Makine Muhendisligi El Kitabi Uretim Ve Tasarim

ve TASARIM Cilt 2
Baskya Hazrlayan A. Mnir CERT Makina Yk. Mhendisi
TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI
#
YAYIN NO.: 170
S.EZ4/ GR'nn ansna
I
8
Koordinasyon MMO Kitap Komisyonu Ali Mnir CERT Prof. Dr. Alp ESN Do. Dr. Kahraman ALBAYRAK Bilal BAYRAM
lk', "
17
BLM 14 YAPIM YNTEMLER Hazrlayanlar Prof. Dr. Ahmet ARAN, T Makina Fakltesi Prof. Dr. Levon APAN, Mhendislik Fakltesi Seluk KARCI, Mak. Mh., MKEK - Krkkale Prof. Dr. Selahattin ANIK, T Makina Fakltesi Ahmet YN, Mak. Yk. Mhendisi, ROKETSAN - Elmada DKM TEKN Prof. Dr. Ahmet ARAN Sayfa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Temel Tanmlar Modeller Kalplama ve Dkm Yntemleri Ergitme, Dkm ve Katlama Bitirme lemleri ve Kalite Kontrol Dkme Para Tasarm Metal Dkm Alamlar KAYNAKA LGL TSE STANDARTLARI PLASTK EKL VERME Prof. Dr. Levon APAN 1. 2. 3. 4. 5. Plastik ekil Vermenin ilkeleri Dvme Haddeleme Ekstrzyon ekme KAYNAKA ILGLI TSE STANDARTLARI
SAC PRESL
Sayfa 10. Kaynakl Paralarda Oluan arplmalar ve Gerilmeler 11. Doldurma Kayna 12. Elektrik Diren Kayna 13. Srtnme Kayna 14. Elektron In ile Kaynak 15. Laser In ile Kaynak ve Kesme ilemi 16. Sert Lehimleme 17. Metal Pskrtme 18. Metal Yaptrma Teknii 19. Dier Kaynak Yntemleri 20. Plastik Malzemelerin Birletirilmesinde Kullanlan Kaynak Yntemleri 21. Kaynakl retimin (Dizaynn) Esaslar 22. Kaynak Tekniinde Gvenlii KAYNAKA LGL TSE STANDARTLARI TALA KALDIRARAK LEME Ahmet YIIN, Mak. Yk. Mh. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Tala Kaldrma lemlerine Giri Tala Kaldrma lemlerinin Temelleri lemede Kuvvetler, G ve Gerilmeler Takm Anmas ve Takm mr ilemede Ekonomi Kesici Takm Gereleri Metal Kesme ve Talama Svlar Kesme ve Talama Svlarnn Kontrol ve Test Yntemleri Yzey Kalitesi ve Yzey Uygunluu Tornalama Delik ileme Matkapla Delme Raybalama Havsa Ama, Aln Dzeltme ve Pah Krma Frezeleme Planyalama Brolama (Brolama) Testere ile Kesme Talama Honlama KAYNAKA LGlL TSE STANDARTLARI 223 224 231 238 242 249 274 280 282 292 353 367 396 401 406 427 438 448 463 499 508 508 14-01 187 192 195 199 201 203 205 208 211 214 217 219 220 222 222
02 03 04 15 22 24 27 31 31
32 37 46 56 61 66 66
Seluk KARCI, Mak. Mh. 1. Kesme 2. Sac Presiliinde Kullanlan Gere Normlar 3. Bkme ve ekillendirme 4. Bkme ve ekillendirme Kalp rnekleri 5. ekme 6. Kalp Tasarm ve Yapm KAYNAKA LGL TSE STANDARTLARI KAYNAK TEKNOLOJS Prof. Dr. Selahattin ANIK 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Giri ve Tarihe Genel Tanmlamalar ve Snflandrma Kaynak Yetenei Gaz Ergitme Kayna Elektrik Ark Kayna Tozalt Kayna Gazalt Ark Kayna Isl Kesme Yntemleri Kaynak Hatalar ....67 108 111 117 123 149 152 152
153 154 156 160 165 174 178 182 183
TALA KALDIRARAK LEME
ne uygun fvnrr- m
rt ttit-t* ttzpe/h cet dt//lc oa-
-:
i mtapt - T
yuna UY$un
-*i'/rfotf/
Karbr u Karrtu
oyar
Yrrterlr-
7 '
ekil.106- Ucunda tek ulu bir kesici takm taklm basit tasarml delik ileme bar.
ekil.107- Delik ileme ilemleri iin mikrometre ayarlamal bir takm tutucu.
Pekok delik ileme bar, tek bir pasoda eitli aplarda delik elde etmek iin birka kesme ulu olarak tasanmlanmlardr. Bu tip barlar ayn zamanda kaba ve hassas delik ilemeyi bir pasoda gerekletirebilecek ekildedir. Bu durumda, kesme ular, hassas ileme, kaba ileme bittikten sonra balayabilecek ekilde yerletirilir. izelge.72- Bar apnn Delik apnn 0.7071 ine Eit Olduu Esasna Gre Delik leme Ban Boyutlar
Dcs/mal
oycfun c/yoHomo
uyooo salayacak
Delik ap mm 32 38 41
Bar ap
A, mm
22.45 26.95 29.18
Tala boluu C, mm 4.65 5.59 6.05
Takm ap mm 8
14-361

izelge.72- Bar apnn Delik apnn 0.7071 ine Eit Olduu Esasna Gre Delik leme Ban Boyutlar (devam) Delik ap mm Bar ap A mm Tala boluu Cmm Takm ap
mm
13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 19 19 19 19
44 48 51 57 63 70 76 83 89 95 102 114 127 140 152
31.42 33.68 35.92 40.41 44.91 49.38 54.13 58.37 62.86 67.36 71.83 80.82 89.81 98.78 107.77
6.50 6.98 7.44 8.38 9.30 10.24 11.15 12.09 13.03 13.94 14.88 16.74 18.59 20.45 22.33
Delik ileme barlarnda, paso vermek iin kesici u arkasna takl ayar vidas kullanlmaktadr. ekil. 106 da grlen ayar vidas ve skma vidas yardmyla kesici ucu ayarlamak imkan vardr. Bugn daha da ilri gidilrek ayarlama,mikrometrik bir biimde daha hassas ve pratik kullanml hale getirilmektedir. ekil. 107 de byle mikrometrik ayarlamal bar grlmektedir. Delik ileme barlarn minimum bir knt ile tasarmlama nemli olmasna ramen, bazen parann zelliinden dolay bar boyunu istenen snrlama olan 3:1 ya da 4:1 i geen boy:ap orannn stnde yapmak gerekli olmaktadr. Bu gibi durumlarda en byk problem olan trlama ya dikkat edilmeli ve zel nlemler alnmaldr. Alnacak nlem ncelikle bann kesme kuvveti nedeniyle eilmesini nlemeye ynelik olmaldr. Ban destekleyici yataklamalar kullanlabiliyorsa da bugn en ok alnan nlemler eilme ve titreimi azaltacak eklide bar karbr ya da yksek younluklu gerelerden yapmak ya da zel olarak yaplp bar iine yerletirilmi snmleyici kullanmaktr. ekil. 108 de byle bir snmleyici kullanlm bir bar grlmektedir. Bu tr barlarda boy:ap oran 8:1 ya da daha fazla olabilmektedir.
...ii-
-- -X
'j
t
ekil.108- Trlamay azaltabilmek iin ar tungsten alamndan yaplm, yay kuvveti ile yklenmi diskleri olan bar. 14-362

Delik ileme barlar iin kartular: Dndrlebilir ularn yaygn kullanm, kartu tipi delik ileme barlarnn uygulamalarnda art sonulamtr. ekil. 109 da byle bir kartu tipi grlmektedir. Bir bar zerine ucu yerletirmek iin uygun boluk ileme yerine, zerlerinde kk ular yerletirilmi kartular takl barlar kullanmak daha ekonomik olmaktadr. Ular kartu zerinde mekanik olarak tutulur. Kartular; kare, dikdrtgen ya da silindirik biimlerde olup istenirse ayarlanabilirler. Kartular, standart biim ve boyutlarda olmaktadr. Amerikan ANSI Standart 94.48.1976 Hasssas Dndrlebilir U Kartular nda geni olarak aklanan bu standardn bir blm izelge.73 de verilmitir.Bu standartta metrik ller de kullanlmakta olup buna karlk gelebilecek bir ISO standard yoktur.
ekil.109- Kartulu bir delik ileme bar Sabit takm tutucular, bir takm delik ileme ilemlerini gerekletirmek iin dnmekte olan paraya yaklaacak ekilde, delik ileme tezgahnn ana ya da yan kzaklar zerine taklan takmlardr. Dnen tip barlarda anlatlanlarn pek ou bu takmlara da uygulanabilir. Sabit takm tutculann bir avantaj dengelenmemesidir. Ayrca ok rijid olarak yaplp desteklenebilir. Delik lemede Balama Dzenleri Tornalama ile ilgili bir nceki blmde anlatlan eitli tip ayna ve penslerden bir ou hassas delik ilemede de kullanlmaktadr. Ayrca balama aparatlar da ok yaygn olarak bu ilemede kullanlmaktadr. paralarnn hassas delik ilenmelerinde balama nemli ve kritik bir konudur. Parann doru noktalardan ve arplmay enaza indirecek biimde balanmas-hassasiyeti etkilemesinden dolay-zel nem tar. Bu da balama aparatlarnn tasarmlanmasnn ok dikkatli ve uygun yaplmasyla balar. Parann kendisinin tasarmlanmas da ok nemlidir. Parann tasarmlanmas srasnda yerletirme ve balama iin alnacak zel nlemler pekok problemi nledii gibi balama maliyetini de azaltr. Balama aparatlar eitli etkenlere bal olarak basit ya da karmak olabilir. retim gereklerinin azl basite elle (manuel) balama ile zlebildii gibi bazen de g kullanlarak (hidrolik, pnmatik vb.) zlebilir. Yksek retim ise ok ileri ve otomatik balama aparatlarn gerektirebilir Balama aparatlar ana snfa ayrlabilir. Bunlar; sabit, indeks ve dner tiplerdir. Sabit balama aparatlar indeks yapmayan ve dnmeyen aparatlardr. ekil. 110 da bu tip aparatlara rnekler grlmektedir.
14-363
il-
ili
o C ^ M
O
3S
sa
p
CM
i
Si
z i
D
o D
ro >n M CM 2
.s
CM
o >. s 14-364
i in
r:
J
Siyle II
f
1
Slylr
,
% 00
-V *
\
SivK-.
\ /
a" "
S,ki 1
74'
C0
m
tn
SlyteG
S....R
I lol.- AI,,IH )( ,( J
s v in r
Ov
izelge.73- Hassas Dndrlebilir Ular iin Standard Kartularn Boyut ve Biimleri (Devam)
ekil.110- Hassas delik ilemeler iin; basit manuel balama aparatlar (a) Planet pinyon dili tayc gvdesi, (b) Krank kolu iin balama aparatlar, (c) sallanan kollu bir aparat ndeks balama aparattan, gerekletirilecek ilemleri tamamlamak iin i parasn iki ya da daha fazla konuma dndrerek / ilerleterek, getiren (indeksleyen) aparatlardr. Bunlarn bilinen en yaygn rnekleri divizrlerdir. tndeksleme mekanizmalar aparatn kendi iinde olabildii gibi, aparat indeks yapabilen bir tabloya da taklm olabilir. Dndrerek indekslemeye rnek olarak divizrleri gsterdiimiz gibi ilerleterek indekslemeye mek olarak ekil. 111 de grlen mekanik tip indeksleme aparat verilebilir. ekil.112 de ise zel indeksleme tipinde bir aparat grlmektedir.
14-366
ekil.lll- Hassas delik ilemeler iin mekanik tip aparat
ekil. 112- Al durumdaki deliklerin ardk delinmesi iin zel indeksleme tipli aparat
Dner tip balama aparatlarnda para, dnen bir mil zerine takl aparat ya da aynaya taklr. Para, mil ekseninde dnerken ilerletici kzak zerine takl kesici takmlar ile delik ileme ilemleri yaplr. Bu aparatlarn bir dezavantaj parann simetrik olmamas halinde dengelenmemi kuvvetlerin domasdr. Dner tip balama olarak ekil.113 de grlen zel dili ileme aparat verilbilir. Delik lemede alma Parametreleri Delik ilemede takm seimi, g gereksinimi ve kesme svlar gibi deikenler ile takm bilinmesi, i gvenlii ve hata analizi gibi konular tornalama ilemi ile ayndr. Delik ilemede kullanlacak kesme parametreleri, tornalama blmnde verilen kesme parametreleri deerleri tablolarnda verilenlerle zdetir. ekil.113- Hassas delik ileme iin zel dili aynalar ve geri ekilebilen takm bloklar 12. MATKAPLA DELME Delme ilemi,, yaygn olarak kullanlan tala kaldrma ilemlerinin en eskilerinden bir tanesidir. Bir deliin elde edilmesi; scak dvme, dkm, eksrzyon, kalp dkm, alevle kesme, pres delme, EDM (Elektro erozyon), ECM (Elektro kimyasal), laser, ve elektron n ile ileme gibi geleneksel ya da geleneksel olmayan bir takm yntemler kullanlarak yaplabilir. Bu ayrmda anlatlacak olan yntem, kesici takm olarak matkap kullanmaktr. Delme, esas olarak, kesici takm (matkap) ile i paras arasnda bal bir hareketle tala kaldrarak yaplan delme ya da delik bytme ilemidir. Bu ilem srasnda matkap ilerlerken i paras ya da matkap ya da her ikisi birden dner. Klasik delme, derin delik delme ve kk delik delme gibi pekok farkl delme yntemleri vardr. Yntemin seimi, delik ap, derinlii, tolerans ve yzey kalitesi ile retim gereksinimi ve ilemi gerekletirmek iin kullanlacak tezgahn uygunluuna baldr. Delme ilemi hzl ve ekonomik olmakla birlikte, kesme hareketi zor ve verimsizdir. Kesme hz matkap evresindeki maksimum hzdan merkezdeki sfr hza kadar deierek kesme kenarndaki yk deitirir. Aynca del14-367

me ileminde tala k ve kesme svs ak snrldr. Buna ek olarak kk apl derin deliklerin delinmesinde matkapta olmas gereken dayankllk sorununu da unutmamak gerekir. Delme ilemleri ilerde anlatlacak olan delme tezgahlarnda gerekletirildii gibi bir ok delme ilemi nceki blmlerde anlatlan torna tezgahlarnda, zel ve transfer tezgahlarnda ve ileme merkezlerinde gerekletirilebilir. Delmede kullanlan kesici takmlar-yani matkaplar-dnen, bir ya da daha ok azl (genelde iki) utan kesen, talalarn ve kesme svsnn akn kolaylatran bir ya da daha fazla helisel ya da dz kanallar olan yuvarlak takmlardr. eitli tip ve geometride olurlar. Delme, artlarn kesme kenar boyunca deitii boyutlu karmak bir kesme ilemidir. ki azl matkaplarda, kesme azna dik olan eim as, evreden merkeze doru azalrken kesme hareketi merkezden evreye doru giderek iyileir. Matkabn d kenarlar tala keserek elde ederken gbekteki kesme kenarlar i paras gerecini zorlayarak ekil deitirir. Dolaysyla bu da byk itme kuvvetini gerektirir. Matkaplardaki snrl tala boluundan dolay talan kk paracklar halinde olmas istenir. zellikle derin deliklerde, talan soumas matkabn kanallarnn tkanmasna neden olarak talan atlmasn engeller ve kesme svsnn matkap ucuna akn azaltr. Bu da ar s domasna ve takmn erken krelmesine neden olur. Delinecek i parasnn yumuak olmas genellikle istenmez. nk yumuak gerecin oluturduu tala kolay krlmayarak yukarda anlatlan olaya neden olur. Delme ilemlerinde eitli nedenlerden dolay bir takm geometrik hatalar oluabilir. ekil. 114 de grlen bu hata tipleri ve oluum nedenleri yle sralanabilir. /. ekil hatas : Bu hata delik boyunca apn dzgn olmamas olarak nitelenebilir. ekil. 114 de grlen ekil hatalar; konik delik, f delik, konkav delik ve eik eksenli delik olarak sralanabilir. zel nlem ve hazrlama yaplmazsa delmede bu hatalar kabilir. Genellikle bu hatann bykl ncelikle matkabn boy/ap (L/d) oranna baldr. 2. apaklar: apaklar deliin hem giri hem de k taraflarndaki delik azlarnda oluur. apan oluup olumamas ve ykseklii, i paras ve takm gerecine, zelliklerine, takmn durumuna ve kullanlan kesme hz ve ilerleme hzna baldr. 3. Delik konumundaki hatalar : Delik ekseninin olmas gereken konumun dndaki bir yerde olmasdr. Bu hata genellikle, tezgahn durumuna, takma ve kesme noktasna baldr. izelge.74 te eitli boyutlardaki iki azl matkapla delmede eitli delme artlan iin apsal ve konumsal hatalar yaklak olarak verilmektedir. izelge.74- ki Azl Matkapla Delmede Ortalama Hata Miktarlar Matkap ap, mm. 3-6 Delme artlar l st mm Konum mm 6-19 l st mm Konum mm 0.20 0.10 0.05 19-38 l st mm Konum mm 0.23 0.13 0.08
Punta ile n delme yaplmam, delme burcu kullanlmam Punta ile n delme yaplm, delme burcu kullanlmam Delme burcu kullanlm
0.08 0.08 0.05
0.18 0.10 0.05
0.15 0.08 0.08
0.20 0.10 0.10
14-368

4. Dayiresellik hatas: Bu hata deliin dayireselliinin ideal ekle gre bozuk olmas durumudur. Bunlar gensel, dzgn olmayan ya da oval ekilde olur. Tezgahn milinin yataklarnn hassasiyeti, matkabn hassas bilenmesi ve yerletirmenin rijidlii (burlar, balama aparat vb.) deliin dayiresellik hatasn azaltan etkenlerdir. lerleme hzn arttrmak ve ok rijid matkaplar kullanmak ta bu hatay azaltabilir. 5. lsel (apta) hatalar : Pek ok durumda delik ap kullanlan matkap apndan byk kar. izelge.74 de eitli aplardaki iki azl matkapla yaplan eitli artlardaki delmelerde elde edilen apsal byme miktarlar verilmektedir.
"1
oaz
F ekil
Konka\J
M
OI m ai/ Gereken ' Gerekleen
ffdyA l ftgz
Ei/mf
gen kil- Konum Oat1rescl//k k l het/as'
lp hc/fas/
ekil.114- Delme deneyimlerine gre genel geometrik hatalar Delme (Matkap) Tezgahlar zellikle delme ilemleri iin tasarmlanm tezgahlar, pek ok farkl tiplerde, boyutlarda ve kapasitede olurlar. Bu tezgah tipleri; hafif i (hassas), ar i, dey, radyal, seri alan, ok milli, taretli (dner kafal), derin delik, kk delik ve zel amal delme tezgah-matkap olarak sralanabilir. Bu tezgahlarn pek ou delme ilemine ek olarak, raybalama, aln ileme, pah krma, fatura ama, yark/kanal ama, hadde ile parlatma ve klavuz ekme gibi ilemleri de yaparlar. Baz durumlarda, tasarm ve salamlna bal olarak, bu tezgahlar delik ileme ve frezeleme ilemlerinde de kullanlrlar. Belirlenmi bir delme ilemi iin delme tezgahnn tipini seme bir ok deikene baldr. Bu deikenler; i parasnn boyutlan, geometrisi ve gereci ile retim istekleri (miktar, hassasiyet ve yzey kalitesi) ve ekonomik faktrler dir. Delme tezgahlar, manuel (el kumandal), yan otomatik ve otomatik ilemler yapabilecek kontrol sistemlerine sahip olabilirler. NC ve CNC kontrolda bir ok delme tezgahnda kullanlmakta olan bu tipler zellikle bask devrelerin delinmesinde kullanlmaktadr. Hafif-l Hassas Matkaplar : Bu tip tezgahlar, tm delme tezgah tiplerinin en ok kullanlandr. Genel amal olan bu tezgahlar, kk i paralarna bir defada 25 mm apa kadar delik aabilecek kapasitededirler. Genellikle takmhanelerde, atlyelerde, onanm ilerinde ve baz retim ilemlerinde kullanlmaktadr. ekil. 115 de bu tip bir matkap tezgah grlmektedir. Tezgah; dey, tabana montajl yuvarlak stunlu, aa-yukan ve yana hareketli tablal, mili motorla evrilen bir tezgahtr. Bu tezgahlar el kumandal ya da otomatik beslemeli olabilirler.
14-369

Ar-t Dey Matkaplar : ekil.. 116 da grlen bu matkap tipi hafif i hassas matkap tezgahna benzemekle birlikte, ktleli yaps ile farkldr. Byk apl derin deliklerin hassas olarak delinmesine uygun bir yapdadr. Uygulamada tm dey matkaplar otomatik ilerleme dzenekleriyle donatlmtr. Baz dey matkaplar yuvarlak stunlu olmasna ramen ounluu salaml arttrmak iin kaynakl kutu kesitli yapdadr. ekil.l 16 daki matkap da kutu kesitli yapda bir matkaptr. Stunlu matkaplarda i tablas stun etrafnda dayiresel hareket ve dey hareket serbestliine sahipken kutu kesit gvdeli matkaplarda i tablas gvde zerindeki kzaklarla yalnzca dey hareket serbestliine sahiptir. Bu tip matkaplar daha da gelitirilerek i tablalar eksenli hareket serbestliine sahip duruma getirilmitir. ekil.] 17 de byle bir tip matkap grlmekte olup bu matkap ayrca iki eksenli (x ve y) saysal (dijital) okuma sistemi ile donatlmtr.
km/u
Taban
ekil.115- Hafif i, hassas tip el kumandal matkap tezgah
D .
I
L \
J?
14-370
)
ekil.117- Saysal okuma sistemli hareketli tablal ar-i dey matkab
ekil.116- Ar-i dey matkap
i, un

Grup Matkap Tezgahlan : Bir grup matkap tezgah, iki ya da daha fazla sayda hafif ya da ar-i matkabn birbirinden bamsz alacak ekilde ortak bir kafa ya da tablaya yerletirilmesi ile oluturulan bir matkap tezgah tipidir. ekil. 118 de byle bir tip grup matkap tezgah grlmektedir. Bu tip matkaplar genellikle bir i paras zerinde ok sayda farkl apta delii seri olarak delme ilemlerinde kullanlr. Radyal Matkaplar: Mkemmel kullanll radyal matkaplarn en nemli avantajdr. Bu matkaplar genellikle byk ve dzgn olmayan ekilli i paralarn delme ileminde kullanlr. ekil. 119 da radyal tip bir matkap grlmektedir. ok Milli Matkaplar ve Balklar : ekil. 120 de grlen bu matkap tipinde delme bal zerinde ayn anda alabilecek sabit konumlu ok sayda takm balama zellii vardr. Takm says 2-100 arasnda alabilmektedir. Bu matkaplarda delme ilemi srasnda takm pozisyonlar sabit kalmakla birlikte delme ilemi ncesi ayarlanabilirle zelliine sahiptir. Takmlara hareket matkap ana milinden dili ya da krank mekanizmas ile iletilmektedir. ekil. 121 de krank mekanizmal bir delme bal grlmektedir.
ekil. 118- Grup tip, alt milli matkap tezgah
' _
C vey& da hareket eden bai/k
1Br.*^t4W.^nl#ri,
do, kofan ^Sr.
" ------
3A
ekil.119- Radyal matkap tezgah. Radyal kol delme bahm yukan-aa radyal ynde (stuna gre) istenilen konuma ayarlayabilir. 14-371
ekil.120- ok milli matkap
ekil.121- Krank mekanizmal delme bal Revolver Taret Balkl Matkap : El ya da g beslemeli, masa ya da demeden tablal dik matkaplar indeks (kademeli dnmeli) yapabilen tambur ya da taret balkl olabilirler. Taret, tipik olarak alt ya da sekiz yzl olabilir. Her yzde bir matkap ya da kesici takm tutmak iin bir mil vardr. Taret, milleri istenilen konuma getirmek iin elle ya da otomatik olarak indeks yapar. ekil.122 de sekiz milli bir revolver balkl matkap grlmektedir. Revolver balkl matkaplar, takm deitirmeden bir delik ya da delik kmesinde birka ilemi gerekletirebilen tezgahlardr. Alt istasyonlu revolver kafal masa tipi elle beslemeli bir matkap ekil. 123 de grlmektedir.
Derin Delik Delme Tezgahlan : Derin delik delme, uygun tasarmlanm torna, matkap, delik ileme tezgah ve freze tezgahnda yaplacak uygun deiikliklerle, yksek basnl kesme svs kullanarak; namlu delme, namlu delik ileme, trepanlama (aln kanal ama) ve dier kendinden yataklamal takmlarla yaplan delme ilemidir. Pekok uygulamada derin delik del_ , . , , , . . . , , , . me ilemi, zellikle bu ilem iin tasarmekil.122-Sekiz istasyonu revolver kafal k. , tezgahlarda yakmaktadr. Bu u eksenli N C kontroll matkap ^ ^ g e * e l i k , e y&(^ o l u p b a z e n k . k i paralanndaki ksa ilemler iin al ya da dey olmaktadr. Pekok derin delik delme tezgahnda dnen takm sabit duran i parasna doru ilerleme hareketi yaparak delme ilemini gerekletirirken (Baknz ekil. 124 de st ekil), baz tezgahlarda dnmeyen takm dnen i parasna doru ilerleyerek del14-372
TALA KALDIRARAK LEME me ilemi gerekleir (Baknz ekil.124 de alt ekil). Derin delik delme tezgahnn tipik bir rnei ekil. 125 de grlmektedir. Delme Takmlar (Matkaplar) Matkaplar, bir ya da daha fazla kesme azl ve tala ve kesme svs ak iin bir ya da daha fazla helisel dz kanall, utan kesen dner kesici takmlar olarak tanmlanrlar. Bu kesici takmlar, pekok farkl form, boyut ve toleranslarda yaplrlar. Matkaplar, hassas kesici takmlar olarak dnlmezler. Bunlar hzl ve ekonomik delme ilemi iin tasanmlanmlardr. Hassasiyet istendii zaman genellikle delik ileme ya da raybalama gereklidir. Matkaplarn snflandrlmas : Matkaplar, yapldklar gerece, sap tipine, kanal saysna, ynne (sa-sol), boyuna, apna ve u geometrisine gre snflandrlabilir. Sap eidine gre matkaplar; dz sapl ve konik sapl olarak iki eittir. Kanal saysna gre ise; tek kanall, iki kanall ve ya da drt kanall matkap olarak snflandrlrlar. Kesme ynne gre ise matkaplar iki eit olup bunlar sa matkap ve sol matkaptr.
ekil.123- Elle beslemeli, masa tipi iki kolonlu revolver balkl matkap
y/eme ha#t Oc/mc burcu
I \Fcner i Matkap
"iki.
ffyno
(
Tala kutusu Ve/rre. burcu
... i
i i.
<'&;;: ,I.\.::<
Klooo7.lamo borca
- '(:l
^''Vl
fUr/ct-me
J!
ekil.124- Namlu delmede (derin delik delme) iki yntem : (a) Dnen takm ve sabit i paras, (b) Dnen i paras ve dnmeyen takm 14-373
i.
A
,*' \
ti'' x)
ri
'IS'/-
! f
ekil.125- Derin delik delmek iin tablal bir tezgah (GundriU)
4Mr? Sn m*yg *f*t mftl tp#t (fmnm)
TM TK
ekil.126- Helisel matkaplarda ana boyutlar, tanmlar ve kesme alar Matkaplarn tanmlanmas : Helisel matkaplar TS62-DIN 1412 standartlannda genel olarak tanmlanmaktadr. Bu standartta yaplan tanmlamalar ekil.126 da grlmektedir.
14-374

f fim A fncclH/mg /onrmo kenar f - ' M I ! f. Oaze/Hlmif kesme, kenar/ ncelHlm/s yontma kenotr 1 mm < Ayrk a
Form I)
Oakme demir '~'h ilcnmff U
fne cif:
Form V.
(7/ ,,A
L
ekil.127- Kesici matkaplarda kesici ucun zel bilenme yntemleri Yine bu standarda gre matkap kesici ucunun zel bileme ekilleri ekil.127 de grlmektedir. W grn (Talkm Mesmc fcenor/ dzttm/)
Ornijsij lk kesm* kenar

kenar/ , /K Mcs/n e Menartrun /r
kenen MenartCHn Aenofrt
i So2nne alnan
W Prens/p aenfnn fitim Juttml m fakm referans ekil.128- Helisel bir matkapta takm alan Helisel matkaplarda takm geometrisi ve tanmlan ise DN 6581 sayfa 10 da verilmekte olup ekil.128 de gsterilmektedir. Burada: a, ax = Boluk as (alfa) P, Px = Kama as (beta) Y, Yx = Tala as (gama) a + P +y = 90*C ax + P* + Yx = 90C dir. 14-375

X = Eim as (lamda) X = Giri as (kappa) E = Ke as (epsilon) O = U as (sigma) <p = Sivri u kesme kenar as (fi) d = matkap ap k = z kalnldr. Bu bilgilerin tesinde daha fazla bilgi edinmek iin aada sralanan standartlara baklmas nerilir: 1. DN 6580, kesme uygulamalar tanmlan; kesme ilemlerinde hareketler ve geometri. 2. DN 6581, kesme uygulamalar tanmlan; takmlarn kesici blmnn geometrisi. 3. DN 6584, kesme uygulamalar tanmlan; kuvvetler ve verimlilik. 4. DN 1412, helisel matkaplar, tanmlamalar. Helisel Matkap Gereleri ve Yzey lemleri Helisel matkap retiminde kullanlan gerelerde istenilen belirleyici zellikler, iyi anma dayanm, salamlk ve scak sertliktir. Bu istekleri karlayan iki temel tip gere vardr. Bunlar HSS elikler ve sinterlenmi tungsten karbrlerdir. HSS gereler helisel makaplarda en fazla kullanlanlardr. KarbUr gereler ise HSS kadar olmamakla birlikte bir ok yerde kullanlmaktadr. /. Karbon ve dk alaml takm elikleri: Bu gere 1900 ylndan nce tm kesici takmlarda kullanlmaktayd, fakat bugn sadece aa ve baz yumuak demir d malzemelerde kullanlmaktadr. //. Yksek hz elikleri - HSS: HSS gerelerin genel anlatm Kesici Takm Gereleri aymmnda yaplmt. Helisel matkaplann en genel uygulamalan W.Nr. 1.3343, 1.3346, 1.3348 gerelerden yaplmaktadr. Scak sertliin gerekli olduu zor ilemlerde ise yksek kobalt ieren 1.1302, 1.3243, 1.3247 ve 1.3249 gereler kullanlmaktadr. Bunlar genellikle, 40 HRc den sert elikler, nikel esasl alamlar ve titanyum alamlarndan yaplm paralarn delinmesinde kullanlan matkap gereleridir. Kobalt ieren HSS elikler ok pahal olduklarndan genellikle retim artnn gerekli olmas durumunda kullanlr. Toz metal HSS ler genellikle helisel matkaplarda kullanlmamakla birlikte baz zel durumlarda kullanlabilmektedir. Daha nce anlatld gibi T / M HSS lerin talanabilme zellikleri ok iyidir. HSS lerin sl ilemleri (sertletirme, su verme ve temperleme), matkaplarn kalitesi ve verimlilii asndan ok kritiktir. 1.3346, ve 1.3348 gibi genel amal HSS gereler 64-66 HRc ye sertletirilir. Kobalt ieren HSS gereler ise 65-67 HRc ye sertletirilir. Kesici takm gereleri aymmnda deinilen yzey ilemleri ya yzey sertliini arttrmak ya da matkap ile i paras ya da tala ile kanal arasndaki srtnmeyi azaltmak iin uygulanr. Bu ilemler genellikle matkabn son bilenmesinden sonra uygulanr. Yzey sertletirme ilemlerinde; nitrrleme, siyanrleme ve daha az sklkta karbonitrrleme ve karbrleme uygulanr. Bu ilemlere ek olarak baz amalarla elektrokaplama, kimyasal kaplama, buharla kaplama ve alev ya da ark kaplama yntemleri ile krom, nikel, tungsten, tungsten karbr, titanyum nitriir ve dier anma direnli bileiklerle kaplama yaplr. ok yaygn olarak kullanlan bir kaplama tr de oksit kaplamadr. Oksit, matkap zerinde kuru yalama etkisi yapar aynca da talalarn matkap zerine kaynamasn nler. Yzey ilemleri ve kaplama ilemleri genellikle birlikte ve eitli kombinasyonlarda kullanlr. Matkaplarda uygulanan en yaygn kombinasyon ise nitrrleme zerine oksit kaplanmasdr. ///. Kobalt esasl dkm alamlar: Bu gereler bazen zel matkaplarda, yzey sertletirilmi eliklerde, manganl eliklerde, sertletirilmi demirlerde ve sertlii 50 HRc nin stndeki takm eliklerinde delik delmede kullanlr. IV. Karbr matkaplar: Karbr gereler, HSS e gre daha sert, anma direnci daha yksektir. Sonu olarak tek para ve kaynak u karbr matkaplar genellikle dkme demirlerde, alminyum ve dier yumuak demir d metallerde, takviyeli plastikler gibi ok andrc gerelerde ve 48 HRc den sert eliklerde delik delme ilemlerinde kullanlr. Yumuak ve orta sertlikteki eliklerin karbr takmlarla delinmesi uygun deildir. Karbr matkaplann avantajlar; uzun takm mr (HSS lere gre 10 kat), yksek hzda delme yetenei (HSS lerin 2,5 kat) ve delme hznn yksek olmas (% 100 daha hzl) dr. Karbr ulu matkaplar, ekonomik nedenlerden dolay tek para karbr matkaplara gre daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Byk apl karbr ulu matkaplar tek paraya gre ucuzken, kk apl matkaplarda durum tam tersi olup tek para matkaplar daha ucuzdur. 14-376
m mm
TALA KALDIRARAK LEME Helisel Matkaplarn Trleri Matkaplar kullanm amalarna bal olarak eitli aplarda birok trde olurlar. Bunlann ok genel trleri ekil. 129 da grlmektedir.
io)Gene/ ama// matkap

1
J kana//l de/'k bytme matkab
: Dk he/lali mat kop
Sal
matkap
Oz. sapl, ya delikli maikap
Otomat tezgah matkab matkab
Kademeli
matkap
ekil.129- Genellikle kullanlan matkap trleri ekil. 129 da verilen matkaplarn sap ksmlar ekilde grld gibi dz olmakla birlikte konik te olabilir. Sap ksmnn konik olmas takmn daha rijid olmasn, daha iyi emerkezli delik delinmesini, takmn kaymadan dndrlebilmesini, grup delme tezgahlarnda matkabn dar toleranslarda konumlandrlmasn salar. Derin olmayan deliklerin delinmesinde, ucuz olmas nedeniyle silindirik sapl matkaplar kullanlr. Dk helis al matkaplar 15-20' helis asna sahip olup, plastik, pirin ve derin olmayan delme olarak alminyum gerelerin delinmesinde kullanlr. Yksek helis al matkaplar 35-40 helis asna sahip olup, bunlar; alminyum, magnezyum, bakr, kalp dkm metaller ve baz plastikler gibi dk ekme dayanml gerelerde derin delik delinmesinde ve yumuak elikler ve otomat ubuu pirin ve bronzlarda delik delinmesinde baarl olarak kullanlmaktadr. ya da drt kanall matkaplar, boluklarn ya da deliklerin apn bytmek iin sadece u ksm ile kesme yaplan matkaplardr. Bu matkaplarla delme yaplmaz. Birok retim parasnda ayn delikte farkl ap ve boyda kademe istenebilir. Bu durumda ileme maliyetini azaltmak iin bir ka matkapla ardarda ilem yapmak yerine kademeli matkap kullanlr. Kademeli matkaplar ayn zamanda bir delik delme ileminde birka farkl ilemi bir ilemde yapma olanan da verir. Delme ilemi ile balantl olan bu ilemler, fatura ama, pah krma, raybalama ve klavuz ekmedir. Kademeli matkap trnn en bilineni ve yaygn olan punta matkabdr. Bu matkap ayn zamanda hem delik hem de bu delie havsa amaktadr. Helisel matkaplarn geometrisi: Bugn endstride kullanlan birok deiik gerecin verimli olarak delinmesi iin bir ok farkl tasarm ve geometride matkap kullanlmaktadr. Her nekadar birok delik standart matkaplarla delinse de, hibir matkap tm uygulamalar iin en iyi deildir. Gerekli dayanm ve yeterli tala ak boluu salanm matkaplardaki deiiklikler, matkabn ucundaki farklar, kesme az, zrh ve boluk alan, kanal yaps (helis as, z kalnl ve incelii) dr. Uygun kesme az zrh as ile birlikte u asnn eitli dereceleri ve z inceltmenin eitli tipleri aada sralanan istekleri gerekletirmek iindir:
14-377
TALA KALDIRARAK LEME 1. Oluan talan ekillenmesini kontrol 2. Tala boyut ve eklini kontrol 3. Talan kanaldaki akn kontrol 4. Kesme azlarnn dayanmn arttrmak 5. Kesme azlarndaki anma hzn azaltmak 6. Delme iin gerekli bastrma kuvvetini azaltmak 7. Deliin boyut ve kalitesini kontrol 8. Oluan apan boyut ve miktarn kontrol 9. Oluan sy azaltmak 10. Daha verimli delmeler iin kesme ve ilerleme hzlarnda deiikliklere imkan vermesi. imdi srayla matkap geometrisini oluturan parametreleri grelim : Matkap ular: Kesme kenarlarn meydana getirdikleri iin matkaplann u geometrisi verim asndan kritiktir. ekil. 130 da farkl uygulamalar iin drt farkl tipte u geometrisi grlmektedir.
l25
-. *
y><*ttoyu yya*TaM
2i.?yak)afik entik a*' ()-So pau'h'f mty,l crs
oz kaln/lnn y'Ctr/S' ve kesme kenarna para/el
/* holuk \,
_,
(o) Tek a/
b) Cft at/
a/
{d) /f t/neyli al
ekil.130- Matkaplarda drt farkl tip u geometrisi Tek al ular: 118 u al standart matkaplar, eitli gerelerde yeterli sonular verdii iin ok yaygn olarak kullanlrlar (Baknz ekil.130 a). te yandan, delinecek gerecin sertlii azaldka u as azalr. 60-90 arasndaki bu dk a genellikle dk helis as ile birlikte plastik ve demir d gerelerin delinmesinde uygulanr. 90 u al matkaplar dkme demir ve baz aa gerelerin delinmesinde kullanlr. Benzer ekilde gere sertlii ya da delik derinlii artt zaman u as 135-140 ye karlr. Bu yksek alar genellikle sert ve tok gerelerde kullanlr ve bu durumda apak ta azalr. Fakat yksek alarda delmenin ilk annda ucun gezinme ihtimali yksek olduu iin bur kullanma zorunluluu vardr. ift al ular: ift al ular, nce utaki geni ann (118-135) ve daha sonra da kelerdeki dar ann (tipik olarak 90) bilenmesi ile elde edilir (Bak. ek. 130 b). Bu tip matkaplann tipik zellii kelerdeki anmann az oluudur. Bu nedenle genellikle ok andrc gerelerle, orta ve yksek sertlikteki dkme demirlerin delinmesinde kullanlr. ift al ular, daha sonra anlatlacak olan yuvarlatlm kenar ulu matkaplarla ayn uygulamalar iin de kullanlr. Daraltlm u srtl ular: Ucun deitirilmesinde uygulanan en genel ve kolay deiiklik kesme aznn yasslatnlmasdr (Bak. ek. 130 c). Bu ilem, iki kesme az, kanal yzeyleri kelerden ortaya doru talanarak yaplr. Bu tip ular genellikle, pirin, bronz, ve pleksiglas gibi sert akrilik plastik gerelerin delinmesinde kullanlr.
14-378
III II!
TALA KALDIRARAK LEME ift al ve al ular: ift al ularn geometrisi, u kesme aznda nce zrh as (10-18) ve sonra da boluk as (25-35) bilenerek elde edilir (Bak. ek. 130 d). Zrh genilii u kalnlnn yars kadar olur. Bu tip ularda, u nokta matkabn tm ekseninde olduu iin, merkezleme kolaydr ve dzgn delik delinebilir. ki ve al ular en fazla karbr gereli matkaplarda, fberglas-epoksi gibi basl devre kart gerelerini delmede kullanlr. Kertikli (yarkl) ular: Bu tip ular, ekil.131 de grld gibi taral alanlarn bilenmesi ile elde edilir. Araba krank millerinde kk apl derin deliklerin delinmesi iin tasarmland iin krank mili ucu olarak ta bilinir. Yumuak-sert her trl gerecin delinmesinde geni kullanm alan bulur. Kaln zl olanlar, paslanmaz elikler, titanyum, tok alamlar ve yksek scakla dayankl alamlar (refrakter alamlar) m delinmesinde kullanlr.
yorma
adl bojlutL arS'
aa/ci noktada I ff kalnlk / / kinci kesme t I k / /
Yark '+n- f
v [/<
errhk
ekil.131- Yark ulu helisel matkaplarn geometrisi Helisel (spiral) ular: Bu tip ular ekil. 132 de grld gibi, ucu enine kesme kenarndan kenar u noktaya (helis ucuna) kadar bilenmekle elde edilir. U noktada enine kesme kenar S eklini alarak daralm ve sivrilmi olduundan merkezleme zellii bu tip ulu matkaplarda iyidir. Bu nedenle elde edilen deliklerin geometrik ve lsel hassasiyetleri ok iyidir.
ekil.132- Helisel bilenmi u geometrisi
ekil.133- Yuvarlak ulu matkap geometrisi
14-379

Yuvarlatlm kenarl (yuvarlak azl) ular: Bu tip ular ekil. 133 de grld gibi kesme azlarnn ve kenar kelerin yuvarlak bir biimde bilenmesi ile elde edilir. Keskin ke anmalar olmad iin bu tip ulu matkaplarn mrleri uzun olur. Bu tip matkaplarda kendinden merkezleme iyi olmad iin bur kullanmak gereklidir. Birletirilmi helisel / yuvarlak ular: Helisel ve yuvarlak u zelliklerini bir araya getiren bu u geometrisi ekil. 134 de grlmektedir. Bu geometride ular helisel ularn kendinden merkezleme zellii ile yuvarlak ularn uzun mr, apaksz delme ve yksek ilerleme hznda delebilme yeteneklerini bir araya toplamtr. U boluk - zrh - as (a): Matkaplann u ksmnda kesme az kenarlarnda srt ksma doru oluturulan boluk as nemli bir adr. Bu as uygun olmayan matkap serbeste kesme yapamaz, an yksek olannda ise matkap kesme mr ksa olur. Azlarda boluk alarnn birbirine eit olmas da ok nemlidir. Boluk asnn bykl matkap apna, kesme kenarnn dayanmna ve delinecek parann gerecine baldr. U as 118 olan genel amal ekil. 134- Helisel/yuvarlak u geometrisi matkaplarda nerilen boluk as izelge. 75 de verilmitir. Bu a sert gerelerde azaltlr, yumuak ve demir d gerelerde arttrlr. Yksek boluk alan genellikle, dk ilerleme ve dk dayanmda demir d gerelerde en iyi sonular verir. Baz plastikler ve dkme demirler andrma zelliklerinden dolay yksek boluk alan gerektirirler. Sert gerelerin delinmesinde, dk boluk as kesme azlarnn yksek kesme kuvvetlerine dayanmn salar. izelge.75-118' U Al Matkaplarda Boluk Alan Matkap ap Boluk as derece 25 - 29 24 - 28 22 - 26 21 - 25 20 - 24 18 - 22 17 - 21 15 - 19 Matkap ap Boluk as derece 14 - 18 13 - 17 12 - 16 11 - 15 10 - 14 9 - 13 7 - 11 6 8
mm
mm
-
0.34 - 0.55 0.55 - 0.80 0.80 - 1.55 1.55 - 1.90 1.90 - 2.40 2.40 - 2.70 2.70 - 3.00 3.00 - 4.70
4.70 6.25 7.50 8.70 9.80
6.25 7.50 8.70 9.80
- 11.50
11.50 - 19.00 19.00 - 25.00 25.0 - st
z kalnl (k): Matkap ucundaki aln kesme kenan kesme ilemine katlmad iin, z kalnlnn mmkn olduunca ince olmas istenir. Standart matkaplarda uca yakn ksmda yaklak z kalnl matkap apnn %si olarak izelge.76 da ve grafik olarak ekil. 135 de verilmektedir. Ar alma artlannda z kalnl
14-380
Il I I I 1 1
HV t

izelge.76Olarak mn
i
Matkap ap mm
0.34 0.85 1.20 4.76 0.85 1.20 4.76 6.35
Matkap apnn %si olarak z kalnl 30 25 20 17 15 13 12 11

ap , d
6.35 - 15.85 15.85 - 35.00 35.00 - 60.00 60.00 st
standart matkaplara gre yaklak iki kat kadar fazla olmaldr.
ekil.135- Matkap apma gre minimum z kalnl
Helis as : Standart bir matkapta helis as genellikle 25-33 arasndadr. Yksek helisli matkaplarda bu a 35-40 , dk helisli matkaplarda ise 15-20 dir. Helis asna gre matkaplarn kullanm yerleri Helisel Matkaplarn Trleri blmnde anlatlmtr. Yarm Yuvarlak ve Dz Kanall Matkaplar Delme ilemleri sadece helisel matkaplarla yaplmaz. rnein, yanm yuvarlak ve dz kanall matkaplar helisel matkaplar kadar yaygn kullanlmasalar da bir ksm uygulamalarda baz avantajlara sahiptirler. Daha sonraki blmlerde sz edilecek olan dndrlebilir ulu, yass ve derin ve kk delik matkaplar helisel olmayan dier matkap trleridir. Yarm yuvarlak matkaplar : ekil. 136 da grlen bu matkaplarn gvde ksmlar yarm yuvarlak olacak ekilde talanarak olumutur. Sap ksm silindirik ya da konik olup u ksm tek kesme az olacak ekilde eik konik talanarak oluturulmutur. Koninin tepe noktasnn matkap ekseninde olmas ok nemlidir. zellikle matkap ksa ve rijid olduu zaman konik u hassas olursa herhangi bir bur kullanlmadan hassas merkezli delik delmek bu matkaplarla mmkndr. Bunun sonucu olarak bu matkaplar yaygn olarak otomat ve NC tornalarda kullanlrlar. Bu matkaplar zellikle, pirin ve baz durumlarda alminyum alamlar ve kalp dkm alamlarnn delinmesi iin uygundur.
OO3-o 05 *^*- ksen zerinde
hafifkonik
COP ' - " " - i J. .. A.' " *-_

F>z >
k
Sop
ij
Botuk (rcdyol zrh) 8-20
.. , , , c n j ekil.136- Yarm yuvarlak matkap geometrisi v J Dz kanall matkaplar: ekil. 129 da gorlen bu matkap tr, ksa tala kaldrarak pirin, bakr alamlar ve dier yumuak demir d gereleri, zellikle yatay delmede kullanmak iin tasarmlanmtr. zellikle ince sac gereleri delmede kullanlan bu matkap tr ksa boylarda olup dz ya da konik sapl olur. 50 HRc nin stnde sertlie sahip elik gereler ve derin olmayan deliklerle krlgan gerelerin delinmesinde karbr plaketli dz kanall matkaplar kullanlr. Dndrlebilir ulu matkaplar: Delme teknolojisindeki en nemli son ilerleme 1970 li yllarn banda dndrlebilir karbr ulu matkaplardaki gelitirme olmutur. Bir ok uygulamada bu takmlarla HSS helisel matkaplara gre derin olmayan deliklerin delinmesi daha hzl ve dk maliyeterle mmkn olmutur. 14-381
il "
TALA KALDIRARAK LEME Aratrmalar, apn kat dolayndaki derinlie kadar olan ve ksa delik olarak nitelendirilen deliklerin endstrideki uygulamalarn yaklak %60 olduunu gstermitir. Bu deliklerin bir ou dndrlebilir ulu matkaplarla delinebilir. Dndrlebilir ulu matkaplarn en nemli avantajlar; retkenliin artmas, maliyetlerin azaltlmas ve her ie uygunluudur. Karbr ulularla yksek kesme hzlarnda alabilme olana retkenliin artnn, bileme giderlerinin olmamas maliyet azalmasnn ana nedenleridir. te yandan, bu matkaplar, tornalarda ya da dier tezgahlarda dnmeyen takm ya da matkaplarda ileme merkezlerinde ve dier tezgahlarda dnen takm olarak kullanlabilmektedir. Bu takmlarla ayn takmla takm deitirmeden neler yaplabilecei ekil. 137 de gsterilmitir. Dndrlebilir ulu matkaplarn dezavantajlar ise delinebilecek maksimum delik apnn 76 mm, derinliin ie apn iki- kat ya da baz zel durumlarda be kata kadar olmas, hassas delik delmeye uygun olmamasdr. te yandan, bu matkaplarda z ve enine kesme kenar olmadndan bastrma kuvveti azalsa da tala kaldrma hznn artmas, daha byk motor gc ve daha rijid tezgah gerektirir. Bir dier dezavantaj ise bu matkaplarn tabakal ya da kat katl gereleri delmeye uygun olmamasdr. *
/. /s/em Oe/me
Z. ilem faba delik ileme 4 69 apa
3 lem ffassaa de/lk teleme <^ 7O copa U ilem Rln temizleme 5. /filem Tornalama ( di fi) <t IO5 apa
^
n= 71O d/d V= 131/ m/d f= 0.19 mm /devir T= O-Jfo da/c. n-e3o d/d v.- 138 m/d f s OZSmm/'dtv/r T = Ol/O dok. , kesme. drrinlfI' 4So mm nz9oo d/d V= 19e m/d
f= O/O mm /devi7-
T=o.BI dak
kesme derini$ = O 50 mm n = 45O d/d f= o. 3o mm/devtr kesme dermlg/^ l.O mn> T- O./B dak.
n = lf50 d d \I=/4Z m/d {=0.25 mm /deJlr = S. 5o mm kesme
ekil.137- Dndrlebilir ulu matkapla delme, delik ileme, aln ve ap tornalama yapma Dndrlebilir ulu matkaplarn tasarmlanmas eitli retici firmalara gre farkllklar gsterir. Fakat genel zellik, bu matkaplarn sertletirilmi alaml elik gereten yaplm konik ya da silindirik sapl bir gvde ve bu gvdenin zerinde yark ya da kanallarn olmas ve uta iki ya da daha fazla sayda dndrlebilir u taklmas ile oluturulduudur. Baz matkaplar tek paradan oluan bir gvdeye sahiptirler. Bazlar da bir parasnn zerine ulann takld deitirilebilir bir balk olan iki paradan oluagelmilerdir. Bu tip matkaplar genellikle kendi iinde soutma deliklerine sahiptir. Dndrlebilir ulu matkaplarn farkl tasarmna ilikin rnekler ekil.138 de grlmektedir.
14-382
inr
M)
(I
ekil.138- Karbr ular kullanan dndrlebilir ulu matkaplarn tasarm trleri Dndrlebilir ulu matkaplarla delinebilecek delik ap 19 mm ile 76 mm arasndadr. Ancak, bu aral 16-127 mm ye kadar geniletmek mmkndr. Dndrlebilir ulu matkaplarda, eitli firmalarca yuvarlak, kare, gen, baklava, trigon, paralel kenar, altgen ve sekizgen ekilli karbr ular kullanlmaktadr. ekil. 139 da dndrlebilir ulu matkaplarda kullanlan ekillerden tipik olarak trigon ucun geometrisi grlmektedir. Ularn geometrisi ve konumlandrlmas matkabn retgenlii ve verimlilii asndan nemlidir. U geometrisi iin yaplmakta olan gelitirmeler halen srmektedir. Ularn gere olarak snflan ise, birok elik iin P40 - P50 (C-5), dkme demirler ve demir d metaller iin K20 (C-2) dir. Kaplanm ular ise -daha yksek kesme hzlarna olanak verdii iin- kullanm yaygnlamaktadr.
ekil.139- Dndrlebilir ulu matkaplarda kullanlan trigon bir ucun geometrisi
Yass matkaplar: Yass matkaplar, bir takm tutucu ve bir deitirilebilir baktan olumutur. Bu tip bir matkapla delmede takm ayan bozulmadan krelen u kolaylkla deitirilebilir. Bundan dolay yass matkaplar otomat ve NC tornalarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu tr matkaplarla matkap hem dndrlerek hem de sabit durumda iken (i paras dnerken) delme yapmak mmkndr. 14-383
' T J '

Yass matkaplarn en nemli avantaj delme apdr. Bu matkaplarla 16 mm den 381 mm ye kadar apta delik delmek mmkndr. Bir dier avantaj ise daha derin delik delme zelliidir. Bu matkaplarda derinlik / ap oran dey delmede 10:1 e, yatay delmede 120:1 e kadar kmaktadr. Yass matkaplarn dezavantaj ise 0.25 mm den aa toleranslarda hassas delik delinememesidir. Bu matkaplarla delme ileminde yksek dndrme momenti ve bask kuvveti gerektiinden, rijid ve gl tezgahlara gereksinim vardr. Silindirik, kresel ya da kaygan ve kaba yzeylerde bu matkap ile yaplan delmelerde problem vardr. Ayrca, krlgan i paralarn bu matkapla delmek genellikle zordur. Delme ileminde kullanlan yass matkaplarn byk blm tek paraldr. Gbekten delme, delik fatura ama, dip dzeltme (delik dibi) ve zel ikinci ilemler iin ayn sapa, uygun baklar vardr (ekil.140). Bunlar genellikle 25 mm ve daha byk sapl delikler iindir. Yass matkaplarn bak ve sap ksmlar, ASME tarafndan yaynlanan ANS Standard B94.49-1975 de tannlanmtr. ekil.141 de baklarn boyutsal adlandrlmalar verilmektedir. DN ve ISO standartlarnda yass matkaplar konusunda yaynlanm bir standart henz yoktur. Endstri tarafndan kabul edilmi yass matkap baklar, delik konumu ve boyutu bakmndan birbirinden farkl iki temel tipte retilmektedir. Baz reticiler bunlar her iki tipe uyan anahtar az eklinde tasarmlarken, dierleri her delik konumuna uyan byk bir delik eklinde tasarmlandrmaktadr. Yass matkap baklar iin en fazla kullanlan gereler 1.3342 ve 1.3343 tr. Ayrca 1.1302 ele yaygn olarak kullanlmaktadr. te yandan T/M HSS ler de artan bir ekilde kullanlmaktadr. Ayrca KDA dan yaplm baklar da kullanm alan bulmaktadrlar. Yass matkaplarda bak geometrisini tanmlayan ana parametreler ksaca unlardr: U as : Yass matkaplarda u as genellikle 118-135 arasnda deimekte olup 130 standart adr. Boluk (zrh) yzeyi : Boluk ya da zrh yzeyleri genellikle, tala blmek ve krmak iin entilmitir ve tipik olarak boluk as 6-8 ye bilenmitir. Kesme yzeyi eim alan : Kesme azndaki kesme yzeyi eim as yaklak 12 olup, d kelere doru 12-30 14-384
Sianc/orf" Oe/ik. pah am Gbek delme
Dip
dzelme
c/el/n e.
Sfandcr-f- kar. doyana* karbr. Delik fatura bur gbek delme, tu gbbek delme a mo
ekil.140- Yass matkaplarda kullanlan eitli bak ekilleri
i dairesel \,
W Bak konng
Sakboyu , | kulak boya*j M. * ] konum, \
l !
pabular,
i i
Yon-trno kenem boluk
ta* y
a.
n oz b ashJ
>,
Aamo as
ekil.141- Yass matkap baklarnn standart adlandrmas (ANSI Standard B94.49-1975 e gre)
Il I I , i
TALA KALDIRARAK LEME dolaynda, aln kesme kenarna yakn yerlerde ise 0-10 arasnda olur. Yass matkaplarn tutucular yine ANSI Standard B94.49-1975 de tanmlanmtr. ekil.142 de bu tanmlama grlmektedir. Standart tutucular, silindirik ya da konik sapl olarak retilirler. Derin Delik Matkaplar (GundrillNamlu Matkaplar) Derin ve/ya da ok hassas delikler ile bunlara ek olarak dar toleranstaki derin olmayan delikleri bir defada delmek iin yksek basnl soutuculu matkaplar kullanlr. Bunlarn ana tipleri, gundrill, ok azl matkaplar ve trepanlama takmlardr. Gundrill matkaplar: Tek azl, kendinden klavuzlayan ve basnl soutuculu takmlardr. Bunlar iki asl snfa ayrlr: (I) D uln yollu, (2) t l;l; volin.
7p/a/T> boy boyu t^-Yark derinlii Vtda konumu a^{ '^.Konumlandrma dnk boyu Sogrfucu gecltl
/ yeri kanomu
oturma yzey/ Konumlandrma du/kleri Btak tutma vida/s/ Gvde op
Sap
Soutucu aelikleri tfaval ( kanat)

yan A:
Konumtond/rmo dlklfri enine
mesofes*
ekil.142- Yass matkap tutucularnn standart adlandrlmas (ANSI Standard B94.49-1975 e gre)
Karbr u I _. ;$>, ,
Vnc/tjrucu
ekil. 143- D tala yollu Gundrill matkap D tala yollu gundrill matkaplar (ekil. 143), V eklinde kesme az, bu aza uygun tala kanal, soutucu ak delii olan ve dner ya da sabit olarak tasarmlanm dndrc soketi olan matkaplardr. Bu matkaplarn ular ya karbr plaketti ya da elik gvdeye takma karbr u eklinde olur. Gundrill matkaplar, delik derinlii delik apnn 2 katndan 125 katna ve daha fazlasna kadar derin olan delikleri delmede ekonomik olarak kullanlmaktadr. Bu matkaplarla 1.90-50 mm arasnda aptaki ve 3810 mm boydaki delikleri 0.013 mm ap toleransnda delmek mmkndr. Deliklerin dayiresellii uygun ve yzey kalitesi genellikel 2^tm (80 nin) den iyi olup bu deer 0.76 |im (30 u.in) e kadar elde edilebilmektedir. Delik boyunca, delik konumu, balama dzenine ve parann durumuna bal olarak genellikle 0.03 mm iinde kalmaktadr. ekil.144- tala yollu gundrill matkap bal 14-385

tala yollu gundrill matkaplar (ekil. 144), d tala yollu gundrill matkaplarla ayn ama iin kullanlan tek azl, kendinden klavuzlamal ve basnl soutmal matkaplardr. Uygulama aral apsal olarak 6.1-102 mm olup derinlik kullanlan takmla snrldr. Bu matkapla delinen deliklerin dayiresellii, yzey kalitesi iyi olup apsal ileme tolerans 0.05-0.10 mm olabilemektedir. tala yollu gundrill matkap balklar elik bir sap zerinde takl olup soutma svs sap ile delinen delik arasndaki boluktan kesme blgesine gelerek ilevini yaptktan sonra kan tala alp sap iindeki delikten dar atlmaktadr. Matkaplar iin Takm Tutucular Matkap ile delme tezgah mili arasnda dndrme iletimini salamak iin farkl dzenekler kullanlr. Bunlar soketler, manonlar, mandreller, pensler ve benzerleridir. Matkap tutucular sap cinsine bal olarak aada belirtilen tiplerde olurlar. Konik sapl matkaplar : Konik sapl matkaplar ayn konik lsne sahip mil deliine dorudan taklrlar. Mil konii byk olursa ara konik kovanlar (Mors konii kovan) kullanlarak tutma gerekletirilir.
ekil. 145- (a) Anahtarl, (b) anahtarsz mandrel
Dz sapl matkaplar : Dz sapl matkaplarn, mandrel, manon ve pens tipi gibi eitli yollarla tutma ekli vardr. Mandreller: Dz sapl kk apl matkaplarn tutulmasnda en ok kullanlan tutuculardr. ekil. 145 de eitli tip mandreller grlmektedir. Pensli tutucular : Pens tipi tutucuya rnek olarak ekil. 146 daki tutucu gsterilebilir. Bu tutculann en byk avantaj matkab ister sap, isterse kanall blgeden skabilmesidir. Tutma 0.013 mm konsantrikle yaplabilmektedir. Delme lemleri iin Paras Balama Dzenleri Jig ve fikstrler ilenecek paralan hassas bir ekilde balamak iin kullanlan hassas dzeneklerdir. Genel bir kural olarak jig ve fikstrler i parasnn delme ilemi srasnda tutulmas, desteklenmesi ve yerletirilmesi iin tasarmlandnlmlardr. Jig ve fkstr arasndaki temel fark kesici takmn konumlandrlmas iin kullanlan yntemdir. Jigler, kesici takm bur ya da benzer eylerle klavuzlarken i parasn da sk bir ekilde tutan ve yerletiren aparatlardr. Jiglerin ak ve kapal tipleri olup bunlar ekil. 147 de grlmektedir. Jigler ve fikstrler konusunda daha geni bilgiler bu konuda yazlm (Balama dzenleri) kitaplarda bulunabilir. ekil.146- ift tarafl yarikh ve iki al pensli tutucu 14-386
.'-'
jlc/as/
II i l l i 0
TALA KALDIRARAK LEME Delmede lem Parametreleri Matkaplann kullanmnda maksimum ekonomi elde etmek iin bir ok faktrn gznne alnmas gereklidir. nemli bir faktr, belirlenmi bir ilem iin uygun matkabn seilmesidir. Uygun matkabn seilmesini etkileyen deikenler unlardr : Belirlenecek gerecin bileimi, sertlii ve yzey durumu; deliin ap ve derinlii, hassasiyet, yzey kalitesi ve retim istekleri; kullanlacak tezgahn tipi ve durumu ve balamann salamldr. Matkabn seilmesinden sonra birok ileme parametresi belirlenebilir. Bunlar; g gereksinimi, kesme ve ilerleme hzlan ve kullanlacak kesme svsdr. Dier nemli noktalar ise bileme, hata analizi ve i gvenliidir. G gereksinimi : Herhangi bir delme ilemine uygun tezgah salamak iin matkab istenilen devir ve ilerleme hzyla dndrebilecek momenti ve itmeyi bulmak gereklidir. Doaldr ki gerekli moment ve itmenin hesab kullanlan matkap tipine bal olarak deiir. Helisel matkaplar : Aratrmalar ve analizler, moment ve itmenin, matkap apnn, aln kesme kenar boyunun, ilerleme hznn ve i paras gerecinin fonksiyonlar olduunu gstermitir. Moment ve itme aadaki formllerle hesaplanr. ekil. 147- (a) ak, (b) kapal tip jigler izelge.77- Moment ve tme Hesab iin Paras Gere Sabitleri Gere elik, 200 HBr elik, 300 HBr elik, 400 HBr Alminyum alamlar Magnezyum alamlar Pirinler Kurunlu pirinler Dkme demir, 165 HBr Otomat elikleri Paslanmaz elikler K 24,000 31,000 34,000 7,000 4,000 14,000 7.000 15,000 18.000 34.000 c/d* 0.03 0.05 0.08 0.10 0.13 0.15 0.18 0.20 0.25 0.30 0.35 0.40 izelge.78- c/d ya da w/d Oranlarna gre Moment ve tme Sabitleri Yaklak w/d* 0.025 0.045 0.070 0.085 0.110 0.130 0.155 0.175 0.220 0.260 0.300 0.350 Moment sabiti A 1.000 1.005 1.015 1.020 . 1.040 1.080 1.085 1.105 1.155 1.235 1.310 1.395 itme sabiti B 1.100 1.140 1.200 1.235 1.270 1.310 1.355 1.380 1.445 1.500 1.575 1.620 tme sabiti E 0.001 0.003 0.006 0.010 0.017 0.022 0.030 0.040 0.065 0.090 0.120 0.160
* c = aln kesme kenar boyu, in. (mm) d = matkap ap, in. (mm) w = z kalnl, in. (mm) 14-387
TALA KALDIRARAK LEME Moment : M = kf^d'M tme Burada; :T=2Kf

0(l
(80)
2
0(
B + Kd E (81)
M = Moment, in-lbf T = itme, lb K = paras gereci sabiti (Bak. izelge.77) f = lerleme hz, ipr d = matkap ap, in. A, B, E = Matkap tasanm sabitleri (aadaki paragrafa ve izelge.78 e baknz) (inch/devir)
Metrik kullanmlar iin in.-lbf deeri 0.113 ile arplarak m.N cinsinden moment, lb. deeri 4.448 ile arplarak N cinsinden itme kuvveti bulunabilir. Moment ve itmeyi etkileyen en nemli matkap tasanm zellii, aln kesme kenar boyu (c) nin matkap ap (d) ye orandr. izelge.78 deki moment ve itme sabitleri A, B ve E bu c/d oranna gre hazrlanmtr. z kalnl (w) nin kolayca llebilmesinden dolay bu izelgeye (w/d) nin yaklak deerleri de eklenmitir. Standart matkaplarda c/d =0.18 deeri kullanlabilir. Yukandaki izelgelerde verilen deerler keskin matkaplar iindir. Matkap kreldike moment ve itme deerleri artar. Artn snn ve krelmenin snn moment ve itmede %30-50 art olmasna kadardr. Bu noktadan sonra takm yeniden bilenmelidir. lem hz belli ise moment aadaki forml yardm ile gerekli gcn belirlenmesine dntrlebilir:
(82)
62.500 Burada: hp = Yaklak gerekli beygir gc M = Moment, in-lbf S = Matkap hz, d/dak ya da Metrik Sistem iin 9524 Burada: kW = yaklak gerekli g (kW) M = Moment, m.N S = Matkap hz, d/dak Delme tezgahlannn mekanik verimleri gznne alndnda yukarda hesaplanan g deerlerinin 1.7 ile arplmas gereklidir. 14-388 olur (83)
i
\ (">();< i)
II!!) 1 P t
'"')
Gerekli G ekil.148- AISI1112 eliini (otomat elii) 100 d/dak hzla delmek iin gerekli beygir gc
lcW
III HI M 1 X 1 .
ekil.149- AISI1112 eliini (otomat elii) 100 d/dak. hzla delmek iin gerekli itme kuvveti G ve itme gereksinimleri ksaca ekil. 148 ve ekil.149 dan da bulunabilir. ekil. 148 den bulunacak g deeri 100 d/dak. iindir. Matkap hz ile g arasndaki dorusal (lineer) bantdan dolay (denk. 82 ve 83) istenen hz iin orant kurmak yeterlidir. ekil.149 da bulunan itme deerleri hzdan bamszdr. Orant kurmak gerekli deildir. ekil. 148 ve 149 daki grafikler yine keskin matkaplar iin hazrlanmtr, matkabn krelmesi ve tezgah mekanik verimleri yukarda anlatld gibi sonuca yanstlmaldr. Malzeme farkll izelge.77 deki deerler orannda (dorusal) sonuca yanstlmaldr. Dndrlebilir ulu matkaplar: Bu matkaplar HSS matkaplara gre daha yksek kesme hzlarnda altklarndan daha fazla gce gereksinim gsterirler. Gerekli g, delinecek gerece, kesme hzna, ilerleme hzna ve matkap apma baldr. izelge.79 da bu saylan parametrelere gre gerekli g sralanmtr. Dndrlebhr ulu matkaplarn pozitif geometrisinden dolay itme gereksinimi helisel matkaplara gre %30 kadar (ya da daha fazla) azdr. Yass matkaplar: Helisel matkap ve dndrlebilir ulu matkaplar yerine yass matkaplar kullanld zaman daha yksek itme kuvvetine gereksinim olur. Yass matkaplarda itme kuvveti aadaki formle gre hesaplanr:
14-389

zelge.79- Farkl aplarda Dndriilebilir Ulu Matkaplarla eitli Gerelerde Delme Yapabilmek iin Gerekli G Delinecek Gereler Dkme Demir Matkap ap mm (in.) Kesme hz m/dak lerleme Gerekli hz g mm/devir kW Dk karbonlu elikler Kesme hz m/dak lerleme Gerekli hz g mm/devir kW Yksek dayanml elikler Kesme hz m/dak lerleme hz mm/devir Gerekli g k\V
28.5 (1 1/8)
35 (1 3/8)
50 50 91 91
50 50 91 91 50 50 91 91 50 50 91 91 50 91 91
0.10 0.20 0.10 0.20

0.13 0.25 0.13 0.25 0.15 0.30 0.15 0.30 0.15 0.30 0.15 0.30 0.20 0.36 0.25 0.36 0.25 0.38 0.25 0.38 0.25 0.38 0.25 0.38 0.10 0.13 0.10 0.13 0.10 0.15 0.10 0.15 0.13 0.18 0.13 0.18 0.13 0.18 0.13 0.18
1.5 2.6 2.2 4.5

2.2 4.1 3.7 7.1 2.7 5.6 3.7 7.1 3.4 6.7 6.3 12.3 5.6 10.1 17.9 9.7 14.9 17.5 26.5 12.7 19 22.8 34.3 4.5 5.2 6.7 4.8 7.5 7.5 11.6 8.6 11.9 12.3 21.3 10.4 14.9 15.3 21.3
61 61 91 91
76 76 107 107 91 91 130 130 91 91 130 130 101 101 149 149 107 107 168 168 114 114 175 175 70 70 85 81 81 91 91 85 105 105 85
0.08 0.13 0.08 0.13

0.10 0.15 0.10 0.15 0.13 0.18 0.13 0.18 0.13 0.18 0.13 0.18 0.13 0.20 0.13 0.20 0.15 0.25 0.15 0.25 0.18 0.30 0.18 0.30 0.08 0.10 0.08 0.10 0.10 0.13 0.10 0.13 0.10 0.13 0.10 0.13 0.10 0.13 0.10 0.13
1.9 2.8 2.6 4.1

3.4 5 4.8 7.1 6 8.6 8.6 11.9 7.5 10.4 10.4 14.5 10.1 16 15.3 24.2 17.9 29.8 28.3 47.4 29.1 49.6 39.2 78.3 3.4 3 4.1 4.5 5.6 5.2 6.3 5.6 7.1 7.1 10.8 7.1
61 61 91 91
76 76 99 99 91 91 122 122 91 91 122 122 99 99 137 137 107 107 152 152 107 107 168 168 30.5 30.5 41
0.08 0.13 0.08 0.13

0.10 0.15 0.10 0.15 0.13 0.20 0.13 0.20 0.13 0.20 0.13 0.20 0.13 0.20 0.13 0.20 0.15 0.25 0.15 0.25 0.18 0.30 0.18 0.30 0.08 0.10 0.08 0.10 0.10 0.18 0.10 0.18 0.13 0.20 0.13 0.20 0.13 0.20 0.13 0.20
2.2. 3.7 3.4 5.2

4.5 6.3 5.6 8.2 7.5 11.9 10.1 16 9.3 14.9 12.3 19.8 12.7 20.1 17.5 28 22.4 37.3 32.5 53.7 34.3 58.9 53 91
41 (1 5/8)
50 (2)
w: %
63.5 (2 1/2)
50
9.7
89 (3 1/2)
50 50 91 91 50 50 91 91 50 76 76 59 59 91 91 70 70 101 101 70 70 101 101
114 (4 1/2)
iv
28.5 (1 1/8)
50
3.4
2.6
0.7
1.1 1.1
85
41
1.1
1.1 1.9 1.5 2.6 1.9 3 2.6 4.1 2.2 3.4 4.8
35
(1 3/8)
30.5 30.5 46 46 35
41
d 1/5)
85
35
50 50 35
50 (2)
85 105 105
10.8
8.6 8.6
35 50 50
14-390
A u
TALA KALDIRARAK LEME izelge.79- Farkl aplarda Dndrlebilir Ulu Matkaplarla eitli Gerelerde Delme Yapabilmek iin Gerekli G (Devam) Delinecek Gereler Dkme Demir Matkap ap mm (in.) 63.5 (2 1/2) Kesme hz m/dak 81 81 120 120 81 81 122 122 84 84 130 130 lerleme Gerekli hz g mm/devir kW 0.15 0.20 0.15 0.20 0.15 0.23 0.15 0.23 0.15 0.25 0.15 0.25
F
1
t
Dk karbonlu elikler Kesme hz m/dak 90 90 120 120 91 91 122 122 99 99 130 130 lerleme Gerekli g hz kW mm/devir 0.10 0.13 0.10 0.13 0.18 0.15 0.10 0.15 0.08 0.15 0.08 0.15 9.3 11.6 12.3 15.3 13.1 20.9 13.2 25.7 13.4 17.9 25 37.3 (84)
Yksek dayamml elikler Kesme hz m/dak 40 40 53 53 41 41 58 58 41 41 61 61 lerleme hz mm/devir 0.15 0.23 0.15 0.23 0.15 0.25 0.15 0.25 0.15 0.25 0.15 0.25 Gerekli g kW 3.7 5.6 4.8 7.5 5.2 8.6 7.5 12.3 6.7 11.2 10.1 16.8
18.3 24.2 27.2 36.6 25.7 38.8 38.8 58.2 33.9 56.3 53 88 _ 3000 M D
89 (3 1/2)
114 (4 1/2)
Burada:
F( M D
= itme kuvveti, N = Moment, m.N = Yass matkap ap, mm
Moment ise u formle gre hesaplanr. M = 7.5 D 2 . fr. P Burada: M D fr P = Moment, m.N = Yass matkap ap, mm = lerleme hz, mm/devir = Birim g, kW/cmVdak (85)
Yass matkaplarla delmede yaklak g gereksinimini (82) ve (83) formlleriyle hesaplamak mmkndr. Moment hesab iin gerekli birim g eitli gereler iin izelge.80 de verilmitir. Verilen birim g deerleri, matkabn %25 krelmesi, delme tezgahnn mekanik veriminin 0.90 olmasna gredir. P deeri; ilerleme hz 0.25 mm/devirin altnda %10, 0.20 mm/devir in altnda %20; 0.15 mm/devir in altnda %40 arttrlacaktr. Delme Hzlar ve lerleme Hzlar Delme hz, m/dak. cinsinden matkabn evresel (teetsel) ya da yzey hzn anlatr. Matkabn dnme hz ile delme hz arasndaki iliki aadaki gibidir. vd = 0 . 3 1 4 d . n n
n
(86) (87)
yada olup, burada:
_ 3.1831 vj
Hm
vj = matkap delme hz (teetsel hz), m/dak. d = matkap ap, mm nm = matkap dnme hz, devir /dak. dr. 14-391

izelge.80- eitli Gereler iin Birim G Gereksinimi Gere Birim g 3 kW/cm /dak Gere Birim G 3 kW/cm /dak
Dvlebilir demirler Ferrittik, yumuatlm 0.03 Ferrittik ve perlitik, dkm 190-225 HBr 0.05 225-260 HBr 0.07 Perlitik ve martenzitik, normalize edilmi ve temperlenmi 0.07 Martenizitik, suverilmi ve temperlenmi 0.08 Karbonlu elikler: 1006-1026 Scak haddelenmi, normalize edilmi (85-175 HBr) 0.05 Scak haddlenmi, yumuatlm, souk ekilmi 125-225 HBr 0.05 225-275 HBr 0.06 Karbonlu elikler : 1027, 1030,1033,1046, 1049, 1050, 1052,1055,1060, 1062, 1064, 1066, 1070, 1078, 1080, 1085, 1088,1090 ve 1095 Scak haddelenmi normalize edilmi ya da yumuatlm ve souk ekilmi 0.05 Scak haddelenmi normalize edilmi ya da yumuatlm, su verilmi ve temperlenmi, souk ekilmi 0.06 Scak haddelenmi su verilmi ve temperlenmi 325-375 HBr 0.06 375-425 Hbr 0.07
Alaml otomat elikleri 3140,4140,4150 ve 8640 Scak haddelenmi normalize edilmi ya da yumuatlm, souk ekilmi 150-200 HBR 200-250 HBr Scak haddlenmi suverilmi ve temperlenmi 275-375 HBr 375-425 HBr Alminyum alamlar, dvme, sl ilem yaplm : AA 2011, 2014, 2017, 2018, 2024, 2025, 2117, 2218,4032, 6053,6061,6062,6063, 6151, 6262, 6464,7075, 7079 ve 7178
0.05 0.06 0.06 0.07
0.01
lerleme hz, ya mm/devir ya da mm/dak. cinsinden ifade edilir. Kesme hz ve ilerleme hz parametreleri; tala kaldrma hz, delik kalitesi ve matkap mrn kontrol ederler. Bu parametrelerdeki henhangi bir art genellikle tala kaldrma hzn arttnrken takm mrn azaltr. Kesme hz ya da ilerleme hzndaki artlann tala kaldrma hzna etkileri eittir. Buna karlk oransal olarak kesme hz ve ilerleme hznda eit artlarda kesme hznn takm mrne etkisi, ilerleme hznn etkisinden fazladr. Sonu olarak, yeterli delme ve ekonomik takm mr iin mmkn olan en yksek ilerime hzn kullanmak gereklidir. Kesme hz ve ilerleme hznn seimi, delinecek gerecin bileimine ve sertliine, deliin derinlii ve ap, delme tezgahnn tipi ve durumu, takmlamamn salaml, kesme svsnn verimi ve deliin hassasiyeti, yzey kalitesi ve retim hz gibi pekok deikene baldr. Helisel matkaplar iin, yukarda sralanan deikenlere bal olarak nerilen kesme hz ve ilerleme hz deerleri izelge.81 de verilmektedir. Kademeli matkaplarda kesme hz en byk apa, ilerleme hz ise en kk apa gre seilmelidir. ya da daha ok azl matkaplarda kesme hz iki azl matkaplardakinin 2/3 , ilerleme hz ise ayn seilmelidir. Helisel matkaplarla derin delik delinmesinde (apn 3-4 katndan fazla) seilecek kesme ve ilerleme hzlan ise izelge.82 de verilen deerler kadar azaltlmaldr. Soutma svs kanall matkaplarda ise kesene hz %10, ilerleme hz %25 kadar arttnlabilir. Dndrlebilir ulu matkaplann kesme ve ilerleme hzlan genellikle yksek olup eitli gere ve aplar iin nerilen deerler izelge.83 de verilmitir. Yass matkaplarda, ayn aptaki helisel matkaba gre kesme hz biraz azaltlmal ilerleme hz ise arttnlmaldr. Derin deliklerde hem kesme, hem de ilerleme hz azaltlmaldr. 14-392
II lin
II.
'l
TALA KALDIRARAK LEME izelge.81- Helisel Matkaplarla Delmede nerilen alma artlar Sertlik
Delinen gere Brinell 45-105 Rockwell 52 R B
takm gereci*
HSS WC WC HSS
Kesici
evresel hz
m/dak 107 17 24 18-21 61 21 198 4.6-7.6 6.1 7.6 6.1 43-46 27-50 24-34 27-50 9 27-37 30-46 18 24-30 46-122 4.6-7.6 30 30-61 30-91 61-91
lerleme hz**
Z Y Y W Z Z 0.0630.127 mm hafif W X W
Helisel
as derece
32-42 17-20
derece 90-118 90 90-118 90-118 118 118 118-130
u as
u ekli
Alminyum ve alamlar Asbest Bakalit Karbon Bakr ve alamlar lenebilirlii iyi Ilenebilirlii kt Fiberglas-epoksi Cam Yksek scaklk alamlar kobalt esasl Demir esasl Nikel esasl Demir Dkm (yumuak) Dkm (orta sert) Sertletirilmi Dvlebilir Yumuak Magnezyum ve alamlar Mermer Plastikler Lastik (sert) elikler Karbonlular - 0.25 C - 0.50 C -0.90C Alamllar dk C (0.12-0.25) orta C (0.30-0.65)
30-40 25-35 15-40 0-25 35-40 0 25-35 28-35 28-35 20-30 14-25 20-30 14-25 0-25 20-30 14-25 20-30 14-25 25-35 0-10 15-25 15-25 10-20 15-25
-124 -124
10-70RB I0-70RB
HSS HSS WC WC
4 fasetli mzrak u
180-230 180-230 150-300 120-150 160-220 400 112-126 90-225 50-90
89-99RB 89-99RB 32 R B
-80RB
HSS-Co HSS-Co HSS-Co HSS WC HSS WC WC HSS WC HSS WC HSS WC HSS WC HSS WC
118-135 118-135 118-135 90-118 90-118 90-118 90-118 130-140 90-118 118 118 118 118 90-130 118 118 90-118 118
kertikli kertikli kertikli kertikli
80-97 RB 41 Re -71 R B -98RB -52RB
Y Y X X Y X Y X
Z
hafif Y X W
125-175 175-225 175-225 175-225 175-225 488

+
71-88 R B 88-98 RB 88-98 RB 88-98 RB 88-98 RB

50+RB
HSS HSS HSS HSS HSS WC HSS HSS-Co HSS HSS-Co HSS-Co HSS HSS HSS HSS-Co HSS-Co HSS
24 20 17 21 15-18 23-30 17 17 20 20 15 18 15
Y Y Y Z X 0.0130.038 mm Y X X Z X Y Y
25-35 25-35 25-35 25-35 25-35 25-35 25-32 25-35 25-35 25-35 25-35 25-35 25-35 30-38 30-38 30-38 32-42
118 118 118 118 118 135 118-135 118-135 118-135 118-135 118-135 118 118 135 135 135 118
kertikli kertikli kertikli kerkitli kertikli kertikli kertikli kertikli kertikli
Maraging Paslanmaz elikler Ostenitik Ferritik Martenitik Suni yalandrlm Takm elii Titanyum saf a veap
275-325 135-185 135-185 135-175 150-200 196 241 110-200 300-360 275-350 80-100
28-35 Rc 75-90 RB 75-90 RB 75-88 RB 82-94 R B 94 RB 24 Rc -94RB 31-39 Re 29-38 Rc 41-62 R B
30
12 7.6 76
X
Y W Z
P
inko alamlar
HSS = Yksek hz elii. HSS-Co = Kobaltl yksek hz elii, WC: Tungsten karbr (devam sayfa 14-394)
14-393

** lerleme hz, mm/devir W X Y Z 3.2 0.038 0.05 0.08 0.08 Matkap ap, mm 6.4 0.08 0.089 0.13 0.15 12.7 0.089 0.15 0.20 0.25
19.1
0.114 0.216 0.267 0.394
25.4 0.13 0.267 0.317 0.483
izelge.82- Helisel Matkaplarla Derin Delik Delinmesinde Kesme ve lerleme Hzlanndaki Azaltma % si Delik derinlii Azaltma. % si (matkap apnn Kesme hz lerleme hz kat) 10 20 30 10 10 20 Delik derinlii (matkap apnn kat) 6-8 8-30 30-80 Azaltma % si Kesme hz lerleme hz 35-40 40-60 60-80 20 20-60 60-90
izelge.83- Dndrlebilir Ulu Matkaplar iin Kesme ve lerleme Hzlar Delinecek gere Dkme demirler: Nodler, dvlebilir ya da yumuak Matkap ap mm 20-28 25-35 32-41 38-63 60-89 20-28 25-35 32-41 38-43 60-89 20-28 25-35 32-41 38-63 60-89 20-28 25-35 32-41 38-63 60-89 20-28 25-35 32-41 38-63 60-89 20-28 25-35 32-41 38-63 60-89 20-28 25-35 32-41 38-63 60-89 Kesme hz m/dak 50-91 50-91 50-91 50-91 50-91 91-122 107-137 122-168 137-183 152-213 61-91 76-107 91-130 101-149 107-168 61-91 76-99 91-127 99-137 107-152 50-76 59-91 70-101 81-119 81-130 70-85 81-91 85-105 90-120 91-122 30-41 3046 35-50 40-53 41-58 lerleme hz mm/devir 0.10-0.20 0.13-0.25 0.15-0.30 0.20-0.36 0.25-0.38 0.08-0.13 0.08-0.15 0.10-0.18 0.10-0.18 0.13-0.23 0.08-0.13 0.10-015 0.13-0.18 0.13-0.20 0.15-0.25 0.08-0.13 0.10-0.15 0.13-0.20 0.13-0.20 0.15-0.25 0.10-0.13 0.10-0.13 0.13-0.18 0.15-0.20 0.15-0.23 0.08-0.10 0.10-0.13 0.10-0.13 0.10-0.13 0.10-0.15 0.08-0.10 0.10-0.18 0.13-0.23 0.15-0.23 0.15-0.25
elikler: 1018,1020 vb. gibi 1000 serisi
elikler: yzey sertletirilmi, alamsz, dk karbonlu
elikler: yksek karbonlu, alaml, sl ilemli
elikler: Yksek ekme dayanml
Paslanmaz elikler
Titanyum alamlar
14-394
an m T
TALA KALDIRARAK LEME Yksek basnl soutuculu matkaplarda (gundrillerde), kesme kenarlar karbr olduu iin dk ilerleme hz ile birlikte yksek kesme hzlar nerilir. ok azl, i tala yollu gundrill matkap iin nerilen kesme ve ilerleme hzlar izelge.84 de, d tala yollular iin izelge.85 de verilmitir. izelge.84- ok Azl, Tala Yollu Gundrill Matkaplar iin Kesme / lerleme Hzlan Delinecek gere elikler; AISI serileri 1000 1100 1300 2000 3000 4000 5000 8000-9000 Paslanmaz elikler 300 serisi 400 serisi Dkme demir Dvme demir Pirin-Bronz Alminyum alamlar Monel metali 200-300 Sertlik, Brinell 150-225 175-250 175-250 135-275 150-250 150-225 150-250 175-275 135-275 135-225 140-220 135-250 75-240 Kesme hz m/dak 76-91 76-91 76-91 76-91 76-91 46-91 46-91 46-91 46-91 46-91 46-91 76-122 76-122 91-183 46-91 lerleme hz mm/devir 0.10-0.38 0.10-0.38 0.10-0.38 0.10-0.38 0.10-0.30 0.10-0.30 0.10-0.30 0.10-0.30 0.10-0.30 0.10-0.30 0.10-0.30 0.15-0.51 0.15-0.51 0.15-0.51 0.05-0.25
izelge.85- D Kanal Yollu Gundrill Matkaplar iin Kesme / lerleme Hzlan Delinecek gere Kesme hz m/dak. 4-6.3 elikler Karbonlu Alaml Yzey sertletirilmi Takm Paslanmaz Ferritik stenitik Dkme Demirler Alaml ve alamsz 25OHBrdenaz 250-450 HBr Dvlebilir 220 HBr den az 220-320 HBr Bakr Pirin Alminyum alamlar Sert olmayan Dkm 80-125 70-100 50-80 40-63 50-90 50-125 0.010-0.041 0.010-0.041 0.020-0.041 0.010-0.041 0.010-0.041 0.020-0.041 lerieme hz, mm / devir Matkap ap, mm 6 3 -12.5 0.020-0.13 0.020-0.10 0.020-0.05 0.020-0.05 0.020-0.10 0.020-0.10 12.5 - 20 0.06-0.20 0.06-0.20 0.06-0.20 0.06-0.20 0.041-0.20 0.041-0.20
63-100 31-63 63-100 31-63 63-100 70-130 125-200 80-160
0.10-0.20 0.10-0.20 0.10-0.20 0.10-0.20 0.010 0.041 0.010 0.010
0.10-0.24 0.10-0.24 0.041-0.24 0.020-0.16 0.24 0.24 0.020-0.30 0.020-0.30
0.12-0.40 0.12-0.40 0.12-0.40 0.10-0.24 0.16-0.62 0.10-0.24 0.10-0.50 0.10-0.50 14-395
TALA KALDIRARAK LEME 13. RAYBALAMA Raybalama, rayba olarak adlandrlan ok kanall kesici azlan olan bir takm ile bir delii bytme, dzeltme ve/ya da hassas olarak lye getirme ilemidir. Raybalama ileminde rayba ve/ya da i paras bir dierine kar dnerken ve ilerlerken delik evresinde az miktarda malzeme kaldrlr.. Kk apl ve az sayda deliklerde raybalama ilemi elle yapld gibi byk apl ve ok sayda deliklerde bu i zel tezgahlarda, seri retimde ise otomatik ve NC tezgahlarda yaplabilir. Raybalama ile elde edilen deliin hassasiyeti ve yzey kalitesi ncelikle; balang deliinin durumuna, tezgahn ve balama aparatnn salamlna, hz ve ilerlemeye, doru uygulanm uygun kesme svsna ve krelmi takmn hassas bilenmesine baldr. Raybalamada kaldrlan talan az ve niform olmas nedeniyle balang deliinin dayireselliinin, doruluunun (eksenel) ve yzey kalitesinin iyi olmas arttr. Etkin bir ilem iin, raybalama amacyla delikte braklm tala miktarnn, yzeyi parlatmak yerine tala alacak yeterlikte olmas gereklidir. ok miktarda tala kaldrlmas ounlukla l d ve kaba yzeyli delik olumasna neden olur. izelge.86 da HSS raybalarla eitli aplarda deliklerin raybalanmas iin braklmas gerekli tala miktarn gsteren uygun deerler verilmektedir. Tala miktar 0.003 - 0.018 mm den az olan raybalama elle yaplabilir. Karbr ulu raybalarla kaldrlacak tala miktar rayba apnn %3 kadardr. Blok tip raybalarda hassas raybalama iin kaldrlacak en fazla tala miktar 0.38 mm olup kaba raybalamada daha fazla tala kaldrlabilir. Ayarl raybalarda kaldrlabilecek tala miktar izelge.86 da hassas raybalama iin verilen miktarlarla ve 25.4 mm den byk aplarda 0.38 mm ile snrldr. Raybalar Herhangi bir raybalama ilemi iin uygun raybann seimi ncelikle; i paras gerecinin bileimine ve sertliine, delik apna ve derinliine, kaldrlacak tala miktarna, rnn saysna, hassasiyetine ve yzey kalitesine ve maliyete baldr. izelge.86- Makina Raybalamasinda Kaldrlacak Tala Miktar Rayba ap mm 1.60 a kadar 1.60-3.17 3.17-6.35 6.35-9.50 9.50-12.7 12.7-19.0 19.0-25.4 25.4-38.0 Kaldrlacak tala, mm Kaba Hassas 0.08-0.13 0.10-0.20 0.15-0.30 0.20-0.36 0.25-0.38 0.30-0.46 0.36-0.51 0.46-0.63 0.05-0.10 0.05-0.10 0.08-0.13 0.10-0.15 0.13-0.18 0.15-0.20 0.20-0.36 0.36-0.51
Raybalar, delikleri hassas boyutlara geniletmek iin kullanlan genellikle silindirik ya da konik ekilde olan dner kesici takmdr. Genellikle iki ya da daha fazla evresel kanallan olup bu kanallar ya eksene paralel ya da sa ya da sol helis eklinde olur. Raybalann adlandnlmalan, tanmlar, tipleri, boyutlan ve toleranstan TS 78 de, DN (eitli yapraklarda) ve ANSI Standard B 94. 2-1977 de verilmitir. ekil. 150 de raybalann terimlendirilmeleri grlmektedir. Raybalara ait detayl bilgiler iin aada sralanan standartlara bavurulmaldr : 1. 2. 3. 4. TS 78 DN 9 204 DN DN 205 DN 206 DN 208 212 DN 219 DN DN 311 DN 1420 DN 1895 DN 1896 DN 8054 ANSI Raybalar Konik pim delikleri iin el raybalan Mors konikleri iin el raybalan Metrik konikler iin el raybalan El raybalan Mors konik sapl makina raybalan Silindirik sapl makina raybalan Kovan raybalar (Takma raybalar) Mors konik sapl perin delik raybalan Raybalann retim toleranslar ve tanmlanmas Mors konikler iin makina raybalan Metrik konikler iin makina raybalan Karbr ulu kovan raybalar Standarda B 94.2-1977
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
5. 6.
14-396
..
Tam boy -
Sop boyu > Dil

J
'
konik sap
._,. *
/fava/ boyu ""* *" poha/3/ > *.--pah genilii ' J-.-J,___?'~--:r="=*t- gerek o'f helrselkanallar yorul en sahe/'srtr Gvde
Dz sap Sap boyu
_.
Dz
*Je
konik sapl of~On~<crt tezgah/
Sap boyu -byun ^ ^- . Havai boyu - -.^t Tan-, boy
.. *m ^-+~Plor - . . eksen
' jop
Gerek l dz kava/lor
Pilot </c k/lavcjz/u el raybas/

pdh srtas -*-pah gentflf 1/entlgf
Zrh
pah c/ls/
D kanal//
M ok i no ray bas/
ekil.150- Raybalara uygulanan terimlendirme Raybalann eitleri : ekil.151 de grld gibi, tek para ve takma bakl tipler, ayarlanabilir ve ayarlanamaz, el ya da makina tipleri olmak zere deiik ekillerde yaplrlar. Raybalann kesici elemanlar en ok HSS ve sinterlenmi karbr gereten yaplrlar. Karbr raybalar: Uzun mrleri, daha hassas olmalar ve svanmaya direnci (ki deliklerin l d ve kt yzey kalitesine neden olur) nedeniyle kullanm hzla artmaktadr. Karbr raybalann tasarmlan HSS raybalanndaki gibidir. Genellikle tm karbr raybalar makina raybalandr. El raybalan : Genellikle, nceden raybalanm ya da ilenmi delikleri hassas olarak son l ve yzey kalitesine getirmek iin kullanlrlar. El raybalan sabit (tek para) ya da ayarlanabilir tipte ve doru ya da sa ya da sol helisel kanall olurlar.
14-397
1 ray bas , so/ el, helisel /tana// \>e Mire c/f sapl
sapl rayba, e/z ko-
Oz kanall aycrr/anob''fy- elrayos kanal/ , dt sap/ '/k rayo Hettel kanall dz Sap// o/oma f ray bas Onakina raybas/)
kanall konik pln> rayas/
" %
OX. kanall , konik sapl ayarlanab'/lr otomat- raybas
Yksel spiral kana I t konik pim rayaSt
D kanall, dz sapl olama t raybos /fanik sapl z kanall fepr taybas
-e--Heirsel kanall ksa rcrfbaa Yksek spiral kanall kalp ray bas/
kanall konik Ponj raybas
sapl, matkap.rayba
kombinasyonu
yona
/, kademeli itp mathap-rayba kombinas-
Heltael kanall kar his Hp rayba
ekil.151- Ticari rayba tipleri Otomat raybalar: ncelikle taretli tornalar ve otomat tornalarda kullanlmak zere tasanmlanmlardr. Konik sapl makim raybalan : Genellikle dorusal kanall olup boylan el raybalan kadardr.
14-398
W IIll'IC
TALA KALDIRARAK LEME Kovan raybalar: Dorusal ya da helisel kanall olup zerinde evirici ucu bulunan bir gvdeye taklrlar. Ayarl raybalar : Snrl bir aralkta deien aplarda delikleri raybalamak iin kullanlrlar. ekil. 152 de byle bir raybann kesiti grlmektedir. Ayarlanabilir esnek raybalar : ekil. 153 de grld gibi yay ykl ayarlama kadranna sahip olup tezgah zerinde istenilen apa ayarlamaya uygundur.
ekil.152- Ayarlanabilir tipik bir raybann kesit grn
0-
pim
ekil.153- Mikrometrik ayarlama kadranl ayarlanabilir esnek rayba Delme ve raybalama ilemleri hernekadar farkl ilemler olarak dnlse de baz durumlarda zaman ve iilikten tasarruf etmek iin bir tek takmla birletirilerek gerekletirilir. Bunlara matkapl rayba ya da raybal matkap denilebilir. Bu takmlarda dikkat edilmesi gereken ey delme ilemi bitmeden raybalamann balamamasdr. Konik delik raybalar, son ilem takm olmas dnda, ar tala kaldrc bir takm olup mmkn olduunca tek para olmal, kanallar tala akna uygun olmaldr. Konik pim delik raybalar, delik apnn genellikle kk ve derinliin fazla olmas nedeniyle bir ok problemler gsterirler. El tipi olanlar dorusal ya da dk helis al, makina tipi olanlar ise helisel olarak geni uygulama alanlar bulmulardr. Takma bakl raybalar, ncelikle ekonomik nedenlerle gelitirilmilerdir. Buna karlk bu tr raybalar yeteri kadar salam, hassas ve gvenli deildir. Blok raybalar, uygun bar zerine alm yarklara taklan iki ya da fazla sayda kesici baklardan olumu raybalardr. Baklan HSS, dkm alam ve sinterlenmi karbr olup genellikle kaba delik ilemede kullanlrlar. 14-399

Raybalamada Balama Raybalamada kullanlan jig tasarm ve bur kullanm daha nce anlatlm olan delme iin olanlarla ayndr. liglerin ve burlann en byk ilevleri hassas konumlandrma, destekleme, i paralannn tesbit edilmesi ve takmlarn hassas olarak klavuzlanmasdr. Raybalamada kullanlanlarn bir fark hem jig, hem de burlarda genellikle dar toleranslar istenmesidir. Raybalamada kullanlan burlar, dar toleranslarda olmalarnn yan sra delmede kullanlanlara gre daha uzun olup boylan rayba apnn 3-4 kat kadardr. Karbr burlar minimum anma ve dar toleranslarndan dolay uygulamada ok kullanlrlar. Raybalamada lem Parametreleri Etkin ve ekonomik raybalama iin doru kesme hz, ilerleme hz ve kesme svsnn belirlenmesi gereklidir. Bunlann yannda raybalann bilenmesi ve ilem hata analizlerinin gz nnde bulundurulmas gereklidir. Raybalar, ayn apl helisel matkaplara gre daha dk kesme hznda ve daha yksek ilerleme hzlarnda alrlar. Genellikle raybalann hzlan ayn gereci delen ayn apl matkabn %65-75 i ve ilerleme hz ise iki ya da kat kadar olur. Raybalann ilerleme hzlan raybalanan gerecin cinsine ve raybann boyut ve dayanmna baldr. izelge.87 de HSS raybalarla eitli gerelererin raybalanmas iin balang deeri olarak kullanlabilecek kesme ve ilerleme hzlan verilmektedir. Tek para ve karbr plaketti raybalar iin nerilen kesme ve ilerleme hzlan ise izelge.88 de verilmitir. Raybalama ileminde kesme svsnn seimi genellikle, svnn soutma zelliklerinden ok elde edilecek yzey kalitesine baldr. Svnn yalama zellikleri de srtnme ssn azaltmak, yzey kalitesini iyiletirmek ve g gereksinimini azaltmak iin nemlidir. Genellikle, delmede kullanlan kesme svlar raybalama iin de uygundur. Pratikte tm gereler kesme svsna ihtiya gsterirken dkme demirler kuru olarak raybalanrlar. izelge.87- HSS Raybalar iin nerilen Kesme ve lerleme Hzlar Kesme hz, m/dak 6.35 Dk karbonlu elikler 120-200 HBr Dk alaml elikler 200-300 HBr Yksek alaml ekikler 300-400 HBr Yumuak dkme demirler 130 HBr Orta sert dkme demirler 175 HBr Sert dkme demirler 230 HBr Dvlebilir dkme demirler Dkm pirin ve bronzlar Dkm alminyum ve inko alamlar Plastikler Paslanmaz elikler Titanyum alamlar 23 0.13 18 0.10 7.6 0.10 30.5 0.15 26 0.15 21 0.15 17 0.10 46 0.13 43 0.15 21 0.13 7.6 0.05 9 0.15 9.50 23 0.18 18 0.18 7.6 0.15 30.5 0.20 26 0.20 21 0.20 20 0.18 46 0.18 43 0.20 21 0.18 7.6 0.10 9 0.20 / lerleme hz, mm/devi 22.00 27 0.33 21 0.33 9 0.25 36.6 0.43 29 0.43 24 0.41 20 0.33 52 0.43 49 0.43 24 0.33 12 0.30 18 0.38 25.00+ 27 0.51 21 0.38 9 0.30 36.6 0.51 29 0.51 24 0.41 20 0.38 0.51 49 0.51 24 0.51 14 0.36 18 0.51
Raybalanacak gere
Rayba ap, mm 12.70 15.87 19.05 27 0.20 21 0.20 9 0.18 36.6 0.25 29 0.25 24 0.25 20 0.20 52 0.23 49 0.25 24 0.20 9 0.15 12 0.25 27 0.25 21 0.25 9 0.20 36.6 0.30 29 0.30 24 0.30 20 0.25 52 0.30 49 0.30 24 0.25 9 0.20 12 0.25 27 0.30 21 0.30 9 0.25 36.6 0.38 29 0.38 24 0.36 20 0.30 52 0.41 49 0.38 24 0.30 11 0.25 12 0.30
%
l
W4
14-400
m r
TALA KALDIRARAK LEME izelge.88- Karbr Raybalar iin nerilen Hzlar ve lerlemeler Raybalanacak gere
elikler, tm tipler 250 HBr ya da aas 250-400 HBr 400 HBr ya da yukans Dkme demirler Dvlebilir ve dkm Demir d metaller ve metal d gereler Kesme, hz m/dak 20-122 14-45 10-26 18-58 30-91 lerleme hz, mm/devir 0.13-0.25 0.10-0.15 0.05-0.10 0.15-0.30 0.13-0.38
14. HAVSA AMA, ALIN DZELTME VE PAH KIRMA

Havsa ama, aln dzeltme ve pah krma ilemleri aln kesme takmlar ile gerekletirilen ikincil ilemlerdir. Bir deliin snrl bir derinlikte apn bytme havsa ama olarak adlandrlr. ayet bu bytme ilemi delik aznda sadece yzey dzeltme izi brakacak ekilde yzeysel olursa aln dzeltme olarak adlandnlr. Deliin az ksmna al havsa ama ilemine ise pah krma denir. Yukarda tanmlar yaplan bu ilemler delik ileme ilemlerinin bir paras olarak saylabilir. Ancak, seri retimde ve delik ileme takmlarnn ilem yapamayaca kklkte deliklerde ve asimetrik byk paralar zerindeki deliklerde bu ilemleri yapabilecek alndan kesmeli freze aklarna benzer kesici takmlar kullanmak zorunludur. Bu nedenle havsa ama ilemini gerekletiren kesici takm havsa frezesi olarak adlandrlr. Havsa frezesi; zerinde tala k ve kesme svs girii iin helisel ya da dz kanallar bulunan, bir ya da daha ok kesme az olan, ucunda klavuzlama memesi bulunan alndan kesen dner bir kesici takm olarak tanmlanr. Aln dzeltme frezeleri havsa frezelerine benzer, ancak kaldrd tala miktannn az olmas nedeniyle tala kanallan olmayan bir ya da her iki alnnda kesici dileri olan konik ya da silindirik bir sap zerine taklan dner bir kesici takm olarak tanmlanr. Pah krma aklar (daha dorusu konik havsa frezeleri) bir delik aznda konik bir ekil verecek ekilde malzeme kaldrmak iin kullanlan klavuz ulu ya da usuz dner bir kesici takm olarak tanmlanrlar. Havsa Frezeleri (Silindirik Havsa Frezeleri) Genellikle alt tip havsa frezesi kullanlr. Bunlar: A Tek para havsa frezeleri: ekil. 154 de grlen havsa frezeleri bu tipten olup DN 373 de silindirik sapl sabit klavuz memeli havsa frezeleri olarak standartlatnlmtr.
3.
L
5 mm. ofio kadar del/kfer iin iki kesme oz/ frojcy frezesi
5 -So mm ap arasndaki' delikler rin J- veya daha ok azl hapa frezeci ekil.154- Silindirik sapl tek para havsa frezeleri 14-401
TALA KALDIRARAK LEME 2. Klavuz memesi deiebilir havsa frezeleri: DN 375 ile standartlatrman bu takmlarn klavuz memeleri, istenilen apta seilerek havsa frezesine mekanik olarak sabitlenir. ekil. 155 de bu tip bir havsa frezesi grlmektedir. Standart klavuz memeleri DN 1868 de verilmitir.
Oft/eiB part / fe aSre Mors

Mont aay> 3
ekil.155- Klavuz memesi deiebilir havsa frezesi 3. Deiebilir havsa frezeleri: ekil. 156 da grlen bu tip havsa frezelerinin hem kesici azlan, hem de klavuz memeleri deitirilebilir. Bunlann kesici azlan DN 222 de standartlatnlmtr.
dr
ekil.156- Deiebilir havsa frezesi 4. Takma bakl havsa frezeleri: ekil. 157 de grlen bu tip havsa frezelerinde kesici azlar mekanik olarak sabitlenen deitirilebilir baklardr.
1$
H
ekil.157- Takma bakl havsa frezesi
14-402
il, mn
^ i1
ekil.158- Deitirilebilir karbr ulu havsa frezesi 5. Deitirilebilir ulu havsa frezeleri: ekil.158 de grlen bu tip bir havsa frezesinde kesici azlar deitirilebilir takma karbr ulardr. 6. Atlabilir ulu havsa frezeleri : Bu havsa frezeleri ya da aln dzeltme frezelerinin atlabilir takma ular ve karlabilir klavuz meme ya da matkaplar vardr. Bu frezeler ayn zamanda havsa amada da kullanlabilir. Havsa amada uygulanan kesme ve ilerleme hzlar e aptaki bir helisel matkabnkine gre daha dktr. izelge.89 da verilen deerler balamaya esas olarak kullanlabilir. izelge.89- HSS ve Karbr Havsa Frezelemede Kesme ve lerleme Hzlar HSS havsa frezesi Kesme hz lerleme mm/devir m/dak 23-26 12-24 37-43 46-91 122-244 0.08-0.13 0.08-0.13 0.13-0.18 0.13-0.25 0.13-0.38 Karbr ulu havsa frezesi Kesme hz lerleme m/dak mm/devir 76-91 55-61 91-107 122-213 152-244 0.10-0.20 0.10-0.20 0.15-0.30 0.15-0.30 0.15-0.30
lenecek gere
Yumuak elik Alaml ve takm elii Yumuak dkme demir
Pirin
Alminyum
Aln Dzeltme Frezeleri Aln dzeltme frezeleri, adndan da anlald gibi, rondela, civata ve somun gibi makina elemanlarnn oturma yzeylerini hazrlamak iin kullanlan bir kesici takm trdr. levini gstermesi asndan ekil. 159 iyi bir rnek olur. Geri ve ileri/geri olmak zere iki tip aln dzeltme frezesi vardr. ekil. 160 da geri aln dzeltme frezesi grlmektedir. ekil. 161 de grlen ise otomatik geri aln dzeltme frezesidir.
14-403
rh
ekil.159- Geri aln dzeltme (a) ve ileri/geri aln dzeltme frezelerinin ilevleri
K'o.,
ekil. 160- Geri aln dzeltme aks ve dndrme ubuu (sap) btn
ekil.161- Otomatik geri aln dzeltme frezesi
Konik Havsa Frezeleri Konik havsa frezeleri genellikle iki snfa (tre) ayrlr : (1) Sapl tip freze, (2) matkap-hava birleik freze. Matkap havsa birleik kesici takm bir tr kademeli matkaptr. ekil.161 de grlen konik havsa freze tipleri makina konik hav^ l'avclcri olarak snflandrlabilir. Bunlar genellikle, vida ve perin balan iin pah amada ve delik azlarnn pahnn krlp apan almada kullanhrlar. Bu frezelerin u alar 60, 72, 82 ve 90 de olur. DN normlarnda bulunan konik havsa frezeleri ise unlardr : 1. DN 334 : 60 u al konik havsa frezesi 2. DN 335 : 90 u al konik havsa frezesi 3. DN 347 : 120 u al konik havsa frezesi 4. DN 1863 : Perin balar iin 75, 60 ve 45 u al konik havsa frezesi 5. DN 1866 : 90 u al, klavuz memeli konik havsa frezesi Havsa ama, aln dzeltme ve pah krmada kullanlan kesici takmlar freze tr takmlar olduundan bunlarda freze yapmnda kullanlan gerelerden yaplrlar. Genelde bu tr kesici takmlarda HSS, HSS-Co ve karbr gereler kullanlr. lir. Konik havsa frezelemede uygulanacak kesme parametreleri olarak izelge.89 da verilen deerler kullanlabi-
14-404
II! IIIII
1
pah Kinci - 3 i ot em sac 'tor/ //n )
Makrna pah k/r/c/s/ -3 kana///
Stana/arf t Pah k/
7~tr/oma$/z pah ty kctnar///
Ozef i-ak/m ?hf- pah k/r/c/
Y
Pah krdt - 3 kana/// (Gemi sac'/ar /h)
er/yec/oro pah kinci '- >-iak c/~/ddert rn i
ffgr ffi flpinde fr/amasfZ- />afy k/rc/
<:'a<jutlu oah kmc
fiyar/onablir c/urdroau Uak ftp pah Krc
birimi
ekil.162- Makina pah krma aklan olarak snflandrlan eitli tiplerde pah krma aklan
14-405
TALA KALDIRARAK LEME 15. FREZELEME Frezeleme, ok sayda kesme kenarna sahip dnen bir kesici takm ile i paras arasnda bal hareketle tala kaldrma ilemidir. Baz uygulamalarda, kesici takm dnerek ilerlerken i paras sabit tutulur, dier uygulamalarda hem kesici takm, hem de i paras ayn anda hareket ederler, fakat en sk yaplan uygulama kesici takm, ekseni sabit bir konumda hzla dnerken i parasnn greceli yava bir hzla ilerlemesidir. frezeleme ileminin karerekteristik zellii kesici takmn her bir kesici diinin ayr ayn kk paralar halinde tala kaldrmsdr. Frezeleme ilemi bir ok farkl tezgahta yaplabilir. Frezelemede kullanlan kesici takmlar genelde freze, tezgahlar n freze tezgah olarak adlandrlr. paras ve kesici takm, bamsz ya da birleik olarak bir dierine gre bal hareket yapabildii iin, frezelemede ok deiik ilemler yaplabilir. Frezeleme, hala karmak olan en niversal ikine yntemlerinden biridir. Bu ilem, kullanlan tezgah eitlilii, i paras hareketleri ve takm tipleri olarak dier temel ileme yntemlerinden daha fazla seeneklere sahiptir. Frezeleme ile tala kaldrmann en byk avantajlar, tala kaldrma hznn yksek, ilenen yzeyin dzgn ve kesici takm seeneklerinin fazla olmasdr. Frezelemede, evresel frezeleme ve aln frezeleme olmak zere iki ana yntem olup bunlara ek olarak i parasnn ya da kesici takmn tipine gre benzer bir ok yntemler vardr. evresel frezelemede, ilenen yzey genellikle kesici takm eksenine parelel olup tala kaldrma ilemi kesici takm evresindeki diler ya da takma ularla yaplr. Form frezeleme bu ynteme dahil bir ilemdir. evresel frezeleme genellikle yatay frezelerde yaplmakla birlikte bazen dik frezelerde de yaplabilir evresel frezeleme, ilem aln frezeler ile yaplabilirse de tercih edilmemelidir. Aln frezeleme hem yatay hem de dik freze tezgahlarnda yaplabilir. Bu yntemde tala kaldrma, takm eksenine dik alnda bulunan kesici kenarlarn takm ekseninde dnmesiyle yaplr. Bu yntemle sadece dzlem yzey elde edilebilir. Frezeleme yntemi kullanlarak gerekletirilen fakat kesici takm ve rn cinsi ile anlan dier frezeleme ilemleri u ekilde sralanabilir. /. U frezeleme : Bu ynemde kullanlan kesici takmlar parmak freze olarak adlandrlr. Parmak frezeler hem aln, hem de evresel kesme kenarlar olan frezelerdir. Bu yntem ve aada sralanacak dierleri ekil.163 de topluca grlmektedir. 2. Yan ve ift kenar frezeleme : Yan frezeleme, ekil.163 de grld gibi, yatay freze tezgah malafasna takl silindirik aln freze, olarak adlandrlan kesici takmn malafa eksenine dik bir dzlemde tala kaldrma ilemidir. ift kenar frezeleme, malafa zerine aralklarla yerletirilmi silindirik aln frezelerle iki ya da daha fazla paralel yzeyi ayn anda ileme yntemidir. 3. Grup frezeleme : ekil. 164 de grld gibi, iki ya da daha fazla sayda aplar, ilevleri ve gereleri farkl form, silindirik aln freze gibi kesici takmlarla bir ok yzeyi ayn anda ileme yntemidir.
14-406
i m
"-'.3
eslere ile kesme
Icl Helisel <J&zlcm
WTesfere)/e yark ama
MYank yan -frezeleme.
c//V frezeleme
i q
t;)
H)
Ij) Konkav
\s
(k) Konveks
'se yuvar/alma
(m) l/
ft
yuvas/
(q) /f<ya azdrma
(r) t'/'c/o' azdrma
ekil. 163- Temel ve dier frezeleme yntemleri 14-407
TALA KALDIRARAK LEME 4. Dili frezeleme : Bugn hernekadar dilililer dili tezgahlarnda ilense de az miktarda yaplacak aln dilileri (dz dili arklar) freze tezgahlarnda yaplmaktadr. Dili frezelemede tezgah divizr ve modl dili freze aks ile donatlmaldr. Sonsuz dili arklar da frezeleme yntemi ile retilebilir. 5. Kam frezeleme : Kamlar, sonsuz vidalar ve dier halisel yzeyler, divizr ile donatlm freze tezgahlarnda retilebilir. Bu ilem, i parasn dnme ekseni dorultusunda ilerletirken dndrmekle yaplr. 6. Vida frezeleme : ekil. 163 (q) ve (r) ekil.164- Grup frezeleme ile asimetrik de grld gibi erkek ve dii vidalar zel bir parann ilenmesi freze aklarnn ve i parasnn birbirine gre belirlenmi bal hareketleri yapmalar ile alabilir. 7. Planet frezeleme : Planet dili tezgahlannda, dayiresel ekiller i parasn sabit tutup kesici takma hareket verilerek planet frezeleme yaplr. 8. Krank mili frezelemesi : Bu gn her ne kadar baz iletmelerde, krank mili, kam mili ve dier eksantrik miller geleneksel tornalama ilemleri ile yaplyorsa da baz iletmelerde bu tip paralar frezeleme yntemi ile yaplmaktadr. Frezelemenin avantaj, hzl retim, dar toleranslar, dk takm maliyeti ve ok hzl deitirebilmedir. Freze Tezgahlar zel olarak frezeleme iin tasarmlanm tezgahlar, belirli istekleri karlamak iin pek ok farkl tip, boyut ve kapasitede olurlar. Bu gn, daha nce freze tezgahlarnda gerekletirilen bir ok ilem, ilem merkezlerinde gerekletirilmektedir. Freze tezgahlarnn tipleri : Freze tezgah tiplerinin ok eitli olmalar nedeniyle burada sadece en ok kullanlan temel tipler anlatlacaktr. Masa tipi freze (el kumandal) : Adndan da anlalaca gibi i masalarna monte edilen kk, basit ve el kumandal frezelerdir. Bunlar takmhanelerde ya da hafif ilerde kullanlmaktadr. Bu tip frezeler genellikle yatay bir malafaya taklm kesici takmlarla ilem yaparlar, ilerleme genellikle elle yaplmakla birlikte bunlara otomatik ilerletme tertibat taklabilmektedir. Konsol ve stunlu tip frezeler : Konsol ve stnlu tip freze tezgahlarnn yatay tiplerinin malafalan stun zerine sabit bir ykseklie monte edilmi olup i parasnn baland tabla-semer-konsol sistemi ise kayma hareketi yapar. Dey hareket konsolun kolon zerindeki kzak zerinde aa-yukar hareketi ile, enine hareket semerin konsol zerinde malafa eksenine paralel olarak ileri-geri hareketi ile ve boyuna hareket ise i tablasnn semer zerinde malafa eksenine dik saa-sola hareketi ile salanr. Dey tip konsol ve stunlu freze tezgahnda ise kesici takm balama mili (malafas) dey olarak stun zerine monte edilmi olup, yukarda saylan tabla-semer ve konsol hareketlerine ek olarak, aa-yukar bir drdnc hareket yetenei vardr. Bu tip tezgahlarda ilerleme, yukarda saylan ya da drt hareket ile salanr. Baz tezgah retici firmalar semer ile tabla arasna ek bir birim koyarak tablaya dnme hareketi vermiler ve bylece daha niversal bir freze tipi meydana getirmilerdir. Konsol ve stunlu yatay tip bir freze tezgah ekil. 165 de, dey tip freze tezgah ekil. 166 da ve niversal tip freze tezgah da ekil. 167 de grlmektedir.
il
14-408
II illi IHI
Kaldrma t/sdos ekil.165- Konsol-stunlu yatay freze tezgah ekil.166- Konsol-stunlu dey freze tezgah ekil.167- Konsol-stunlu niversal freze tezgah
Konsol-stunlu frezelerin saylan tipinden baka ko tipi ya da ko bah olarak adlandracamz bir tipi ile Taretli ko tipi olmak zere iki tip freze tezgah daha vardr. Ko bal tip bir frezeye rnek olarak ekil. 168 deki freze, taretli ko tipi bir frezeye rnek olarak da ekil. 169 deki freze gsterilebilir.
Dcebilf . baylf planya batlm g bal tf'Jlhl okuyucu birim

sfcf ba
Oner ballk Saflk am/ konumfanSaa-sola 9<f X ekseni ilerletme kolu kaldrma kola
ekil.168- Ko tipi (ko bal) freze tezgah
ekil.169- Taretli ko tipi freze tezgah
Yatakl tip frezeler : Yatakl tip frezeler, sabit yatakl tip frezeler olarak da adlandrlrlar. Bu tip frezeler dikdrtgen kesitli (kutu) dkm ya da kaynak yatak yaplar ile ok rijit tezgahlardr. Boylan 1 ile 9 m arasnda deien yataklar, tm boyda desteklenmitir. Yatak, pinyon dili-kremayer gibi eitli ekillerde ve sadece boyca (saa-sola) hareket ettirilen bir i tama tablasn klavuzlar ve tar. Bu tip yataklar, byk ya da uzun i paralannda yksek kesme kuvvetinde ileme yapmaya uygundur. Aynca, bu tip yatakl freze tezgahlan ile dar toleransta ileme yapmak mmkndr. Sabit yatakl frezeler kendi iinde de tipe aynlr. Bunlar; sabit yatakl yatay freze, iki malafal sabit yatakl freze ve sabit yatakl dikey freze lerdir. Bu frezeler srayla ekil. 170, 171 ve 172 de grlmektedir. 14-409
ekil.170- Sabit yatakl yatay freze tezgah
ekil.171- ki malafal sabit yatakl freze tezgah
14-410
ir m
<'<
ekil.172- Sabit yatakl dikey freze tezgah Sabit yatakl-semer tip frezeler : Dik malafal sabit yatakl-semer tipi frezeler (Bak. ekil. 173) konsol-stunlu tip frezelerden daha rijit tezgahlardr. Bu nedenle bu tip frezelerle ok hassas olarak yksek gle kesme yapmak mmkndr.
ekil.173- Dey malafal CNC sistemli sabit yatakl - semer tipi freze tezgah Kopya kontroll frezeler : Kopya frezeler, kabartma ilemleri dahil tek para ya da ktlesel retimde karmak ekilli paralar ekonomik olarak ilemek iin kulllanlr. Bir ya da daha ok tipte kopyalama ilevi, istenen karmak yzeyleri oluturmak iin ayn anda kullanlabilir. Kopyalama sistemi; mekanik, el ya da 14-411

otomatik hidrolik, el ya da otomatik elektrik, elektrik-kvlcm temasl ya da optik (k n, elektrikli gz alglaych) temasl olabilir. Kopyalama ilevinin eitli tipleri ekil. 174 de gsterilmektedir.
Derinlik
trol Je 6O"
ekil.174- Kopya kontroll freze tezgahnda gerekletirilen ilevlerin drt tipi Programlanabilir frezeler : Programlanabilir freze tezgahlanln zellii elle bilgi girii (Manual Data Input-MDI) yoluyla tulanarak programlanabilmesidir. Bu tezgahlar standart ve NC freze tezgahlarnn arasnda bir kpr durumundadr. NC kodlama ile programlamaya ihtiya olmadan NC tezgahlarn retim yeteneinde ou standart tezgahn esnekliini salarlar. ekil. 175 de MDI panel ve tanabilir kontrol kutusu ieren elektronik kontrol sistemli yatay malafal programlanabilir bir freze tezgah grlmektedir.
ekil.175- Programlanabilir bir freze tezgahnn yatay malafal tipi 14-412
ti
m: un
TALA KALDIRARAK LEME NC / CNC frezeler : Mekanik-elektrik, mekanik-hidrolik ve mekanik-elektrik-hidrolik kontrollara ek olarak karmak evrimler gerektiren tezgahlara saysal kontrol ve bilgisayarl saysal kontrol (NC/CNC) sistemleri uygulanmaktadr. Baz durumlarda ayn tezgaha hem kopya, hem de NC uygulanmaktadr. Baz NC/CNC tezgahlara otomatik takm deitiriciler eklenerek ileme merkezleri (Machining Center-MC) olarak adlandrlan tezgahlar elde edilmektedir. ekil.176 da tam kontur kapasiteli eksenli otomatik ilemler iin bir CNC freze tezgah grlmektedir.
ekil.176- eksenli tam konturlu CNC freze tezgah Freze Kesici Taknlan (Frezeler) Bir freze kesici takm (freze) i paras ve kesici takm arasndaki bal hareketle i parasndan tala kaldran bir ya da daha fazla kesme kenar olan bir dner takmdr. Frezeler; biimlerine ya da kullanllarna, tasan m karakteristiklerine ve takl yntemlerine gre snflandrlabilir. ekil.177 de ok yaygn baz freze takmlar grlmektedir. Frezeler kabaca; silindirik freze baklan (Vals frezeleri) aln freze baklan, parmak freze baklan ve zel freze baklan olmak zere drt ana gruba ayrlr. Bunlarn dnda kalan, kanal freze ba, konik freze ba, modl freze ba, azdrma freze ba, T kanal freze ba vb. gibi baklar bu drt ana tipten tretilmi baklardr. Silindirik freze baklar genellikle frezelenecek yzeye paralel bir malafa zerine taklm ve evresindeki diler zerinde kesme kenarlar ile tala kaldran silindirik ekilli kesici takmlardr. Bu grup iinde yank frezeleri, yanm kenar frezeler, prizma (al) frezeleri, form frezeler ve dayiresel testereler vardr. ekil. 178 de bu grup frezeleri temsilen bir yank freze bann terimlendiriVmesi grlmektedir. izelge.90 da ise takm gereci ve frezelencek i paras gerecine gre uygulanacak takm geometrisi verilmektedir.
14-413
OZ JfS
*ofrg. ht/tvei R,r /? helise! {re. / */>/ hetOcf freze Dzlem -fmetame y
O IHOAI
i ir
4ln Frezeleme
,rtf*graJdili Degr^m/eti//*-Ulu C&prvrz tp iapnn d/f I/' yan fmel
Tek partal
Ot&$ttrilebf/tr ulu Takma b Yan FreceBrr,e ak/art
zel $H<rde/t a/m freze >olrdprofil kefet
&ft oelf
/JtiaO
Profil +p form afri
vkm& 6/akt/ Ye/k a.lt ak/
SfandoH-0*k'lll pmf/l ok/an
6te/ fs>er /h ekilli proff akfcrr
''I
i*
ak' k&#-V<*Jarbtmv n a^lar/n <?enef r&pl*n'
l/n freze
/ft- ulu a/r> (parmak) frez* aks
/t/t fme
Koan tipi (ak
ttt//*z/ulu fvze
k par\af/ol/n fme ok/iar/
Kant kanall ktflp/ frtet Standart kat/pc frae ok/far/
s u/U oyma fiilen
lfalp<ri ve oyma af</<art
Yarm yuvar/ak kama For yu*as, ama e&*-s/
ekil.177- Freze takmlarnn genel tipleri
i 3
a/s/ ekil.178- Yark freze bann takm geometrisinin terimlendirilmesi 14-414
I
L-- "
izelge.90- Demir ve Demird Alamlann Siiindirik Frezelenmesinde, HSS ya da Karbr Dili Frezelerin Egemen Geometrisi HSS elikler Sertlik Frezelenecek gere Dvme otomat karbon elikleri, dvme ve dkm karbon elikleri, dvme otomat alam elikleri Dvme ve dkm alaml elikler Dvme, yksek dayanml elikler maraging elikleri, takm elikleri Dvme, nitrr elikleri Dvme, zrh elikleri Dvme yap elikleri Dvme, otomat paslanmaz elikler Dvme ve dkm ferritik ve stentik paslanmaz elikler Dvme ve dkm martenzitik paslanmaz elikler Dvme ve dkm keltme sertletirmeli paslanmaz elikler Gri, yumuak, dvlebilir dkme demirler Dvme ve dkm alminyum alamlar Dvme ve dkm magnezyum alamlar Dvme titanyum alamlar Dvme ve dkm bakr alamlar Dvme ve dkm nikel alamlar Dvme ve dkm refrakter alamlar Dvme, dkm ve Toz Metal nirobyum ve molibden alamlar Dvme, dkm ve T/M tantal alamlar Dvme, dkm ve T/M tungsen alamlar Dkm inko alamlar Eksenel eim as, derece 10-15 10-12 10-12 10-12 10-12 10-12 10-12 Radyal Eksenel eim zrh as, as, derece derece 10-15 5-12 5-12 5-12 5-12 5-12 5-12 Radyal zrh as, derece Eksenel eim as, derece 0 il -5 0 il -5 -5 il-10 -5 il-10 -5 il-10 -5 il-10 -5 il-10 -5 il-10 0 il -5 Karbr Diler Radyal eim as, derece Eksenel zrh as, derece Radyal zrh as, derece
HBr
85-325 325-425 42-52 HRc 125-425 45-52 HRc 100 HBr-52 HRc 200-350 250-320 100 HBr-50 HRc 135-425 135 HBr-52 HRc 135 HBr-52 HRc 150-450 100-400 30-150 40-90 110-440 40-200 80-360 140-300 300-475 170-290 200-250 180-320 80-100
3-5 3-5 2-4 3-5 2-4 2-4 2-4 2-4 3-5 3-5
4-8 4-8 3-7 4-8 3-7

3-7 3-7 3-7 4-8
-5 il 5 -5 il 5 0 il-10 0 il-10 0ie-10 0 il-10 0 il-10 -5 il-10 0 il-10
2-4 2-4 2-4 2-5 2-4 2-4 2-4 2-4 2-4 2-4 2-4 2-4 2-4 3-4 5-7 5-7 5-7 4-7 3-5 3-5 3-5
7-10 7-10 10-15 7-10
5-8 5-8 5-8 5-8 3-6 5-8 3-6 3-6 5-8 5-8 5-8 5-8 5-8 5-8
7-10 7-10
0-5
10-12 10-12 10-12 10-12 10-12 10-12 12-25 12-25 10-15 12-25 10-25 10-15 10-12
0-5
5-12 5-12 5-12 5-12 5-12 10-12 10-20 10-20 5-10 10-20 10-15 10-15 5-12 15-20 15-20
"C/3
4-8 4-8
3-7
0-5 0-5
-5 il-10 0 il -5 0 il-10 10-20 10-20 0 il-10 10-20 -5 il-10 -5 il-10 -5 il-10
-5ie5
-5 il 5 0 il-10 0 il-10 5 il 10 5-15 5-15 0 il-10 5-10 0 il-10 0 il-10 0 il-10 5-15 5-15 5-15 10-15
3-5
2-4 2-4 3-4 5-7 5-7 5-7 5-7 3-5 1-5 1-5 3-5 3-5 5-7
4-8 3-7
5-11 5-11 5-11 5-11
4-8
5-10
5-8 5-8 5-8 5-8 5-8

7-10 7-10 10-15 7-10
4-8
0 0
10-20
5-10 5-10
0 0
-5 il-15 10-15
10-20
8-11

Aln freze baklar, genellikle frezelenecek yzeye dik bir malafa zerine taklm ve dayiresel kelerdeki dilerin altnda kalan kesici kenarlan ile tala kaldran kesici takmlardr. ekil. 179 da aln freze baklannn terimlendirilmesi grlmektedir. izelge.91 de ise takm gereci ve frezeleneek i paras gerecine gre uygulanacak takm geometrisi verilmektedir.
U kesme kenar as adyal boluk as V
ekil..l79- Aln freze bann takm geomerisinin terimlendirilmesi Parmak freze baklar, hem aln hem de evresel kesme kenarlan olan ve bundan dolay aln, evresel ya da her iki kesmeyi yapan kesici takmlardr. ekil. 180 de parmak freze baklarnn terimlendirilmesi grlmektedir. izelge.92 de ise HSS takm gereci ile demir ve demir d gerelerin aln ve evresel frezelenmesinde takm apna gre takm geometrisi verilmektedir.
RadyaI boluk C<IIS'
Ke ratdyus u al:s
Radyal zrh
ol'S*
Ekssnel boluk as U kesme, kenar konko</tfe as
Rad/a/ arka me*+. \ff yi I'as Cpozlif)
ekil..180- Parmak freze bann takm geometrisinin terimlendirilmesi zel freze baklan hemen hemen her tr tasarmda yaplabilir. rnein freze dileri ya profile gre talanm ya da form kanlm tipte ve gvdeyle btn ya da takma ekilde olabilir. Bunlann takm geometrisi yukanda anlatlan standart tiplere benzerdir. Freze Baklarnn Gereleri Freze baklannn temel tip yaps vardr. Bunlar; Tek para, Takma bakl, Dndrlebilir takma ulu. 14-416
i'j
W-
izelge.91- Demir ve Demird Alamlarn Aln Frezelenmesinde, HSS, Dndrlebilir Karbr ve Sertlehim Karbr Dili Frezelerin Egemen Geometrisi
HSS
Dndrlebilir u Radyal eim as, derece -5 il-14 -3 il-11 -3 il -11 -3 il-11 -3 il-11 -3 il-11 -3 il-11 -3il-U -3 il -11 -5 il-11 -5 il-11 -5 il-11 -5 il-11
0-5
Frezelenecek gere Dvme ve dkm otomat karbon elikleri ve karbonlu elikler Dvme ve dkm; otomat alaml elikler ve alam elikleri Dvme, maraging elikleri Dvme, takm elikleri Dvme, yap elikleri Dvme, yksek dayanml elikler Dvme, nitrr elikleri Dvme zrh elikleri Dvme, otomat paslanmaz elikler Dvme ve dkm, ferritik ve stenitk paslanmaz elikler Dvme ve dkm, martenizitik paslanmaz elikler Dvme ve dkm, keltme sertlemei paslanmaz elikler Gri, yumuak, dvlebilir beyaz dkme demir Dvme ve dkm, alminyum alamlar Dvme ve dkm, magnezyum alamlar Dvme ve dkm, titanyum alamlar Dvme ve dkm, bakr alamlar Dvme ve dkm, krom-nikel; berilyum-nikel alamlar Dvme nitinol alamlar Dvme ve dkm refrakter alamlar Dvme, dkm ve T/M nirobyun alamlar Dvme, dkm ve T/M molibden alamlar Dvme, dkm ve T/M tantal alamlar Dvme, dkm ve T/M Tungsten alamlar Dkm inko alamlar
Sertlik
HBr
Eksenel Radyal Eksenel eim eim eim as. as, as, derece derece derece 10-15 10-15 10-12 5-10
Eksenel eim as, derece 0 il -7
Sert lehimli u Radyal eim as, derece 0 il -7 0 il -7 0 il -10 -5 il-15 -5 il-15 -5 il-15 -5 il -15 -5 il-15 -5 il-15 0il5 0 il -5 0 il -5 0 il -5
0
Ke as, derece
30
kesme Eksenel Radyal kenar zrn zrh as, as, as, derece derece derece
1
85-270 270-325 325-475 43-50 HRc 40-56 HRc 225-425 45-58 HRc 200-350 250-320 135-275 275-425 135-275 135-425 150-450 100-400 30-150 40-90 110-440 40-200 80-360 210-340 200-475 170-225 220-290 200-250 180-320 80-100
10-15 10-15 10-12 5-10
5-7
5-10 5-10 5-10

4-7 4-7 4-7 4-7
5-7 5-7 5-7 5-7 8 5-7 8 5-7 5-7
3-7 3-7 3-7 3-7 8 3-7 8 3-5 3-5
5-10
0-10
5-10
0-5
5-10
0-5
10-15 5-10 10-15 5-10 5-10
10-12 5-10 10-12 5-10 5-10
-4 il -8 - 4 il -8 -5 il -8 -4 il -8 -4 il -8 -4 il -8 -4 il -8 -4 il -8 5-11 5-11 5-11 5-11

5-7
0 il -7 0 il-10 -5 il-15 -5 il-15 -5 il-15 -5 il? -15 0 il-10 0 il-10

0 0 0-5 0 0
30 30
45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45 45
5-10
4-7 5 5
8-10 8-10 8-10 8-10 8-10

4-7 3-5 3-5
8-10 8-10 8-10 8-10 8-10

4-7
5 5 5
20-30 -5 il-10 20-35 20-35 20-35

5
5-11
5-7 5-7
-5 il -11
0-5 0-5
5-10 10-20 10-20 0 il -5 3-10 5-10

0 0-5 0 0 0 -15
5 il-10 10-20 10-20

-10
5-10 7-12 7-12 6-12 7-12

5 10 5
10-12 10-12 10-12 5-10

7-9 12
20-35
5
0 il -5
5-7
0 il -5
0-5
10-12
3-5 7-9 12
12-25
7
10-12
15
3-10 0 il -5
0
5-11
5-7 0-5 5-7 5-7 5-7 5-7
-5 il -14
0-5
5-10
0 0 0
5-10
20 20 20
0 il -5
0-5 0-5 0-5
0 il -5
10 0 0 0
7-10
10 10 10 15 10
7-10
10 10 10 15
5-10 5-10 5-10 5-10 7-12
10-15
10-15
-4 il -8 -3 il-11
0-5
10-12
10-12
10-12
TALA KALDIRARAK LEME izelge.92- Demir ve Demird Gerelerin evresel ve Aln Frezelenmesinde Kullanlan HSS Parmak Freze Baklarnn Takm Geometrisi Kesici nominal ap Genel ama : 30-35 helis as; elikler, 35-45 helis as; alminyum ve magdkme demirler, bakr, titanyum, nikel, ref- nezyum alamlar rakter ve inko alamlar Radyal zrh Zrh genilii, Radyal boluk Radyal zrh Zrh genili- Radyal boluk as, derece as, derece as, derece as, derece mm i, mm 20-21 12-13 12-13 10-11 10-11 10-11 9-10 9-10 9-10 0.18-0.25 0.25-0.38 0.25-0.51 0.25-0.51 0.38-0.64 0.38-0.64 0.51-0.76 0.51-0.76 0.64-0.89 0.76-1.00 0.76-1.00 0.89-1.27 1.00-1.52 1.00-1.52 1.00-1.52 1.00-1.52 30-35 22-28 20-25 20-25 20-25 17-20 17-20 17-20 17-20 15-18 15-18 15-18 15-18 11-17 10-16 9-15 20-22 14-18 14-18 12-15 12-14 12-14 11-13 11-13 11-13 10-12 10-12 10-12 9-11 9-11 8-10 8-10 0.18-0.25 0.25-0.38 0.25-0.51 0.25-0.51 0.38-0.64 0.38-0.64 0.51-0.76 0.51-0.76 0.64-0.89 0.76-1.00 0.76-1.00 0.89-1.27 1.00-1.52 1.00-1.52 1.00-1.52 1.00-1.52 30-35 25-30 25-30 22-28 21-28 19-26 18-25 18-25 18-25 17-24 17-24 16-23 14-22 13-21 12-20 12-20
mm
1.6 3 4 6 7 8 10
in
1/16 1/8 3/16 1/4 5/16
3/8
7/16 1/2 5/8
12
14 16 20 22 25 32 40 45
3/4 7/8
1 1 1/4 1 1/2 1 3/4 2
8-9 8-9
8-9 7-8 7-8 7-8 6-7
Tek para ve takma bakl frezeler yeniden bilenebilirler ve bundan dolay da ou kez bilenir tip kesici olarak bilinirler. Dndrlebilir takma ulu frezeler yaygn olarak kullanlmalarna ramen bilenir tip kesiciler bir ok uygulamada hala kullanlrlar. Bilenir tip kesicilerin bir avantaj deiik frezeleme uygulamalarna gre geometrilerinin kolayca adapte edilmesidir, ayrca kesici az salglar dier tip kesicilere gre daha kolay kontrol altnda tutulabilmektedir. Tek para freze baklar, tm elik (genellikle HSS) ya da karbr olacak ekilde yaplrlar. HSS gereler freze aklarnn tm tiplerinde yaygn olarak kullanlrlar. HSS in kobaltla yaplm daha yksek alamlar HSS-Co olarak gsterilirler ve HSS e gre yksek scaklk sertlikleri daha yksek olduundan yksek kesme hzlarnda kullanlrlar. Tek para karbr freze baklan 50 HRc den daha sert gereli i paralarn frezelemede kullanlrlar. Takma bakl freze baklar, genellikle elik bir gvde zerine HSS ya da karbr kesici az baklarn mekanik olarak balanmas ile yaplrlar. Balama bazen sert lehimle de yaplabilmektedir. Dndrlebilir takma ulu freze baklar, son zamanlarda ok yaygn olarak kullanlmaya balanan yeni tip bir yapdr. ekil. 181 de bu tip bir aln freze ba ve geoemetrik terimlendirilmesi grlmektedir.
14-418 ! IIIII
Takm 'gvdesi
ekil.181- Dndrlebilir takma ulu aln freze bann geometrik terimlendirilmesi Freze baklarnn tiplerine gre DN ve TS standartlarndaki standart numaralar izelge.93 de verilmektedir. Bu izelge yardm ile ilgili standart bulunarak detayl bilgiler edinilebilir. Frezelemede Balama Frezelemede kullanlan jig ve fikstrlerin tasarm esaslarnn konumlandrma ve destekleme prensipleri ve balama yntemleri (vida, kam, kama, mafsal ve g) de iinde pekou, delme ve raybalamada kullanlanlarla ayndr, i paralarnn doru bir biimde desteklenmesi, konumlandrlmas ve sklmas tm talal retim uygulamalarnda zorunludur. yi balama dzenleri; yklemeyi, skmay ve skmeyi kolaylatrarak zamandan tasarruf ve gvenlik salar. Ayrca rijid balamada yksek ve ok etkin kesme ve ilerleme salar. Nibeten kk basit i paralan yksek retim miktarnda bile, mengene, ayna ve benzer dzeneklerle balanr. Daha byk ve karmak i paralarnn balanmas bu konuda yazlm balama dzenlerini anlatan kitaplarda detayl olarak anlatlmaktadr. Frezelemede lem Parametreleri Frezelemede, sonulann gvenilir olarak ngrlmesi g olan pekok deiik etmen vardr. Bunlar i parasnn boyutu ve ekli, yaplm olduu gere, frezelemenin eidi, kesicinin tipi (gere ve geometrisi), kullanlacak tezgah (ve durumu), balamann salaml ve retim hz, tolerans ve yzey kalitesidir. Yukanda saylan etmenler gznne alnarak, ilem balang parametreleri saptanr. Bu parametreler g ve kuvvet gereksinimi, kesme ve ilerleme hzlar ve kesme derinlii ile kullanlacak kesme svsdr. Bu balang parametreleri denemeler sonucu kesin eklini alr. G gereksinimi : Herhangi bir frezeleme ileminde iki g gereksinimi vardr. Bunlar, kesici takm dndrmek iin gerekli olan fener milini dndrme gc ve deer olarak daha az olan i parasn hareket ettirmek iin gerekli olan gtr. 14-419
TALA KALDIRARAK LEME izelge.93- Freze aklarnn DN ve TS Karlklar
1$
Standard No: DN TS
TAKIM GRUPLARI
Teknik Motir.r
T
A
1840
Metal Dirn Testereleri
153/9 153/ 6 153/ 7 303/ 8

303/11
1837 1838
SilinrJirik Froze Baklar (Vals Frezeleri) Silindirik Aln Freze Baklar (Vals-Aln Frezeleri)
884
1880 841 885
303/ 9 303/28
Kanal Aar Freze Baklar
1090 1891
Konik Aln Freze Baklar
842
303/15
Prizma Freze Baklar
847
303/14 303/12 303/13 303/23 303/25 303/24 303/26
1823-A
Tek veya Cilt Al Konik Freze Baklar

1823-B
Oluk Aan Fro?e Baklar
1024
855
Yarm Yuvarlak Freze Baklar
856
Ke Yuvarlatma Freze Baklar
6513
Takma Vida Freze Baklar
852/C-D
14-420
TALA KALDIRARAK LEME izelge.93- Freze aklarnn DN ve TS Karlklar (devam)
TAKIM GURUPLARI
Standard No:
DN
TS
Modl Freze Baklar
Azdrma Freze Baklar
8002
Mors Konik aftl Uzun Delik Aan Freze Baklar Silindirik aftl Uzun Delik Aan Freze Baklar Delik-Kanal Freze Baklar (Bohrnutenfraeser) Silindirik aftl Parmak Freze Baklar Mors Konik aftl Parmak Freze Baklar Mors Konik aftl Uzun Helis Kanall zel Parmak Fr. Baklar
326
303/19
327
303/18
844
303/16
845
303/17
Yark Freze Baklar
850
303/22
T-Kanal Freze Baklar
851
303/20
aftl Konik Freze Baklar
1833
303/21
Silindirik ve Konik Kalp Freze Baklar
1889/A B.C.D.E.G
303/32, 33, 34. 35 14-421
TALA KALDIRARAK LEME Frezeleme iin fener milinde gerekli gc hesaplamak iin pekok yntem gelitirilmitir. Bunlarn kabul grm ve yaygn olan udur: P = KST [ 0.002244 (645.000A)'] Burada: P = kW olarak g (yaklak olup, %30 takm krelmesi ve %20 tezgah srtnmeleri iindedir) K = Farkl gereleri frezeleme iin ilenebilirlik arpan (Bak. izelge.94) S = Kesicinin evresel hz, m/dak. T = parasndan ayn anda tala kaldran ortalama di says A = Bir kesici di tarafndan kaldrlan talan kesiti, mm2 r = Farkl i paras gereleri iin ileme ss (Bak. izelge.94) izelge.94- eitli Gerelerin Frezelenemesi iin Gerekli Gcn Hesaplanmasnda Kullanlan lenebilirlik arpan ve leme ss Frezelenecek gere Gere arpan K ileme ss r 0.865 Frezelenecek gere Gere arpan K leme ss (88)
h" : "
Dkme demirler 140-190 HBr 190-230 HBr 230-320 HBr Nodler demirler 200-270 HBr 240-300 HBr 270-350 HBr Dvme demirler 110-145 HBr 150-200 HBr 200-240 HBr Alminyum 50-75 HBr 110-145 HBr
0.83 1.3 1.7 0.83 1.3 1.7 0.56 0.74 0.83 0.42 0.67
0.865
0.865
Dkme elikler elikler, AISI 1010 1020 1045 1137 3140 4140 4820 5140 8620 6140
110-130 HBr 140-160 HBr 220-235 HBr 180-190 HBr 220-240 HBr 190-230 HBr 100-230 HBr 175-230 HBr 170-220 HBr 190-230 HBr
1.5 1.6 2.5 1.7 2.7 2.2 2.7 2.3 2.1 2.8
0.850 0.803
<
0.940
G gereksinimini etkileyen faktrler ise unlardr: Kesme hz : Kesme hznn kritik bir deere kadar artna paralel olarak kaldrlan birim tala iin gerekli g azalr. Tala kalnl : Di ya da u bana ilerleme arttka artan ekil deitirmemi tala kalnlnn art ile g gereksinimi artar. Kesici geometrisi : Kesici takm geometrisinde g gereksinimine etki eden en byk eleman ekil. 182 de de grlen gerek arka eim asdr. Bu a arttka (ok fazla pozitif ya da ok negatif yaparak) kesme kuvvetleri azalr ve dolaysylada g gereksinimi azalr. Tezgah verimi : 88 numaral formln basit hali tezgahn fener milinde 14-422
Sr'rf?
GYf altartntf) fop/ctmt
ekil.182- Frezeleme kesici takm ucundaki eitli alar arasndaki iliki
TALA KALDIRARAK LEME gereksinilen gc hesaplamak izelge.95- Farkl G Kapasitelerindeki Freze Tezgahlarnn iindir. Tezgahn tmne ait Toplam Verimi ve Fener Milinden Alnabilecek G srtnmeleri ve eylemsizlikleri iermez. Bir takm tezgahnn verimi fener milinden alnan gcn Tezgah motor Toplam verim Fener milinden bunu eviren motor gcne gc, kW (Hp) % alnabilecek g, kW (Hp) orandr. Bir tezgahn verimi ise ncelikle konstrksiyonuna, yatak2.2 (3) 40 0.9 (1.2) lama tiplerine, fener milini dndren dili ya da kaylarn 48 3.7 1.8 (2.4) (5) saysna, araba ya da tabla ve dier 52 2.9 (3.9) 5.6 (7.5) hareketli paralara baldr. Farkl 52 3.9 (5.2) 7.5 (10) glere sahip freze tezgahlarnn toplam verimleri izelge.95'te 11.2 (15) 52 5.8 (7.8) verilmitir. 60 8.9 (12.0) 14.9 (20) 65 12.1 (16.2) 18.6 (25) Kesici Takma Gelen Teetsel Kuvvet 70 22.4 (30) 15.7 (21.0) Bir freze kesici takmna ilem srasnda etki eden teetsel kuvvet eitli 75 22.3 (30.0) 29.8 (40) tasarm kararlarna bir temel oluturur. Bu 80 29.8 (40.0) 37.3 (50) kuvvet ekil. 183 de grld gibi kesici takmn yarapna teet bir kuvvettir. Bu kuvvetin yn ise kesmeye katlan dilerin herbirine etki eden kuvvetlerin vektrel toplam olan bileke kuvvetin yndr. Srekli kesme durumunda bu Onp kuvvetin yn giren diin ucu ile kan diin ucunu birletiren izgi zerindedir. Teetsel kuvvet aadaki formlle heseplanr: 832P. D.n (89)
ki burada; T = Teetsel kuvvet, Nevvton (N) P = Frezeleme ilemine uygulanan g, kW D = Kesici takm ap, mm n = Kesici takm dnme hz, devir/dak.
yn
Teetsel kuvvet, i parasn kesici ekil.183- Aln frezeleme iin teetsel kuvvet takma doru ya da tersi ynde hareket ettirmek iin gerekli g ile dorudan ilikilidir. Silindirik freze baklarnda (vals baklarnda) trmanmak ya da ini frezelemesinde teetsel kuvvet i parasn kesici takma doru ekmeye alr. Bu da kk bir ilerleme kuvveti dourur. Hareket ayn zamanda, yatay freze tezgahnn tabla kzaklanndaki yk arttran aa doru bir kuvvet dourur. Bu da srtnme yklerini arttrr. Bu nedenle bu tr uygulamalarda ilerletme kuvveti dktr. Silindirik freze baklan ile geleneksel ya da yukar doru frezelemede i paras yatay freze tezgahnn tablasn kaldrmaya alr, teetsel kuvvetle dorudan doruya tablann ilerlemesini karlar. Bundan dolay bu tr uygulamalarda tablay ilerletmek iin gerekli kuvvet kesici takmn dourduu teetsel kuvveti gemez. Aln frezeleme ilemleri de ayn ekilde analiz edilebilir. Frezelenen alann konumu olduu kadar kesici takmn dnme yn ve ilerleme yn arasndaki ilikiye bal olarak aln frezelemede pozitif ya da negatif ilerleme ykleri elde edilir. Genellikle trmanma frezelemesi tercih edildiinden eilim i parasn kesiciye doru ekme eklindedir. Bu da minimum ya da negatif ykler dourur. Bileke teetsel kuvvetin bileenleri aadaki formllerle hesaplanr. A = T cos a S = T sin a (90) (91) ve dir. 14-423

ki burada : A= S = T= a= lerleme dorultusundaki bileen kuvvet, N lerleme dorultusuna dik bileen kuvvet, N Kisici takmn dourduu teetsel kuvvet, N Teetsel kuvvet dorultusu ile ilerleme ekseni arasndaki a, derece.
\
* M t *
Frezelemede lerlemeler ve Hzlar Kesmenin derinlii ve geniliine ek olarak verimlilik ve kesici takm, tezgah, i paras ve balama dzenlerine gelen kuvvetlere bu iki etken en byk etkiyi yapar. Bu etkenler, biraz nce anlatlan g ve kuvvet hesaplamalarna esas olan tala kaldrma hzn birlikte belirlerler. Freze aklar iin ilerleme hz, mm/dakika olarak ifade edilir ve normal olarak beher di, bak ya da u bana ilerlemeden biri seilerek oluturulur. Di bana ilerleme, mm/devir ve mm/dak. arasnda ilikiler vardr. Bu ilikiler aadaki formllerle ifade edilir. mm/devir = mm/dak. devir/dak. yada: mm//devir = (mm/devir-di) x di says mm/dakika = (mm/devir) x (devir/dak) mm/devir - di = mm/devir di says (93) (94)
( 9 5
J/L' '' , * '. iLJ. *|f |
(92)
Freze aklan iin kesme hz, m/dak. olarak evresel ya da yzey hz olarak tanmlanr. Kesme hz, kesici takmn d ap ve dnme hz ile tanmlanr. Bu da bildiimiz kesme hz genel forml : V= 1000 ki burada: V = kesme hz, m/dak d = kesici takm d ap, mm n = kesici takm dnme hz, devir/dak. dr. eitli gereler iin HSS ve karbr kesici takmlarla frezeleme iin nerilen kesme ve ilerleme hzlar izelge.96 de verilmitir. Frezelemede Kesme Svlarnn Kullanm Kesme svlar, takm / i parasnn soutulmas ve yalanmas, takmdaki tala svanmalarnn kontrol ve korumas, talan uzaklatrlmas ve korozyondan koruma gibi dier talal ilem uygulamalarndaki benzer ilevleri yapmak iin frezeleme ilemlerinde de kullanlr. Frezelemede kesme svlarnn etkin olarak kullanlmasnda karlalan sorunlar; kesme ileminin kesintili yaps, kesme ilemi srasnda tala kalnlnn deimesi (ki kesme kenarlarndaki yk deitirir) ve kesicilerin tnazlama hareketidir. Bu etkiler, zellikle karbr kesiciler iin zararl olan sl oklara neden olmadan, sv uygulamalarn zorlatrr. Kesme svlar genellikle, dkme demir ve eliklerin karbr kesicilerle frezelemesinde kullanlmaz. Alminyum alamlar, pirin ve dier yumuak gerelerin frezelemesinde genellikle faydaldr. Ayrca, seramik freze kesici takmlar kullanld zamanda kesme svlar nerilmez. Elmas freze kesiciler, ar snmann takm gerecinin yanmasna ya da atlamasna neden olduu iin, baz baarl kuru uygulamalar olsa da, genellikle kesme svs kullanlmas nerilir. Frezelemede kesme svs kullanld zaman, akn srekli ve bol olmas nerilir. zellikle karbr kesicilerle kuru frezelemede ok az miktarda sv ile frezeleme yelenir. Kesme svsnn aktlmas en iyi, bir ya da daha ok sayda dk basnl flele; ekil. 184 de grld gibi dorudan doruya kesme noktasna ve kesicinin her iki yanna ynlendirilerek yaplr. Tek fle kullanld zaman A ve D ynlendirilmesi yelenir. Geni kesiciler kullanld zaman, daha iyi dalm salamak iin, az yass fle kullanlmaldr. Baz dkme demirlerin frezelenmesinde, kesme svlarnn sis halinde pskrtlmesi yararl olup baaryla kullanlmaktadr. Baz durumlarda, zellikle yark ilemlerinde, tala temizlemek iin basnl hava (herhangi bir kesme svs kullanmadan) kullanlr. 14-424 ft-d.n
( 9 6 )
i maun.
izelge.96- eitli Gereler iin HSS ve Karbr Kesici Takmlarla Frezelemede nerilen Kesme ve Uerleme Hzlar
HSS / Karbr (kaplanmam, kapl) kesici gereler lerleme hz mm/devir, di, kesme hz m/dakika Frezelenecek gere Alminyum alamlar Pirin Bronz Dkme demirler, Yumuak, 150-180 HBr Orta sert, 180-225 HBr Sert, 225-350 HBr Dvme, yumuak-sert Dkme elikler, yumuak-sert elikler 100-150 HBr 150-250 HBr 250-350 HBr 350-450 HBr Aln frezeleme 0.25-0.63/0.25-0.51 91-366/610-1829 0.25-0.63/0.25-0.51 46-91/152-914 0.25-0.63/0.25-0.51 15-69/91-823 0.25-0.63/0.25-0.41 24-37/84-366 O.25-O.51/O.2O-O.38 18-24/76-244 0.13-0.30/0.13-0.25 12-18/61-183 O.13-O.38/O.13-O.38 18-30/76-274 0.25-O.38/0.20-O.38 12-18/69-244 0.38-0.51/0.25-0.46 24-40/122-457 0.25-0.51/0.25-0.38 15-21/91-366 0.13-0.25/0.20-0.38 11-18/69-305 0.08-0.20/0.13-0.30 6-11/55-183 Yzey frezeleme 0.38-0.63/0.25-0.51 91-366/610-1829 0.20-0.51/0.25-0.51 30-91/152-914 0.20-0.51/0.25-0.51 15-61/91-762 0.25-0.63/0.25-0.51 21-34/76-355 0.20-0.38/0.20-0.38 15-21/69-229 0.13-0.25/0.13-0.25 11-15/61-183 O.13-O.38/O.13-O.38 18-27/69-274 O.25-O.38/O.13-O.38 12-18/61-244 0.20-0.38/0.20-0.38 24-40/107-396 0.20-0.38/0.20-0.38 15-21/91-366 0.13-0.25/0.18-0.30 11-15/61-305 O.13-0.20/O.18-O.3O 6-11/46-183 Tam ve yanm yan frezeleme 0.25-0.51/0.20-0.51 91-366/610-1829 0.20-0.38/0.20-0.43 46-107/152-914 0.20-0.38/0.20-0.30 15-69/91-823 O.25-O.51/0.2O-O.38 24-37/84-366 0.20-0.38/0.13-0.30 18-24/69-244 0.13-0.25/0.08-0.25 12-18/61-183 0.15-0.30/0.13-0.25 18-30/69-274 0.13-0.25/0.13-0.25 12-18/61-244 0.25-0.51/0.20-0.30 24-40/107-457 O.25-O.38/O.18-O.3O 15-21/91-366 0.13-0.25/0.13-0.30 U-15/61-305 O.O8-O.2O/O.13-O.3O 6-11/46-183 Testere ile kesme 0.10-0.20/0.08-0.15 91-305/610-1829 0.08-0.13/0.08-0.10 46-91/152-914 O.08-O.13/O.O8-O.1O 15-76/91-823 0.05-0.13/0.08-0.10 21-34/76-335 O.O8-O.13/O.O8-O.1O 18-21/61-229 0.05-O.1O/0.O5-O.O8 11-18/61-183 0.08-0.15/0.08-0.10 18-30/76-335 0.05-0.13/0.05-0.10 12-18/61-244 0.08-0.15/0.08-0.15 21-30/107-396 0.08-0.15/0.08-0.15 15-21/91-366 0.05-0.13/0.05-0.13 11-15/61-305 0.03-0.10/0.03-0.10 6-11/46-183 Form frezeleme 0.25-0.51/0.20-0.38 91-366/610-1829 O.2O-O.38/0.20-O.38 30-91/152-914 0.20-0.38/0.20-0.38 15-61/61-762 O.25-O.38/O.2O-O.38 18-24/76-335 0.20-0.30/0.15-0.30 15-18/69-229 O.13-O.25/0.13-O.25 11-15/61-183 0.13-0.25/0.13-0.25 18-24/53-244 0.20-0.30/0.13-0.25 12-18/61-244 0.20-0.25 A). 10-0.25 21-30/107-396 O.15-O.25/O.IO-O.25 15-21/91-366 0.13-0.25/0.08-0.20 11-15/61-305 0.08-0.20/0.08-0.20 6-11/46-183
Notlar: 1. Kaplanm karbr gereler iin karbr gereler iin verilen araln st deerleri kullanlr. 2. Demird (Alminyum, pirin ve bronz) gerelerin frezelenmesinde ok kristalli elmas gere kesici takm kullanld zaman uygulanacak kesme hz, karbr gere iin verilen araln st deerleri alnarak kullanlr. 3. Demir esasl gerelerin frezelenmesine seramik ular kullanld zaman uygulanacak kesme hz, karbr gere iin verilen st snrn %50-100 daha fazlas alnarak kullanlr.

Frezeleme iin genellikle kullanlan kesme svs bir znebilir ya ve su karm olup eitli mineral ve kkrt esasl yalar da ok kullanlr. Su esasl zeltiler iyi soutma zellii salar, yalar ise daha iyi yalama salar ve daha dzgn yzeyler elde edilir. Kesme svlarnn tipleri, seim paramereleri, uygulama yntemleri kesme svlar alt blmnde detayl olarak anlatlmtr. Frezelemede Gvenlii Dier ileme ilemlerinde olduu gibi, gvenli frezeleme ileminde de personel koruyucu donatm, tezgah koruyuculan ve uygun altrma yntemleri esastr. Frezelemede i gvenlii asndan zel neriler drt temel alana blnr; Koruyucu giyim, tezgah korunmas, tezgah kullanma talimatlar ve altrma yntemleri. Tezgah operatr, yan korumal koruyucu gzlk takmal ve i ayakkabs ve koruyucu eldiven giymeli; yzk, saat, mcevher, kolye ve dier gevek takl eyleri karmaldr. Manetler dirsee kadar svanmal ve uzun salar arkaya balanmaldr. Dnen ya da hareketli tezgah paralar, kesiciler ve i paralan tehlike kayna olutururlar ve bu nedenle korunmaldr. Yksek enerji, kesme hzlar, scaklklar ve kuvvetler scak tala ve belki takm ve i paras paralan frlatr. Bu nedenle koruyucu kullanmak arttr. Freze tezgahnda korunmas en zor alanlardan biri kesme blgesi ya da ilem noktasdr. Etkin bir koruma iin koruyucu, tala ve kesme svsn tutmal ve darbelerine dayanmaldr. Operatr, ilemden nce, tezgah ekil.184- Frezeleme ilemlerinde kesme svs imalatlan tarafndan salanan kullanma uygulama yntemleri: (a) yan frezeleme, (b) aln frezeleme talimatlann okumal ve dikkatlice uygulamaldr. Kullanma talimatlan operatrn eriecei en yakn yerde bulunmaldr. Operatr tm kritik kontrollar (ama/kapama anahtarlan, acil durdurma dmeleri vb.) tezgah altrmadan nce ok iyi bilmelidir. Kesici takmlar deitirmeden, ular dndrlmeden ya da deitirilmeden, talalar alnmadan, i parasn ykleme/boaltmadan, lmeden ya da hergangi bir nedenle elleri kesme blgesine yaklatrmadan nce, tezgah kapatlmal ve fener mili dn durdurulmaldr. alma alan temiz tutulmal ve engeller kaldrlmaldr ve almaya balamadan nce alevlenebilir malzemeler kaldnlmaldr. Kesme svlar mmkn olduunca temiz tutulmal ve ayet ya kullanlyorsa yangn ihtimali gz nne alnmaldr, uygun havalandrma da ayrca nemlidir.
.- freze ak:
14-426

16. PLANYALAMA Planyalama, yatay, dey ya da al olarak dz yzey elde etmek iin kullanlan bir tala kaldrma yntemidir. zel donatmla, planya denen planyalama tezgahlanyla erisel ya da dzgn olmayan ekilleri elde etmek mmkndr. lemin, kesici takm tasarmnn ve uygulamann basitlii planyalan ok ynl takm tezgah yapar. Bunlar ncelikle orta-byk boyutlu i paralan iin kullanlr. Verimlilii olduka dktr. Eskiden planyalarda yaplan ilemler imdi planya tipi freze tezgahlarnda ve yzey talama tezgahlannda gerekletirilmektedir. Planyalarda gerekletirilen ilemlerde, i paras ileri-geri hareket yaparken tek noktal bir kesici takm i parasna doru ilerletilir. Belirli boyut ve biimdeki ve uzun, dar ve al yzeyli i paralan genellikle bir planyada ilemek kolaydr. Planyalamada kullanlan takm maliyetleri frezelemeye gre daha az olup snrl sayda retimler iin nemlidir. Planya Tezgahlar Planya tezgahlan, mekanik ya da hidrolik altrmal olurlar. Mekanik altrma; deiken hzl ve ters dnl bir motor, dili altrmal bir tabla ve kontrol birimlerinden oluur. Hidrolik altrmal bir planya tablasnda ise altrma; silindirleri gvdeye, pistonlan tablaya balanm bir ya da daha ok sayda dorusal hidrolik motorlarla gerekletirilir. Planya tezgahlarnn eitli trleri olup ift gvdeli ve tek gvdeli olanlar temel trlerdir. ift gvdeliplanyalar: ekil. 185 de grlen bu planya tezgah yatay kzaklar tayan iki gvdeden olumutur. Genellikle yatay kzakta iki ve gvdelerde birer olmak zere drt balk vardr. Tek gvdeli planyalar : ekil. 186 da grlen bu planya tezgahnda tezgahn sadece bir tarafnda yan kza tayan bir'stun vardr. Genellikle yatay kzakta iki ve dey kolonda bir olmak zere tane balk vardr.
******,***
**,i*<* ,
' r ' r - _ ' M
-_- " > _ ; ^ ^ j[ '
**
"
't
ekil.185- ift gvdeU planyalarda yatay kzaklara bal iki ve gvdelere bal birer balk vardr
ekil.186- Tek gvde planyalar snrsz genilikteki i paralarn tamaya uygun tezgahlardr 14-427

Planya Kesici Taknlan Planya tezgahlarnda kullanlan kesici takmlar; tornalarda ve vargellerde kullanlanlara benzer ar-i ve tek noktal takmlardr. HSS dvme gereten yaplabildii gibi, sl ilemli bir sap zerine sert lehimlenmi ya da taklm HSS, dkm-kobalt alam ya da karbr plaketten yaplabilir. Dz kesici takmlar : ekil. 187 de grlen bu tip kesici takmlar yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu takmlar, ular istenilen ekle bilenmi dvme HSS gereten yaplmlardr. T-kanal takmlar : Baz tr ilerde T-kanal takmlar kullanmak gerekli olabilir. ekil. 188 (a) da grlen tek para tr T-kanal kesici takmlar; takmn i parasnn ve baln hasarlanmasn nlemek iin dn strokunda i paras zerinde kalk boluklu olmaldr. ekil. 188 (b) de grlen dier tip T-kanal takmlar pivotla tutucuya balanmtr. Uzanm takmlar : Bu kesici takmlar olduka girintili (derin) dzeyleri planyalamak iin kullanlmakta olup, ekil. 189 da grld gibi uzun bir sap ucuna balanm kk bir takm tutucudan olumutur. ift kesmeli takmlar : ounlukla ift kesmeli takm olarak adlandrlan zel takmlar, zel olarak bu tr iler iin tasarmlanmam tezgahlarda her iki strokta (hem ileri ve hem geri) planyalama yapmak iin gelitirilmilerdir. ekil. 190 da grlen bu takmlar genel tasarmn tipik rnekleridir. ekil. 190 (a) da grlen takm, T-kanaln geni olan alt tarafn, ekil. 190 (b) de grlen takm ise T-kanaln dar olan az ksmn planyalamak iin kullanlmaktadr. Planya tablasnn ileri ve geri stroklannn her ikisinde de kesme yapacak ekilde tasarmlanm salnml takm tutucunun almas ematik olarak ekil. 191 de grlmektedir. Grup takmlar: Grup takmlar, iki ya da daha ok sayda kesici ucun bir takm tutucuya yerletirilmesyle oluturulan kesici takmlardr. Dolaysyla, her u, toplam ilerlemenin kendisine den payn keser. Bu nedenle bu tr takmlarla yksek retim elde etmek mmkndr. Form planyalamada kullanlan bir grup takm ekil. 192 de grlmektedir. Kesici Takm Geometrisi eitli gerelerin planyalanmasnda nerilen takm geometrisi deerleri izelge.97 de verilmektedir. 14-428
ekil.187- Dz planya kesici takmlar (a) sa-yan kaba, (b) sol-yan kaba, (c) kanal ama, (d) sa-yan, yan kesme, (e) sol-yan, yan kesme, (f) sayan krlang kuyruu kesme, (g) sol-yan krlang kuyruu kesme, (h) dz kaba ve (i) dz hassas kesme
ekil.188- (a) Tekpara tip, (b) pivotlu tip T-kanal kesici takmlar
m m
M*-
i'l
Tcthr ekil.189- Yzeyden uzak mesafeleri planyalamak kullanlan uzanm tip kesici takm ekil.190- T-kanal planyalama ift kesme takmlar : (a) T-planyalama, (b) boaz planyalama
"Jillnmlor
ekil.191- Planya tablasnn her evriminde iki kaba ve bir yar hassas kesme salayan takmlama
ekil.192- Kesici ular takl grup takm tutucu 14-429

izelge.97- eitli Gerelerin Planyalanmasnda Kullanlan HSS ve Karbr Takmlar iin nerilen Takm Geometrisi Deerleri
Yan meyi/
A/o/.Tm mty/t ve bokluk Ctrh) a/an Mortno/ (dit) don)Hufo"t> gre S//Hdl
HSS /Karbr Planyalanacak gere Sertlik HBR Karbonlu otomat elikleri, dvme karbon elikleri, dvme ve dkm alaml otomat elikleri, Alaml elikler. Dvme, Yksek dayanml, maraging, takm, Nitrr, zrh ve yap elikleri Dvme paslanmaz otomat elii. Dvme ve dkm : Ferritik, stenitik, martenzitik, keltme sertlemeli paslanmaz elikler Gri dkme demirler, yumuak dkme demirler, dvlebilir dkme demirler Dvme ve dkm alminyum alamlar Dvme ve dkm magnezyum alamlar Dvme ve dkm bakr alamlar Dvme ve dkm nikel alamlar Arka eim as, derece Yan eim as, derece U zrh as, Yan zrh U kesme as, k enar as, derece derece derece
85-375
5-10/ 0 il -5
6-10/ 15 il-15 6-10/ 5 il-15 5-10/ 15 il-3 30-40 30-40 5-10 5-10
10-15 3-5 10-15/ 4-6 2-5/ 4-6 8-15 8-15 8-12 4-10
6-10/ 3-5 6-10/ 4-6 2-5/ 4-6 8-15 8-15 8-12 4-10
5-15/ 4-15 5-15 4-15 8-15/ 8-10 7-9 7-9 5-15 10-15
135-325
5-10/ 0 il -5
'ift
100-330 30-150 40-90 40-200 80-320
3-8/ 8 il -5 10-20 10-20 5-10 0-5
* HSS ve karbr ular tm gereler iin yan kesme kenar as 0-30 dir. Yumuak ve orta sert eliklerde en iyi tala ak iin 23 yan kesme kenar as kullanlr. Planyalama iin Kesme ve lerleme Hzlan Tm planyalama trleri iin belli kesme ve ilerleme hzlan belirlemek olanakszdr. rnein, i parasnn boyutlar genellikle bu hzlan snrlar. te yandan, i parasn balama dzenleride snrlayc etkenler olabilmektedir, i parasnn kesme kuvvetine dayanm genellikle ilerleme hzn snrlar. izelge.98, balang noktas olarak alnabilecek, eitli gereler iin nerilen kesme ve ilerleme hz deerlerini vermektedir. 14-430
II lli

izelge.98- HSS, Dkm Alam ve Karbr Kesici Takmlarla eitli Gerelerin Planyalanmasi in nerilen Kesme ve lerleme Hzlan* HSS Planyalanacak gere Kesme hz, m/dak 61-91 46-76 23-38 9-18 15-24 9-15 15-27 8-18 21-30 18-21 6-11 max ilerleme mm/stok 3.18 6.35 1.91 1.27 3.18 1.52 2.29 1.27 1.27 1.52 0.89 Dkm alam kesme hz, m/dak ** ** ** 15-30 27-36 15-24 24-36 18-24 Karbr max ilerleme mm/stok 3.18 3.18 1.27 1.27 .27 .27 .27
max kesme ilerleme hz, mm/stok m/dak ** ** ** 1.02 1.27 1.27 1.27 1.02
Alminyum Pirin (yumuak) Bronz (orta-sert) Bronz (sert) Dkme demir (yumuak) Dkme demir (sert) Dvme demir Dkme elik elik (yumuak) elik (orta-sert) elik (sert)
t
46-91 46-61 33-68 30-61 46-76 30-55 55-91 55-76 30-55
.02
.27 .27 0.89
** ** **
** ** **
* Bu bilgiler 12.7 mm. kesme derinlii iindir. Kesme derinliinin daha az olmas durumunda kesme hz %50 ye kadar arttrlabilir. ** Bu gerelerin planyalanmasnda dkm alam kesici takmlar nerilmez, t Planyanm en byk hzn kullann. zel Planyalama Uygulamalar Planyalamada zel uygulama olarak; radyal, helisel kanal ve kontur yzey ilenmeleri yaplmaktadr.
Radyus ubuu
AL AL
AL
AL
30 H ( ^
=*=
2 ?* (9 m) <>!</ )-
ekil.193- Byk radyuslu yzeylerin planyalanmasnda eksenlenmi mil kullanlmas 14-431

Radyal yzeylerin planyalanmasnda byk radyus ilemenin ekil. 193 de grld gibi eksenlenmi mil dzenei kullanlmaktadr. Kk radyuslu yzeylerin planyalanmas ise ekil. 194 de grld gibi bala dili-kramayer mekanizmas eklenmesiyle gerekletirilmektedir. Helisel kaal freze lenmesi : ekil. 195 de grl gibi i parasnn bir V-blok zerine yerletirilerek bir kol ile gvdeye balanm dorusal bir kopyadan tablann hareketleri ile bir kol aracyla dnme salnmi alarak halisel kanal almas ilemidir. Kontur yzey ileme yntemlerinden biri ekil. 196 da grlmektedir. Bu yntemde st kzaktaki balklarn dey ilerlemesi bir kam ile kontrol edilerek istenilen kontur planyalanmaktadr. ekil. 197 de ise hidrolik kopya kontrol kullanlarak boyutlu kontur planyalanmas grlmektedir. Bu rnekler yalnzca fikir vermek iindir, mhendisler yaratclklarn kullanarak yeni yntemler gelitirilmelidirler. ekil.194- eitli yaraplarda radyuslu yzey planyalanmasnda kullanlan dner balk yntemi
Radyus Soy onun ayarlonmasr I Dili dilimi </e kremoyeri
Vargel Tezgah ile Planyalama-Kanal Ama Vargel planyalama ve kanal ama ilemi, duran bir i paras zerinde dzlemsel ya da ekilli yzeyler elde etmek iin, tek u noktal kesici takmn ileri-geri (var-gel) hareketi ile tala kaldrma ilemidir. Bu ilemin planyalama ileminden fark; planyalamada kesici takm sabit dururken i parasnn hareketli olmasna karlk, vargel planyalamada i parasnn sabit olup kesici takmn hareketli olmasdr.
ekil.195- Haddelerde helisel kanal ama 14-432
ekil.196- Kam kontroll kontur ama ilemi
m m
ekil.197- Pervane palasnn hidrolik kopya ile planyalanmasi
ekil.198- Krank tahrikli vargel tezgah kesiti 14-433
ekil.199- Dey kanal tezgah
ekil.200- Dkme demir ve eliklerin vargel planyalanmasnda takm geometrisi
T' lif
ekil.201- Takm ve kalp eliklerinin vargel planyalanmasnda kullanlan HSS kesici takm geometrisi 14-434
ekil.202- Yksek karbon, yksek krom alaml elikler iin sinter karbr kesici takm

lemin basitlii, takmlamann esneklii ve ucuzluu, hassaslk ve yzey kalitesinin iyi olmas vargel tezgahlarnn, snrl retim kapasiteleri iin takmhane, kalp ve kk atlyeler iin aranlan bir tezgah olmasn salar. Vargel Planyalama ve Kanal Ama Tezgahlar Vargel planyalama ve kanal ama tezgahlan genel olarak iki trde olurlar : Yatay tr VARGEL TEZGAHI, dey tr ise KANAL (YARIK) TEZGAHI olarak bilinir. Bazan yanl olarak ya da terminoloji birlii olmamas nedeniyle Vargel tezgah planya, planya tezgah (Bir nceki blmde anlatlan) Vargel tezgah olarak adlandrlmaktadr. En yaygn vargel planyalama tezgah ksaca VARGEL olarak adlandracamz yatay vargel tezgahdr. ekil. 198 de kesiti grlen bu tezgah krank tahrikli ve yatay ko hareketlidir. Kesici takm tayan ve dey paso ayarn yapan takm kafas krank tahrikli kolun yatay hareket verdii koun ucuna baldr. parasnn baland tabla tezgahn n ksmnda yatay ve dey kzaklar zerinde hareket eden konsol zerine baldr. lerleme, konsolun yatay hareketine ko hareketine balantl, bir lineer indeksleme ile verilir. Vargel tezgahlan mekanik ya da hidrolik altrmal olurlar. Kesme stroklan masa tipi kk modellerde 180-200 mm ar-i modellerinde 900 mm ye kadar kmaktadr.
!T
. fleme -fa/c/rm
.-fjl
HM l.n .
Thmbo/am
Ktk /'e Ifle,* iatnrm
rine dey hareket yapar. Tipik bir dey kanal tezgah ekil. 199 da grlmektedir. Bu tezgahn pek ok tipinde koun eiminin ayarlanabilme olana olup ayrca i parasnn baland dner tab as vardr Standart olarak bu tezgahlarn ko stroklan 150-900 mm dir. Bu tezgahlar da mekanik ya da hidrolik olarak tahnk edilirler.
ekil.204- Vargel tezgahnda takmlarn ayar ve balanmasnn doru yntemi Vargel Planyalama ve Kanal Ama Kesici Takmlar Dkme demirler ve yumuak eliklerin vargel planyalanmasnda kullanlan kesici akmlarn geometns ekil.200 de verilmektedir. Yaklak 45 HRc sertlikteki takm elikleri ve kalp bloklar HSS gere kullanarak 14-435
ekil.206- Bir kanal tezgahnda tek bir balamada farkl derinlikte kanallarn ve d yzeylerin dner tablada ilenmesi
1$
ekil.205- Vargel tezgahnda i parasnn dorudan tablaya balanmas
1$
ekil.207- Kopya dzenekli vargel tezgah 14-436 ekil.208- Helisel pervane frezeleme iin master kaml vargel tezgah
III IUTMI71
TALA KALDIRARAK LEME ekil.201 de verilen geometrilere gre ilenir. Yumuak durumda bile ilenmesi zor olan yksek karbon, yksek krom, alaml elikler, ok darbeye direnli kalite de karbr gereli kesici takmlarla ilenir. ekil.202 de bu ilemede iyi sonu vermi bir karbr kesici takm geometrisi grlmektedir. Vargel tezgahnda i planyalama iin ncelikle uygun takmlama gereklidir. ekil.203 de grlen iki takm yaygn olarak i planyalama ileminde kullanlmaktadr. Vargel planyalama ve kanal ama ileminin iyi yaplabilmesi iin kesici takmn uygun ada ayarlanmas ve sk bir ekilde balanmas gereklidir. ekil.204 de takmlarn ayar ve balanmasnda uygulanan doru yntemler grlmektedir. Vargel Planyalama ve Kanal Ama Uygulamalar Vargel planyalama ve kanal ama ilemlerine rnek olarak ekil.205 de grlen standart vargel ileme ile ekil.206 da grlen kanal ama ilemi verilebilir. ekilde grlen vargel ilemede i paras dorudan tablaya skma pabular ile balanmtr. Genel olarak vargel tezgahlarnda balama ya dorudan tablaya ya da bir mengene ile yaplmaktadr. ekil.206 da grlen kanal ama ileminde para dorudan doruya tezgahn dner tablasna balanmtr. Vargel tezgahlarnda, tezgaha eitli eklemeler yaplarak eitli kontur planyalanmas yaplabilmektedir. Yine fikir vermesi asndan ekil.207, 208 ve 209 da grlen ilemler rnek olarak verilebilir. Vargel Planyalama ve Kanal Amada ekil.209- Kopya dzenekti vargel tezgah lem Parametreleri Vargel planyalama ve kanal ama ilemlerinde kesme ve ilerleme hzlan ile kesme izelge.99- Vargel Planyalamada derinlikleri eitli uygulamalar iin ok deiir. Kesme Hzlar Kesme hz, ilenen gere (sertlik ve durumu), kesme derinlii ve ilerleme hzna ve kesici taKesme hz, m/dak. km gerecine baldr. Vargel planyalamada kul- ilenecek gere kaba hassas lanlan kesme hzlan izelge.99 da verilmektedir. Kesme derinlii ve ilerleme hzlan, 45 60 kullanlan tezgah g kapasitesine, strok boyuna Alminyum ve balama dzeninin rijidliine bal olarak de- Pirin ve bronz 45 60 iir. Kesme derinlii 3.2 mm ve daha fazla, iler18 12-30 leme hz 0.20-1.2 mm/strok ya da fazlas deer- Gri dkme demirler lerde olabilir. Dk karbonlu elikler 15 10-25 Vargel planyalamada ve kanal ama ilemle- Takm elikleri 12 18 rinde, kesici takmn i paras ile temas kesinti3-5 6-9 li olduundan genellikle kesme svs ile tala Refrakter elikler uzaklatrma ihtiyac olmaz. Kesme svsnn kullanlmas gereken baz durumlar vardr. Bunlar; dar toleranslar, yzey kalitesinin iyi olmas ve takma malzeme svanmasnn azaltlmas gibi istemlerin bulunmas durumlandr. 14-437

17. BROLAMA (BROLAMA) Brolama; dzlemsel, yuvarlak ya da konturlu yzeylerin i ya da d ilenmesi ilemidir. Bu ilemde malzeme (tala) kaldrmak iin, ok dili kesici takm ya da i parasn itmek ya da ekmek iin farkl tiplerde tezgahlar kullanlr. Kesici takm (bro) zerindeki her di hareket ynnde kendinden nceki dilerden yksektir (Baknz ekil.210).
deher
d kesmes
Bro tezgahlan genellikle, sadece kesme hz ve itme/ekme kuvveti salamalar nedeniyle, dier tezgahlardan farkldr. Genellikle tala kesitini oluturan kesme derinlii ve ilerleme hz parametreleri kesici ekil.210- Brolamada kesme ve di ykseklikleri takmn yaps iindedir. Baz uygulamalarda ilerleme, i paras balama aparat tarafndan salanr. Bir dier fark ise helisel brolamada bro tezgahnn dnme hareketi vermesidir. Brolamann dier tala kaldrma ilemlerinden fark; kaba, yan hassas ve hassas dilerin bir kesici takmn ekseni boyunca yerletirilmi olmasdr. Bu zellik bir ilemin tek bir geite tamamlanmasn salar. iki ana tr brolama vardr; d (yzey) brolama ve i brolama. Her iki tr brolama da bir ok farkl gereten yaplm kk hassas paralardan ok byk paralara kadar deien byklkteki paralara, dz yzeylerden karmak konturlara kadar eitli konfigrasyonlan ilemek iin kullanlr. i yzeyleri brolamak iin takmn yerletirilecei bir balang deliine gerek vardr. Yzey brolamada herhangi bir snrlama yoktur. Kanal, kama yuvas, dz ve konturlu yzeyler, pinyon-kremayer dileri ve yivler yzey brolama ile alr. Bunlara rnek olarak ekil.211 deki kesitler gsterilebilir. brolama ile sonsuz sayda formlar elde edilebilir. Bu brolama trnde; yuvarlak, kare, dikdrtgen ve benzeri ekiller elde edilebildii gibi, kama yanklan, yivler ve dili ark dileri alabilir. Bu yntem, aynca namlu yivleri (helisel) amada da kullanlr. brolama formlarna bir ka rnek olarak ekil.212 deki biimler verilebilir.
ekil.211- Yzey brolama ile elde edilmi yzeyler (kaln izgi ile gsterilen)
ekil.212- brolama ile elde edilmi kesitler (i kesitler)
Brolamann stnlkleri Brolamann stnlkleri yksek retkenlik, dar toleranslar salama ve iyi yzeyler elde etme, ekonomik ileme ve deiik iler yaplabilmesi saylabilir. retkenlik: Doru tezgah ve takmla ilem doru uyguland zaman, brolama ile dier ileme yntemlerinden daha fazla tala kaldnlabilir. Aynca kaba ve hassas ilemenin bir geite (pas) yaplabilmesi retkenlii arttrr. 14-438

Hassasiyet ve yzey kalitesi: Brolama, kendi hassasiyetinden dolay srekli olarak dar toleranslar salama yeteneine sahiptir. Dier ilemlere gre elde edilen yzey kalitesi daha iyi olup talama gerektirmez. Ekonomik ileme Standart takm kullanm hari balang maliyeti yksek olabilmesine ramen takm mrnn uzun olmasndan dolay birim para brolama maliyeti dktr. Takm mrnn uzun olmasnn nedeni ise kesme hznn dk olmas ve beher die den tala miktarnn az olmasdr. Deiik iler Yapabilme : Brolama, otomatlarda retilen kk paralardan balayarak souk ba iirme ya da benzeri yntemlerle ekillendirilmi paralar ve byk dkm, dvme ve kaynak paralara kabartmalar gibi eitli byklklerdeki i paralan ile eitli gereler iin kullanlabilmektedir. Brolama ileminin snrlamalar : Hereyden nce i paralar brolamaya uygun olmaldr. Yan, brolanacak yzeyler takm ya da i paras hareket ynne paralel olarak niform olmal ve takmn yolu zerinde herhangi bir knt olmamaldr, iki ya da daha ok dzlemdeki erilii olan karmak konturlu yzeyler (helisel yzeyler hari) tek bir brolama ilemi ile ekillendirilemez. i (delik) yzey brolama iin balang deliine gerek vard ir Konik yzeyler genellikle brolanamaz. Brolanacak paralar, yksek itme kuvvetlerine dayanacak kadar dayankl olmal ya da yeteri kadar desteklenmelidir. Brolamada oluan yksek kuvvetler, dayankl tezgah ve is paras balama eleman gerektirir. . , Brolanabilecek gereler : Dier ileme yntemleri ile ilenebilen her gere gene likle brolanabhr Aslnda gerelerin brolanabilirlii ilenebilirlikleri ile ayndr. Brolama, ok bilinen metal alamlarn, baz plastikleri, sert lastikleri, aa, kompozit gereleri ve grafiti ilemek iin kullanlr. Otomatlarda ilenen gereler; sert, gevrek gerelere gre daha kolay brolanabilir. Brolama iin en uygun yap i parasnn kesme ileminden sonra s,l i8 em grm% yap.sd.r. Brolanacak elikler iin en iyi sertlik 18-32 HRc olup 26-30 HRc ^ 8 Jr aWnr Dkme demirler, baz elikler ve pirin, bronz, alminyum ve magnezyum g.b demir d. gerelerde genellikle yksek kesme hzlan kullanlr. Alminyumun brolanmasndaki sorun (ilenen alama gre deg..r) yeteri, bir yzey kalitesi elde etmektir.
Br0
BmTamaêyyar niteler, elle ekme niteleri ve el ya da motorlu aft preslen gibi kk tezgahlardan byk yatay yzey brolama tezgahlanna kadar ok deiik trdeki cihazlarla yaplmaktadr. Klasik presler, ok fev tezgahlar olup brolamada seyrek kullanlrlar. Herhangi bir bro tezgahndan istenen temel zellikler, takm ve i paras arasndaki hareketin hassas olmas ve kar1 karya kalaca yksek kuvvetlere dayanacak salam
yaP
KesOmeastrokunun ynne gre bro tezgahlan; dikey, yatay ye zel olarak snflandrlr. Dikey brolarda hareket yn taban dzlemine dik, yatay brolarda ise paraleldir. zel tr olanlar ise tum dger deg.kl.kle . ya da kombinasyonlar kapsar Bro tezgahlan ayrca; yzey, i ve niversal ya da kombinasyonlar olarak ta snflandn l a t l r. Bro tezgahn, al.uran'gcn tr de onlar, tanmlamada kullan.hr. Bunun tesinde bro tezgahlar, ama karakteristiklerine gre de snflandrlabilir. Buna gre bro tezgahlan; tek ya da ift kolu, a aya da yukar ekmeli, aa. ya da yukan itmeli, dner, srekli, pota t.p. ve kor y.v-set olarak nflan a ltrmaitipine tesme stroku ynne ve alma karakteristiklerine gre bro tezgahlarnn snflandrlmalar ek.1.213 dek. g.b gsterilebilir. Bra Tezgah
Hidrolik
YoAry Birleik
Brr/efit
tiian f&opitm ekme (pres)
Ickyanl
fn/
OZe/
Kr kama
Dner
7mab'hr
Dier
ekil.213- altrma trne, kesme stroku yn ve alma karakteristiklerine gre bro tezgahlarnn snflandrlmas 14-439

Bunlara ek olarak, eitli smflardaki bro tezgahlarnn boyut ve kapasitelerini gstermek iin tonaj (kuvvet kapasitesi) ve maksimum kesme stroku da kullanlr, rnein; 222 kN (22 ton), 1830 mm (72") stroklu, hidrolik ift kolu, dik, yzey brolama tezgah gibi. ekil.214 de buna bir rnek gsterilmektedir. ekil.215 de ise kontin (srekli) yzey brolama tezgah grlmektedir. zel bro tezgahlarna rnek olarak ekil.216 de grlen, yukar ekmeli kovanl bro tezgah verilebilir.
ekil.214- Hidrolik altrmal, ift kolu dik yzey brolama tezgah
ek.215- Kontin bir yzey brolama tezgahnn ematik grn. paralan, onlar brolama tneline gtren zincirli taycya yklenir -440
wII
1
HIM

Brolann Trleri ve Bro Tasannu Brolama iin kullanlan kesici takmlara bro denir. En basit ekilleri; bir ya da daha ok yzeyinde kesici di sralarnn yerletirildii hafi fce konik olan yuvarlak ya da yass ubuk olan kesici takmlardr. Brolar; ama ya da kullanmlarna (i, d ve kombine), kullanm yntemlerine (ekme, itme, helisel ve dner), yaplarna (tek para ve paral-blml) ve istenen yzey kalitesine gre snflandrlabilir. Bir ok broun gerekli blmlerini tanmlamak iin kullanlan standart gsterim ekil.217 de grlmektedir. Burada tipik yuvarlak, i ekme trnde bir bro grlmektedir. ekil.218 de ise dilerin detayl terminolojisi grlmektedir. Brolann kesme hareketi srasnda tala kaldrmas, kesme deformasyonu ile i yapan dier kesici takmlarla ayndr. Herbir di, kesme paras yzeyi zerinde hareket ederken, diin nndeki malzeme, kesme yzeyinin yukarsna doru hareket yapan bir tala oluturacak ekilde kesilir. Dkme demir gibi krlgan gereler brolanrken tala genellikle kk paralara krlr. Yumuak elik gibi gereler broland zaman talalar daha az krlgan olur ve di boluunda kvnmlar. Mutlak yumuak gereler broland zaman ise malzeme di azlarna yaparak malzeme svanmas oluur.
brodama
'/ak/m/ , THgaf, i. iuAnu
ekil.216- Yukar ekmeli kovanli bro tezgah. Burada takm sabit, i paras hareketlidir.
~Sap boyu
tw
ekme ucu
n. il
ptbf
On
Rrka p/lol
Kaba J
'ar biHr 'rmc
dizleri
dlfhrl
Dip (kU) .ap' Toplam boy
Takip
ekil.217- Yuvarlak, ekme tr i broun gsterimi Bir bro zerindeki kesme kenarlar ya da diler, broun balang ucundan biti ucuna kadar boyutsal olarak (genellikle ykseklik) artar ya da ekil olarak deiir. Her bir di sabit bir kalnlk alr, ki buna tala yk denir, bu da dier tala kaldrma ilemlerindeki ilerleme hzna karlk gelir ve tezgah operatr tarafndan deitirilemez. Yuvarlak ya da kanal ama trndeki brolamada diler genellikle U farkl blme aynjr ve ilevleri kaba, yan bitirme ve bitirmedir. ekil.217 da grld gibi kaba brolama dileri oransal olarak en ktt-
OMk
S/H~ ans-
ekil.218- Bro dilerinin geometrisini tanmlamada kullanlan terminoloji 14-441

k dilerdir. Daha sonraki diler yan bitirme dileri olup boyutlar ile bitirme diine (dahil) kadar byr. Birok brota bitirme dileri ayn olup dierlerinde, ncelikle i paras zerindeki elastik geri yaylanma (spring back) yi dengelemek iin, ok az kademe verilir.
"/Irka Aadtmc, 6/flrme dljleri
ekil.219- Konik tutma bar istenilen di bana kesmeyi salar ve di ykseklikleri ayn olduu iin bilemeyi kolaylatrr Bir brota diten die di yksekliinin art; di bana kesme, di bana kademe ve dite ykselme olarak adlandrlr. Ykseklik fark genellikle kaba blgede yan-bitirme blgesindekinden fazladr. Otomat eliklerinin brolanmasnda di bana kesme; yiv-set amada 0.08-0.13 mm, yuvarlak brolarda apta 0.038-0.064 mm ve yzey brolarnda 0.05-0.13 mm dir. Sert gerelerde, her bir diteki an gerilmeyi nlemek iin, di bana kesmenin dk olmas gereklidir. Di bana kesmeyi salamak iin bazan ekil.219 daki tasarm kullanlr. Bir brota iki diin kesme azlan arasndaki dorusal uzakla broun adm (hatvesi) denir. Adm, kesmenin boyu ile bulunur ve i paras gerecinin tr ve di bana kesme miktanndan etkilenir. Ksa brolarda (byk yatay brolara uygulanmaz) adm hesaplamak iin aadaki ampirik (deneysel) forml kullanlr: P = 1.764 VE Burada: P = Adm (hatve), mm L = Brolama boyu, mm dir. eitli kesme boylan (brolama boylan) iin standart di formuna gre bro admlan izelge. 100 de verilmitir. Bro tasanmnn balang aamalannda hesaplanmas gereken nemli bir parametre vardr. Buna tala tama kapasitesi denir. Bu parametrenin nemi bununla di bana maksimum kesmenin elde edilebilmesidir. Kk i brolarda, takm dayanmnn snrlayc olmas durumunda, di derinliinin azaltlmas talan doal olmayan ekilde ekillenmesine neden olur. Bundan dolay kesme kuvveti ykselir ve tala yapr ve topaklanr. Bu durumlarda, di boluunun boyu ve derinliinin oluturduu dikdrtgen alann %10 undan fazlasnn kullanlmasna, di bana maksimum kesme aadaki gibi hesapland zaman dikkat edilmelidir. 14-442 (97)
II! li''

C T = 0.10 Burada: CT P L D Lc = = = = = Derin olmayan di derinlikleri iin di bana maksimum kesme, mm Adm, mm Dzlk genilii, mm Di derinlii, mm Kesme (brolama) boyu, mm (P-L) D (98)
zel gerelerin broland dier uygulamalarda, di bana maksimum kesme aada formle edilen ve genellikle dayire alan olarak gsterilen alana dayandrlmtr. CA = 0.7854 D2 Burada: CA = Dayire alan, mm2 D = Di derinlii, mm dir. izelge.100- Standart Di Formlar iin Bro Tasarm Bilgileri Dzlk genilii mm 0.30 0.38 1.17 1.17 1.57 1.98 1.98 2.36 2.79 2.79 3.17 3.56 3.96 4.37 4.78 5.16 5.54 5.97 6.35 6.73 7.14 7.14 7.92 8.74 (99)
Brolama boyu mm 1.3-2.3 2.3-3.8 3.8-5.1 5.1-6.3 6.3-8.9 8.9-11.4 11.4-14.0 14.0-19.0 19.0-22.9 22.9-25.9 25.9-31.7 31.7-44.2 44.2-57.4 57.4-69.8 69.8-95.0 95.0-108.2 108.2-127.0 127.0-146.0 146.0-158.7 158.7-184.1 184.1-209.6 209.6-241.3 241.3-279.4 279.4-355.6
Adm mm 1.12 1.57 3.17 3.96 4.76 5.54 6.35 7.14 7.92 8.71 9.52 11.10 12.70 14.27 15.87 17.48 19.05 20.62 22.22 23.80 25.40 26.97 30.18 33.32
Tala derinlii mm
0.38 0.58 1.17 1.52 1.78 2.08 2.36 2.67 3.00 3.30 3.56 4.17 4.78 5.36 5.94 6.55 7.14 7.75 8.33 8.94 9.52 10.13 11.10 12.70
Di arka radyusu mm 1.12 1.57 3.17 3.96 4.78 5.54 6.35 7.14 7.92 8.71 9.52 11.10 12.70 14.27 15.87 17.48 19.05 20.62 22.22 23.80 25.40 26.97 30.18 33.32
Aln as radyusu mm 0.15 0.25 0.58 0.76 0.89 1.04 1.17 1.35 1.52 1.73 1.90 2.41 2.87 3.38 3.81 4.32 4.78 5.21 5.69 6.22 6.65 7.11 7.87 9.14
Alan mm2
0.2774 1.1097 1.7419 2.5032 3.4064 4.4516 5.6451 6.9355 8.3871 10.000 13.6258 18.4516 22.5806 27.7419 33.7419 40.0128 47.1354 54.5160 62.7805 71.2902 83.548 96.774 126.709 14-443
TALA KALDIRARAK LEME Buna gre di bana maksimum kesme:

CT=
Anur% Lc
Burada: CT = Di bana maksimum kesme, mm 2 CA = Dayire alan, mm Lc = Kesme (brolama) boyu, mm dir. CA nn maksimum % si: 1. Yuvarlak i brolarda; yumuak gerelerde %10, dkme demir ya da bronzlarda %12 2. Yiv-set tr i brolarda; yumuak gerelerde %20, dkme demir ya da bronzlarda %25 3. 9.52 mm den geni kesmelerde dz yzey brolarda; yumuak gerelerde %20, dkme demir ya da bronzlarda %30. 4. 9.52 mm den dar kesmelerde dz yzey brolarda; yumuak gerelerde %25, dkme demirler ya da bronzlarda %35 tir. Brolarda; aln, eim ya da kanca as olarak adlandrlan a, brolanacak gerecin cinsine gre deiir. Yumuak elikler iin bu a byk, sert ya da krlgan gerelerde kktr. Genelde aln as azalan yumuaklkla azalr. Brolamada srtnmenin azaltlmas iin, dilerin dzlklerine srt ya da boluk as denilen bir a verilir. Kaba ve yar hassas brolamada dzln tmne bir miktar verilen a, hassas brolamada kesme kenarnn hemen arkasna bir miktar verildikten sonra dzln geri kalan ksm bro eksenine paralel yaplr. eitli gereler iin kullanlan aln ve srt alan izelge. 101 de verilmitir. izelge.101- eitli Gerelerin HSS Brola Brolanmasnda Aln ve Srt Alar Sertlik HBr 100-375 85-375 120-375 100-375 200-350 135-425 135-185 135-275 150-440 110-320 110-400 30-150* 40-90* 110-440 40-200* 40-200* 40-200* 80-360 140-475 80-100 Aln as, derece 15-20 10-20 8-15 8-12 8-15 8-12 12-18 12-18 10-15 6-8 8-15 10-15 10-15 8-20 -5 il 5 0 il 10 10-15 12-18 15-20 10-15 Srt as, derece 2-3 1-2 1-3 1-2 1-2 1-2 2-3 1/2-2 2 2-3 2-3 1-3 1-3 2-8 1-2 1-2 2-3 1/2-2 2-8 2-5
Brolanan gere Dvme, karbonlu otomat elikleri, dvme ve dkme alaml elikler Dvme karbonlu elikler Dkme karbonlu elikler, dvme ve dkme alaml elikler, dvme yksek dayanml ve maraging elikler Dvme takm elikleri, zrh elikleri Dvme nitrasyon elikleri Dvme paslanmaz otomat elikleri, dvme ve dkme martenzitik paslanmaz elikler Dvme ve dkme ferritik paslanmaz elikler Dvme ve dkme stenitik paslanmaz elikler Dvme ve dkme kelti sertlemeli paslanmaz elikler (Precipitation-Hardening-PH-StainlessSteels) Gri dkme demirler Yumuak ve dvlebilir dkme demirler Dvme ve dkme alminyum alamlar Dvme ve dkme magnezyum alamlar Dvme titanyum alamlar Dvme ve dkm bakr alamlar** Grup 1 Grup 2 Grup 3 Dvme ve dkm nikel alamlar Dvme ve dkm refrakter alamlar Dkm inko alamlar
* Bu sertlikler 5000 N ykteki deerlerdir. ** American Copper Development Ass'.ce bakr alamlar gruba ayrlmtr. Detayl ayrm Machining Data Handbook tan bulunabilir. 14-444
li 11411
TALA KALDIRARAK LEME Broslamada talan topaklanmasn nlemek ve tala akn kolaylatrmak iin genellikle tala kinci olarak adlandracamz entikler kullanlr. Tala knalar, ekil.220 de grld gibi, takm ya da i paras hareket dorultusuna paralel olarak broun kaba ve yan hassas dilerine alr. ekil.220 ye dikkatli baklacak olursa tala kinci entiklerin ayn hizada olmadklan ya da bir srada varsa dierinde olmad grlr. Bro dileri bazen yzey kalitesini iyiletirmek ve broun trlamasna azaltmak iin ekil.221 de grld gibi bir kesme as ile yerletirilir. Kanallann brolanmasnda, srtnmeyi azaltarak anmay azaltmak ve takm mrn arttrmak iin ekil.222 de grld gibi broun yan kesme kenarlarna kk bir dzlk (kesme derinliinden biraz fazla) verildikten sonra bir boluk as verilmelidir.
I ' ri'ssn
Dzlem iro '/a -fobkrchr/, i ' u yapnman Oe-pTs'/t rfcz. dfvlmf -fo- Ve dz bikrine, ten? krclar -fola? knalar dileri
"
Bro harrkef yn
ekil.220- Brolarda tala krclar
ekil.221- Kesme al bro tasarm Broslamada Kuvvet Gereksinimi Tezgah tonajnn saptanmas iin bulunmas gereken bir deer olup birok deikene baldr. Bu deikenler, brolanacak gerecin bileimi, sertlii ve durumu, kaldralacak tala miktan, broun strok boyu ve di bana kesme miktan, broun dayanm ve tasarm, broun keskinlii ve kullanlan kesme svsdr. Di bana kesme miktan ve brolanacak gere en byk deikenler olduu iin gerekli minimum brolama kuvveti aadaki formller ve izelge. 102 kullanlarak hesaplanr.
Yan (zrh) a/s/
ekil.222- Kanal broslamada boluk as Yzey brolama iin Yuvarlak delik brolama iin Yiv-set delik brolama iin Burada: F W N R C D S = = = = = = = Brolama iin gerekli minimum ekme ya da itme kuvveti, N Di bana kesme genilii, mm i parasna deen di says Di bana kesme miktan, mm izelge. 102 den alnacak brolama sabiti. Brolamadan nceki delik ap, mm Yiv says (Yivli delikler iin) 14-445 F = WNRC F = 3.14DNRC F = NSWRC (101) (102) (103)

izelge.102- eitli Gerelerin Brolanmasinda Gerekli Minimum Kuvvetin 2 Hesaplanmasnda Kullanlan Brolama Sabiti C nin Tipik Deerleri, C N/mm Brolanacak Gereler Di bana kesme, mm Yumuak elikler Alaml elikler Dkme Yumuak Alminyum demirler demirler Pirin
Bronz 2900 2340 2030 1760 1600 1490 1390 1290 1180 1120 1080 1050
Kalp dkmler 2250 1740 1640 1550 1410 1360 1240 1310 1270 1240 1210 1210
0.013 0.03 0.038 0.05 0.063 0.08 0.10 0.13 0.19 0.25 0.317 0.38-0.5)
6330 4600 3880 3440 3110 2740 2540 2390 2320 2210 2200 2070
7730 6260 5410 4780 4340 3970 3740 3510 3230 3090 2970 2900
5740 4290 3590 3130 2840 2540 2360 2200 1970 1900 1840 1840
5100 3670 3130 2740 2540 2200 2040 1900 1760 1690 1660 1660
2640 1930 1840 1620 1480 1350 1270 1200 1100 1050 1010 980
1760 1460 1380 1270 1180 1120 1050 990 940 890 860 840
Bro Gereleri Brolarn pek ou HSS gereten yaplr. Bro yapmnda kullanlan ve uygulanan gereci gsteren liste izelge. 103 de verilmitir. Yksek kesme hzlarnda kullanlan ve 150 mm den byk aplarda brolama yapan brolarn yapmnda Toz metal (T/M) HSS lerin kullanm yaygnlamaktadr. Son zamanlarda, gri dkme demirlerin brolanmas iin HSS kullanlmas hari, tungsten karbr gereler (genellikle C-2 grade / K20) yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. Karbr brolara kaplama yaplmas takm mrn arttrr. izelge. 103- eitli Gerelerin Brolanmasnda Kullanlan Bro Gereleri Bro gereci HSS Gereler : AISIM2, W.Nr. 1.3343 Brolanan gereler ve zel uygulamalar Sertlii 34 HRc ya da altnda dk ve orta karbonlu elikler, 32 HRc ya da altnda alaml elikler, Alminyum, pirin, magnezyum, dk alaml bronz, naylon, plastik, kurun ve bakr gerelerin genel amal brolanmasnda Sertlii 35-42 HRc orta karbonlu elikler, 33-38 HRc alaml elikler, ilem sertlikli bronz ve alaml dkme demirler Dkme demir, alminyum kalp dkm, paslanmaz elikler, grafit ve yumuak demir. Yksek silisyumlu elikler, silisyum bronzu, alminyum kalp dkmler, armatr demirleri Sertlii 35-42 HRc orta karbonlu elikler, scak dvme elikler, paslanmaz elikler, elik dkmler, ilem sertlikli bronz, yumuak demir ve takm elikleri. M2 yerine yksek hzlarda (15 m/dak ve yukars) bronlamada kullanlabilir. Refrakter alamlar, paslanmaz elikler, titanyum, stellite, ilem sertlikli bronz, silisyumlu demir ve silisyumlu bronz. Yksek hz uygulamalarnda. Daha uzun takm mr elde etmek iin M2, M3, T15 ve dier HSS ler yerine kullanlabilir. Gri dkme demirlerin brolanmas ve yksek hzda brolama iin
AISIM3-1 AISI M3-2, W.Nr. 1.3344 AISI M4 AIS1M42, W.Nr. 1.3247
AISIT15, W.Nr. 1.1302 Toz metal HSS Tungsten karbr 14-446

Brolamada alma Parametreleri Bir i parasnn baarl bir ekilde brolanabilmesi iin olmas gereken kesme hz, brolanacak i paras gerecine (ilenebilirlik, sertlik ve durumu), broun geometrisine, istenen yzey kalitesine, kullanlacak bro tezgahna ve istenen retim hz ve takm mrne baldr. Kesme hzn etkileyen parametrelerin ok olmas nedeniyle belirli bir kesme hznn belirlenmesi zordur. Bu nedenle en etkin parametrelere gre belirlenmi kesme hzlar ve tala yklerinin verildii izelge. 104 den balang deerleri alnarak denemeler sonucu alma deerlerini belirlemek en iyi yol olacaktr. izelge.104- HSS ve Karbr Gerelerle eitli Gerelerin Brolanmasnda Kesme Hzlar ve lerleme Hzlar (Tala yk ya da di bana kesme) Sertlik Brolanacak Gereler Dvme, karbonlu otomat elikleri Dk karbonlu, scak haddelenmi souk ekilmi scak haddelenmi normalize Orta karbonlu, su verilmi ve temperlenmi Dk karbonlu kurunlu, scak haddelenmi normalize ya da souk ekilmi Dvme, karbonlu elikler Dk karbonlu scak haddelenmi normalize souk ekilmi scak haddelenmi, normalize Orta karbonlu, su verilmi ve temperlenmi Dvme alaml elikler Dk karbonlu. scak haddelenmi su verilmi ve temperlenmi scak haddelenmi Orta karbonlu, su verilmi ve temperlenmi Yksek karbonlu, scak haddelenmi su verilmi ve temperlenmi Dvme paslanmaz elikler Ferritik, yumuatlm yumuatlm stenitik, souk ekilmi Martenzitik, yumuatlm su verilmi ve temperlenmi HBR Kesme hz m/dak Tala yk mm/di Takm gereci ISO AISI
100-150 150-200 175-225 325-375 100-150 200-250
11 9 7.5 5 12 11
0.10 0.10 0.075 0.05 0.10 0.075
S4, S2 S4, S2 S4,S2 S9, Sil S4, S2 S4.S2
M2, M7 M2, M7 M2, M7 Tl5, M42 M2,M7 M2, M7
85-125 225-275 125-175 325-375
9 5 7.5 3
0.10 0.075 0.075 0.05
S4, S2 S4, S2 S4, S2 S9, Sil
M2, M7 M2, M7 M2, M7 T15.T42
125-175 325-375 175-225 325-375 175-225 325-375 135-185 135-185 225-275 135-175 275-325
7.5 3 6 3 6 3 6 6 5 7.5 5
0.075 0.05 0.10 0.05 0.10 0.05 0.075 0.075 0.075 0.10 0.05
S4, S2 S9, Sil S4.S2 S9.S11 S4,S2 S9.S11 S4, S2 S4.S2 S9, Sil S4.S2 S9, S i l
M2, M7 T15,T42 M2,M7 T15,T42 M2, M7 T15, M42 M2, M7 M2,M7 T15, M42 M2, M7 T15,M42
Brolamada Kesme Svlar Dier talal ilemlerde olduu gibi, baarl bir brolama ilemi kesme svsnn seiminin ve uygulanmasnn doru yaplmasna baldr. Hassasiyet, yzey kalitesi ve takm mr brolama srasndaki scaklk deiimlerine duyarl olup uygun kesme svlar ile dzeltilebilirler. Brolama iin kullanlan kesme svlarnn ana ilevleri: 1. Tala/takm ara yzeyini yalyarak srtnme ve scakl azaltmak, anmay azaltmak ve i paras gerecinin takma sarmasn nlemektir. 2. kan sy tayarak takm ve i parasn souk tutmakla ok hassas brolama yapmak ve dzgn yzey elde etmek. 3. Di boluklarnda biriken tala uzaklatrarak olas bir hasar nlemek ve broun mrn uzatmak. 14-447
TALA KALDIRARAK LEME Bir kesme svsnn seimi, brolanacak i parasnn gerecine, broun ve tezgahn tasarmna, alma parametrelerine ve retim gereksinimlerine baldr. Uygun bir kesme svs kullanlmas istenen tala formunu verecek ekilde tala oluumunu iyiletirir. Baz brolama ilemleri kuru olarak yaplr. Baz uygulamalar iin kesme svsnn yalama zellikleri ok nemli olurken bazlarnda da yksek soutma yetenei istenir. Dkme demirler genellikle kuru olarak brolanr. Bunun nedeni, dkme demirin brolanmasnda ortaya kan talan ok yksek andrma zellii olduundan aslnda toz halindeki bu talan kesme svlar ile kararak (lepleme bileii oluturarak) takm andrmas ve takm mrn azaltmasdr. Bir ok uygulamada dkme demir brolanrken bir emme sistemi ile talalar (tozlar) uzaklatrlr. Pirin ve magnezyum gibi baz demird metaller de bir kesme svs olmadan brolanr. iyi yalama zelliine sahip dorudan kesme yalar genellikle ar ilerin, refrakter alamlarnn brolanmas ve yiv-set, dili ark dileri ve benzer formlar gibi yksek kuvvet uygulanan brolamalarda yelenir. 1 l ya ve 5-10 l ya da daha fazla su orannda kartrlm znebilir yalarn (mineral ya da sentetik esasl) ok iyi soutma zellikleri olup hafif ilerde ve yumuak gerelerin brolanmasnda yaygn olarak kullanlrlar. Kesme svlarnn doru uygulanmalar da kritiktir. Brolamann balangcndan bitiine kadar kesme kenarlarna ve di boluklarna ynlendirilmi bol bir ak olmaldr. t brolamada, kesme svsnn i paras iine aktlmas diler nedeniyle zordur. Baz durumlarda, ilem srasnda i parasnn tm kesme svsnn iine daldrlarak problem zmlenir. 18. TESTERE LE KESME Testere ile kesme, bir i parasn kollu testere, erit (bant) testere ya da dayire testere ile kesme ilemidir. Genellikle her retici tel, ubuk, boru, ekstrzyonlar, ekilli paralar, saclar, levhalar, dkmler ya da dvme paralar kullanr. Bu malzemelerin genellikle talal ileme, pres ekillendirme ya da montaj gibi ilemler iin belirli bir boya kesilmesi gereklidir. Bazan taslak kesme olarak ta adlandrlan eitli kesme yntemleri olmasna ramen, kollu testere, erit testere ya da dayire testere ile kesme ok yaygn kullanlan yntemlerdir. Sz edilen eitli kesme yntemleri; torna tezgahlarnda tek ulu kesici takmlarla yaplan kesme, disk tipi kesicilerle yaplan talama ile kesme (jet ta ile kesme olarak ta bilinir), frezeleme ile kesme, alevle kesme, makaslama ile kesme (abkant pres ile), presle kesme (pul kesme), entik-darbe ile kesme (drtgen kesitli ubuklarn bir yzne entik ap aksi yzne vurarak krp kesme) gibi eitli kesme ilemleridir. Yukarda saylan eitli kesme yntemleri varsa da yeteri derecede hassas, kolay, hzl ve ok ucuz olmas dolaysyla testere ile kesme en ok kullanlan bir kesme yntemidir. Kesme Ynteminin Seimi Tm kesme ilemleri iin en iyi olan hibir kesme yntemi yoktur. Herhangi belirlenmi uygulamalar iin kollu testere, erit testere ve dayire testere olarak doru bir yntemi semek zor olabilir. Bu kesme yntemlerinin herbirinin stnlkleri (avantajlar) ve yetersizlikleri (dezavanajlar) bu yntemlerin aklanmas srasnda anlatlacaktr. Bir kesme ynteminin seilmesinde gznne alnmas gerekli etkenler unlardr: Kesilecek gerecin ls ve zellikleri; hassasiyet, yzey kalitesi, retim ve ilemin ekonomiklii. Kesilecek malzemenin boyutu : Kullanlacak tezgahn kapasitesi ve tipini belirleyecei iin kesilecek gerecin boyutu ve geometrisi nemli etkenlerdir. Kollu testereler, tanabilir herhangi bir boyuttaki i paralarnn istenilen boyda kesilmeleri iin uygundur. Byk kesitli malzemeler yatay erit testerelerde ok ekonomik olarak kesilebilir. Byk yatay erit testereler, 1575 mm apa kadar yuvarlak ve 1575 x 1829 mm ll dikdrtgen kesitli paralan kesebilecek yetenektedir. Dayiresel testereler de byk kapasitelidir. Bilinen en byk dayiresel testere tezgahnn testere ap 2743 mm olup kesme kalnl kapasitesi 1041 mm dir. Kesilecek gere zellikleri: Kesilecek gerecin fiziksel zelliklerinin, takmlama, kullanlan ilerleme ve kesme hz ve gerekli testere tezgahnn kapasitesine byk bir etkisi vardr. Fakat tezgahn tipine olan etkisi genellikle ok azdr. Kollu testereler demir d metallerin yksek verimli kesmesinde ou kez dier iki yntem kadar uygun deildir. Hassasiyet, yzey kalitesi ve retim gerekleri: Bir kesme ynteminin ve testere tezgahnn seiminde hassasi14-448
mm^mtf
TALA KALDIRARAK LEME yet, yzey kalitesi ve retim gereklerinin de nemli etkisi vardr. zellikle demir d metallerin dayiesel testerelerle kesilmesinde genellikle dar boyutsal toleranslar ve ok iyi yzey kaliteleri elde edilir. Yksek retim kapasiteleri, genellikle ok rijit ve ounlukla otomasyon donatm ile donatlm pahal tezgahlar gerektirir. Kesilecek malzemelerin boyutlar ve kesitler ok deiiyorsa ve retim kafileleri kkse, kollu ve erit testereler dk tezgah maliyeti, ok kullanllk ve byk kesme kapasiteleri gibi ok byk stnlkler sunarlar. Kesmenin ekonomiklii: Bir testere ile kesme ynteminin seiminde belki de en nemli etken ekonomik kesme olmasdr. Her ne kadar kesme hzna ek olarak toplam maliyeti etkileyen birok etken olsa da bir ok halde beher kesme bana maliyet, kesme hzn arttrmakla azaltlabilir. Toplam kesme maliyetini etkileyen dier etkenler balk olarak; tezgah maliyeti, takmlama maliyeti ve malzeme kullanmdr. Yukarda saylan kesme yntemi seimini etkileyen faktrler bir zet halinde izelge. 105 te verilmitir. izelge.105- Kollu, erit ve Dayiresel Testere Tezgahlarnn* Maliyet ve Verimlerinin Karlatrlmas Karakteristik Tezgah maliyeti G gereksinimi Verimlilik Kullanllk Takm maliyeti Takm mr Hassasiyet ve yzey kalitesi Kapasite Kerf kayplar** Enuygun Orta K D K En kt
K
D
D
D K K D
D K D
D K
K
K D
* K : Kollu testere, : erit testere, D : Dayire testere ** Kerf kayb: Testerenin kalnlndan kaynaklanan malzeme kaybdr.
Kollu Testere ile Kesme Kollu testere ile kesmenin karakteristik zellii, el testerelerinde olduu gibi, nisbeten ksa ve doru olan testere lamasnn i paras zerinde ileri ve geri hareket ederek kesme ilemini yapmasdr. Lamann ileri-geri hareketi nedeniyle kesmenin srekli olmamas (tek ynde kesme) ile dier iki yntemden farkldr. Avantajlar : Kollu testere ile kesmenin en byk avantaj tezgah yatrm maliyetlerinin dk olmasdr. Dier avantajlar ise; kollu testere tezgahnn kolayca ileme hazrlanmas ve altrlmalarnn basit olmasdr. Niteliksiz ya da yar nitelikli bir operatrle bir ya da daha ok sayda tezgah altrmak mmkndr. Kesici takm maliyeti dk ve nisbeten ince lamalar kullanlmakta olup bunlar yeniden bilenip kullanlmayacak kadar ucuzdur. Kollu testerelerin bir dier nemli avantaj ok kullanl (versatil) oluudur. Snrlamalar : Kollu testerelerin en byk dezavantajlar, erit ve dayire testerelere gre yava olulardr. Dier dezavantajlar ise; verimlerinin dk oluu ve ilemin kaba oluudur. Kollu testere tezgahlar : Bir ok tip kollu testere tezgah olmasna ramen yatay kollu testere tezgahlan en tannmlardr. ekil.223 de stunlu ya da kzakl tr bir kollu testere tezgah grlmektedir. Testere lamalar: Kollu testere lamalar, farkl di geometrilerindeki deiik ller ve admlarda (hatvelerde) birok farkl gerelerden yaplmaktadr. Testere lamalarnda genellikle tr gere kullanlmaktadr. Her trde de dilerin ular en az 62 HRc sertlie sahiptir. HSS gereten yaplm lamalarn di blgeleri sertletirilmi olup, birok farkl gerecin kesilmesinde ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Kompozi ya da ift metal lamalar, HSS kesme kenar alaml elik bir gvdeye kaynak edilerek yaplr. Kullanm yaygnlamakta olan bu tasarm, gvde (ya da altlk) gerecinin en yksek esneklik ve yorulma direncinde seilmesine olanak verir. Bu lamalar yksek kesme hzlan ve ilerleme basnlannda daha gvenlidir. Dier gerelerden yaplan lamalarda olduu gibi, bu lamalarda da kesme kenarlarnn (dilerin) sertlii en az 62 HRc olup gvdelerinin sertlii ise en ok 52 HRc dir. Lama boyuttan ncelikle i parasna ve dayanm isteklerine baldr. Lama boyu mmkn olduunca ksa olmaldr. Lama boylan genellikle 300-1340 mm boy aralnda olur. Lama genilikleri ise hafif iler iin 16 mm den ar iler iin 117 mm ye kadar deien aralkta olurlar. 14-449
ekil.223- Otomatik ya da el kontroll stunlu tr yatay kollu testere tezgah Testere lamalannn adm (komu iki diin edeer noktalar arasndaki uzaklktr) ncelikle kesilecek gerecin sertliine ve parann kesit alanna baldr. Adm ve di boluu byk testereler genellikle yumuak ve dolu gereler iin kullanlr. Genel durumlarda; adm 4 mm olan testereler yaygn olarak ap 25-125 mm; adm 6 mm olan testereler ap 125-200 mm; adm 8 mm olan testereler ise ap 200 mm den byk i paralan iin kullanlrlar. Lama testereler genellikle 1.4-10 mm adm aralnda olup 1.8, 2.5, 4, 6 mm admlar enok kullanlanlardr. Genel kural olarak kesilecek gerecin sertlii arttka testere adm klr. Lama testere dilerinde en yaygn kullanlan geometri ekil.224 de grlen iki trde olup bunlar; standart ya da dz di (a) ve kesme yzeyi eim al di (b) dir. Standart di formunda 0 eim as ve 56 srt as olup ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Dier di formu ise byk adml testerelerde kullanlmakta olup pozitif eim as genellikle 10, kesme kenar zrh as (ayn zamanda boluk as) 15 dir. Lama testerelerde, kesme boluu vermek ve yapmay nlemek iin ekil.225 de tr grlen di aprazlama gruplar yaplr. Ters aprazlama yaplm iki diin en d noktalar arasndaki uzaklk kesme geniliini belirler.Di gruplarnn tipi unlardr :
DZ dr?
'i.
'cnetj
dZ-
ekil.224- Lama testere di formlar 14-450
apraz
Kombine
Oa:qal/
ekil.225- Lama testerelerde di aprazlama gruplamas 1. Dz apraz di ekil.225 (a) da grlen di grubunda diler srayla tm sra boyunca bir saa bir sola aprazlanmtr. 2. Raker aprazl di grubu ekil.225 (b) de grlen ve diten oluan bir grupta ilk iki di apraz, nc di dzdr. 3. Dalgal aprazl di grubu ekil.225 (c) de grlen grupta ard arda iki di saa bir di dz ve ardndaki iki di sola aprazlantntr. Bu di gruplamas adm 0.80-1.0 mm olan lama testerelerde ve ok sk olmayan uygulamalarda kullanlr. Kollu Testerelerde Balama Kollu testere ile kesme ileminde, testere tezgahnn kendi paras olan ve mekanik ya da hidrolik olarak skma yapan mengene vardr. Para, bir tanesi sabit olan mengene eneleri arasna dzgnce yerletirildikten sonra dier enenin kapatlmas ile sklr. Seri retim kesmelerinde iki ya da daha ok sayda para yerletirme, dzgn ve dengeli olarak ve/ya da stste konularak sklr. ekil.226 da rnek olarak be yerletirme yntemi grlmektedir.
xxxx xxxx
ekil.226- Bir kollu testere tezgahnda ok sayda parann eitli yntemlerle sklmas 14-451

Kollu Testere ile Kesmede alma Paramereleri Dakikada strok olarak kesme hzlan, farkl strok boylar ve/ya da hareket yntemleri dolaysyla tm kollu testere tezgahlarnda m/dak. olarak kesme hzlar ile doru orantl deildir. Kollu testerelerde kesme hzlan dakikadaki strok says ile belirtilmekte olup genellikle 25-165 strok/dakika aralnda deiir. Karbonlu ve otomat eliklerinde maksimum hzlar kullanlr. Sert, sl ilemli ya da kaba gerelerin kesilmesinde dk hzlann kullanlmas, testere mrn uzatt iin daha ekonomik ve verimli olmaktadr. eitli gerelerin kollu testere ile kesilmesinde uygulanan kesme ve ilerleme hzlan izelge. 106 da verilmitir. Bir i parasnn bir kesinden kesmeye balanmasndan saknmamaldr; nemli olan kesmeye hafif bir basnla balanmasdr. Daha sonra, lama en byk kesme boyuna ulat zaman daha fazla basn uygulanabilir, ince kesitlerde ve borularda, kk adml testerelerle dk ilerleme ve yksek hzlarla kesme yaplmaldr. Dkme demir hari, kollu testere ile kesme ileminde kesme svs kullanlmas nerilir. nerilen kesme svlan : 1. Hayvansal yalar, antikaynak karakteristikleri iin kkrt ve film dayankll iin klor katklar kullanlm mineral esasl kesme yalan. 2. Hayvansal yalar ve kkrt katkl zlebilir yalann 1 e 5 su karm. Bu yalarn 1 e 15 sulu zayf kanmlar bazan yumuak gerelerin kesilmesinde kullanlabilmektedir. En yksek testere mr iin kesme svlarnn doru uygulanmas gereklidir. Svnn testere-i paras ara yzne aktlmas genellikle en iyisidir. Testerelerin yalanmas talalarn kesme azna yapmasn nler. erit Testere ile Kesme erit testere ile kesme, lkemizde zellikle son zamanlarda ok yaygn olarak kullanlan bir kesme yntemi olup, ok bilinen erit aa testere ile kesme (hzar makinas ile kesme) ile ayn prensiple almaktadr. Bu yntemde uygulama yledir, tki ucu biribirine dileri uygun olacak ekilde kaynak (sert lehim-pirin lehimi) ile birletirilmi kenannda diler dizili erit, biri evirici dieri avara iki kasnak zerine taklr. Bir takm klavuzlayc d k l i i kl d d l hk ridi k i l k id bk k hareket ederken kesme ilemini yapar. stnlkleri: erit testere ile kesmenin en nemi stnl kullanlldr. Yntem, kesici dileri olan testere eridini kullanma ile snrl deildir. erit ile ilemenin bilinen en az dokuz yntemi vardr. Bu yntemler unlardr: izelge.106- Kollu Testereler iin nerilen Kesme ve lerleme Hzlan 152x152 mm kapasiteli testere tezgahlan Ar-i hidrolik testere tezgahlan 457x457 mm ka610x610 mm kapasite, 117 mn strok pasite, 203 mm strok
il* " .fi '
"
fisi
.1
Kesilen Gere Karbonlu elikler Otomat elikleri Nikel alaml elikler Ni-Cr alam elikler Cr-Mo alam elikler Ni-Mo alam elikler Ni-Cr-Mo alam elikler Krom alam elikler Cr-V-Si alam elikler Takm elikleri (yumuak) Paslanmaz elikler Gri dkme demirler Borular, ince kesitler Alminyum ve alamlar Pirinler ve bronzlar Bakr Monel K Monel R Inconel X Hastellay A ve B 14-452
lerleme hz, mm/strok Takoz kalnl Strok/ 100 mm 100 mm Strok/ dak. ye kadar nin st dak. 160 160 126-128 99 126-160 128 80-128 80-128 80-128 64-100 64-100 128 160 160 128 160 64 80 64 64 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.08 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 165 150-165 115-135 100 80-125 85-95 70-95 70-95 70-95 50-95 50-90 130 165 165 120-145 160 90 45 40
lerleme mm/strok 0.30 0.36 0.30 0.30 0.30 0.25 0.25-0.30 0.25-0.30 0.25-0.30 0.25 0.25 0.25 0.36-0.61 0.36 0.30 0.20 0.20 0.20 0.20 0.20
Strok/ dak. 80 80 65-75 60 50-75 45-50 40-50 40-50 40-50 30-70 30-45 60 80 80 65-70 80
lerleme mm/strok 0.41 0.41 0.41 0.41 0.41 0.36 0.36-0.41 0.36-0.41 0.36-0.41 0.36 0.36 0.36 0.63-0.76 0.41 0.36 0.30 0.30 0.30 .030 0.30
W
k-
80
50 40 30 25
i i t
71
f
'fi
I L
un
TALA KALDIRARAK LEME 1. ncelikle kesme, kontur kesme ve yark ama iin kullanlan klasik erit testere ile kesme (Conventional sawing). 2. Sertletirilmi demir metalleri, demir d metalleri ve metal d gereleri ok yksek hzlarda kesmede kullanlan srtnme ile kesme (Friction sawing). 3. Cam, karbr, yar iletken ve grafitik gereler, seramikler ve kuvarz kesmede kullanlan elmas eritle (bantla) ilem (Diamond band machining). 4. Genellikle, alminyum, bakr, paslanmaz elik ve titanyum petek gereler ve krlgan, hcreli yaplarn elektrobant (elektrik dearj) ilenmesinde kullanlr. (Electroband-electrical discharge machining) 5. zellikle i yzeylerden, eitli gerelerden az miktarda malzeme kaldrmak iin bant eeleme (Band fling) 6. nceden kesilmi ve/ya da eelenmi yzeylerin apan almak ve dzeltmek iin bant parlatma (Band polishing). 7. Dili tip eritle kesildii zaman yrtlma, liflenme ve benzeri kt yzey elde edilen, yumuak ve lifli gereleri kesmede kullanlan dantelli, dalgal ya da bak kesme kenarl erit kesme (Scallop-edge, wavy-edge and knife-edge bandsawing). 8. ince metal, plastik ve aa gerelerde kark ekillerin tm ynl (360) kesilmesi iin spiral kenarl erit kesme (Spiral edge band savving). 9. lenmesi zor gerelerin tm ynl kesilmesi ncelikle CNC tezgahlarda ve kalplarn, kamlann ve dier karmak ekilli paralarn kesilmesi iin kullanlan andrc tel erit kesme (Abrasive wire band saw). te yandan erit testere ile kesmenin bir avantaj da kesme kalnlnn dier iki ynteme gre daha az oluudur. Bu da enerji gereksinimi azaltr ve tala miktarnn azalmasn salar. Snrlamalar : erit testere ile kesmede bir ka snrlama vardr, zet olarak bunlar, testere klavuzlar arasndaki aralk arttka kullanlan eritin rijiditesinin azalmas ve geni paralarn kesilmesinde di konsrksiyonunun snrlayc etkisi gibi etkilerdir. erit Testere Tezgahlan erit testere tezgahlar, hafiften ar ie kadar kesme ilemleri iin dik ve yatay ekilli olurlar. Dik tezgahlarn kendi iinde bir ok tipleri vardr. ekil.227 ve 228 de ikisi grlen bu tezgahlarn tipleri unlardr : Sabit tablal, haval tablal, hidrolik tablal, srtnme kesmeli, elmas bantl, CNC, levha kesme ve hareketli ektrzyon profili kesme tezgahlandr.
ekil.227- Sabit tablal dik testere tezgah 14-453
>JV '
Ch gornf
ekil.228- Ar-i levha kesme dik testere tezgah
f1
ekil.229- Makas tip konstriiksiyonlu yatay erit testere tezgah Yatay, erit testere tezgahlan en fazla tannan ve kullanlan tiptir. ekil.229 ve 230 da bu tipe ait iki rnek grlmektedir. Testere eritleri Herhangi bir uygulama iin uygun erit tipinin seimi ok nemlidir. erit seiminde gz nnde bulundurulmas gereken noktalar unlardr: 1. Diin eklinin ve erit bileiminin belirlenmesi iin gerekli olan, kesilecek gerecin tipi ve sertlii 2. Diin admnn belirlenmesi iin gerekli olan, kesilecek gerecin kesitinin boyutu ve deimeleri. 3. Gerekli kesme tipi-doru, kontur ya da her ikisi. Kk radyuslu konturlar kesmek iin erit geniliinin az olmas gerekir. 4. Kullanlacak tezgahn tipi ve durumu. 5. retim gerekleri. 6. Kesme svsnn kullanlp kullanlmayaca. 7. Genel gider maliyetleri. Klasik erit testere ile kesme ilemlerinde farkl sertlik ve di geometrisinde erit testere kullanlmaktadr. erit testerelerin genel kabul grm terminolojisi ekil.231 de verilmektedir.
14-454
rTrruiM
ekil.230- Kutu ya da silindirik stunlu yatay erit testere tezgah
T&sArre arka kenar p O/f /.er/, 'O'ven G>\sdc O orka ooflukc.s' Dj? bafilk. drrprpn
Di geometrisi : Genellikle; standart, aralkl ve kanca di olarak snflandrlan ve ekil.232 de grlen ana tr di vardr. Standart di formunun eim as sfr olup kullanll en fazla olan di formudur. Yaygn olarak temiz kesme yzeyi gerektiinde, ince paralar kesmede ve kk radyus gerektiinde kullanlr. Aralkl di formunda biim standart ile ayn olup fark, diler arasndaki aralktr. Bu di formu demir d metallerin, plastiklerin ve aa gerelerin hzl kesilmesinde kullanlr. Kanca di formu aralkl di formuna benzer ekilde di boluu byk ve 10 ye kadar pozitif eim aldr. Bu a ile i paras testereyi kendine doru ektiinden bu di formuna sahip erit testere ile yaplan kesmelerde ilerletme basnc az olur. erit gereleri : eritler eitli gerelerden yaplmaktadr. erit mr ve retim yeteneine gre en dkten en yksek kaliteye gre dzenlenmi gereler unlardr : /. Sert kesme kenarl ve esnek srtl karbon elii eritler : Bu eritler demir ve demir d metaller, aa ve plastik gibi gereleri olduka dk hzlarda kesmek iin elle ilerletmeli dik kontur testerelerde kullanlr. 2. Sert kesme kenarl ve srtl karbon elii eritler : Bu eritlerin dayanm, 1. sradaki eridin iki katdr. Yksek kesme hz ve uzun mrlerinden dolay takmhanelerde ve onarm ilerinde ve dk kapasiteli retimlerde kullanlr. 3. Sert kesme azl ve esnek srtl orta alaml elik eritler : Bu eritler ok iyi darbe direncine sahiptir. Bunlar bazen yapsal kesitler (profiller), borular ve stste istiflenmi i paralarn yatay testere tezgahlarnda kesmede kullanlr. Bimetalik eritlerin gelitirilmesi ile baz erit reticileri bunu retmekten vazgemilerdir. 4. Sert kesme azl ve esnek srtl HSS eritler : Bu eritler yatay erit testerelerin gelitirilmesi srasnda kullanlm ancak bimetalik eritlerin ortaya kmasyla retimi durdurulmu eritlerdir.
14-455
boluk acs'
I*
\'{\Smm)
\TsrMNr\rsTNrM\rNfNr
ekil.232- erit testere ile kesmede yaygn olarak kullanlan di formlar ve di gruplar 5. Sertletirilmi HSS kesme kenarl ve alam eliinden esnek srtl bunetalik eritler : Bu eritler daha nce kullanlan tek metal HSS eritlerin tm zelliklerinin zerinde zelliklere sahip olup ortaya k ile dier eritlerin retimi azalm ya da durmutur. nk bu eritlerin biraz yksek olan maliyetleri, yksek retim yetenei ve dk birim para kesme maliyeti ile dengelenmitir. Baz erit reticileri farkl uygulama yerleri iin be-alt tip bimetalik eritler retmilerdir. 6. Karbr ulu alaml elik eritler : Bu eritler yksek kesme yetenei kadar yksek sl diren, anma ve yorulmaya dayankllk zelliklerine sahiptir. Yukarda anlatlan eritlerin herhangi birinin kesemedii gereleri kesmede kullanlr. Pahal ve bozulmas kolay olduklarndan, ucun karbr gereci ve balanmas konusundaki gelitirme almalar devam etmektedir. erit genilikleri : erit genilii, diin ucundan eritin arka kenarna olan uzaklktr. eridin geniliini arttrmakla, ubuk dayanm ve kesme hassasiyeti artar. Kontur kesmede, en kk kesme yar ap erit geniliini snrlar. ekil.233 de erit geniliine bal olarak kesilebilecek en kk yarap (radyus) verilmektedir. erit kalnlklar : erit kalnl arttka ubuk dayanm artar. erit genilii tezgah ya da kesilecek kontur yanap nedeniyle snrlanrsa eridin ubuk dayanmn arttrmak iin kalnl arttrlr. erit di adm (hatvesi) : Anglo-Amerikan sistemlerde bir inteki di says, Avrupa ve lkemizde iki diin ayn noktalan arasndaki aralk olarak tanmlanan di adm, ncelikle kesilecek gerecin kalnlna baldr. nce gereler iin adm kk (inteki di says fazla) yani ince dili, kaln gereler iin adm byk yani kaba dili testere eritleri kullanlr. Farkl kahnlklardaki gereler iin gerekli admlar izelge. 107 de verilmitir.
14-456
mm
2
i 1/2 ' /1
50 40 30 25 20 15 13 10
28 91
710
^2S
'2 -.,,
07/13;/J
30o :35
40
~~~
--
-~~^
\ ^
3/:
il-
?5
- - \ ^
'
i ~
!//.,
3 5
~ ^ ^
I/J
6 5 3 2 2
V t
li
3/3?
/i
SQ.
7's
ekil.233- Farkl genilikteki eritlerle kesilebilecek yaklak kontur yaraplar izelge.107- Farkl Kalnlktaki Gereler iin nerilen Admlar Gere kalnl Adm aral
mm
di/in 10-14 6-8 4-6 2-3 1 1/2-3
mm 1.8-2.5 3.0-4.0 4.0-6.0 8.0-12.0 12.0-17.0
25 ten az 25-76 76-152 152-305 305 ten fazla
Di aprazlama gruplar : ekil.232 de grlen tip di aprazlama grubu unlardr : 1. Roker aprazlama : ubuk, kalp bloku ve baz dvmeler gibi kesiti sabit i paralarn kesmede kullanlr. 2. Dalgal aprazlama : Boru ve profil gibi deiken kesitli i paralan iin nerilmez. 3. Dz apraz di : Otomat gerelerin kesilmesinde nerilen aprazlama biimidir. alma Parametreleri Kesme ve ilerleme hzlar: Klasik erit testere ile kesme ileminde genel kural udur; kesilecek gere sertletike erit hz azaltlr, yumuadka arttrlr. Baz alminyum alamlar 2134 m/dak erit hz ile kesilir. te yandan kesilecek gere kalnl da kullanlacak erit hzn etkiler. Genellikle ince kesitler, kaln kesitlere gre daha yksek hzla kesilir. Genel nerileri burada uzun bir liste halinde vermek mmkn olsa da tezgah reticisi firmalar bunlar testere zerine plaket halinde yazdklar iin verilmeyecektir. 14-457

G gereksinimi: Genel bir yanl kanya gre sert gereleri keserken, yumuak gerece gre, daha fazla g gerekir. Bu doru deildir. Sert gereleri keserken gerekli ilerletme kuvveti (basnc/basks) yksek olurken, tala kaldrma hz der. Bu nedenle g gereksinimi kesilecek gerecin sertliinden ok tala kaldrma hz ile ilgilidir. Kesme svlar : Paslanmaz elikler ve baz dier sert alaml elikler en iyi kkrt esasl kesme yalan ile kesilir. 45-90 m/dak hzda kesilen ilenmesi zor gerelerin kesilmesinde suda zlebilir yala hazrlanm (1 ksm ya + (10-15) ksm su) kesme svs kullanlr, ilenmesi kolay-hafif zor aras olan ve 61 m/dak nn st erit hz ile kesilen gerelerin kesilmesinde ar-i sentetik kesme yalan ile hazrlanm (1 ksm ya + 50-10 ksm su) kesme svlar basan ile kullanlmaktadr. Dayire Testere ile Kesme Dayiresel testere ile kesme; demir ve demir d metaller, plastikler ve dier gereleri istenilen boylarda kesme iin evresinde dileri olan dayire eklindeki testerenin dnerek srekli kesmesi ilemidir. Bu ilem srasnda dayire testere ya yatay ya dey ya da al olarak ilerleme yapar. Bu kesme ileminde hareket, zellikle kanal frezeleme olmak zere, frezeleme ilemindekinin ayndr. Her bir di, kvrlarak kesme alanndan uzaklatrmak iin di boluunu doldurmak zere tala kaldrr ve bylece srekli kesme salanr. Byk dayiresel testere tezgahlan yllardr ktk, dvme, ekstrzyon, ubuk borular ve benzeri gereleri kesmek iin kullanlmtr. Bu ilem pratikte her trl gereci kesmede kullanlabilir. stnlkleri : Dayiresel kesmenin en byk faydalar, yksek retim yetenei ve yksek hassasiyettir. Birok ktk besleme sistemi iin boy tolerans 0.10 mm dir. Dier avantajlar ise yle sralanabilir : apaksz yzey elde edebilme, takm maliyetinin dk olmas, iletme maliyetinin (tezgahn altrlmas) dk olmas ve testerenin dk dnme hzndan dolay gvenli oluudur. Snrlamalar : Dayiresel testerelerin kullanlmasnda elle tutulur bir snrlama yoktur. Fakat, karlatrabilir bir kapasite iin, kollu ya da erit testereye gre daha ar ve gl bir tezgah gerektiinden ilk yatrm maliyeti yksektir. Testere kalnlnn dier yntemlere gre fazla olmas, malzeme kaybnn da biraz fazla olmasna neden olmaktadr. Dayiresel Testere Tezgahlan Dayire testere tezgahlarnn drt temel tipi vardr. Bunlar: 1. Mafsal-kollu dayire testere tezgahlar : Bunlar da ekil.234 de grlen tablal tip mafsal-kollu dayire testere ve ekil.235 de grlen dik mafsal kollu dayire testere tezgah olarak ikiye ayrlrlar.
i'l
ekil.234- Tablal tip mafsal kollu dayire testere tezgah 14-458 ekil.235- Mafsal kollu dik dayire testere tezgah )j ji,(
l"
ekil.237- Testeresi yana doru kesme yapan yatay hareketli dayire testere tezgah
ekil.236- Testeresi aa doru dorusal hareket eden dik kolonlu dayire testere tezgah 2. Dik kolonlu dayire testere tezgahlar (ekil.236). 3. Yatay hareketli dayire testere tezgahlar (ekil.237). ' 4. Levha kesme dayiresel testere tezgahlar (ekil.238).
11
ekil.238- Levha dayire testere tezgah Testere Baklar Tek para, paral (segmental) ve karbr ulu olmak zere tip dayire testere ba vardr. Tek para dayire testereler : Gvde ve dileri, 1.3343 (AISI M2) ve 1.3348 (AISI M7) gibi HSS tek para disk gereten yaplan, aplar 200-400 mm olan testerelerdir. Sertlikleri 65 HRc olup gvde ksm, kesmede boluk salamak iin, iki tarafl olarak ie doru ibkey talanmtr. Paral (segmental) dayire testereler : zerinde diler olan para durumundaki testerelerin disk eklindeki gvde evresine dizilmesi ile oluan testerelerdir. aplan 300-3000 mm arasndadr. Gvde, rijid kalrken ayn zamanda ok emici zelliklere sahip olacak ekilde yksek dayanml, dk alaml elik gereten yaplr. Paralar (segmentler), 65 HRc sertlie sahip HSS gereten, yan boluk vermek iin konik talanm olarak yaplmlardr. ekil.239 da paral dayire testerenin paralar (segmentleri) grlmektedir. Karbr ulu dayire testereler : Karbr ulu dayire testereler; aplan 305-1830 mm olan, gvde ksm yksek dayanml dk alaml elikten ve evresindeki dilerinin kesici az ksm sert lehimle balanm karbr ulardan olumu testerelerdir! Karbr ular kk plaketikler eklinde olup, demir gerelerin kesilmesinde ISO P40, demird gerelerin kesilmesinde ise ISO K20 ya da K30 karbr gereler kullanlmaktadr. Tek para dayire testereler hem demir hem de demir d gerelerin kesilmesinde kullanlabilmektedir. nce testereler genellikle demir d gerelerin kesilmesinde kullanlr. Bu testereler, kullanm pratik olarak uygun olmayacak apa kadar tekrar tekrar bilenererek kullanlr. 14-459
p:
TALA KALDIRARAK LEME Paral dayire testereler (ekil.239), ok emici zelliklerinin fazla olmas nedeniyle tek para dayire testerelere gre daha yaygn olarak kullanlr. Segment zerindeki diler belirli isteklere gre tasarmlandrlabilir. Ayrca herhangi bir segment kreldii (and) ya da krld zaman kartlabilir, bilenebilir ve defalarca deitirilebilir. Bylece testere maliyetleri de azaltlm olur. Paral dayire testereler tek para olanlara gre daha kaln olup elde edilen yzey kalitesi de o kadar iyi deildir. Karbr ulu dayire testereler yllardr alminyum, pirin ve baz plastiklerin kesilmesinde kullanlm ir. ok yakn zamandan beri zellikle yksek retim isteklerini karlamak ve byk dvme ktkleri kesmek iin, elik gerelerin kesilmesinde artan biimde kullanlmaktadr.
t'.
ekil.239- Paral dayire testere segmenti, karlabilir, yeniden bilenebilir ve defalarca deitirilebilir Dayire Testerelerde Di Geometrisi Dayire testerelerin di geometrisinde en yaygn tip l-tala di geometrisidir. ekil.240 da grlen bu di geometrik tasarm, freze tipi kesicilerdeki gibi herbir di iftinin tala kaldrmasn salar. lk di, ortada kesici azn 1/3 kadar dz kalm ve yanlar herbiri 1/3 kadar 45 al olarak kalan talalar alr. Bu tip di geometrisi, talalar krarak her bir di ifti arasndaki tala ykn ayrr ve hzl tala kaldrma olana verir. l tala di geometrisi, genellikle ince kesitlerin, ince et kalnlkl borularn, demir d gerelerin ya da baz plastiklerin kesme ileminde kullanlmaz. Bunun yerine sra ile pah krlm di geometrisi kullanlr. Bu tasarmla, tm diler ayn ykseklikte olacak ekilde di geniliinin yars kadar diler sra ile kenarlarndan 45 al olarak pah krlr. Bu dilerin adm l tala di geometrisinden az olan dilere uygulanr. Sra ile pah krlm dilerin bir avantaj, di yksekliklerinin ayn olmasndan dolay bilenmelerinin kolay oluudur.
-** 9 4
.45
C= Bos/ok a/s' SJ R = tfeytl a/s' 1-8 Hafê Cadm) T=

a- 0.05 T d= 0.5 T
= 0.4 T h = 0.02 T b = Testere geni?. | 3b = Os yat~> pah

I
ekil.240- HSS dayire testerelerde ok kullanlan l tala di geometrisi 14-460
TALA KALDIRARAK LEME Pirin ve alminyum kesmede kullanlan bir dier geometri, dz di tasarmdr. Bu tasarmda dilerin pah krlmaz ve hepsi ayn yksekliktedir. zel uygulamalar iin dier geometriler de uygulanr. rnein, dilik bir grupta her bir diin ayr geometrilerde yapld karbr ulu testereler vardr. Di boluklar talan kvrlmasna olanak verir, tasarmlan ise di admnn bir fonksiyonudur, yani adm bydke di boluu byr. Eim asnn byk olmas kesme kuvvetlerini azaltr, fakat ayn zamanda diin dayanmn da azaltr. Boluk asnn artmas tala boluunu arttrr, fakat art ok fazla olursa di dayanm yine azalr. Bu nedenle sert gereleri kesme ileminde eim ve boluk alar kk olmaldr. 18 lik pozitif eim as ile 8 lik boluk alan pek ok gerecin kesilmesinde genel olarak kullanlan alardr. Levhalarn hassas kesilmesinde kullanlan karbr ulu testerelerdeki geometri ekil.241 de grlmektedir.
ekil.241- Levha kesilmesinde kullanlan hassas bilenmi karbr ulu di geometrisi Dayire testerelerde adm : Bir dayire testere iin seilecek di adm kesilecek gerecin genilii ve sertliine baldr. Demir d gereler ve yumuak eliklerin kesilmesinde, mmkn olduunca en ksa zamanda en fazla tala kaldrmak hedef olmaldr. Bunun iin byk apaklar tayacak boluu salamak iin byk adma gerek vardr. Genel kural udur; ayn anda, kesilecek gerele temas halinde 3-5 di olmaldr. rnein, 25 mm adml bir testere, 125 mm apl yuvarlak yumuak elik ubuu kesmek iin uygundur. Paslanmaz elikleri, dekoratif alamlar ve profilleri kesmek iin ince (kk) adml testereler kullanlr. nk zellikle ostenitik tipler olmak zere ou paslanmaz elikler, ilenmesi zor olan bir blm alamlar ilenirken ince tala kaldrmak iin (0.10-0.20 mm) ilerleme hz dk seilir. deal di adm Grup 1 2 3 Gere/profil tipi
derece derece
Alminyum ve bakr Yumuak elik Yksek karbonlu alamlar ve takm elikleri Ostenitik paslanmaz tip elikler Gri ve yumuak bronz ve pirinler demirler,
25 18 14 12 14 20 18
12 8 6 6 8 8 8
4 5
Profiller, U kiriiler ve dier ekiller, ar borular Hafif borular ve levha kesitler
ekil.242- HSS dayire testereler iin geometrik parametreler. izelgeden, kesilecek gere ya da profil iin eim as R ve boluk as C yi se. Gere ya da profil grup numarasn kullanarak grafikten ideal adm se. 14-461

Borularn ve profillerin kesilmesinde testere di adm optimize edilemez. Bu nedenle, en pratik yntem olarak bu tip i paralarnn en ksa kesme kenarlarna (rn. boru et kalnl) ayn anda iki di temas edecek ekilde adm seilmesidir. Byk kafilelerin kesilmesinde kullanlacak adm ekil.242 deki grafikte verilmitir. Standartlarda di geometrisi : Dayire testerelerin di formlar Alman DN Standartlarnda ve Trk Standartlarnda belirlenmitir. Bunlar DN 1840 ve buna karlk gelen TS 153/9 dur. Bu standartlar, okuyucu tarafndan bulunabilmeleri kolay olduu iin buraya alnmamlardr. Standart llerindeki dayire testereler iin aadaki standartlar kullanlabilir: 1) TS 153/6, DN 1837 : ince dili HSS dayire testereler, 2) TS 153/7, DN 1838 : Kaba dili HSS dayire testereler. alma Parametreleri Herhangi bir dolu gerecin dayire testere ile kesilmesinde uygulanacak ilerleme hznn hesaplanmas mmkndr. Bununla birlikte, testerenin gere tipi (HSS ya da karbr u), ap, adm ve di boluu kapasitesi ve di geometrisi; kesilecek gerecin ilenebilirlii; i parasnn boyutu; kesme hz ve kullanlacak testere tezgahnn gc ve rijitlii gibi birbiri ile baml bir ok deiken vardr. paras gerecinin boyutu hem ilerleme hzn hem de kesme hzn etkiler. Byk ktk boylar dk ilerleme hz gerektirir. Ancak, malzeme kaldrma hz artar. Kesme hz : Kesilecek gerecin ekme dayanm ile kesme hz arasnda ters bir iliki vardr. Dk dayanml gereler yksek kesme hz ile, yksek dayanml gereler ise dk kesme hz ile kesilirler. Ayrca, artan ilerleme hzlar yksek kesme hzlar ile, azalan ilerleme hzlar dk kesme hzlar ile kullanlr. eitli gerelerin kesilmesinde nerilen kesme ve ilerleme hzlar izelge. 108 de verilmitir. izelge.108- HSS.Dayire Testerelerle eitli Gerelerin Kesilmesinde nerilen Kesme ve lerleme Hzlar Kesilecek gere dayanm Yumuak elikler Dk alaml, yksek karbonlu elikler Orta-yksek alaml elikler Paslanmaz elikler: 201-205, 301-303, 416-430, Gere ekme dayanm, MPa 345-655 586-1034 793-1310 Kesme hz, m/dak 18-30 14-18 9-15 Derleme hz, mm/dak Malzeme kaldrma hz, enr/dak. 160-260 130-225 100-190
M'
100-200 75-180 75-150 50-100 40-90 25-75 250 180 130 25-75
501-502
552-758
621-827 1034-1172
9-12
6-9 4.5-7.5 26 13.5 $ 4.5-9
65-100 40-75 13-40 260 195 160 20-75
302-304,316-321,347-410, 420-440 ve 430-446 17-4 PH ve 17-7 PH Dkme Demirler: Yumuak Orta Sertletirilmi Takm elikleri zel Alamlar : Titanyum, Inconel, Nimonic, Waspaloy, Hastelloy, Incoloy Demird Metaller : Alminyum ve alamlar Bakr ve alamlar Bronz
... 758-1241
862-1379 ...
4.5-7.5 2130-45' 365-213 90-180
13-75 1000-2000 500-1500 200-500
6-40 1290-12900 390-3225 320-645
14-462
IMflTIBl

Demir d gerelerin kesilmesinde ya HSS ya da karbr ulu testereler kullanlr. izelge. 108 deki en dk kesme hzlar HSS testereler iin maksimum olup en yksek kesme hzlar da karbr ulu testereler iindir. izelge. 108 de nerilenler modern, rijit, yeterli gte ve pozitif hidrolik ilerletme sistemli dayire testere tezgahlan kullanm esas alnarak hazrlanmtr. Kesme Svlar Dayiresel kesmede kesme svlarnn kullanlmas pirin ve dkme demirler dnda tm metallerde nerilir. Karbr ula kesme yaparken kesme svs genellikle kullanlmaz. Dayiresel kesmede kan tala etkin s kayna olarak etki eder ve genellikle i paras souk olarak kalr. Sonu olarak kesme svsnn diler zerindeki tala aktmas soutma kapasitesinden ok daha nemlidir. zlebilir yalar ve sentetik ya da kimyasal su karmlar ile iyi sonular elde edilmitir. Bir l ya ya da sentetik sv ile alt l su ile hazrlanan nisbeten zengin karmlar genellikle nerilir. Kesme svlarnn dorudan kesme blgesine aktlmas, tala uzaklatrmaya yardm olduu iin genellikle nerilir. Demir d metallerin yksek kesme hzlarnda ve uzun levhalarn kesilmesinde ounlukla sis eklinde soutma uygulanr. 19. TALAMA Talama, kullanlmakta olan tezgah says karlatrma baz olarak alnd zaman, tm farkl metal ileme ilem kategorilerinden en yaygn kullanlan yntemdir. Buna gre talama, tornalama ya da matkapla delme gibi temel ilemleri bile gemektedir. Talama bir andrma ilemidir, bundan dolay da pekok dier metal ileme ileminden farkldr. Yani, talama metal kaldrma ilemini andrc tanelerle yapar. gerelerini, sert doal mineraller gibi andrclarla ekillendirmek, belki de en eski yntemdir-. Tarih ncesi alar dahil eski devirlerde silahlar (ok ular, baltalar vb.) ilkel andrma yntemleri ile yaplmtr. Talama ve Dier Andrma Yntemlerinin stnlkleri Talama, honlama ve lepleme gibi dier andrma yntemlerinin avantajlarn aadaki gibi sralyabiliriz. 1. Sert gerelerin ilenebilmesi, 2. Geni aralkta tala kaldrma hz, 3. Dier metal ileme ilemlerine gre boyut kontrol ok iyi, 4. Kaba ve son ileme (tek ilemde) iin tek ilem, 5. Talama ilemi srasnda ta dalma hzn deitirebilme, 6. Ta deitirmeden dzeltebilirle olana, 7. paras yzey kalitesini kontrol edebilme, 8. Form ileyebilme yetenei, 9. parasnn balanabilmesinin basit oluu. Andrclarn uygulanma biimleri : Andrclar, ounlukla, kontroll tala kaldrma uygulama hedeflerini yapacak ekilde eitli formlarda kullanacak ekilde sktrlarak ta haline getirilir. Belirli boyutlardaki andrc talar genellikle disk eklindeki dolu gvdelere yaptrlr. Bunlara talama ta denir. Yaptrlm andrc talar, daha az sklkta olsa da, talama ta (yuvarlak) ekli dnda, rnein dikdrtgen bloklar gibi ekillerde de kullanlr. Baz durumlarda bu bloklar, bir ee gibi ileri-geri hareket ya da yava dnme hareketi (honlama) yapacak ekilde altrlr. Andrc tanelerin bir dier kullanma ekli, zmpara dediimiz ve kat ya da bez gibi esnek ve ince bir levha zerine andrc tozun yaptrlarak kaplanmas ile oluturulan eklidir. Talamann lkeleri nemli talama ilem deikenleri arasnda kantitatif ilikilerdeki gelime, sonuta yksek retkenlik ve dk maliyetleri salamak iin talama ilemini daha iyi anlama istei ile tevik edilmitir. Getiimiz yllarda, talama olayn ok daha fazla aklayabilmek iin yaplan almalar srasnda bir ok teorik ve empirik ilikiler aklanmtr. Deneyimler gstermitir ki, bu ilikiler, tezgah hareketlerinin her zaman ayn ekilde yaplamamas ve talama hareketini etkileyen paremetrelerin ayn olmamas nedeniyle tm talama ilemlerine niversal olarak uygulanamaz. Bu blmde bir ok iliki verilecektir. Tala kalnl : Bir andrc, i paras gerecine girip iine ilemeye balad zaman kesme derinlii sfrdr. Ta ve i paras dnmeye devam ederken kesme derinlii, ta ve i parasnn temas ettii eri boyunca maksimum olan bir yere doru derece derece artar. Tan genellikle i parasndan hzl dnmesinden dolay maksimum kesme derinlii noktas her zaman tan i parasn terk ettii noktadr. Bu maksimum derinlik tala kalnl olarak bilinir. ekil.243 de grld gibi, silindirik bir talama tezgahnda srayla c ve c' ta ve i par14-463
!i
TALA KALDIRARAK LEME asnn eksenleridir (merkezleridir). Burada ab radyal kesme derinlii, ad ta ve i parasnn temas yay ve ef kesme derinliidir. Resmi daha anlalr hale getirmek iin boyutlar abartlmtr, fakat pratikte ayn artlar uygulanr. Kabul edelim ki ekil.243 deki a da sadece bir andrc tanesi kesme yapmakta ve tan dnmesiyle bu tane bir birim zamanda d ye gelmektedir. Bu birim zamanda i paras zerindeki d noktasda e ye gelecektir. paras genellikle tatan ok yava hareket ettii iin de boyu ad den kk olur. Bylece bu tane birim zamanda ade kadar bir tala kadrr. Talan eklinden aka grlmektedir ki, tane a da kesmeye balad zaman derinlii yoktur, fakat sonuta bir maksimum ef ye kadar artar. Bu e/boyuna kesme derinlii denir.
ekil.243- Silindirik talama tezgahnda tala kalnl ekil.243 gz nnde tutularak genel denklemleri gelitirmek iin yaplacak matematik analizle : Lc = V s T
de = V W T ef= V W T sin (A + B) ( nL c nL c )
yada
T=^ V,
(101) (102) (103) (104)

k in.
denklem (101) deki T denklem (104) te yerine konursa,
D = ^ . s i n ( A + B) nV s Burada;
(105)
Lc = ad = i paras ve ta temas yay (m) Vs = Tan evre hz (m/s) Vw = parasnn evre hz (m/s) T = Birim zaman (s) ef = Tala kalnl (kesme derinlii), maksimum (m) D = Tala kalnl (kesme derinlii) (m) n = Tan evresinde birim boydaki tane says (adet/m) dir. Denklem (105) gstermektedir ki radyal kesme derinlii i paras evre hz ile doru, ta evre hz ile ters orantldr ve sin (A + B) ile doru orantl olarak deimektedir. Radyal kesme derinliini iki kat arttrmakla tala kalnl %40 artar. Aadaki sonular tan kesme srasndaki hareketi ile ilgilidir, dier etkenler sabit kalmaktadr.
14-464
i um
i).

1. paras hzn arttrma tala kalnln arttrr ve tan hareketim yumuatr. 2. paras hzn azaltmak tala kalnln azaltr ve tan hareketini sertletirir. 3. Tan hareketini arttrmak tala kalnln azaltr ve tan hareketini sertletirir. 4. Tan hareketini azaltmak tala kalnln arttrr ve tan hareketini yumuatr. 5. Talama tann apn azaltmak tala kalnln arttrr ve tan hareketini yumuatr. 6. Talama tann apm arttrmak tala derinliini azaltr ve tan hareketini sertletirir. 7. paras apn azaltmak tala derinliini arttrr ve tan hareketini yumuatr. 8. paras apn arttrmak tala derinliini azaltr ve tan hareketini sertletirir. Talama Talar ve Diskleri Talama tann doru seilmesi, etkin ve ekonomik bir talamann planlanmasnda en etkin faktrdr. Uygun ta ya da diskin seimi, herbiri zel karekteristikli binlerce ta ve disk olmas dolaysyla ok zordur. Daha sonra verilecek diyagram ve izelgeler bir tan seimi iin yol gsterirler. zel uygulamalar ve talanmas zor gereler iin ta seiminde en iyi yol ta satc / reticileri ile birlikte almaktr. Ta bileimi : Talama ta ve diskleri, bir balayc gerele bir arada tutulan seilmi boyutlardaki andrc tanelerden olumutur. Herhangi bir talama ilemi iin ta seerken aada sralanan be farkl enin gznne alnmas gereklidir. Bunlar: 1. Andrc- talarda kullanlan talama arac, kimyasal bileimi, fiziksel zellikleri ve tane ekli verimi etkiler. 2. Tane bykl - Tala kaldrma hzn ve yzey kalitesini etkileyen, andrc tanelerin tane bykl. 3. Balayc - Bir talama tana ekil vermek iin andrc taneleri bir arada tutan balayc (yaptrc) gere. 4. Grade (derece) - Talama tann dayanm genellikle balayc gerecin miktarnn deiimi ile kontrol edilir. Bu ounlukla tan sertlii olarak anllr. J. Yap - Andrc tanelerin ve balaycnn oranlar ve dzenlenmesi. Andrclar, doal ve yapay olmak zere iki eittirler :
Doal andrclar : En fazla kullanlan doal andrclar; orundum (korond), emery ve elmastr. Korond, iinde deien miktarlarda yabanc maddeler olan doal alminyum oksittir. Emery ise iinde deien miktarlar ve karakterde katk maddeleri olan ok ince taneli korondtur. Bu doal andrclar (korond ve emery) katk maddelerinin ok deiken olmas nedeniyle deiik performanslar gsterdii iin ok snrl olarak kullanlmaktadr. Elmas bilindii gibi karbonun bir kristal eklidir. Rengi, tam saydamdan deiik hafif renge kadar olabilmektedir. Elmas bilinen en sert madde olup, sinterlenmi karbrler, seramikler, cam ve talar talamada kullanlan bir doal andrcdr. Yapay andrclar : Yapay andrclar, bir tek elmas hari, tm doal andrclarn yerlerini almtr. Bugn kullanlmakta olan yapay andrclar unlardr : Silisyum karbr, alminyum oksit, alminyum oksit/ zirkonyum oksit birleimi, sinterlenmi boksit ekstrzyonu, yapay elmas ve kbik boron nitrr (CBN). Silisyum karbr : Silisyum dioksit (cam retiminde kullanlan saf beyaz kuvars), ince tlm petrol koku, tuz ve hzar toz tala silisyum karbr retiminde kullanlan hammaddelerdir. Silisyum karbrn en iyi kullanm yeri; metal olmayan, demird ve dkme demir gerelerin talanmasdr. Ayrca, zellikle ok dzgn yzeyler gerektiinde ok sert ve youn gerelerin talanmasnda da kullanlr. Alminyum oksit : Boksitin metalurjik olarak elektrikli frnlarda indirgenmesiyle elde edilir. Alminyum oksit en tannm andrcrolup eliklerin, dier demir esasl alamlarn ve yksek dayanml gerelerin talanmasnda kullanlr. Alminyum oksit /zirkonyum oksit birleimi : Alminyum oksite gre dayanm ve talama hzn arttrmak iin % 10-40 seviyesinde ZrOnin AI2O3 le kaynatrlmasyla yaplan bir andrcdr. Sinterlenmi boksit : Bu gere genellikle ekstrzyon eklinde retilmekte olup ok etkin olarak paslanmaz eliklerin talanmasnda kullanm alan bulur. Yapay elmas : Yapay elmaslar doal elmaslarla ayn yerlerde kullanlr. CBN (Cubic Boron Nitride) - Kbik bor nitrrler: Bu andrc baz sert takm ve kalp elikleri gibi talanmas zor gereleri talamada kullanlr. Bu andrc, yumuak eliklerden ok sertletirilmi elikleri talamak iin uygundur. 14-465

Tane bykl : Andrc taneleri, kaba talama iin olan 6-8 grit, parlatma ve lepleme iin 1000 grit ya da daha ince tane byklklerinde olurlar. Tane byklnn seimi; talama ileminin eidine, talanacak gerece, talama hzna (tala kaldrma hz) ve istenen yzey kalitesine baldr. nce taneler normal olarak bitirmede, orta byklkteki taneler ise hem tala kaldrma hem de bitirme talamasnda kullanlr. ri tanelerde doal olarak kaba tala kaldrma talamasnda kullanlr. Form talama iin ince taneli talar kullanlr. Genellikle sert gereler ince taneli, yumuak gereler kaba taneli ta gerektirir. Kaba taneli talarn tane bykl 6-24 grit, orta taneli talarn tane bykl 30-60 grit, ince taneli talarn tane bykl 70-180 grit ve ok ince taneli talarn tane bykl ise 220-1000 grit olarak snflandrlmtr (izelge. 109). Daha detayl bilgiler ANSI Standard B74-12-1977den bulunabilir. Balayclar : Balayclarn amac bir silindir ta oluturmak iin andrc taneleri bir arada tutmaktr. u anda kullanlmakta olan standart balayclar unlardr : Seramik balayc, silikat, reine, kauuk, vernik (ellak), oksiklorid ve metal. izelge.109- Talama talarnn Ortalama Tane Bykl Alminyum oksit ve silisyum karbr in mm 0.1366 0.1003 0.0830 0.0655 0.0528 0.0408 0.0280 0.0200 0.0170 0.0160 0.0113 0.0105 0.0085 0.0068 0.0056 0.0048 0.0034 0.0026 3.470 2.547 2.108 1.664 1.341 1.036 0.711 0.508 0.432 0.406 0.287 0.267 0.216 0.172 0.142 0.122 0.086 0.066 Elmas ve kbik nitrr
Tane bykl (Grit-mesh) K A B A O R T A 10 12 14 16 24 30 36 . 46 54 60 70 80 90 100 120 150 180 220 240 280 320
in
mm
0.1300
3.302
N C E
0.0060 0.0050 0.0040 0.0035 0.0029 0.0025 0.0021 0.0017 0.0015
0.152 0.127 0.102 0.089 0.074 0.063 0.053 0.043 0.038
OK NCE
Seramik balayclar: Seramik balayclarn ana bileenleri kil ve eriticidir (flux). Bugn talama talarnn byk ounluunda seramik balayc kullanlmaktadr. Bu balayclarn kullanld talar yksel scaklklarda salam, rijid ve yksek dayanml olduu iin, tala kaldrma kabiliyeti iyi, hassas geometri ve dzgn yzey verme zelliklerine sahiptir. Seramik balayclar pratikte; su, yalar ya da normal scaklktan etkilenmezler. Zayf ok direnleri; mekanik darbe ya da byk scaklk farklarnda kullanlmalarn kstlar. Silikat balayclar : Bu balayc; ncelikle, kenarl takmlarn talanmasnda olduu gibi, talama srasnda oluan snn bir minimumda tutulmas gerekli ilemlerde ok snrl miktarlarda kullanlr. Reine balayclar : Bu, andrc tanelerle toz ya da sv eklinde kartrlm sentetik reineli organik balaycdr. Bu balayclar kaba talama ve kesme ilemlerinde kullanlan talarda uygulama alan bulurlar. Bunlar ayrca hadde talamasnda ok ince yzey oluturmak iin de kullanlrlar. Uzun srelerle su ya da su esasl talama svlarna maruz kalrlarsa yumuarlar. 14-466
III lli'
TALA KALDIRARAK LEME Kauuk balayclar: Kauuk balaycl talar yaygn olarak kesme ileminde, puntasz talamada ve matkap kanallarnn parlatlmasnda kullanlr. ellak (vernik) balayclar: ellak, haddelerde yksek yzey kalitesi elde etmede ve atal-bak takmlarnm talanmasnda kullanlan talarda kullanlan bir dier organik balaycdr. Metal balayclar: Genellikle seramiklerin talanmasnda kullanlan elmas andrclarda metal balayclar kullanlr. Metal balayclar, ayrca elektrolitik talamada kullanlan talarda iletkenlik salamak iin alminyum oksit ya da elmas andrclarla birlikte kullanlr. Talarn (Grade) derecesi : Ta derecesi (grade'i) net olarak tanmlanmam bir terimdir. Fakat genellikle, balayc dayanmnn bir gstergesidir. Bir tan derecesi ya da sertlii, balayc katklarnn zelliklerinden etkilenen dayanm ile ta iindeki balayc miktar ile ilgilidir. Balayc miktar artnca ta sert olur^ azaldka yumuak olur. Sert derecede talar, artan biimde ok miktarda tala kaldrma, kk temasl alanlar talama, yumuak gerelerden tala kaldrma ve hassas ilemlerde formu korumak iin kullanlmaktadr. Yumuak derecede talar, az tala kaldrma, byk temasl alanlar talama, sert gereler ve deeri yksek dayanml paralardan tala kaldrma ilemlerinde kullanlr. Talarn yaps : Yap, verilen bir hacim iinde andrc tanelerin greceli aralklardr. Ak-yapl (ok gzenekli) bir tata, kapal-yapl (az gzenekli) bir taa gre birim hacimde daha az andrc tane vardr. Ak-yapnn amac tala boluu salamaktr. Yap 1-16 arasnda deien saylarla gsterilir. Dk saylar daha youn (kapal) yapy, yksek saylar ak-yapy gsterir. Ak-yapl talar tala boluu snrlayc bir faktr olduu zaman kullanlr. Kapal-yapl talar ise formu korumak iin kullanlr. Elmas talarda yap konsantrasyon ile ifade edilmekte olup dier talardaki yap tanm ile ayndr. Elmas talar iin konsantrasyon, kaldrlan tala miktar tan ierdii elmas miktar ile doru orantl olduu iin ok nemlidir. Bu konuda yaynlanm herhangi bir standart olmamakla birlikte elmas ta reticileri, beher in kp ta iin 72 karat elmasn konsantrasyonunu 100 kabul eden bir sistem kurmulardr (=0.0044 karat/mm3). rnein, konsantrasyonu 50 olan bir tata beher in kpte 36 karat (0.0022 karat/mm3) elmas vardr.
Sra 1 Andrc tipi 2 Tane bykl 3 Derece (grade) 4 Yap
rnek
Balayc tipi
retici kayd
51
_23_
Andrclarn gerek eitini gsteren retici simgesi (kullanm istee bal) Normal alminyum oksit tlemli alminyum oksit Kaba 8 10 12 14 16 20 24 Orta 30 36 46 54 60 ince 70 80 90 100 120 150 180 ok ince 220 240 280 320 400 500 600
Ta tanmlama! iin kullanlan retici zel gsterimi
TFA 3A 2A FA HA JA LA 13A 36A, WA EA ZT YA C GC RC CA BA DA J
zel alminyum oksit
Beyaz alminyum oksit Ekstrde alminyum oksit %25 Zr lu alminyum oksit zel harman AhO Silisyum karbr Yeil silisyum karbr Silisyum karbr karm Silisyum karbr ve alminyum Oksit karmlar
I!
B BF E O R RF S V
Reine Takviyeli Reine ellak (vernik) ksiklorid Kauuk Takviyeli Kauuk Silikat Seramik
Yumuak _ert Orta A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Derece skalas
ekil.244- Standart talama ta gsterim sistemi (ANSI Standard B74.13-1977) 14-467
Sra rnek
1 Andrc tipi
2 3 4 Tane bykl Derece (grade) Konsantrasyon
5 Balayc tipi
6 7 Balayc Andrc deiiklii derinlii (mm)
8 retici kayd
10 2
7 7
Andrclarn gerek eitini gsteren retici simgesi (kullanm B Reine V Seramik M Metal Andrc ksmn mm olarak alma derinlii
Elmas CBN
Kaba 8 10 12 14 16 20 24
Orta nce 30 90 36 100 46 ]20 54 150 60 180 70 220 80 240
ok ince 280 320 400 500 600 vb.
Say ya da simge olabilen retici gsterimi
zel balayc tipi ya da deiikliinin retici gsterimi
retici tamm simgesi ilee bal)
Orta Sert Yumuak ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Derece skalas
ekil.245- E l m a s ve C B N (Kbik b o r o n nitrit) talarn gsterim sistemi ( A N S I Standard B 74.13-1977)
Ta Standartlar : Bugn ounlukla kullanlan ta standart gsterim sistemi Amerikan ANSI B74.13-1977 standart ile verilmektedir. Bu markalama sisteminde ekil.244 de grld gibi yedi pozisyonlu harf ya da rakam kullanlmaktadr. Benzer bir gsterim sistemi elmas ve CBN talar iin kullanlmakta olup ekil.245 de grlmektedir. Talann ekilleri konusundaki standart ise ANSI B74.2-1974 olup standart ekiller ekil.246 da grlmektedir. ekil.246 da evresel talama talar grlmektedir. ekil.247 de ise yan ya da aln talama talarnn standart ekilleri grlmektedir. izelge. 110 da bu iki standart ekilde kullanlan boyut harflerinin karlklar ve hangi tiplere uygulanabilecei grlmektedir. ekil.248 ise talarn talama yapan yzey formlann gstermektedir.
14-468
l i f lli
yzey/
T/pe ' Dz. tycc- 22firtor0f< tonik ve-faA/ro yzey//
Tyoe 5: Str- iaraf/ -fatura/f

Taamct y T/pe ZM 6ir-fafcrf/konik c/fger art*ft
Tctlama yui-eyi j c Tyoe 7: //a'/araf/ -fafvra//
konik ye -fatura// drer-fcraf? kon/k
Tchma yuZey
' &
Tatc/ma yzeyy'
kademe// Tor f fam
-ffhjra/
Tvpe 28:<?rAY kademeli tabak
ekil.246- evresel talama talarnn standart ekilleri (ANSI Standard B 74.2-1974)

14-469
t/
T&/amo yzeyi
Ta fam
w
\
pI
(t
E *
Type 2. Silmdrr
vpe 6: Oz anak
yzeyi
.,//
h- 1
Tyoe I I Konik dnak
ekil.247- Standart yan ya da aln talar (ANSI Standard B 74.2-1974) izelge.llO- Standard Ta ekillerinde Kullanlan Boyut Harflerinin Karlklar ve Kullanldklar Ta Tipleri Harf boyutlar A B D E F G H J K N O P R T U V V W X Y 14-470 evredeki radyal dz genilik Vidal bur kr delik derinlii D ap Merkez deliindeki kalnlk Bir taraftaki i fatura derinlii Dier taraftaki i fatura derinlii Delik ap D dzlk ap dzlk ap Bir taraftaki girinti derinlii Dier taraftaki girinti derinlii Fatura ap Radyus Kalnlk Kenar genilii Aln as Arka a Talama yzeyindeki et kalnl Aln ls D fatura (knt) ap Kullanlan ta tipleri 12,20,21, 22, 23,24,25, 26 16, 17, 18, 18R, 19 tm tipler 5, 6, 7, 11, 12, 13,20,21,22,23,24,25,26,27, 28 5, 7, 22, 23, 24, 25, 26 7, 24, 26 tip 2 hari tm tipler 11, 12,13,17,19 11, 12, 13,20,21, 22, 25, 27, 28 20,21,22,23,24,25,26 21,25,26,27,28 5, 7, 22, 23, 24, 25, 26, 28 13, 16, 18R Tm tipler 12, 13,27,28 ekil.247 (B, C, D, E, G, H, I ve N yzleri) 28 2, 6, 11 ekil.247 (N yz) 27,28
LIIIVM
TALA KALDIRARAK LEME Ta Seimi Talamada kullanlan talarn verimine etki eden alma artlan unlardr : Ta hz, tala kaldrma hz, dik kuvvet, talanan gere, temas alan, soutma-talama svs, ta ve i paras boyutlar arasndaki iliki, titreim, tan dzeltilmesi ve g. Ta hz : Talamada ta hz, devir/dakika yerine metre/saniye (m/sn) biriminde evre hz olarak llmektedir. Ta hz tan balaycsnn seimini etkiler. Seramik balaycl talar 43 m/sn ye kadar kullanlmakla birlikte 61 m/sn hz da ska kullanlmaktadr. Baz zel talamalarda bu hz 81 m/sn ye kadar kabilmektedir. Reine balaycl talar genellikle 48 m/sn hzla almaktadr. Bununla birlikte dkmhanelerdeki talarda ve elik artlandrmalarnda (yzey talamalarnda) 63.5 m/sn ta hz kullanlmaktadr. paras hz : parasnn ta arasndan geiteki hz ya da silindirik talamalardaki dnme hzdr. paras hznn yksek olmasnn gerek avantaj, i parasnn termal hasarlanmasn geciktirmek ya da nlemektir. paras hz artt zaman; tala kaldrma hz (rnein dorusal yzey talamada) artar, kuvvetler ykselir ve ta anmas oluur. Talama pasosu : Talama pasosu ya da derinlii tan i paras zerinden kaldrd talan derinlii olup, miktarndaki deiiklik tan veriminde ok byk deiikliklere neden olur. Paso ya da derinlikteki art tala kaldrma hznda art salar. Fakat bu da dik kuvvetleri, gerekli gc ve tan anma hzn arttrr. Bu ekilde kaba yzeyli, kt geometrili fakat yksek retgenlikte alma demektir. Pasoyu azaltmak tm bu etkileri tersine evirir. Enine ilerleme (miktar) hz : Enine ilerleme miktar ya da hz, yzey talamada tan ya da i parasnn her geiinde talanan yzeyin genilii olup i paras hzndan farkldr. Silindirik talamada enine ilerleme miktar ta geniliinin %25 ya da daha az olursa yzey kalitesi iyi fakat retkenlik az olur. Bu hz ta geniliinin %50 ya da daha fazlas olursa (en fazla %100 olabilir) yzey kalitesi kt fakat retkenlik yksek olur. Talanan gere : Talanacak gereler iki tipe ayrlrlar : Metalik ve metal d. Metalik gereler yksek ve dk ekme gerilmeli olarak ikiye ayrlr. Metal d gereler ise sertlikleri 800 knop (knoop) un altnda ve stnde olarak ikiye ayrlr. Metalik gereleri talamak iin ncelikle alminyum oksit talar kullanlr. Fakat baz durumlarda elmas ve CBN talar da kullanlabilir. Metal d gereleri talamak iin eer sertlik 800 knop ya da altnda ise silisyum karbr, stnde ise elmas talar kullanlr. Sert gereleri talamak iin yumuak dereceli (grade) li ince taneli gevrek andrcl talar kullanlr. Yumuak gereleri talamak iin, sert dereceli, kaba taneli, gevrek olmayan (tok-tough) andrcl talar kullanlr. Scakla hassas gereleri talamak iin ise yumuak dereceli, gevrek talar oka kullanlr, izleyen izelgeler, eitli talama ilemlerinde eitli gereleri talamak iin kullanlacak talar vermektedir. Temas alan : Temas alan, dey-dik talama/dner tablal talamadaki gibi byk temas alanndan d silindirik talamadaki gibi kk temas alanna kadar deiik temas alanlarnda olabilmektedir. Kk temas alan yksek birim basn (dik kuvvetin temas alanna blmdr) yaratr ve sert dereceli, ince taneli ta kullanlmas gerekir. Dk basnta talamada ise yumuak dereceli kaba taneli ta kullanmak gereklidir. izelge.lll- Yzey Talama Talar Uygulamalar Yatay eksenli dz talamalar Alnico Alminyum Pirin Bronz, yumuak Sert Dkme demir, yumuak Gri Sertletirilmi Nihard Krom levha Kalp elii sertletirilmi .... Yumuatlm elik, yumuak Sert Takm ve HSS 300 serisi paslanmaz. 400 serisi paslanmaz. Stellit Titanyum Tungsten . 32A60-H8VBE . 37C36-J8V . 37C36-J8V . 37C36-J8V . 23A36-K8VBE . 32A36-J8VBE . 23A36-J8VBE . 37C36-J8V . 32A46-18VBE . 32A80-18VBE . 32A60-F12VBEP . 32A46-18VBE . 32A36-K8VBE . 32A60-G12VBEP . 32A60-F12VBEP . 32A46-J8VBE . 32A46-I8VBE . 32A46-H8VBE . 37C60-K8V , 37C46-J8V Tan tanm* Uygulamalar Alminyum levha Dkm Pirin Bronz, yumuak Sert Dkme demir, yumuak Gri Sertletirilmi Nihard elik, sert (geni temas) Sert (dar temas) Yumuak Takm ve kalp 300 serisi paslanmaz.. 400 serisi paslanmaz.. Form talamalar elik, 300 ve 400 serisi paslanmazlar Nikel esasl sper alamlar.. A286, Inconel ve Rene Tan tamn* .37C30-H8V .32A30-G12VBEP . 37C24-H8V .37C24-H8V .32A30-G12VBEP .23A30-F12VSM .23A30-F12VSM .37C3O-H8V .32A36-F12VBEP .32A36-E12VBEP . 32A46-H8VBE .32A24-G12VBEP . 32A46-H8VBE .32A46-F12VBEP .32A24-G12VBEP 53A60-18VJNyada . 53A60-J8VJN .53A60-18VJNyada . 53A60-J8VJN 14-471
Dey eksenli talamalar (silindirler, sementler)
' Bu tanmlar Norton Co. nin zel tanmlardr.

Talarn Dzeltilmesi ve ekillendirilmesi Talarn, i ve d aplarn konsantrik (emerkezli) yaplabilmesi iin d aplarnn, yan yzeylerinin birbirine paralel ve dnme eksenine dik duruma getirilmesi iin yan yzeylerinin ya da herhangi bir amaca gre istenen form verilebilmesi iin herhangi bir ya da iki yzeyinin dzeltilmesi ya da ekillendirilmesi gerekebilir. Yaplan bu ileme, ta dzeltme ya da ekillendirme ad verilir. Bu ilem bunlarn tesinde tan eklini ilk duruma getirme ve talanan gere tanecikleri ile dolan ta yzeyini temizlemek iin de kullanlr. Ta dzeltme ve ekillendirme ilemlerinde; metal kesiciler, andrc ubuklar, andrc talar, tek ulu elmaslar, ok kristalli elmaslar, dner ya da sabit elmas makaralar ve ezerek krma makaralar kullanlmaktadr. Bunlarn herbirinin kendine gre avantajlar vardr. Metal kesiciler genellikle dkmhanelerdeki gibi kaba ilem talarn ve ayrca dey milli yzey talama ilemi talarn dzeltmede kullanlan Andrc ubuklar, kesme-talamada kullanlan elmas talardaki yk kaldrmak (dolan ta temizlemek) ve puntasz talamada kullanlan talarn kenarlarn krmak iin kullanlr. Andrc talar, elmas ve CBN talar ve kaba talama ilemlerinde kullanlan talar konsantrik (emerkezli) yapmak iin kullanlr, ince taneli andrc talar elmas taneli talan, kaba taneli andrc talar ise dier andncl talar dzeltmede kullanlr. Tek ulu elmaslar; yzey, silindirik, puntasz ve delik talama gibi hassas ilemlerde kullanlan talar dzeltmede kullanlr. Bu ilemlerde ok kristalli elmas ta kullanlmaktadr. Dner elmas talar ve ekillendirilmi (form verilmi) elmas makaralar, talara form vermek iin kullanlr. izelge.112- Puntasz Talama Talar Uygulamalar Tan tanm* Uygulamalar Tan tanm*
1i.
. 4
Alnico 57A54-L8VCN Alminyum 32A46-L7VBE ubuklar Sert ya da yum. elik< 19 mm 23A54-SB17X344 Sert ya da yum. elik 19-63 mm 23A54-RB17X344 Sert ya da yum. elik > 63 mm.. 23A54-QB17X344 Alminyum, baz tkm., pasl. el 23AC54-QB17X344 elik borular 23A60-OB17X344 Daha iyi yzey kalitesi iin 23A8-QB17X344 Rulman yalaklar Pimleri, 3.2 mm d apa kadar Kaba 57A80-U9BH Son ilem 57A100-TB17X344 Pimleri, 3.2 mm d ap st Kaba 57A60-QB17X344 Son ilem A100-RB17X344 Yuvarlanma yollan, d ap (kaba ve son ilem) 76 mm ve aas 57A60-L8VCN 76 mm den byk 57A60-K8VCN Makaralar (silindirik), kaba 57A60-L8VCN yada 57A60-P6R30 yada 57A80-R4R30 son ilem A80-T10R34 yada A120-P4R30 Makaralar (konik) 57A801-T10R34 Civatalar 23A60-O6VBE Pirin 37C36-LVK Bronz, yumuak 37C36-LVK Sert 32A46-M5VBE Burlar, bronz 37C46-OVK Sertletirilmi elik 57A60-L8VCN Karbon (sert) 37C36-NVK Dkme demir 37C46-LVK yada 32A54-L5VBE Sinterlenmi karbrler, ta ap 250 mm ya da daha byk ASD120-50B201 Colmonoy 37C54-MVK yada 37C60-RB17X344 Matkaplar, HSS 57A80-M8VCN Balama elemanlan (elik) 57A80-M8VCN 14-472
%
ilerletme silindirleri Genel kullanm (para A80-RR51 ap 6.3 mm ve yuya da ...A80-R2R3 kars -kesintisiz yzeyli) ya da....A80-ROR30 Genel kullanm (para ap 6.3 mm.... A80-SR51 den kk yada kesintili yzeyli) ya da.. A80-T6R34 Ar tala kaldrma ya da kaba ilemler (ubuk talama) A80-T6R34 Ferrit MD120-N75M9 Scak dvme (forging) 57A60-M8VCN Genel amal talama 57A60-L8VCN Cam A220-P8V Hastalloy 32A54-L5VBE Inconel, Inconel X 57A60-K8VCN NOROC 37C100-HVK yada...SD100-N100B Naylon 37C46-KVK yada...37C36-LVK Dolma kalem paralan, lastik 37C3O-JVK plastikler 32A80-O7VBE Pistonlar, alminyum 37C46-KVK Dkme demir 37C46-KVK Piston pimleri, kaba 23A54-PB17X344 yada...23A60-O7VBE Yar hassas 23A60-NB17X344 yada...57A100-M8VCN Son ilem 37C320-N8E Piston segmanlar, kaba ve son ii 39C80-H8VK Kaba 37C60-LB17X344 Polistiren 37C46-KVK Porselen 37C36-KVK yada...MD100S-N75M Rodlar Kark elikler 57A60-M8VCN ya da...23A54-QB17X344 300 serisi paslanmaz elikler 37C54-NVK yada...32A54-M5VBE yada...23A54-RB17X344 Nitralloy (nitrasyon ncesi) 57A60-L8VCN Solichrome elik 57A60-M8VCN
ninni
TALA KALDIRARAK LEME izelge. 112- Puntasz Talama Talan (devam) Uygulamalar Pirin ve bronz Sert kauuk Karbon Plastik Haddeler (valsler) Rulman yataklar aftlarn Pinyon dilisi Tan tanm* Uygulamalar Tan tanm*
yada. ..23AC54-RB17X344 nce yzey kalitesi A120-P4R30 ..37C60-KVK HSS ticari yzey kalitesi... 23A60-L5VBE ..37C30-KVK nce yzey kalitesi A120-P4R30 ..37C36-NVK Supap tjleri ..32A8O-N7VBE elik, kaba talama 57A60-M8VCN ..57A80-L8VCN Hassas talama 57A8O-M8VCN ..57A80-M8VCN Dkme demir, kaba talama. 37C46-NVK Hassas talama 37C8O-MVK ..57A60-L8VCN Titanyum 37C54-LVK ya da.. ..23A601-QB17X344 yada.. 37C54-PB17X344 Borular Dili mili ..57A60-M8VCN elik . .. ... 57A60-M8VCN Mermi gvdeleri ..57A54-L8VCN yada.-. 23A60-OB17X344 Steatit (sabun ta) seramik ..37C60-JVK Krom-nikel 57A60-L8VCN elik, sert ya da yumuak ya da....23AC46-QB17X344 < 12.7mm ap ..57A80-L8VCN Alminyum 37C36-KE6 15.8-63.5 mm ap .57A60-L8VCN ya da ....23AC46-KB17X344 > 63.5 mm ap .57A60-K8VCN Tungsten 37C36-KE6 .32A46-K8VBE Vana milleri 57A60-M8VCN 300 serisi paslanmaz Zirkonyum, kaba talama 32A46-M6R52 400 serisi paslanmaz, Ticari yzey kalitesi 57A60-K8VCN Hassas talama 37C80-M6R52
*Bu tanmlar Norton Co'nun zel tanmlardr.
izelge. 113- Silindirik Talama Talar Uygulamalar Alnico Alminyum Tan tanm* 23A54-L5VBE 32A46-18VBE yada..37C46-KVK Uygulamalar Tan tanm*
Kaba (ya) ASD100-R75B56 Ta ap 250 mm ve st ASD100-R75B201 Hassas (ya) ASD220-R75B56 Alminyum oksit (seramik) Ta ap 250 mm ve s ASD220-R75 B201 ok sert SD220-J100B56 Krom kaplamalar Sert BMD150-N100M Ticari yzey kalitesi 32A60-J8VBE yada..RMD120-N100V5 Hassas yzey kalitesi A150-K5E Rotor gbei (yaprakl) Parlak yzey kalitesi 37C500-19B4 Kaba taslama 32A100-18VBE Colmonoy 39C60-K8VK Hassas talama 37C320-19E Kolombiyum 32A60-K8VBE Akslar (araba ve tren) 23A54-M5VBE Komutatrler (bakr) 37C60-M4E Civatalar (vidalar ve saplamalar) ....57A60-N5VBE Bakr 37C60-KVK Bor karbrler (Norbide) Matkaplar 23A60-M5VBE Kaba ASD100-L100B56 Ferrit MD120-N75M9 Yar hassas ASD200-L100B56 yada.. 39C1OO-18VK Hassas SD320-L100B56 yada.. PD80-E Pirin 37C36-KVK Ferrotik 23A60-K5VBE Bronz, yumuak 37C36-KVK Scak dvmeler A46-M5VBE Sert 23A46-M5VBE Mastarlar (tampon) 32A80-K8VBE Burlar, dkme demir 37C46-KVK Yksek yzey kalitesi 37C500-J9E yada..32A46-J8VBE Genel amal talamalar 57A60-L5VBE Sertletirilmi elik 23A60-L5VBE Cam 23A220-O11VBE Tarak makinas telleri (tekstil) 37C24-NVK Cam boru 37C46-J5V Karbr (hassas olmayan), kaba 39C60-H8VK Silah namlular (d ap) 57A60-M5VBE Hassas...39C100-H8VK Molibden 23A60-J8VBE Dkme demir 37C36-JVK Monel 37C60-KVK yada..32A46-J8VBE NiHard 23A8O-K5VBE Sinterlenmi karbrler 14-473

izelge.113- Silindirik Talama Talar (devam) Uygulamalar Nitralloy (nitrasyon alamlar) Nitrasyondan nce Nitrasyondan sonra Ticari yzey kalitesi Parlak yzey kalitesi NOROC
Yksek yzey kalitesi
Tan tanm* A60-K5VBE 32A60-18VBE

37C1OO-IVK
Uygulamalar Gm aft dili mili Paslanmaz elikler, 300 serisi 400 serisi HSS elikler 360 mm ve alt 400 mm ve st elik (yumuak) ap 25 mm den az ap 25 mm den ok elik (sertletirilmi) ap 25 mm den az ap 25 mm den ok Stellit Tantal Klavuz saplan Titanyum Tungsten Supap milleri (otomobil) Supap itecei Vitalyum (Cr-Co alam)
Tan tanm* 38A100-K8VBE 23A60-N5VBE 32A46-J8VBE 23A60-K5VBE 32A60-L5VBE 32A60-K5VBE 23A60-M5VBE 23A54-L5VBE 23A80-L6VBE 23A60-K5VBE 23A46-M5VBE 23A60-k8VBE 23A80-M6VBE 3760-JVK 3760-JVK 57A6O-N5VBE 57A54-M5VBE 32A60-J8VBE
37C500-19E 37C100-HVK yada..SD200-N100B Pistonlar, alminyum 32A46-18VBE Dkme demir 37C36-KVK Piston rodlar (lokomotif) A46-M5VBE Plastikler, termoplastikler Ya 37C46-JVK yada..32A46-I12VBEP Kuru 37C36-I5B Termosetler 37C30-I5B Porselen 39C60-J8VK Kasnaklar (dkme-demir) 37C36-JVK Raybalar 57A60-L5VBE Kauuk, yumuak 32A20-K5B7 Sert 37C36-J5B
*Bu tanmlar Norton Co'nun zel tanmlandr.
izelge.114- Delik (i) Talama Talar Uygulamalar Alnico Alminyum Rotor gbei (yaprakl) Tan tanm"1 Uygulamalar Tan tanm*
32A60-J8VBE 37C36-K5V 23A46-I12VBEP yada..23A46-J5VBE Bilya ve makara yatak delikleri 23A80-K5VBE Bilya yuvarlanma yollan Form talama 57A120-L6VBE Titreimli A18D1-R8R3 Norbide (bor karbr) Kaba ASD100-N100B56 Hassas ASD320-N100B56 Pirin 37C60-L7V Bronz, yumuak 37C60-L7V Sert 23A60-L5VBE Burlar, dkme demir 37C46-J5V yada..32A60-K5VBE Sertletirilmi elik 53A60-K5VBE Kovan kalplar (tungsten elii) Silindirik ve konik delikler Kaba SD100-N100B69 Hassas D20/40MIC-N100B8 Dkme demir 3746-J5V yada..32A60-K5VBE Sinterlenmi karbrler, kaba RMD150-N100V5 Hassas...RMD220-N100V5 Krom kapl paralar, kk...38A100-18VBE byk... 53A8O-K5VBE Colmonoy 3780-15V 14-474
Balant rodlar 53A8O-J5VBE Silindirler (uak) Molibden elikleri Kaba 53A46-J5VBE Son ilem 53A60-I5VBE Yeniden talama 53A54-15VBE Nitrasyon elikleri Nitrasyon ncesi 37C60-I5V Nitrasyon sonras 53A54-J5VBE Yeniden talama 3760-J5V Kalplar (taslak ve ekme) Karbon elii 53A60-K5VBE Yksek karbon, yksek kromlu 53A80-K7VBE Sinterlenmi karbrler RMD18O-N1OOV5 Ferrit MD150-N75M9 Ferrotik (yumuatlm) 32A80-J5VBE Halka mastarlan (elik) Kaba 53A60-L7VBE Son ilem 38A1OO-18VBE Hassas talama 37C320-J9E Dililer (sertletirilmi elik) ve aln talama 19A60-K5VBE Top namlulan (37 mm ve 90 mm lik toplar) Kovan yuvasnn konturunun talanmas 5360-L7VBE Monel metali 3760-J8V Ni Hard 53A80-K7VBE Noroc 37C1OO-H8V yada.. SD220-RrOOB56
TALA KALDIRARAK LEME izelge.114- Delik (i) Talama Talar (devam) Uygulamalar Tan tanm* Uygulamalar Tan tanm*
Pervane gbekleri (konik oturan yzeyler) Kaba ve son ilem 38A60-K5VBE Hassas son ilem A120-M2R30 Rulman yataklar 53A8O-L5VBE Pskrtme metal 37C46-J5V elik, dkm ve dvme 53A46-L7VBE Yumuak : 57A46-M5VBE *Bu tanmlar Norton Co'nun zel tanmlandr.
Sertletirilmi 53A60-L8VBE Nitrrlenmi 53A80-K5VBE Paslanmaz(sertlemeyen 300serisi)... 32A46-I8VBE Paslanmaz (sertleebilir400 serisi) 32A46-I8VBE Titan 39C80-K8VK Subap yuvalar (elik) 53A70-P7VBE Subap kaldrc gvdeleri 23A90-M6VBE
izelge.115- Takm Bileme Talan Uygulamalar Tan tanm* Uygulamalar Tezgah talama : 380 mm apl talar 610 mm apl talar anak ya da silindir talar Ya takm bileme tezgahlan 510 mm apa kadar talar 610 mm ve yukar apl talar Tan tanm*
Karbr tek ulu takmlar (serbest talama) anak talar : Kaba bileme 250 mm 39C60-18VK 400 mm 39C60-G+BVKP Son ilem ya da krelmi takmlarn bilenmesi (ya); Byk elik kesme ve kaba ileme takmlar RMD220-P50V5 1 1 / yada..39C100-H8VK Genel ama MD120 ya da MD220E Process GEMtNt GTM 109-1/16 Son ilem (kuru), byk elik kesme ve kaba ileme takmlar 39C1OO-H8VK Kaba ve son ilem (ya) RMD15O-P5OV5 1/16 Karbr uca kadar elik sapn srt ksmn almak Dz talar : 32A36-K5VBE Kaba (kuru) 39C60-I8VK Kaba (ya) 39C60-J8VK HSS tek ulu takmlar (serbest talama-bileme) anak talar. Tip 6A2C, 150 ve 250 mm apl, ya ya da kuru : Kaba bileme XB150-E Process Son ilem bileme XB240-E Process Halka talar, tip 2A2. 130 mm apl, magnetik aynal talama tezgahlan iin : Kaba bileme XB150-E Process Son ilem bileme XB240-E Process
23A36-L5VBE 23A24-M5VBE 23A24-L5VBE A36-O5VBE A24-M5VBE
HSS ve dkm alam ok azl kesici takmlar Dili ileme kesici takmlar 32A80-I8VBE Form kesici takmlar (dayiresel) 32A46-J5VBE anak talar yada.. CB100-TBB 1/16 Dili azdrma frezeleri keskinletirme-bilenmesi 180 mm apl talar 32A6O-I8VBE 250 mm (byk) apl talar 23A60-J5VBE Freze kesici takmlar, Dz talar 32A46-K5VBE yada..CB100-TBB 1/16 anak talar 32A46-K5VBE Raybalar; silindirik talama 23A6O-L8VBE Srt talama 32A46-K5VBE Testereler (metal kesme) 32A46-K5VBE Srt talama ya da . 23A46-K8VBE HSS kesici takmlarn talanmas-bilenmesi (kark)
Brolar, keskinletirme (aln talama) Tabak talar 32A60-K5VBE Srt talama (anak talar) 32A46-K8VBE apak alma aletleri 38A80-HV HSS ve dkm alam tek ulu takmlar (serbest ya da.. 38A220-KV talama-bileme) Kalplar Sertletirilmi kalplarn yzey talanmas Masa st ve kaideli talama tezgahlar Dz talar (kuru) '. 32A46-H8VBE Kaba talama-bileme A36-05VBE yada yada.. 32A60-G12VBEP genel ama (kaba) Dz talar (ya, hzl) 32A60-I8VBE Son ilem talama-bileme A6O-M5VBE yad; anak talar (ya) 38A46-G8VG genel ama (ince) Yumuatlm kalplarn yzey talanmas Kaba ve hassas bileme A46-N5VBE ya da Dz talar (kuru) .' 23A46-J8VBE genel ama (orta)
I j A_^ U #J LUU t Lil \ 1\U 1 t<*y > H
14-475
TALA KALDIRARAK LEME izelge.115- Takm Bileme Talar (devam) Uygulamalar Tan tanm* Uygulamalar Tan tanm*
anak talar (ya) 32A24-H8VBE Silindirik talama (ya) 23A60-L8VBE Delik talama (ya) 23A60-L8VBE Serbest (elle) talama Dz talar (kaba) A36-O5VBE Sapa takl tala (kaba) 38A60-PVM Sapa takl tala (orta) 38A90-QVM Sapa takl tala (ince) 38A120-QVM Matkaplar Matkap bileme 6.3 - 25 mm ap aras 32A46-L5VBE 6.3 mm den kk aplar 32A100-I8VBE U inceltme 32A6O-L8VBE Matkap kesme (kuru) 23A60-O6B21 R (50 mm ya da daha kk apl talar iin 0.79 mm kalnlkta ta kullann) Klavuzlar Klavuz bileme Dz ta (kk klavuzlar) 32A60-K8VBE anak ta (byk klavuzlar) ..23A46-M5VBE Kanallarn dzeltilmesi Byk klavuzlar 32A60-K8VBE Kk klavuzlar A60-POR30 Ularn kesilmesi (kuru) 23A60-O6B21, R Patalar Frezelenmi ve klavuz ekilmi paftalar Pafta talama/bileme aparatlarnda Pah ya da boaz 32A80-K8VBE Kesme yzeyi 32A60-J8VBE Geometrik pafta bileme tezgahlarnda 230 mm dz ta 32A46-K8VBE 230 mm anak ta 38A60-J8VBE Teetsel paftalar Pafta talama/bileme aparatlarnda Dz ta 32A60-J8VBE anak ta (konik, dz) 32A46-J8VBE *Bu tanmlar Norton Co'nun zel tanmlardr.
Landis talama/bileme tezgahlarnda Dz ta 32A60-M5VBE" anak ta 32A46-L5VBE Dayiresel paftalar Dz ta, anak ta 32A46-K8VBE Tabak ta 32A46-J8VBE Dier eitli talamalar-bilemeler Takm paralarnn kesilmesi Matkaplar, vs. Genel kullanm 23A60-O6B21, R ok sert elikler (yanmasz)... A60-M8B2 yada.. A60-OE7 Takviyeli A60-OBNA2 Silindirik talama: HSS 32A60-L5VBE yada.. CB100-TBB 1/16 Sertletirilmi elik 23A60-K5VBE Yumuak elik 23A54-L5VBE Paslanmaz elik (300 serisi) 32A46-J8VBE Dkme demir, pirin, alminyum. 37C46-KVK Genel amal talar 23A60-L5VBE (delik) talama HSS ve sertletirilmi elik 32A60-L8VBE yada.. CB120-TBB Yumuak elik 23A46-M5VBE Dkme demir ve bronz (yumuak) 37C46-JVK Yzey talama (dz talama): HSS 32A46-H8VBE yada.. 32A60-F12VBEP yada..CB100-TBB 1/16 Sertletirilmi elik 32A60-G12VBEP Yumuak elik 32A36-K8VBE Dkme demir ve bronz (yumuak).... 37C36-J8V
Dzeltme yntemi tan verimlilii asndan nemlidir. Talar ya kuru ya da ya olarak (talama svs kullanarak) dzeltilebilir, fakat dzeltme ilemi, ta hangi artlarda (kur/ya) talama yapyorsa o artlarda yaplmaldr. Yani; dzeltilecek ta ya olarak (talama svs kullanlarak) talama yapyorsa dzeltme de ya olarak yaplmaldr. ekil.248 de elmas ulu bir dzeltme takm ile dz silindir bir tan silindirik yzeyinin dzeltilmesi grlmektedir. Talara form verilmesi, bir makara ile mekanik olarak ezerek, pantograf sistemi ve kopya kullanarak tek ulu elmas ile, dner elmas form dzeltme makaras kullanarak form talama ile ya da sabit elmas form dzeltme takm ile talayarak yaplmaktadr. Andrc (Abrasive) Diskler Disk talamada kullanlan diskler, ok deiik andrc trler, tane byklkleri, derece (grade), yap, takl yntemleri ve 1346 mm (53") apa kadarki tasarmlarda olmaktadr. Uygun disk seimi, temas alannn dier talara gre ok fazla olmasndan dolay genellikle ok kiritiktir. Uygun disk seimi iin genel neriler izelge. 116 da verilmitir. 14-476
7&* merkezi konunxjrxl* krk varsa,emniyet ih ***** 3mm a*aicb
IS" Kaldrma aa/
\Radyal o/amk 6er fara \.faklat* OJOmm o/a-
ksrm enOw> nokta.
ekil.248- Bir elmas ulu dzeltme takmnn taa gre durumu izelge.116-Talama Diskleri ve Uygulamalar
Uygulamalar Alnico-mknatslar Alminyum dkmler Kk, hafif iler Byk, ar iler Asbest kavrama yzeyler Fren balatalar rme/dokuma Preslenmi ticari kalite Preslenmi iyi kalite Pirin ve bronz dkmler Ticari kalite Tula Yumuak Sert Refrakter Karbon Dkme demir dkmler Kk, hafif iler Byk, ar iler Zincir testere baklar Kavrama diskleri Balant rodlar Bakr Kalplar (sertletirilmi elik) Ferrit Lif (kompozit gere) Dililer (sertletirilmi elik) Golf sopas ular Gri dkme demir Baklar
Diskin tanm* 23A60-HB14 37C24-IB14 37C16-MB14 37C18-JB14 37C20-LB14 37C16-MB14 37C46-KB14 37C24-JB14 37C14-IB14 37C20-KB14 37C16-LB14 37C36-JB14 37C24-LB14 37C16-LB14 57A36-LB14 23A36-1B14 57A36-HB14 37C36-HB14 53A60-HB14 BMD100-N50M9 37C14-IB14 57A36-HB14 53A24-NB14 37C16-OB14 57A36-HB14
Uygulamalar Dvlebilir demir dkmler Piston pimulan Piston halkalar (segmanlan) Kaba Yan bitmi Son ilem Tesisat gereleri (seramik) Porselen (son ilem) Raylar (yzey) Rulman makara ular Makaral rulman kafesleri Yaylar Kaln yay telli Ortayaytelli Kk yay telli Sert elik Kaba Son ilem Yumuak elik Kaba Son ilem elik dvme paralar Kk, hafif i Byk, ar i ini (seramik) Valf mil ular Civata-somun anahtarlar Kaba Son ilem
Diskin tanm* 23A16-MB14 53A60-HB14 37C24-KB14 39C46-JB14 39C80-HB14 39C36-KB14 37C100-JB14 23A16-MB14 23A100-JB14 57A60-HB14 23A20-MB14 23A30-MB14 23A46-MB14 23A24-IB14 23A34HB14 23A20-KB14 23A36-JB14 23A16-JB14 23A30-QB14 37C36-LB14 57A36-KB14 53A24-IB17 53A120-IB17
*Bu tanmlar Norton Co'nun zel tanamladr. 14-477
TALA KALDIRARAK LEME Disk yapsn oluturan zellikler unlardr: Andrclar : Disk talamada kullanlan disklerde en fazla kullanlan andrclar; alminyum oksit ve silisyum karbrdr. CBN andrclarla yaplan baz diskler takm eliklerini, elmasla emprenye edilmi baz disklerde karbr gereleri talamada kullanlr. Tane bykl : Tane byklkleri genellikle, kaba yzeyli fazla tala kaldrma iin olan 8 grit ile hassas yzeyli hafif tala kaldrma iin olan 320 grit arasnda deimektedir. Disklerde andrclar merkezde yumuak, kenarlarda sert olur. Yap: Disklerin yaps, ar iler iin uygulanan youn yapdan hafif tala kaldrma, dzgn yzey ve sert gerelerin talanmasnda uygulanan ak yapya kadar deien bir aralkta olur. Disklerin bir dier yapsal zellii andrc yzeylerinin delikle ve/ya da kanall oluudur. Bu yap, talama svsnn, talanan alana kolayca akmasn, talan uzaklatrlmasn, snn dalmasn ve temas alannn azalmas ile tanelerin deliciliinin artmasn salar. Talama hzlar : Tm disk talama ilemlerinde genellikle nerilen en iyi talama hz -diskin evresinde oluan- 28 m/sn dir. Talama hznn arttrlmasnn hissedilir bir retgenlik art salad grlmemitir. Fakat, bazen karbr gibi sert ve krlgan gereleri talamak iin dk hzlar gerekirken baz gereler iin yksek talama hz gerekebilir. Zmparalar (Kaplanm Andrclar) Zmparalar; tabaka, disk, makara, kay / bant ve dier formlarda tala kaldrma (az ya da ok), lye getirme, ekillendirme, kenar / ke yuvarlatma, yzey dzeltme ve parlatma ilemleri iin kullanlan ok noktal kesici takmlardr. Modern zmparalar, uzun yllar sren aratrma ve gelitirme sonucu gelitirilmi son derece teknik bir ilemin rnleridir. U temel ksmdan olumutur. Bunlar; bklebilir ya da yan rijid zemin, andrc taneler ve yaptrcdr. Andrc taneler yaptrc ile zemine baldr. En yaygn andrclar, zirkonyum dioksit-almina, alminyum oksit, silisyum karbr, garnet (grena ta, seylan ta), akmak ta, emery (zmpara) ve demir oksit (crocus) tur. retim ileminde; zel kat, bez ya da levhadan yaplm zemin zerine, andrc taneleri bir tabaka olarak tesbit etmek iin alt yaptrc tabakas kaplanr. ekil. 249 da grld gibi, andrc taneleri byk ya da boyuna eksenlerinin zemine dik olmas olasln artracak ekilde yerletirmek iin elektrostatik ya da mekanik ilemle ynlendirilerek zemine dzgn biimde serilir. Alt yaptrc, katlatrlr ve daha sonra ikinci bir yaptrc uygulanr, st yaptrc olarak adlandrabileceimiz ikinci yaptrc ile alt yaptrc tek bir balayc olarak dnlr.
ekil.249- Zmparalarn temel yaps Zmparalar genellikle, andrc tanelerinin yzey younluklar gevek ve sk olmak zere iki derece arasnda retilir. Gevek kapl zmparalar; plastik, alminyum, bakr, aa ve boyal yzeyleri zmparalamak iin kullanlr. Zmparalarda Kullanlan Andrclar Zmparalarn retiminde kullanlan andrclar; sertliklerine, gevrekliklerine (salamlklarna), etkilenmemelerine, sl direnlerine, krlma karakteristiklerine ve tane biimine gre seilirler. Alminyum oksit: Alminyum oksit taneleri; kahverengi renkte, son derece salam ve sivri (kama) ekillidir.
14-478
III lli
tU
TALA KALDIRARAK LEME Karbon elikleri, alaml elikler, sert (dayankl) bronz ve sert aa gibi yksek ekme dayanml gerelerin talanmasna (zmparalanmasna) uygun bir andrc geretir. Zirkonyum dioksit (Zirconia) - Almina : Zirkonyum dioksit-almina taneleri; mavi renkte, metallerin przl (kaba) zmparalanmas ve aa gerelerin zmparalanmas iin kullanldnda kendinden keskinleme karakteristii dolaysyla uzun mrl olan tek andrcdr. Zirkonyum dioksit-almina, alminyum oksitten daha dayankl ve yksek talama basnlar kullanlmasna uygun bir andrcdr. zellikle elik, paslanmaz elik ve dkme demirde etkili deildir. Silisyum karbr : Silisyum karbr taneleri, koyu gri-siyah renkte olup zmparalarda kullanlan andrclar iinde en sert ve en keskin olan mineraldir (doal/yapay olmayan). Sertlik ve keskinlii bu mineralin, demir d metaller (alminyum, pirin; bronz, magnezyum, titanyum vs.), kauuk, cam, plastikler, lifli aalar, enamel (emaye) ve dier nisbeten yumuak gereler iin uygun bir andrc olmasn salar. Sper andrclar : Sper andrclar, kuma (bez) zemin zerine elmas ve borazon (CBN) andrclarn kaplanmas ile yaplan, seramiklerin, sermetlerin, ekzolik alamlarn ve dier sert krlgan gerelerin hassas zmparalanmasnda kullanlan andrclardr. Garnet: Gamet (Grena ta, seylan ta) taneleri, krmz renkte olup yar kymetli Seylan tandan tlerek elde edilir. Sentetik andrclar kadar sert ve dayankl deildir. Garnet, ham kristalin yarlma hatlar boyunca krlr, bundan dolay da taneler keskin kenarldr. ok yaygn olarak mobilya ve aa endstrisinde zellikle bitirme ilemlerinde kullanlr. Gamet metal ilemede kullanld zaman ok abuk krelir. Emery (Zmpara) : Zmpara taneleri, siyah renkte olup korond ve demir oksitin doal bir karmdr. Taneleri blok eklinde ve yava kesmeye eilimlidir. Bundan dolay perdahlanan yzey zerinde parlatma etkisi yapar. Bunlar metallerin genel bakm ve parlatlmasnda ve ok ince taneleri de, ok dar tolerans gerektiren metalurjik rneklerin hazrlanmas gibi ok yksek teknik parlatmalarda kullanlr. Demir oksit (Crocus): Doal ya da sentetik formda, krmz renkli demir oksit (Fe2Oj) taneleri genellikle, az bir malzeme kaldrmasyla parlatlm metallerin anm yzeylerinin dzeltilmesi iin ve altn ve dier yumuak metallerin parlatlmasnda kullanlr. akmak ta : akmak ta taneleri, akmak ta kristallerinin tlmesi ile elde edilir. Taneleri keskin kenarl olmasna ramen, dier minerallere gre salaml ve dayankll azdr. Bundan dolay akmak tann kullanm genel bakm ve parlatma iin kullanlan zmpara katlar ile snrldr. Kumlamada kullanlmas nerilmez. Andrclarn Tane Bykl ve Uygulamalar Zmpara andrclarnn tane byklkleri 12-600 grade (mesh) numaralar arasnda olur. Tane byklnn seimi; kaldrlacak tala miktarna, istenen son yzey kalitesine ve zmparalanacak gerecin zelliklerine baldr. 24 grade'den kaba taneli zmparalar, boya ya da termoplastik yaptrclar gibi yumuak gereleri yaptklar yzeyden temizlemek iin kullanlr. Titanyum ve nikel alamlar gibi ok dayankl baz gereler, andrc tanelerin yzeye ilemesine olanak vermezler, bu nedenle maksimum miktarda tala kaldrabilmek iin 60 grade kadar incelikte taneli zmpara kullanmak gereklidir. Syrma ilemleri iin (eski yzeyi, pas vb. kaldrmak) genellikle 12, 16 ya da 20 grade zmparalar kullanlr. Hzl, fazla ve derin tala kadrmak iin 24, 36 ya da 50 arade kullanlr. 60-80 grade zmpara orta derecede tala kaldrma ve kaba-dzgn aras yzey elde etmek iin kullanlr. Hafif tala kaldrma 100, 120 ve 150 grade, iyi kalitede yzey (ok az tala kaldrma) 180, 200 ve 240 grade ve parlatma (polis) 280-600 grade zmparalarla yaplr. Zmparalarda Kullanlan Yaptrclar Andrc tanelerin zemine yaptrlmasnda kullanlan yaptrclar zmparalarn verimliliinde nemli bir faktrdr. Zmpara retiminde temel olarak iki tip yaptrc kullanlmaktadr. Bunlar; hayvansal esasl tutkal (zamk) ve sentetik, s ile sertleebilir esasl yaptrclardr. Yaptrclar, en az iki kez yaplan yaptrma eklinde uygulanr. Tutkal yaptrclar : Tutkal yaptrcl rnlerde, hayvansal (deri) tutkal hem birinci (alt) hem de ikinci (st) yaptrc olarak kullanlr. Tutkal, tek bana ya da inert (tepkimesiz) bir dolgu ya da katk ile kullanlabilir. Hayvansal tutkallarn, zmparalamann normal ssndan dolay yumuama eilimi gstermesi nedeniyle, genellikle ok niform, ince taneli halde ok yumuak yzeyler elde edilir. Reine yaptrclar : Reineler aslnda sv fenolikler ya da reler olup daha byk dayanm, daha ok bklebilirlik ya da dier arzulanan zellikleri salamak iin ksa ya da uzun kuruma zamanlarna deitirilebilir 14-479
M
TALA KALDIRARAK LEME (modifiye edilebilir). Reine yaptrcl zmparalarda hem birinci (alt) hem de ikinci (st) yaptrc olarak ya saf ya da katkl reine kullanlabilir. Reineler, sya kar direnli ve byk tala kaldrma ilemlerinde ok dayankl olduklarndan, reine yaptrcl zmparalar en iyi zmparalardr. Bunun yannda bunlar, ok ince tanelerin kullanlmas durumunda bile sert ve izikli yzey elde edilmesine yatkndr. Tutkal zerine reine yaptrc : Reinelerin sl direnleri ve toplaycl ile tutkallarn temel esnekliklerini birletirmek iin tutkal zerine reine yaptrcl rnlerde, tutkal alt tabaka zerine reine st yaptrc kaplanr. Dier yaptrclar : zel nitelikleri istenen rn karakteristiklerine uygun olduu zaman, vernik ve vinil asetat gibi dier yaptrclar da zmpara retiminde kullanlabilir. Zmpara Zeminleri (Tabanlar) Kt, kuma, vulkanize elyaf ya da bunlarn birleimi (kombinasyonu) olsun, zmpara zeminlerinin her durumda yaptrcnn niform kaplanabilecei kadar dzgn, zmparalama basncna dayanabilecek kadar salam ve konturlar yapabilecek kadar bklebilir olmas gerekmektedir. Kt : Zmpara yapmnda kullanlan katlar; yzey kalitesi, dayanm, yapma, bklebilirlik ve arlk (kalnl belirler) gibi fiziksel zellikleri belirli artnamelere gre tanmlanm zel teknik katlardr. Birim alandaki kat arl olarak tanmlanan gramaja gre snflandrlr. Gramaj hafif olan katlar daha ok elle yaplan zmparalamalarda, ar olanlar ise kay / bant eklinde motorlu zmparalarda kullanlr. Kuma : Kt zeminli zmpara bantlar balang maliyeti olarak kuma zeminlilerden daha ucuzdur, fakat kuma bantlar dayankllk ve salamlk bakmndan daha iyidir. Bu nedenle ayet ilem zor ise kesilme, yrtlma, entilme, vb. ile karlalabilir. Bu durumlarda kuma bant seilmelidir. Kuma bantlar kt bantlara gre daha dayankl (ekmeye kar), kolay yrtlmayan ve kullanm srasnda srekli bklmeyi karlayabilecek yapdadr. Kuma (bez) bantlar; jeans kuma, eitli kalnlklardaki keten kumalar ve saten kumatan yaplmaktadr. Jeans kumalar hafif ilerde ve kontur yzeylerde, ketenler ar ilerde, satenler de genilii 1300 mm den daha geni bantlarda kullanlr. Elyaf: Elyaf zeminler ok katl emprenye edilmi katlardan yaplmakta olup ok sert ve salam ve yeterli bklebilirliktedir. Elyaf zeminli zmparalar bilinen en salam zmparalar olup eitli ar ilerde kullanlmaktadr. Zmpara Formlar Zmparalar, kullanm yerleri ve ekillerine gre ok eitli formlarda olurlar. Yaygn kullanmlar dolaysyla ana formda zmpara vardr. Bunlar; tabaka / yaprak, disk ve bant (kay) tr. Yaprak zmparalar (genellikle zmpara katlar olarak adlandrlr), elle zmparalama ya da dorusal ya da yrngesel hareketli makinalarda kullanmak zere eitli llerde yaplr. Disk zmparalar, eitli aplarda ortas delik ya da delik olmayan dayiresel ekilli zmparalardr. Bunlar elektrikli disk zmparalama aletlerine taklarak kullanlr. Bant / kay zmparalar, iki kasnak zerine taklm ve alt desteklenmi ekilde kullanlan zmparalar olup 6.3-2540 mm genilik ve eitli boylarda olurlar. Talama Svlar Talama svlar, kesme svlarnn ilevlerinin hemen hemen aynsn yapar. Bunlar, tala/andrc tane ve andrc tane/i paras ara yzeylerini yalar, birim tala kaldrma iin gerekli gc azaltr ve bundan dolay da talama ileminde oluan s azalr. Geleneksel olarak pek ok puntasz ve silindirik talama ilemleri, dk-orta yalyabilirlikli, su ile kartnlabilir svlar ve nisbeten sert, ince taneli talar ile gerekletirilmektedir. Bugnk gidi ise ayn ilemlerin; ortayksek yalyabilirlikli su ile kartnlabilir svlar ve daha yumuak, daha kaba taneli talar ile yapma ynndedir. Talama svlar genellikle kesmede kullanlanlarla ayn ekilde formle edilir ve bileim olarak kesme svlar blmnde anlatld gibidir. Talamada kullanlan kesme svlarnn talama tipine ve uygulad gerece gre eitleri izelge.117 de verilmitir. 14-480
m nia
TALA KALDIRARAK LEME izelge.117- Talamada nerilen Kesme Svlar Vida, dili form tal. Puntasz talama /delik talama Yzey talama Tala kesme Honlama
Talanan gere Otomat elikleri (dk-orta karbon) Dk alaml yap elikleri (martenzitik)
MD-ya LD-ya HD- suda - M/HD suda znebilir ya z. ya MD-ya HD-suda z. ya MD-ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya z. ya
GP-suda LD/GP-suda Suda zne- LD-ya, znebilir znebilir bilir ya zel svlar ya ya LD-ya, suda z. ya GP-ya GP-suda z. ya GP-suda z. ya HD-suda z. ya Suda z. ya Suda z. ya LD-ya, zel svlar LD-ya, zel svlar
Scak-i takm elikle- MD-ya ri (martenzitik). Paslan- HD-suda maz elikler (stenitik, z. ya martenzitik, keltme sertlemeli). Maraging elikleri, Nikel ve kobalt alamlar Dkme demir Magnezyum ve alamlar Alminyum ve alamlar Bakr ve alamlar HD-suda z. ya LD-ya, zel svlar HD-suda z. ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya HD-ya
GP-suda z. ya LD-ya, zel svlar HD-suda z. ya LD-ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya, zel svlar HD-ya HD-suda z. ya
GP-suda z. ya
GP-suda z. ya
Suda z. ya LD-ya, zel svlar HD-suda z. ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya Suda z. ya HD-ya HD-suda z. ya
LD-ya, zel svlar LD-ya, zel svlar LD-ya, zel svlar LD-ya, zel svlar LD-ya, zel svlar LD-ya, zel svlar LD-ya
LD-ya, LD-ya, zel svlar zel svlar HD-suda z. ya LD-ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya LD-ya HD-suda z. ya HD-suda z. ya
Titanyum ve alamlar Berilyum ve alamlar
HD-suda HD-suda z. ya, z. ya, zel svlar zel svlar HD-ya HD-suda z. ya HD-ya HD-suda z. ya
Refrakter gereler
* HD = ar i, GP = Genel ama, LD = hafif i, MD = orta iler iin. Talama Tezgahlar ve Balama Aparatlar Birok modern talama tezgahnn zellii, kaln gvde duvar kesitleri, daha uzun gvde boylar ve daha ar stunlarla ktlesinin artmasdr. Son kuak talama tezgahlarnn artan peklii (rijiditesi) ve dengelilii (stabilitesi), yksek glerde ar talama ilemlerini mmkn klar. Bu temel zelliklerin dnda talama tezgahlarnda u zellikler de bulunabilir: Modler tasarm kavramlar - Bir tezgahta birden fazla ta balanabilme (kaba, hassas, vb.) Takm milinin hidrodinamik yataklanmas - Yksek hassasiyet, ar yk kapasitesi, daha yksek ta hz
Ta hznn artmas (evresel hz) Tezgahn kontrol zelliklerinin artmas - Hz, ilerleme basnc ya da i paras hz ve takm hareketinin kontrol ok sk olmasa da NC ya da CNC kontrol. 14-481
vb.)
TALA KALDIRARAK LEME Yzey Talama Tezgahlar Yzey talama tezgahlar i paras zerinde yksek kalitede dz yzeyler elde etmek iin kullanlr. Yalay takm milli yzey talama tezgahlan tan evresini (silindirik yzeyini) kullanarak i parasna dz bir yzey vermede kullanlr. Dey takm milli yzey talama tezgahlar ise anak, silindir, disk ve dilimli talann dz yzeylerini (alnlarn) kullanarak dz yzey elde edilmesini salar. Her iki yzey talamada da i parasnn hareketi ya dz ya da dner olabilir. ekil.250 de ta ve i paras hareketleri grlmektedir.
Ta?
Talama ytey/
ekil.250- (a) evresel talama-i paras dz hareketli, (b) evresel talama -i paras dner hareketli, (c) Aln talama -i paras dz hareketli, (d) Aln talama -i paras dner hareketli Disk talama, talama srasnda tan geni bir temas aln yzeyinin kullanld aln yzey talamann zel bir tipi olarak dnlmektedir. ekil.251 de grld gibi disk talamada, talama diski ile i paras arasndaki temas yzeyi nisbeten genitir. Genellikle evresel talamal yzey talama tezgahlan, tala kaldrma miktarna gre, l ve geometrinin daha nemli olduu hassasiyeti yksek talama ilemlerinde kullanlr. Aln talamal yzey talama tezgahlarnda ise kaba taneli, nisbeten yumuak balaycl ve ak yapl talarla ok tala kaldrma amalanr. ekil.252 de hafif-i yatay takm milli evresel talamal, tablas dz hareketli yzey talama tezgah grlmektedir. Bu tr tezgahlarda elde edilebilecek l hassasiyeti 0.0005 mm, yzey kalitesi 0.1-5 u.m olup tezgah tabla kapasiteleri 150x305 - 150x460 mm, maks. i paras ykseklii 305 mm, ta ap 200 mm genilii 32 mm ve tezgah gc 0.75-1.5 kW dr. 14-482
f"
m miri
Rpndnc
disk Ta? m'h
Talama Yzeyi
ekil.251- (a) Tek diskli talama, (b) ift diskli talama
ekil.252- Atlye ve takmhaneler iin hafif -i yatay takm milli yzey talama tezgah 14-483

ekil.253 de, orta arlkl ilerin retiminde kullanlan yatay takm milli yzey talama tezgah grlmektedir. Bu snf tezgahlarda tabla kapasitesi en x boy olarak (300-610) x (1020-4310) mm, ta ap 510 mm ye kadar, ta genilii 75-150 mm dir. Tezgah gc 7.5-11 kW arasndadr. ekil.254 de ise, yksek hassasiyet ve yzey kalitesinde ok miktarda tala kaldrarak byk i paralarnn yzey talanmasnda kullanlan ar-i yatay takm milli yzey talama tezgah grlmektedir. Bu tip tezgahlarda tabla kapasitesi en x boy olarak (610-910) x (1520-3050) mm, tezgah gc 22-37 kW arasndadr. Yukarda saylan yatay dz hareket tablal yzey talama tezgahlan dnda dner tablal yatay takm milli yzey talama tezgahlan da vardr. Tablann beik hareketine gre yaplabilen talama yzeyleri ekil.255 te grlmektedir. Bu tip bir tezgah ise ekil.256 da grlmektedir. Bu tezgahlann kk kapasiteli tipleri de varsa da byklerinin kapasiteleri 400-760 mm apl i paras ileme ve ta ap 230-300 mm olabilmektedir. Tezgah gleri 11 kW kadardr.
ekil.253- Orta arlkl i kapasiteli yatay takm milli yzey talama tezgah
ekil.254- Ar-i, yatay takm milli yzey talama tezgah 14-484
DontTrah/ct
Konveks
ekil.256- Dner tablal, yatay takm milli yzey talama tezgah
ekil.255- paras balama aparatm yatay tablaya gre eerek dner tablal yatay takm milli yzey talama tezgahnda dz, i bkey (konkav) ve d bkey (konveks) talama.
ekil.257- Dey takm milli dz tablal yzey talama tezgah
ekil.258- Dey takm milli dner tablal yzey talama tezgah 14-485
TALA
KALDIRARAK LEME
Yzey talamann bir dier tipi dey (dik) takm milli tezgahlar olup tabla ya yatay dz hareketli ya da dner tablaldrlar. ekil.257 de yatay dz hareketli tablal, ekil.258 de ise dner tablal dik takm milli yzey talama tezgahlan grlmektedir.
I'I
ekil.259- Civatal balama
ekil.260-Vidal balama
/?p&rd&
(5)
j
rr
_4r
^-T>
^^Vt
UT.. 3J n
t I"1 r-- t- 1
ekil.261- Silindirik paralarn balanmas 14-486
ekil.262- L parann talanmas iin dik al zel aparat
it
ekil.263- Silindirik talama teknikleri; (a) puntal, (b) aynal, (c) puntasiz, (d) pabulu puntasz, (e) ilerletmeli puntasz
ekil.264- Puntal silindirik talamada ta ve i paras hareketleri Yzey Talamada Parasn Tutma Yntemleri Yzey talamada, i parasnn balanmasnda genellikle manyetik tablalar, vakum tablalar ve mengeneler kullanlr. Bunlara ek olarak manyetik olmayan ya da dzgn olmayan ekilli i paralarn tutmak iin zel yzey talama aparatlar -zellikle seri retimde- ok kullanlmaktadr. Genel amal yzey talamada en yaygn kullanlan tutma aparat manyetik tablalardr. Uygulamada, i paras basite manyetik tabla yzeyine yerletirilir, mknats enerjilenerek tablaya balama yaplr. Manyetik tablalarn temel tipi vardr. Bunlar; elektromanyetik, kalc mknatsl ve elektrikle enerjilenen kalc mknatsl tablalardr. 14-487
ekil.265- Takmhanelerde kullanlan byk tip bir puntal silindirik talama tezgah Vakum tablalar, ekil olarak dikdrtgen olan manyetik tablalara benzerler. Tek fark manyetik tabladaki mknatsl ekme yerine tutma kuvvetinin vakumla yaplmasdr. alma prensibi basittir. Vakum tablada tutma yzeyine, kanallarla bir vakum pompasna balanan bir ok giri (delikler ya da boluktu malzeme) aracyla vakum uygulanarak i paras tablaya ekilir ve i paras tutulmu olur. Vakum tablalar dikdrtgen, yuvarlak ya da dner tabla eklinde de olurlar. eitli tiplerde vakum tablalar vardr. Bunlar; ine delikli, kanall, boluklu (poroz), dner ve zel vakum tablalardr. Daha ok seri retim iin gelitirilen zel aparatlardan, ekil.259, 260, 261, 262 deki aparatlar verilmitir. Silindirik Talama Tezgahlar Silindirik talama, yuvarlak paralarn i ya da d yzeylerinden tala kaldrma, hassas bir geometri yaratma ve istenilen kalitede yzey elde etmek iin yaplan talama ilemleridir. Silindirik talama deyimi genellikle d silindirik talama ilemleri iin, i talama terimi ise i yzeylerin ya da i aplarn talanmas ilemleri iin kullanlr. Silindirik talama (d silindirik talama) da temel teknik uygulanmaktadr. ekil.263 de grlen bu teknikler unlardr : Puntal silindirik talama, aynal silindirik talama ve puntasz silindirik talama. Puntal talamada temel prensip, silindirik i parasn iki punta arasnda bir kar destekle tutup dndrrken ve eksenel hareket yaptrrken bir silindirik fe ile d yzeyini talamaktr. Bu temel prensip en basit haliyle 14-488 ekil.266- Aynal tip silindirik talama tezgah
1$
in
I M i l
K.
TALA KALDIRARAK LEME ekil.264 de grlmektedir. Silindirik talamada kullanlan tezgahlar genellikle el kumandal (manuel) olup ekil.265 de en genel bir tipi grlmektedir. Aynal tip silindirik.talamada, dnen i mili kafasna bal bir balama aparatna (genellikle ayna) i paras balanr, f parasnn dnme ve eksenel ilerleme hareketiyle ta, i parasn silindirik olarak talar. mili kafasnn bal olduu gvdenin dey eksenli hareketi ile istenilen form ve ada silindirik talama yapmak mmkndr. ekil.266 da aynal tip bir silindirik talama tezgah grlmektedir.
TACUSCJ
ekil.267- Puntasz silindirik foslamada ta ve i parasnn hareketleri
Ta,
(a)
ekil.268- (a) Ekseni eksenler zerinde ve st dz dayanma bana oturtulmu i paras, (b) Bu yerletirmenin sonucu elde edilen dayireselliin abartlm ekli
14-489
'I
I '

Puntasz talama, i parasnn talanrken fiziksel olarak tutulmamas ile puntal talamadan farkldr. Bunun yerine para, dayama ba ve dengeleme ta ile talama ta arasnda tutulmaktadr. Bu nedenle puntasz talamann fark, dier silindirik talama yntemlerinde (puntal, aynal) gerekli olan para zerinde punta delikleri, dndrc ve para tutucu (ayna) aparatlara gereksinim olmamasdr. Puntasz talamada bulunan; talama ta, dengeleme ta ve dayama ba ekil.267 de grlmektedir. Puntasz talamada i parasnn istenilen geometrik toleranslarda (yuvarlaklk) elde edilebilmesi, i parasnn talar arasndaki konumu ile ilgilidir. Deneysel sonulara gre i paras apnn kk olmas (25 mm den az) durumunda i paras ekseni, talarn eksenlerini birletiren dorunun i paras apnn %50 si kadar stnde olmaldr. paras ap 25 mm den byk olduu zaman bu deer 12.7 mm olmaldr. te yandan, talar arasndaki uzaklk da talama apn kontrol etmektedir. Sonu olarak talar aras uzakln ap, eksen yksekliinin yuvarlakl (dayiresellii) kontrol ettii sylenebilir. ekil.268 de eksen yksekliinin dayiresellii nasl etkiledii grlmektedir. Puntasz talamada kullanlan dayama baklarnn gereleri, karbr gibi sert olandan balanarak deneme sonularna gre daha yumuaa doru bir gidile seilir. Esas olarak balang seimi, talanacak gerecin cinsine bal olarak yaplr. Paslanmaz eliklerde karbr ve sert bronz baklar, demir d gerelerde HSS baklar, sertlii bir utan dier uca deien ve ok kk apl paralarda mehanit ve dkme demir baklar iyi sonu vermektedir. ou puntasz talamalarda tepesi al baklar kullanlmakadr. Bak as i paras apn karlayacak ekilde deitirilmelidir, i paras ap bydke ya da bak boyu uzadka a dzlemelidir. Kk apl i paralan iin bak ucu sivriltilmelidir (a diklemelidir). Puntasz talamada ilerleme hz, dengeleme tann dnme hzna, apna ve eim asna bal olarak elde edilir. parasnn ilerleme hz denklem (106) ile yaklak olarak bulunabilir.
F = 3.14Dnsina
Burada; F = i paras ilerleme hz (mm/dak) D = dengeleme ta ap (mm) n = dengeleme ta dnme hz (d/d) a = dengeleme ta eim as (derece)
(106)
a eim as ekil.269 daki a olup dengeleme ta ekseni ile talama ta ekseni arasndaki adr ve 2 -8 arasnda alnr. Hzl ve dzgn bir kaba puntasz talama iin dengeleme ta hznn yava ve eim asnn byk olmas gereklidir. Hassas bir puntasz talamada ise bunlarn tersi olarak dengeleme tann dn hzl ve eim as dk olmaldr. Puntasz silindirik talamada kullanlan eitli tiplerde tezgah vardr. Bunlardan en yaygn kullanlan niversal puntasz talama tezgah olarak adlandrlan ve ekil.270 de grlen tezgahtr. Genel amal olan bu tezgahlar ok sayda ve otomatik retimler iin tasarmlanmamtr. Bu ama iin seri retim tipi tezgahlar ve zellikle rulman sanayiinde kullanlmak zere pabulu tip puntasz talama tezgahlar gelitirilmitir. Delik talama, genellikle i paralarnda hassas delik elde etmek iin kullanlr. Bu ilemde dz ya da konik, kr ya da iki ucu ak delikleri talamak" mmkndr. Bunlarn dnda bu ilemle basamakl delikleri, i ekilleri, konturlar ve dz kesitleri talamak ta mmkndr. Genellikle, delik talama (ya da i talama) delikleri, son ekillerine, yzey kalitelerine gre ve nceki ilemlerden kaynaklanan geometrik deiiklikleri dzeltmek iin uygulanr. Uygulama srasnda i paralar genellikle sertletirilmi durumda olurlar. Serletirilmi paralardaki deliklerde honlama ve lepleme ile de bitirme ilemi yaplabilir, fakat bu ilemlerle delik geometrisi ve konumunda nemli hatalar dzeltmek mmkn deildir. te yandan, delik talamada kaldrlabilecek
ekil.269- Puntasz talamada para ilerleme hareketi elde edilmesinde dengeleme ta; eimi a, dnme hz ve apnn etlersi 14-490
I 11JI.L

tala miktan, honlama ve leplemedeki miktardan fazla olduundan uygulanabildii zaman tercih edilmelidir. ou delik talama uygulamalarnda, genellikle 0.20-0.38 um (8-15 uin) rms yzey kalitesi elde edilir, fakat 0.05-0.08 um (2-3 uin) rms elde edebilmek de mmkndr. Delik talamada kullanlan tezgahlarn bir ok tipleri vardr. Bunlar yle sralamak mmkndr : Yatay delik talama tezgahlan, dik delik talama tezgahlan, planet tipi delik talama tezgahlar, aynal tip delik talama tezgahlan ve puntasz delik talama tezgahlan. Bu tiplere ait rnekler ekil.271, 272, 273 de grlmektedir. Silindirik Talamalarda Parasn Tutma Yntemleri Genel amal silindirik talama tezgahlarnda ounlukla kullanlan i paras tutma dzenekleri; puntalar, aynalar, mandreller, pensler ve aln plakalar dr.
ekil.270- Genel amal Universal puntasz talama tezgah
ekil.271- El kumandal yatay delik talama tezgah
ekil.272- Dey (dik) universal delik talama tezgah
Silindirik talamalarda kullanlan balama aparattan tasarm olarak tornalamada kullanlanlara benzer. Silindirik talama balama/tutma aparatlarnn tasarmlanmasnda aadaki zelliklerin gz nne alnmas gereklidir. 1. Silindirik talama ilemi hassas olduundan aparat hassas olmaldr. 2. Kaldnlan tala miktan ok az olduundan aparatlann ar olmas gerekmez. 3. Talanacak paralann tutma/konum referans yzeyleri genellikle hassastr. 4. nce i paralarnn talama srasnda eilmeleri nlenmelidir. 14-491
TALA KALDIRARAK LEME 5. Is oluumu uygun bir soutma svs ile kontrol edilmelidir. 6. Soutma svs minimum basn, maksimum debi ile verilmelidir. 7. Aparat, soutma svs ve talama amurunun kolay akna uygun tasanmlanmaldr. 8. Ta dzeltme ilemi aparat kaldrlmadan yaplmaldr. 9. Aparat dnyorsa mutlaka dengelenmelidir (balans yaplmaldr). Puntolar : Silindirik talamada, en yaygn kullanlan i paras tutma aleti pumalardr. Uygulamada, i paras zerine alm punta delikleri arasndan puntalara taklarak tutulur. Puntalar, genellikle i paras tutma ular 60 al, sap ksmlar ise konik olurlar. Tek para olmayan puntalarn ular HSS ya da sert metal (tungsten karbr) olur. Aynalar, pensler ve aln plakalar : Aynalar, pensler ve aln plakalar silindirik talanmalar gereken i paralarn tutmada kullanlr. ou durumda, bunlar bir farkla tornalamada kullanlanlara benzer. Aradaki temel fark dar toleranslar ve dengedir. * ekil.273- Planet tipi delik talama tezgah
uygun iortUr
ekil.274- Tek para mandrel
ekil.275- Genlemeli mandrel
sap
Sondc/
fi
Kama/' ubuk/ar ekil.277- Somun skmal mandrel
ekil.276- Aln plakal genlemeli mandrel 14-492
i.'i

Mandreller : Mandreller genellikle konumlandrma ve dndrme amac ile kullanlrlar. Bunlara ek olarak mandreller, ayrca i parasnn i ve d aplarnn emerkezli (konsantrik) olmalarm da salar. Mandrellerin eikli tipleri vardr. Bunlar; tek para mandreller, genlemeli mandreller, somun skmal mandreller ve zel amal mandreller. Bunlara ait tipik rnekler ekil.274, 275, 276, 277, 278, 279, 280 ve 281 de grlmektedir.
Konik genltpfne-
dMk \
i.
irj i
S>p
(
V
Yl\
T
1 trd
1 1
\\J
Yary/mfS denebilir
A
ekil.279- nce cidarl paralar iin somun skmal mandrel
ekil.278- Ayna ya da pens olarak kullanlabilen genlemeli mandrel
Ttjtma yze/' \ Trtll skc
~nrda-l
rfjtr
ekil.280- ve d aplar arasnda dar emerkezlilik salayan somun skmal mandrel
ekil.281- Vidal i apa gre emerkezli talama iin zel mandrel
zel Talama lemleri ve Tezgahlar Talama, bir ok ilemleri, yntemleri ve teknikleri ieren fakat geleneksel yollardan kolaylkla snflandnlamayan bir tr metal ileme ilemidir. Bu blmn amac, punta delii talama, derin ve yava ilerlemeli talama ve yksek hzl talama ve takm bileme ve jig talama tezgahlan gibi zel talama tezgahlan hakknda bilgi vermektir. Punta delii talama : Puntal tip tornalama ve talama ilemlerinin hassasiyeti, byk oranda i parasna alan puntann hassasiyetine baldr. Bu nedenle hassas ilemlerde, zellikle sl ilem sonrasnda punta delikleri talanmahdr. Uygun talanm punta delikleri yuvarlak ve hassas ada olmaldr. Genellikle punta delikleri uygunsuzluklar ekil.282 de gsterildii gibi olmaktadr. Punta delii talamada uygulanan yntemde ekil.283 de gsterilen ta hareketleri ile talama yaplr. Bu ilemde kullanlan punta delii talama tezgah ise ekil.284 de grlmektedir. 14-493

: htr> dm
Am
gksi ae'/ ey a/ etlps M/r
, O/f apogue kk
ekil.282- Bitmi parann hassasiyetini etkileyen punta delii genel hatalar
ekil.283- ayn anda (simltane) hareketle punta delii talama ilemi Takm talama : Takmlann ve kesici takmlarn talanmas/bilenmesi, geni aralkta stil ve tipteki bir ok takm kapsar. Bu nedenle bir tek talama tezgah kullanarak tm bu ilemleri yapmak mmkn deildir. rnein, bir torna kesici takmn bileyen bir bileme 14-494
ekil.284- Punta delii talama tezgah
TALA KALDIRARAK LEME tezgah helisel bir matkabn ucunu bilemek iin uygun deildir. Bu nedenle bilenecek/talanacak takm tipine gre bir ok tipte tezgah vardr. Bunlar; standart takm ve kesici takm talama/bileme tezgahlan, optik projeksiyonlu form talama tezgah, tek amal kesici takm bileme tezgahlandr.
0/tcy ayar/ama
Ts
C36o' dimr)
Eksantrikdinme 3te" ,DSndrme "A''
?p
Tbh kiltijeme chav Yf e

Hbla hareket kah
d tnme kolu <t* et ayrma kolu hareket
ekil.285- Yatay takm milli genel amal takm ve kesici takm bileme/talama tezgah Genel amal (standart) takm ve kesici takm talama tezgahlar, kapasiteleri ve yetenekleri nedeniyle takm bileme tezgahlan iinde en popler olandr. eitli eklentiler (atamanlar) kullanlarak bu tezgahlarla kesici takmlarn pek ok tipini bilemek mmkndr. Hatta bu tezgahlarla birok delik, silindirik ve form talama yapmak bile mmkndr. Yatay ve dey milli olmak zere ikiye aynlan bu tezgahlann yatay bir tipi ekil.285 de grlmektedir.
ekil.286- Matkap bileme tezgah
ekil.287- Otomatik freze aln talama tezgah 14-495
TALA KALDIRARAK LEME Optik projeksiyonlu talama tezgahlan optik komparatrlerle alan tezgahlardr. Bunlar, dz ve dayiresel form takmlar, kopya ablonlar, karbr kesici ular, laminasyon kalplan ve benzeri paralann kk profil ekillerini hassas olarak talamak iin kullanlr.
ekil.288- Otomatik modl freze aks bileme tezgah Tek amal kesici takm bileme / talama tezgahlan; takm mr, yzey kalitesi, retim hz vb. gibi konularda iyi sonu almak iin kullanlan ve sadece tek tip bir takm bilemeye uygun tezgahlardr. Bilenen / talanan takm tipine bal olarak tasanmlanm bir ok tip tezgah vardr. Bunlarn en tannmlar; modl freze aks bileme tezgahlar, freze aln talama tezgahlan, bro bileme tezgahlan, matkap bileme tezgahlandr. ekil.286, 287 ve 288 de bu tip tezgahlardan rnekler grlmektedir. Jig talama : Jig talama tezgahlan, pres takmlar yapmnda gerekli olan, sertletirilmi eliklerde istenilen koordinat ve llerde hassas olarak delik talamak iin tasarmlanm tezgahlardr. Bu tezgahlar jig delik ileme tezgahlarna benzerler, fakat takm mili yerine taklan ok kompleks bir birim ile farkldr. Bu birimin jig talama tezgahna salad yetenekleri aadaki gibi sralyabiliriz : eitli ap ve radyuslan ileyebilecek biimde radyal ofset verilebilir. Kontrol edilebilir hzlarda planet hareketi vardr. Takm mili alrken hassas radyal ofset ayar yaplabilir. Takm miline otomatik olarak dey ileri-geri ilerletme verilebilir. Ayarlanan bir ada dey deliklere konik ve konturlu delik talanabilir. Planetsel asal dorultu iin gerekli, takm milinin tablaya gre kontrol mmkndr. Takm mili ve talama tana ayn anda ve' bamsz olarak g iletimi ve kontrol olana verilmitir. Genel uygulamalar iin deiik takm milleri kullanabilme olana vardr. Jig talamada kullanlan tezgahlardan iki tip tezgah ekil.289 ve 290 da grlmektedir. Bu tezgahlar, pres kalplannn yapmndan baka makina-takm, havaclk-uzay ve alet yapm endstrisinde de kullanm alan bulmaktadr. NC ya da CNC kontroll jig talama tezgahlan, pozisyon kontrol, takm mili balama ve durma, dey ilerleme hareketi ve X-Y dzlemindeki kontur talama iin dorusal ilerleme hz fonksiyonlann otomatik olarak yapabilecek ekilde tasanmlanmlardr. Yksek hzl talama : Yksek hzl talamann teorisi metal ilemeye henz yeni girmi olup tala geometrisinde, talama kuvvetlerinde, zgl tala kaldrma enerjisi, yzey kalitesi ve kalc gerilmelerde byk bir deime olmadan tala kaldrma hzn arttrmak iin belirli artlar alnda normal ta hzn byk oranda arttrmay nermektedir. Ancak, tek ulu kesicilerle ilenmesi iyi olmayan ekzotik metallerde kanal talamada, kk paralann puntasz talanmasnda yksek hzl talama ok uygulanmaktadr. Yksek hzl talamada ta hz 35 m/sn den balamakta, 180 m/sn ye ulaabilmektedir. 14-496
ekil.289- Saysal kontroll (NC) jig talama tezgah
ekil.290- Saysal kontroll (NC) sabit kprl tip jig talama tezgah 14-497

Derin ve yava ilerlemeli talama : Derin ve yava ilerlemeli talama, allmn dnda kesme derinliinde tek geite yzey talamay anlatmak iin kullanlan bir terimdir. Normal talamadan fark ekil.291 de ak olarak grlmektedir. Derin ya da yava ilerlemeli talamada bir takm sakncalar (talama kuvvetinin ykselmesi, ta-i paras temas noktasnda scakln yksek olmas gibi) olmasna ramen i paras scaklnn nibeten dk olmas en byk snldr. Dk gerilimli talama : Dk gerilimli talama, normal yzey talama ileminin geleneksel olmayan ve az kullanlan bir biimi olup i paras yzeyinde kalan kalc gerilmenin minimum olduu bir talamadr. Bu yolla u rnn yorulma dayanm arttrlmakta ve dayankll ve gvenilirlii iyiletirilmektedir. Dk gerilimli talamann tipik uygulamas olarak trbin (gaz ya da buhar) kanatlarnn talanmas gsterilebilir. Bu talama ilemi genellikle bitirme ilemi olarak uygulanr. elik, titanyum ve nikel esasl alamlarda; yksek, normal ve dk gerilimli talamann yorulma - dayanm snrna etkisi ekil.292 de verilmektedir. Karlatrma bakmndan, bu eit talamann yzey geriliminin derinlie bal dalm ise ekil.293 de grlmektedir. Normal talamada; ta evre hz 30 m/s, beher paso iin talama derinlii 0.03-0.08 mm ve talama svs su esasl svdr. Dk gerilmimli talamada; ta yumuak ve dk hzlarda, beher paso iin talama derinlii 0.005 mm olmaldr.
N/mm:
a -Ts lam- hrz -

>) (hzl)
\\V\\Y\\NNM
ekil.291- lerleme, strok boyu ve kesme derinlii (a) geleneksel yzey talamada (b) yava ilerlemeli talamada
ABI 4340 O & T* R e 4340Mod**d O & T R C 53
Gfot300
STA " RC54 TMAMV, Beto r o M R<32 Tk>AM>V-25n STA R<~<2 TI-6AI-2Sr*4Zr-2Mo STA R r 36 Inconei 718 A5 STARcM RENE'80 AF2IDA
_L
JL
DSfk
200
400
600 s/nn
60.000
0.002
0.004 0.100
0.006
0.008
0.010 0.012 0JO0
S u veff/m/? v e % f e "Szelt rs/ilemi yaplm <"= yalandrlm
0200
a/H
ekil.292- Dk, normal ve yksek gerilimli talanm eitli gerelerin yksek evrimli (frekansl) yorulma test sonular 14-498
ekil.293- Bir i parasnda, yzey alt eitli derinliklerde yksek, normal ve alak gerilimlerin dalm(gere AISI/SAE 4340, su verilmi+ temperlenmi, sertlik 50 HRc)
m u
TALA KALDIRARAK LEME Esasen dk gerilimli talamada uygulanacak alma parametreleri izelge. 118 de verilmitir. izelge.118- Dk Gerilimli Talamada alma Parametreleri ve Deerleri alma parametresi Ta hz Talama derinlii Tan grade'i (derecesi) Tan dzeltilmesi Talama svs Tabla hz Deeri 18 m/s altnda 0.005-0.013 mm/pas Yumuak ve ak (G, H, I) Ska ve keskinlik salamak iin kaba ya esasl (su deil) 15.2 m ve yukars
20. HONLAMA Honlama, bir honlama ta ya da ubuu zerine yaptrlm andrc tanelerle i paras yzeylerinden, kalibrasyon ve yzey bitirme amacyla, kontroll dk hzda tala kaldrma ilemidir. Honlamann genel amac silindirik delik yzeylerde ve milimetrenin yzde miktarlanndan birka milimetreye kadar derinlikte tala kaldrarak dzgn, yksek hassasiyette ve kalitede yzeyli delikler (ya da yzeyler) elde etmektir. Honlamada, ekil.294 de grld gibi, ayn anda hem dnme ve hem de ileri-geri dorusal hareket yapan honlama ta ile apraz izleri olan karekteristik bir yzey elde edilir. Tala kaldrmann tesinde honlamann bir dier amac, daha nce ilenmi yzeylerin hatalarn gidermektir. ekil.295 de bu tr hatal yzeyler grlmektedir. Honlamann en sk uygulamas silindirik deliklerdir. Fakat az sklkta da olsa d yzeyler de honlanmaktadr. Dili ark dileri, vana paralar ve bilyal ve makaral yatak yuvarlanma yollarnn honlanmas tipik d yzey honlama rnekleridir. Sperfni, mikrofni, sperfini honlama, ksa stroklu honlama ve mikro talama olarak ta Vcn/aa dnme
Mandre/ n Honlama pabucu tbnhn-a ~fafi
iz /er i
%4M&&&e&k&
ekil.294- (a) dnme ve dey salnm (osilasyon) hareketi yapan andrc talar olan honlama bal, (b) apraz honlama izleri, (c) karakteristik bir honlama yzeyi 14-499

bilinen mikrohonlama, alma parametreleri ve sonulan farkl bir honlama tipidir. Mikrohonlamada kullanlan tane bykl (320-1200), honlamada kullanlandan (60-600) daha incedir. Honlama ile mikrohonlama arasndaki temel fark udur : Honlamada takm dner, mikrohonlamada daima para dner. Bu fark ekil.296 da gsterilmektedir. Dier farklan ise yle sralyabiliriz : Mikrohonlamada, ta ok az bir basnla ksa ve yksek frekansl bir strokla hareket eder. Honlama genellikle 0.80-0.20 m (32-8 in) Ra kalitesinde yzeyler elde etmek iin kullanlr. Mikrohonlamada elde edilen yzey kalitesi ise 0.10-0.050 m (4-2 in) Ra dr. Dkme demir ve elik en ok honlanan gereler ise de honlama ilemi, alminyum alamlar gibi en yumuak gerelerden nitrrlenmi yzeyler ve tungsten karbr gibi an sert gerelere kadar geni aralktaki gerelere uygulanabilen bir ilemdir. Honlama aynca seramiklere ve plastiklere de uygulanabilir. Honlamada, honlanabilecek en kk ap 1.6 mm dir. en byk ap ise tezgahn honlama takmnKhareket ettirebilme gc ve paray yerletirebilme yetenei ile snrldr. Uygulamada 760 mm apa kadar honlarrfa yapl-
R .*
Vazuk datrs
ân az-
izlen
Tir/omas
ekil.295- Honlama ile dzeltilebilecek genel trden on delik

Para zerine bask
CO
/paras/
ler!-
ekil.296- (a) silindirik, (b) puntasz mikrohonlamada eler ve hareketleri 14-500
I! 11111
TALA KALDIRARAK LEME mas yaygndr. te yandan honlamada boy/ap oran nemli olmayp her oranda honlama yapmak mmkndr. Honlamada genel kural udur: t parasnda bulunan hata miktarnn iki kat kadar tala kaldrmak gereklidir. rnein bir silindirde 0.05 mm ovallik ya da koniklik varsa 2 x 0.05 = 0.10 mm tala kaldrlacak demektir. Honlama Tezgahlar Para says az ve operatr deneyimli olduu zaman i paralarm bir matkap tezgah, torna tezgah ya da ayn anda dnme ve ileri-geri eksenel hareket salayabilen bir makina ile baarl honlama yapmak mmkndr. Matkap tezgahnda honlamada, honlama takmlar takm miline balanr ve i paras da tezgah tablasna (serbeste yatay hareket edebilecek ekilde) balanr. Takm mili honlama takmna dnme ve eksenel ileri-geri hareketi salar, ileri-geri hareketi (strok hareketi) ya elle ya da tezgahn zelliine bal olarak otomatik yaptrlr. eitli tiplerde tornalar ya da delik ileme tazgahlan da honlama iin kullanlabilir. Baz uygulamalarda elektrikli el matkaptan gibi aletler honlama ileminde kullanlrlar. Burada honlama takmlar el matkabnn ucuna taklr, takm dnerken elle strok hareketi yaplarak honlama gerekletirilir. Seri retimde honlama, bu ama iin yaplm tezgahlarda yaplr. Bu tezgahlar, dikey ve yatay tiplerde deiik boyut ve tasanmda olurlar. ekil.297 de dik bir matkap ya da delik ileme tazgahna benzeyen dikey tip bir honlama tezgah grlmektedir.
si/lndr
ekil.297- Uzun ve byk apta delikleri honlamak iin kullanlan tek milli, dey, hidrolik honlama tezgah. 14-501

Honlama Talar Honlama talan (honlama ubuklan olarak da bilinir); seramik kili, yapay reine, mantar, karbon ya da metal ile balanm alminyum oksit, silisyum karbr, CBN ya da elmas andrc tanelerden olumulardr. Taneler boyut olarak 36-600 mesh arasnda olup genellikle 120-320 aras ok yaygn olarak kullanlr. izelge. 119 da mesh says ve buna karlk gelen ortalama tane byklkleri verilmektedir. Tane byklnn seimi, arzu edilen tala kaldrma hzna ve istenen yzey kalitesine baldr. Andrclarn seimi ise honlanacak gerecin sertliine ve bileimine (daha dorusu cinsine), yzey kalitesine ve maliyet etkilerine baldr. eitli gerelerin honlanmasnda kullanlan tipik andrclar izelge. 120 de verilmitir. izelge. 121 de ise sertliklerine gre eitli metallerin ve alamlarn honlanmas iin gerekli parametrik deerler verilmitir. Andrclarn kullanm yerlerini genellersek u ekilde olur : 1 Alminyum oksit yaygn olarak tm elikizelge. 119-Honlamada Kullanlan Tane Byklkleri lerde, Silisyum karbr genellikle dkme demir ve Grit/mesh size Ortalama tane bykl demir d gerelerde, mm in CBN (Kbik boron nitrr), tm eliklerde (hem yumuak hem sert), nikel ve kobalt esasl 36 0.710 0.0280 sper alamlarda, paslanmaz eliklerde, beril46 0.508 0.0200 yum-bakr gibi dier alamlarda ve zirkonyum 54 0.430 0.0170 gibi dier metallerde, 60 0.406 0.0160 Elmas ise krom kaplamalarda, karbrlerde, 70 0.328 0.0131 seramiklerde, camda, dkme demirlerde, pirin80 0.266 0.0105 lerde, bronzlarda ve 0.03 mm derin nitrrlenmi 90 0.216 0.0085 yzeylerde kullanlr. 100 0.173 0.0068 Alminyum oksit ve silisyum karbr talar 120 0.142 0.0056 balang maliyetleri bakmndan ok ucuzdur. 150 0.122 0.0048 Elmas talar, elmas konsantrasyonu ve andrc 180 0.086 0.0034 tabakann kalnlna bal olarak, alminyum 220 0.066 0.0026 oksit ve silisyum karbr talarn 20 katna kadar 240 0.063 0.00248 pahaldr. 280 0.044 0.00175 Honlama talarnn tanmlanmas talama 320 0.032 0.00128 talanninkine benzer ekilde yaplr. Bunun iin 400 0.023 0.00090 talan belirleyen drt temel karakteristik yanya500 0.016 0.00065 na sralanr. Bu karakteristikler andnc tanele600 0.008 0.00033 rinin tipi, tane bykl, derecesi (grade) ve balayc tipidir. rnein, tane bykl (mesh says) 180, derecesi R ve balaycs seramik olan alminyum oksit bir ta A-180-R-V olarak tanmlanr.
ekil.298- El ile stroklamal honlama takm, (a) pabu ve ta ile noktal kendinden eksenlemenin gsterildii u grn, (b) honlama tann ilerletilmesinin, kamann eksenel hareketi ile nasl yapldnn grn, (c) iki tal honlama takm (uzun delikler iin) 14-502

izelge.120- eitli Gerelerin Delik Honlanmas iin Ta Seimi Kaba honlama Ta Tane Ta tipi by. sert. (a) (b) A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A D D C C A A A A A A A D D D A A A 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS AS OY OS OS OS OY AS AS AS AS AS AS AS OS OS OS AS AS AS Tala kaldrma honl. Ta Tane Ta tipi by. sert. (a) (b) D B C C C C C C C D D C D A D D C D C B C C C A A A A B D D C C B A A C B A B B A D D D A C A 150 100 220 220 150 280 280 280 220 220 150 280 150 150 150 150 280 220 280 100 280 220 220 150 220 220 220 100 150 150 280 280 100 220 280 280 100 200 100 100 220 150 150 150 220 400 220 OS OY OY OY OS OY OS Y OS OS OS Y OS Y OS OS Y OS Y OY Y OY OS AS OS AS OS OY OS OS OY Y OY OS Y Y OY OS OY OY OS OS OS OS AS Y OS nce vzev honlamasi Ta Tane Ta by. sert. tipi (b) (a) D C C C D C C C C D D C C C D D C D C C C C C C C C 600 500 500 500 600 400 400 500 500 600 600 500 400 400 600 600 500 600 400 500 500 500 500 500 500 500 500 500 600 600 400 500 500 500 500 400 500 500 500 500 600 600 600 500 500 500 OS OY OY OY OS Y OY Y OY OS OS Y Y Y OS OS Y OS Y OY OY OY OY AS OY OS OY Y OS OS OY Y Y OY Y OY OY Y Y OY OS OS OS OS Y OY
Honlanacak gere Akik ta (hematit) Alnico Alminyum Alminyum, sert kapl Bor, karbr Pirin (sar) Bronz (yumuak) Karbon Dkme demir Sinterlenmi karbr Seramikler Sertletirilmi demir Sert krom kaplama Poroz krom kaplama Krom karbr Colmonoy Bakr Cam Altn Inconel Pleksiglas (akrilik reine) Magnezyum Dvlebilir demir (pik demir) Molibden Monel metali Niobyum Nitraloy, nitrasyon ncesi , nitrasyon sonras Porselen Rexalloy ve benzeri sinterlenmi dkm ve takm gereleri Kauuk, sert Gm elik, sert elik, yumuak HSS, yksek hz elii elik, yumuak paslanmaz elik, sert (60 HRc st) Stellite Titanyum Tantalyum karbr Titanyum karbr Tungsten karbr Tungsten, saf Vanadyum, krom elik alamlar Dvme demir
c
D C C C
c D
c c B
C C C C D D D C C C
(a) Andrc tpi, A:Alminyum oksit, B: CBN (metal balaycl), C : Silisyum karbr, D : Elmas (metal balaycl), (b) AS : ar sert (Q-S aras), OS : Orta sert (P), OY : Orta yumuak (L), Y : Yumuak (H) 14-503
izelge.121- Metallerin ve Alamlarn Honlama Parametreleri
Ra,nm (n in) yzey kalitesi iin tane bykl Gereler ve Honlama ta gereci sertlikleri, Tipi (a) Gradei (b) 0.025-0.125 0.15-0.25 0.30-0.50 0.53-0.75 >0.75 (6-10) (11-20) (21-30) (>30) (1-5) ANSI ve ISO HB Karbon ve alaml elikler, dvme ve dkm A ya da B 600 500 100-300 320 220 180 Q 300-400 A ya da B 500 500 320 220 180 Q 45-52 HRc A ya da B 500 400 280 120 120 N 52-58 HRc A ya da B 500 320 280 120 120 K 58-60 HRc B ya da A 400 280 220 120 120 I > 60 HRc B ya da A 320 220 120 120 120 I Takm elikleri, dvme A ya da B 150-300 300-400 A ya da B 45-52 HRc A ya da B 52-58 HRc A ya da B > 60 HRc B ya da A
Honlama ta hareketi dnme hz m/dak 30-90 27-84 24-76 23-69 20-69 18-56 23-64 21-61 20-55 15-46 15-46 30-76 26-72 21-67 15-61 36.5-100 26-91 20-67 38-68.5 15-64 15-61 9-46 15-76 Strok hz m/dak 5.5-33 4.9-30 4.3-27 3.9-25 3.4-23 3.0-21 4.0-23 3.7-22 3.4-20 2.7-16.5 2.7-16.5 5.5-27 4.6-26 3.7-24 2.7-23 6.4-36.5 4.6-33.5 3.4-25 12.2-24 2.7-23 2.7-23 1.5-16.5 2.7-27
alma basnc kPa 276 276 414 517 517 690 345 345 517 690 830 276 276 414 517 276 276 414 345 276 276 414 276 ps 40 40 60 75 75 100 50 50 75 100 120 40 40 60 75 40 40 60 50 40 40 60 40
Kesme svs (C)
A A A A A A A A A A A A A A A
B B B
Q N N K I
600 500 400 400 320 600 500 500 500
500 500 320 280 220 500 500 400 320 500 500 400
320 320 220 220 180 320 320 280 220 320 320 320 280 400 400 400 500
220 220 150 150 120 280 220 220 150 220 220 220 220 280 280 280 320
180 180 120 120 120 180 150 150 120 180 180 120 120 220 180 180 180
Paslanmaz elikler, dvme ve dkm A ya da B 135-315 315-420 A ya da B 45-52 HRc A ya da B N 52-58 HRc A ya da B I
Gri, yumu ak ve dvlebilir dkme demir C ya da D 500 110-315 Q C ya da D 500 Q 315-420 C ya da D N 500 45-52 HRc
stenitfc (Ni-korumal), gri ve dvlebilir dkme demirler 400 CyadaD J il S 100-270 500 Alminyum alamlar, dvme ve dkm 30-450 C ya da D 600 Titanyum alamlar, dvme CyadaD N 110-315 C ya da D N 315-440 Bakr alamlar, dvme ve dkm 40-200 C ya da D I 600 500 600 500 500 500 500
A A
izelge.121- Metallerin ve Alamlarn Honlama Parametreleri (Devam) Ra, um (n in) yzey kalitesi iin tane bykl Gereler ve Honlama ta gereci sertlikleri, Tipi (a) Grade'i(b) 0.025-0.125 0.15-0.25 0.30-0.50 0.53-0.75 >0.75 ANSI ve ISO (21-30) (>30) (6-10) (11-20) HB d-5) Nikel alamlar, dvme ve dkm 80-315 315420 45-52 HRc Honlama ta hareketi dnme hz m/dak Strok hz m/dak alma basnc
kPa
276 276 517
psi
40 40 75 A A A
AyadaB AyadaB AyadaB
J J J
600 500 500
500 500 400
400 400 320
280 220 220
180 180 180
30-76 27-69 24-61
5.5-27 4.9-24 4.3-23
Yksek sckha dayankl alamlar, dvme ve dkm 200-315 315-475
CyadaD CyadaD AyadaB
J J Q
500 500
500 400
320 320
280 280
180 180
24-61 15-49
4.3-23 2.7-18
414 414
60 60
A A
Refrakter alamlar 180-320
500 320
400 280
320 220
280 \
180 120
15-61
2.7-23
414 690
60
100
A A
Krom kaplama Sert
A ya da D L
180
27-91
4.9-33.5
Metal d gereler
Cam
Seramik
A D D A D D A D D
S P L S P L S P L
600 400 400 600 600 600 400
400 280 220 600 400 400 400 280
280 220 150 600 400 280 280 280 220
220 150 400 280 220 220 220 150
150 280 220 150 150 150
ar, kaba normal hafif ar, kaba normal hafif ar, kaba normal hafif
Karbr
(a) Andrc tipi, A : Alminyum oksit, B : CBN (metal balaycn), C: Silisyum karbr, D: Elmas (metal balaycl) (b) Andrc grade'i (derecesi); yumuak (F, G, H ve I), orta (U, K, L, M ve N) ve sert (O, P, Q, R ve S) o (c) Honlama svs, A: %70 kerosen (gaz ya) + %30 kkrtl ya da klorlu ya, B : Kerosen (gaz ya)
VJ" "

.
Honlama Takmlar Honlamann amac, tezgahtan tamamen bamsz olarak, tan kesme yzeylerinin honlanan yzey ile ilikisi sonucu yuvarlak ve doru bir delik elde etmektir. Takmn ya da i parasnn yzer olmas, takmn deliin her tarafna eit basn uygulamasn salar. zel durumlar dnda honlama, deliin eksenel konumunu deitirmez. Takm ekseni, daha nceki ilemlerin oluturduu delik eksenini izler. Uygulanabilirse, i paras, yzmeye olanak verecek ekilde bir balama aparatna taklmaldr. Honlama takmlar, elle ya da motorlu stroklanmasna gre farkl tasarmlarda olurlar. Elle stroklama yaplmas durumunda, takm sabit bir eksen evresinde dner fakat i parasnn yanal hareket serbestisi vardr. El ile stroklamada kullanlan bir takm; bir ya da daha ok andrc ta, bir mandrel ve bir kama ve klavuz pabularndan oluur. Bunun en basit bir rnei ekil.298 de grlmektedir. Bu tip takmlar 1.6-100 mm ap arasndaki delikleri honlamaya uygundur. Uzun delikleri honlamak iin iki ya da daha ok sayda ta olan takm kullanlmaldr. Takmlar ve talar ekil.299 da grlen genel hatalar giderecek yeterlikte uzun olmaldr. Boyut ve arlklarndan dolay ar olan i paralarnn yzer ekilde tutulmalar ok zordur. Bunlar, bir takm niversal balantlar olan ve dnme ve ileri-geri hareketleri salayan bir makinadan (honlama tezgah) bir mille g alan honlama ta taklm kafalarla honlanrlar. Mekanik g stroklamal honlama olarak adlandracamz bu honlamadaki takmlarda genellikle, talar evresel olarak eit aralkta yerletirilir ve klavuzlu ya da klavuzsuz olurlar. Bu tip bir takma rnek olarak ekil.300 deki takm gsterebiliriz. Bu takmlarda, honlama talan, takm gvdesi zerini anmalardan koruyacak ve anm talarn hzl bir ekilde deitirilmesini salayacak ekilde kurulanm olmaldr. Yaygn olarak kullanlan iki tip kutulama vardr. ekil.301 de bu iki tip kutulama grlmektedir. ~" >.
. ^.;-'~- -
KonikkfrnS delik * -
anojz delik
Eri deformasyon
ardt
?lt:
d e l l i U r
ekil.299- Honlamann dzelttii genel dzgnszlkler
-,r .n-ffpmtna/vn 6ronz.frhavuzlar
ekil.300- Motor silindirlerini honlamada kullanlan mekanik g stroklu honlama takm
ekil.301- Honlama talarnn kutulanmas (a) plastik bir tutucu ile (b) metal kalp dkme yaptrma ile kutulama
Honlamann ana amac iyi bir yzey kalitesi olduu kadar ok hassas llerde para elde etmektir. Bunun iin honlanan yzeyin ok hassas olarak llmesi gereklidir.. Bu amala, haval mastar, halka matan, genilemeli (expanding) mastar, tampon mastar ve ubuk mastarlar kullanlr. ekil.302 de bu mastarlar bir arada grlmektedir. 14-506
ftalko matlar
c
Plttgramianabllr ilimin* ttrrf/mrf hala /nanon ' s
.Cop
T
1
rmimr
Ifparas
<FjÔ(T'
ftfftmo ba/ko*/
ekil.302- Honlama kontrolunda kullanlan mastarlar (a) halka mastar, (b) genilemeli mastar, (c) tampon mastar, (d) ubuk mastar, (e) haval mastar Honlama Parametreleri Honlama takm mili hzlar honlanan deliin apna baldr. Optimum evresel hzn seimi aada sralanan etmenlere baldr: Honlanan parann gerecine : Dkme demir ve baz yumuak demir d metaller gibi kolayca kesilen gerelerde yksek hzlar kullanlabilir. Honlanan parann sertliine : Sert i paras yzeyleri dk hzda honlanr. stenen yzey kalitesine (przllne): Kaba yzeyler yksek hzda honlamaya uygun talarla honlanr. Takmdaki talarn says ve geniliine : Deliin birim alanna den andrc alannn art ile tan evre hz azalr. Yksek hzlarla daha ince vzey elde edilir. Burada sralanan deikenlerden dolay dnme hz standartlatrlamaz. Bu nedenle, izelge. 121 de verilen hzlar balang noktas olarak yardmc olur. Strok hz, byk oranda honlama takmnn boyuna ve delik derinliine bal olup, metre/dakika olarak ifade edilir : Vs = 2 n s L s Vs = Strok hz (m/dak) ns = Strok evrim hz (lAdak) Ls = Strok boyu (m) dir. Strok hznn seiminde kullanlmak zere izelge. 121 deki deerler verilmitir. Honlamada, ilemin doal bir sonucu olarak, honlanan yzeyde tan dnme ve strok hzlarndan dolay 14-507 (107)

ekil.294 (c) de grlen apraz honlama izleri oluur. Motor silindir delikleri gibi baz honlama uygulamalarnda apraz izler arasndaki a nemli olup belirli snrlar iinde kalmas istenir. Bunun nedeni, honlamann yava hzl bir ilem olmasndan kaynaklanan i paras snmasnn artn nlemektir. Bylece scakln sebep olaca yzey bozulmalar nlenmi olur. Honlanm bir yzeydeki apraz as (ekil.303 a), strok hznn dnme hzna oranna baldr. Bu iki hz birbirine eit olduu zaman apraz as 90 olur (ekil.303 b). Dnme hz strok hzn geerse bu ada 90 den kk olur (ekil.303 c). Aada verilen forml ile verilen hzlar sonucu oluacak apraz as kolayca hesaplanabilir. a = arc tg -^sVD Burada: a = apraz as yans (derece) Vs = Strok hz (m/dak) VD = Dnme hz (m/dak) (108) "' 'c!
f'i
f s
ekil.303- apraz as ilikileri (a) dnme hz stroklama hzndan dk, (b) dnme ve stroklama hzlar eit, (c) dnme stroklamadan hzl
olup apraz as 2cc dr. Uygulamalarn byk ounluunda, apraz asnn 30 olmas istenmesine karn genellikle 20 - 45 aras uygun sonular verir. Bu a araln el ya da g stroklamanm her ikisi ile elde etmek mmkndr. KAYNAKA DROZA, Thomas J., WICK, Charles, Tool and Manufacturing Engineers Handbook, SME Society of Manufacturing Engineers ( ) (2) Metals Handbook, Vol.16 Machining, ASM INTERNATIONAL HANDBOOK COMMITTEE ( ) (3) WEGST, C. W., Stahlschlssel, VERLAG ( ) (1) LGL TSE STANDARTLARI 1. 2. 3. 4. TSE Standartlar ISO Standartlar ANSI Standartlar DN Standartlar ilgili standardn numaras metin iinde verilmitir.
14-508

Makine Muhendisligi El Kitabi Uretim Ve Tasarim

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makine Muhendisligi El Kitabi Uretim Ve Tasarim

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ve TASARIM Cilt 2

Baskya Hazrlayan A. Mnir CERT Makina Yk. Mhendisi

TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI

S.EZ4/ GR'nn ansna

153 154 156 160 165 174 178 182 183

TALA KALDIRARAK LEME

rt ttit-t* ttzpe/h cet dt//lc oa-

Tala boluu C, mm 4.65 5.59 6.05

TALA KALDIRARAK LEME

44 48 51 57 63 70 76 83 89 95 102 114 127 140 152

TALA KALDIRARAK LEME

TALA KALDIRARAK LEME

TALA KALDIRARAK LEME

TALA KALDIRARAK LEME

ekil.lll- Hassas delik ilemeler iin mekanik tip aparat

TALA KALDIRARAK LEME

0.08 0.08 0.05

0.18 0.10 0.05

0.15 0.08 0.08

0.20 0.10 0.10

TALA KALDIRARAK LEME

gen kil- Konum Oat1rescl//k k l het/as'

TALA KALDIRARAK LEME

ekil.115- Hafif i, hassas tip el kumandal matkap tezgah

ekil.116- Ar-i dey matkap

TALA KALDIRARAK LEME

ekil. 118- Grup tip, alt milli matkap tezgah

C vey& da hareket eden bai/k

do, kofan ^Sr.

TALA KALDIRARAK LEME

ekil.120- ok milli matkap

Tala kutusu Ve/rre. burcu

TALA KALDIRARAK LEME

4Mr? Sn m*yg *f*t mftl tp#t (fmnm)

TALA KALDIRARAK LEME

Ornijsij lk kesm* kenar

kenen MenartCHn Aenofrt

TALA KALDIRARAK LEME

io)Gene/ ama// matkap

J kana//l de/'k bytme matkab

: Dk he/lali mat kop

Oz. sapl, ya delikli maikap

Otomat tezgah matkab matkab

2i.?yak)afik entik a*' ()-So pau'h'f mty,l crs

oz kaln/lnn y'Ctr/S' ve kesme kenarna para/el

adl bojlutL arS'

aa/ci noktada I ff kalnlk / / kinci kesme t I k / /

ekil.132- Helisel bilenmi u geometrisi

ekil.133- Yuvarlak ulu matkap geometrisi

TALA KALDIRARAK LEME

4.70 6.25 7.50 8.70 9.80

6.25 7.50 8.70 9.80

11.50 - 19.00 19.00 - 25.00 25.0 - st

TALA KALDIRARAK LEME

Matkap apnn %si olarak z kalnl 30 25 20 17 15 13 12 11

6.35 - 15.85 15.85 - 35.00 35.00 - 60.00 60.00 st

standart matkaplara gre yaklak iki kat kadar fazla olmaldr.

ekil.135- Matkap apma gre minimum z kalnl

COP ' - " " - i J. .. A.' " *-_

Botuk (rcdyol zrh) 8-20

Z. ilem faba delik ileme 4 69 apa

n = lf50 d d \I=/4Z m/d {=0.25 mm /deJlr = S. 5o mm kesme

TALA KALDIRARAK LEME

ekil.139- Dndrlebilir ulu matkaplarda kullanlan trigon bir ucun geometrisi

4Mr? Sn myg f*t mftl tp#t (fmnm)

Sakboyu , | kulak boyaj M. ] konum, \