18

3
_____________________________________________________________________________________

MANOMETRELER
Dk sv basnlarn hassas olarak lmek iin yaygn bir metot, bir veya birden fazla denge kolonu kullanan piezometre ve manometrelerin kullanlmasdr. Burada eitli tipleri tartlacaktr, gzlenen okumalara gre basnlarn hesaplanmasna rnekler verilecektir. Bir basntaki akkan ak iin nemli bir not, aksine bir durum olmadka boru basncn daima boru merkezindeki basn olarak anlamalyz. Gazlarda younluk kk olduundan boru merkeziyle cidar arasndaki basn fark ok kktr. Svlarda (zellikle byk borularda) bu fark dikkate alnabilir.

3.1 PEZOMETRE
En basit tip sv basnc lme cihaz, alt ve st ucu ak ve bir ucu basnc llecek yere balanan saydam borudan oluan piezometredir. Bir boru iine sv aktnda boruya balant dikey ynde olmal, aksi halde okunan basn hatal olur. Piezometreler sv basnlarn basit ve hassas len aletlerdir, ancak svlarn kullanm uucu, zehirli olmayan dk basnl svlarla snrldr. rnek 3.1 ekil 3.2.de gsterilen piezometre iin aadakileri belirleyiniz. a) Tank giriindeki piezometre basncn

b) Tank tabanndaki basnc c) Gaz ortam basncn

zm: a) Piezometre giriindeki basn = .g.h = 0,78.103 x 9,81 x 0,8 = 6,12 kPa b) Tank tabanndaki basn = 0,78.103 x 9,81 x 0,9 = 6,89 kPa c) Gaz ortam basnc = 0,78.103 x 9,81 x 0,2 = 1,53 kPa (Pa)

19

ekil 3.1 Piezometreler

ekil 3.2

20

3.2 EK PEZOMETRE
llecek basn kk olduu yerlerde, ekil 3.2de gsterilen eik eksenli piezometre ile daha hassas lmler yaplabilir. Borunun merkezindeki basn gzlenen uzunluk x yardmyla aadaki gibi hesaplanr: p = .g.h burada; h = x.sin

ekil 3.3. Eik Piezometre

rnek 3.2 Bir eik manometre i ap 100 mm olan yatay bir borudaki su basncn lmek amacyla kullanlmaktadr. Borunun eimi yatayla 300 ve ada ve grnen uzunluk 350 mmdir (borunun merkezinden llmtr). Borudaki su basncn hesaplaynz. Borunun st ve alt ksmndaki su basnlarn da hesaplaynz. zm: Bu durumda; x = 0,35m =300 = 103kg/m3

h = x.sin = 0,35.sin300 = 0,175 m Borunun merkezindeki basn; p = .g.h = 103 x 9,81 x 0,175 (Pa) = 1,72 kPa Borunun stndeki basn; h = 0,175 0,05 = 0,125 m p = 103 x 9,81 x 0,125 = 1,23 kPa Borunun alt ksmndaki basn; h = 0,175 + 0,05 = 0,225 m p = 103 x 9,81 x 0,225 = 2,21 kPa

21

3.3 MANOMETRE
Manometre, piezometrenin ift borulu veya U borulu kullanlm bir uzantsdr. Her koldan farkl svlar kullanlabilir ve olduka kullanl bir cihaz olup imdi onu gazlarn lmnde kullanacamz gibi svlarn lmnde de kullanlabilir. Ayrca svlar gstermek iin cva kullanlr, onunla daha yksek basnlar lmek iin piezometreler daha uygundur. Piezometreye benzer olarak, manometre balants boruya dik olarak yaplr. Ancak piezometre borunun zerine taklmasna ramen manometrede borunun stne veya altna balanabilir.

ekil 3.4 Manometreler

3.4 MANOMETRE HESAPLAMALARI (gaz veya buhar)

Manometre gaz veya buhar basncnn lmnde, tpk piezometredeki gibi sv kollarndaki basn farkn gsteren h yardmyla kullanlr. nk gaz veya buharlarn younluu ihmal edilebilir.

22

rnek 3.3 Bir cval manometre ekil 3.5de gsterildii gibi bir gliserin depolama tankndaki buhar basncn lmek amacyla kullanlmaktadr. Kollardaki basn fark 256 mm olmas halinde buhar basncn ve ayrca maksimum tank basncn hesaplaynz. Giderinin bal younluu 1,26 ; cva 13,6. zm: Buhar basnc = .g.h = 13,6.103 x 9,81 x 0,256 (Pa) = 34,15 kPa Tank tabanndaki maksimum basn = 34,15.103 + 1,26.103 x 9,81 x 1,3 = 50,2 kPa

ekil 3.5

3.5 MANOMETRE HESAPLARI (sv)

Bir Manometre sv basncn lmek iin kullanld yerde, hem llen svnn nemde gsterge svsnn younluklarnn hesaplanabilir olmas gerekir. Temel prensip herhangi bir yatay seviyede daima statik sv basnc benzerdir. ekil 3.6y dikkatle inceleyiniz. Yatay seviyedeki X-X ve Y-Y arasndaki sol koldaki basn ile sa koldaki basn eittir. nk her iki koldaki seviyeler ayn sv sreklidir. X-x zerindeki dikey seviyede basnlar benzer deildir. nk sv srekli deildir. X-X ara seviyesi hesaplamalar iin ok kullanldr ve bylece referans olmaya balamtr.

23

ekil 3.6 Herhangi bir dikey seviyede X-X ve Y-Y her iki kolda benzer basnldr

rnek 3.4 ekil 3.6da gsterilen manometredeki bir borudaki akan suyun basncn lmek iin cval gsterge kullanlmaktadr. Boru merkezinden cvann referans seviyesine olan X-X mesafesi 400 mm, cvann sa kol seviyesi, referans seviyesinden 220 mm yksektedir, borunun merkezindeki su basncn hesaplaynz. zm: X-X seviyesi esas kabul edilirse; borudaki p basnc (kPa) Sol kol: X-X basnc = p + gh (su) = p . 103 + 103 x 9,81 x 0,4 (Pa) = p + 3,92 kPa

24

ekil 3.7

Sa kol: X-X basnc

= .g.h (cva) = 13,6.103 x 9,81 x 0,22 (Pa) = 29,35 kPa

X-X basnlar her iki kolda eit olmadndan; p + 3,92 = 29,35 p = 29,35 3,92 p = 25,43 kPa

3.6 EK MANOMETRE
Eik manometre kolundaki hesaplama, ayn ekilde kesin olarak dikey ykseklik kullanarak yaplr. Bu durum rnek 3.5'e gsterilmitir. rnek 3.5 Bir su manometresi, ekil 3.8.de gsterildii gibi borudaki kerosenin (BY = 0,78) basncn lmede kullanlmaktadr. Borunun merkezindeki kerosen basncn hesaplaynz.

(su)

ekil 3.8

zm: X-X referans seviyesi kullanlarak aadaki eitlii yazabiliriz; p1 = p2 ; p2 = p3 ; p1 = p3

25

P1 = .g.h (su)

= 103 x 9,81 x 0,15 x sin300 (Pa) = 0,736 kPa

Borunun merkezinde; p = P3 + .g.h (karosen) = 0,736 + 0,78 x 9,81 x 0,2 (kPa) = 2,27 kPa

3.7 DFERANSYEL MANOMETRE

Diferansiyel manometre ekil 3.9da gsterilmitir. Diferansiyel manometre olarak bilinmesinin bir sebebi, fark basncn lmesinden deil, iki noktadaki fark olmasndadr. Bu basn fark akkanlar mekaniinde sklkla kullanlr (rnek olarak ak debilerinin lm).

ekil 3.9 Diferansiyel manometre

Benzer kollardaki sv ykseklii h ayn olduundan ayn kollardaki basn artnda eit olacan dnmemizi gerektirmez. Sol kol: (X-X referans seviyesi kullanlarak) p = P1+ .g.h Sa kol: (X-X referans seviyesi kullanlarak) p = P1+ .g.h

26

burada gsterge svsnn younluudur. P1 + .g.h = P2 + i.g.h P1 P2 = i.g.h - .g.h p1 p2 = ( i - ) g h (3.1)

Bu eitlik herhangi bir yatay diferansiyel manometreye uygulanr ve ilk prensiplerden yola klarak hazrlanabilir. rnek 3.6 inde sv akan bir boru ekil 3.9daki gibi manometreye balanmtr. Gsterge svs olarak cva kullanlmtr ve h ykseklii 226 mmdir. Cva seviyesi boru merkezinden 2 noktasndan 200 mm aada olmas durumunda 1 ve 2 arasndaki basn farkn hesaplaynz. zm: lk prensip kullanlarak; p1 = 1 noktasndaki basn (kPa), p2 = 2 noktasndaki basn (kPa) X-X seviyesi kullanlarak; Sol kol: p = p1 + .g.h (su) = p1 + 9,81 x 0,426 (kPa) = p1 + 4,18 kPa Sa kol: p = p2 + .g.h (su) + .g.h (cva) = p2 + 9,81 x 0,2 + 13,6 x 9,81 x 0,226 = p2 + 32,11 kPa p1 + 4,18 = p2 + 32,11 p1 p2 = 27,9 kPa 3.1. eitlii kullanlarak; p1 p2 = ( i - ).g.h = (13,6 1).103 x 9,81 x 0,226 (Pa) = 27,9 kPa (nceki gibi)

27

Not: Borunun altndaki manometre mesafesi bu yntemde kullanlmaz ve gerekte zm etkilemez.

BLM LE LGL PROBLEMLER

Btn durumlarda cvann bal younluu 13,6 kabul edilecektir. 3.1 Bir borudaki basncn lmek iin piezometre kullanlmaktadr. ayet piezometredeki su seviyesi, boru merkezinden 200 mm yksekte ise, bu noktadaki basnc hesaplaynz. 1,96 kPa 3.2 D ap 200 mm olan bir borudaki sv basncn (BY=1,2) lmek iin piezometre kullanlmaktadr. Piezometredeki sv seviyesi boru d apndan 256 mm zerindedir. Borunun merkezindeki basnc belirleyiniz. 4,19 kPa 3.3 Soru 3.2.deki boru 8 mm cidar kalnlna sahip olsayd, borudaki maksimum ve minimum basnlar ne olurdu? 5,27 kPa ; 3,11 kPa 3.4 Su tayan yatay bir borudaki piezometrenin as 300dir. Piezometre lm 320 mmdir (borunun merkezinden llen). Borunun merkezindeki basn nedir? 1,57 kPa 3.5 Bir dikey piezometre, bal younluu 1,15 olan sv tayan 450 eik bir boruya yerletirilmitir. Piezometre okumas boru merkezinden 424 mm ykseklikte ise aadaki maddeleri belirleyiniz. a) Boru merkezindeki basn

b) Bu noktadan 300 mm aadaki basn c) Bu noktadan 300 mm yukardaki basn (a) 4,78 kPa ; (b) 7,18 kPa ; (c) 2,39 kPa 3.6 Bir cval manometre bir borudaki ya (BY = 0,9) basncn lmede kullanlmaktadr. Referans seviyesi boru merkezinden 300 mm altndadr ve ak kol referans seviyesinden 125 mm sttedir. Borudaki ya basncn hesaplaynz. 14 kPa 3.7 Bir cval manometre bir borudaki akan suyun basncn belirlemede kullanlmaktadr. Referans seviyesi boru merkezinden 245 mm alttadr. Dier koldaki cva seviyesi aadaki deerlerde olmas durumunda borudaki basn belirleyiniz. a) 206 mm merkezden altta

b) 294 mm merkezden altta (a)2,8 kPa ; -8,94 kPa

28

3.8 Bir eik manometre, bir hattaki gaz basncn lmek iin kullanlmaktadr. Ak kol yatayla 300 eimlidir ve eik koldaki okunan deer referans seviyesinden dikey olarak 135 mm uzaklktadr. Gaz basnc nedir? 662 Pa 3.9 ekil 3.10da gsterilen tank iin hava ortam basnc belirleyin ve en byk tank basnc hesaplaynz(tabanda). 3,41 kPa ; 18,8 kPa 3.10 ekil 3.9da gsterildii gibi diferansiyel manometre bal bir borudan kerosen olmaktadr. Su gsterge svs olarak kullanlmakta ve su seviyesi boru merkezinden 1 noktasnda 570 mm ve 2 noktasndan 350 mm aadadr. 1 ve 2 arasndaki basn farkn belirleyin. Kerosenin bal younluu 0,78 alnacaktr. 475 Pa 3.11 Problem 3.10daki hesaplamalar borudan su akmas ve gsterge svs olarak cva kullanlmas durumunda tekrarlaynz. 27,2 kPa