibi veliler birinci sray, memur veliler ikinci sray, emekli ve isiz veliler ise son sray almaktadr. zel ilkretim okullarnn veli katlmn alglama biimleri ynnden; birinci srada ocuun eitim asndan deerli grp her frsatta veli katlmnn gerekleebilmesi iin aba harcayan okullar, ikinci srada ise veli katlmn sadece gerekli grd durumlarda organize eden okullar yer almaktadrlar. Velileri zel ilkretim okullarn tercih etme sebepleri ynnden, en fazla tercih edilenlerin srasyla; bu okuldaki retmen kadrosunun seilerek alnmas, bu okulda snf mevcutlarnn az olmas, bu okulun yabanc dil renme imkan salamas olduu, buna karn en az tercih edilenlerin ise bu okulda tam gn eitim verilmesi, bu okulun salad servis imkanlarnn iyi olmas, bu okuldaki rencilere dzenli beslenme imkannn salanmas olduu grlmtr. 389 OKLUZEKAKURAMI ZaferlILDAR Giri oklu zeka kuram, Hovvard GARDNER tarafndan ortaya atldktan sonra; yllafdtf olan ve yalnzca dilsel ve matematiksel zekay n plana karan anlay, kavramna farkl bir adan bakmak durumunda kalmtr. oklu zeka kuran* bireylerin matematiksel zeka, mzikal ritmik zeka, grsel uzamsal zeka, ze dnk zekalara sahip olduu ne srlmtr. Bu kuram (Trk) Eitim sii" henz tam olarak yerlememi olmakla beraber okullarda uygulanabilirlik al merak uyandran ve zerinde aratrmalar yaplan bir kuramdr. Geliimin temel ilkelerinden biri de bireysel farkllklarn varl olduuna gre. yalnzca matematiksel ve dilsel (szel) zeka olarak snrlandrlmamaldr. Buy temel alndnda bireyler farkl zeka trlerine sahip olduu iin bireylerin ald de buna ynelik olarak tam anlamyla gerekletirilmelidir. Mzik eitimi; temelde davran deiiklii oluturma srecine katkda bulunan bir eitim koludur. Bu sebeple mzik retimi yoluyla bireylerin evr etkileimleri ve kiilerle olan iletiimlerinin salkl olarak gereklemesi Mzikal zeka bu anlamda bireylerin domadan nce gelime gstermeye ilk zekasdr. nk yaplan bilimsel aratrmalarda ocuun anne karnnd dinletilen mziklere duyarl olduu ve ileriki yaantsnda bu duyarlln y yansd ortaya kmtr. Mzik dinleme, mzik ile oynama, bir enstrman alma, ark syleme, mzik yaratma, baz mzikleri eletirme vb. davr kazanan birey mzikal evresi ile daha uyumlu hale gelir. Mzikle uyuma, elenme, mzik dinleme, mzik ile renme, mzikle anlama, mzik ile ge salama gibi etkinlikler retim hayatnda rol oynar. Klasik retim yntemleri rencilerin; pek ok bilgiyi akllarnda tutmak ezberlemeleri gerektii anlayn ortaya karmtr. Bu durum ezberledikleri bilgileri abuk unutmalarna ve renilmesi gereken bilgi derslerin ise skc olarak nitelendirilmesine yol amaktadr. Bu balamda Bilgiler dersi szel ierikli

olmas dolaysyla, uygun retim metotlarnn tam uygulanamayaca durumlarda rencileri ezbere sevk eder. Bu durumun kaldrlabilmesi iin Sosyal Bilgiler dersi oklu zeka kuram temel alnarak (farkl) zeka kategorilerine hitap edecek ekilde ilenebilir. Sosyal Bilgiler insan hayatnda gemiten gnmze nemli bir yer tekil eden md sentezlenmesiyle, rencilerin pek ok bilgiyi elenceli ve kalc olarak ren salanaca dnlmektedir. 392 ezlenmesiyle, rencilerin pek ok bilgiyi elenceli ve kalc olarak renmelerinin lanaca dnlmektedir. ver derslerde nite konusu ile ilgili ark ve trklerle rencilerin dikkatlerinin nilen dzeyde toplanmas salanr ve renilen konu pekitirilmi olur (2). yal Bilgiler dersi "Yurdumuzun Blgeleri" nitesi bu ama temel alnarak mzikle etime uyarlanmaktadr. "Yurdumuzun Blgeleri" nitesi; blge, blm, yre ramlarnn retilmesiyle balar ve Trkiye'nin blgelerine ait eitli beeri, nomik ve fiziksel zelliklerin anlatlmasyla devam eder. 7 (Yedi) Corafi blgeye pek ok bilgi okul arklar niteliinde tasarlanm (mzik) melodiler ile elenceli ak rencilere aktarma planlanmaktadr. (oklu zeka yannda disiplinler aras tim yaklamna gre de Matematik, Trke hatta Fen Bilgisi Beden Eitimi terinde de mzik eitimi ile ilikili retim yntemleri kullanlmas etkin renmeyi lama asndan olumlu bir unsurdur). Dou Anadolum'da Hayvanm var, Yam var, Malatya'da yetiir, Bal gibi kayslar. YED BLGE Karadeniz blgemiz aym var fndm var, Amasya'da yetiir, Tatl eki elmalar, Gneydoum bambaka, Fstm var, meyvem var; Diyarbakr'da olur, Koca, koca karpuzlar. Akdeniz blgemizde, Limon Portakalm var, Adana'da yetiir, Beyaz, beyaz pamuklar. Bat Anadolu'mda, zmm var, glm var; sparta'da dokunur, eit, eit hallar. Marmara'm bir cennettir. Peynir var eftalim var; Bursa'mzda dokunur, pek allar,kumalar. Trkiye'miz cennettir Trk'tr onun bekisi Bunu Ata'm sylemi Kyldr efendisi Ige arksna ait szler Trkiye'nin 7 corafi blgesinin isimlerini, her blgede nan birka ili ve bu blgelerin gze arpan zelliklerini iermektedir. adolu Blgesinin buday retiminde ve kei yetitiriciliinde n plana kt, ri'nin pastrma ile nl olduu vurgulanmaktadr.

393 Kayseri'nin pastrma ile nl olduu vurgulanmaktadr. Dou Anadolu Blgesinde hayvancln n plana kt Malatya'nn kays retimiyle nlendii belirtilmektedir. Gneydou Anadolu Blgesinde meyve retiminin younlat anlatlrken, Bat Anadolu'nun zm, gl retimi ve halcln yaygnl ile nltndlfl' vurgulanmaktadr. "Marmara Cennettir" szyle bu blgemizin tarihi doal gzellikleri vurgulanrken Bursa ilinde ipek bcekilii yetitirilmesine bal olarak ipekli kuma refloMO"1 dikkat ekilmitir. Akdeniz Blgesi turungil retimi ile zdeletirilmi Adana'da pamuk yetittricHid' belirtilmektedir. Son olarak lkemizin tm bu zellikleri dorultusunda retilen rnlerde emeifltf1 kyl halknn Mustafa Kemal Atatrk'n bir szyle nemi vurgulanmaktadr. arkdaki szlerden yola klarak hangi rnn hangi blgede arlkl Olar** yetitirildii retilmektedir. Bununla beraber rnlerin younlat blgelerdi IMM*1 zelliklerinden de bahsedilerek rencilerin zihinlerinde yetitirilen rn iklim Mfktf1 btnletirilebilir. EGE adl arkda ise daha zel olarak Ege Blgesinin eitli zellikleri anlatlmal arknn ilk ktasnda zmir Manisa, Denizli Mula illerinin kendi aralarnd Mlf -k iller olduklar belirtilmitir. Yine Ege blgesinde bulunan illerde retilen tarm < f" rnlerinin neler olduu n plana kartlarak bu zelliklerinin mzik yoluyla retilmesi amalanmtr. ({ EGE zmir Manisa yan yana durmu Denizli Mula arkada olmu Ktahya, Aydn, Uak'la Afyon Ege'de karar klm zmir bize pamuk verdi Manisa zmler verdi Aydn'daki incirler Hepimize bir can verdi. Ktahya'daki iplikler Uak'da hal olmular Denizli'deki tezgahta Gzel kuma dokunmular 394 KARADENZ (aradeniz karard da yamurlar yaard sndk ile ay filizi yeillere boyand

Karadeniz kuzeyde Anadolu'nun gl Dalarn, talarn ak bulutlar brd temsi ile palamut uaklar gldrd (aradeniz ua da takalar yzdrd Giresun'un fnd dilerimi doldurdu Rize ile Trabzon'un dzleri ok gldrd aramba'nn selleri bizi ne ok tt jnguldak'n kmr hepimizi stt aradeniz arks burada belirtilen dier arklardan farkl olarak (yrenin) blgenin Jrk zelliine gre dzenlenmitir). (aradeniz arksnda blgenin kltrel zellikleriyle birlikte tarmsal rnler, fiziksel eellikler hatta bu blgede kartlan madenlere de yer verilmitir. Ayrca blgenin iklim rellikleri de belirtilmektedir. LLER ikara, zmir, Gelibolu, Nide, ankr, Bolu Krolu yurdu caeli, Krklareli, Kastamonu hotur suyu Hyarbakr, Gmhane, anakkale ehit yurdu lzelim Burdur, Yeilim Bursa, ok uzak Ar, anldr Urfa |kirda, Amasya, Malatya, Manisa (2) jrsa, Aydn, Sinop, Mu hepsini saymak ah nede ho * * * * ikara ordu, dereleri doldu, Diyarbakr, Mardin gney dounun Gaziantep, Balkesir, Eskiehir, Adyaman rklareli, Sivas ehri, oktur seli Adana'nn jnceli, Yozgat, Zonguldak, Tokat, Nevehir, Mula, Krehir, Rize jirne, Sakarya, Erzincan, stanbul (2) lozgat, Uak, Siirt, Kars kahraman olmu Mara has. 395 ller arks lkemizdeki illerin byk ksmnn isimlerini iermektedir. ller arksnn nemli zellii; blgelerimizdeki ehir isimlerin mzik retim tekniklerine kalnarak "tartnrflarla retimi salyor olmasdr. Belirtilen arklarn sras genelden zele doru hazrlanmtr. Bylelikle Trki (genel) corafi blgelerinin isimlerinden balanarak, Ege ve Karadeniz blge zellikleri belirtilmi son olarak iller arkmzda da blgelerin illeri ve k zelliklerinden bahsedilmitir. NERLER Mzik eitimi ile, retilen bilgilerin kalclnn arttrlmas hedeflenmektedir, balamda zellikle mzikal zekalar ar basan renciler bata olmak zere zekaya sahip fakat baz evresel etkilerden dolay bu zekalarnn geliimi snrl rencilerin geliiminin salanmas hedeflenmitir. Bu hedef baz alnarak m" bilgiye gitmek ilkesine bal kalnmal ve bu ilke n plana karlarak der ilenmesi renme asndan salkl sonular yaratmaktadr.(rnek: Mihver der konular yukardaki ark rneklerinde de verilmitir). Okula gelen ocuklar kabiliyeti asndan farkl dzeylerde bulunur. Kimi ocuklar biraz daha eki bunun sebebi yeteneksizlikten ziyade gemiteki olumsuz deneyimlerdir. Daha nce trk, ark vb. sylerken alay edilen ocuk baka bir yerde bir daha sylemeyebilir.

Bylelikle ocuktaki mzik yetenei gittike kaybolur. Bu duru bertaraf edilmesi iin snf ii mzik almalar ihmal edilmemelidir ki vi kapasiteler krelmesin. Mzik eitimi insanlarda yaratc dnceyi gelitirip bir estetik ve sanat oluturur. Bu yzden ilkretim kademesinde mzik eitiminin zerinde durulman nemlidir. Bu modelle bir ders ve mzik eitim i ie sunulmu olup klasik yntemlerine nazaran daha kalc ve etkili renmelerin gerekle dnlmektedir. KAYNAKA Ildar Zafer, Mzikretimi Ders Notlar Demirci-2001, Yldz Gkay, lkretim Mzikretimi An Yaynclk, Ankara-2002, Pamukkale niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi- 2003 Say:13 Seluk niversitesi Bildirileri. 396 EVRM TEORS LE LGL GRLER Yrd. Do Dr. ZekiAPA YDIN Ondokuz Mays niversitesi Eitim Fakltesi Jean Baptiste Lamarck(1744-1829) Organizmalarn evreye uyum salamak amacyla kazandklar zellikler gelecek dllere aktarlr. Eer bir organ fazla kullanlyorsa, o organ gelimesine devam ederek, daha etkin bir zellik kazanr, kazanlan bu zellik dllere aktarlr. Charles Darwin(18091882) Tm organizmalar, gereinden fazla yavru meydana getirme yeteneine sahiptirler. Bununla beraber elimine edilenlerle populasyonlarda denge salanmaktadr. Bir trn ierisindeki bireyler, kaltsal zellikleri bakmndan farkldr. yi uyum yapacak zellikleri tayan bireylerin ou yaamn srdrr; iyi uyum yapabilecek zellikleri tamayanlar ortadan kalkar. Bylece istenen zellikler kaltsal olarak gelecek dllere aktarlr. evre koullar bir blgede dierinden farkl olduundan zelliklerin seimi her I blgede ve koulda farkl olmak zorundadr. Canllardaki varyasyonlar bu ekilde uzun ' sre saklanabilir ve yeterli bir zaman sreci ierisinde yeni trlere dnebilir. Literatr Evrim konusu renciler iin kavranmas ok zor bir konudur. (Deadman & Kelly, 1978; Brumby, 1979; Bishop &Anderson, 1990; Jimenez, 1992 Demastes, et al., 1995; Settlage, 1995). f

n etkili retim yntemleri dahi rencilerin konuyu tam olarak anlayabilmesi iin etersiz kalmaktadr. (Bishop &Anderson, 1990; Demastes, et al., 1995; Jimenez, 992). iyoloji blmn tamamlam renciler dahil, rencilerin byk ounluu rganizmalarn zamanla evreye adapte olma ihtiyac olduunu dnmektedirler. Bu lnce rencilerin Lamarkian grn etkisinde kaldklarn, ve bunun da Darvvinizmi anlamalarnda engel oluturduunu gstermektedir.(Brumby, 1979; Brumby, 1984; Greene, 1990;). niversite rencileri populasyondaki deiikliklerin nasl olutuunu anlayamamaktadr (Bishop &Anderson, 1990; Blackvvell & Dukes, 2003; Anderson, et al., 2002; Settlage, 2002) 397 Ama niversite rencilerinin Evrim konusunun temel Konularn oluturan trlerin kken, tasma kapasitesi, var olmak iin savam, mutas^ on-en 'y,nm yaj:amaxs, y,rt, etkisi, varyasyon, doal seleksiyon, adaptasyon, p opulasyon genetgve fiziksel deiim ile ilgili grlerini ortaya koymaktr. Saylt niversite rencileri canlln oluumu ve doe*>aki eSitlilik ynnden bir evrim* gr kazanm olmaldr; nk her iki konu c*a evrim teorisi dnda bir gr* aklanamaz. Method 2003-2004 eitim- retim ylnda 19 Mays CJ niversitesi Eitim Fakltesinin F Bilgisi retmenlii, Snf retmenlii, Matema.t|k09retmenlll.ve Fen Fakultesl'r Biyoloji Blm, Fizik Blm, Kimya Blm, Biyoloji Tezsz Yksek Um programlarnda renim gren 3. ve 4. snf olm ak zere toplam 313 ogrenc zerin* uygulanmtr. 9 paralel olmak zere toplam 18 adet oktan se r^eli (two-tier) soru tipi kullanlmtr. Analiz iin ki-kare yntemi kullanlmtr. TRLERN KKEN Bir populasyon belirli bir sre birbirlerir<3en corafik olarak yaltlm populasyonlara blnrse, bir zaman sonra aralarnda iftleme yetene yitirerek yeni bir tr zellii kazanmaya balarla-1"N Soru 1 Soru 13 398 % 138 106 45.2 34.6

Tama kapasitesi Tm canllar ortamdaki saylarn koruyacak matematiksel oranlarn zerinde oalma eilimindedir. Elimine edilen bireylerle bu fazlalk azaltlr ve populasyonlarn dengede kalmas salanr. Doal koullar sabit kaldka bu denge korunur. N Soru 2 Soru 16 % 194 178 63.8 58.1

Var Olmak iin Savam Gerek besin ve yer gereksinmesi ayn olan canl trleri arasnda gerekse normalden daha fazla sayda bireyle temsil edilen populasyonlardaki ayn tre bal bireyler aras nda bi r yaam kavgas vard r. N Soru 3 Soru 10 Mutasyon Canllarn zelliklerindeki deiiklikler genetik mutasyon sonucu olumaktadr. N Soru 4 Soru 12 % 53 49 17 15.9 % 117 186 58.1 60

En yi Uyum Yapan Hayatta Kalr iyi uyum yapacak zellikleri tayan bireyler, yaam kavgasnda, bu zellikleri tamayan bireylere kar daha etkili bir yaam gc gstereceinden ayakta kalr, gsteremeyenler ise yok olur. Bylece bulunduu bireye o koullara en iyi uyum yapabilecek yetenei veren zellikler gelecek dllere aktarlm olur. 399 Populasyon genetii ve Fiziksel Deiim Bir populasyon genotipik ve fenotipik olarak deiebilir; bu deiiklik deiimin gerekletii populasyon yelerinin yapsal, ilevsel, ya da biyokimyasal zelliklerinin doal ya da yapay olarak deitiinin kantdr. N Soru 9 % 174 56.4

Soru 14

192

63.1

Eitim ve Fen Fakltesi iin paralel sorular aras doru cevap oranlar Soru 1 Soru 13 Fen Fak b Itesi m E itim Fak b Itesi (%) Fen Fak b

E p itim Fak b Itesi (%) Itesi (%) 48.1 41 35.1 34

Soru 2

Soru 16 Fen Fak b Itesi <%) E p itim Fak b Itesi m Fen

E p itim Fak b Itesi (%) Fak b Itesi (%) 62.5 65.2 55.4 61.4

Soru 3

Soru 10 Fen Fak b Itesi (%) E p itim Fak b Itesi (%) Fen Fak b

E p itim Fak b Itesi (%) Itesi (%) 40.2 35.5 61.7 57.8

Soru 4

Soru 12 Fen Fak b Itesi (%) E p itim Fak b Itesi (%) Fen Fak b

E p itim Fak b Itesi (%) Itesi (%) 15.8 18.5 15.5 16.3

Soru 5

Soru 18 Fen Fak b Itesi (%) E p itim Fak b Itesi (%) Fen Fak b

E p itim Fak t Itesi m Itesi (%) 86.9 76.4 10.1 7.9

Soru 6

Soru 11 Fen Fak b Itesi (%) E p itim Fak b Itesi (%) Fen Fak b

E p itim Fak b Itesi (%) Itesi (%) 78.2 80.4 66.6 63,1

Soru 7

Soru 15 Fen Fak b Itesi (%) E p itim Fak b Itesi (%) Fen Fak b

E p itim Fak t Itesi (%) Itesi m 45.5 50 400 Soru 9 35 36.4

Soru 14 Fizik (%) Biyoloji m FB U (%)

Biyoloji (%) FB 14 TO B TVL (%) BTVL m Fizik m 53.8 65.7 70.3 Soru 9

35.4 54.5 68.4 92.5 66 Soru 14 E p itim Fak b

E p itim Fak b Itesi m Fen Fak b Itesi (%) Itesi (%) Fen Fak b Itesi (%) 64.7 46.3 67.2 58.2

Paralel sorular iin blmler aras doru cevap oranlar Soru 1 Biyoloji (%) FB Lt (%) BTYL TO 49.3 48.6 59.2 Soru 2 Biyoloji (%) FB U m BTYL TO 64.1 57.8 57.6 Soru 3 Biyoloji (%) FB 14 (%) B TYL (%) 41.5 41.3 59.2 B TYL (%) Fizik (%) 30 BTYL (%) Fizik (%) BTYL (%) Fizik (%) 34 Soru 13 Firik m Biyoloji (%) FB 14 m 26.5

37.1 35.1 62.9 Soru 16 Fizik m

Biyoloji {%>FB 14 m 68.6

68.6 55.8 58.1 62.9 Soru 10 Fizik m

Biyoloji (%) FB 14 to 48

64.1 67.1 70.3

Soru 4 Biyoloji m FB 14 (%) BTVL m BTYL (%) Fizik (%)

Soru 12 Fizik (%) Biyoloji (%) FB 14 m

12.8 18.6 11.1

23.5 7.6

16

7.4

29.4

Soru 5 Biyoloji m FB 14 m B TYL m 83.1 94.5 92.5 Soru 6 Biyoloji m FB 14 (%) BTYL m 88.3 73.6 81.4 Soru 7 Biyoloji <%) FB 14 (%) BTYL (%) 57.3 54.5 55.5 Soru 8 Biyoloji (%) FB L4 (%) BTYL (%) 48 49.3 29.6 BTYL (%) Fizik (%) B TYL (%) Fizik TO 45 B TYL (%) Fizik (%) B T/L m Fizik (%)

Soru 18 Fizik (/) 19.2 Biyoloji (%) FB 14 m -

70.5 14.4 9.3

Soru 11 Fizik m Biyoloji (%) FB L4 (%) 43.1

65.3 76.9 63.5 76.9 Soru 15 Fizik TO

Biyoloji (%) FB L4 m 21.5

46.7 41.8 40.7 Soru 17 Fizik (7.)

Biyoloji m 46

FB 14 m

29.1 48.7 48.6 48.1 Soru 17 Fen Fak b Itesi (%) Fen Fak b Itesi (%) 47.5 46.4

Soru 8 E p itim Fak b Itesi (%) Itesi (%) 60.9 N Soru 5 Soru 18 Varyasyon % 253 28 82.1 9.1 63.5

E p itim Fak t>

Bir tre ait populasyondaki bireylerin kaltsal zellii birbirinden farkldr, yani canl poplasyonlarnn hepsi varyasyon gsterir. N Soru 6 Soru 11 % 244 201 79.2 65

Doal seleksiyon Populasyonda evre koullarna dierlerinden daha iyi uyum yapanlar ve ayn zamanda daha fazla sayda yumurta ya da yavru meydana getirenler seilmi olur. N Soru 7 Soru 15 Adaptasyon Bir blgedeki koullar dierlerinden farkl olduundan, zelliklerin seimi de, koullara gre farkl olur. evrede meydana gelecek yeni deiiklikler, tekrar yeni uyumlarn meydana gelmesini salar. N Soru 8 Soru 17 402 % 130 144 42.4 47 % 146 109 47.5 35.7