29

4
_____________________________________________________________________________________

DALMI YZEYLERDEK KUVVETLER

Kalnl olmayan bir yzeyi gz nne alalm. Sv iine dalm bir yzeyde Arimet Prensipleri geerli olmakla birlikte yzeyinin her iki taraf ayn sv ile doldurulduunda kuvvet olumaz. nk yer deitiren hacim ve svnn arl sfrdr. Bununla birlikte, bir yzeyin iki tarafnda farkl svlar bulunuyorsa veya sv seviyeleri farkl oluyorsa (bir tankn bir levha ile ikiye blnmesi gibi) sv basncnn neden olaca bir kuvvet doacaktr.

4.1 YATAY YZEY

Dalm bir yzeyi etkileyen bir sv kuvveti onun zerindeki svnn arl bulunarak hesaplanabilir. Bu yntem rnek 1.3.te gsterilmitir. Alternatif bir yntem de 2.1 eitlii kullanlarak yzey basnc ve alann arpmyla bulunabilir. Bu yntemler rnek 4.1.de gzden geirilmitir.

ekil 4.1. Bilinen ekillerin merkezlerinin bulunmas

Kuvvetin Yeri Sv basncnn oluturduu kuvvetin etki noktas basn merkezi olarak bilinir. Yatay bir yzey iin basn merkezi, bilinen yzey merkezidir. Yzey merkezi ayn zamanda arlk merkezidir (yzeyin ayn kalnlkta levha metreden kesildiini farzedelim.) ki o yzey bir tel ile aslrsa denge noktasdr. ekil 4.1de bilinen baz ekillerin yzey merkezinin yeri gsterilmitir. rnek 4.1 ap 300 mm olan dairesel levha iinde ya bulunan (BY=0,9) 2,5 m derinlikteki dikey bir tankn tabanna vidalanmtr. Levhaya gelen kuvveti; a) Sv arl yntemi,

b) Basn yntemiyle bulunuz.

30

zm: a) Sv arl ynteminin kullanlmas; Levha zerindeki sv arl = V. .g

F =

0,32 x2,5x0,9.103 x9,81 N 4

= 1,56 kN b) Basn ynteminin kullanlmas; Levha zerindeki basn = .g.h p = 0,9.103 x 9,81 x 2,5 (Pa) = 22,1 kPa

F = p A = 221 x . ,x
= 1,56 kN

0,32 (kN ) 4

ekil 4.2

Kuvvetin Yeri Levha, yatay basn merkezinde olduundan, yzey merkezi dairenin merkezidir. Bylelikle dikey yandaki kuvvetler aaya doru dairesel levhann merkezini etkiler.

31

4.2 YZEY ALTINDAK SIVI

ekil 4.3teki levhay gz nne aln.

ekil 4.3 Yzeyin altndaki sv

Bu durumda sv levha yzeyin altndadr. Bu durumda levha zerinde sv basn kuvveti yok mudur? ayet ekil 4.4te gsterildii gibi sv levhann her iki ynnden etkileseydi kuvvetler eit olabilirdi.

ekil 4.4 Levhann her iki ynnde sv bulunmas

Bylece sv sadece levhann altnda olduunda kuvvet etkisine maruz kalacakt, ayn durum sv basncnn sadece levhann zerinde bulunmas durumunda da geerlidir, ancak zt kuvvetlerin bulunmas durumunda levha kuvvet etkisinde kalmaz (rnek olarak dikey yukar doru, aa doru deil).

32

4.3 DKEY YZEY

ekil 4.5te gsterilen tankn dikey tarafn dnelim. Yan yzeydeki en byk basncn pmax= .g.h olaca aktr.

ekil 4.5 Dikey bir yzeydeki basn Buna ramen, hesaplanan bu basncn yan yzeydeki hesaplanan kuvvet iin geerli olduunu syleyemeyiz; nk bu basn sadece en dipteki basntr, btn yzey boyunca eit deildir. Gerekte yzeyin en stnde basn sfrdr. Bylece basn kuvvetinin bilekesini hesaplamak iin yzey merkezinin dikey mesafesini kullanarak ortalama basnc bulmalyz. Bu basn;
p = . .x g

burada semboln zerindeki izgi ortalama deer anlamndadr. Yan yzeyde bileik kuvvet u formlle bulunur;
F = . .A .x g

(4.1)

Kuvvetin Yeri Bileke kuvveti, sv basncnn derinlikle artna uygun olacak ekilde denge noktasn etkilemelidir. Bir blok ile bir kamann karlatrmal denge noktasnn ekil 4.6.da grmekteyiz. Bileke kuvvet yzey merkezinin bir miktar altna denk gelmektedir. Herhangi bir dikey yzeydeki basn merkezinin yeri
y= x+ k2 x
y

u formlle ifade edilir; (4.2)

33

burada y sv yzeyinden denge noktasna olan mesafedir, x sv yzeyinden yzey merkezine olan mesafe ve k yzey merkezinin dnme atalet yarapdr*. Dikdrtgen iin k = d= dairenin apdr.
12

ve daire iin k =

d , burada l = dikdrtgenin dikey uzunluu ve 4

ekil 4.6 Bir blok ve bir kamann denge noktas

rnek 4.2 Bir dikdrtgen su tank, yan yzeyinden 1 m apnda dairesel bir delie sahiptir. Bu delie cvatal bir kapak yerletirilmitir. Aadaki durumlar iin kuvvetin yerini ve bykln hesaplaynz. a) Su seviyesi deliin zerinde olduunda

b) Su seviyesi deliin 1,5 m zerinde olduunda zm: ekil 4.7den a) x = 0,5m F = .g.A. x = 103 x 9,81 x x 12/4 x 0,5 = 3,85 kN

k deer k =

I formlnden bulunabilir. Burada I = alann atalet momenti ve A ise alandr. A

34

y =x+

k2 x

burada k =

d , 4

k2 =

d2 16

y = 0,5+

12 = 0,625 m 16x0,5

rnek olarak bileke kuvvet yzey merkezinden 125 mm aadadr.

ekil 4.7 b) x = 2m F = .g.A. x = 103 x 9,81 x x 12/4 x 2 = 15,4 kN

y =x+ y = 2+ k2 x burada k = d , 4 k2 = d2 16

12 = 2,031 m 16x2

burada bileke kuvvet levha merkezinden 31 mm aadan etki etmektedir.

rnek 4.3 Bir tankn yan yzeyindeki dikdrtgen delik 900 mm geniliinde ve 600 mm yksekliinde sustal bir kapak ile kapatlmtr. Tank deliin merkezinden 1,5 ykseklikte ya (BY=0,9) ile doldurulduunda kapaa gelen kuvvetin yerini ve iddetini hesaplaynz. Ya yzeyi atmosfer basncna eittir. zm:

35

ekil 4.8.den u eitlii yazabiliriz; x = 1,5 + 0,3 = 1,8m 4.1. eitliini kullanarak kuvvet; F = .g.A. x = 0,9.103 x 9,81 x 0,6 x 0,9 x 1,8 N = 8,58 kN

ekil 4.8

4.2. eitliini kullanarak kuvvetin yeri;

y = x+ k2 x ; k= 12 , k2 = 0,62 12

y = 18+ ,

0,62 = 1817 , m 12 18 x,

Bylelikle, bileke kuvvet ya yzeyinin 1,817m altnda; levha merkezinin 17mm altndan etki eder. rnek 4.4 rnek 4.2.deki problemi ya yzeyinden 20 kPa basn olmas durumu iin kuvve ve yerini tekrar hesaplaynz. zm: Pascal prensibine gre ek basn btn ynlere eit olarak dalr. Ek basn, levha zerinde ek bir kuvvete neden olur. F = 20 x 103 x 0,6 x 0,9 N = 10,8 N Levha zerindeki toplam kuvvet bylece 10,8 + 8,58 = 19,38 kN

36

Bu yzden bileke kuvvetin yeri de deiir; nk 10,8 kNlk kuvvet yzey merkezine gelen basn niform dalr(ekil 4.9.a baknz.). Sv yzeyinden moment alnrsa; 19,38
y y

= 10,8 x 1,8 + 8,58 x 1,817 = 1,808m

rnek olarak bileke kuvvet levha merkezinden 8mm altta etki eder.

ekil 4.9

4.4 EK YZEYLER
Eik bir yzeye gelen kuvvet ve onun yeri hesaplanrken en iyi yaplacak ilem eik yzeyin serbest sv yzeyine mesafesinin llmesidir (ekil 4.10a baknz). Sv duvarna uygulanan basn daima dikey olduundan (ekil 2.2ye baknz) levhaya gelen kuvvetler de ona dik olur. Kuvvetin bykl u formlle bulunur;
F = . .A .x.sn g i

(4.3)

ve kuvvetin yeri;
y= x+ k2 x

(4.2)

37

ekil 4.10 Eik yzey

4.2. forml eik yzeye olan mesafeler x , rnek 4.5

ve k hesaplanarak kullanlr.

ekil 4.11de gsterilen tank iin, 600 mm apndaki kapaa gelen kuvveti ve yerini hesaplaynz.

ekil 4.11

zm: Eik yzeyden llen mesafe; x =2m

38

F = .A.x. s .g in = , x 0x9 8 x 11 1 , 1 x =4 3 k , 1 N 0 62 , x2x s 4 0 N in 5 4

llen eik mesafe;

y = x+ y = 2+ k2 x ; k= d , 4 k2 = d2 16

0,62 = 2,011 m 16 2 x

Burada basn merkezi, yzey merkezinin 1 mm altndadr (llen eik mesafe olarak).

BLM LE LGL PROBLEMLER

4.1 Taban boyutlar 3m x 2m olan bir su tank mevcuttur. Tanktaki su seviyesi tabandan 2m yksekte olduunda; a) Tabandaki kuvvetin iddetini ve yerini,

b) En byk taraftaki kuvvetin iddetini ve yerini hesaplaynz. (a) 118 kN tabann merkezinde ; (b) 58,9 kN ; 1,33m su yzeyinin altnda 4.2 Kapal bir silindirik depo, 3,6m taban apna ve 4m dikey ykseklie sahiptir. 10 kPa buhar basnc altnda tankn ya (BY=0,9) ile doldurulduunda tankn stne ve altna gelen kuvveti hesaplaynz. 102 kN ; 372 kN 4.3 Bir deniz suyu setine set tabanndan 5m geniliinde ve 3,6m derinliinde deniz suyu (BY=1,03) unlar hesaplaynz. a) Sete gelen bileke kuvvet

b) Tabana uygulanan dnme momenti (a) 327 kN ; (b) 393 kNm 4.4 4.3.teki problemi, setin bir tarafnda 3,6m, dier tarafnda 3m deniz suyu olmas durumu iin tekrar hesaplaynz. a) 100 kN ; b) 166 kNm 4.5 400 mm apndaki bir delik ya depolama tanknn n yzeyinde ve cvatal bir levha ile kapatlmtr. Levha zerine gelen kuvvetleri ve onun ya yzeyinden uzakln aadaki durumlar iin belirleyiniz. (Yan bal younluu: 0,93) a) Ya seviyesi, deliin hemen stnde

b) Ya seviyesi, deliin 1,6m stnde

39

(a) 229 N , 250mm ; (b) 2,06 kN , 1,81m 4.6 ekil 4.12de gsterilen tank iin kapak levhasn balayan alt cvatann herbirine gelen gerilme kuvvetini hesaplaynz. 505 N 4.7 Dikey bir su seti 5m geniliinde ve 3m yksekliktedir. Su seviyesi bir tarafta 2,7m, dier tarafta su yoktur. Setin ktlesi 4 ton ve set ile yuva arasndaki srtnme katsays 0,3tr. Seti ykseltmek iin gereken kuvveti hesaplaynz. 92,9 kN

ekil 4.12

4.8 600mm apndaki bir boru basnc 126 kPa (mutlak) scak su ile doldurulmutur. Scak suyun younluu bu artlarda 991 kg/m3tr. Borunun ucundaki kapaa gelen kuvveti hesaplaynz. Ayrca kuvvetin merkezden itibaren yerini hesaplaynz. 7,81 kN ; 8mm merkezin altnda 4.9 2m geniliinde bir suyun bir taraf yatayla 300 a yapmaktadr. Tank derinlii 1i5m olduunda bu taraftaki kuvveti hesaplaynz. Ayrca kuvvet ile serbest su yzeyi arasndaki dikey mesafeyi de hesaplaynz. 44,1 kN ; 1m aada 4.10 ekil 4.13te gsterilen vana iin, vanaya gelen kuvveti ve valf yzeyine gre kuvvetin yerini tanktaki su seviyesi 2m olmas durumuna gre hesaplaynz. 3,75 kN ; 5mm

40

ekil 4.13