ANKARA NIVERSITESI MHENDISLIK FAKLTESI KIMYA MHENDISLIGI BLM

STAJ RAPORU

IMENTO RETIMI
(BASTAS IMENTO FABRIKASI)

Adi ve Soyadi: Ali DOGAN Numara : 03291256

Stajin Baslangi Tarihi : 21.01.2008 Stajin Bitis Tarihi : 18.02.2008

Raporun Teslim Tarihi : 07.04.2008

1. KURULUS HAKKINDA BILGILER

Bastas imento Fabrikasi Ankara Samsun karayolu 35. kilometrede bulunmaktadir. 28.07.1967 tarihinde kurulan fabrika 1970 yilinda retime baslamistir. Fabrika, Trkiye`nin halka aik ilk anonim sirketlerinden biridir.[1] Fabrikanin kurulus sermayesi 36 YTL dir. Isletme sermayesi yetersizligi nedeniyle sermaye nce 1969 yilinda 54 YTLna 1970 yilinda 72 YTLna daha sonra 1976 yilinda 108 YTLna 1983 yilinda da 270 YTLna ikartilmistir. 1991 yilinda fonlardan ilave ile 112 kat artan sermaye 30.510 YTL olmustur.1994 yilinda ise 10 kat bedelli 3 kat bedelsiz artirimla 427.140.-YTL. 1999 yilinda 2,5 kat bedelsiz artirimla esas sermayemiz 1.494.990.-YTL si olarak son seklini almistir. TL olarak son seklini almistir. Kurulus kapasitesi 500.000. Ton/ yildir. 1996 yilindan itibaren 5 yillik bir program erevesinde yeni bir yatirim hamlesi baslatilmistir. Bu yatirimlar zaman iinde daha rantabl daha agdas bir zemin zerine oturtulmak zere yenilenerek artan bir kapasiteyi hedef semistir. Ayrica 1997 yilinda sirket Trkiye`de ilk kez ED raporunu alan kurulus olmustur.Fabrikada toplam 189 personel alismakta olup bu personelin 152 si imento mstahsilleri, isverenleri sendikasiyla Trkiye imse is sendikasi arasinda iki yilda aktedilen toplu is szlesmesine dair sendikali personel olup 37 personel ise isveren vekili pozisyonunda kapsamdisi (sendikasiz) personeldir. Fabrikada alisan personelin nvanlara gre dagilimi ise; 12 mhendis, 10 teknisyen, 1 ustabasi, 25 usta, 2 postabasi, 1 bas laborant, 2 laborant, 35 idari personel ve 101 isiden mtesekkildir.[1]

2. KURAMSAL BILGILER
2.1 imentonun Tanimi
imentolar CaO, SiO2, Al2O3, Fe2O3 ve az miktarda MgO ihtiva eden uygun hammaddelerin klinkerlesme sicakligina kadar yakildiktan sonra ali ile ve gerekirse baska maddelerle de karistirilarak toz halinde gtlmeleriyle elde edilen hidrolik baglama vasitalaridir.[2] imento veya ali ilave edilmemis hali olan klinkerler esitli minerallerin teskil ettigi kompleks bir bilesiktir. Hammadde gibi CaO, SiO2, Al2O3, Fe2O3 ve MgO nun homojen bir karisimi degildir.[3] Klinkerleri teskil eden minerallerin en nemlileri: Trikalsiyum silikat (C3 S) Dikalsiyum silikat (C2S) Tirkalsiyum alimnat (C2 A) Tetrakalsiyum almna ferrit (C4AF) imento da bu bilesenlerden baska serbest (CaO), MgO, SO 3 ve ok az miktarda erimez kalinti denen birtakim maddeler mevcuttur.[3]

2.2. imento esitleri

2.2.1. Portland imentolari imentonun en bilineni ve en ok kullanilani Normal Portland imentosu (NP) dur. Portland imentolarinin bir miktar ali tasi (CaSO 4.2H2O) ile beraber ince gtlmesi neticesinde elde edilen hidrolik baglayici bir maddedir. Portland imento klinkeri, kirele silis, demir oksit, mangan oksit ve az miktarda magnezum oksitin yksek bazik bilesiklerinden meydana gelmistir.[2] Klinker, ince gtlms ve iyi karistirilmis hammaddelerin minimum sinterlesmeye kadar pisirilmesiyle elde edilir.[2] 2.2.2. Beyaz Portland imento (TS 21): Yapisi NP gibidir. Fakat ilkel madde olarak kalker yerine saf mermer, kil yerine kaolen, yakit olarakta fuel-oil kullanilir.[3]

2.2.3. Trasli imento (TS 26): Portland imentosu klinkerine %30-40 puzzolon katilarak elde edilir. Bu sekilde katkili imento hidrotasyon isisi az ve geirimsiz betonlar verir. Puzzolon iindeki aktif maddeler imentodaki serbest CaO ve zamanla hidrotasyon sonucu aiga ikan kirele birleserek zellik kazanir, bu sebeple trasli imento sonradan daha ok dayanim kazanir.[2] 2.2.4. Demir Portland ve Yksek Firin imentosu (TS 20) Her ikisi de NP klinkerine gtlrken granle olmus yksek firin curufu katilmak suretiyle yapilir. Yalniz curuf oranlari farklidir. Alkali ve deniz sularina karsi dayaniklidir.[2] 2.2.5. Demir imentosu (Ferrai imentosu) Ilkel madde iine yanmis demir ilave edilir. Italyan Prof. Ferrai tarafindan bulunmustur. imentoda ki btn Al 2O3 fazla demir ilavesiyle CuAF olarak baglanir. Slfat dayanikliligi fazla, rtresi az bir imentodur.[2] 2.2.6. Petrol Kuyusu imentosu Prizi geciktiren katki ve Al2O3n tamamini baglayacak Fe2O3 ilavesiyle elde edilir. Petrol sondajlarinda elik boru ile kuyu cidari arasindaki boslugun doldurulmasi iin yapilan imento enjeksiyonlarinda kullanilir. Bu imento yksek isi ve basin sartlari altinda en az saat sre pompalanabilme zelliginde olmalidir.[3] 2.2.7. Uucu Kl Havi imentolar (TS 640) Termik santral artigi kllerin klinkere katilmasiyla elde edilir. Hidrotasyon isisi dsk, geirimsizligi mevcut, slfatli sulara mukavim bir imentodur. Ktle betonlari dkmeye elverislidir (Baraj insaatlari). Gayet az su kaldiran bir imentodur. Bu sebepten islenmesi kolay olmakta ve beton rtresini byk lde azaltmaktadir.[3] 2.2.8. Melez Baglayici (TS 22) Hidrolik maddeler ile (su altinda sertlesebilen) klinkere %30 beyaz kire ve ali ilavesi ile elde edilen maddeye melez baglayici denir. Mukavemeti dsk yapiskanligi fazladir. 2.2.9. Alminli imento Esas bilesenleri aluminatlar olan bir imentodur. Al 2O3 / CaO orani 0,85-1,3 oraninda degisen bir ham karisim 1425 0C de klinkerlestirilerek elde edilir. Iinde C2A ve serbest CaO bulunmaz. Bu sebeple slfatlara ve kimyasal etkilere karsi dayaniklidir. ok sratle sertlesir. Kisin sogukta beton dkmeye elverislidir.[2] 3

2.2.10. Geirimsiz imento Iine alminyum stearat katilmis imentodur. Su emme ve geirmenin nlenmesinde kullanilir.[4] 2.2.11.Genisleyen imento NP ye slfoalmnat gibi genisletici bir madde ile curuf gibi durdurucu bir madde katilmis imentodur.[4] 2.2.12. Hava Srklenmis Portland imentosu Iine hava srkleyebilen bir madde (ntralize edilen ve suda eriyen tabii reineler, slfatli maddeler, yaglar vs.) ilave edilmistir. Donmaya karsi mukavim oldugundan islenebilme zelligine haizdir.[4]

2.3. imento Hammaddeleri

imento yapiminda kullanilan ana ham maddeler: i) ii) iii) Kil Kalker Marn, olmak zere esittir. 2.3.1. Kil Kil, yerbilimciler tarafindan killi kaya ve killer olarak iki anlamda kullanilmaktadir. Bu aidan kil minerallerinden olusmus kayalar olarak tanimlandigi gibi bazi kaynaklarda tane boyutlari 2 mikrondan daha kk paraciklardan olusmus kayalar veya keller olarak da tanimlanmaktadir. Kil minerallerinin temel zelligi kimyasal bilesimlerinde Al 2O3 bulunmasi ve sulu alminyum silikatlardan meydana gelmis olmasidir. Demir, alkaliler ve alkali topraklarda degisik miktarlarda yer almaktadir.[5] imento hammaddesi olarak kullanilacak killerde mineralojik ve kimyasal zellikler yani sira homojenligi de ok nemlidir. Killerin kimyasal analizinde Al 2O3, SiO2, Fe2O3, CaO, MgO, K2O, Na2O, SO3 ve kizdirma kaybi % miktarlarinin tespit edilmesi gerekir. Mineralojik analizlerinde ise kil minerallerinin disinda bulunan safsizliklari olusturan unsurlar ve bunlarin % miktarlari saptanir. imento yapiminda kullanilacak kilin kimyasal bilesiminde Al2O3/Fe2O3 orani 2/1 civarinda olmasi, SiO2 % miktarinin belirli bir st sinirda kalmasi ve alkali oksitlerin miktarinin %1in altinda olmasi istenir.[5]

2.3.2. Kalker % 100 safliktaki kalker kalsiyum karbonat olarak ifade edilir. Kalsiyum karbonat dogada genis olarak bulunur. Kalker hayvan kabuklarinin jeolojik aglardan beri birikmesi neticesi olusmustur. Kalkerin en saf sekli beyazdir. Killi maddeler ve demir bilesikleri kalkerin rengini degistirir. Kalkerin en saf sekilleri kalsit ve aragonittir.[5] Kiretasi: Kimyasal bilesiminde en az % 90 CaCO3 bulunan kayalara kalker yada kiretasi adi verilmektedir. Ayrica kiretasi ifadesi, kimyasal bilesiminde % 90a kadar CaCO3, minerolojik bilesiminde ise % 90a kadar kalsit ieren kayalar iin de yerbilimciler tarafindan kullanilmaktadir. Kalsit ve aragonit, kalsiyum karbonatin iki ayri kristal sekli olup, teorik olarak % 56 CaO ve % 44 CO2 ierir. Kalkerin sertlik derecesi 3, zgl agirligi 2.5-2.7 gr/cm3 arasindadir. Kalkerlerin en ok ierdikleri ve teknolojik zelliklerini imento sanayinde yansitan kil, kalsiyum ve magnezyum karbonat % miktarlarina gre yapilan ayirim ve siniflama olarak birok lkede kullanilan isimlendirme lkemizde de kullanilmaktadir.[5] imento Sanayi alaninda hammadde veya dzenleyici olarak kullanilacak kalkerlerin kalitesinde, ierdikleri yabanci unsurlardan olusan safsizliklarin durumu dogrudan etkili olmaktadir. imento ierisindeki safsizliklarin gerek klinker ve gerekse imentoda bulunan miktarlarini sinirlayan norm ve standartlar mevcuttur. Bu normlara bagli kalinarak retilen imento tipi ve kalitesi her lkede genel olarak kabul edilmekte ve uygulanmaktadir.[5] 2.3.3. Marn Iinde silis, killi maddeler ve demir oksit bulunan kalkere marn denir. imentoyu teskil eden ilkel maddeler: kire, silis, alminyum oksit, demir oksit olduguna gre saf kalkerden ziyade CaCO3 ve killi maddelerin tabii bir karisimi olan marn ham madde olarak daha elverislidir. Ideal marn; imento imalatinda istenen oranda oksit ihtiva edenidir. nk tabii karisim suni karisimdan daha homojendir. Bu sebepten dolayi daha kolay piser ve dolayisiyla dner firinlarda kalori tasarrufu saglar. Marnlar kalsiyum karbonat ve killi maddelerin ayni zamandaki kelti tesekkl sonucunda olusmus tortu taslaridir. Kalkerden daha yumusak olan marnin sertligi ihtiva ettigi killi maddelerin miktari ile orantilidir. Killi madde miktari arttika marnin sertligi de dser.[5]

Tablo 1: imento Hammaddeleri Ihtiva Ettikleri CaCO3 Miktarina Gre Siralanmasi[4] Hammadde adi Mermer Kiretasi (Kalker) Kalkerli Marn Marn Killi Marn Marnli Kil Kil % CaCO3 99-100 90-98 75-90 40-75 10-40 2-10 0-2

Dzeltme maddeleri (yardimci maddeler): imento hammaddesinde olmasi gereken bir kimyasal madde yeterli miktarda bulunmuyorsa bu karisima dzeltme maddeleri ilave edilir. Silis miktarini arttirmak iin; kum, silisli kil, diatome topragi v.s. Demir oksit miktarini arttirmak iin; demir cevheri veya yanmis pirit kl katilir.

2.4. Endstride imento retimi

imento endstrisi esitli hammaddelere dayanan bir endstridir. O nedenle bir fabrika kurulmadan nce hammadde kaynaklarinin ok iyi ett edilerek degerlendirilmesi gerekmektedir. imento sanayinde imento retimi, ana kisimdan olusmaktadir: 1. Hammaddelerin paralanmasi, kirilmasi ve gtlmesi, 2. KIinker retimi, 3. Klinkerin gtlmesi, mineral katkilarinin ve alitasinin ilavesi, Kalkerli ve killi hammadde karisimi, ekseni etrafinda yavasa dndg iin dner firin adi verilen ve yaklasik olarak % 3-4 egimle yatay olarak yerlestirilmis silindir seklindeki firinlarda, 1350 - 1450C civarinda pisirilirler. Dner firindaki hammaddeler, uygulanan sicakligin etkisiyle, meydana gelen kimyasal olaylar sonucunda klinker adi verilen rne dnsmektedir. Dner firin ierisindeki tm reaksiyonlar isi islemiyle meydana gelmektedir. Kire, almin, demir ve s ili s bilesimli hammaddelerin uygun oranda karistirilip yksek sicaklikta, sinterlesmeye kadar (1350-1450C) pisirilmeleri sonucunda elde edilen rne "klinker" adi verilmektedir. Dner firindan ikan klinker sogutulduktan sonra, toz gibi ince bir sekilde gtlr. Klinkerin gtlmesi esnasinda % 2 S0 3 ye esdeger miktarda alitasi eklenerek gtme islemi birlikte yapilir. Elde edilen rne portland imentosu adi verilir.[4] 6

3. IMENTO SEKTR
1995 yili itibariyle, Avrupa imento reticileri arasinda Italya ve Almanyanin ardindan 3. ve Dnya imento reticileri arasinda 10. lke durumunda olan Trkiye, 1996 yili tahmini verilerine gre de, Avrupa imento retici lkeleri arasinda 1. dnya lkeleri arasinda 8. sirada yer almaktadir.[3]

lkemizde imento retimi 1911 yilinda 20.000 ton/yil kapasiteli bir fabrikanin faaliyete gemesi ile baslamistir. Fabrikalarin kurulus yerlerinin askeri blgelerde olusu, lkenin 1. Dnya Savasindan yipranmis olarak ikmasi, dnya ekonomik krizinin etkisinin Trkiye zerinde de grlmesi ve devletin bu sanayi koluna mdahale ve yardim etme imkanini bulamamasi, imento sanayinin 1925 yilina kadar bir gelisme gstermesini nlemistir.[3] Cumhuriyetle birlikte lkemizde yeni fabrikalar devreye girmis, bir taraftan retim artarken, diger taraftan artan imento talebini karsilamak zere ithalat devam etmistir. 2.Dnya Savasinin dnya ekonomik krizine yaptigi etkiler, Trkiyede de hissedilmis ve insaat sektr bu yillarda bir duraklama yasamistir. 1950li yillarda zel sektr ihtiyacinin karsilanmasi ve baslatilan yatirimlarin aksamadan yrtlebilmesi iin zel sektr kuruluslari yaninda, devlette yeni imento fabrikalarinin insasina baslamistir.[3] 1953 yilinda Trkiye imento Sanayi TASnin (ISAN) kurulmasi ile Trk imento Sektr hizli bir gelisme gstermis, retim artmis, ancak tketim yurt ii retim ile karsilanamamis ve 1957 yilina kadar ithalat devam etmistir. Yatirimlarin bir program ve plan dahilinde yapilmaya baslandigi 1963 yilini takip eden yillarda imento ihtiyacinin karsilanmasi iin yatirimlarda ge kalinmis, 1960da Trkiye bir miktar imento ihra edebilir duruma gelmisse de, 19631970 yillari arasinda tekrar ithalata devam etmek mecburiyetinde kalinmistir. 1967 yilindan itibaren devreye giren zel ve kamu sektrne ait yeni retim tesisleri sebebiyle, 1970 yilindan itibaren retim fazlasi ortaya ikmis ve ihracata ynelinmistir. 1950 yilinda 400.000 ton civarinda olan imento retimi 1970 yilinda 6,3 milyon tona ykselmistir. Ihracat olanaklarinin dogmasi ve dnya piyasasinda imentonun deger kazanmasi, ayrica yurt iinde tekrar yatirimlarin baslamasi, 1972 yilindan itibaren tekrar yeni fabrikalarin kurulmasini tesvik etmis ve retim 1979 yilinda 13,8 milyon ton olmustur. 1980 yilinda insaat sektrnde baslayan duraklamanin 1981 yilinda da agarlasarak devam etmesi imento fabrikalarinda asiri stoklarin birikmesine sebep olmus ve bu durum retimlerin kisilmasini ve bir kisim fabrikalarda retimin durdurulmasini gerektirmistir. Bu durumu dzeltmek iin devlet ihracati zendirici tedbirler almis, imento reticileri gerek 7

asiri stoklari eritebilmek ve gerekse maliyetlerini dsrmek iin tam kapasite ile alismayi saglamak maksadiyla byk lde ihracata ynelmistir.[3] 1984 yilinda yapilan yasal dzenlemeler sonucu, Etibank ve Smerbankin bazi fabrikalarini da devralan ISANin unvani ITOSAN olarak degismis ve hizmet alani genislemistir. 1984 yilinin 2. yarisindan sonra Trkiye de imento tketiminde byk bir artis baslamis ve bu artis 1980-1983 yillari arasindaki duraklamayi telafi edecek sekilde 1989 yilina kadar devam etmistir. Bu dnemde meydana gelen i talep artisi Trkiyenin ihracattaki etkinligini kademeli olarak azaltmis, te yandan 1986 yilindan itibaren bazi blgelerde nemli miktarlarda imento ve klinker ithalati yapilmasi mecburiyetini dogurmustur.[2] Trkiyede imento sektr, 1989 yilinda baslayan yeniden yapilanma sebebiyle grnm degistirmis, 1989 yili 2. yarisinda kamuya ait 5 fabrikanin bir yabanci gruba (Ciment Franais) satilmasi ile de, sektre yabanci sermaye girisi baslamistir. 1992 sonu itibariyle kamuya ait 11 imento fabrikasi daha zellestirilmis, 1992-1996 yillari arasinda ise 2 fabrika disinda diger fabrikalar da zellestirilmistir. 1997 yilinda diger 2 fabrikanin da zellestirilmesi sonucu, imento sektrnn tamami zel sektre ait hale gelmistir.[3] Gnmzde baslica 5 yabanci grubun Trk imento Sektrnde sermayesi bulunmaktadir. Bunlar: Heidelberger Zement/CBR, Itali Cementi Group, Lafarge Coppee, Ciment Vicat ve Cementir firmalaridir. Tablo 2. Trk imento standartlarinda bulunan imentolar[5]
TRK IMENTO STANDARDINDA BULUNAN IMENTOLAR TS NO TS 19 TS 20 TS 21 TS 22 TS 26 TS 640 TS 809 TS 3646 TS 10156 TS 10157 TS 12140 TS 12141 TS 12142 TS 12143 TS 12144 SEMBOL P C BP M T UK SS EY K SD PL PSF KZ PK PZ IMENTO ISMI Portland imentosu Yksek Firin Curuflu imento Beyaz Portland imentosu Har imentosu Trasli imento Uucu Kll imento Sper Slfat imentosu Erken Dayanimi Yksek imento Katkili imento Slfata Dayanikli imento Portland Kalkerli imento Portland Silika Fme imento Kompoze imento Portland Kompoze imento Puzolanik imento

3.1. retim
imento retimi jeoloji, kimya, fizik, termodinamik, fiziksel kimya gibi ok degisik bilgilerin birlikte kullanilmasini gerektirir. Ana hatlari ile retim asamalari; hammadde retim ve hazirlama prosesi, pisirme prosesi ve imento gtme ve paketleme prosesi olarak ifade edilebilir.[1] Tablo 3: imento retimi (ton)[1] I Dogu G.Dogu

Yillar Marmara Ege

Akdeniz Karadeniz

Anadolu Anadolu Anadolu

TOPLAM

1990 7.934.887 3.289.149 3.972.938 2.452.287 3.984.039 812.320 1.969.896 24.415.516 1991 8.781.749 3.609.416 4.109.117 2.760.219 3.999.214 917.518 2.083.336 26.260.569 1992 9.854.939 4.052.204 4.095.769 3.006.376 4.437.990 964.243 2.195.808 28.607.329 1993 10.555.575 4.186.754 4.036.991 3.415.914 5.634.503 1.077.482 2.458.532 31.365.751 1994 10.262.597 4.223.667 4.045.883 3.382.725 4.649.679 989.337 1.965.345 29.519.233 1995 11.599.332 4.355.751 4.453.206 3.973.432 5.197.730 1.043.114 2.520.825 33.143.390 1996 11.675.563 4.687.340 4.798.772 4.498.101 5.495.885 1.059.355 3.017.933 35.232.949 1997 11.695.033 5.129.695 5.574.514 4.164.533 5.678.501 1.279.620 2.512.959 36.034.855 1998 11.505.882 4.952.491 5.789.989 4.795.240 6.218.554 1.351.627 2.874.278 37.488.061 1999 10.564.756 4.743.054 5.250.117 4.297.749 5.669.679 1.379.241 2.909.138 34.813.734 2000 10.447.340 4.735.952 5.356.079 4.675.421 6.133.679 1.650.173 2.953.871 35.952.515 2001 8.109.979 4.294.975 5.157.849 3.279.445 5.161.322 1.456.637 2.498.847 29.959.054

Tablo 4: Dnya imento retimi, 103 ton[1] LKELER 1996 A.B.D. Brezilya in Misir Fransa Almanya 20.000 40.000 19.000 37.000 80.000 26.000 33.721 91.938 59.796 27.548 26.600 27.632 21.522 36.000 36.035 80.818 34.597 1997 84.255 38.096 1998 85.612 43.000 1999 87.777 40.270 2000 89.510 39.208 2001* 91.100 40.000

490.000 492.600 513.500 573.000 583.190 595.000 19.203 19.500 36.610 85.000 22.000 35.000 81.328 46.791 27.744 26.726 27.943 19.538 30.000 38.200 22.000 19.527 38.099 90.000 24.000 36.000 80.120 48.157 29.413 28.400 30.800 18.283 34.500 34.403 24.143 20.000 38.000 95.000 27.789 36.000 81.300 51.225 31.677 32.400 30.000 18.500 32.000 35.825 22.000 21.000 40.000 100.000 28.000 36.000 82.000 52.000 30.000 35.000 30.000 18.500 32.000 36.000

Hindistan 76.220 Endonezya 25.000 Italya Japonya Kore Meksika Rusya Ispanya Taiwan Tayland Trkiye Diger lkeler DNYA 34.000 94.492 57.334 22.829 27.800 25.157 21.537 35.000 32.500

367.280 379.000 360.000 375.000 330.000 340.000

TOPLAMI 1.485.000 1.515.000 1.520.000 1.600.000 1.600.000 1.650.000

10

3.2. Dis Ticaret Durumu

Tablo 5: imento ihracati, ton [1] 1999 Yili retim Miktar, ton Klinker imento - Beyaz Portland imento (Ambalajli) - Beyaz Portland imento (Dkme) Gri Portland 206.664 9.686 263.013 11.875 174.358 6.733 229.115 10.697 165.197 8.832 186.342 10.656 172.372 11.242 202.167 13.282 197.139 12.938 1.097.393 3.319.865 Deger, $ 30.392 2000 Yili Miktar, ton 2.111.623 Deger, $ 55.291 2001 Yili Miktar, ton 3.234.586 Deger, $ 84.446 172.295

125.407 4.412.942

155.038 4.899.868

imento (Ambalajli) Gri Portland

imento (Dkme) imentolar imento Sektr Toplami Diger

2.657.467

91.059

3.746.445

119.249 4.308.963

140.638

54.247

2.723

36.120

1.800

33.066

1.330

4.417.258

155.799 6.524.565

210.329 8.134.454

256.741

3.3. 2000-2010 Yillari Hedefleri

Trkiyenin dnya leginde imento hammaddesi rezervleri mevcuttur. Blgede rekabet edebilecek dnya leginde bir imento sektr yaratmak amaciyla yeterli, srekli ve ucuz hammadde retimi saglamak hedeflenmelidir.[1] Bunun iin: Ucuz ve bol hammadde retimi: lkenin hemen hemen tm cografi blgelerinde hammadde bol miktarda vardir. Bu hammaddenin, metropollerin, ucuz enerji merkezlerinin yada byk limanlarin civarinda dsk maliyetle retilmesi nem kazanmaktadir.[1] 11

Ucuz ve bol yakit: lkemiz linyit rezervleri imento retiminde kullanabilmelidir. imento sanayisinde her tr linyiti evre kirliligine neden olmaksizin kullanmak mmkn olmakla beraber, fiyati byk nem kazanmaktadir. imento sanayisinin gelismesini saglayacak fiyatta linyit verilmesi iin kmr retim teknolojisini gelistirme ve nakliye maliyetlerini dsrme konusunda sektre destek saglanmalidir.[1] Ucuz nakliye: Ihracat amali imento retiminin byk limanlarin evresinde kmelenmesi ve ucuz linyit retim noktalarina yakin olmasi gereklidir.[1] Alt yapi: Devletin liman yeri gstermesi yatirimlarin tesviki iin yeterli olacaktir. Sermaye: Yabanci sermaye Trkiyeyi cazip grmekte ve yatirim yapma arzusunda oldugu grlmektedir. evre duyarliligi: retim amali kullanilan alanlarin rehabilite edilerek ekosisteme kazandirilmasi ile konuyu zmek gerekecektir. Hukuksal sorunlar: Trkiye madenciliginin hukuksal, kurumsal yapilanmasi iinde imento hammaddeleri ile ilgili mevcut sorunlarin irdelenip, zm yollarinin ortaya konulmasi gerekli olmaktadir.[1]

12

4. BASTAS IMENTO FAB. ISLETME KODROSU

Tablo 6: Personel sayisinin esitli kademelere dagilimi[1] Teknik Personel Yksek seviyeli teknik personel Orta seviyeli teknik personel Formen, Postabasi , Ustabasi,Usta Idari ve Diger Islerde alisan Sevk ve idari personel Bro personeli Diger islerde alisanlar Isi 4 30 28 73 22 12 10 32

4.1. Genel Mdr

Fabrikanin verimlilik ve karlilik ilkelerine uygun bir sekilde ynetilmesi amacini gereklestirmek zere plan ve programlar yapmak. Fabrika ve Tesekkl Ynetim Kurulunun onayini saglamak, fabrikayi kanun, tzk, kararname Ynetim Kurulu Kararlari dahilinde ynetmek, idari ve yargi merciileri ile nc sahislara karsi temsil etmek.[1]

4.2. Bakim ve Planlama Mdr

nitelerde bulunan makina tehizat, nakil aralari, is makinalari ile nitelerin enerji iletim ve dagitim tesislerinin rantabl bir sekilde alismasi iin teknolojiye uygun sekilde gerekli, bakim onarim islerini programlamak ve yaptirmak, ara kontrollerini yapma malzeme ihtiyalarini zamaninda tesbit ederek, temini iin gerekli girisimlerde bulunmak.[1]

4.3. retim Mdr

Tesbit edilen retim politikasi, plan, program hedeflerine ve tketici talebine uygun, standartlarin ngrdg kalitede, retimin en ekonomik sekilde yapilmasini saglamak. Programda belirtilen miktar ve kalitede, retimin zamaninda yapilabilmesi iin ihtiya duyulan her trl hammadde, isletme malzemesi, makina yedek parasi ve tehizati ynetmelikler erevesinde zamaninda teminini saglamak.[1]

13

4.4. Kalite ve Gelistirme Mdr

Kalkinma plani ve yillik programlarda, fabrikaya verilen grevlerle ilgili n alismalari yapmak, kurulusun retim, yatirim, satis, stok programlarini hazirlamak, yatirim programlari ile ilgili fizibilite n etdlerini yapmak, retimin standartlara uygun kalitede yapilmasini takip etmek, karliligi ve verimliligi artirici, kaliteyi ykseltici arastirma ve etdler yapmak, elektronik bilgi islem ile ilgili tm islerin planlandigi sekilde dzenli ve zamaninda yapilmasini, evre kirliligini nleyici nlemlerin alinmasini, isi sagligi ve is gvenligi nlemlerin alinmasini ve uygulanmasini saglamak amalanir. Is programinin ilgili kisimlarini hazirlamak ve koordine etmek, isletme faaliyetlerini aksettirecek raporlarin hazirlanmasi ve degerlendirilmesi alismalarini yrtmek.[1]

4.5. Insan Kaynaklari ve Idari Isler Mdr

Personel politikasinin saptanmasi iin gerekli alismalari yapmak, nitelikli eleman istihdamini saglamak, isi, memur ve szlesmeli personelin zlk islerini yrtmek, toplu is szlesmesi hkmlerini uygulamak, ilgili mevzuati takip ederek Genel Mdrlkle, kendi konusundaki iliskileri saglamak, isgc verimliligini artirici ettler yapmak, personelin egitimi konusunda gerekli alismalari yapmak, personelin saglik islerinin dzenli bir sekilde yrtlmesini saglamak, kurulusun haberlesme ve arsiv hizmetlerinin saglikli olarak yrtlmesini saglamak.[1]

4.6. Muhasebe ve Bilgi Islem Mdr

Fabrikanin genel muhasebe, maliyet muhasebesi, bte mali tahlil islemlerini yrtmek, finansman akisini planlamak, muhasebe kayitlarinin saglikli bir sekilde tutulmasini saglamak, bor ve alacak islemlerini takip etmek, vergi ve mali islerle ilgili kanuni ykmllklerin zamaninda yerine getirilmesini saglamak, isletme btesini hazirlamak, bte uygulamasini denekleri izlemek, retim maliyetlerini hesaplamak, fabrikanin sahip oldugu her trl malin kayitlarini tutup, takip ettirmek, varliklarin sigorta islemlerini yrtmek. Isletme kadrosu sekil olarak ekte verilmistir.[1]

14

5. BASTAS IMENTO FABRIKASI ISLETMESI

5.1. Tasocagi
5.1.1. Ett Sahasinin Tanitilmasi Bastas imento Fabrikasi`nin Kiretasi malzeme sahasini iine alan ett alani, Elmadag ilesinin sinirlari ierisindedir. Gneybati Kuzeydogu topografik egimli olan sahanin ortalama rakimi 1275 mdir. Ankara Meteoroloji istasyonuna gre; ortalama yillik yagis 360 mm olmasina ragmen, ett sahasindaki ykseklik 300 550 m fazla oldugu iin, sahaya dsen yagis da daha fazla olup, 550 600 mm civarindadir. En fazla yagis Nisan, Mayis; en az yagis ise Temmuz, Agustos aylarinda dsmektedir.[1] 5.1.2. Blge Jeolojisi Blgede Sedimenter (Tortul), Metamorfik (Baskalasmis), Igneaus (Pskrk) kayalar yer almaktadir.[1] 5.1.3. Delme teknigi Kaya yapilarini delme ok degisik amalarla yapilmaktadir. Bunlarin basinda arama, ett, rnek alinmasi, patlatma, drenaj, temel testleri, tahkimat, retim, havalandirma, kurtarma gelir.[1] Delme sistemleri; mekanik sistemler, termik sistemler, hidrolik sistemler, sonik sistemler ve kimyasal sistemlerdir. imento sanayide en ok kullanilan sistem ise mekanik sistemdir. Mekanik Sistem: Bu yntem; kaya yapisina, delik tabani yzeyince, dayanabileceginden daha byk gerilimler uygulamaktir. Kaya yapisinin bu isleme karsi koyan niteligine de delinme direnci denilmektedir. Mekanik delme yntemleri sunlardir: Yksek baski ve dn devir kaynaklar, bu degerlere dayanikli aktarma elemanlari ve sabit elmas agizli ula uygulanan ynteme; Dner-Asindirir,Yksek baski ve dn torku saglayan kaynaklar, bu degerlere dayanikli aktarma elemanlari ve sabit kesici agizli ula uygulanan ynteme; Dner-Keser,Yksek baski ve dn torku saglayan kaynaklar ve yine bu degerlere dayanikli aktarma elemanlari ve dner agizli (trikon ular) uygulanan sisteme; DnerDarbeli,Yksek darbe enerjisi yaratan ve sadece bu enerjiyi delik tabanina esit dagitmak iin dn saglayan ve darbe enerjisine dayanikli aktarma elemanlari ve darbe ile kirmaya uygun ula donatilmis sisteme; Darbeli yntemler denilmektedir.[1]

15

5.1.4 Patlatma Aik ocak isletmeciligi, malzeme ikarmak iin kaya ktlelerinin paralanmasi prosesidir. Aik isletmede patlatma mhendisi bir taraftan uygun byklkte malzemeyi kiriciya beslemek diger taraftan da geride biraktigi zeminde zarari en azda tutmak durumundadir. Iyi paralanmis gevsek bir yigin malzemenin yklenmesini, tasinmasini ve kirilmasini kolaylastiracaktir. Patlatma mhendisi, optimum sonuca ulasabilmek iin asagidaki parametreleri gz nnde bulundurmak zorundadir.[1]

5.2. Konkasr
Tasocagindan ikartilan imento hammaddelerinin kirici ve degirmenlerde kirilarak ufaltilmasi gerekir. Genel olarak, bu hammaddeler ocaktan geldigi zaman en ok 2 m boyutunda paralar halindedir. Dner firindan iyi kalitede bir klinker elde etmek iin bu paralarin en az 0.2 mm`ye kadar ufaltilmasi gerekir.[1] Tasocagindan ikartilan hammaddeler konkasre kamyonlarla tasinir. Ama farin elde etmek iin gerekli olan malzemeyi hazirlamaktir.[1] Konkasrde eneli kiricilarla ufaltilan malzeme elenerek kisma ayrilir. En byk boyuttaki taslar (60-100mm) TAMTAS`a, (40-60mm) kire fabrikasina, 40mm ve asagisi BASTAS`a gnderilmektedir.[1]

5.3. eneli Kiricilar

5.3.1. ift Dayanimli eneli Kiricilar Bu tip eneli kiricilarda hareketli ene salinim hareketini pitmanin dikey dogrultudaki hareketinden alir. Pitman asagi-yukari eksantrik etkisiyle gidip gelir.Gerideki dayanim plakasi pitmanin kenarlara ve yukari dogru hareketine sebep olur. Bu hareket ndeki dayanim plakasina iletilir ve hareketli enenin sabit eneye dogru gitmesini saglar. Pitmanin asagiya dogru hareketi, hareketli enenin ailmasini saglar.[1] 5.3.2. Tek Dayanimli eneli Kiricilar Bu tip eneli kiricida, hareketli ene eksantrik mili zerine baglanmistir. ift dayanimli eneli kirici ile karsilastirildiginda daha btn bir tasarima sahiptir. Bu kiricida hareketli enenin hareketi ift dayanimli kiricidan degisiktir. Hareketli ene yalnizca sabit eneye dogru hareketle kalmayip ayni zamanda dayanim plakasi sayesinde yukariya dogru hareket etmektedir. Bu eliptikal hareket malzemenin sabit eneye 16

itilmesine yardimci olmaktadir. Bu sebepten dolayi ayni ene aikliginda tek dayanimli kirici, ift dayanimli kiricidan daha fazla kirma kapasitesine sahiptir. ift dayanimli kiricinin yatirim maliyeti, tek dayanimli kiriciya gre % 50 yksektir. Sert ve asindirici kayalari kirmakta kullanilir. Tek dayanimli kirici ise kiretasi gibi nispeten kirilgan kayalarda daha uygundur. eneli kiricilarda; eneler arasindaki ai genellikle 26 den dsktr. Byk aida; malzeme kayar, kapasite dser ve yipranma artar. eneli kiricilarin hizi boyutlarina gre ters orantili olarak 100-350 devir /dakika arasinda degisir.

5.4. Farin Degirmeni

Bu sistem hem malin daha ince gtlmesini hem de kalite degisimlerinin byk sinirlar iinde oynamamasini saglar. Yani kisa zaman srecinde, kimyasal degisimleri ortadan kaldirir. Seilen farin gtme sistemine gre, malzemenin degirmen devresinde kalis sresi 20 dakikaya kadar ikabilmektedir. Valsli degirmenlerin ortalama retansiyon sresi 5 dakikadan daha azdir, kapali devre bilyali degirmenlerin ise 20 dakika kadardir.[2] Bastas imento Fabrikasi farin degirmeninde drt tane bunker bulunmaktadir. Bunlardan ikisi kalker biri demir cevheri biri de kil iindir. Bu hammaddeler tartilarak toplama bandina gelir. Karisim buradan degirmen besleme bandina geer. Ayni zamanda Riject malzeme (gtlemeyen iri malzeme) de tartilarak degirmen besleme bandina gelir. Karisim degirmen besleme bandindan l hidrolik alisan klapelere ulasir. Daha sonra farin degirmenine aktarilir. Farin degirmeni 4 vals ieren bir degirmendir. Valslerin baskisini hidrolik sistem saglar. (Hidrolik basinci saglamak iin sistemde bulunan tpler, 200 barlik basinca dayanikli balon ierir. Balonda bulunan gaz azot gazidir).[1] Degirmen motoru ile tahrik olan degirmen tablasi ve valsler arasinda ezilen malzeme degirmen vantilatr tarafindan emilerek separatre geer. Separatrde malzeme ayristirilarak irisi seperatrn disindaki vibrasyonla alisan geri dns bandina oradan elevatre daha sonra reject bunkerine dklr.

17

Ince malzeme ise drt tane siklonda tutulur. Tutulan malzeme, havali bantlar araciligiyla byk elevatre ulasir. Daha sonra silo dagitim havali bandina gelen gtlms farin istenilen homojene silosuna aktarilir. Bu arada kalker, kil ve demir cevherinde rutubet oldugundan, firindan sicak gaz emilerek farin degirmenine malzeme ile birlikte verilir. Degirmene 300-500 C civarinda giren sicak kurutma havasi (abgaz), degirmen ierisinde gerek kurutma kamarasinda gerekse gtme kamarasinda hammaddeleri kurutarak, degirmen bogazindan 80-90 C civarinda tasidigi gtlms malzeme ile terk eder. Rutubeti alinmis bu farinin istenilen titrasyonda olmasi iin homojene kompresrleri vasitasiyla farin kaynatilir. Farinde n isitma iin kullanilan sicak gaz ve ok ince tozlar, elektrofiltre vantilatr tarafindan emilirken sogutma kulesi ve elektrofiltreden geer. Elektrofiltre 140-160 C arasinda verimli bir sekilde alisir. Ince farin helezonlardan geerek fuller pompa vasitasiyla , artik hazir malzeme oldugundan firina pompalanir. 5.4.1. Separatr Dar bir kanal ierisinden ve tazyikle gelen hava ile karisim halindeki tozlar ilk kademe olarak separatr ierisinde bir hacim genlesmesine maruz kalarak emis basincini kaybeder. Bu kaybetme aninda ve ayni anda seperatr ierisinde bulunan incelik ayar plakalarina arpan tozlu hava, tana ayrisimina ugrar. Iri taneler separatr i haznesine dserek separatr alt kisimdan tekrar degirmene girmek zere terk eder. Separatrde iri tanelerden ayrilan hava ve ince tozlar, separatr st emis borusundan tekrar emilerek siklonlara ekilir.[1] 5.4.2. Siklonlar Siklonlar hemen hemen bir durgunluk odasi grevini yklenmislerdir. Siklonlarin alt kisminda toplanan tozlar (farin) bir hcre teker ierisinden geerek farin sevk helezonlarina indirilir. Hcre tekerinin grevi; siklonlarin dibinde toplanan farini uygun zaman araliklarinda sevk helezonlarina intikal ettirmek ve farin sevk helezonlarindan siklonlara yabanci hava girmesine mani olmaktir.

18

5.4.3. Farin Degirmeninin alistirilmasi Esnasinda Dikkat Edilecek Hususlar Degirmenin beslemesi kesiksiz olmalidir. Degirmen devemli dinlenilmeli ve daima net ses duyulmalidir. Bilya sakirtilarinin duyulmamasi halinde degirmen ya bogulmus yani degirmene ok mal alinmis veya degirmen ierisinde sarma meydana gelmistir. Degirmen ikis sicakligi 80-90 C ierisinde bulunmalidir. Bu ikis sicakligina gre degirmene alinan sicak gaz harareti ve miktari ykseltilmelidir. Degirmen motoru ampermetresi devamli kontrol edilmelidir. Ampermetredeki fazla oynamalar degirmenin tam rejimde alismadigini gsterir. Degirmen ikisi ile separatr arasindaki borularda fazla sarsinti degirmenin asiri yklendigini gsterir. Bu durumda degirmene giren malin azaltilmasi gereklidir. Degirmen ikisindaki sicaklik degeri ile ikis borusuna konulan termometrenin gsterdigi deger arasinda byk farklar varsa bu degirmenin ikis kismindan kaak hava aldigini ifade eder. Farinin, dner firin sicak atik yanma gazlari ile n isitilmasi, ters akisli dsk basin kayipli kademeli siklonlarla saglanmaktadir. Klinker retim kapasitesinin 2000 ton / gn den 4000 ton / gn e artirilmasi amaciyla bir n kalsinatr kullanilmaktadir. Farin 6 kademeli n isiricida ve n kalsinatrde n isitmaya tabi tutulur. n kalsinatr ayri bir kalsinasyon sistemidir. n kalsinatrn kendi yanma odasi ve yakma sistemine sahip olmasi, dekarbonasyon oraninin yksek olmasini saglar. Ayrica kati yakitlarin veya kismen dsk kaliteli yakitlarin kullaniminda yksek bir kalsinasyon verimini mmkn kilar. n isitici, basin kaybi dsk siklonlar ile tehiz edilmis olup, toz yksek verimle tutulmaktadir.[1]

5.5. Dner Firin

5.5.1. Tarihi imento endstrisine dner firini Frederik Ransome getirmistir. Ransome, fikrini ilk kez Ingiltere`de uyguladi (2 Mayis 1885) ve sonra Amerika`da uygulandi (20 Nisan 1886). Bu dner firin nceden kmr tozu yakilmasi bilinmedigi iin gazla isitilmistir. Daha sonra, en son olarak kmrtozu ateslemesi getirilene kadar yakitla atesleme uygulandi. Ilk imento dner firinlarinin kapasiteleri 30-50 ton / 24saat ve lleri, yaklasik olarak, 1.80-2.0 m ap, 20-25 m uzunlugunda idi.[1]

19

5.5.2. Bastas imento Fabrikasi Dner Firini Dner firin 66 metre uzunlugunda, 4.40 metre apinda olup egimi %3.5`tur. Firin 3 ring ve gala yataklama sistemi zerine oturtulmustur. Dner firinin; 0-3 metre arasi Alminyum tugla ile, 3-24 metre arasi manyezit tugla ile, 24-66 metre arasi ise yine alminyum tugla ile rlmstr. Burada grlecegi zere sicakligin en yksek oldugu 3-24 metre (sicaklik derecesi 1300-1400 C ) arasi manyezit tugla ile isi izolasyonu saglanmistir. Yine siklonlar intikal kamarasi ve kalsinatr kisimlari izole tuglasi + Alminyum tugla ile rlmstr. Dner firinda pisen malin dkldg sogutma nitesi de Mantar tugla + Alminyum tugla ile izole edilmistir.[1] Dner firin nitesi 250 kW gcnde dogru akim motoru ile dndrlmektedir. Hizi dakikada maksimum 2.5 devirdir. 5.5.3. alisma Prensibi Kalsinasyona ugramis farin, n isiticinin en alt kismindan firinin iine dser; firindan geer ve ana yakma sisteminin bulundugu firin kafasinin yakininda klinkere dnsr. Sistem ters akim prensibine gre alisir. Yani isi yukari dogru emis yaparken pisirilmesi istenen malzeme (farin) yukaridan asagiya dogru hareket eder. Klinker, firindan sogutma blmne dser. Klinker, sogutucu izgarasinin altindan flenen ve izgara araliklarindan geen hava ile sogutulur. Byk klinker topaklari klinker kiricisinda kirilir. Kovali nakil bantina dklr ve ana stokhole tasinir. Stokhol hacmi 40 000 ton klinkerdir Sogutucudan ikan sicak gazlar, ana brlr ve n kalsinasyon nitesinde sekonder hava olarak kullanilmaktadir. Dner firinin ekzos gazlari bir fan ile n isiticidan emilerek, hammadde karisiminin ve ham kmrn kurutulmasinda kullanilmaktadir. dner firinin alismasi sematik olarak ekte verilmistir. 5.5.4. Siklonlar kademesi Burada dner firini besleyen 170 ton / h kapasiteli otomatik senk dozaj bant kantari vardir. Tamamiyla otomatik alisir. Firinin pisirme kapasitesine gre istenen mal burada tartilir ve 1. siklona gnderilir. 350-390 C de kalsine olmaya baslar. Buradan 2. siklona aktarilir ve 650 C de kalsine olur. 3. siklonda 750 C de, 4. siklonda 900 C de kalsine olur ve mal firina intikal eder. -Prekalsinasyon: Girdap odasi ve kalsinatr odasi olarak iki kademede incelenir. Girdap odasina, sogutmadan 550 C de sicak gaz ekilir; diger taraftan ise yine girdap 20

odasina beslenen malin kalsinasyan derecesine gre 825-850 C lik isiyi elde edebilmek iin takviye olarak kmr sevk edilir.

5.6. imento Degirmeni

Kapasite: 300 ton imento / saat Amaci: imento retimi ve gtlmesi 5.6.1. alisma Prensibi imento, klinker ve jips ile curuf, puzolan, kiretasi gibi bazi katki maddelerinin gtlmesi yoluyla retilmektedir. Bu malzemeler degirmen besleme bunkerlerinde muhafaza edilir. Karisimin oranlari, retilecek imentonun kapasitesine gre, tartili bant besleyiciler ile dzenlenir. imento tesisi saatte 300 ton portland imentosu retim kapasitesine sahiptir. Yksek basinli vepres valsde yari mamul rn meydana getirilir. Bu ekipmanin gtme sirasindaki harcadigi spesifik g dsktr. Yari mamul rn daha sonra imento retilmek amaciyla bilyali degirmene beslenir. Bilyali degirmen iki kamarali ve kiricili olmakla birlikte, kapali devre gtme sisteminde alismaktadir. Bu sistemle tane byklg kontrol edilebildigi gibi basarili bir ince gtme saglanabilmektedir. Kaba ile ince arasi partikllerin siniflandirilmasi, yksek verimli rotorlu seperatrlerle saglanmaktadir. Bu sekilde gtme iin gerekli g tketimi azaltilmakta ve yksek kaliteli rnlerin optimal sekilde retimi saglanmaktadir. Malzeme havali bantlar ve kovali elavatrler vasitasiyla tasinmaktadir. Tasima sistemlerinden evreye yayilabilecek tozlari tutmak iin, ikistaki toz konsantrasyonlari 30 mg / Nm3 den dsk olan torbali filtreler kullanilmaktadir. imento degirmeninde, K.400 formatli imento gtme kolaylastiricisi kullaniliyor. Miktar olarak 1 ton imentoya 400-450 g kimyasal katiliyor. Bu kimyasalin yapisi trietanol amin-tuz zeltileridir. gtmeti %7-9 arasi artirdigi gzlenmistir. Amaci; degirmen bnyesindeki statik elektrigi ortadan kaldirmak, degirmende topaklanma ve yapismadan meydana gelen tikanmalari engellemektir. Mukavemet artirici kimyasallarda da deneme alismalari devam etmektedir.[EK 9-10]

21

5.7. Kmr Degirmeni

esit kmr kullaniliyor: % 50 Tunbilek: 5200 kcal/kg kuru kmr %25 Zonguldak: 5800-6200 kcal/kg kuru kmr %25 Petrokok: 7900 kcal/kg kuru kmr Bu ayri kmr ayri bunkere kamyonlarla bosaltilir. Bantlar vasitasiyla nn bir araya geldigi toplama bandina ulasir. Karisim gezer banda aktarilarak homojene bunkerine yerlestirilir. Homojene bunkerinden yine bant ve elevatr yardimiyla arabali banta aktarilir. Arabali bant iki esit degirmen bunkerinden, motorun ynne gre malzemeyi istedigi kmr degirmenine iletir (2. Kmr degirmeni ). zerinde metal dedektr bulunan bant ile malzeme kmr degirmenine girer. Burada degirmen fan ikisindan, kmr degirmenine sicak gaz alinirken bir siklondan geirilir ve farin tozlari tutulur. Temiz sicak gaz kmr degirmenine iletilir. Kmr degirmeni valsli bir degirmendir. Valsli degirmenin malzeme gtrken harcadigi spesifik g, bilyali degirmene nazaran daha dsktr. Ayrica, kmr gibi yksek neme sahip malzemeler valsli degirmende bilyali degirmenlere kiyasla daha kolay kurutulabilir. Ham kmrn kurutulmasinda n isiticinin sicak egzos gazlarindan yararlanilmaktadir.[1] vals bulunur ve bu valsler yayli alisir. Valsli degirmen, yksek verimli rotorlu bir seperatr ile entegre edilmistir. Bu seperatrde kmr inceligine gre ayrisir. Iri taneler degirmene geri dner, gerekli incelige sahip ince taneler ise jet filtre tarafindan emilir. Jet filtrede 640 torba bulunuyor ve 5 at lk hava basinci ile kmr tozu helezona aktariliyor. Bu filtrenin ikisindaki toz konsantrasyonu 30 mg/Nm3 `n altinda olmaktadir. Kmr tozu pnmatik nakil yoluyla mevcut iki kmr tozu silosuna tasinir. Nakil iin gerekli hava kompresrler tarafindan saglanir. Kmr tozu, 200 m3 kapasiteli bu iki silodan alinir; pnmatik yolla firinin ana brlrne nakledilir. Nakil iin gerekli basinli hava Roots tipi silo kompresrlerinden saglanir.[1] Bu nitede ani CO ykselmelerine karsi CO 2 tpleri bulunur. CO miktari ykseldigi anda sisteme istenilen miktarda CO2 (kpk halinde) verilir. Sistem devreden iktigi zaman farinden emilen sicak gaz by pass hatti ile bacadan disari verilir.Degirmen gvdesi, yanma sokuna karsi dayanikli yapida ve zel tasarima sahiptir. Degirmen iinde ve disinda ve filtrede patlama kapaklari mevcuttur. Yangina karsi, kmrtozu silolarinin stne su

22

pskrtme tertibati; silolara ve torbali filtrelere ise, karbondioksit enjeksiyonlu intertizasyon tertibati yerlestirilmistir.[EK 7]

5.8. Paketleme ve Ykleme Tesisi

Bastas imento Fabrikasi paketleme ve ykleme tesisinde torbali ykleme ya dogrudan kamyona yapilir ya da endirekt olarak paketleme hattinda olur. imentolar piyasaya kagit ve benzeri torbalar ierisinde veya imento zelligini bozmayan ve kaybina meydan vermeyen zel imento tasima aralari ile ikarilmaktadir. Kagit ve benzeri torbalardaki imentonun net agirligi 50 kg olmalidir. Net agirlik toleransi %2 dir. Her imento silosunun altinda, kamyonlara dkme malzeme yklemek iin adet ykleme nitesi bulunmaktadir. Drt silodan ikisi, havali bantlar ve kovali elevatrler yardimiyla ayni zamanda mevcut paketleme tesisinde imento saglayabilmektedir. imento tasima sistemleri, dkme malzeme ykleme niteleri ve paketleme tesisinden evreye yayilabilecek tozlari tutmak iin, ikis toz konsantrasyonlari 30 mg/Nm3 den dsk olan torbali filtreler kullanilmaktadir.[EK 11]

5.9. Kire Fabrikasi

Bastas imento Fabrikasi` nin yaninda bulunan bu fabrikada iki adet kire firini kire sndrme tesisi ve kire paketleme tesisi bulunmaktadir. Kire firini bacalarindan toz ve gaz emisyonlari, diger bacalardan ise sadece toz emisyonlari yapilmaktadir. Toz emisyonlarinin azaltilmasi iin gerekli nitelerde yas filtrelerde kullanilmaktadir. Kagit torbadaki kirecin net agirligi 25 kg olmalidir. Ters akim prensibi ile alisan dikey kire pisirme firini mevcuttur. Silindir seklinde olup dis yzeyleri elikten yapilmistir. En stte yksek sicakliga ve ocak isletme sartlarina dayanikli bir astar vardir. Samot tuglalari bu astari teskil ederler. Ocagi, hem yanma esnasinda kirecin kimyasal etkisinden hem de asagiya kayan tas ve koklarin mekanik asindirma tesirinden korurlar. Samot tuglalari Al 2O3 ve SiO2 `den ibarettirler. % 3840 Alminyumlu samot tuglalari 1300 C`a dayaniklidir. elik rt ile samot astari arasindaki kisim, ocaktan isi kaybini nlemek amaciyla izolasyon iin kullanilir. Dik ocaklar 3 blgeden olusur. 1.n isinma blgesi: Ocak yksekliginin %25`i kabul edilir. Ama alttan gelen 900-1000 C deki sicak yanma gazlari ile stten gelen soguk dolgu maddesi arasindaki isi alisverisini saglamaktir. Kmrn kaba rutubeti bu blgede alinir. 23

2.Yanma blgesi: Ocak yksekliginin %50`sidir. 800 C`ye kadar isnmis kok burada yeterli O2 ile karsilasir ve yanmaya baslar. Tm kimyasal reaksiyonlar bu blgede olur. CaCO3 + Q ? CaO + H2O ? C + O2 ? CO + O2 ? CaO + CO2 yanmis kire Ca(OH)2 snms kire I II

CO2 + 29,3 kcal CO2 + 67,7 kcal

I ve II nolu denklemler toplanirsa; C + O2 ? 2CO2 + 97,0 kcal

Ortamda O2 fazlaligi varsa; C + CO2 ? 2CO 38,4 kcal

CO istenmeyen bir gazdir. Bu denklemde denge durumu artan sicaklik ve basinla CO lehine degisir. Gazda %1 oraninda bulunan CO ayni orandaki O2 ye oranla 10 kat daha fazla isi kaybina neden olur. Ortamda fazla O2 olmasi su reaksiyonlari olusturabilir; S + O2 ? SO2 SO3 H2SO4, bu firinda tahribata neden olur.

SO2 + O2 ? SO3 + H2O ?

Eger ortamda O2 yoksa su reaksiyonlar olusur; H2O + C ? CO + H2

H2 + S ? H2 S, Kkrtl rnler koroziftirler, isletme mr azalir.

Soguma blgesi: Ocak yksekliginin kalan %25`idir. stten yanma sicakliginda gelen kirele asagidan gelen soguk hava 600 650 C`ye isitilir. Asagidan alinan kire 40 50 C oldugunda iyi bir isi ekonomisi saglanmis olur.

5.10. Yardimci niteler

5.10.1. Elektrik Bakim alisan sayisi: 18 isi, 2 teknisyen ve 2 elektrik ve elktronik mhendisi alismaktadir.

24

Yapilan alismalar: 3 vardiya ile (24-08 / 08-16 / 16-24 saatleri) elektrik bakim hizmetleri yrtlmektedir. Ayrica gndzdeki 10 eleman ile fabrikanin yapilmasi gereken tm elektrik bakim alismalarini srdrmektedir. Motor arizalari, elektronik arizalar, bilgisayar arizalari ve fabrikanin PLC ile alisan otomatik nitelerinin arizalari giderilmektedir. 5.10.2. Makina Bakim alisan sayisi: 32 isi, 2 teknisyen, 3 makine mhendisi alismaktadir. Yapilan alismalar: Fabrikanin tm mekanik hizmetleri 3 vardiya halinde bu ekip tarafindan yapilmaktadir. Kisaca; Rulmanlarin degistirilmesi, hava fanlarinin yataklarinin bakiminin yapilmasi, malzeme tasiyici elavatr ve kovalarinin bakimlarinin yapilmasi, yaglanmasi bu nite tarafindan gereklestirilmektedir. 5.10.3. Mekanik Atlye alisan sayisi: 15 isi ( tornaci, tesfiyeci, kaynaki ), 1 ustabasi, 1 teknisyen Yapilan alismalar: Fabrikanin yedek malzemelerinin hazirlanmasi, bir kisim tamiratlarinin yapilmasi ve elik konstrksiyon malzeme hazirligi bu atlye tarafindan gereklestiriliyor. 5.10.4. Insaat Bakim alisan sayisi: 10 kisi Yapilan alismalar: Kepe, kirici, delici ve agir is makinalari kullanilmaktadir. Boya, badana, ufak insaat isleri, tamirat ve dner firin tugla rm yapilmaktadir. 5.10.5. Resimhane alisan sayisi: Ressam ve ressam yardimcisi alismaktadir. Yapilan isler: Teknik resim, bu fabrikada kullanilan mekanik paralarin yedeklenmesi iin gereklidir. Kirilmis, bozulmus, asinmis paralarin izimi yapilir. 5.10.6. Ambar alisan sayisi: 4 eleman ve 1 ambar sefi Bulunan malzemeler: 3000 kalem mal vardir. Makine tesisat yedekleri, elektrik malzemesi, su tesisati, kirtasiye, elektrotlar, salar, tabut, gvenlik malzeme

25

6. BASTAS IMENTO FABRIKASI HEDEFLERI

Genel Sirket Hedefleri Loshe farin degirmenine ekstraktr konulmasi 10,000 tonluk imento silosu yapilmasi Tersiyer boru hattina siklonet konulmasi OHSAS Is Sagligi ve Gvenligi Ynetim Sisteminin Kurulmasi ve belgenin alinmasi Kalite Ynetim Sistemi Hedefleri; QDMS bilgisayar programinin subat sonuna kadar alisir duruma getirilmesi Srelerin tespiti ve sre harita ve dokmanlarinin ikartilmasi Yapi malzemeleri ynetmeligi ve ilgili standartlarin kurum ii egitimlerinin verilmesi

Hammadde Mdrlg Hedefleri

Kalker ocagi GSM ruhsatinin alinmasi Kil ocagi GSM ruhsatinin alinmasi

retim Mdrlg Hedefleri

Btede belirtilen klinker retimine ilave olarak, gelistirilmis alev borusu ile alismaya basladiktan sonra klinker retimini arttirilacak. Kire fabrikasi snms kire silosunun yan duvarlarina havali bant ve patla yerlestirerek etkin hacmini arttirip kire stokunu arttirmak. Kire degirmeni ikis elevatr kovasini degistirerek, sndrme kapasitesini arttirmak.

26

Insan Kaynaklari Mdrlg Hedefleri Isi kiyafetlerinde tek tipliligi saglamak ve fabrika iinde bireysel is gvenligi malzemeleri kullanimini yayginlastirmak, Fabrika sahasinda agalandirma alismalarina 2005 yili sonuna kadar 4000 adet fidan daha dikerek devam etmek. Ilk Yardim Ynetmeligi geregi 15 personele Ilk Yardim Egitimi verilmesini saglamak ve belgelerini almak. 4857 Sayili Is Kanununun 75.maddesi uyarinca hazirlanmasi gereken isi zlk dosyalarini hazirlamak. Fabrikanin farkli noktalarina konulan neri kutulari ve anketlerle alisanlarimizin memnuniyetlerini lmek, Fabrika girisi iin personel kart sistemi, ziyareti kart sistemi, bariyer, gvenlik odasi gibi konulari ieren bir projenin uygulanmasi konularinda alismalar yapmak. Bastas ve Konya imento fabrikalarinda Vicat ve uluslar arasi temayllere uyumlu unvan ve grev tanimi birligini saglamak yetki ve sorumluluklari tanimlamak. Sirketin Kurulus yildnmnde (28.07.2005) Lokalde isilerle birlikte gece dzenlemek. OHSAS 18001 kapsaminda is makinesi kullananlara Is Makinesi Kullanma Yetki Belgesi(Operatrlk Belgesi) ve G Sinifi Src Belgesi alinmasini saglamak. 2005 Yili egitim planinda belirtilen egitimlerin gereklestirilmesini saglamak.

27

7. KTLE VE ENERJI DENKLIGI (1)

7.1. Kuru Sistem Firin Verileri
7.1.1. Genel bilgiler n isitici siklon sisteminde farin (raw mix) firindan ikan sicak gazlarla 950-1000 K sicakliga kadar isitilmaktadir. Firindan ikan sicak gazlarla srklenen tozlar siklon, sisteminde hemen hemen tmyle tutulup firina geri dnmektedir. n isitici siklon sisteminin tasarimcisi tarafindan belirlenen gaz ve kati mal akim ynleri sekil zerinde grlmektedir. Ayni sekilde esitli sicaklik lme noktalari ve numune alma yerleri tarafindan ailmis, sicaklik lmleri iin byk lde dner firin kontrol odasinda bulunan gstergelerden yararlanilmistir. Dner firindan ikan klinker izgarali bir sogutucuda hava ile sogutulmaktadir. Isinan hava firina ikincil olarak verilmektedir. Ayrica, yanma havasinin bir kismi da birincil hava olarak dogrudan firina verilmektedir. 7.1.2. Dner Firinin Tanimi Bastas imento fabrikasindaki dner firin 66 m. Uzunlugunda olup i api 4 metredir. Firin 3,5 cm kalinliginda St. 37-2 Siemens-Martin eliginden yapilmistir. Firinin farin girisinden baslayarak ilk 48 metresi 20 cm kalinliginda amot tugla, sonraki 20 metresi 20 cm. kalinliginda manyezit tugla, son 2 metresi de yine 20 cm kalinliginda samot tugla ile rlmstr. Brlr i ie ikili boru seklinde olup hava ile yakit karisimini saglayarak atesler. Tablo 7. Ktle ve enerji denklikleri iin degerler Firina giren farin akim hizi Firina giren farin sicakligi Yakit yagi miktari Yakit yagi giris sicakligi Yakit yaginin alt isi degeri Yanma havasi akim hizi Firina giren ikincil hava sicakligi Havanin yas hazne sicakligi Havanin kuru hazne sicakligi 71700 kg / sa 954 K 4634,7 kg 410,2 K 41115 KJ / kg 2800 kg mol / sa 1022 K 293,2 K 294,9 K 28

7.2. Kuru sistem Firin Iin Ktle Denklikleri

Siklon sistemine giren farin: M = 79667 kg / saat

Yakilan fueloil

: F = 4635 kg / saat

Varsayimlar : Baca tozunun kizdirma kaybi sadece karbonatlardan olusmaktadir. Baca tozu n isitici siklonlara verilen farinin % 10 u kadardir. Yakit yagindaki kkrt byk lde SO 2 ye oksitlenmektedir. Yakit yaginin kl ihmal edilmistir. Farin kristal suyunu n isitici siklonlarda kaybetmektedir. Firindan ikan gazlarla srklenen tozlar n isitici siklonlarda tutularak firina geri dnmektedir. Farin deki MgO aslinda MgCO3 olarak bulunmaktadir. Farinin kizdirma kaybi, kristal suyunun uurulmasi ve karbonatlarin kalsinasyonu sonucu olusmaktadir.

Bylece 100 kg farin bazina gre:

MgCO3 =

1.18 =0,0295 kg mol 40 0,0295*84 100

CaCO3 = 78,5 -

= 0.7602 kg mol.

Karbonatlarla giren toplam CO2 = 0.7602 + 0.0295 = 0.7897 kg mol

Kristal suyu : 35.61 -

0.787*44 = 0.048 kg mol 18

n isitici Siklonlar, Dner Firin ve Sogutucu Sistemi Etrafinda Uucu Olmayan Oksitler Denkligi: 29

Uucu Olmayan Oksitler (U.O.O) = CaO + SiO2 + MgO + Al 2O3 + Fe2O3

Temel : 100 kg farin (siklon girisi)

Farindeki U.O.O =

Baca tozundaki U.O.O +

Klinker iindeki U.O.O

63.72 = (10) *(0,6333) + (0,972) *X X = 59,04 kg kinker

CaO denkligi (kontrol)

(100) *(0,4310) = (10)* (0,4537) + (59,04) *(0,66) 43,10 = 43,50

SiO2 denkligi (kontrol) (100)* (0,133) = (10) *(0,1082) + (59,04) *(0,2014)

13,35 = 12,87

Kontrol denkliklerinden de grldg gibi siklonlardan % 10 kadar toz kaybi varsayimi tutarlidir. Firina giren farin miktari = 100 -10 = 90 kg 7.2.1. Dner Firin ve Sogutcu Sistemi Etrafinda Ktle Denklikleri Bilinmeyenler: G = Firindan ikan kuru gaz, k mol. W = Gazlardaki su buhari, kg mol A = Verilen yanma havasi, kg mol

Temel : 100 kg klinker

30

Yakilan yakit yagi :

100 4635 * = 9,85 kg 0,5904 79667 100 = 152,44 kg 59,04

Firina giren farin : 90* (C + S) denkligi

0,863 0,025 0,7897 90 0,81 + *9.85+ * = 0,279G + 12 32 100 0,5904 80

G = Kuru gaz miktari = 6.85 kg mol

N2 denkligi (0,79) A = (0,687) G = (0,687) (6,85)

A = 5,96 kg mol

H2 denkligi

W=

0,11 29 *9,85+ 0,015* *5,96 2 18

O2 denkligi (kontrol) Hava ve nemi ile sisteme giren O2 O2 = 0,21*5,96 +0,015*

29 1 * *0,686 = 1,26 kg mol 18 2

Sistemden ikan CO2 ye esdeger O2 O2 =

0,7897 90 * = 1,2 kg mol 100 0,59049

ikan gazlardaki O2 : O2
= 0,301*6,85

1 +0,686* = 2,4 kg mol 2

Hava ile giren O2 + ikan CO2 deki O2 0 ikan gazlardaki O2 : 31

2,46 ~ 2,4 Bylece asagidakiler kolaylikla hesaplanabilir.

Hava fazlasi:

Hava ile giren O2 = 0,21*5,96 = 1,252 kg mol Yanma iin gerekli

Teorik O2 =

0,863 0,11 0,025 + + *9,85 = 0,987 kg mol 12 4 32

Hava fazlasi =

1,252-0,987 * 100 = % 26,85 0,987

Kalsinasyonla ikan CO2 = (0,7897) *(1,5244) = 1,204 kg mol Tablo 8.Hesaplanan sonularin 1 saatlik tketim bazina evrimi Siklonlara beslenen farin Firina beslenen farin Yakilan yakit yagi retilen klinker Kuru hava Kuru gazlar Su buhari 79667 kg 71700 kg 4635 kg 47035 kg 2800 kg mol 3221 kg mol 323 kg mol

7.3. Dner Firin ve Sogutucu Etrafinda Enerji Denkligi

Genel olarak, dner firin ve sogutucu sistemi iin termodinamigin birinci kanunu sonucu olan genel enerji denklgi asagidaki sekildedir. 32

Q=?H

Burada Q sistemden ulasim ve isima ile isi kaybi olup ? H ise sistemden ikan ve sisteme giren akimlarin toplam entalpileri arasindaki farki gstermektedir. Bir akimin toplam entalpisi sicakligindan tr sahip oldugu hissedilir entalpi, buharlasma gizli entalpisi ve kimyasal entalpiden olusmaktadir. rnegin, hissedilir entalpi akim miktarinin akim sicakligi (T) ile temel hal sicakligi (To) arasindaki fark ve ayni sicaklik araligindaki ortalama isi kapasitesi (Cp) ile arpimi ile hesaplanir. Hh = m*Cp*(T To)

Buharlasma gizli entalpisi bir akim iindeki suyun fiziksel hali ile temel hal olarak seilen su fiziksel hali arsindaki entalpi farkinin o akim iindeki su miktari ile arpilmasiyla hesaplanir. Kimyasal entalpi ise akim iindeki bilesiklerin olusum entalpileri (Hi) bilesiklerin miktariyla arpilarak bulunur. Buna gre 100 kg klinker elde edebilmek iin gerekli olan entalpi su sekilde hesaplanir: (Hk) klinker = (Sni Hi klinker + (Sni Hi) baca tozu + (n Ho) CO2 (Sni Hi) Toz, farin ve kalsinasyon sonucu olusan karbon dioksitin kimyasal entalpisi sifir olarak alinir. Yakit yaginin kimyasal entalpisi ise alt isi degerine esittir.Gazlarla ikan karbon monoksitin kimyasal entalpisi ise miktari ile olusum entalpisinin arpimina esittir. Bastas isletme verileri iin klinkerin kimyasal entalpisi 1854,7 kj/kg olarak hesaplanmistir. Temel: 100 kg klinker

Temel hal: 293 K, su buhar

Giren Entalpi (kJ)

Yakit Yagi

33

Hissedilir entalpi : (9,85)* (1,256) * (410,2 293) Kimyasal entalpi : (9,85) *(41115) = 404.983

= 1,450

Hava: Hissedilir entalpi:

(5,96)* (31,6)* (294 293)

= 188

Farin; Hissedilir entalpi : (152,44) *(1,079)* (954 293) = 101.723 Toplam=1,450+404,983+188+101,723= 515.344 ikan Entalpi (kJ) ikan Gazlar

Hissedilir entalpi: Tablo 9. Hissedilir entalpi degerleri CO2 CO O2 N2 H2O (0,275)*(6,85)*(49,4)* (1252 293) (0,004)* (6,85) *(31,4) * (1252 293) (0,024) *(6,85) *(32,6) *(1252 293) (0,687) *( 6,85)*(31,2)* (1252 293) (0,687)* (38,5) *(1252 293) 89.242kj 825kj 5.140kj 140.806kj 25.328kj

COnun kimyasal entalpisi : (0,004) (6,85) (283028) = 7.755

Klinker

Hissedilir entalpi : (100)* (0,815) *(465 293) = Kimyasal entalpi : (100)* (1854,7) =

14.018 185.470

Toplam 468.585 Isi kaybi = Giren Entalpi ikan Entalpi

Isi kaybi = 515.344 468.585

= 46.761 kJ

34

Isi kaybi =

46.761 * 100 = % 9.07 515.344

Yukaridaki enerji denkliginde firindan ikan gazlarla srklenip siklonlarda tutularak geri dnen tozlar arasindaki entalpi farki hesaplanmistir. Yukaridaki enerji denkligi ile ilgili bazi degerler asagidaki gibidir. Tablo 10. Enerji denkligi ile ilgili bazi degerler. Yakit yaginin isi kapasitesi 1,256 kj/kg K

Giren havanin ortalama molar isi kapasitesi 31,6 kj/kg mol-K Yakit yaginin alt isi degeri Farin isi kapasitesi 41115 kj/kg 283.028 kj / kg mol

Tablo 11. ikan Gazlarin ortalama molar isi kapasiteleri CO2 CO O2 N2 H2O 49,4 kj/kg mol K 31,4 kj/kg mol K 32,6 kj/kg mol K 31,2 kj/kg mol K 38,5 kj/kg mol K

35

8. KTLE VE ENERJI DENKLIGI (2)

8.1. Ktle Denkligi
1 kg klinker elde etmek iin gerekli farin miktari nedir. %15 firina verilen kmrn kl, PAAL(%31 Petrokok, %32) Tablo 12. Kmr verileri Firina Verilen Farin CaO : 53.98 MgO : 2.29 Al2O3 : 5.53 Fe2O3 : 3.29 SiO2 : 18.44 Tablo 13. Kl miktari a b c d e f g ( 0.01784 ) * ( CaO ) ( 0.0209 ) *( MgO ) ( 0.01 ) *( Al2O3 ) ( 0.01 ) * ( Fe2O3 ) ( 0.01 ) * ( SiO2 ) (0.00075)*(SiO2)+(0.0035)*(Al2O3) a+b+c+d+e+f ( 0.01784 ) * ( 57.73 ) ( 0.0209 ) *( 2.61 ) ( 0.01 ) * ( 8.55 ) ( 0.01 ) * ( 4.23 ) ( 0.01 ) * ( 25.19 ) (0.00075)*(27.19)+(0.0035)*(8.55) 1.03+0.06+0.09+0.04+0.25 + 0.05 1.03 0.06 0.09 0.04 0.25 0.05 1.52 Zonguldak( %37 tun bilek) 25 x 0.15 = 3.75 2.12 x 0.15 = 0.32 20.14 x 0.15 = 3.02 6.21 x 0.15 = 0.94 45 x 0.15 = 6.75 FARIN + KMR = S 53.98 + 3.75 = 57.73 2.29 + 0.32 = 2.61 5.53 + 3.02 = 8.55 3.29 + 0.94 = 4.23 18.44 + 6.75 = 27. 19

36

h1 = g *

100 - Azk 100 100 - 0.15 100

h1 = 1.52 * h1 = 1.51

h2 : Baca gazlarindaki kayip + farin degirmenine verilen gazin iindeki kayip h2 = % 23 kabul edilir. h = h1 + h2 = 1.51 + 0.23 = 1.74 bulunur. k = Yakittan giren kl miktari = % 15 alinir. i=hk i = 1.74 0.15 = 1.59 ( 1 kg klinker iin gerekli farin miktari )

37

8.2. Enerji Denkligi

n isitici siklonlari olan dner firinin zerinde enerji denkligi : n isiticili siklonlara sahip olan dner firindan ikan gazin ortalama sicakligi 320 360 C arasindadir. Bu gaz yaklasik olarak % 12 nem iermektedir. Ve bu deger hammaddeyi kurutmak iin uygun bir degerdir. Asagidaki islemlerde n isitici siklona sahip olan dner firin gtme ve kurutma degirmenleri ile birarada alistirildigi dsnlecektir. Tablo 14. Enerji Denkligi iin kabul edilen veriler.
ikan gaz sicakligi Klinker sicakligi Hammadde iindeki su miktari Su miktari Yakit tketimi 360 C 150 C 0.5 % 0.005 kg / kg kuru hammadde 10.6 % ? Bunun 0.106 kg kmr / 1 kg klinkerdir. degeri 30150 kj / kg

kalorifik

kmrdr. Giren isi Firindan ikan klinker degeri Farin degirmeninden ikan gazin sicakligi Degirmen ikisi 3190 kj / kg klinker 2000 ton / gn 120 C

2000*

1,6 = 133.3 hammadde / h 24

Hammaddenin ierdigi nem Kurutulmus hammaddenin iinde kalan nem Yzey sicakligi Klinker olusum isisi Faktr ( fazla hava ) 1 kg klinker retimi iin

7% 0.5 % 20 C 1830 kj / kg 1.2 1.59 kg farin

38

retilen Baca Gazi Miktari Yakittan gelen: = 1.40 kg/kg = 0.01 kg/kg = 0.52 kg/kg + = 1.93 kg/kg

0.104 x [1+1.2 (11.6 x 0.78 + 34.78 x 0.04 4.35 x 0.10 + 4.35 x 0.04) ] Sudan gelen: 0.005 x 1.54

Hammaddeden gelen ( CO2 ) : 0.44 x 0.76 x 1.54

Kg klinker basina : Firindan ikan baca gazinin toplam degeri

Normal sartlar altindaki gaz hacmine karsilik gelen deger = 1.47 Nm3 / kg 1 kg kinker basina dsen kj cinsinden enerji: Klinker olusum isisi Yakittan kaybedilen baca gazi isisi: 1.40 * ( 0.96 + 0.000209 * 360 ) * ( 360 20 ) Farinden kaybedilen baca gazi isisi: 0.52 * ( 0.80 + 0.000461 *360 ) *( 360 20 ) Subuharindan kaybedilen baca gazi isisi: 0.01 *( 1.76 + 0.000775 * 360 )* ( 360 20 ) Suyun buharlasma isisi: Klinkerdeki atik isi: 1.0 * ( 0.76 + 0.000297* 150 ) *( 150 20 ) Radyasyon kaybi : = 105 kj = 560 kj 0.01 * 2453 = 7 kj = 25 kj = 171 kj = 492 kj = 1830 kj

1 kg klinker elde etmek iin gerekli olan isi

= 3190 kj

39

9. SONU
BASTAS imento Fabrikasinda yapilan 25 gnlk isletme staji sresi boyunca retim ve retime yardimci niteler incelenmistir. Hammaddenin ikarildigi tas ocagi incelenmis ve Bastasin 100 yillik ihtiyacini karsilayacak kapasitede oldugu grlmstr. Tas ocagindan sonra konkasr incelenmistir. Bu niteye gelen hammadde kirilarak farin degirmeni nitesine gnderilir ve burada kil ve demir cevheri ile karistirilir. Karisim, prekalsinasyon isleminden getikten sonra firina girer. Firinda, kmr degirmeninden gelen kmr ile yakilir. Kmr, firinin sogutma blgesinden alinan sekonder hava ile ateslenir (Fakat, firinin ilk ateslemesi fuel-oil ile yapilir). Bu islemlerden sonra firindan ikan rn klinker olarak adlandirilir. Klinker daha sonra imento degirmeni I, imento degirmeni II ve imento degirmeni IIIe aktarilir. Burada alitasi ve tras ile karistirilir. Ayrica bu nitede kapasiteyi arttirmak iin imento gtmeyi kolaylastirici maddeler kullanilir. imento degirmeninde gtlen karisim imento silosuna ve oradan da paketlemeye geer. retim devam ederken klinker, kmr ve farin rnekleri laboratuar tarafindan kontrol edilir. Yardimci niteler; mekanik, elektrik, makine, insaat, resimhane ve ambardir. Bu niteler incelenmis ve raporda belirtilmistir. Fabrikanin amaci fabrikaya yeni niteler ekleyerek kapasiteyi arttirmaktir. Ayrica, TSye gre Bastas imento Fabrikasi standartlara uygun ve yksek kalitede imento retmektedir. Bana staj ve grenme olanagi saglayan BASTAS a tesekkrlerimi sunuyorum.

40

10.KAYNAKLAR
1. BASTAS imento Fabrikasi Dkmanlari 2. imento Teknolojisi, IM-HOL, basin yayim, 1987 3. imento ve Beton Dnyasi, Subat sayisi, 1999 4. Oysa Nigde imento Fabrikasi Dkmanlari 5. Yibitas Lafarge imento Fabrikasi Dkmanlari

41