AMASYALI HATTATLAR Mustafa ASLAN ZET Hat sanat slm kltrnn nemli unsurlarndandr.

. Bu sebeple Osmanl Trkleri de ona byk nem vermiler, kymetli hattatlar yetitirmilerdir. Bugn yerli ve yabanc ktphanelerde bulunan yazma eserlerimizin her biri bu bakmdan ayr bir deer ifade etmektedir. Bu yazmzda Amasyadan yetien hattatlar hakknda bilgi vermeye altk. Anahtar kelimeler: Amasya, hat, hattat, akaik-i Numaniye, Tuhfe-i Hatttn, Latf Tezkiresi, Son Hattatlar. ABSTRACT The art of calligraphy is an important component of Islamic culture. For this reason, the Ottoman Turks have valued its importance and have trained valued calligraphers. From this standpoint, each of our handwritings that are found in both local and foreign libraries, carries and Express es individual value. In this paper, information pertaining to calligraphers trained in Amasya have been provided. Keywords: Amasya, calligraphy, calligrapher, akaik-i Numaniye, Tahfe-i Hatttn, Latf Tezkiresi, Last Calligraphers Bugn Orta Karadeniz blgesinin i ksmnda yer alan Amasya'nn bilinen en eski ad Amaseia olup kimler tarafndan ve ne zaman kurulduu belli deildir. "Bununla birlikte Byk skender devrinden (M.. 336-323) nce de mevcut olduu ve ehrin tarihinin Hititler devrine kadar uzand"1 tahmin edilmektedir. Helenistik Seleukoslar devrinde Pontus krallarnn bakenti olmu, M.. 63'te Romallar'n eline gemi, M.S. III. yzylda bir piskoposluk merkezi olarak dikkatleri zerine ekmi, 712'de Araplar tarafndan fethedilmi, bundan bir ka yl sonra da imparator III. Leo kumandasndaki Bizans ordusunun hakimiyetine gemitir. Trkler tarafndan ne zaman fethedildii tam olarak belli olmamakla birlikte XI. yzyl balarnda Danimendliler'in eline getii bilinmiktedir. "Bu hakimiyet, Danimendli topraklarnn Anadolu Seluklu Sultan II. Klarslan( 1155-1192) tarafndan ilhakna kadar devam etmitir" 2 . Anadolu Seluklular zamannda "Dru'1-izz" diye adlandrlan Amasya, II. Klarslan'dan sonra oullarndan Nizamettin Argunah'n payna dmse de, Nizamettin Argunah'n kardei Tokat beyi Rukneddin Sleyman buray zorla kendi hakimiyetine alm, Baba shak isyanna da sahne olan Amasya 1243 Kseda Sava'ndan sonra Moollar'n eline gemitir. Srasyla Anadolu Seluklularnn son sultan II. Gyaseddin Mes'ud'un olu Tacettin Altnba'n, Sivas'ta hkm sren Eretna ve haleflerinin, Eretnaolu Ali Bey'i yenen Emir Hac adgeldi'nin hakimiyetini de gren Amasya, bundan sonra, Hac adgeldi ve mttefiki olan Melik Ahmet ile Kad Burhaneddin arasndaki siyasi mcadelelere sahne olmu, Hac adgeldi'nin vefat zerine olu Ahmet, Yldrm Bayezid'in de desteini alarak ehri Kad Burhaneddin'e kar savunmutur. Yldrm, Kad Burhaneddin'e yenilmesine ramen verdii mcadele sonucu Amasya'y elden karmayarak Osmanl hakimiyetinde tutmu (1398), idaresini de olu elebi Mehmed'e brakmtr. Ankara Sava'nda (1402) Yldrm Bayezid'in yenilgisi zerine elebi Mehmet Amasya'ya ekilip kardeleri sa ve Sleyman'a kar burasn st edinmitir. XVI. yz yl sonlarna kadar Osmanllar'n dou snrlarnda stratejik bir merkez olma zellii kazanm, Yavuz Sultan Selim aldran Zaferi'nden dnnde burada klam, Kununi Sultan Sleyman Nahcvan Seferi'nden sonra bir sre burada kald iin ran ve Amasya Antlamalar burada yaplm, Avusturya elilik heyetinde yer alan ve Osmanllar hakknda mektuplar yaynlayan Busbeq'i de yine burada kabul etmitir.

Yard. Do. Dr., Girne Amerikan niversitesi Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat retmenlii Blm K.K.T.C., mustafaaslangau@hotmail.com 1 lhan AHN - Feridun EMECEN, Amasya, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, 3/1, stanbul 1991. 2 AHN-EMECEN, a.g.e. 3/1, stanbul 1991.

124

Mustafa ASLAN

Kanuni'nin oullar ehzde Selim ile Bayezid arasndaki taht kavgalarnda, Safev tahrikleriyle dou blgelerinde kan isyanlarda ad ska geen Amasya, XVI. yz yl sonlarnda karklklar iinde kalm, zaman zaman da ehre Celli ekyas hakim olmutur. ehrin tarihinde bundan sonraki en nemli olay ulu nder Mustafa Kemal Atatrk tarafndan Mill Mcadele'de tekiltlandrmay gerekletirmek yolunda Amasya Tamimi'nin buradan yaynlanmasdr. Amasya, Cumhuriyetin ilnndan sonra 20 Nisan 1924'te il olmutur. XVI. yz yln sonlarna kadar Osmanl ehzdelerinin idar tecrbe kazanmak iin gnderildii en nemli bir merkez olan Amasya'da elebi Sultan Mehmed, II. Murat, Fatih ve II. Bayezid sancak beyi olarak grevde bulunmular; ayrca, II. Murad'n olu Alaeddin, II. Bayezid'in olu ehzde Ahmet, Kanuni'nin oullar ehzde Mustafa ve ehzde Bayezid de burada idarecilik yapmlardr. XVI. yz yln ortalarndan itibaren Amasya bu zelliini kaybetmi, Manisa tek ehzde sanca olarak kalmtr. Yangn ve sel gibi felaketlere de uram olan Amasya, ortaada blgenin byk ve mamur ehirlerinden biri durumundadr. lkalarda Tarsus-Kayseri-Zile-Samsun ticaret yolu zerinde bulunan Amasya, bir ticaret merkezi olmas yannda, kltr merkezi olarak da nem arzetmekteydi. Bu cmleden olmak zere ilkan byk corafyacs Strabon, tarihi krullah, hattat eyh Hamdullah, Taci Bey ile oullar Cafer ve Sadi elebiler, ulemadan Meyyed-zde Abdurrahman ve Zenbilli Ali Efendi'ler, mehur tabip Sabuncuolu erafeddin, Hseyin Hsamettin Ayvansaray ve shak Paa Amasya'nn yetitirdii nemli ahsiyetlerden bazlardr. 1861'de Amasya'ya gelmi olan gezgin Georges Perrot, bu ehri "Anadolu'nun Oxfordu" diye tarif edip, buradaki medreselerde 2000 kadar talebenin okuduunu kaydetmektedir 3 . XVII. yz ylda yaam olan nl gezginimiz Evliya elebi de Seyahatnme'sinde Amasya'nn 48 slm ve 5 Hristiyan mahallesi olduunu, 5000 ev, 1060 dkkn, bir ok cami, medrese, tekke, imaret, han ve hamamlar bulunduunu kaydetmektedir 4 . XIX. yz yl balarnda burada yaayan Mustafa Vazh Efendi de Amasya hakknda yazd el-Belbil'r-Rsiyye f riyazi mesili'l-Amasiyye adl eserinde 5 Amasya'nn bir "talebeler ehri olduunu kaydetmektedir. Amasya, halk arasndaki bir rivayete gre Ferhat ile irin hikayesinin yaand yer olarak da hret bulmutur. Amasya tarih eserleri bakmndan da olduka zengindir: Amasya kalesi, krallara ait kaya mezarlar, amlar Camii, Burmal Minare Camii, Gkmedrese Camii, Fethiye Camii, Gml Camii, Hzr Paa Camii, Sarahane Camii, Daruifa, Halifet Gazi Medresesi ve Trbesi, Torumtay Trbesi, adgeldi Paa Trbesi, Bayezid Paa Camii, Yrg Paa Camii, II. Bayezid Camii ve Klliyesi, Hatuniye Camii, Vezir Mehmet Paa Camii, Sofular (Abdullah Paa) Camii, Kap Aas Hseyin Aa Medresesi bu konuda akla ilk gelenlerdir. Yeilrmak vadisinde dar bir erit halinde yerlemi olan Amasya ehir merkezi, eskiden olduu gibi bugn de bu fizik artlar sebebiyle byk bir gelime gsterebilmi deildir. ehir merkezinde Yeilrmak zerinde doudan batya doru olmak zere Meydan, Maydanoz, Alaca Kpr, Helkis (Selkis, bugn Hkmet ve Ku (Kun) kprleri yer almaktadr. Samsun, Tokat, Yozgat ve orum illeriyle komu olan Amasya, karayoluyla olduu gibi, demiryoluyla da blgenin tabii ve nemli bir liman olan Samsun'a balantldr. Geim kaynan tarm ve hayvancln tekil ettii Amasya'nn merkez ileden baka dier ileleri Gyncek, Gmhacky, Hamamz, Merzifon, Suluova ve Taova'dr. Bu makalede aada haklarnda bilgi vermeye altmz Amasyal hattatlar ya (tarih) srasna gre ele almak doru olmasna ramen, aralarnda doum veya lm tarihi belli olmayanlar yannda, hem doum hem de lm tarihi belli olmayanlar bulunduu iin,
3 4

AHN-EMECEN, a.g.e. 3/1, stanbul 1991. Evliya elebi Seyahatnmesi, haz. Ahmet Cevdet, c. 2, s. 183. 5 stanbul niversitesi Ktphanesi, T.Y. 2574, vr. 38b

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

125

alfabetik srayla incelemek zorundu kaldk. Abdullah Efendi 6 On altnc asr hattatlarndan olan Abdullah Efendi hakknda -Tuhfe-i Hattatn de dahil olmak zere- kaynaklarda ok az bilgi vardr. Bu konuda en geni bilgiye Uur DERMAN'n Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi'ndeki yazsnda rastladk. Oradaki bilgileri olduu gibi aktaryoruz: "Doum ve lm tarihleri bilinmemekte, Ams nisbesinden Amasyal olduu anlalmaktadr. Seksen yana kadar yaad gz nnde bulundurulursa, 1518 tarihli bir hattna istinaden Fatih devrinde (1451-1481) doduu ve Yavuz Sultan Selim devrinde (1512-1520) ld ileri srlmektedir. nl Amasyal hattat eyh Hamdullah'n (l. 1519) akrabas ve muhtemelen talebesi olup, onun lmnden sonra olu Mustafa Dede'yi yetitirmitir. stanbul'a II. Bayazt devrinde (1481-1512) gelmitir. Kendine has yeni bir yaz tarz bulunan Abdullah Ams'nin gnmze birka eseri ulaabilmitir. Bunlardan Topkap Saray Mzesi'nde (YY nr. 172) kaytl bulunan nesih hatla yazlm Trke Mevlid-i erif metni, hattaki kudretini gstermesi bakmndan nemlidir". Abdullah Efendi; eyh Hamdullah ve olu Mustafa Dede, Ahmet Karahisar, krullah Halife, Amasyal Muhittin ve kardei Cemalettin'le birlikte Anadolu'da hsn-i hattn gelimesine emei gemi en kymetli hattatlarn tekil ettii "stdn- seb'a" 7 ya dahil olmas bakmnda da ayr bir nemi haizdir. Abdurrahman Efendi 8 Merzifonludur. Babas meayihten olduu iin "eyhzde" diye hret bulan Abdurrahman Efendi, stanbul'da Seyrek-zde Muhyiddin Efendi'nin hizmetinde bulunup Arap elebi'den tefsir ve hadis dersleri alm, Eyp Sultan'da tefsir meclisleri tekil etmek suretiyle hizmette bulunmu, Cezeri Kasm Paa'daki hatipliini terk ettiinde Firuz Aa Camii bitiiindeki darlhadis kendisine tevcih edilmi, burada uzun sre hem tahrir hem de takrir suretiyle hizmet vermi, fkhta kymetli bir eser olan "Vikye"ye Trke erh yazmtr. "Tnet-i beer " terkibinin ebced hesabyla karl olmak zere 971 senesi ramazannn ilk gn (13 Nisan 1563 Perembe) vefat etmitir. Abdurrahman Efendi (Meyyedzade) 9 Knyesi "Abdurrahman Htem b. Ali b. Meyyed" 10 olup, dedesi Meyyed Efendi'ye nisbetle "Meyyedzde" diye hret bulmu olan Abdurrahman Efendi, 860/1455 11 -56 12 da Amasya 13 da dnyaya gelmitir. Hasan elebi, Molla dris'in Tevrh-i li Osman'da Meyyedzde'nin neslinin Eb shak Kzern'ye ktn kaydettiini belirtmektedir 14 . Meyyed-zde Abdurrahman Efendi, eyh Hamdullah'la birlikte, II. Bayazd'n ehzde olarak Amasya'da bulunduu yllarda meclislerine katlp nedimleri arasna girmi ve hsn-i hatt eyh Hamdullah'tan renerek emsallerine stnlk salamtr. Mstakimzde, Takiyy-i Temm'nin tarihinde Meyyedzde'nin hsn-i hattn vdn belirtmektedir 15 . Baz fesatlar gammazlamak suretiyle Fatih Sultan Mehmed'i yanltp katline ferman kartmlar, II. Bayazt bundan haberdar olunca, acyp yol hazrlklarn tedarik ederek bir gece alelacele o zamanlarda erkeslerin elinde bulunan Haleb'e kamalarna yardmc olmutur. Meyyedzde bylece daha yirmi iki yanda iken
6

Mstakimzde Sleyman Sadettin, Tuhfe-i Hatttn (Haz. bnlemin Mahmut Kemal NAL), stanbul 1928, s.289; DERMAN M. Uur, "Abdullah Ams", T.D.V. slm Ansiklopedisi c. l, s. 84, stanbul 1988. 7 UZUNARILI smail Hakk, Osmanl Tarihi, Ankara 1988, c. 2, s.614; SERN Muhittin,"Hamdullah Efendi", T. D. V. slam Ansiklopedisi, c. 15 , s.499, stanbul 1997. 8 Mstakimzde, a.g.e., s.252. 9 Mstakimzde, a.g.e., s.249. 10 Mstakimzde, a.g.e., s.249. 11 emsettin Sami, Kms'l-A'lm, c. 4, s.3071-3072, Kagar Neriyat, Ankara 1996. 12 Mehmet Sreyya, SiciII-i Osman (haz. Nuri AKBAYAR), 1/92, stanbul 1996. 13 Dergh Yaynlar'nn Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi'inde (c. l, s. 15) doum yeri "Divrii" olarak kaydedilmektedir. 14 Knalzde Hasan elebi, Tezkiret'-uar (Haz. brahim KUTLUK), c. l, s. 319, Ankara 1989. 15 Mstakimzde, a.g.e., s.249.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

126

Mustafa ASLAN

uyduu teessr belirtmitir. Meyyedzde'nin ekemeyenleri de vardr: Baz fesatlar, Meyyedzde hakknda iftira dolu bir mektubu okla Yavuz Sultan Selim'in harem dairesine atmlar, o da mektubu Meyyedzde'ye gnderip "bu kra bis bd olan kimdir bilmek gerek" diyerek onun tahmin ve ferasetini lmek istediinde o, fkeyle "bu kd Sar Grz mlzimlerinden Kullb- Siyah ve Kezzb- Siyah demekle ma'rf iki r-siyh vardr, onlar etmilerdir" deyip Sen bu mektbun eer bilmek dilersen ktibin Gfil olma hsrev Kullb ile Kezzb'dan beytini okumu, gerekten de ad geen o iki fesatnn evleri basldnda sz konusu mektubun msveddeleri bulunup yzleri kara km, "Sargrz tahriki ile bu hevya uyduk" diyerek sularn itiraf etmiler, Yavuz da o iki fasidin balarn vurdurmu, Sargrz' sadaret grevinden azlederek makamna Meyyedzde'yi getirmitir 19 . ran seferinden dnnden sonra takatten dt; akl dengesini yitirdii, mizacna ftur ve dimana kell geldii iin grevden alnm, aban 920/ekim 1514'te emekli olmu, 15 aban 922/13 ekim 1516'da berat gecesinde 20 vefat etmi ve Eyp Sultan civarna defnedilmitir. Vefatna Necl'l-Meyyed merhum mebrr 922 (1516) diye tarih dlmtr. Kaynaklarda yedi bin cilt kitaba sahip olduu belirtilen Meyyedzde Abdurrahman Efendi, dilde (Trke, Arapa ve Farsa) iir ve inya muktedir, lim ve fzl bir zttr. Arapa ve Farsa kasideleri olduu gibi, Trke iirleri de vardr ve Trke iirleri dierlerine gre daha oktur. Hakknda Seh, k elebi, Beyn, Riyz ve Fiz tezkirelerinde bilgi bulunmaktadr 21 . Biz bunlardan ancak dipnotlarda gsterdiklerimize ulaabildik. Anadolu sahasnn nde gelen divan airlerinden biri olan Necati Bey, divann, hayat boyunca kendisini himaye eden bu hamiyet-perver insan ithaf etmitir 22 . iirlerinde "Htem" mahlasn kullanan Meyyedzde'nin ulema ve uara ile olan akalamalar ve latifeleri de vardr 23 . Biraderinin mektubuna cevabna derc eyledii Farsa bir beyti aadadr:
16 17

Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 320. Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 320. 18 Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 320. 19 Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 321-322. 20 Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 322. 21 Haluk PEKTEN - Mustafa SEN - Recep TOPARLI - Naci OKU - Turgut KARABEY, Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl, Ankara 1988, s. 192. 22 Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 321; Cihan OKUYUCU, Divan Edebiyat Estetii, L & M yaynlan, stanbul 2004, s. 152. 23 Knalzde Tezkiresi'nde (s.322-323) bu latifelerden 2 tanesi yer almaktadr. Konuyu fazla uzatmamak iin buraya almyoruz.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

127

Eserlerinden tesbit edebildiklerimizin isimlerini aaya alyoruz: Tefsr-i Sre-i Kadr, Risale f Ehri Ma'lmt, Hiye-i erh-i Mifth, Risale f Tahkiki Cz'i L-yetecezz, Hiye-i erh-i Mevkf, Fetv, Risale fi'1-Krreti'lMudahrece 25 . Osmanl Mellifleri'nde, ehzde Korkud'a gndererek takdirlerine mazhar olduu, kelm ilminin mkil yerlerinin halline dair bir eserinin daha bulunduu 26 , Kms'lA'lm'da kadlkla itigalinden dolay eserlerinin ounun msvedde halinde kald ve muhtelif yazlar gzel yazd 27 , Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi'nde de bni Kemal'i himaye ederek yetimesini salad 28 belirtilmektedir. Sicill-i Osman'de "Abdlfettah, Abdrrezzak, Abdsselm ve Mahmut adnda drt olu olup 20 ile 30 yalar arasnda vefat ettikleri, beincisinin Abdlvehhab Efendi olduu 29 vb. ayrntlar da yer almlaktadr. ounluunu Hasan elebi Tezkiresi'nde bulduumuz baz beyitlerini aaya alyoruz: k olan dest-i cef ile girbnmdr lien hr- gam u mihnete dmnmdr T-i mjgnma can vermesi sehl idi eer Ol cef-pe bir az dese kurbnmdr elim ielim arb ielim Nice bir sf saf b ielim hirette olur arba hisb Biz an bunda b-hisb ielim Gzlerim oldu mnevver ol sevd- nmeden Toz yerine tty sam meer cnn ana Hlimi bilip eb-i hecre giriftr olduum Rahm edip yr eylemi ta'vz ile derman ana Abdlmmin Efendi 30 Safiyyddin Efendi'nin oludur. Hattn Ali b. Hill'in hatlarna benzetip onun gibi yazmak gayretinde olan Abdlm'min Efendi, bu hususta epeyce bir gzellie de erierek hattatlkta ok az kiiye nasip olup stadlar stad manasna gelen "stz'l-estize" sfatn ihraz etmitir. Hatt- gayr nesh edip ol kn- ykt- hner Oldu el-hak gpta-sz- eyh b- ho-nvs 31 beytinin ifade ettii manaya layk bir hattattr. Mstakimzde Tuhfe-i Hatttn'de "Yakut- Musta'sm'nin nceleri zamann hattn bunlardan mek ettiinin Hardet'l-Kasr'da ve dierlerinde kaydedildiini 32 " belirtmektedir. "Kalem" demek olan "hme = "kelimesinin ifade ettii 646/1248 tarihinde vefat etmitir.

24

24

(Zih cevher-i lafz- t cn-r kt Nmde hatet nesh ta'lk- Ykt). Bu Farsa beytin Trke karl "Senin lafznn cevheri ne kadar gzel (sanki) ruha gdadr. Senin yazn Yakut'un nesihine ve talikine benziyor" eklindedir. 25 Bursal Mehmet Tahir, Osmanl Mellifleri (Haz. Mustafa TATl-Cemal KURNAZ), c. l, s. 355, Ankara 2000. 26 Bursal Mehmet Tahir, a.g.e., c. l, s. 355. 27 emsettin Sami, a.g.e., c. 4, s.3071-3072. 28 Dergh Yaynlar, a. g. e., c.l, s. 15, stanbul 1977. 29 Mehmet Sreyya, a. g. e., 1/92. 30 Mstakimzde, a.g.e., s.295. 31 Mstakimzde'nin Tuhfe-i Hatttn'de Abdfm'min Efendi'yi ve hattn tavsif iin serdettii "O hner yakutunun (Ykt- Musta'sm'sinin) oca, baka yazlar (bakalarnn yazlarn) geersiz hale getirip, gerekten gzel yaz yazan genlerin de ihtiyarlarn da gptasn eker hale geldi" diye nesre evirebildiimiz bu beytin kime ait olduunu tesbit edemedik. 32 Mstakimzde, a.g.e., s.295.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

128

Mustafa ASLAN

Ahmet Efendi 33 Hattat ve divan sahibi bir air olan Seybek Yahya 34 nn oludur. Bundan dolay da "Seybek-zde" diye tannmtr. eitli kalemlerde yaz yazmay "kblet'l-kttb" olarak tavsif edilen eyh Hamdullah'tan mek etmi, mrn Amasya'da geirmi ve orada vefat etmitir. "haz = "tarihinin karl olmak zere 908/1502 ylnn muharreminde tamamlad Mushaf II. Bayazt'a hediye eylemi, o da byk bir "haz" duyarak bunu kabul edip karlnda kendisine ihsanda bulunmutur. Sultan II. Bayazt vefat edince de bu Mushaf trbesine konulmutur. Cafer elebi 35 "Tc-zde" diye tannan Cafer elebi, bu sfatndan da anlalaca zere, kymetli bir edip olan Tc Bey'in oludur ki o da Amasyal bir hattattr ve aada hakknda bilgi verilmee allmtr. Sadi elebi'nin kk kardei olan Cafer Celebi, Mstakim-zde'nin "tahsl-i ulmda tekml-i rsum edip bizzat eyh Hamdullah Agh'tan taallm-i hsn-i hatt eyhne eylemitir" 36 demesinden de anlalaca zere, hsn-i hatt eyh Hamdullah'tan mek etmitir. Zamannda ilmiye snfnn sekinlerinden olduu iin, kendisine stanbul'da Mahmut Paa Medresesi mderrislii ihsan olunmu, bir fitne hadisesinde Cafer elebi'nin evi de dahil olmak zere, hemehrisi kazasker Meyyedzde ve emsali baz kimselerin evleri yama edilmi 37 , bu hadise sebebiyle madd olarak ok byk bir zarar grm, bundan manev olarak da etkilenmitir. "Sultan Bayezid'in saltanatnn sonlarnda grevden alnm ve gnlk yz ake ulfe ile emekli olmutur" 38 . Yavuz Sultan Selim'in clsunda eski grevi kendisine iade edildii gibi, Anadolu Kazaskerliinden niancla getirilmi (920/1514) 39 , akl ve dirayeti sayesinde Yavuz'un takdirini kazanarak, hazarda ve seferde yanndan ayrmad nedimlerinden biri olmak erefine nail olmutur. Hatta Yavuz Sultan Selim ah smail'e gnderdii Farsa mektuplarn ve aldran fetihnmelerini ona yazdrm 40 , ah smail'in haremlerinden Tal Hanm'la evlendirerek 41 kendisine byk bir iltifatta da bulunmutur 42 . Nianclk payesini tavrlar ve hneri ile gerekten hak etmi ve divanda da itibarl bir mevkiye karmtr 43 . Bu hizmetleri srasnda bir iftira zerine gazaba urayp, boynu vurularak ehid edilmi 44 ve ykanmadan Balat semtinde Sultan Selim Camii yanndaki kendi binas olan Nianc Mescidi avlusuna defnedilmitir.Aabeyi Sadi elebi'nin kabri de oradadr. Kendisinin
33 34

Mstakimzde, a.g.e., s.92. (Ahmed b. Hce Yahya "Seybek-zde" maddesi.) Mstakim-zde, Seybek Yahya'nn Niaburlu olduunu, elmack kemiinin belirgin ekilde kk olmasndan dolay bu lakab aldn, Timur'un olu ahruh zamannda Yktne hsn-i hattyla mehur ve divan sahibi bir air olduunu, "ebistn- Hayl" adnda edeb ve gzel bir eser yazdn, Letii'-i Lmi'nin bunun bir eserinin tercmesi olduunu, Tabir-nme adyla bir eserinin daha bulunduunu, 852/1448'de vefat ettiini kaydetmektedir. (Bkz. a.g.e, s.584). 35 Mstakimzde, a.g.e., s.148; emsettin Sami, a.g.c., c. 3, s.1819-1820; BANARLI Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, c. l, s. 476, stanbul 1997; PEKTEN Haluk vd., s. 81; k elebi, Meir'-uar, Millet Ktphanesi 772, v.177 (Sahife sistemine gre numaralanm, a-b sistemi gzetilmemitir); Latf, Teztiret'-uar, Dersaadet 1314, s. 117; Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s.246; Franz Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri (ev. Cokun OK), Kltr Bakanl yaynlar, Mersin 1992, s.56. 36 Mstakimzde, a.g.e., 148. 37 "O akam yenieriler aralarnda grerek ehzde Ahmed'i hkmdar tanmamaa karar verdiler ve bundan baka bin kadar yenieri, vezir-i a'zam Hersekzde Ahmet, ikinci vezir Koca Mustafa Paa'larla Rumeli beylerbeisi Hasan Paa, kazaskerlerden Meyyedzde Abdurrahman ve nianc Tczde Cafer elebi'nin evlerini yama ettikleri gibi...", UZUNARILI, a."g. e., c. 2, s.243; 38 Mecdi Mehmed Efendi, Hadaiku'-akaik (akaik-i Nu'maniye ve Zeyilleri, haz. Abdlkadir ZCAN), 1/335, stanbul 1989; 39 Mecdi, a. g. e., 1/335; UZUNARILI, a.g.e., c.2, s.276 (2 numaral dipnot). 40 UZUNARILI, a.g.e., c.2, s.261. 41 UZUNARILI, a.g.e., c.2, s.277 (dipnot 1). 42 BANARLI, a.g.e., c. l, s. 477. 43 "Cafer elebi'ye dein Nianclar Defterdarlarn altnda oturup selmda aa dururlard. Me/,kr- mebrr Nianc oldukta anm cellet-i an ve bbehet-i unvan muktezasnca mstaba-i hmayunda vzerann sol canibinde icls olunup..." Mecdi, a. g. e., 1/337. 44 "920 senesi recebinin sekizinci gn sebt gnnde katl eyledi". Mecdi, a. g. e., 1/335; UZUNARILI, a.g.e. c.2, s.276.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

129

Biz ehd-i t- ak oldukta rh- yrde Yumadn defn eyleniz tenden gubr gitmesin beyti bu bakmdan olduka manidardr. Vefatna "Vah gitti bu cihandan Cafer "4151/029 = diye tarih dlmtr. Nesri de nazm gibi kymetli olup, Osmanl resm lisannda ve divan kitabetinde bir tarz ortaya koymu olan Cafer elebi, slubunda yerli bir hava ve halk az syleyilere yer vermesi dolaysyla, sadeleme akmna zemin hazrlayan airlerden saylmaktadr 45 . yi bir tahsil grerek Adl mahlasyla Trke ve Farsa iirler yazp baz kaynaklarda kendisinden "Bayezid-i Vel" diye bahsedilen II. Bayazd'n 46 matla'l gazeline Meyyed- zde Abdurrahman, bni Kemal, Hac Hasan- zde ve Necati Bey gibi Cafer elebi de nazire yazmtr 47 . Yavuz'un clusu zerine yazd 48 beytiyle balayan Farsa gzel bir kasidesi de vardr. "Eski kaynaklarn nesrini nazmndan, hatta Farsa'sn Trke'sinden stn bulduklar Cafer elebi 49 nin en mehur eseri "Heves-nme" 50 dir. Bundan baka onun kuvvetli edeb ahsiyetini aksettiren ve akc gazellerini de ihtiva eden bir "Divan", zamannn baz nemli olaylarndan bahseden, olduka kymetli bir "Mnet ve sade bir Trke ile kaleme alnm, tarih mahiyette, Tarih-i Osman Encmeni Mecmuas'nda neredilmi "Mahrse-i stanbul Fetihnmesi" vardr. Sicill-i Osman'de "Kitb- Ahlk" adnda bir eserinin daha bulunduu ve Bali elebi adnda bir olunun olduu 51 belirtilmektedir. Hakknda Seh, Latf, k elebi, Hasan elebi, Beyn ve Fiz tezkirelerinde de bilgi vardr. O devrin airlerinden Makl, Cafer elebi'yi ve kardei Mehmet Sadi'yi bir kasidesinde yle tavsif etmektedir 52 :
45 46

BANARLI, a.g.e., c.2, s.745; UZUNARILI, a.g.e., c.2, s.635 ve 673. (Her nle ki peyda eved ez-sne-i kem - Ebr eved girye koned ber-ser-i hkem) Bu Farsa beytin Trke karl "Benim parampara vcudumdan ortaya kan her inilti, bir bulut olur ve topramn zerinde gz ya dker" eklindedir. 47 UZUNARILI, a.g.e. c. 2, s.248. 48 (Cn-fern ki ber-kef-i m nakd-i can nihd - Behr-i nisr- makdem-i h- cihan nihd) Beytin Trke karl "Dnya padiahnn terifi iin sap datalm diye ruhlar yaratan (yce Mevl) avcumuza en deerli sermayeyi koydu" eklindedir. 49 BANARLI, a.g.e., c. l, s. 477; Mecdi, a. g. e., 1/335. 50 Hevesnme, 1493'te yazlm, stanbul'un meden ve tabi gzelliklerini anlatan yer yer de edeb tenkidlere yer veren orijinal ve kymetli bir mesnevidir. Edebiyatta yeni ve orijinal eser verme taraftan olan Cafer elebi, yaad asrn en byk airlerini, konularn ve ilhamlarn eski stadlardan ve zellikle de ran airlerinden almakla sular. eyh ve Ahmet Paa'y hedef alarak ular kim Trk dilde hreti var Biri eyh biri Ahmed'dir ey yr Eer eyh'dir insaf eyle billh Shanverlikten olmu geri gh Fesahatte velkin kr yoktur Kelmnn garb elfz oktur Eeri vardr Ahmed'de zarafet Bulunur szlerinde hem fesahat Belgatte vel mahir deildir Kelmn rabtna kadir deildir der. Ahmet Paa'nn iiri iin Sznn hsn vardr n yoktur Nuk- deyre benzer, can yoktur diyerek her ikisi de gzellik anlamna gelen "hsn" ve "n" kelimelerini ok ince nanslarla kullanp szlerinin kilise resimleri gibi cansz (grnte gzel, fakat ruhtan ve mndan yoksun) olduunu belirtir, hatta daha da ileri giderek ayn airler hakknda Hayl-i hsa n kadir deiller Hakikatte bular ir deiller diye kesin kanaatini beyan eder. Her air gibi o da kendi iirini ve eserini deerli ve stn bulup Benimdir evvel hir az eer ok inde kimsenin bir habbesi yok demek suretiyle, eseriyle iftihar eder. Hevesnme, bir baka tarafyla, 15. asr sonu stanbul'u iin de salam bir belge durumundadr. 51 Mehmet Sreyya, Sicill-i Osman (haz. Nuri AKBAYAR), 2/379, stanbul 1966. 52 Tuhfe-i Hatttn'de Mehmet Sadi'nin de i'ir, ina, fazilet ve imlda Cafer elebiye sn (ikinci, ikinci bir Cafer) olabililecek derecede hner sahibi olduu, fakat hretini daha ok faziletiyle kazand, medreseden emekli olup kardeinden iki sene sonra vefat ederek Cafer elebi'nin yanna defredildii, Seyyid erif Crcan'in

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

130

Mustafa ASLAN

Veren keml-i eref ve-i Hud-dde Utrid-i felek-i cd Tc Bey-zde Lel-i hat- Ykt-kymeti ann Ne deme knda bulundu ne deme deryda Odur o sayraf-i cevher-i hzne-i hat Odur o zerger-i kmil bu fenn-i zbda Klde-i hneri ast gerden-i ara Deil hill grnen bu sakf- mnda Desem an nola kttb- seb'adan efzn Adedde heft beraber olur mu heftda Ne Tc-zde eh-i kiver-i memlik-i hat Yrtt hkmn varnca Tal'at-bd'a Sezadr ol k'ola tur-nvs-i sultan yok ann gibi knn-ins dnyda Sevd- Rma iki Tc-zde verdi eref Birisi hsn-i hat biri i'r inda Egeri bu da deil hl ol faziletten Garaz ikisini temyizdir bu esnada Elinde hmesi ney-ekker-i fazilettir eker-fenlk eder dehre Msr- ma'nda 53 II. Bayazd'n vefat zerine Cafer elebi'nin yazd mersiyesinin ilk beyitleri aadadr: Dny makm- hasret derd bel imi Mihnet oca gam evi mtem-ser imi Azb-i frt milh-i cc azb- nr Dr-y derd shhati renc an imi n suya nak olur suver-i cism-i dem Fikr-i bekakiiye bir olmaz hev imi Verme gnl zehrif-i dnyya ey azz Alr gz ile eyle nazar hep heb imi 54 iirlerinden baz beyitleri aaya alyoruz: Sebz-i hat kim sye salm zlf-i mg-efn ana Hzr'dr k'olmu myesser mr-i b-pyn ana * * * Lebine yknelden gonce-i ter Sab hm eyleyp azn yrtar * * * Gnde bin kez grse bilmez ol bt-i ra'n beni Neylesin bir demde bin ekle koyar sevd beni * * * Hat yazar hattn kalemsiz safha-i sm stne
crh-i Mifth'yla Sadr'm erh-i Vikye'sinden "bb'-ehd"e kadar olan ksma haiye yazd, Akid-i Nesefiyye'yi nazm eyledii, ayrca da iki kardein baz maddelerde "risle-i latfeleri" olduu kaydedilmektedir. (bkz.a.g.e.,s.149.) 53 Mstakimzde, a.g.e., s.148. 54 Bursal Mehmet Tahir, a.g.e., c. l, s. 263-264.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

131

Bu ne srdr nokta kor hn- lebin mm stne Celalettin Efendi eyh Hamdullah'n daysdr. Oullar Muhittin ve Mehmed Cemlettin Efendiler de Amasyal hattatlar olarak bu deerlendirmemizde yer almlardr 55 . Sicill-i Osmann'de "ilim ve hat tahsiliyle mehur olmutur. Kad ve mderris olup I. Sleyman (Kanuni) devri (1520-1556) sonlarnda emeklilii semi ve ardndan vefat eylemitir. Mehur bir hattattr" 56 denmektedir. brahim Efendi Amasyal hattat olup "Nefeszde" sanyla tannan Mustafa Efendi'nin oludur 57 ve orada "Kk Emr" diye hret bulmutur. Mstakimzde, Tuhfe-i Hatttn'de, "Seyyid brahim" bal altnda, hattat brahim Efendi hakknda u bilgileri vermektedir: "Tarih-i Temm'de doum yeri Maverannehir olarak kaydedilir. Pederleri ile ocukluunda ark cihetinden gelip Amasya yaknlarndaki Yenice kynde yerlemilerdir. Babas keif ve keramet ehli olup, olu ibrahim Efendi'nin ocukluu yllarnda Bursa'ya gerek orada bir hayli zaman ilim yolunda gayret sarfetmi, ilh cezbelerine sebep olan ryalarnn aynen tahakkuku neticesinde znik'e gidip orada sakin iken Fatih Sultan Mehmed'in hayatta olduu yllarda nce Pr Paa'nn evldna, sonra Sultan II. Bayazt Han'n ehzdelerinden Korkud'un yetitirilmesi hizmetine tayin edilmitir. nemli medreselerin bir ounda hizmette bulunmu, Amasya fetvasndan sonra bu hizmetlerin hepsini terk ederek gnlk yz ake ile II. Bayazd'n saltantnn sonlarnda emekli olmutur. Yavuz Sultan Selim'in clusunda Eyp Sultan civarnda bir menzil satn alm ve bu menzili kendinden sonra Eyp Medresesi mderrislerine art ve vakfeyleyip "Seyyid-i Rsih " terkibinde ifadesini bulan 935/1528 tarihinde doksan yan gekin olarak vefat etmi, Eyp Sultan Camii bitiiinde krsnn hemen gerisine defnedilmitir. mr boyu yalnz ve tertemiz yaam, evlenmesi iin babas srar edince, ryasnda Hz. Peygamber tarafndan azarlanarak "brahim gibi, kymetli bir evlt ile kanaatkar olmayp ondan bir evlt daha ister misin?" eklinde bir ikaza muhatap olmutur. Arbal bir edip, drt ba ma'mr bir fzl; soyu sopu tertemiz, uzun boylu, gr sakall, kalplerde yer etmi biriydi. Sls ve nesihi eyh Hamdullah'la mtereken tahsl etmi, sahip olduu kitaplarn ounu ve en byklerini kendi eliyle yazmtr. mrnn sonlarna doru am olup daha sonra bir gz almtr 58 ." Mehmet Efendi Babasnn ad Ali'dir. Hsn-i hatt Karahisr Pr Ahmed Efendi'nin akirdi Hasan elebi'den mek ederek mezun olmutur. Hasan elebi'nin balangtaki yazlarn taklit edip, stad ile tavrlar birbirine benzer bir hattattr 59 . "Mderris; Eyp, Bursa ve Edirne mollas olup Zilhicce 1026'da (Aralk 1617) vefat etti. ffetli, salih ve dindard" 60 . Mehmet Efendi Knyesi "Mehmed b. Pr"dir. Doum tarihini tesbit edemediimiz Mehmet Efendi, "Pir Aa-zde" diye ehret bulmutur. Hsn-i hat tahsili iin stanbul'a gitmi ve Mehmed Rsim Efendi'den mek ederek icazet sahibi olmutur. Dier ilimlerde de kemali olup Nahifi Sleyman Efendi'den Farsa rendii bilinmektedir. Mstakimzde'nin "Vaktimizde zmir'de ve sonra Bursa'da sakin olup hl onda mutavattn olduu mesmumuzdur" 61 eklindeki ifadesinden Tuhfe-i Hatttn'in temize ekildii 1173/1759 tarihinde nce zmirde, ondan sonra da Bursada yerletii ve hayatta olduu anlalmaktadr.
55 56

Mstakimzde, a.g.e., s. 152. Mehmet Sreyya, a. g. e., 2/387. 57 Baknz, Mstakimzde, a.g.e., s.545 ("Mustafa b. Nefes"maddesi). 58 Mstakimzde, a.g.e., s.46. 59 Mstakimzde, a.g.e., s. 431. 60 Mehme Sreyya, a. g. e., 3/971-72. 61 Mstakimzde, a.g.e., s. 396.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

132

Mustafa ASLAN

Mehmet Efendi Merzifonlu olup knyasi "Mehmed bin Ramazan"dr. Doum tarihi belli deildir. Hsn-i hatt nce eyh Hamdullah'tan sonra da onun damad ve halifesi olan krullah Halife'den elde etmitir. Yaratltan Yavuz Sultan Selm'in saltanatna kadarki olaylar toplad bir tarihi olduu 62 belirtilmektedir. Tevklikten azledildikten sonra "hattt- asr " terkibinde ifadesini bulan 979/1571 ylnn ramazanndan nce vefat etmitir. Mehmet Efendi Merzifonlu olup knyesi "Mehmed b. mran b. Musa b. Ubeydullah"tr. Kendisi "Merzubn Eb Abdullah" diye hret bulmu kymetli bir hattattr. "rif-i dil " terkibinde ifadesini bulan 385/995 tarihinde vefat etmitir 63 . Mehmet Celalettin Efendi Kendisinden yukarda ksaca bahsettiimiz Amasyal bir hattat olan Celalettin Efendi'nin oludur. eyh Hamdullah'n yeeni (kz kardeinin olu) dir. Aabeyi Muhyiddin Efendi de Amasyal kymetli bir hattat olarak bu yazmzda yer almaktadr. Anadolu'da hat sanatnn tutunup gelimesinde aziz hizmetleri olan yedi stad (stdn- seb'a) 64 dan biri de Mehmet Cemalettin Efendi'dir. Mstakimzde Sleyman Sadettin, l'nin Menkb- Hnervern'da Muhittin Efendi vasfnda ind ettii manzumenin ekinde bu hattatmz da Karnda Cemlin hatt dahi Teberrkdr Sfhn u Keld'e beytiyle andn ve seksen sene kadar yaadn 65 kaydetmektedir. Mehmet Handan ark taraflarndan gelip Amasya'ya yerlemi olan Mehmet Handan hsnhattn sls ve nesih kalemlerini eyh Hamdullah'tan mek etmi ve stanbul'a gidilerinde stadna refakat etmi kymetli bir hattattr. Hsnhatt kemal derecesinde gzel olup zamannda olduka revata ve mesel durumunda olmaldr ki mehur divan airi Bak, 5 beyitlik bir gazelinin makta olan Hatt- la'lin Bkiy ol gonce-i nev-restenin Seyr edenler dediler Handn'n olmaktr bu hat 66 beytiyle bu hususu dile getirmitir. Hakknda imdilik Tuhfe-i Hatttn'de rastladmz bu bilgilere sahip olduumuz Mehmet Handan iin, Bk'nin yukardaki beytine dayanarak ve stad eyh Hamdullah'n 1519'da vefat ettiini dikkate alarak, on altnc asr hattatlanndandr diyebiliriz. Mehmet Hilmi Efendi Merzifonlu olup babasnn ad brahim'dir. Hsn-i hatt ve nesih tarzn ekerci-zde Seyyid Muhammet Efendi'den mek ederek icazet sahibi olmu, dier kalemleri de erbabndan rendikten sonra eitli hizmetlerle seyahat edip bir sre de Drusselm'da ikamet etmitir. Vezirlerden Tosun Mehmed Paa yenieriler aas iken kethdas olarak hizmetinde bulunmu ve hasekilikten emekli olmutur 67 . Muha Sinan Knyesi "Sinaneddin Yusuf bin Hsam bin lyas" 68 olan Sinan Efendi, Amasya
62 63

Mstakimzde, a.g.e., s. 411. Mstakimzde, a.g.e., s. 438. 64 UZUNARILI, a.g.e., c. 2, s.614; SERN Muhittin, a.g.m., s.499. 65 Mstakimzde, a.g.e., s.397. 66 KK Sabahattin, Baki Divan, Ankara 1994, s.236-237. 67 Mstakimzde, a.g.e., s.377. 68 Nev-zde At, Hadiku'l-Hakik fi Tekmileti'-akik (akik-i Nu'maniyye ve Zeyilleri, haz. Abdlkadir ZCAN), 2/248, stanbul 1989; Mstakim-zde ise Tuhfe-i Hatttn'de (s. 589) bu hattatmzn knyesini

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

133

yaknlarndaki Sonus 69 kyndendir ve lakab "Sinneddn olup 893 (1487/88) 70 te dnyaya gelmitir Halvetiye eyhlerinden Amasyada medfun eyh Habb el-Karamannin halifelerinden olan Sinan Efendi, ilk bilgilerini layk vechile elde ederek kabiliyetini isbat ettii gibi, doruluk ve drstlyle de hret bulduu Amasyada Kk aa medresesi mderrisi olan Emir Kulu emsettin Efendiden ders grm, Hseyniye mderrisi olup Byk Aa diye tannan Takprl Muslihittin Efendiden de istifade edip be sene kadar hizmetlerinde bulunmutur. Hocas Muslihittin Efendi 919 (1513/14)da Bursa Sultaniyesine tayin olunca, hattatmz Sinan Efendi de onunla birlikte Bursaya gitmi, orada Sahn mderrisi Muhyiddin Efendinin tevecchn kazanm, kendisinden yedi yl ders alarak Telvhi sonuna kadar okuyup ikmal etmitir. Muhyiddin Efendi onu Sahn mderrisi olan Gerez Seydiye teslim etmi, Sinan Efendi de yeni hocasnn bir sre sonra vefat zerine 924 (1518/19)te Mft Ali Efendiye intisap etmitir. Kanuni Sultan Sleyman tahta geince (926/1519/20 ) hocas Hayrettin Efendi kymetli talebelerini bir araya toplayp meclisine almaya balamtr. Bu cmleden olmak zere stanbul kads Sar Grzden Mallzade Efendiyi, Anadolu kazaskeri Mrim elebiden Merhaba Efendiyi, Anadolu kazaskerliinden emekli Seydi elebiden Muhyittin Crcanyi, Edirne darlhadisi mderrisi Kemal Paazadeden Bostanzade Efendiyle Celalzade Salihi, Mft Ali Efendiden de Muha Sinanla Nokta Abdsini istemi ve meclislerini byle kymetli simalarla sslemitir. Sinan Efendi 928 (1521/1522)de yirmibe akeyle Geliboluda Sarca Paa medresesine, 930 (1523/24)da birka ay mazl kaldktan sonra Edirnede Talk madresesine mderris olmutur. Bu arada ilim ve kemalini de bir hayli artrm, 938 (1531/32)de ah Efendinin yerine krk ake ile stanbulda Davut Paa medresesine mderris olmu, 940 (1533/34) sonlarnda Sal Emir Efendi yerine Gebzede Mustafa Paa medresesine, 941 (1534/35)de Emir Hasan Rm yerine Edirne darlhadisine, 942 (1535)de Sahna, sonra da Ayasofya medresesine tayin olunmutur. 945 (1538/39)te Edirne Bayezidiyesine terfi etmi, 946 (1539/40)da Halebe gnderilmi, oradan Badat beylerbeyisi veys Paann emrinde teftiler yapm, Badat kads Niksar Mustafa Efendi ile birlikte hacca gitmi, dnte hizmetlerde bulunmu, her ikisinin ikayetiyle veys Paa grevden alnm, bunlar tekrar Halebe geldiklerinde veys Paay orada beylerbeyi olarak bulmular, 949 (1542/43)da paann arzyla grevden alnmlar, yerlerine Manav Abdi tayin edilmitir. Ayn yl ierisinde Sinan Efendi stanbula gitmek zere yola km, Akehire gelince am kadlna tayin edildii haberini almtr. Oysa am kads Mehmet Bey beylerbeyi sa Paa ile ters dm, her biri dierinden ikayeti olduundan ikisinin de grevden alnmasna ferman km, Veziriazam Hadm Sleyman Paa am kadln Edirnede Sultan Bayezid mderrisi Celalzade Salih Efendiye arzetmiken padiah veys Paann taassubundan haberdar olduu iin bunlara ihsan etmimi. 951 (1544/45)de Bursa kadlna getirilip Bostanzade Efendiye kaymakam olmu, 952 abannda (ekim/kasm1545) Edirne kadlna, 954 abannda (eyll/ekim 1547) da stanbul kadlna tayin olunmutur. On gn sonra, yeni grevine daha balamamken Rumeli kazaskeri ivizade Efendi stanbula, Bostanzade Efendi de onun yerine tayin olununca, Sinan Efendi onun yerine Anadolu kazaskeri tayin edilmitir. 955 (1548/49)te Kanuni Sultan Sleymanla birlikte Elkas seferine katlm, sene kadar oralarda mukatelede bulunmu, 958 evvalinde (ekim 1551) adamlaryla birlikte azledilmi, Rumeli kazaskerliine Abdurrahman Efendi, Anadoluya da Cafer Efendi getirilmitir. Muslihittin Niksar vefat edince ondan boalan Sleymaniye darlhadisine yz seksen ake ile hattatmz
"Yusuf bin Hsam bin lyas" diye kaydetmektedir. Hakknda bilgi iin ayrca baknz: Halis Turgut ASARKAYA, Tokat Mehurlar, Aksiseda matbaas-Samsun 1949, s. 109. 69 Mstakimzde, a. g. e., s. 589; "Amasya'nn Sonusa kasabasnn Bidevi kyndendir (Mecdi, a. g. e.,1/335); ASARKAYA, a. g. c., s.109'da Sinaneddin Yusuf'un Erbaa'nn Bidevi kynden olduunu belirterek dipnotta "Bidevi o zamanlar Sonusa'ya bal, Sonusa da Amasya'ya bal olduundan Sinanettin Yusuf Efendi baz kitaplarda Sonusal, bazlarnda da Amasyal olarak yazlr" kaydn dmektedir. Sonusa bu gn Amasya'nn Taova ilesine bal belde, Bidevi de Sonusa'ya bal bir kydr. 70 Ati, a. g. e., 2/248.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

134

Mustafa ASLAN

muha Sinan tayin edilmi, bu grevi srasnda Kad Beyzavnin tefsirine haiye yazm, 973 abannda (ubat/mart 156) Ebussuut Efendi tefsirini tamamlaynca btn talebeleri srayla mlazm alnp eitli terfilere mazhar olduklarnda Sinan Efendiye de on mlazm alma hakk verilmi, maana da otuz ake zam yaplmtr. 983 saferinde (mays/haziran1575) ihtiyarl sebebiyle zayf dt iin medreseden istifa ederek ayrlm, zamann hkmdar nc Murat beyz filori gndererek ikramda bulunmutur. 986 saferinde (nisan/mays1578) Fatih camiinde cuma namazn klarken saraya yakalanm, sonra fel olmu, gn sonra 12 safer 986 (20 nisan 1578) gn 93 yan gekin olarak vefat etmitir. Cenaze namazn Mft Kadzade Ahmat Efendi kldrm, kaynatas Sar Grzn mescidi hatresine defnedilmitir 71 . Vefat tarihi iin cevdet-i kbet 689 diye tarih dlmtr 72 . En nemli eseri Kad Beyzav tefsirine yazd Haiyedir. Bundan dolay da kendisine Muha lakab verilmitir. Anadolu sahasnda tefsirde bni Kemal ve Ebussuut Efendi, haiyede ise Sadi Efendi ile hattatmz Muha Sinan Efendi bata gelen isimler olarak tannmlardr. Hidayenin mumeltndan birka kitaba da haiyesi vardr. Torunlarndan Kethuda Mustafann olu Mahmut elebi Hidaye ve erhinin kenarlarndaki notlar temize ekerek toparlayp tafsil ve tekmil etmitir. Ayrca Mevakf, Miftah, Telvih ve Tecrit Haiyesi kenarlarndaki talikat da bir araya getirilerek dzenlenmitir. Anadolu Hisarnda iki gzel mescidi, slas olan Sonusta bir camii vardr. Nevzade Atai Muha Sinan Efendi hakknda yukarda sraladmz bilgileri 73 verdikten sonra, onun irfanna ilikin bir ryadan bahsetmekte ve devamnda zetle u bilgileri vermektedir: Ebussuut Efendi vefat edince eyhlislamlk makam Sinan Efendiye mteveccih olmu fakat o kabul etmemitir. 28 sene kadar mazul ve mtekaid olarak yaam, o daha hayattayken rencileri sadaret makamna kadar ykselmilerdir. rencileri ou zaman ziyaretine gelip elini pmek erefine nail olur, hayr dualarn alrlard. Grevden alnp bota kald zamanlarda bile erefi ve izzeti kemal derecesindedir. Mstakimzade Tuhfe-i Hatttnde onun hattatl hakknda u ksa bilgileri vermektedir: Daha bl ana ermeden hsnhatta stad eyh Hamdullahla birlikte stanbula gitmitir. Muhittin Efendi eyh Hamdullhah gh'n daysnn oludur. Babas Celalettin Efendi ve kardei Mehmet Cemalettin de bu yazmzda kendilerinden bahsettiimiz Amasyal kymetli hattatlardr. Kanuni Sultan Sleyman hkmdar olunca eyh Hamdullah' saraya davet ederek hrmet gsterip kendisi iin bir mushaf yazmasn istemi, o da hastaln ve yalandn ileri srerek Muhyiddin Efendi'yi tavsiye etmitir. Mstakimzade, Gelibolulu lnin Menakb- Hnerveran'da Muhittin Efendiyi Cell olu ki hattt- cihandr Nazri gelmedi nesh celde Ana hatm oldu bu nesh cel bil Nitekim kfi hatm oldu Al'de Egeri cidd cehd etmi velkin Sunulmutur ana kl bel'de 74 beyitleriyle takdir ettiini belirtmektedir. Muhittin Efendi; kardei Cemalettin, eyh Hamdullah ve olu Mustafa Dede, krullah Halife, Ahmet Karahisar ve Amasyal Abdullah'la birlikte "stdn- seb'a"
71

Sofular hamam kurbunda Yaylak camii dairesine mezbr Sar Grz merhumun yannda (Mstakimzade, a.g.e., s.589). 72 Mstakimzade, a.g.e., s.589.
73 73 74

Ati, a. g. e., 2/248. Mstakimzde, a.g.e., s.515.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

135

olarak bilinen Anadolu sahasnn gzide hat sanatkarlarndan saylmaktadr 75 . smail Hakk Uzunarl, "II. Bayazt zamannda mehur yay stadlar Muhyiddin, Sleyman ve Bayazt'tr" 76 diyerek Muhittin Efendi'nin yayclkta da olduka kymetli bir usta olduunu kaydetmektedir. Mustafa Efendi Amasyal olup, hsn-i hatt krullah Halife'nin olu (eyh Hamdullah'n torunu) Pr Mehmed'den elde etmitir. Mstakimzde "elif-i kmilden sonra yazd sr- kalemi ziyaret olundu" 77 diyerek, 1000(1591) tarihinden sonra yazd baz yazlarn bizzat grdn kaydetmektedir. Bu ifadeye dayanarak on altnca asrn sonlarnda halen hayatta olduu dnlebilir. Mustafa Efend (Nefes-zde) Amasyal Hac Nefes Efendi'nin olu olduu iin "Nefes-zde" diye hret bulmutur. Aty kavlince Sleymaniye mderrisi iken Hkniye Medresesi'ne naklolunup "be " kelemisinin ifade ettii 1011/1602 tarihinde vefat etmitir. Hsn-i hatt krullah Halife'den mek etmitir 78 . Olu brahim Efendi de Amasyal bir hattat olup yukarda kendisinden bahsedilmitir. Mustafa Dede 79 Osmanl hat ekolnn kurucusu olup "eyh, ibn'-eyh, kblet'l-kttb, kutb'lkttb, eyh'r-rmiyn" sfatlaryla tannan eyh Hamdullah'n oludur. Hsn-i hatt babas eyh Hamdullah'tan mek ederek ketebe yazmaya hak kazanm fakat babas vefat ettiinde, henz bu sanatn inceliklerine tam vkf olamad iin eksiklerini Amasyal bir hattat olan Abdullah Efendi'den tamamlamtr. Bylece eitli kalemlerde hsn-i hattn gereklerine ulaan Mustafa Dede bir ara Kahire'ye de giderek dikkatle mekini ikmal edip hacca gitmi, dnte skdar'a yerlemitir. Orada talebe yetitirirken, farknda olmayp trnak yiyerek vefat etmi ve Karacaahmet'teki Hattatlar Makberesi diye de bilinen eyh Sofas'nda babasnn yanna defnedilmitir. Vefatna zamannn airlerinden Kand bir mersiye yazm ve orada "Gitti dedem cennete " demek suretiyle 945 (1538/39) tarihini dmtr. Mstakimzde "satr deil harfi bile taklit kabul etmeyecek derecede" 80 tarz ve slp sahibi bir hattat diye tavsif ettii Mustafa Dede'nin Sleymaniye Camii'nde bir mushafmn bulunduunu, bu yazmann Dede gibi yazmak hevesine kaplan baz kadirbilmez hattatlar tarafndan savatan kma dndrlmesinden dolay zntsn belirtmektedir. Mustafa Dede, babas eyh Hamdullah, krullah Halife, Amasyal Muhittin ve kardei Cemalettin, Ahmet Karahisar ve Amasyal Abdullah'la birlikte Anadolu sahasnn yedi hat stad olmak zere "stdn- seb'a" diye adlandrlan sekin bir grubun da ierisinde yer almaktadr 81 . Musa Efendi Babasnn ad da Musa olan hattat Musa Efendi, halk arasnda "Muslihiddin" diye tannmtr. Hsn-i hatt Amasya'da eyh Hamdullah'tan renmi, stanbul'a gelerek Bayezt Camii ktphanesinin hfz- ktpln yapm, hacdan sonra yine stanbul'a gelip slasna gitmek zere emekli olmu ve Amasya'ya dnmtr. Otuz czden ibaret olmak zere "Mahzen'1-Fkh" adl bir eseri vardr 82 .

75 76

UZUNARILI, a.g.e., c. 2, s.614; SERN Muhittin, a.g.m., s.499. UZUNARILI, a.g.e. c. 3, s.627. 77 Mstakimzde, a.g.e., s.546. 78 Mstakimzde, a.g.e., s.545. 79 Mstakimzde, a.g.e.,s.528; Mehmet Sreyya, a. g. e., 4/1148. 80 Mstakimzde, a.g.e., s.528. 81 UZUNARILI, a.g.e., c. 2, s.614; SERN Muhittin, a.g.m., s.499. 82 Mstakimzde, a.g.e., s.563.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

136

Mustafa ASLAN

Refk 83 eyh Hamdullah Amasya'da iken, sls ve nesih kalemlerini ondan mek eden Refk, stanbul'a gidiinde stadna refakat de etmitir. eyhlislm bni Kemal'e intisap ederek Edirne ve stanbul saraylarnda uzun mddet Yavuz Sultan Selim'e nedimlik ve divan ktiplii 84 yapm, sonra a'm olup gzleri grmez hale gelince kitabeti terk edip Edirne'de baz mtevellliklerde bulunarak hayatn devam ettirmitir. "bni Kemal Edirne Darlhadisi'nde grevli iken onunla grrm. Kaside, kt'a, rubai vadisinde gzel iirleri ve bir de tezkirelerde vlen terci-i bendi vardr" 85 . Refk; Seh, Beyn, Riyazi, Fiz tezkireleri ile Abdurrahman Hibr'nin Ens'l-Msmirn'inde yer almaktadr. Aaya baz beytlerini aldmz Refk "ferhunde "kelimesinde ifadesi bulan 939/1532 tarihinde vefat etmitir. iirlerinden rnekler aadadr: T seyre kt gayr ile serv-i revnmz Andan beri oturmad yerine cnmz 86 Yllar ile an celld- ecel ancak eker Her kimin cnna yetse zehri v peykn- ber Etse da'v bir mselmn tutup ldrmee Ry-zerd put-hamdr hccet burhn- ber demi ldrmee dirgrmee kdirdrr Rst nfizdrr ten mlkne fermn- ber 87 El edip ol lle-ruh gller taknm bana Gr ne ho-b nesneler konmu gzelin bana 88 Derdimi ey yr derdim kimse yok benden yana Gnlme derdim vel gnlm dahi senden yana Olmasn sensiz tek tenh bu cism-i n-tvn Kandasn ey cnmn cn yeti benden yana 89 Bu cihan bir aceb cihan oldu Yahlklar kamu yaman oldu 90 l edip ol lle-ruh gller taknm bana Gr ne ho-b nesneler katm gzellik ana 91 ncelip kan hayliyle hill oldum yine Ydna ngeh dem diy hayl oldum yine 92 Chile tev'emn saf v srr Ehl-i irfna derd gam hem-zd Kfir sde-dil gam- nndan Rehrev-i dn olan yrr b-zd 93 Sunullah Efendi Daha ocukluunda klah giyerek Mevlevi tarikatna giren Sun'ullah Efendi hsn-i
83

Mstakimzde, a.g.e., s.205; Halk PEKTEN vd., a.g.e., s. 377; Mehmet Sreyya, a. g. e., 4/1374; k elebi, a. g. e., v. 627-628 (varaklarn her yz numaraldr). 84 Dergh Yaynlar, a. g. e., c.7, s.305, stanbul 1990. 85 Dergh Yaynlar, a.g.e., c.7, s.305. 86 Latf, Tezkire-i Latf, Dersaadet, 1314, s. 166; Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s.412. 87 Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 412; k elebi, a.g.e., v. 627-6280 Latf Tezkiresi (Haz. Mustafa SEN), Ankara 1990, s.367-369. 88 Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 412. 89 Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 412. 90 Knalalzde Hasan elebi, a.g.e., s. 412; k elebi, a.g.e. v. 627-628. 91 Latf, a.g.e., s. 167. 92 Latf, a.g.e., s. 167. 93 Latf, a.g.e., s. 167.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

137

hattn talik tarzn Dervi Abdi'den mek etmi, sonra Msr valisi mer Paa'nn imamln yaparak ykselmi ve ilim renmek niyetiyle Edirne'ye gitmitir. Orada Celvetiye tarikat eyhi Atpazarl Seyyid Osman Efendi'den ilim tahsil etmi ve biatn yenileyerek bu tarikatn hilfesi olmutur. Bursa'da Nalbant-zde mahallesinde karikatnn hizmetinde bulunduu sralarda vefat etmi ve Pnarba mezarlnda topraa verilmitir. Vefatna, mesleine uygun olmak zere "celvet-hne "4861/5901 diye tarih dlmtr. Mstakimzde, Sun'ullah Efendi'nin pek ok gzel yazlarnn bulunduunu 94 belirtmekte, smail Hakk Uzunarl da XVII. asrda talik yaz ve talik hattatlar hakknda bilgi verirken "Dervi Abdi talebelerinden Amasyal eyh Sun'ullah (vefat 1095/1684) bu asrda hret kazanmlardr 95 " kaydn dmekte, Mehmet Sreyya da "tabirci" olduunu 96 beyan etmektedir. emsettin Efendi "Molla ems-i Pr" diye hret bulmu olan emsettin Efendi zamannn hsn-i hattn Amasyal hattatlarn sekinlerinden olan Abdullah Efendi'den mek ederek ondan izin ve icazet almtr 97 . eyh Hamdullah Efendi 98 Osmanl hat ekolnn kurucusu olan eyh Hamdullah Efendi Amasya'nn Eslem Hatun (halk arasnda slm, bugn Dere) mahallesinde "temeuk "kelimesinde ifadesini bulan 840/1436 99 tarihinde dnyaya gelmitir. Buhara'dan gelip Amasya'ya yerleen, fazileti ve kemali ile halkn gnln kazanm ve Shreverd tarikatna mensup olmas sebebiyle "eyh Efendi" diye hret bulmu olan Mustafa Dede'nin oludur. Ailesi, dedesi Sarkad Rukneddin Mahmud'a nisbetle "Sarkadzdeler" diye hret bulmutur. Daha sonra "eyh, ibn'-eyh, kblet'l-kttb, kutb'l-kttb" gibi sfatlarla anlp pek mehur bir hattat olarak Osmanl hat sanatndaki hakl yerini alacak olan eyh Hamdullah, aklm- sitte 100 deki icazetini hat sanatnn beii kabul edilen Amasya'da stad Maral Hayreddin Efendi'den ald sralarda, II. Bayazt ilim ve sanata, bilhassa hat sanatna gsterdii byk ilgi ve destekle eyh Hamdullah'n etrafnda yeni ufuklarn almasn salamtr. Nitekim "Yakut el-Musta'sm'nin itina edip yazdklarn grmemisiz" diyerek hazineden yedi adet Yakut yazmas karp Hamdullah Efendi'ye vererek, "bu tarzdan gayri bir vadi ihitr' olunsayd iyi olurdu" diye tavsiyede bulunmasndan sonra eyh Hamdullah'n kendi slbunu ortaya koyduu 101 ve "yaz yazmak ile ok atmak gya bir ferace giymek gibidir. Yaz yazmakta feraceyi tamam giydim ve ok atmakta feracenin eteine tam yapabildim" 102 dedii kaydedilmektedir. Hamdullah Efendi, din ve edeb ilimleri Amasya'da Hatip Kasm Efendi'den renmi, babas Mustafa Dede'nin yannda seyr slkn tamamlayarak hilfet alm, o zamanlar Amasya'da vali (beylerbeyi) olarak bulunan ehzde Bayezt'n da dostluunu kazanmtr. Bu kymetli ehzdenin Amasya'da geen gnleri hakknda Ali Emr Efendi
94 95

Mstakimzde, a.g.c., s.668. Uzunarl, a.g.e., c.3/2, s. 560. 96 Mehmet Sreyya, a. g. e., 5/1522. 97 Mstakimzde, a.g.e., s.227. 98 Mstakimzde, a.g.e., s. 185; SERN Muhittin, SERN Muhittin, a.g.m., s.499; Mehmet Sreyya, a. g. e., 2/595. 99 Bu tarih Mstakimzde'ye gredir. Muhittin SERN, yukarda belirttiimiz "Hamdullah Efendi" maddesinde

100

Ekrem Hakk AYVERD ve Osman Fevzi OLCAY'n 830-833 tarihleri arasnda domu olmas gerektiini ileri srdklerini belirtmektedir.

Buradaki "aklm- sitteden" deerlendirmesi Muhittin SERN'e aittir (Hamdullah Ef. maddesi, s.449); Mstakimzde ise "sls neshi" demektedir. (Tuhfe, s. 185). Hamdullah Ef.nin "tarz- eyhne"yi teekkl ettirii Tuhfe-i Hattatin'de (s. 185-186) "Hayrettin Efendi'den meki srasnda, Ykt'un ve seleflerinin hatlarn zihnine nakederek, kendine mahsus bir tarz meydana getirmek iin hayli meakkat ekmi fakat bunu kuvvede fiile geirmeyi bir trl baaramamtr. Bu konuda byk bir sknt iinde iken Hzr aleyhisselm zuhur edip kendine o tavr talim ve bir miktar da mzakere ederek teselli vermi, bylece daha sonra "tarz- eyh" diye hret bulacak olan kendine mahsus tarz, ona ilah bir armaan olmutur" eklinde sadeletirdiimiz bir ifade ile anlatlmaktadr. 102 Atf Kahraman, Osmanl Devletinde Spor, Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 1995, s. 267.
101

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

138

Mustafa ASLAN

"ehzde Bayazt, Fatih'in olu ve 7 yanda bir ocuk olarak 1454 Austosunda Amasyaya vali olarak gelmitir. lk lalas Ertana Bey olu Ali Paa, hocalar da Mevln Mahmut ve Hatip Kasm Efendilerdir. Hat darslerini de eyh Hamdullah'tan almtr. Olduka gzel yazar, levhalarnda "Bayezd Dede min l-i Osman" imzasn kullanrd" 103 derken, Atf Kahraman da ayn konuyu "ehzde Bayazt vali olarak 26 sene kald Amasya'da genliinin en gzel gnlerini deerli hocalardan ilim, stadlardan sanat, binicilik, atclk ve avclk renip kendisini padiah olmaa hazrlad. Bu sre iinde Amasyallara da kendini ok sevdirdi. ehzdeyi en ok sevenlerin banda da Hamdullah'n annesi geliyordu. ocuklarna abdestsiz st bile vermedii sylenen bu muhterem kadn ehzde Bayazt da bir anne gibi sever ve sayard" 104 ifadeleriyle belirtirmektedir. Beste yapabilecek kadar musiki bilgisine sahip olduu gibi; Trk, Arap ve Fars edebiyatlarna da vkf olan Bayezit onu kendisine hat hocas tayin ederek ondan icazet de almtr. Daha Amasya'da iken tannmaya balayan eyh Hamdullah, bu yllarda Fatih Sultan Mehmed'in hususi ktphanesi iin baz eserler de istinsah etmitir. Bunlardan ancak Kitb Huneyn b. shak fi'1-Mesil ve Ecvibeth fi't-Tb (TSMK, III. Ahmet, nr.1996) ile Meslihu'l-Ebdn ve'1-Enfs (Sleymaniye Ktp. Ayasofya, nr. 3740) zamanmza ulaabilmitir. eyh Hamdullah, days mehur hattat Cemal Ams'nin kzyla evlenmi; bu evlilikten bir kz ve kendisi gibi hattat olarak babasnn adn verdii Mustafa adl bir olu olmutur. II. Bayazt Amasya sancanda vali iken eyh Hamdullah'tan hsn-i hat mek ederek icazet alm, sonra sultan olarak stanbul'a gidince hocasn da oraya getirtmi, nce Kazasker Hamam yaknlarnda bir haneye inen eyh Hamdullah' daha sonra saraya aldrp ikramda bulunmu, hayatnn sonuna kadar da sohbetlerinden istifade etmitir. Hatta baz kaynaklarda, Amasya valilii esnasnda yaanm bir latfe de yer almaktadr 105 . Sarayda ktip ve hizmetlilere muallim olarak grevlendirilen eyh Hamdullah'a mushaf yazmas iin Harem Dairesi civarnda ve Edirne Saray'nda bir mek-hne, arpalk olarak da skdar'da iki ky tahsis edilmi, bir kyn geliri de mhrezenlerine verilmitir. eyh Hamdullah en gzel eserlerini sarayda grevlendirildikten sonra vermeye balam, bundan sonra eserlerinin ketebesinde "ktib's-sultn Bayezid Han" unvann kullanmtr 106 . Hattatmz eyh Hamdullah hakkndaki aratrmalarmz srasnda en son, en geni ve etrafl bilgiye Muhittin SERN'in Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi'ndeki (c. 15, s.499) "Hamdullah Efendi" balkl maddesinde rastladk. Olduka zengin bir bibliyografyaya sahip olan bu maddede belirtilen kaynaklarn ouna ulamaya maalesef imkn bulamadk. Oradan alp yukarya bazlarn dercettiimiz bu kymetli bilgilerin devamn da aaya alyoruz: "II. Bayazt'n vefat zerine olu Yavuz Sultan Selm tahta geince, onun sert tabiatndan dolay vesveseye kaplan eyh Hamdullah, Alemda civarnda bir yerde gizlenmek zorunda kalp sekiz yl sreyle inzivaya ekilmi, sonra stanbul'a geri dnm ve onun dnemini talebe yetitirip mridlerini irat ederek geirmitir. Yavuz Sultan Selim'in beklenmedik bir ekilde irpeneden ani vefat zerine hkmdar olan Kanuni Sultan
103

Ali Emr Efendi, "Amasya'nn Yetitirdii Bir Hattat Ailesi", Son Posta Gazetesi, 14 Mart 1947 ve 16 Mays 1947 tarihli saylar. 104 Atf KAHRAMAN, a.g.e., s. 265. 105 Baz kaynaklarda yer alan bu fkra zetle u ekildedir: Sultan II. Bayazt Amasya'da emir ve vali iken srek avlan tertip eder ve bu sreklerde onun tazsn hi bir taz geemezmi. Bir gn bir sipahi "benim tazm geip tavan ondan nce yakalasn" diye eyh Hamdullah'n babas Mustafa Dede'ye muska yazdrmaya gelir. Beraberinde bir miktar da koyun etini hediye getirmitir. Fakat Mustafa Dede'yi yerinde bulamaz. Sipahinin zldn gren eyh Hamdullah hediyeyi alp, ben de muska yazmaya me'znum diyerek bir kt yazar ve taznn boynuna bala diye sipahiye tembih eder. Gerekten de ertesi gn onun tazs valinin tazsn geip av ondan nce alr. Hayretle bunun srrm aratran Bayazt'a sipahi, muska yazdrdn syleyince, muskay getirtir. Ap okuduklar muskada u tekerleme yazlr: "Tama' ettim etine Nsha yazdm itine Taz gesin gemesin Kuyruu sahibinin g....e" 106 Hat sanat, bu sanatn Anadoludaki seyri, eitleri, eyh Hamdullah ve mektebi gibi konularda daha geni bilgi iin smail Hakk Uzunarl'nn Osmanl Tarihi, c. 2, s. 612 ve devamna baklabilir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

139

Sleyman da eyh Hamdullah' saraya davet ederek hrmet gsterip kendisi iin bir mushaf yazmasn istemi, ancak hattatmz hastaln ve yalandn ileri srerek Muhyiddin Ams'yi tavsiye etmitir. Muhibb mahlasyla iirler yazan bu air hkmdar da ona bu vesileyle bir samur krk giydirip hayr duasn alm, eyh Hamdullah bu hadiseden bir ka ay sonra, Mstakimzde Sleyman Sadettin'in eyh Hamdullh olup kttba kble pr-i hat Rihletinde dil dedi trhini "dayf- ilh" beytinde drd "dayf- ilh " terkibinin gsterdii 926/1519 tarihinde 107 Yavuz'un Mercidabk'ta Msr padiah Kansu Gavri'yi bozguna uratt gn 108 vefat etmitir. stanbul niversitesi Ktphanesi'ndeki (AY. nr. 6495) bir murakkann ketebesinden, bu murakka yazd srada yann seksen akn olduu anlalmaktadr. Mstakimzde'nin verdii doum tarihi (840/1436) doru kabul edilirse milad yla gre seksen drt yanda vefat ettii ortaya kar. Ancak baz aratrmaclar onun doksan yan at grndedir. Nefes-zde brahim ile Suyolcu-zde Mehmet Necip Efendi 110 yl yaadn sylyorlarsa da bu ifadeler biraz mbalaal gzkmektedir. Cenaze namaz eyhlislm Zembilli Ali Efendi tarafndan Ayasofya Camii'nde kldrlm, vasiyetine uyularak Karacaahmet Mezarl'ndaki Fatih devrinin nl hattat Yahya es-Sf'nin olu Ali Efendi'nin kabrinin de iinde bulunduu Hattatlar Makberkesi 109 ne defnedilmitir. Daha sonra II. Mustafa'nn saray hattat ahin Aa tarafndan yazlan mezar ta kitabesinde, "Res'l-hatttn Hamdullah el-ma'rf bi ibni'-eyh rahmetulahi aleyh" kitabesi yer almaktadr. Bugn mezar tanda grlen 927 tarihi, mezar tann yz yl kadar nce ekilmi fotorafnda bulunmayp daha sonra ilenmitir. Bir ok mehur hattat eyh Hamdullah'n mezarnn yaknna defnedilmi, bu mekn zamanla eyh Sofas adn almtr. eyh Hamdullah ayn zamanda devrinin nl okularndand. Okuluk risalelerindeki kaytlara gre r-i Merd adnda bir pehlivann menzilini aa okla 1105.5 110 gez (729.63 m.) atarak krm ve bunun hatrasna Okmeydan Dergh'na yakn bir yere nian ta dikmitir. Okmeydan'nda 1454 numaral adada mevcut nian talarnn en eskisi olan bu ta 1.53 m. boyunda olup zerinde "Shib'l-menzil Hamdullah ibn'-eyh res'lhatttn eyh'r-rmiyn sene 911" yazldr. eyh Hamdullah, II. Bayezt tarafndan Mahmut ve Hamza dedelerden sonra Okmeydan Atclar Tekkesi eyhliine tayin edilmitir. Kaynaklarda ayrca eyh Hamdullah'n skdar'dan Sarayburnu'na yzecek kadar iyi bir yzc olduu ve II. Bayazt iin ek yerleri belli olmayacak ekilde bir kaftan dikerek terzilikte de hner gsterdii belirtilmektedir 111 . slm milletlerinin an'anav san'at anlaylar ve zevkleriyle en gzel klsik formlarn bulan yaz nevilerinde stat ve muhitlere gre farkl zellikler gsteren pek ok hat mektebi arasnda eyh Hamdullah ekol en uzun sre yaamtr. Hamdullah Efendi'nin klasikleen formlar, kendisini takip eden statlar tarafndan harflerin tenasp, duru ve terkipleri gzelletirilerek bir ok kol ve tarza ayrlm, gnmze kadar btn slm dnyasnda hkim bir hat mektebi olarak devam etmitir. eyh Hamdullah mektebiyle aklm- sittenin btn nevilerinde olgunluk a idrak edilmi, mushaf, cz, murakka', kta ve kitaplarda yeni bir anlayla hat sanatnn en gzel rnekleri verilmitir. Hamdullah Efendi'nin Topkap Saray Mzesi Ktphanesi'nde bulunan aklm- sitte murakka'lar (Emanet Hazinesi, nr.2083, 2084, 2086) bu alt nevi yazdaki gelimeyi gsteren en gzel rneklerdir. Hamdullah Efendi'nin sanat hayatnda Amasya ve stanbul olmak zere iki dnem vardr. Yakut slbunun hkim olduu balang devri yazlarn Amasya'da, kendi slbunu ortaya koyduu eserlerini ise stanbul'da vermitir. Balang yazlarna (evil) rnek olarak gsterilen Topkap Saray Mzesi (III. Ahmet, nr. 1996) ve Sleymaniye
107 108

Mstakimzde, a.g.e., s. 186. Atf KAHRAMAN, a.g.e., s. 267. 109 DERMAN M. Uur, "Edirne Hattatlar ve Edirne'nin Yaz San'atmzdaki Yeri", Edirne'nin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab, s.312, Ankara 1993. 110 Atf Kahraman ayn kaynakta (s.264), bu mesafenin Abdullah Efendi'nin kaydna gre 1073 gez olduunu da kaydetmektedir. 111 Atf KAHRAMAN, a.g.e., s. 267.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

140

Mustafa ASLAN

(Ayasofya, nr. 3740) ktphanelerinde kaytl eserleriyle Ykt'un stanbul niversitesi Ktphanesi'nde (AY, nr. 6680) kaytl mushaf mukayese edilirse nesih yazda slp benzerliini grmek mmkndr. Ancak stanbul niversitesi Ktphanesi'nde bulunan olgunluk devrine ait (evhir) mushaf (AY, nr. 6662) ve dier rneklerle ad geen balang eserleri karlatrldnda Hamdullah Efendi'nin nesih yazda yapt yenilikler ak bir ekilde ortaya kar. Nesih hattnn eyh Hamdullah mektebiyle insanda hayranlk uyandracak derecede gzellemesi ve kolay okunan bir yaz haline gelmesi kitap ve mushaf yazs olarak tercih edilmesine sebep olmutur. Mushaf metni sadece nesihle yazlarak metinde devamllk ve okumada kolaylk salanm, muhakkak, reyhan veya aklm- sittenin kark olarak kullanld Yakut tertibi mushaf kitabeti zamanla terkedilerek yerine btn slm dnyasnda eyh Hamdullah'n gelitirdii nesih hatla mushaf yazma gelenei hkim olmutur 112 . Ayrca sayfa dzeni ve satr aralar en gzel llerini bulmu, mushaf yazsna zarafet, sadelik, devamllk ve sevimlilik gelmitir. Eserlerinin ounu murakka' ve kta olarak veren eyh Hamdullah, koltuklu slsnesih ktann Trk zevkine uygun ekil ve lsn de ortaya koymutur. Daha sonra gelen btn hattatlar onun ktalarndaki ebat, ekil ve metin zelleklerini kt rengine varncaya kadar taklit etmilerdir. Umumiyetle sls ve nesih yazlarn ilendii eyh Hamdullah mektebinde zamanla reyhan ve tevk terk edilmi; muhakkak, besmele kitabetinde; rik'a ise "hatt- icze" adyla hattat ketebelerinde, ilmiye icazetnmelerinde ve kitaplarn fera kaytlarnda kullanlmtr. eyh Hamdullah tavrnda harflerin tenasb, aralklar, kelimelerin satra oturu vaziyetleri yeniden dzenlenmi, akclk, kvraklk, sevimlilik ve canllk getirilmek suretiyle Yakut tarz yazlardaki durgunluk giderilmitir. Yakut slbu, Kanun Sultan Sleyman devrinde hattn gnei olarak kabul edilen Ahmet emsettin Karahisar istisna edilirse eyh Hamdullah mektebinin yaygnlamasyla devrini tamamlam, btn hattatlar eyh Hamdullah vadisinde yazmaya gayret etmiler ve bu vadide baarl olanlar, "eyh gibi yazd" ifadesiyle takdir edilmilerdir. Nesih yazda klsik slbun kanunlarn koyan eyh Hamdullah'n eserlerinde ilk bakta canllk, btn meydana getiren unsurlarda uyum ve birlik gze arpar. Yakut slbunda kelimelerin birbirini itip birbirinden kamak istemelerine karlk eyh Hamdullah slbunda birbirleriyle kaynaan harflerle kelimeler satr nizamnda tek bir kelime gibi yer alr. Yakut mektebinde nesihte olduu gibi slste de harflerin gvde yaplar, biim ve oranlar ortaya konmutur. Ancak harflerin nisbetlerinde grlen tereddt ve bocalama eyh Hamdullah mektebiyle ortadan kaldrlm, harfler klsik nisbetlerini bulmutur. Ayrca harf gvdelerinin duruu deimi, satr ve sayfa nizamnda birliini bulamam sls yaz, eyh Hamdullah mektebinde danklk ve geveklikten kurtularak btnlemitir. eyh Hamdullah aralarnda sultan, ehzde, devlet adam, lim, meyih ve airlerin de yer ald pek ok talebe yetitirmitir. Tezkirelerde ad geen krk talebesi arasnda olu Mustafa Dede ile damad krullah Halife, eyh Hamdullah mektebinin nemli temsilcileridir. Hamdullah Efendi'den sonra gelen Osmanl hattatlar da onun vadisinde yryp yeni slp ve iveler yaratmlardr. Mehmed Handan, Ali b. Mustafa, Behram b. Abdullah, Hseyin ah, Cafer elebi, Sultan Korkud, Mehmed b. Ramazan, Recep b. Mustafa, Mahmud Defter ve Mustafa b. Nash onun baarl talebelerindendir 113 . Ayrca
112

113

"... yine bu ztn ayn yerde (Topkap Saray Emanet Hazinesi) ve 71 numarada pek mkemmel olarak yazd Kur'n- Kerm de grlmektedir". UZUNARILI, ag.e., s.614). Bunlarn dnda, Tuhfe-i Hatttn'de ad geen dier talebelerini de biz ilave edelim: Sultan H. Bayazt, Abdurrahim b. Ali b. Meyyed (Hac Efendi, Hac elebi, l. 944/1537), Meyyedzde Abdurrahman (Abdurrahman Htem b. Ali b. Meyyed (l. 922/1516), Abdlgaffar b. eyh Mehmed ah b. eyh Ahmed (Mudurnulu, l. 934/1527), Ahd (Edirneli, II. Bayazd'n divan ktibi), Ahmed b. Hce Yahya (Seybekzde), Ahmed b. skender er-Rm, Celleddin (Tosyal, l. 931/528), Hseyin Cell (Manastrl), shak Cemleddin (Cemal Halife, l. 933/1526), Kasm b. Halil (Takprl), Amasya'dan stanbul'a gidiinde stad eyh Hamdullah'a refakat edip sonra bni Kemal'e intisap ederek Yavuz'un nedimleri

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

141

Dervi Mehmed, Hasan skdar, Hlid Erzurum, Dervi Ali, Suyolcu-zde Mustafa, Hafz Osman, Seyyid Abdullah Him, Mehmed Rsim Efendi, Kazasker Mustafa zzet, Mehmed efik, Mehmed evki gibi mehur hattatlar eyh Hamdullah mektebine canllk ve yenilik kazandrmlardr. eyh Hamdullah ile adalar Abdullah, Cemal ve Muhyiddin Ams, Mustafa Dede, Ahmed Karahisar ve Bursal erbeti-zde brahim Efendi Anadolu'nun yedi hat stad (estize-i Rm) olarak kabul edilmitir. Osmanl hat mektebinin teekklnde nemli hizmetleri olan bu sanatkrlarn her biri verdikleri eserler ve yetitirdikleri talebelerle evrelerinde geni bir hat muhiti meydana getirmilerdi. Bunlar, Yakut el-Musta'sm'nin de iinde bulunduu yedi stada (estize-i seb'a) karlk, Anadolu'nun yedi byk sanatkr saylmtr" 114 . "Sls ve nesih yazda eyh Hamdullah talebeleri hocalarnn tavrn bozmayarak takip etmilerdir. Aadaki manzume onsekizinci asr ortalarna kadar Hamdullah mektebi stadlarn gstermektedir: eyh Hamdullh u krullh dmd- gzn Slisi olu Mehemmed skdr dir Hasan Erzurm Hlid oldu hmisi ehl-i hatn Sdisi Derv Ai sbi' Suyolcu pk-fen Hfz Osmnn semn irb eder hem rtbesin Seyyid Abdullh imm- zmre-i hatt- hasen Hce Rsim z'1-cenheyn idi kim ceffe'l-kalem e kalemde vhid-i ke'l-elf idi kmil-beden Byledir bu silsile kim on adet tekmil eder Cmlenin d ede ervhn Kerm-i Z'1-minen 115 Bu manzumeye gre eyh Hamdullah mektebini tekil eden 10 stadn isimleri bata eyh Hamdullah olmak zere damad ve talebesi krullh, krullah'n olu Pr Mehmet, Pir Mehmed'in talebesi skdar Hasan, skdar Hasan'n talebesi Erzurumlu Hlid, Erzurumlu Hlid'in talebesi Dervi Ali, Dervi Ali'nin talebesi Suyolcu-zde Mustafa, Dervi Ali'nin dier bir talebesi olan Hafz Osman, Hafz Osman'n talebesi Seyyid Abdullah (Topkapl Emir), Seyyid Abdullah'n talabasi Erikapl Mehmet Rsim'dir. Bir kaynakta, "Sultan Bayazt Rumeli sahilinde bir kasrda bulunurken, skdar yakasndan padiah grp soyunarak czdann azna alp slatmadan yzerek kar sahile getiini rivayet ederler" diye kaydedilmek suretiyle, eyh Hamdullah'n iyi bir yzc olduu, ayn sayfada "ya seksenlerdeyken ba titrerdi elleri titremezdi ve genliindeki gibi gzel yazard" 116 denmektedir. Mstakimzde, Tuhfe-i Hattatin'de eyh Hamdullah hakknda genie bilgi verdikten sonra, nemli bir not olmak zere "mhimme" bal altnda "gzel yaz yazmak arzusunda olanlarn karalama yapmak istediklerinde, medet umarak, eyh Hamdullah'n ruhuna bir Fatiha okuyup, stadndan rendii meklerini bir miktar mtalaa ettikten sonra yazmaya balaynca, ksa zamanda isteklerinin hasl olaca, byle yapanlarn hsn-i hatta grnr ve grnmez pek ok hayr ve berekete ulatklarnn tecrbeyle sabit olduu; ayn ekilde yaz yazacak olanlarn taptaze bir sls ve bir nesih kalemini kesip yararak bir kda sarp eyh Hamdullah'n mezar topran iki parmak kadar kazp, salt ve selm getirerek o kalemi ta'zim, istimdd ve ihtiram ile gmp, bir cuma gecesinden bir hafta
arasna katlm olan air Refiki, Shib b. Cell (Tosyal, l. 973/1565), ah smail'den kap Osmanl'ya snan Abdlfettah b. Ahmed b. dil Paa (l. 923/1517) ve kardei Mehmed b. Ahmed b. Adil Paa, "Eb'1-Fazl el-A'rec" ketebesini kullanan tek ayakl Mehmed, Mehmed b. Aleddin, Mahmut (Mcellitzde, Kocaelili, l. 951/1544), Mustafa Nian b. Cell (Koca Nianc, Tosyal, l. 975/1567), stad eyh Hamdullah'la birlikte Amasya'dan stanbul'a gelen lkab Sinneddin olup Beyzv haiyesi ile dikkat ektii iin Muha Sinan Efendi diye tannan Yusuf b. Hsm b. lyas. 114 SERN, a.g.m., s. 451; UZUNARILI, a.g.e., c.2, s.614. 115 Mstakimzde, a.g.e.,s. 628; UZUNARILI, a.g.e., c.3/2, s.559. 116 KAHRAMAN, a.g.e., s.267.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

142

Mustafa ASLAN

getikten sonra, kazd vakitte geri kararak, karalama yapaca zaman uurluluuna inanarak onunla bir satr yazp sonra dier kalemle mek ve altrma yapmasnn yaznn gzellikte kemle ulamasn saladna kendisinin bizzat ahid olduu 117 " eklinde bir ilaveye yer vermektedir. Bugn mze, ktphane ve zel koleksiyonlarda aklm- sitte ile yazlm pek ok eseri bulunan eyh Hamdullah'n krk yedi mushaf, bir Meark, 1000 kadar En'am, Kehf ve Nebe' sreleri, evrd, ezkr ve dua mecmuas, tmr, kta ve murakka' yazd nakledilmektedir. Bu eserler arasnda mek iin veya ticar gayelerle eyh Hamdullah taklit edilerek yazlm olanlar varsa da bunlar onun yazlarndan ayrmak gtr. Bugn eitli mze ve ktphanelerde eyh Hamdullah ketebeli veya baka bir hattat tarafndan ona ait olduu belirtilen otuz mushaf, elli En'am ve cz, yz yirmi bir murakka' ve kta ile bazs Fatih Sultan Mehmed iin istinsah edilmi tp ve hadise dair sekiz kitap, alt adet dua mecmuas bulunmaktadr. Ayrca Bayezt Camii'nin mihrab zerinde, kubbesinde ve orta kapsnda olan tarih, Frz Aa ve Davutpaa Camileri kapsnda olan tarihler, Edirne Kaps'nda olan kelime-i tevhid hep onun kaleminin yadigrdr. 901/1495 senesinde tamamlad Mushaf- erifi Ayasofya Ktphanesi'ne vakfetmitir. krullah Efendi 118 Kaynaklarda kendisinden "krullah Halife" diye bahsedilen krullah Efendi, hsn-i hatt eyh Hamdullah'tan mek etmi ve daha sonra stadna damat da olmutur. Gerektii zaman yemek piirmek de dahil olmak zere stadnn hizmetini gren krullah Halife, hatt- eyhne denilen eyh Hamdullah tarz hatt yazmakta "alem" olmu ve bu alkanln tekmlde hakk teslim edilecek derecede ayrntlar ok iyi bilip uygulamasyla dikkat ekerek, eyh Hamdullah ve olu Mustafa Dede, Amasyal Muhittin ve kardei Cemalettin, Ahmet Karahisar ve Amasyal Abdullah 119 la birlikte Anadolu'da hat sanatnn yerleip gelimesinde ok byk hizmetleri bulunan ve kendilerine "stdn- seb'a" denilen sekin grupta da yer alan kymetli bir hattattr. Pek ok mushaf ve baka eserler yazd rivayet edilmiktedir. "zan "kelimesinin iaret ettii 950/1543 tarihine kadar yaad tahmin edilmektedir. stadlar dairesinde medfundur. Tc Bey 120 Osmanl airlerinden olup, Amasyaldr. lim tahsili iin Badad'a gitmi, Cafer Bermek'nin Badad'n dousunda yer alan sarayna intisap etmitir. Asl ad belli deildir. Hattat olan byk olu Cafer elebi de bu makalede yer almaktadr. Kk olu Mehmet Sadi de iir ve inada adn duyurmu kymetli bir ahsiyettir. Hsn-i hatt eyh Hamdullah Agh ile birlikte mek eden Tc Bey, Sultan II. Bayazt'n Amasya'da bulunduu yllarda defterdarln yapmt. Elli drt yanda iken dayf kelimesiyle ifade edilen 890/1485 ylnn muharrem aynda vefat etmitir. Tc Bey hakknda Beyn tezkiresinde ve l'nin Knh'l-Ahbr'nda da bilgi verildiini tesbit etmemize ramen, bu kaynaklara uluma imkanmz olmamtr. Gz yal gnl zlf-i peranlar iinde Kaldm bu eb-i trda branlar iinde beyti kaynaklarda iirine rnek olarak gsterilmektedir. Sonu olarak unlar kaydetmek gerekir: Anadoluda hattat yetitiren ocaklarn en nemlilerinden biri de Amasyadr. Amasyal hattatlarn bunlardan ibaret olmad kanaatindeyiz. Biz Tuhfe-i Hatttn ve Son Hattatlar bata olmak zere dipnotlarda gsterdiimiz dier kaynaklarda rastladmz hattatlar buraya aldk. Eksik ve
117 118

Mstakimzde, a.g.e., s. 187, Mstakimzde, a.g.e., s.226; Mehmet Sreyya, a. g. e., 5/1607. 119 UZUNARILI, a.g.e., c. 2, s.614; SERN Muhittin, a.g.m., s.499. 120 l, Knh'l-Ahbr (Knh'l-Ahbr'm Tezkire Ksm, haz. Mustafa SEN, Ankara 1994), s. 153.

Mstakimzde, a.g.e., s. 147; emsettin Sami, a.g.e., c. 3, s. 1608, Kagar Neriyat, Ankara 1996; Mehmet Sreyya, a. g. e., 5/1610; Knalzde Hasan elebi, a.g.e., s.235; Latf,
a.g.e., s.108; PEKTEN Haluk vd., a.g.e., s. 496.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Amasyal Hattatlar

143

yanllarmz mutlaka olacaktr. Onlar bildirerek bizlere yardmc olacaklara peinen teekkr ederiz. KAYNAKA l, Knh'l-Ahbr (Knh'l-Ahbr'm Tezkire Ksm, haz. Mustafa SEN), Ankara 1994, s. 153. Ali Emr Efendi, "Amasya'nn Yetitirdii Bir Hattat Ailesi", Son Posta Gazetesi, 14 Mart 1947 ve 16 Mays 1947 tarihli saylar. Ak elebi, Meir'-uar, Millet Ktphanesi no. 772, v.177 (Sahife sistemine gre numaralanm, a-b sistemi gzetilmemitir). Atf Kahraman, Osmanl Devletinde Spor, Kltr Bakanl yaynlar, Ankara 1995, s. 267. Bursal Mehmet Tahir, Osmanl Mellifleri (Haz. Mustafa TATl-Cemal KURNAZ), Ankara 2000, c. l, s. 355. OKUYUCU, Cihan, Divan Edebiyat Estetii, L & M yaynlan, stanbul 2004, s. 152. Dergh Yaynlar, TDEA, c. 1-7. Evliya elebi, Seyahatnme, (Evliya elebi Seyahatnmesi, haz. Ahmet Cevdet), c. 2, s. 183. BABNGER, Franz, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri (ev. Cokun OK), Kltr Bakanl yaynlar, Mersin 1992, s.56. ASARKAYA, Halis Turgut, Tokat Mehurlar, Aksiseda matbaas-Samsun 1949, s. 109. PEKTEN Haluk - Mustafa SEN - Recep TOPARLI - Naci OKU - Turgut KARABEY, Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl, Ankara 1988, s. 192. AHN lhan - EMECEN Feridun, Amasya, DA, c.3, s.1, stanbul 1991. UZUNARILI smail Hakk, Osmanl Tarihi, c. 2, s.614, Ankara 1988. Knalzde Hasan elebi, Tezkiret'-uar (Haz. brahim KUTLUK), c. l, s. 319, Ankara 1989. Latf, Teztiret'-uar, Dersaadet 1314, s. 117. Mecdi Mehmed Efendi, Hadaiku'-akaik (akaik-i Nu'maniye ve Zeyilleri, haz. Abdlkadir ZCAN), c.1, s.335, stanbul 1989. Mehmet Sreyya, SiciII-i Osman (haz. Nuri AKBAYAR), c.1, s.92, stanbul 1996. SERN Muhittin,"Hamdullah Efendi", DA, c. 15 , s.499, stanbul 1997. Mustafa Vazh Efendi, el-Belbil'r-Rsiyye fRiyazi Mesili'l-Amasiyye, stanbul niversitesi Ktphanesi, T.Y. 2574, v. 38b Mstakimzde Sleyman Sadettin, Tuhfe-i Hatttn (Haz. bnlemin Mahmut Kemal), stanbul 1928. Nev-zde At, Hadiku'l-Hakik fi Tekmileti'-akik (akik-i Nu'maniyye ve Zeyilleri, haz. Abdlkadir ZCAN), c.2, s.248, stanbul 1989. BANARLI Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, c. I, stanbul 1997. KK Sabahattin, Baki Divan, Ankara 1994, s.236-237. emsettin Sami, Kms'l-A'lm, Kagar Neriyat, c. 4, s.3071-3072, Ankara 1996. DERMAN, Uur , "Abdullah Ams", DA , c. l, s. 84, stanbul 1988.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007