Lev Tolstoy - Vatanseverliğe Karşı

VATANSEVERLGE KARSI I
Lev Nikolayevi Tolstoy

ev. ve ed. Acar Burak Bengi
zgr yazlm LYX ile hazrlanmtr. s Ticari ama dnda ve hibir de iiklik yapmakszn zgrce kullanlabilir. s gs acarbura@gmail.com
Yoku Yaynlar, Istanbul, 2007 s
indekiler I
eviri Hakknda nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Hristiyanlk ve Vatanseverlik Elestirilere Cevap Vatanseverlik mi, Bars m? Vatanseverlik ve ktidar I Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? Kaynaklar Dizin 3 6 61 124 130 140 163 182 187
eviri Hakknda
Tolstoyun bu kitaptaki makalelerini, Aylmer Maudeun Ingilizce basklarndan (Christianity and Patriotism [1]; A Reply to Criticisms [2]; Patriotism, or Peace? [2]; Patriotism and Government [1]) Trkeye evirdim. Aylmer Maude, Tolstoyu sahsen tanm , Oxford niversitesi s iin Tolstoy biyograsi yazp, ondokuz cilt Tolstoy evirmi ve evirileri s (mektupla malarnda) Tolstoyun onayn alm biridir. Maude basklars s nn tm bu gvenilirligine ragmen, Rusa evirmeni Koray Karasulu, ricam zerine, benim Ingilizceden yaptgm eviriyi, en yetkin Rusa baskyla, 90 ciltlik Polnoe Sobranie Soineniy ile kar la trarak kontrol s s etti. Yalnz, Karasulunun tm dzeltilerine bagl kalmadm, bunlarda ve tabii tm eviride sorumluluk sphesiz bana ait. nsz, Sonsz ve dipnotlardaki tm eviriler de bana aittir ve Ingilizceden yaplm tr, bana ait olmayan evirileri metin iinde gsterdim. Bir s sey belirtmedigimde, Tolstoyun mektup ve gnlklerinden yaptgm evirilerin kaynag R. F. Christiann iki er ciltlik Ingilizce derlemeleridir s [3, 4]. Christiann gnlk derlemesinin ksaltlm , sansrl ve bozuk bir s Trke evirisi var: Ibrahim Kapaklkayann Gnlkleri (Anka Yaynlar, 2005). [5, s. 90] Baz kelimelerin (pantalon yerine pantolon, yekn yerine yekn, bagrsak yerine barsak, agabey yerine abi, strap yerine zdrap gibi) szlge uymayan yazmlar, benim bilinli tercihlerimdir; strap veya agabey gibi kelimeler Trkede yoktur, sadece Trke szlkte vardr. Kimsenin strap veya agabey dedigini duymuyo
eviri Hakknda rum. Bunlar Trkede zdrap ve abiye evrilmi tir. Hele agabey s kelimesini, sadece dogru yazmak degil, bilinlerden de bir an nce ka zmak sart, zira karde ler arasnda aga-beylik (ve sphesiz her tr s agalk), kanserojen bir bilin genidir. Ayn sekilde, camii, tevazuu gibi kullanmlar da Trkeden d m tr; Bilmem ne Kilisesi dedigis s miz gibi, Bilmem ne Camisi demeliyiz ve diyoruz. Kaklleri (yani kklleri), hala ile hl veya askeri ile asker gibi kimi kelimelerin birbirine kar masn nlemek d nda kullanms s yorum, nk kakller, kelimelerin nasl okundugunu gstermek veya Trkeyi okundugu gibi yazmak bakmlarndan yetersizler ve eli kili s i levler stlenmi ler. Mesela krde hem ky ince, hem de ay s s uzun, ama kgttaysa sadece ky ince sylyoruz. Veya kretmek derken y uzun ve ky ince, ama krl derken sadece ky ince sylyoruz. Veya makul derken ay uzun ve lyi ince ya da tarih veya mana derken alar uzun sylyoruz, ama bunlara atanm bir s i aret (en azndan bugn) yok. Dogru syleyi leri verebilmek iin birok s s kelimeyi hem inceltme hem de uzatma i aretleriyle ve farkl sekillerde s donatmamz gerekirdi. Trkiyede sol kesimin veya bir blmnn vatanseverlike kt, yurtseverlike iyi anlam ykledigini duydum. Tolstoyun kullandg kelime patriotism ve makalelerde de aka grlecegi zere, hibir vatan severlik trn iyi saymyor Tolstoy ve ben de ba lkta ve kitap iinde s vatanseverlik kelimesini tercih ederken, yurtseverlik veya vatanperverlik ve hele milliyetilik/ulusalclk Tolstoyun ele tirilerinden s saknm degilim. s Katklar dolaysyla: eviriyi Rusasndan kontrol eden Koray Karasuluya; Tolstoyun TrkErmeni meselesine ili kin bir sznn anlamn teyit eden, Toronto s niversitesinin nl Tolstoy uzman, Tolstoy Cemiyeti Ba kan Prof. s
eviri Hakknda Donna Tussing Orwine; ayn yardm yapmak d nda kapak fotografn s s da temin eden, Yasnaya Polyana mzesi Uluslararas Ili kiler osinden Elena Petrovaya; ve Fransz milli mar yla baz Franszca blmleri s eviren Alper Altuga mte ekkirim. s
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

Tolstoy, sadece Sava ve Bar yazmad, sava ve bar zerine de yazd; s s s s sadece dnyann en byk romanclarndan biri degildir, mrnn son otuz yln adadg mcadelesi ve bu dnemde yazdklaryla, bir zihin ve vicdan reformcusudur da ayn zamanda. Bu dnemde yazdklar, arlk Rusyasnda yasaklanp, Batda e itli dillerde yaynlanm ve Rusyada s s Rusa olarak da el altndan okuyucuya ula m tr; Trkiyedeyse, entes s resandr, yz yl a kn bir sre sonra ilk kez yaynlanyor. s Kiliseyi (her trlsn) aforoz eden ve sonra kilise tarafndan aforoz edilen Tolstoy da, Lenin tarafndan Rus devriminin aynas diye nitelenen, ama bu aynada, her trl iktidar lanetleyip, siddete dayal bir devrimin hayr getirmeyecegini gsteren Tolstoy da, i te bu reformcu s Tolstoydur. Rusyada iki byk g var: Tolstoy ve ar. Ve hangisi daha gl, belli degil trnden yorumlar da yine reformcu Tolstoya ili kin s dir. Pasif direni ve sivil itaatsizlikle Ingiltereyi dize getiren Gandi de, s reformcu Tolstoyu okuyup, onunla yaz arak bu gretilerden etkilenmi s s ve bunlarn Budizm ve Hinduizmdeki kaynaklarna ba vurmu tur. s s Aslnda reformcu Tolstoy, sadece son otuz ylda degil, en ba tan beri s vardr ve sanat Tolstoyu hem tamamlayan, hem de onunla at an bir s unsurdur; hatta Sava ve Bartan nce sanat tamamen brakma karar s s alp, kendini pedagojik al malara vermesine, bu amala Avrupay s dola masna, mevcut egitim sistemlerini reddederek, iftligi Yasnaya s
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Polyanada kyl ocuklar iin tamamen zgrlk bir egitim anlay syla okul amasna, onlara gretmenlik yapmasna ve egitim zerine makaleler yazmasna yol am tr. Bu al malara tekrar tekrar dnecek s s ve daha ileride reformcu yan hakimiyeti ele geirdiginde de halk iin egitici ierikli hikayeler yazacak, Posrednik (Arac) yaynevini kurup ucuz ve degerli edebiyat yaynlayacaktr. Tolstoyun bu reformcu-sanat ikiliginin kkeninde yatan seyse, ha yat, kendisine ba rol yazlm bir senaryo gibi, hatta ba roln kendi s s s yazp oynadg bir senaryo gibi alglayan benlik ile ayn benligin bu alglamay yadsyan bilgisi arasndaki eli kiyi kuvetle ya amasyd. s s uyarnca benci, ikincisi uyarncaysa zgeciydi. Ilki uyarnca pagan, Ilki ikincisi uyarncaysa ahlakyd. Ilki uyarnca (evlenene kadar) kumar ve kadn d kn, ikincisi uyarncaysa gnlgnde daima ve srekli s pi mand (ve ya llgnda cinsel perhizi vazetme a rlgna gidecekti). s s s Kazaklarda Olenin, ilki uyarnca tabiatla btnle ir, pagan Ero ka ve s s Luka kaya hayranlk duyar, ikincisi uyarncaysa (daha ziyade umuts suzlugu yznden) ba kalar iin ya amak ister, ama tm benligine s s hayat enerjisi zerkeden pagan, tutkulu bir a kn diriltmesiyle (tekrar ilki s uyarnca) o isteginin hakiki ve samimi olmadgn, bir ka oldugunu s anlar, yalnz ne var ki, kar lksz a kn diriltmesi de geicidir. Sava ve s s s Barta, ilki uyarnca, gzel Sonya hi bencil olmadg iin defolu ve s kyl Karatayev benligini eritip hayat ve insanlkla btnle tigi iin s bilge bulunurlar. . . Ve Tolstoy ilki uyarnca kendini varetmeye ynelir, ama sonunda, yok olacag geregiyle yzle ip, ikincisi uyarnca bir ya s sama dner. Benliginin hilikte erimesiyle lmle sonulanacak bu ba rol yanlsamasndan vazgeip, iinde eriyecegi hilige kar , iinde s s eriyecegi hakikatin pe ine d er. Hayat, bu hummal aray n ve elde s s s ettigi ipularna gre ya ama mcadelesinin dramdr srekli a ag s s yuvarlanacak bir kayay sonsuza dek tekrar yoku yukar yuvarlamaya s mahkum Sisifusunki, yani, insanlgnki gibi.
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? mrnn son otuz ylnda, ogu zaman resm, kurumsal din ve va tanseverlik (ulusalclk, milliyetilik) sekillerinde tezahr eden, hakikat yerine ikame edilen ve insanlarn, iinde eriyerek aslnda nefslerini geni letmek istedikleri, dolaysyla insan ve toplum hayatn ynlendirip s tarumar eden, akla da vicdana da aykr, temel bir irrasyonel elementle kayay a ag yuvarlatan pagan tanryla, Nefsle sava r. Hem bu eles s menti besleyip maniple eden, hem de bu element tarafndan retilen iktidar, devlet, ordu, kilise, ulema vb. gibi hkmran unsurlar ve bunlara yanda veya kar her tr cebir failini kar sna alr. Tahrifat ve s s s hurafatn ayklayp tm dinlerin ortak ve hakiki zne, Tanrnn ii mizdeki krall na dnmeyi, Isann Dagdaki Vaaz uyarnca ktlge g cebirle direnmemeyi, d mann sevmeyi, vicdani reddi, sivil itaats sizligi ve almaya degil vermeye dayal bir hayat tarznysa, kurtulu un s yegane gzergah olarak savunur. O irrasyonel elementin temel tezahrlerinden birine, yani resm, kurumsal dine ili kin Tolstoy ele tirilerinin bir zetini daha nce vermi tim s s s [5]. Bu derlemeyse, Tolstoyun vatanseverlik zerine ele tirilerini bis raraya getiriyor, yani o irrasyonel elementin diger tezahrne ili kin s ele tirilerini. Bugn ya asa, o irrasyonel elementin nc ve irrasyonels s ligi en plak sekilde gsteren tezahrn de incelerdi, futbolu! D. S. Mirsky, vaiz Tolstoy ncesinde, sanat Tolstoyda da bulunan bu plakl iaret etme huyunu, sanatna atfen, hakikati etiket ve teamlg s lerden ayklamak seklinde tanmlyor [6]. Bylesi bir hakikat aray s bugn Tolstoyla yle zde le mi tir ki, Sanat Nedir?de formle ettigi s s s te hisi, internette rastladgm zere, Tolstoy Sendromu diye ve Olanca s delile ragmen hakikati grmezden gelme seklinde bir insan davran s aklamasyla kavramsalla trlm tr: s s
Sunu biliyorum ki, insanlarn ogu, sadece zeki saylanlar degil, ger ekten zeki olanlar, en karma k bilimsel, matematiksel ve felse s zmlemeleri anlayabilenler, eger herhangi bir konuda, kimi zaman byk abayla olu turduklar bir yargnn, gurur duyduklar bir s

yargnn, ba kalarna grettikleri, zerine tm hayatlarn temellens dirdikleri bu yargnn yanl olabilecegini itirafa zorlayan trdense, en s basit ve bariz bir hakikati ok nadiren anlayabilirler. [7]
ok sonralar, en karma k zmlemelerle ba ho en zeki insanlara s s s dair, muhakkak engin tecrbeleri olan ve Tolstoy gibi vatanseverlikle militarizme kar duran Einstein, benzer bir te hisi su formlle basitle s s s tirip me hur edecektir: Bir nyargy ykmak, atomu paralamaktan s zordur. Tolstoy Sendromunun te hisine de yol aan ve Tolstoyun sanatna s en ba ndan beri egemen olan bu zellige, hakikati gsterme yntes mine, Sovyet edebiyat ele tirmeni Viktor Sklovski tuhaa trma adn s s veriyor. Tolstoy bugn ya asayd, bu yntem uyarnca mesela futbolu syle s gzler nne sererdi: elik omak veya uzun e ek gibi bir oyunken ve s rakiplerin tek fark zerlerindeki elbiselerin renkleriyken ve bizzat oyuncular da srekli o renkleri degi tirip rakip takmlara transfer olurken, s oyun d ndakilerin, o renklere ve o renkleri kullanan ticari messeselere s biz veya bizim takm diye tapmas ve sonuta oyunun, kazanmak ugrunda her eyi mbah sayan bir sava a dn erek ahlak erozyonuna, s s s bilin garabetine yol amas, oyun d ndaki insanlarn birbirini budas mas, bu tuhaf hadiseyi hayatlarnn en nemli meselelerinden biri haline getirmesi, bu ugurda devasa miktarlarda para ve emegin harcanmas, dnyann en nemli meselesiymi gibi medyada programlarn, ak s oturumlarn yaplp tart lmas vs. s Ayn yntemle mesela zel otomobili de syle tanmlard Tolstoy: Hayat kalitesini ykseltme, ula m kolayla trma ve rahatlatma i les s s viyle ortaya kp, pek tabii tam tersine, ula m imkansz hale, hatta s i kence haline getiren, yarattg bu imkanszlk ve i kence ke meke i s s s s iinde insanlar canavarla tran, hem dnya kaynaklarn hem de iktisadi s birikimleri berhava eden, ya am alanlarn teneke, plastik, egzoz, asfalt, s
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? grlt, kaza cehennemine eviren, solumay imkanszla trp insanlar s zehirleyen, kresel snmaya hatr saylr katklaryla dnyay, hayat yok eden ve cennetin tam aksine cehennem tasvirine uygun tm bu avantajlar yznden insanlarn srekli yenisini almak iin ya ayp kle gibi s emek harcadg, bu avantajlar daha da arttrmak iin satclarn srekli ye nisini piyasaya kardg ve herkesin zgrlgne, hayatna tecavz eden bu avantajlar yznden kanun koyucularn takdirini fazlasyla kazanan teneke ve plastik kar m sey. s Sklovski, bu trden bir bak as ve yakla ma, Tolstoyun bir re s s formcu, bir vaiz olmadan nce, ilk eserlerinde de bulunan bu zelligine tuhaa trma diyor, ama aslnda Sklovskinin bu yak trmas s s tuhaa trma, nk Tolstoyunki, aynen kral plak diyen ocugunki s gibi, tuhaa trma degil, tuhag te hir etme, hakikati gstermedir. s s Tolstoy, sanatlgnn ayrc bir niteligini ve gcn, yarattg o me s hur, olaganst gereklik hissini de yine byk oranda, her eyi ilk s kez gryormu casna yazmasndan, her eyi varolu prensibi iinde s s s grmesinden, etiketlerle teamlleri ayklayp dnyay yaradl gs nnde Ademe grndg gibi [6] gsterme ugra ndan, kimilerince s Einstein dehasnn da temel bir unsuru saylan, ocuka sorular sorma zelliginden, saf ocuk gzleriyle bakp ko ullandrlmam ocuk bi s s linciyle sorgulama yeteneginden alr. Yaynlanm ilk eseri (diger ogu s gibi ksmen otobiyograk) ocukluk, bir ocugun gzleriyle bakar hayata ve 1910da, mrnn son birka aynda ba layp, bitirmeden ve revize s etmeden braktg son al masnn ad da ocuklarn Bilgeli idir. Bu s g al mada, e itli ba lklar altnda ocuklar ve kimi zaman da ocuks s s larla bykleri konu turur Tolstoy. Ilk konu ma Din, Sava ve s s s Anavatan: Devlet zerine, yani o irrasyonel elementin iki asli tezahr zerinedir:
ocuk: Dad bugn niin giyinip ku and, benim zerime de bu s yeni gmlegi geirdi? Anne: Bugn bayram oldugu iin; ve biz de kiliseye gidecegiz. ocuk: Ne bayram?
10

Anne: Mira. ocuk: Mira ne demek? Anne: Efendimiz sa Mesih gge agd, demek. I ocuk: Agd ne demek? Anne: Ykseldi, demek. ocuk: Nasl ykseldi? Kanatlanarak m? Anne: Hayr, kanatlanarak degil. Bayag ykseldi i te, nk o s Tanr ve Tanr her eyi yapabilir. s ocuk: Ama nereye gitti? Babamn bana syledigine gre, gk aslnda sadece bo luk. Orada yldzlardan ba ka bir sey yok, yldzs s larn tesinde yine yldzlar var ve gk dedigimiz seyin de sonu yok. yleyse o nereye gitti? Anne (glerek): Her eyi anlayamaz insan. man olmal. s I ocuk: Neye iman? Anne: Diger insanlarn syledigine. ocuk: Ama tuz sald diye biri lecek dedigimde, aptalca seylere inanmamam gerektigini sen kendin syledin! Anne: ok dogru. Aptalca olan hibir seye inanmamalsn. ocuk: Ama neyin aptalca olup, neyin olmadgn nasl bilecegim? Anne: Hakiki imana inanmalsn. ocuk: Ama hakiki iman ne? Anne: Bizim imanmz. (Kendi kendine.) Galiba samalyorum. (Yksek sesle.) Git, babana syle, kyoruz; atkn da tak. ocuk: Ayinden sonra ikolata yiyecek miyiz? Karlhen Smit [9 ya nda]: Prusyamz, Ruslarn bizden toprak al s masna izin vermeyecek! Petya Orlov [10 ya nda]: Biz de diyoruz ki, nce biz fethettigimize s gre toprak bize ait. Ma a Orlova [8 ya nda]: Biz kimiz? s s Petya: Sen daha ocuksun, anlamazsn. Biz, lkemizin halk demek.
11

Karlhen: Her yerde byledir. Baz insanlar bir lkeye, bazlar da digerine aittir. Ma a: Ben kime aitim? s Petya: Rusyaya, hepimiz gibi. Ma a: Ama ya istemezsem? s Petya: stesen de, istemesen de Russun. Ve her lkenin kendi ar I ya da kral vardr. Karlhen (araya girerek): Ya da Parlamentosu. . . Petya: Hepsinin kendi ordusu vardr ve hepsi kendi halkndan vergi toplar. Ma a: Ama niye byle ayrlm lar? s s Petya: Ne demek? Her lke farkldr. Ma a: Ama niye byle ayrlm lar? s s Karlhen: E nk, her insan kendi anavatann sever. Ma a: Neden ayr olduklarn anlamyorum. Hep beraber olmak s daha iyi olmaz myd? Petya: Oyun oynamak iin beraber olmak daha iyi, ama bu oyun degil, nemli bir ey. s Ma a: Anlamyorum. s Karlhen: Byynce anlarsn. Ma a: yleyse bymek istemiyorum. s Petya: Kksn, ama simdiden inatsn, hepsi gibi. Gavrila [u ak ve asker yedegi]: Evet, Mi enka, sevgili kk efens s dim, ho a kal! Tanr bir daha gr memize izin verecek mi acaba? s s Mi a [efendisinin kk oglu]: Gerekten gidiyor musun? s Gavrila: Tabii! Sava var ve ben de yedekteyim. s Mi a: Kimle sava ? Kim kime kar sava yor? s s s s Gavrila: Tanr bilir! Benim anlayacagm sey degil. Gazetelerde bir seyler okudum, hepsini anlayamyorum. Avusturyakn gcendigini sylyorlar, bizimkiler seyleri tuttu diye neydi adlar. . .
12

Mi a: Ama sen niin gidiyorsun? arlar dala tysa, brak sava s s s onlar yapsn. Gavrila: Nasl gitmeyeyim? ar, Anavatan ve Ortodoks Dini iin. Mi a: Ama gitmek istemiyorsun, degil mi? s Gavrila: Kim kars ve ocuklarn brakmak ister? Hem niye byle iyi bir yerden ayrlmak isteyeyim? Mi a: yleyse niye gidiyorsun? Onlara, gitmek istemedigini ve s gitmeyecegini syle. Ne yaparlar sana? Gavrila (gler): Ne mi yaparlar? Zorla srkleyip gtrrler! Mi a: Ama kim seni srkleyip gtrr? s Gavrila: Benim gibi adamlar tabii emir altndaki adamlar! Mi a: Senin gibi adamlarsa, niye seni srkleyip gtrrler? s Gavrila: Kumandanlarn emri. Emirler verilir ve insan srklenip gtrlr. Mi a: Ya onlar da reddederse? s Gavrila: Ellerinden gelmez. Mi a: Niye gelmez? s Gavrila: Niye mi, nk... nk kanun byle. Mi a: Ne tr bir kanun? s Gavrila: Acayip acayip seyler sylyorsun! Seninle fazla ene aldm. Semaveri son kez hazrlamamn zaman. [8]
Tolstoy diger yazlarnda da, Isann dnp ocuklar gibi olmazsanz, asla cennetin krallgna girmeyeceksiniz szne dikkat eker. Ama bu bilge ve saf ocuklar kadar bilge ve saf kalmak ok kolay degildir, nk hem arszla p doyumsuzla arak aleyhe dnen bencillik, hem de hayvani s s saldrganlk drts ve pagan iktidar saiki gibi, korunma paranoyasyla me rula trlp yceltilen sahte ve mtecaviz unsurlar yardmla ma s s s yerine, sosyal Darwinizmi, yani tabiatn fa ist yann hakl karacak s veya hkmran klacak sekilde ve bilge olmayan ocuklarda grldg, Tolstoyunsa makalelerde akladg zere be eri, ailevi, siyasi, din, s cogra, sosyal, ideolojik, psikolojik vs. ko ullar ve odaklarca maniple s edilir.
13
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Tolstoy da, en ba tan itibaren, kraln plaklgn tmyle gren bilge s bir ocuk degildi her zaman; yukardaki bilge ve bilge olmayan ocukla rn, giderek birbirleriyle at an bir kar myd. Hem baba hem de anne s s tarafndan yzlerce yl geriye giden aristokrat bir ailenin ve gelenegin bir yesi olarak yeti mi , klelere ve byk iftliklere sahip bir Konttu s s ba langta; e itli asker ve idari grevler stlenmi , sava lara katlm s s s s s bir aileye, kendini Rusyann sahibi hisseden bir gelenege mensuptu. Sava ve Bartaki Nikolay Rostova model olan babas, Nikolay Tolstoy, s s Napolyona kar sava p Franszlara esir d m t. Sava ve Bartaki s s s s s s ya l Bolkonskiye model olan, anne tarafndan dedesi, Volkonski, grs kemli bir ki ilik ve saygn bir eski generaldi. Tolstoyun, onsuz bir s Rusya d nemiyorum dedigi Yasnaya Polyana iftligi de bu dedesinin s mirasyd. Tolstoy bu ko ullarn klesi degildi, ama kimyas sekillenirs ken, biyogralerinde aktarlan bylesi bir iklimden etkilenmi ti. Tm s bunlar, bilge ve saf ocukla at an etkenlerdi. s 1851de 23 ya ndayken, hayatna bir yn verememi olmann ares s sizligiyle ve seh ya antsndan kurtulmak amacyla, aile gelenegine ve s byk abisi Nikolayn nerisine uyarak orduya katlp, onunla birlikte Kafkasyaya gitti. yl Kafkasyada Samile ve iki yl da Krmda Os manl, Ingiliz ve Fransz birliklerine kar sava t. Seh ya amdan tam s s s olarak kurtulamasa da, Baskn, A a Kesme, Sivastopol Skeleri, ocukluk, g Delikanllk, Genlik, Kar Frtnas gibi ilk eserlerini gnll gittigi bu cephelerde yazm veya tasarlam tr; vatanseverlikle me rula trlp ys s s s celtilen ve hkm sren militarizm, kahramanlk ve sava gibi olgular s da bu ilk eserlerinin kimilerinden itibaren sorgulamaya ba lar. s 30 Mays 1851de, bir yl sonra Baskna malzeme olacak Kafkasya macerasnn ba nda, gnlgne su i at ma yansr: Buraya nasl s s geldim? Bilmiyorum. Neden geldim? Bunu da bilmiyorum. Rusyann oraya neden geldigini sormaksa henz aklna d mez. Bir yl sonra, s 5 Subat 1852 tarihli gnlk giri inde de syle der: Tuhaftr, bana en s rahatlatc gelen sey, sava konusunda ocukken sahip oldugum bak s s
14
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? as hamaset. ocuk bak asna sk sk geri dnyorum. Ama belli s ki, bilge ocuklarnkine degil. Nitekim 29 Mays 1852de bu sefer de btn sabah Kafkasyann fethini hayal eder. Ilerki aylarda, tersine, sk sk ordudan ayrlmak istedigini yazar gnlgne, ayrlmamasnn nedeni rtbe ve madalya alma arzusudur. Ve Kafkasyada gnlll katldg bir baskndan mlhem hikayesi, Baskn ise ayn yl su satrlarla ba lar: s
Sava daima ilgimi ekmi tir: byk generallerce tasarlanan manevs s ralar anlamndaki sava degil hayal gcm byle devasa devinimleri s izlemeyi reddediyordu, bunlar anlamyordum sava n gerekligi, s dpedz ldrmeydi ilgimi eken. Austerlitz ve Borodinodaki ordula rn nasl dzenlendiginden ok, ne sekilde ve hangi duygunun etkisi altnda bir askerin digerini ldrdgyle ilgiliydim. [. . . ] Bir insan, hangi duygunun etkisi altnda, kendisi iin belirgin bir avantaj olmakszn, kendini tehlikeye atmaya, daha da sa rtc s olan, insan karde lerini ldrmeye karar verir? fkenin etkisi altnda s bunun yapldgn d nmek istemi imdir hep, ama tm o sava anlas s s rn her daim fkeli olduklarn varsayamayacagmza gre, kendini koruma ve grev duygularn varsaymak zorunda kaldm. Cesaret nedir btn aglarda ve btn milletler arasnda sayg gren o nitelik? Neden bu iyi nitelige tm digerlerinin aksine bazan melun insanlarda rastlanr? Tehlikeye sogukkanl tahamml yalnzca ziksel bir kapasite mi yoksa ve insanlar da ona, aynen bir adamn uzun endam veya yapl cssesine duyduklar sekilde mi sayg du yuyorlar, bu olabilir mi? Krbatan korkup, parampara olmak zere kendini sarp bir yerden a agya atan bir ata gzpek denebilir mi; ya s da cezalandrlmaktan korkup, kaybolacag bir ormana kaan bir o cuga; ya da rezil olma korkusuyla bebegini ldrp ceza arptrmna katlanmak zorunda kalan bir kadna; ya da vngenlik yznden bir insan karde ini ldrmeye svanp, kendini ldrlme tehlikesine s maruz brakan bir adama? Her tehlikede bir seim vardr. Ona cesaret mi, yoksa korkaklk m denecegi, seime soylu bir duygunun mu, yoksa bayag bir duygunun
15

mu vesile olduguna bagl degil midir? [9]
Daha ileride, altnc blmde de sunlar syler:

Sava ! Ne akl almaz bir olgu! nsann mantg Hakl m, gerekli s I mi? diye sorunca, bir i ses daima Hayr kar lgn veriyor. Bu s gayritabii hadisenin srf inat mevcudiyeti onu tabii gsteriyor ve kendini koruma duygusu da hakl. Ruslarn dag kabilelerine kar sava nda, kendini koruma duygus s suna dayanan hakkaniyetin bizim safmzda oldugundan kim ku ku s duyar? Bu sava olmasayd, zengin ve kltrl kom u Rus topraklas s rn vah i ve sava kan kabilelerin soygun, cinayet ve basknlarndan s s kim saknacakt? Ama iki ayr insan d nn. Kendini koruma ve dos laysyla hakkaniyet duygusu kimin safndadr? Su serselin safnda m: Ruslarn yakla tgn duyup duvardan eski silahn kapan, keses sine (ancak istemeye istemeye bo altacag) ya da drt mermi s koyup gavurlarla kar la maya ko an ve srdg tarlalarla kulbes s s sini ezmek, yakmak zere Ruslarn hl ilerledigini grerek, annesi, kars ve ocuklarnn korkuyla titreyip saklandklar vadiye yakla ts gn grerek, mutlulugunu olu turan her eyden mahrum edilecegini s s grerek, aresiz bir kzgnlk iinde ve umutsuz bir feryatla lime lime ceketini yrtp silahn atan ve psteki ba lgn gzlerinin zerine s d rp lm- arksn syleyen ve sadece elindeki bir hanerle s s kendini dosdogru Rus snglerine atan bir Ceminin safnda m? Hakkaniyet onun safnda m, yoksa tam yanmzdan geerken pek gzel Fransz sansonlar syleyen, generalin maiyetindeki su suba yn safnda m? Rusyada bir ailesi, akrabalar, arkada lar, sereri ve s onlara kar ykmllkleri var, ama dag insanlaryla husumet iinde s olmak iin ne bir nedeni ne de arzusu; ve Kafkasyaya srf sans eseri ve cesaretini gstermek iin gelmi . Yoksa, srf en ksa zamanda s yzba rtbesi ve rahat bir mevki edinmek isteyen ve bu nedenle s dag insanlarnn d man olan yaver ahbabmn safnda m? Yoksa, s agr bir Alman aksanyla, topulardan ate leme ubugu isteyen su s gen Almann safnda m? Hangi allahn belas onu anavatanndan
16

bu cra blgeye getirip brakt? Su Sakson, Kaspar Lavrenti, bu delipoyraz kom ularla kana susam ihtilafmza neden kar sn? [9] s s s
Grldg gibi, 40-50 yl sonra vatanseverlik zerine yazdg makale lere aykr d meyecek ve 20 yl kadar sonra yazdg Anna Kareninann s son blmyle rt ecek bu satrlara ragmen, hl gnll bir askerdir s Tolstoy, iindeki bilge ocukla pagan ocugun at mas srmektedir. s Hatta, kimi kaynaklarca sylenen dogruysa, bu at ma yle srmektedir s ki, Tolstoy yukardaki blmleri Baskna dahil etmekten vazgemi tir; s nitekim, 90 ciltlik Tolstoy klliyatnda ve baz Ingilizce evirilerde bu blmler yer almaz, Trke evirilerde de bu blmlerin ya biri ya da ikisi eksiktir. Ama Aylmer Maude gibi kimi kaynaklara greyse, bu blmler arlk Rusyasnda sansrlenmi tir. R. F. Christian da, Bass knn sansrlenerek yaynlandgn ve elyazmasndan farkl oldugunu, Tolstoyun yayna gnderdigi metninse mevcut olmadgn belirtiyor [10]. 6 Ocak 1853 tarihli gnlk giri i de, bu tezi destekler niteliktedir: Sava s s o kadar haksz ve melun bir sey ki, onu srdrenler vicdanlarnn sesini bastrmaya al rlar. s Ama 1854de, ok daha kanl bir sava n ya andg ve gnll gits s tigi Krmdan, yakn Tatyana Aleksandrovna Yergolskayaya yazdg 5 Temmuz tarihli mektuba greyse: insanlarn birbirini ldrdgn izlemek tuhaf bir zevk olsa da, Silistrede her sabah ve ak am saatlerce s bu muhte em manzaray uzaktan seyretmektedirler. Ortanca abisi s Sergeye 20 Kasm 1854de yazdg mektuba gre de, Ordudaki sevkin tari imkanszdr:
Antik Yunanda bile bylesine kahramanlk yoktu. Kornilov [. . . ] l meniz emredilse, lecek misiniz genler? dediginde, askerler le cegiz, Majesteleri! Hurra! diye bagrdlar. Ve bu gstermelik degildi, mahsuscuktan degil, cidden oldugunu her yzde grebilirdin ve 22.000 ki i halihazrda bu sz tutmu tu. [. . . ] Bir kez bile arp s s s mada yer almadm, ama bu insanlar grdgm ve bu sanl zamanda ya adgm iin Tanrya skrediyorum. 5indeki bombardman, sas
17

dece Rus tarihinin degil, tm dnya tarihinin en parlak ve sanl menkbes olarak kalacak. [11]
Mektup, Fransz ve zellikle de Ingiliz askerlere hayranlgndan, onla rn ahlaken ve ziken Ruslara stnlklerinden, Ruslarn kahramanlklarndan ve bir ordu gazetesi karma planndan szeder. Orduda iyile meye yardmc olacak bu yayn arn iznini alamayacaktr ama, s Rus ordusu gerekten iyile meye muhtatr: Yiyecek iin ayrlan paraya s el koyarak erleri a brakmak, en iyi erzak ve mhimmat iin alnan parayla en ktlerini temin etmek vb. gibi yolsuzluklar yaygndr [13, 12, nsz]. Tolstoy, arn ogullarndan birine gndermek niyetiyle, bu tr yolsuzluklar ve kt ynetimi te hir eden, Rus Askeri ve Subaynn s Olumsuz Yanlarna Dair Bir Not yazar (zetlersek): Askerleri, pipo itikleri veya komutanlar onlar soyarken seslerini karmaya cret ettikleri iin krbalanan bir ordu, ciddi bir moral zaaf iindedir ve etkin biimde sava amaz; Rus subay egitimsizdir, ogu askerlikten ba ka bir meslek s s iin uygunsuzdur ve hizmette asl amalar da para kazanmaktr; bunun gerekle mesi yolunda kullandklar yntemlerse tehdit ve zorbalktr; s asker seref, svalye ruhu ve vatan sevgisi alay konulardr, zorbalk, hovardalk ve tehditse saygnlk sebebidir. Tolstoy bu notu gndermez; tersine, 1855de, ocukluk hamasetine geri dnp, bir yl nce ortanca abisi Sergeye mektubunda degindigi konuyu i leyerek (komutan Kornilovun askerlerle konu masn da aks s tararak), Sivastopol Skelerinin ilkini, Aralkta Sivastopolu yazar ve grkemli sava manzaralarn, Rus insannn gcn, ruhunu, kahramans lgn ve fedakarlklarn, yarallarn yce tevazularn ve dayankllgn, duygulu bir mesafeden, izlenimler seklinde rapor eder. Tm zik imkan szlklara ragmen, Sivastopolu d mana brakma niyeti ve ihtimalinin s zerresi yoktur. Kahramanlar kendilerini seve seve lme atmaktadrlar. Sivastopolda olmak d ncesi bile, gurur ve kahramanlk hissinin s ruhunuza nfuz etmesi ve kannzn damarlarnzda daha hzl akmas iin yeterlidir, aksi imkanszdr. Sivastopoldakileri
18

harekete geiren hissiyatn, kendi ya adgnz bo , dar ve bn duys s gularla ortak bir yan bulunmadg, tamamen farkl ve daha gl bir dogas oldugunu artk kavryorsunuz; bu hissiyat, top mermilerinin saganag altnda, yz e it lm ihtimaliyle burun burunayken ons lar, ogumuz gibi bylesi sadece bir ihtimalle burun buruna gelen insanlar kadar sakin ya amaya, ve de uykusuzluk, pislik ve aralksz s al maya katlanarak bu ko ullarda ya amaya, muktedir adamlar s s s haline getirmi tir. nsanlar, byle korkun ko ullara, bir madalya ya s I s da ni an yznden veya tehdit edildikleri iin katlanmazlar: ba ka s s ve daha yce bir saik olmal. Bu saik, Rus insannda ancak nadiren yzeye kan, ama ruhunun derinliginde gml yatan bir hissiyat, bir anavatan sevgisidir. [12]
Bu aradaysa, 7 Nisan 1855 tarihli gnlk giri inden grendigimize gre, s bilge veya bilge olmayan, masum ocuklar ldrlmektedir:
Dn sokakta atlk oynayan bir oglanla kzn yaknna bir top mermisi d t: kollarn birbirlerine doladlar ve birlikte yere ygldlar. Kz, bir s denizci karsnn ocugu. Her gn top ve bomba saganag altnda benim bulundugum blgeye geliyordu. Soguk algnlgm yle feci ki hibir i e koyulamyorum. s
Bu hazin olay ardndan hibir elem belirtisi gstermeksizin soguk algnl gn kaydetmesi enteresan, ama belki de sadece kendi elemini kaydetmek istememi tir veya bunu gereksiz bulmu tur; bunlar ksa gnlk notlar ve s s gerekte ne hissedip ya adgn, i ya antsnn apak bir tasviri olmayan s s kelimeler dizisiyle belirlemeye al mak ok dogru bir kir vermeyebilir; s soguk algnlgna gemeden nce bir i geirip on dakikalk bir melan koli ya am mdr, btn gn byle bir melankoli iinde mi gemi tir, s s s bunlar bilmiyoruz. Nitekim (benim hafzamda yer etmemi se de) Susan s Layton, ocuklara siddetin Tolstoyda iz braktgna ve Tolstoyun bu konuyu eserlerinde tekrar tekrar i ledigine dikkat ekiyor [14]. Yine de, s bu olaydan alt gn sonra, 13 Nisanda, gnlgne sunlar kaydeder Tolstoy:
s Tehlikenin degi mez cazibesi ve beraber ya adgm askerlere ili kin s s
19

gzlemlerim, denizciler ve bizzat sava n yntemleri yle ho ki, bus s ray terketmek istemiyorum, zellikle de gerekle ecek bir taarruzda s yeralmak isterken.
Mektup ve gnlklerindeki bu ifadeler, bilincinin tm devinimi, kapsam ve nihai yargsn ortaya koymayan bu notlar, bilge ocukla eli ip s Aralkta Sivastopolun hamasetiyle rt yor, hatta onun tesine de s geip pagan ocukla bulu uyor. Bu hikayelerin Ingilizce evirisine yazs dg nszde Aylmer Maudedan grendigimize gre, ar Aralkta Sivastopolu Franszcaya evirtmi ve sava ta Tolstoyun kollanmasn s s istemi tir. Aylmer Maudeun nsznde aktardg zere, Masy 1855de s abisi Sergeye yazdg mektuptaysa syle der Tolstoy:
Krma gnderilmem yolundaki ba vurum, bu sava grmek iindi s s . . . ama en ok da vatanseverlik yzndendi, itiraf edeyim, o sra fena bir vatanseverlik nbetine yakalanm tm. s
Bu mektupla ayn yl yazdg, Maysta Sivastopolda nbet gemi tir s ve Tolstoy, nceki hamaseti giderme abas ta r, askerlerin kahramanlks lar ardnda yatan korkular ve vngenlik saikinden sz eder, ate kes s srasnda Fransz ve Rus askerlerin dostane konu malarn aktararak s sava n anlamszlgn ve hunharlgn te hir eder. s s
Binlerce insan biraraya toplanyor, birbiriyle bak yor, konu uyor, s s gl yor. Ve bu insanlar yce bir sevgi ve fedakarlk yasas ikrar s eden Hristiyanlar ne yaptklarn grp, Onun nnde, kendilerine hayat vermi ve herbirinin ruhuna lm korkusuyla iyi ve gzel sevs gisini yerle tirmi olann nnde, hemen nedametle diz kmyor, s s co ku ve sevin gzya laryla karde e kucakla myorlar. s s s s Beyaz bayraklar indiriliyor, lm ve zdrap makineleri tekrar grl yor, masum kan akyor ve ganlarla beddualar ortalg kaplyor. ste bu defa istedigimi syledim. [. . . ] I Bu hikayede, kanlmas gereken kt ve rnek alnmas gereken iyi nerede? Kim hikayenin canisi, kim kahraman? Hepsi iyi ve hepsi kt.
20

[. . . ] Hikayemin tm benligimle sevip tm gzelligiyle izmeye al s tgm, dn, bugn ve yarn hep gzel olan kahraman Hakikattir. [9]
Aylmer Maudeun nsznde degindigi ve diger evirmen David Mc Duffn nszndeyse daha ayrntl aktarldg zere, Maysta Sivas topolu yayncya gnderirken yanna bir not ekler Tolstoy: Ilk ske Maysta Sivastopolun, kyaslanamayacak lde ikincisinden iyi olduguna kanidir, ama ho a gitmeyeceginden de emindir, hatta sansr s heyetince tamamen yasaklanabilecegi korkusunu dahi ta r. Kendisine s riskli gibi grnen blmler iin alternatierini yazm , atlabilecek s ba ka baz blmleriyse i aretlemi tir, ama Eger i aretlemedigim bs s s s lmleri dahi atmaya kalkarlarsa, katiyen paray yaynlamayn ltfen der editr Panayeve. Panayev ise, hikayenin sansrden geebilmesi iin, yukardaki nale su ekin yaplmas gerektigini yazar: Ama bu sava s ba latan biz degildik, bu korkun kan dkmeyi k krtan da biz degildik. s s Biz sadece anavatanmz, kendi blgemizi savunuyoruz ve kanmzn son damlasna kadar savunmaya devam edecegiz. Panayevin bu eki, 1886dan sonraki hibir baskya dahil edilmeyecek ve Tolstoy, bu satrlar her okudugumda, onlar yazl grmektense yz krba yemeyi yegliyorum diyecektir. Agustosta Sivastopol da yine, kahramanlg hakikat degil, hakikati kahraman yapar. Mesela be inci blmde, gazeteler ve arkada larnn s s mektuplarndaki kahramanlk hikayeleri ve rtbe ve ni an hayalleri ys znden vatanseverlikle tutu an ve bu duyguya ok sey feda eden, s mkemmel bir mevkiyi, on yllk didinmeyle kurdugu evini, dost evre sini ve iyi bir evlilik yapma umutlarn terkedip, aktif hizmete yazlan bir gnll tasvir edilir; gnll, kendinden nceki ve sonraki biroklar gibi, cepheye aylarca ula amay ve yakla tka duydugu korkun s s s lm ve yaralanma hikayeleri yznden kllenen vatanseverlik ate ini s
21
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? tamamyla kaybetmi , zavall bir dlege dn m ve gnll olmakla s s s en aptalca bir hata yaptgn anlam tr. (Tolstoy, otuz drt yl sonra, s 1889da bir ba ka subayn Sivastopol anlarna nsz yazp, benzer saiks ler ve hayallerle sava a giden gen bir askerin, sava deh etiyle somut s s s olarak kar la tgndaki hayal ve ki ilik krlmasn yine tasvir edecektir.) s s s Aylmer Maudedan grendigimize gre, son iki Sivastopol skei yogun biimde sansrlenir, hatta bunlara sansrclerce farkl seyler eklenir ve bu skeler nedeniyle Tolstoy, ar himayesinden mahrum kalr. On yl kadar sonra Sava ve Bartaysa sava zerine su yargya varr s s s Tolstoy:
Neden milyonlarca insan birbirini ldrd, bunu yapmann ziken ve ahlaken kt oldugu dnya kuruldugundan beri bilinirken? nk ylesine kanlmaz bir ihtiyat ki, insanlar bunu yapmakla, arlarn da sonbaharda birbirlerini ldrrken yerine getirdigi ve erkek hayvanlarn birbirini yok etmesine sebep olan, temel zooloji yasasn yerine getiriyorlard. [16]
Sava ve Bar, tabiat anann katil yanna ragmen ve o yandaki ok daha s s habis unsurlara gzn dikmi Dostoyevskinin tersine, hayatla mutlu s bir uzla ma (daha ziyade galiplerin mutlu uzla mas) iinde grnr; s s hatta kimilerince tabiat tarafndan yazlm gibidir, kimilerince de s hayata yazlm bir kasidedir. Ya amak, (sonradan Itiraarda syles s yecegi zere,) hayatla esrik olundugu srece mmkndr sadece[17] ve hayatn anlamn sorgulayanlar degil, kendini hayatn ak na braka s bilenler, hayatla uyum iindekiler, hayatla esrik kalabilenler kazanr ve mutlu aileler kurar. Tolstoy, iindeki at may, bilge ve pagan ocuklar arasndaki at s s may bir sonuca ula trm tr sanki, ama hayr, bu geicidir; her eyiyle s s s hayat kadar gerek kldg, bir sanat eserinden ziyade hayatn kendisi olarak yarattg1 , ba ve sonu bulunmayan o devasa Sava ve Bar ev s s s
1 Matthew
Arnold, Essays in Criticism, Count Leo Tolstoi, 1887, 1888. Aslnda Anna Karenina iin sylyor, ama Sava ve Bar iin de ayn derecede, hatta daha fazla geerli. s s
22
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? reni sonsuza kadar srse de, yaratma eylemi ve tanr rol sona ermi tir; s o tabiat yasalar, yani Saava ve Barn asl ba kahraman, Hayat, kendis s s sini de, Rus topragnn byk yazar2 Kont Tolstoyu bile ldrecektir bir gn. at ma glenecek ve Sava ve Bar ardndan dgmlenmeye s s s ba layan bir varolu krizi neticesinde, Tolstoyun hem kendi plakls s gn hem de kralnkini grmesiyle ve bilge ocugun ne kmasyla sonulanacaktr. Bilge ocugun, vaiz, reformcu Tolstoyun dogumu Itiraarda gerek le ecektir, ama dogum sanclar Anna Kareninada oktan ba lam tr. Bu s s s sanclarn konumuzla, vatanseverlikle ilgili olanlar Anna Kareninann son (sekizinci) blmnde hissedilir. ok sonra buradaki makalelerde vatanseverligin melanetleri diye sayacag sava ve askerlige dair kanaati, s Baskndan beri iinde kabaran ama sonulandrp kesinle tiremedigi s kanaati, artk kati bir rotaya girmi tir ve ktlge cebirle direnmeme s akidesi de sekillenmeye ba lam tr. s s Anna Kareninay 1875de tefrika etmeye ba lar ve ayn yl Bosna-Hersek, s Bulgaristan, Srbistan ve Karadagdaki Ortodoks Slavlar, Rusyann da te vikiyle, Osmanl ynetimine kar ayaklanrlar. 1877de bu ayaklans s malar Rusyann katlmyla Osmanl-Rus (93 Harbi veya Rus-Trk) sava na dn tgnde, Tolstoy da Anna Kareninann son blmn s s yazmaktadr. Rusya Panislavizmin etkisi altndadr. Dostoyevskinin ayn yllarda aylk olarak yaynladg Bir Yazarn Gnl yar yarya Panis g lavist propagandayla doludur. Gazeteler ve kulaktan kulaga dola an s haberler, sylentiler ve anekdotlarda, Trklerin sivil Slavlara, kadn ve zellikle ocuklara akl almaz, hayal gcn zorlayan hunharlklar yaptg anlatlr (bu tr haberlerin, en azndan ksmen, Bat medyasna da yansdg anla lyor). Dostoyevski de, bu hunharlklar, Trkler ve s
2 lmeden
ksa bir sre nce Turgenyevin Tolstoya yazdg son mektubundaki nl
sz.
23
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Mslmanlara kar toptanclga varan bir fkeyle ve ayrntlaryla Bir s Yazarn Gnl nde [18] sk sk anlatr; 1878-80 arasnda yazdg Kag ramazov Kardelerin Isyan (veya Ba kaldr) ba lkl blmndeyse s s s Ivan Karamazova anlattrr3 (be ayr ve saygn Ingilizce baskdan [21] s yaptgm kombine eviriyle veriyorum):
Bu arada, geenlerde Moskovada kar la tgm bir Bulgar, genel s s bir Slav ayaklanmasndan korkan Trklerin ve Kafkasyallarn tm Bulgaristan boyunca yaptklar zalimlikleri anlatt. Kyleri yakyor, ldryor, kadn ve ocuklara tecavz ediyor, esirlerini kulaklarndan siper kazklarna iviliyor, sabaha kadar ylece brakp sonra da asyorlar akl almaz her trl zalimlik. nsanlar bazan insan vahI setini hayvani diye tarif eder, ama bu hayvanlara kar byk bir s hakszlk ve hakaret; bir hayvan asla bir insan kadar vah i olamaz, s o kadar maharetle, o kadar sanatkarane bir sekilde vah i olamaz. s Kaplan sadece srp paralar, btn yapabilecegi budur. nsanlar I kulaklarndan ivilemek, yapabilseydi bile, asla aklna d mezdi. Bu s Trkler ise ocuklara zulmetmekten zevk alyorlar ana rahmindeki bebekleri hanerle kesip almaktan, kundaktaki bebekleri havaya atp annelerinin gz nnde sng ucuyla yakalamaya kadar her eyi s yapyorlar. Bunu annelerinin gz nnde yapmak asl zevk aldklar sey. Ama Bulgarn bana anlattklar arasnda su sahne zellikle il gimi ekti. Kollarnda bebegiyle, Trkler arasnda embere alnm , s titreyen bir anneyi gznn nne getir. Trkler eglenceli bir oyun icad ediyorlar; bebegi ok uyor, glsn diye kendileri glyorlar. Sos nunda istedikleri oluyor ve bebek glyor. Tam o anda Trklerden biri silahn bebege dogrultup, yznden on santim mesafede tutuyor. Bebek sevinle kkrdayp parlayan silah minik elleriyle yakalamaya al yor ve sanatkar aniden silah dosdogru bebegin yzne skp s minik ba n parampara ediyor. Sanatkarane, degil mi? Bu arada, s Trklerin tatl seyleri ok sevdiklerini sylerler.
Trklerin hunharlklarna ili kin bu hikayeler, mazlum Slavlar kurtars

3 Ama
bu blm on bir Trke evirinin dokuzunda sansrlenmi tir. [5] s
24
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? maya ynelik bir kamuoyu vicdan sekillenmesine, sava taraftarlgna, s sava gnlllerinin olu umuna ve Panislavizme hizmet eder. Rusyaysa s s yaylmac ve Panislavist politikasyla, (daha nce Tolstoyun katldg Krm Sava nda da oldugu gibi) Avrupay kar sna alr ve 1878de s s Osmanllar maglup eden sava sonunda, Rusyann Ayastefanos Ant s la masyla elde ettigi kazanmlar, Berlin Kongresini dayatan Britanya s ve Avusturya-Macaristan tarafndan kstlanr; Bulgaristan, Romanya, Srbistan, Karadag ve Bosna-Hersek ise bagmszlk veya zerklik kaza nrlar. Tolstoy 1894de, bu kitabn Hristiyanlk ve Vatanseverlik ba lkl ilk s makalesinde ayn dnem zerine sunlar syleyecektir:
Trk sava ndan nce de, [. . . ] biz Ruslarla yzlerce yldr kimsenin s hi kaale almadg baz Slav karde lerimiz arasnda ani bir sevginin s alevlendigi varsayld Almanlar, Franszlar ve ngilizler daima ve I hl bize, bu Karadagllar, Srplar veya Bulgarlarn herhangi birinden, kyas kabul etmeyecek lde daha yakn ve akrabayken. O zaman da ayn co kunluklar, resepsiyonlar ve kutlamalar ba latlp, simdi s s [. . . ] vatanseverlik timsalleri olarak anlan, Aksakovlar ile Katkovlar tarafndan krklendi. O zaman da, [. . . ] sadece, Ruslarla Slavlar arasnda anszn alevlenen kar lkl sevgiden sz ettiler. lk nce, s I [. . . ] o zaman da Moskovada yiyip, iip, birbirlerine budala seyler sylediler ve vecd duygularyla mtehassis oldular, birlik ve bar tan s sz edip, asl mesele Trkiyeye kar tertipler hakknda sessiz s kaldlar. Gazeteler heyecan kz trd ve iktidar tedricen oyunda s yer almaya ba lad. Srbistan ayakland. Diplomatik notalar ve yars resm makaleler ba lad; gazeteler gittike daha fazla yalan syledi, s uydurdu ve hararetlendi ve sonunda, aslen sava istemeyen III. Aleks sandr rza gstermekten kanamad ve artk bildigimiz zere, sava s gerekle ti; yani, yz binlerce masum insann kym, milyonlarn s zalimle tirilmesi ve aptalla trlmas. s s
1894de dile getirdigi bu gr lere, bu olaylarn cereyan ettigi ve Anna s Kareninay yazdg zaman da pek uzak degildir Tolstoy, en azndan o za
25
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? man da sava a kar dr. Ve bu nedenle, Anna Kareninann son (sekizinci) s s blm, roman tefrika eden dergi editr, yani Tolstoyun yukarda krkleme i iyle andg, vatanseverlik timsali Katkov tarafndan reds dedilir, Tolstoy tarafndan ayrca yaynlanr ve Dostoyevski tarafndan da Bir Yazarn Gnl nde agr biimde ele tirilir. g s s Sava ve Bar mutlu ailelerle bitmi ti, Anna Kareninaysa Tm mutlu s s aileler birbirine benzer, ama her mutsuz ailenin mutsuzlugu kendine zgdr [22] diye ba lam tr. Ve yedinci blmde, mutsuz bir ailenin s s evlilik d bir a k ya ayan kahraman, Anna, intihar etmi tir; a g s s s s s Vronski, nceden me hur yar sahnesinde, kazanma hrs ve gsteri s s s ugruna harika bir at zorlayarak mahvettigi gibi, tm ihtirasna ragmen, Annann daha tutkulu ama krlgan ruhuna da ne deva olabilmi , ne s cevap verebilmi tir. s Sekizinci blmse, bir ihtiras adam degil, siyasi ve felse konularla hemhal bir kir adam olan Kozni evle alr. Kozni ev, tm roman s s kahramanlar iinde Tolstoya en ok benzetilen Levinin abisidir. Hayr i leriyle ugra an ve kendisi gibi ihtirassz olan bir gen kzla yaknla m , s s s s ama bu benzerlikleri yznden onunla bir ili ki kuramam tr. Alt ylda s s yazdg kitab, ne toplum ne de yazp izenler zerinde, o ok istedigi etkiyi yaratamam tr; sadece bir tepki gelmi tir ve o da aleyhtedir. s s Yazacak ba ka bir seyi de olmadg iin, durumu daha ackl bir hal s alm tr. Zeki, iyi egitimli, saglkl ve enerjikti, ama bu enerjisini nereye s yneltecegini bilmiyordu. ansna, kitabnn ba arszlgndan sonraki S s bu en g zamanda, ktlk, aznlklar meselesi, spritalizm vb. gibi meseleler yerine Slav meselesi ne km t ve evvelce bu davann s destekilerinden biri olan Kozni ev kendini tamamyla ona adad. s
O sra, mensup oldugu evrede Slav meselesi ve Srp sava ndan s ba ka hibir sey zerine yazlp konu ulmuyordu. Aylak kalabalgn s s genelde zaman ldrmek iin yaptg her ey, simdi Slavlarn hayr s
26

iin yaplyordu. Balolar, konserler, yemekler, konu malar, hanmlarn s elbiseleri, bira, tavernalar hepsi Slavlara sempatimizin deliliydi. Kozni ev, konu zerine konu ulup yazlan ogu seye detaylarda s s katlmyordu. Slav meselesinin, srekli birbiri yerine geerek toplumu me gul etmeye yarayan su son moda oyalanma aralarndan biri s haline geldigini gryordu; pek ok insann meseleyi vngen, men faatkar saiklerle ele aldgn da gryordu. Gazetelerin, srf birbirin den daha fazla bagrp dikkati kendi zerlerine ekmek maksadyla, lzumsuz ve abartl ok sey yaynladgn teslim ediyordu. Toplu mun bu genel galeyan iinde ne kp herkesten ok bagranlarn, ba arszlarla tatminsizler oldugunu gryordu: askerleri olmayan s ba kumandanlar, bakanlklar olmayan bakanlar, gazeteleri olmas yan gazeteciler ve takipileri olmayan parti liderleri. Pek ok seyin lzumsuz ve gln oldugunu gryordu; ama toplumun tm snarn birle tiren ve sempati duyulmamas imkansz olan, ku kuya yer s s vermeyen ve srekli artan co kuyu da gryor ve teslim ediyordu. s Dinda ve karde Slavlarn katli, mazlumlara kar sempati ve zalims s s lerine kar da inal uyandryordu. Ve byk bir dava iin sava an s s Srplarla Karadagllarn kahramanlg, tm ulusta, karde lerine artk s szde degil eylemde yardm etme arzusu doguruyordu. Fakat bunlarla birlikte, Kozni evi sevindiren bir ba ka olgu ortaya s s kt: bu, kamuoyu tezahryd. Toplum katiyetle arzusunu dile getirmi ti. Kozni evin deyi iyle, milletin ruhu ifade bulmu tu. Kendini s s s s meseleye daha fazla verince, onun devasa boyutlara ula p, gr s aacak bir husus oldugu daha ak grnd Kozni eve. s Kendini tmyle bu byk davann hizmetine adad ve kitabn tamamen unuttu. Artk tm zaman yle doluydu ki, gelen mektup ve taleplerin hepsini cevaplayamyordu.
Kozni ev, dostu Katavasovla beraber, karde i Levinin iftligine dogru s s yola kar. Trende, izlendiklerini farkedip caka satan, vngen gnlller de vardr; biri evvelce Moskoval zengin bir tccarken, 22 ya na s gelmeden byk bir serveti tketmi tir. Smarktr, sarho tur ve kahs s
27
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? ramanlgndan besbelli emindir; pek naho biimde bbrlenmektedir. s Bir ba kas, bir sr i e girip km tr ve bunlar tamamen lzumsuzca s s s uzun uzadya, sakil teknik terimlerle ssleyerek anlatmaktadr. ncs mtevaz ve samimi, ama rtbe alamam bir askerdir. Gnlllerin s yarattg bu izlenimden rahatsz olan Katavasov, yolcular arasndaki ya l s bir askerin gr lerini grenmek ister. Ya l asker, tm bu gnllles s rin i e yaramazlklarndan, hatta kendi ya adg blgede bir ayya ve s s s hrszn bile gnll oldugundan szetmek ister, ama zevahire aykr ko nu mann tehlikesini sezerek bir sey sylemez ve bylece Katavasovla, s gerekte konu amadan, ene alarlar. s Bir ba ka gnllyse bedbaht Vronskidir. Annesi sava Tanrnn bir s s ltfu olarak grr, zira Vronski bu sayede yapacak, kendini vakfedecek nemli bir i bulmu tur, zsaygsn yeniden kazanabilecek, hayata yenis s den dnebilecektir (tabii lmezse). Vronski, Kozni evle konu masnda, s s lme gittiginden, lmeyi istediginden, kendisi iin lm d nda bir s seenek kalmadgndan vs. szedip yazklanr; ssl bir zdrap ekmek tedir, en azndan ksmen, zdrabn bir iek gibi yakasna tutturmu tur s ve btn bu muzdarip, yklm adam lakrdlar arasnda, di inin kes s sintisiz zonklayan agrs yznden sabrszca enesini oynatyordu ve bu, istedigi yz ifadesiyle konu masna bile mani oluyordu. s Bylece, toplumun degi ik kesimlerine mensup farkl ki iliklerde s s gnlllerin asl saikleri, sosyeteyle basnn tutumu ve Kozni evin sava s s taraftarlg tasvir edilmi olur; meselenin Kozni evle Levin arasnda s s tart lmasna gemeden nce, Levinin tamamen farkl ruh alemine s tank ediliriz. Sevdigi kadnla, Kitiyle, mutlu bir evlilik yapm olan Levin, bu mut s luluguna ragmen giderek artan bir huzursuzluk iindedir. Toplumun hayr dogrultusundaki giri imleri tavsam , menfaati sz konusu olma s s dgnda sevkinin de kreldigini grm tr; menfaati dogrultusunda, s atalarndan devraldg varlklarn ayn sekilde bayndrla trarak o s
28
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? cuklarna devretmek iin al tgndaysa verim alabilmektedir ve o da s haytn bylece dogal ak na brakm , ama yine huzur bulamam tr, s s s hayatn dogal ak dogal grnmemektedir; lm kapda beklerken, b s tn o kyller neden bylesine al p didinmektedirler, kendisi neden s teye beriye ko turarak onlarn ba nda dikilmektedir? Yakn gemi te s s s abisinin lm, kendisi dahil, herkesin nnde sadece zdrap, lm ve ebedi yokolu bulundugu geregiyle yzle tirmi tir Levini; bu sekilde s s s ya amak imkanszdr; hayatn anlamn kavramal ve bylece bir seys tani gcn melun sakas gibi grnmesini engellemelidir, ya da intihar etmelidir. Itiraardaki Tolstoy gibi, hayatn anlam, inan ve Tanr konularyla bogu maktadr Levin ve nihayet kitaplarda veya akl yrterek s bulamadg Tanr ve inancn izine bir kylde rastlayp, onlar tanr. O tarihte klelik kaldrlm tr, ama bu, kyllerin durumunda hakiki s bir iyile meye yol amam tr, yine de bazlar toprag kiralayabilmeks s tedir. Levin de uzak bir kydeki topragn bir hancya kiralam tr ve s simdi kyl Fyodora, o kyde ya ayan hali vakti iyi ve saygn bir ba ka s s kylnn, Platonun, gelecek yl toprag kiralayp kiralamayacagn ve Fyodor kirann ok yksek oldugu cevabn verince de, hancnn nasl deyebildigini sorar. Hanc insafszdr ve kyllerin can pahasna iste digini almaktadr, Platonsa tersine insanlara bor vermekte, hatta bazan birinin borcunu silip, kendisi mahrumiyet iine d mektedir. Sonu s itibariyle tm bunlar, Fyodora gre, sz konusu ki inin s
ne e it bir adam olduguna bagl. s Ama birinin borcunu neden silsin? Evet, insanlar farkl i te! Kimi sadece kendi ihtiyalar iin ya sar: s mesela Mityuka [hanc], sadece kendi midesini nasl dolduracagn d nr, ama Platon dogru drst bir ihtiyardr. Ruh4 iin ya ar. s s Tanry hatrlar. Nasl yani? Nasl Tanry hatrlar? Nasl ruh5 iin ya ar? dedi s
4 Diger
evirilere bakmadm, ama Ergin Altay, ruh yerine Tanr demi [19, s. 785]. s Halbuki ruh, ileride Kozni evle tart masnda da Levinin kullanacag bir kavram. s s 5 Ergin Altay, burada da ruh yerine, teki dnya demi . [19, s. 785] s
29

Levin neredeyse bagrarak. s Bayag i te, herkesin bildigi gibi: hakikat geregince, Tanr yolunca. Bildiginiz gibi, insanlar farkldr! Sizi alalm mesela, siz de kimseyi incitmezsiniz. . .
Levin ok heycanldr, hakikat geregince, Tanr yolunca, ruhu iin ya sama seklindeki bu basit szler sayesinde aydnlanm tr, daha dogrusu s aylm , o bilin iklimini hatrlam tr. s s
htiyalarn iin degil, Tanr iin ya amak! Hangi Tanr iin? Tanr I s iin. Sylediklerinden daha anlamsz ne olabilir? nsann, ihtiyalar I iin ya amamas gerektigini syledi yani, anladgmz ve bize cazip s gelen, arzuladgmz sey iin ya amamalyz da, kavranlmaz bir sey s iin ya amalyz, kimsenin ne anlayabildigi, ne de tanmlayabildigi s Tanr iin. Peki? Fyodorun o anlamsz szlerini anlamadm m? Ve anlaynca, dogrulugundan sphe ettim mi? Onlar budala, muglak ve yanl buldum mu? s Hayr, anladm, tmyle aynen onun anladg sekilde, hayatta an ladgm her eyden daha aka ve tamamyla anladm ve hayatmda s bundan asla sphe etmedim, edemezdim de6 Sadece ben de degil, herkes, tm dnya, tek bunu tamamyla anlyor; tek bundan suphe etmiyorlar ve bunda daima hemkirler. [. . . ] Fyodor, hanc Kirilovun midesi iin ya adgn sylyor. Bu anlas slr ve akl. Bizler, akl yaratklar olarak, midemiz iin ya amaktan s ba kasn yapamayz. Ve sonra o ayn Fyodor, insann midesi iin s ya amasnn kt oldugunu ve Hakikat iin, Tanr iin, ya amas s s gerektigini sylyor ve daha szn ba nda onu anlyorum! Ben ve s asrlar nce ya ayan milyonlarca insan ve bugn ya ayanlar kys s ller, d knler ve muglak kelimeleriyle ayn seyi syleyerek onun s zerine d np yazan bilgeler biz hepimiz su tek seyde hemkiriz: s
6 Ergin
Altay, bu yan cmleyi de syle evirmi : Hibir zaman ku kulanmadm bundan. s s Edemem de. [19, s. 786] Buna benzer ba ka rnekler de var bu eviride. Diger eviriler s de byleyse, Trkede Tolstoy ve Anna Karenina okunamyor ve hi okunamam s demektir.
30

ne iin ya amamz gerektigi ve neyin iyi oldugunda. Ben ve diger s tm insanlar, sadece bir seyi sarslmaz, ak ve kesin bir sekilde biliyoruz ve bu bilgi aklla aklanamaz:7 akln tesinde, sebebi yok ve sonular olamaz. yiligin bir sebebi varsa, o artk iyilik degildir; bir sonucu, bir dl I varsa, yine iyilik degildir. yleyse iyilik, sebep sonu zincirinin tesindedir. Ve ben onu biliyorum, hepimiz onu biliyoruz. [. . . ] Ne hale gelir, nasl ya ardm, o inanlara sahip olmasaydm, insas nn kendi ihtiyalar iin degil, Tanr iin ya amas gerektigini bilmes seydim? alar, yalan syler, ldrrdm. Hayatmn temel sevinlerini olu turan seylerden hibiri varolmazd benim iin. s [. . . ] Soruma bir cevap aradm. Ama akl, kendi lsne gelmeyen soruma cevap veremezdi. Cevab hayatn kendisi verdi, neyin iyi, neyin kt olduguna dair bilgimle. Ve bu bilgiyi herhangi bir sekilde kazanmadm; bana da herkese verildigi gibi verildi, verildi nk onu hibir yerden alamazdm. Onu nereden edindim? Kom umu bogazlamayp sevmem gerektigi s bilgisine var m akl yoluyla myd? ocukken bana byle sylediler s ve ben de memnuniyetle ona inandm, nk zaten ruhumda bulunan seyi sylediler bana. Ama kim ke fetti onu? Akl degil! Akl, varolu s s mcadelesini ke fetti ve de arzularmn tatmini nndeki herkesi s bogazlamam gerektigine dair yasay. Akln karsamas bu. Akl, ba kasna ynelik sevgiyi ke fedemezdi, nk bu gayriakli. s s
Slav meselesiyle hemhal olan Kozni ev geldiginde, Levin i te byle bir s s ruh hali iindedir. Tolstoy, sahneyi hazrladktan sonra, artk perdeyi ap, sava ve bar zerine tart may ba latr, ama biz ok az bir gecikmeyle, s s s s Kozni evin su szlerinde salona giriyoruz: s
7 Ergin
Altay, tam tersini sylemi : Mantgn aga kavu turdugu bir bilgidir bu. [19, s. s s
786]
31

Burada bir sava ilan yok, sadece insani, Hristiyan hissiyatn bir s ifadesi var. Kan ve din karde lerimizi ldryorlar. Peki, dinda lars s mz veya karde lerimiz dahi olmadklarn, sadece ocuk, kadn ve s ya l olduklarn farzedelim; insann duygular tecavze ugruyor ve s Ruslar bu deh etleri durdurmaya yardm etmek iin atlyorlar. Yolda s yrdgn ve bir sarho un bir kadn ya da ocugu dvdgn has yal et; sanrm, bu adama sava ilan edilip edilmedigini sormak iin s durmazdn, onun zerine atlr ve kurban savunurdun! Ama adam ldrmezdim, kar lgn verdi Levin. s Evet, ldrrdn. Bilmiyorum. Byle bir sey grseydim, kendimi anlk duygu ma b rakrdm, pe inen syleyemem. Slavlara zulm konusundaysa byle s bir anlk duygu yok ve olamaz. Belki sende yok, ama ba kalarnda var dedi Kozni ev keyifsizce s s ka n atarak. Halk iinde, kar Hacerilerin8 boyundurugu altnda s zdrap eken Ortodoks Hristiyanlara dair hikayeler canllgn koruyor. Halk karde lerinin zdrabn duydu ve sesini kard. s Belki, dedi Levin gei tirerek, ama ben bunu grmyorum. Ben s kendim halkm ve bunu hissetmiyorum. Ben de dedi Prens. Yurtd nda ya yor ve gazeteleri okuyordum, s s ve itiraf etmeliyim ki, Bulgarlara uygulanan hunharlklardan dahi nce ve ben onlara kar bir sevgi beslemezken, niin tm Ruslarn s anszn Slav karde lerine byle muhabbet duyar hale geldiklerini s hi anlayamyordum. zntye kaplp, bir canavar oldugumu ya da Karlsbad sularnn zerimde byle bir etki yaptgn d ndm! Ama s geri dnnce rahatladm, nk benim d mda, Slav karde leriyle s s degil de, sadece Rusyayla alakal olan ba kalarnn da bulundugunu s grdm. Biri Konstantin [Levin]. Ki isel gr lerin hkm yok bu hususta, dedi Kozni ev. Tm s s s Rusya halk iradesini ifade ettiginde, artk bu bir ki isel gr s s
8 Hacer,
Mslman soyunun kaynag saylan Ismailin annesi ve Haceriler, Mslmanlar kastediyor; yukardaki ve tespit ettigim zere Rusa orijinaldeki kar Hacerler ifadesi, baktgm btn Trke Anna Kareninalarda, 13 evirinin hepsinde sansrl. [5]
32

meselesi degildir.
Pe inden, halk iradesi tart lr. Levin (ve Tolstoy) kanad, halkn bir s s seyden haberdar olmadgn, kilise vaazinde sylenenlere kr krne boyun egdigini savunur. Canl bir rnek olarak yanlarndaki ya l bir s kylye ba vururlar ve kyl Levinin tezini hakl kararr: sava p s s sava mayacaklar hususunda dogru karar ara aittir. Kozni ev ise, s s byle bir rnege ihtiyac bulunmadgn ve bizzat tank olduklar zere, yzlerce insann szkonusu hakl dava ugruna her eyini feda edip, irade s gsterdigini ileri srer. Ama Levine gre:
Seksen milyonluk bir ulusta, simdiki gibi yzler degil, sosyal po zisyonunu kaybetmi onbinlerce insan daima bulunabilir. . . Pugas evin soygun etesine katlmaya, Kivaya, Srbistana gitmeye daima amade, avare insanlar. . .
Levin, ayrca, halk kelimesinin de ok belirsiz oldugunu savunur. Me murlar, gretmenler ve kyllerin binde biri ya ananlardan haberdardr s belki, ama geri kalan seksen milyon,
iradelerini ifade etmek syle dursun, ne zerine ifade etmeleri ge rektigi hakknda en ufak bir kre bile sahip degildir! O zaman, halkn iradesi oldugunu sylemeye ne hakkmz var?
Az ileride, Levinin kaynpederi Prens, teki damadndan rnek verir; damad brokratik ve fuzuli bir mevki elde etmi tir, ama aslnda o s mevkide yaplacak bir i yoktur: s
sinin bir yarar saglayp saglamayacagn sor, sana en gerekli sey I oldugunu kantlayacaktr! Ve dogru szl bir adamdr. Ama i te, sekiz s bin rublenin yararna inanmamak da imkanszdr.
Prens, epigramlaryla nl romanc ve gazeteci Alphonse Karrn Prusyayla sava tan nce syledigi su sz aktarr sonunda: s
Sava n kanlmaz oldugunu d nyorsunuz, yle mi? ok gs s zel! Sava vazedeni, zel bir n cephe birligine, herkesin nnde s hcuma, taarruza gnderin!
33
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Kozni ev, bu szlere, toplumda i blm bulundugu, kir adamlars s nnsa gazetelere yazp kamuoyuna tercman olmas gerektigi yollu bir savunma getirir ve pe inden, Rus halknn, tek bir birey gibi, mazlum s karde leri iin kendini feda etmek zere ayaklandgn syler. Levinse, s bu tart malar ncesinde benligini saran hakikat geregince, tanr iin, s ruhu iin ya ama akideleri hl bilincine hkmettiginden, Kozni evin s s Alphonse Karra kar savunmasn degil, sadece son szlerini cevaplas makla yetinir:
Ama bu sadece kendini feda etmek degil ki, Trkleri de ldrmek dedi Levin ekingenlikle. nsanlar, ruhlar iin kendilerini feda ederler I ve daima etmeye hazrdrlar, cinayet iin degil, diye ekledi, konu s may gayriihtiyari zihnini fazlasyla i gal eden d ncelere baglayas s rak.
Katavasov, ruh ile neyi kastettigini sorar. Kozni ev ise, Levinin sz s lerini, Isann Bar degil, kl getirmek iin geldim seklindeki szs leriyle kar lar. Ama Levin, tart maya girmi olmaktan hicap duyup, s s s anla maya varmann imkanszlgn farkederek ekilir. Levinin i mos nologundan, Isa-kl meselesini zaten tuhaf buldugunu (ki sonradan Tolstoy da, o szlerin Isaya yamandgna inanacaktr) ve gnllleri, intikam ve cinai saiklerin esiri olarak tanmladgn anlarz. Yukarda evirip aktardgm yerleri nedeniyle Anna Kareninann bu son blm, milliyeti ve Panislavist dergi editr Katkov tarafndan reddedilmi ve Dostoyevski tarafndan da ele tirilmi tir. Tolstoy ise, vaiz s s s bilge ocugun dogum sanclarn ekmektedir burada, ama bilge ocuga aykr bir akide asla ktlge cebirle direnmeme akidesi de yine burada sekillenmeye ba lam tr. s s Tolstoy, sava kanlarn, vatanseverlerin ve benzerlerinin, savunmay s bahane edip, aslnda menfaat ve vngenlik saiklerine hizmet ettiklerini
34
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? ikiyzllklerini gsterirken ba arldr; bunlarn benzerlerini, yukas rda andgm ilk hikayelerinde de gstermi tir. Bu konuda tecrbelidir; s kendisi de eski bir gnlldr ve diger gnllleri, gnlllerin gerek gnln, kimi zaman kendilerinden bile sakladklar gnln tanm tr. s Ama bu dogru te hislerinin yansra bir bilin srmesi de ya amaktadr. s s Bu kitabn 1894 tarihli ve Hristiyanlk ve Vatanseverlik ba lkl mas kalesinden yukarya alntladgm blmde Tolstoy, gazeteler gittike daha fazla yalan syledi, uydurdu ve hararetlendi diyecektir (ki Dostoyevskinin inandg trden hunharlk hikayelerinin propaganda amacyla her zaman uyduruldugu veya abartldg sylenir), ama Slavlara uygu lanan hunharlk hikayeleriyle e zamanl yazdg Anna Kareninann son s blmnde, sava kar tlarnn savunmalar, bu hikayelerin kllen yalan s s oldugu iddiasna dayandrlmyor, bu hikayeler kllen inkar edilmiyor. Ayrca, sava n nasl bir sey oldugunu bizzat ya ayarak bilen Tolstoy s s hunharlk hikayelerindeki muhtemel abartmalar kestirebilecegi gibi sava larda hunharlklarn i lenebildigine de evvelce bizzat tanklk etmi , s s s stelik yine buradaki gibi Trklerle Bulgarlarn rol aldg bir rnegini, 5 Temmuz 1854 tarihli mektubunda yakn Yergolskayaya nakletmi , s Silistrede Trklerin hunharlklarndan korumak iin yanmza aldg mz yakla k 7000 Bulgar ailesini ve pheciligime ragmen inanmak s s zorunda kaldgm bir hunharlk dile getirmi tir: s
Biz i gal ettigimiz e itli Bulgar kylerini terkeder etmez, Trkler girip, s s harem iin yeteri kadar gen olan kadnlar hari, orada bulduklar herkesi katlettiler. Kamptan, st ve meyva temini iin gittigim bir ky vard ve bu sekilde yok edilmi ti. s
Tolstoy bu tip hunharlklar ya andgn bilen, buna bizzat tank olmu s s biridir, ama Anna Kareninay yazarken, Itiraarda dile getirecegi varo lu kriziyle, inan aray yla bogu maktadr ve sonradan tapacag, asla s s s ktlge cebirle direnmeme akidesini ezberlemektedir. Bu ezberin, ks men bilin srmesine, tutulmasna yol atg anla lyor. Bu srmelere, s ayn dnemde Bir Yazarn Gnl n tefrika eden Dostoyevski irrasg yonel Panislavist propagandadan bazan azade sert ele tiriler getirir. s
35
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Yukardaki blmde, Kozni ev, hunharlklar kar snda insann inal s s duydugunu ve Ruslarn da kurbanlar bu hunharlklardan kurtarmak iin atldklarn ileri sryor ve su rnegi veriyordu:
Yolda yrdgn ve bir sarho un bir kadn ya da ocugu dvs dgn hayal et; sanrm, bu adama sava ilan edilip edilmedigini s sormak iin durmazdn, onun zerine atlr ve kurban savunurdun! Ama adam ldrmezdim, kar lgn verdi Levin. s Evet, ldrrdn. Bilmiyorum. Byle bir sey grseydim, kendimi anlk duyguma b rakrdm, pe inen syleyemem. Slavlara zulm konusundaysa byle s bir anlk duygu yok ve olamaz. [. . . ] Ben kendim halkm ve bunu hissetmiyorum.
Dostoyevski, Levin galip gelsin diye Tolstoyun burada Kozni eve yanl s s bir rnek verdirdigini yazar (Kayhan Ykselerin [YKY] evirisiyle [18, s. 920] aynen aktaryorum):
Kozni ev srarla, bir kadnn sarho lar tarafndan dvldgn grse, s s Levinin hemen atlp kadn kurtaracagn sylyor. Levin Ama ldrmezdim! diye itiraz ediyor. Kozni ev Hayr, ldrrdn! diye s diretiyor, ku kusuz bu anlamsz bir k , nk dvlen bir kadna s s yardm ederken kim sarho lar ldrmeyi d nr ki? Kurtarmak iin s s atlr, ldrmeye degil. Oysa mesele hi de sokak kavgas falan degil, kar la trma yanl , ayn kefeye konamaz. Slavlardan, ugradklar s s s soykrmdan, i kencelerden konu uyorlar; Levin de Slavlardan sz s s ettigini biliyor. [. . . ] Slavlarn ugradg snrsz i kence ve aclarn s tmyle gerek oldugu biliniyordu, geregin ta kendisi, btn lke lerin, simdi binlerce grg tangnn dogruladg bir gerek. Bu bir buuk ylda Slavlarn maruz kaldg vah et zerine grendiklerimiz, s en hastalkl, en kudurmu bir imgelemin fantezisini a p geiyor. s s
rnek, Dostoyevskinin i aret ettigi zere, bir kadn ya da bir ocugun s dvlmesini degil, i kenceyle paralanmasn gndeme getirmeliydi, s nk gndemde olan, tart lan buydu. Ama Tolstoyun sadece rnegi s yanl degil, ayrca, Levine ynelttigi soru da yanl . Levine, byle s s
36
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? bir durumda ne yapacag degil, ne yapmas gerektigi sorulmalyd. Ne yapacag soruldugunda, Levin anlk duygusuna gre davranacagn sy leyebilir tabii; ama bu, duygusunun dogru olacagn gstermez. Levin sa rabilir, korkabilir, umursamayabilir, baylabilir, kalp krizi geirebilir s vs., ama tm bunlar yaplacak dogru seyin bunlardan biri oldugunu gstermez. Kozni evin yanl sorusuna, Levin kolay ve dogru, ama s s meseleyi sonulandrmayan bir cevap vermi tir. Kozni evin ortaya koys s mas gereken rnek ve (Tolstoyla) Levinin cevaplamas gereken soru su olmalyd: Yolda yrdgn ve bir sarho un ocuklar ikenceyle s s paralad n hayal et; ne yapman gerekir? g Tolstoy, asla ktlge cebirle direnmemeyi ezberlemekte oldugu iin, Levine bu soruyu yneltmez ve mazlumu kurtarma sava bu kez s kendini feda pahasna savunulunca da, ayn soruyu tekrar yneltmeyi gerektirecek sekilde, belli belirsiz ilk kez o ezberi telaffuz ettirir:
Ama bu sadece kendini feda etmek degil ki, Trkleri de ldrmek dedi Levin ekingenlikle. nsanlar, ruhlar iin kendilerini feda ederler I ve daima etmeye hazrdrlar, cinayet iin degil, diye ekledi, konu s may gayriihtiyari zihnini fazlasyla i gal eden d ncelere baglayas s rak.
Tolstoy, Levine ayn soruyu yneltmez, ama Dostoyevski benzerini yneltir (Kayhan Ykselerin evirisiyle [18, s. 921-2] aynen aktaryorum; sadece dizgi hatas bir virgl kaldrdm):
Levin orada, Srbistanda, elinde sngl tfegi dikiliyor; kendinden iki adm uzaklkta bir Trk kendinden gemi , hazla, kollarna aldg s bir bebegin gzlerini oymaya hazrlanyor; ocugun yedi ya larndaki s ablas, karde ini Trkn elinden kurtarmak iin atlyor. Bizim Levin s d nceler iinde bekliyor, tereddt geiriyor: s Ne yapacagm bilmiyorum. Hibir sey hissetmiyorum. Ben halkm. Slavlarn ugradg vah ete kar iten bir duygu yoktur ve olamaz s s da!.. Evet, bu szlerinden sonra cidden nasl davranrd? Evet, ocugu nasl kurtarrd? ocugun ldrlmesine gz m yumard acaba,
37

yoksa ocugu kurtarmak iin hemen zalim Trkn zerine mi atlrd? yi de, ocugu kurtarmak iin Trk saf d etmek gerekmez I s mi? Evet, yap sen de! Yap demek kolay da, ya Trk ocugu vermek istemez, yataga nna davranrsa! O zaman Trk ldrmem gerekmeyecek mi? O halde ldr be karde im! s Hayr, yapamam! Hayr, Trk ldrmek olmaz! Bebegin gzlerini oysun daha iyi, cann karsn. Ben Kitiye gidecegim...
Yalnz Dostoyevskinin bu ele tirisi tamamen dogru saylmaz, nk s Levin, Kitiye gitme bencilligi sergilemez, konu may gayriihtiyari s zihnini fazlasyla i gal eden d encelere baglayarak, yani iyi ve kt s s bilgisi, hakikat geregince, Tanr iin, ruhu iin ya ama akidelerine bag s layarak, ruhu iin kendini fedaya da raz olan (ama o akidelere taban tabana aykr biimde ocuklar fedaya da raz olan) ve yazarnn da bizzat yneldigi, Tanrnn iimizdeki krall na gitme bencilligi sergiler; g bylesi bir bilin srmesi ya amaktadr. Tolstoy, bu srmenin ynels digi ve ileride demir atacag ktlge cebirle direnmeme akidesince, buradaki makalelerde ksmen, ama ba ka yazlarnda srekli sunu vazes decektir: ktlge kesinlikle, hatta kendini siper ve feda ederek diren, ama asla cebir kullanma. Tolstoy, tam olarak Dostoyevskinin ynelttigi sekilde degilse de, Le vine ve kendine o ayn rnegi ve soruyu geni leterek yneltmeliydi (ve s cevabn almalyd): Yolda yryorsun ve ocuklarn, glklar, yakar s lar iinde i kenceyle paralandgn, sngye geirildigini, gzlerinin s oyuldugunu vs. gryorsun. ocuklar kurtarmann tek yolu hunharlar ldrmekken, iyi ve kt bilgisi, hakikat gere ince, Tanr iin, ruhun iin yag pabilecegin ve yapman gereken ilk ve tek sey, iyiyi ktlkten, masum ve mazlumu zulm ve lgnlktan, tecavz edileni tecavzden kurtarmak, yani ocuklar kurtarmak ve bunun geregi olarak hunharlar ldrmek degil midir? Yok eger (Isann d mann sev dsturunu, ho gr s s
38
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? telkini seklinde almak yerine, canlyla zombiyi, canla caniyi, canla can d mann, katille maktl, zalimle mazlumu, iyiyle kty, tecavz s edilenle tecavz edeni bir tutma irrasyonelligine vardrp; byle bir d s man sevgisinin ikiyzllk ve aslnda kimseyi sevmemek anlamlarna gelecegini unutarak; ve asla ktlge cebirle direnmemeye fanatike taparak) iyi ve kt bilgisi, hakikat gere ince, Tanr iin, ruhun iin ocukg larn paralanmasna izin vermen gerekiyorsa, bu kadar feci bir bedel denmesi gerekiyorsa, o hakikati, o ruhu, o Tanry pe at, o Tanrnn krall na giri biletini iade et. Tpk Ivan Karamazovun iade ettigi gibi: g s
Kendisine ne yapldgn bile anlayamayan minicik bir yaratgn, [. . . ] kurtarsn diye sevgili Tanr Babaya zdrap dolu, uysal, munis gzya lar dkmesinin gerekesini, bunun gerekesini anlayabiliyor mus sun byle bir alaklg anlayabiliyor musun, dostum, karde im, s hayatn tanr hizmetine adamaya hevesli munis rahip adaym benim, bu samalga neden ihtiya oldugunu ve neden izin verildigini an layabiliyor musun? Byle olmazsa, diyorlar, insanoglu bu dnyada hayatn srdremezmi , nk iyiyi ktden ayrdedemezmi . Bu s s kadar feci bir bedel denecekse, kim bilmek ister su kahrolas iyi-ve kty? Evrendeki tm bilgi, o kk ocugun sevgili Tanr Babaya dktg gzya larna degmez. s [. . . ] Hakikat iin denecek toplam zdrap ocuklarn zdraplaryla ogaltlyorsa, itirazm var, hakikat byle bir bedele degmez. [. . . Ebedi] ahengi istemiyorum. nsanlga duydugum sevgi nedeniyle I istemiyorum [. . . ] ahenk iin istenen bedel ok yksek; ona giri iin s bylesine agr bir deme yapmak, imkanlarmzn tesinde. Dolay syla bir an nce giri biletimi geri vermek istiyorum ve eger drst s bir adamsam onu en yakn zamanda geri vermek zorundaym. Ve ben de bunu yapyorum. Kabul etmedigim Tanr degil Alyo a, sadece s syan"] en derin sayglarmla Ona biletini iade ediyorum. [21, "I
Ivan roman sonunda ldrr, Dostoyevski bir yl sonra 1881de bileti iade etmeden (veya ettigi iin) lr, Tolstoysa bu en canalc meseleyle
39
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? asla bylesine canalc ve mthi biimde yzle mez; sehir insan Doss s toyevskinin aksine, Yasnaya Polyanada kksalan Tolstoy, bir yanyla tabiattan, pagan yanndan hi kopmayan, acmasz tabiat yasalarn szlanma ve mzklga kamadan sportmenlik ve metanetle kar layan s insanlar gibidir, hatta bu yanyla tabiat anann en sevdigi spora, avclga da merakldr; tabiat anann, sevgili abisi Nikolay dahil, yaknndaki insanlar da avladg ve kendisini de er ya da ge avlayacag hakikatiyle yzle tikten ve imana dndkten sonra, 1887de yazdg Hayat zerine s adl eserinin son blmnde bile, tanr inancnn cevaplayamadg (ve Ivan ldrtan) meseleye yani zdrap (ve ktlk) varolduguna gre, Tanr ya mutlak iyi degildir ya da mutlak kudrette degildir ve bunlarn her ikisine sahip olmayan sey de Tanr degildir seklinde zetlenebi lecek eli kiye yani can havliyle sarldg imann nndeki asl engele, s sa lacak kadar irrasyonel ve bir o kadar insafsz, hele bilge ocugun s asla yana mayacag bir aklama getirecektir: s
Hayvanda ve ocukta ac, aka tanmlanm ve olduka haftir, akli s bilinle donanm bir varlkta ula tg azap derecesine asla ula maz. s s s Bazan bir ocugun, pire srg yznden, bir i organ paralan m casna ac ac agladgn grrz, ki irrasyonel bir varlgn acs s hafzasnda iz brakmaz. ocukluk aclarmz hatrlamaya al rsak, s sadece onlara ili kin bir hatramz bulunmadgn degil, onlar hayas limizde bile canlandramadgmz grrz. ocuk ve hayvanlarn zdrap manzaralar kar sndaki etkilenmemiz, onlarnkinden ok s bizim kendi zdrabmzdr. Gayriakli varlklarn zdrap tezahr, zdrabn kendisinden kyaslanamayacak kadar byktr ve dolaysyla acma duygumuzu a r boyutlara karr ki, beyin, ate lenme ve tifs s s hastalklarnda ve e itli illetlerde grlebilir bu. [23] s
Itiraarda anlattg zere, Tolstoy kendini her bakmdan mkemmel le tirmeye ve ayn program dahilinde vcudunu da trl egzersizlerle s glendirmeye al rken, sanki kalbinin bir blm adale baglam s s veya ta kesmi gibi grnyor burada (byle grnmedigi yerler, tabii s s ki, ogunluk olsa da). Veya bir aristokrat, bir kont olarak, kurbanlar arasnda yer almadgndan, kurbanlarla empati kurma, ac ekme organ
40
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? gdk kalm gibi grnyor. ok daha nceleri, saraydaki yakn Aleks sandra Tolstayaya yazdg 14 Kasm 1865 tarihli mektubunda, Lehlerin ayaklanmalar ve siddetle bastrlmalar zerine de sunlar sylemi tir s mesela:
Lehlere Lehe konu ma yasag, sempati duydugum bir sey degil, s ama kzdgm bir sey de degil, ve Muravyovlarla erkaskileri sulam yorum, kimin Lehleri sindirdigi veya Schleswig-Holstein elegeirdigi veya zemstvo toplantsnda konu tugu, beni hi alakadar etmiyor. s Kasaplar yedigimiz sgrlar ldryor, ama onlar sulamak ya da onlara sempati duymak zorunda degilim.
Muravyov Lehlere kyan kasaplardan biridir. Hayvanlara kym bakmndansa, kendisi kasaplarn ok tesinde bir hunhar, spor iin bu i i yapan s bir avcdr ve bu avlarn bazan ekstra hunharlk ierdigi sylenir. Belli ki, al kanlklar her eyi masum gsterebiliyor. Zira yirmi yl kadar sonra s s Tolstoy bir mezbahay ziyaret ederek, al k olmadg bir perspektiften s tabiat anay tm vah etiyle grecek ve 1892de yazdg Ilk Adm [24] s ba lkl uzun makalesinde kasaplarn sgrlar nasl ldrdklerini tm s plaklgyla anlatp, lene kadar vejeteryanlg vazedecektir. Leh mese lesi zerineyse, yl sonra 1895de yazdg ve bu kitapta da yer alan Ele tirilere Bir Cevap ba lkl mektup-makalesinde syle diyecektir: s s
Yabani, ahmak ve zalim Rus hkmetlerince i lenen, Lehlerin inan s ve dillerine ynelik korkun siddet eylemlerini yazyorsunuz ve bun lar vatansever harekete bir argman olarak sunuyorsunuz. Ama ben yle grmyorum. Bu siddet eylemleri kar snda inal duymak ve s onlara var gcyle kar koymak iin, insann Leh ya da vatansever s olmas gerekmez; Hristiyan olmak yeter.
Tolstoyun, Hristiyan olmak ile burada ve daima kastettigi sey, resm kilise dini degil, temel ve evrensel insani degerler seklinde zetlenmeye ok daha yatkn bir anlay tr. Hristiyanlk dahil, tm resm, kurumsal s dinleri insan zdraplarnn asl sorumlusu sayp, tahrifat ve hurafattan arndrlsa, tm dinlerin ortak bir zde bulu acagn, bu z de en iyi s
41
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? (kendi anladg sekliyle) Hristiyanlgn ifade ettigini savunur [5]. Nite kim kendi Incilini yazm tr, ama ilk kez belli belirsiz Anna Kareninada s telaffuz ettigi, ktlge cebirle direnmeme seklindeki Isa dsturu, kendi Incilinin de temel dsturudur. Tolstoy, Levini geregi gibi muhatap etmedigi o soruyla, bu dsturu vazettigi ilerki yllarda zaman zaman bizzat muhatap olur, ama onu cevaplayamaz, srer: Insanlarn lgnca, hunharca seyler yapabildigini inkar ederek, bir ocuk, onu ldrecek biri ve bunu engelleyebilecek digeri gibi durumlarn gereki saylamayacagn, hayatta byle durum larla kar la lmadgn (bo yere) savunmaya al r; ayrca, kurtaracas s s s gmz ocugun ileride hayrl biri, ldrdgmz hunharnsa hayrsz biri olup olmayacag ve ocuk ldrlene kadar bu cinayetin gerekle ip s gerekle meyecegi (gibi sahte sorgulamalarn cevaplar da) malumumuz s degildir; ve ne olursa olsun asla cebir kullanmamak sarttr. Nihayet, lmeden iki yl nce 1908de yazdg Sevgi Yasas ve Siddet Yasasnn son ek blmnde, meseleye mantki aklama getirilemeyecegini tes lim eder, ruhani uyan la kavranabilecek bir seydir sz konusu olan s ki, bunun temel tezahr de sevgidir, Isann vazettigi sevgi, d mana s duyulan sevgi. Tolstoyun, asla ktlge cebirle direnmemeyi vazeden ve Levinin, ocuklar paralanmaktan kurtaracak sey ile ruhu iin yapacag seyi bir tutmayan bu kategorik savunmalarnda bir bilin srmesi oldugu a i s kar. te yandansa, sz konusu durumlarn istisnai oldugu, hatta Anna Kareninadaki durumun da arzi veya abartl veya sava ya da gnll s askerlikle halledilemeyecek kadar karma k oldugu sylenebilir, ama s hayat byle arzi durumlar bazan dayatmaktadr da gerekten. Yoksa tek (ve aslen azmsanamayacak) mesele Levinin orada (ve bir gelecek zamanda) bulunmay mdr? (Dostoyevskinin Bir Yazarn Gnl nden, s g Kayhan Ykseler evirisiyle [18, s. 920-1] aynen aktaryorum:)
Bir kere bu ldrmelerin geli igzel degil, sistemli, bile bile, olabils digince k krtc ve zendirici oldugu biliniyor. Binlerce, on binlerce s
42

insan kltan geirilmi tir. skencelerde yle incelikler vard ki ges I mi te bir benzerini ne okuduk, ne de duyduk. ocuklarnn gzleri s nnde insanlarn canl canl derileri yzlyor; annelerin gzleri nnde bebekleri snglere geirilip havaya kaldrlyor; kadnlarn rzna geiliyor, tecavz annda hanerle delik de ik ediliyor. En dehs seti ocuklarn i kenceler iinde ac ektire ektire ldrlmesi. . . s Levin efendi de hibir sey (!) hissetmedigini sylyor ve Slavlarn ugradg bask ve siddete kar halkmzda iten bir acma duygusu ol s madgn, olamayacagn a r bir heyecanla iddia ediyor. Halkmzda s bu duygunun var olduguna, buna defalarca tank olduguma Bay Le vini inandrmak isterdim. rnegin duygularndan sz etmekten pek ho lanmayan bir bayla kar la m tm, iki ya ndaki bir oglann kz s s s s s karde inin gzleri nnde gzlerine si sokuldugunu ve sonra kazga s s geirildigini, lene kadar korkun aclar iinde uzun sre glklar attgn i itince bu bay hastalanm , sabaha kadar uyuyamam ; iki s s s gn sonra onu, i ini yapamayacak kadar agr ruh hali iinde bulmu s s lar. Bu bayn onurlu ve tart masz drst bir insan olduguna, bir hi, s bir Pugaev etesi yesi olmadgna Levinin inanmasn isterdim. Slavlarn ugradg vah ete kar toplumumuzun btn tabakalarnda s s gl, iten duygular beslendigini dile getirmek isterdim. Ama Levin bu duygunun hem olamayacagn, hem de hibir sey hissetmedigini syleyip duruyor. Bu benim iin bir muammadr. Elbette duygusuz, kaba, sapkn duygular iinde olan insanlar vardr, ama Levin her halde byle degil, tamamen duygulu bir insan grnts veriyor. Burada uzaklk etkileyici olmasn! Gerekten de kimi ki ilerde bu s psikolojik zellik yok mudur? Ben grmyorum ki, benden uzakta oluyor bunlar, hibir sey hissetmiyorum i te! Saka bir yana, Mars s gezegeninde insanlar ya adgn, orada bebeklerin gzlerinin oyuldus gunu canlandrn gznzde. Dnyada olmam tr diye zlmezdik, s en azndan ok zlmezdik, yle mi? Ayn olay dnyann ok uzak bir k esinde ya anabilir: Eh, dnyann br ucunda, bizde degil s s ki! Bunu dogrudan dogruya sylemese de d nyor, yani hibir s sey hissetmiyor. Mesafe insani duygular gerekten etkiliyorsa akla
43

ister istemez su soru geliyor: nsanlk hangi mesafede sona eriyor? I
Evet, bu soru gerekten de akla geliyor, ama bu soruyu sorunun sahibine, Dostoyevskiye sormak da akla geliyor. Tolstoyu, uzaktaki hunharlklara kar duyarszlkla sularken, kendisi daha tuhaf ama aslnda yaygn s bir duyarszlk iinde, yakndaki, burnunun dibindeki, Rusyadaki hunharlklara kar duyarszlk iindedir. Dostoyevski, tarihin en baskc ve s zorba bir rejimi altnda ya arken, bu zorbalgn mimarlarndan yana s olmay semi tir; ara ve Ortodoks kiliseye biat eden bir milliyeti s ve Panislavisttir. Tolstoy ise, hem bunlarla ve hunharlklaryla mcadele etmeyi, hem de yaknndaki kurbanlarna yardm etmeyi seer. Dostoyevski, Rus ordusunu, kilisesini ve mutlakiyetini melekler olarak grrken, Tolstoy bunlarn gnahlarn te hir etmeyi semi ve daha s s 1863de yazdg Kazaklarda, Susan Laytonn i aret ettigi zere [14], Ka s zak Ero ka agzndan Ruslarn ocuk cinayetlerini zikretmi tir. Yani, akla s s su soru da geliyor: Insanlk hangi yaknlkta sona eriyor? Dostoyevskinin anlattg hunharlklar insann insicamn bozan, in sanlarn sava meydannda lmesine kyasla ok daha korkun, ykc s hunharlklardr ve Dostoyevskinin bunlardan itenlikle muzdarip olabilecegini, onu okuyan herkes teslim eder. Ama Bir Yazarn Gnl n g okuyanlar da, bu zdrap yannda, Panislavizmin ve Trklerle Mslmanlara kar toptanc bir hncn ne ktgndan sphelenecektir. Bir s kapdan srekli veya ogunlukla zalimler kyorsa, o kapya artk ih tiyatla yakla mak, masum ve makul bir tedbir saylabilir ve bu tedbiri s rklk diye kknden kestirip atmak, gaet ve hatta bazan mahva srkleyebilir, ama byle tedbirler sezdirmeksizin kpry geerek, buras zalimler kaps diye damgalamaya, bir paranoya ve nefrete dn p rklga da gtrebilir ki, bu da zulm kar tn veya mazlumu s s zalime dn trr. Dostoyevski bu kprye girip kyor olabilir, ama o s mazlum Slavlarn gelecek ku aklar malesef kpry kesinlikle geip s zalimle tiler ve o hunharlklar atalarna uygulayanlarla ayn uyruk ya s
44
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? da dine mensubiyet d nda hibir gnah bulunmayan yeni ku aklara, s s bir yzyl a kn bir sre sonra zulmettiler. Ve hunharlklar Balkanlarda s bu sefer Mslmanlara kar i lendiginde Dostoyevski gibi bizim de s s insicammz bozuldu (bu insanlar Mslman oldugundan degil tabii, kurban oldugundan). Levinin aksine, uzaktaki hunharlklar kar snda s insicammzn bozulabilecegini, bugnn ba ka rneklerinden de bili s yoruz. Mesela, daha yakn bir zamanda, yine eskiden zulm grm s bir halkn bugn zalim devleti, Israil, Lbnanda sivilleri katlederken de insicammz bozuldu. Halbuki, baz haber ve olaylar ne kp zihnimizi ku atyor ve yaknla yorsa bile, benzer hunharlklarn dnyann s s her yerinde her an ya andgn ve burnumuzun dibinde de ya andgn s s (mesela organ mafyasn, kendilerine Trk ve Krt diyen insanlarn birbirlerini katletmeyi srdrdklerini, ayakta kalacag spheli veya kal mayacag ve hasar grecegi sphesiz binalara mahkum edilen insanlarn bir depremle hunharca katledilecegini vs.) hatrlamamz, insicammz bozmaya fazlasyla yeter. rnek ok ama, sahsen tandgmz insanlar degillerse, kurbanlar kurtarmaya gnll gitmiyoruz, merhametimiz ve kurtarma istegimiz, gnll gitmemizi, gerekiyorsa kendimizi feda etmemizi saglayacak kadar gl olmuyor. Vicdanmzn bir k esinde s o hunharlklara, kendi ba mza da kolaylkla gelebilecek ve gelmese s bile insicammz ykan fenalklara, dnyann fena bir yer olmasna, insanlarn byle hunharla abilmesine, bunlara kar bir sey yapmay s s s mza veya yapamay mza zlyoruz, ama gnlk gaile ve avuntularla s hayatmz, fenalgn farkettigimiz hayat, o hunharlklar ya anmasa s da herkesi tarumar edip ldren ve lmle beslenen hayat, herkesin birbirini yemesi seklindeki gayrime ru bir tabiat yasasna dayal hayat, s kzarttgmz balk veya tavuklarla hunharlgna katldgmz hayat ha yatmz srdryoruz. Dostoyevskinin szn ettigi adam da ok etkilenmi sz konusu hunharlklardan, ama gnll sava a gitmemi , s s s i ini yapamayacak kadar agr bir ruh haline mhlanm . Sonuta, o s s
45
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? adam saymazsak, Dostoyevski ve biz, belki de Levinden daha iyi degi liz. Ama Levin hibir sey hissetmedi ini ileri sryor. Yukarda degindigim g baz rnekler de, Tolstoyun, Levin gibi, hibir sey hissetmedigini akla getirebilecek trdendi. Ba kalarnn zdraplarn payla amyormu gibi s s s grnr Tolstoy buralarda. Eserlerindeyse sk sk ba kalar iin ya amak s s vb. temalar dillenir, Tanrya dndkten sonra da aynlarn vazeder, ama sanki bu tr hassasiyetlere sahip olmadg iin vazediyormu gibi bir s ku ku yaratr insanda. Yaptg hayr i lerini de, ba kalar iin duydugu s s s merhamet yznden degil, yle yapmas gerektigine inanc ve kendini mkemmelle tirme ihtiras yznden yaptg akla gelebilir. Tm buns larda bazan ve ksmen dogruluk pay vardr belki (azizlerin de gnahkar olabilecekleri gibi), ama belki de sadece zdrap ekme sekli Dosto yevskininkinden farkldr, kendini kurbanla trp szlanmak seklinde s degil, gerekeni yapmak seklinde zdrap ekiyordur. Nitekim Dosto yevski, Levini hibir sey hissetmemekle sular ama, Levin o lakrdlar etmeden drt yl nce, 1873de ya anan ktlkta insanlarn yardmna s ko an Tolstoydur ve bunu o tarihte yazmaya ba ladg Anna Kareninaya s s ara vererek yapm tr. Gazetelere yazdg ak mektupla da dikkatleri ve s iki milyon rubleyi ktlktan kvranan kyllerin yardmna ekmi tir. s 1882de Moskova saymna katlacak, halkn sefaletini somut olarak kendi gzleriyle grp, agr bir ruh haliyle (ama i ini yapamaya s cak bir duruma mhlanmadan) meseleye sahip kacak, sefaletin hayr i leriyle giderilemeyecegine ve (Proudhonun) mlkiyet hrszlktr s sznn dogruluguna tanklk edip, almaya degil vermeye dayal bir hayat tarzn, asgari tketim ve bedensel al may vazedecek; tm buns lar, drt ylda, 1886da tamamlayacag, yleyse Ne Yapmalyz? [15] adl kitabnda anlatp, Rusyann ve dnyann dikkatini meseleye ekecek, ardndan varn yogunu kyllere dagtmak isteyecek, ama karsnn in ali ve ara mracaatla bunak raporu kartmak gibi tehditleri sonucu,
46
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? tm varlgn ve 1881 ncesi eserlerinin telif haklarn ailesine devredip, daha sonra yazdg ve yazacag her seyin her tr telif hakkndan vazge tigini ilan edecek ve vazettigi sekilde ya amaya al acaktr (karsnn s s dinmeyen inali, onu 82 ya nda evden kamaya zorlayana kadar). s Ktlksa 1891-92 yllarnda tekrarlaycaktr ve Tolstoy, hayr i leriyle s toplumun kurtulamayacagn vazettigi ve Levinin duyarszlgna ben zer bir kaytszlk gsterdigi halde, (yardm faaliyetleriyle kendini heba edip lecek olan) dostu Rayevskiden durumun aciliyetini ve vahametini grenince, yine, btn ailesiyle e itli blgelere yaylacak, alk ve s hastalkla penele en kyllerin yardmna ko acak, yerli ve yabanc s s para ve gda yardm temin edecek, ba kalarn bu seferberlige ekecek, s 124 ocuklar iin 370 a evi aacak ve gnde bini ocuk, onalt bin s ki iyi doyuracaktr (ki ogullarnn faaliyetleri bu rakamlara dahil des gildir). Ve halkn genel sefaletiyle maruz kaldg hunharlklar te hir s eden yazlar ar tarafndan yasaklanacak, Ingilterede yaynlattg bir yaz nedeniyle ar kendisine kar bir nlem almay d necek ama s s cesaret edemeyecek, rahipler onu Deccal ilan edecek ve baz kyller buna inanp tehditkar bir tutum taknacak, ama asl kalabalksa, kontrol iin gelen iktidar yetkililerinden korumak zere evini embere alp, ha sat zaman blgeyi terkederken onu minnetle ugurlayacaktr. Iki sene evinden uzakta ktlkla mcadele eden Tolstoy, yani hibir sey hissetmeyen Levin, gen ogluyla nnde egilip yardm isteyen bir kylnn kar s snda, kendisi de egilecek ve gzlerinde ya larla, ondan kendini byle s a aglamamasn dileyecektir. [20] s Bu arada, toplumun hayr i leriyle kurtulamayacagn vazeden bir s gen de o sra ktlk blgesindedir ve yardm ve a evi faaliyetlerine s katlmayan iki siyasi srgnden biridir [25]. Bu gen Vladimir Ilyi Ulyanovdur, yani Lenin. Robert Service da, 2000 ylnda yazdg Lenin biyograsiyle [26] bu bilgileri teyit ediyor: Lenin, yardm birimlerinin se killenmesine bile gz yummuyor, bylesi gruplar devrimci propaganda
47
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? iin kullanyormu . Leninin kaytszlg aile yelerini bile sa rtm , s s s kzkarde i yardm faaliyetlerine katldg halde o katlmay reddetmi , s s nk insani nlemler sadece yetersiz degil, kapitalizmin geli imini ve s dolaysyla nndeki nihai sosyalist ilerlemeyi yava latacag iin, zas rarlym da ayn zamanda. Bu yzden, Lenine gre, ktlk ilerici bir s faktr olarak rol oynuyormu . Ailesi Samaradaki bir iftlikten gelir s temin ediyormu ve Lenin gayet ilerici bir fedekarlkta bulunup, ktlk s sartlarna ragmen kylleri eksiksiz kira demeye mecbur etmi . Bu s ilerici ktlk yakla k 400.000 ki inin lmyle sonulanrken, Leninin s s ilerici iktidar tesis edildikten sonraysa ktlk da daha ilerici olmu s ve 1921 ktlgnda 1-1.3 milyon ve 1932-33 ktlgnda da en az 5 milyon ki i lm ; Leninden de ilerici oldugu anla lan Stalin, d yardm ve s s s s hkmet mdahalesine izin vermemi . [27] s Levin hibir sey hissetmedigini syler, ama Tolstoyun son otuz yl, srekli, ar ve kilise hkmranlg altnda telef olan halk adna korku suz bir mcadeleyle geecektir. 1899da bu sel manzaray ve (Toporov karakteriyle) Kutsal Konseyin (en yksek din otoritenin) ba ndaki s Pobedonostsevi te hir eden Dirili, bardag ta rp Tolstoyun aforozuna s s s yol aan son damla olacaktr. III. Aleksandr zerinde nfuz sahibi olan ve Kutsal Konseyin uzun sre ba nda kalan Pobedonostsev, insanlar s alktan telef olur ve Tolstoy onlar kurtarmaya al rken, ktlk blges sinde kilise restorasyonu iin para harcama pe indedir [27]. Levinin s tesinde, daha ok Leninin yukardaki portresine benzeyen, ideolojisi ugruna insanlarn telef olmasna aldrmayan Pobedonostsev, Rusyann en alkantl ve baskc bir dneminde, bu alkant ve basknn en byk mimar ve uygulayclarndan biri, eserlerini sansrleyip aforoz ettigi Tolstoyun ba d man ve Dostoyevskininse dostudur. s s Hibir sey hissetmeyen Levinin aksine, Tolstoyun bir ba ka ne s kan eylemi de, inanlar yznden gadredilen, vicdani redci Hristiyan toplulugu Dukhoborlarn Kanadaya gn saglamasdr. Buna vesile
48
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? olan ki iyse, Aylmer Maudeun biyograsinde anlatldg zere, Rus ors dusunun en gen albay olan, 1877-78 Osmanl-Rus sava nda bir Trk s ldrmekten hicap duyup, Rusyaya dn te pasizmi benimseyen, s kk bir blmn kendine ayrarak topragn kyllere dagtan ve onlar gibi ya ayan Prens Kilkovdur. Kilkov, Kafkasyaya, ayn inan ve s pratikleri benimseyen Dukhoborlarn yanna gnderilir ve 1895de Dukhoborlarn vicdani reddine nclk ettigi (yanl ) gerekesiyle Balkan s eyaletlerine srlr; yl sonraysa Kilkovun d srgne gitmesine s izin verilir. Tolstoyun takipileri arasnda en samimi ve yetenekli ki i s diye gsterilen Kilkov, sonunda bu yntemle bir sey yaplamayacagna hkmedip sosyalist devrimci olacaktr. Tolstoyu, Dukhoborlarn grdg muameleden haberdar eden i te s bu Kilkovdur. Tolstoy, o tarihte artk epeydir eserlerini telifsiz yaynlamaktadr, ama Diriliin gelirini kabullenip, Dukhoborlarn Kanadaya s gne vakfedecek ve bu i i dzenlemeye de ogullaryla takipilerini s grevlendirecektir. Dukhoborlarn, liderlerini Tanr elisi saymak gibi baz batl inanlar vardr ve Tolstoy bunlardan haberdardr, ama bu macerada bizzat yer alan Aylmer Maude, Tolstoyun mritlerince haberdar edilmedigi, ba ka baz naho Dukhobor zelliklerinden de sz ediyor: s s gerekte bir sredir eski pasist geleneklerine aykr ya ayp, kendi i iks tidar entrikalar nedeniyle Tolstoyun gr lerini benimsemeleri, kat ve s irrasyonel tutumlar, ho grszlkleri vs. Maude, Tolstoyun ktlge s cebirle direnmeme dogmatizminde, etrafn evreleyen ve Tolstoyculuk kilisesi kurup ruhban snf olu turmaya al an, kraldan ok kralc ms s ridleri de sorumlu tutuyor [28], yani gayrisamimileri veya (ayn derecede samimiyetsiz) a r samimi fanatikleri, bir ba ka deyi le, bilerek ya da s s s bilmeyerek iktidar, menfaat ve vngenlik saiklerini gizleyen hakikat bezirganlarn tm nderlerin, izmlerin, inanlarn, kutsallarn kiliselerini kuran (aslen putperest) ruhban snfn Farisileri.
49
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Kaytsz sartsz her ko ulda, kategorik olarak, paralanacak bir ocugu s kurtarmann son aresiyken bile cebri yasaklamak, Tolstoyun, srf Isaya atfedilen bu dsturlar yznden, tuhaf bir sekilde kendini kurtarama dg bir Tolstoy Sendromu, bir hipnotizma; ama hayr i lerinin yetersizli s gini vazedip ktlk vahametiyle yzle tiginde kollar svayan Tolstoyun, s yle arzi bir durumla somut olarak yzle tiginde de, hibir dstur s ugruna ocuklar feda etmeyip, Tanrnn krallgna giri biletini iade s ederek, yine kollar svayacagna sphe yok. Ve yine sphesiz, yle arizi bir durumda vicdani reddin ne kadar vicdani olacag tart labilirse de, s arzi veya degil, her durumda ve daima kollar svama karar sadece kolun sahibiyle onun vicdan arasndaki bir meseledir. Nitekim Anna Karenina da, Intikam benim, kar lgn ben veririm seklindeki Kutsal Kitap s szlerini epigraf yaparak ba lam tr ve sekizinci blmn yukarda s s inceledigim tart masna son noktay da, Alphonse Karrdan yaptg su s alnt ve alntnn mantki ve vicdani icaplaryla, Levinin kaynpederi Prens daha nce koymu tur aslnda: s
ok sonralar, benzer bir forml, kendisine saldran vatansever kadnlara cevaben Einstein da kuracaktr:
Bence, bir sonraki sava ta erkekler yerine, vatansever kadnlar ceps heye gnderilmeli. En azndan, sonu gelmez bir karga ann hkm s srdg bu kasvetli alanda bir yenilik olurdu. Ayrca, latif cinsin bylesi kahramanca duygular, niye savunmasz bir sivile saldrmaktan daha gsteri li bir ifade bulmasn ki? [32, s. 108]9 s
Alphonse Karrn yukardaki szlerine kar n Kozni ev, toplumda i s s s blm bulundugu, kir adamlarnn gazetelere yazp, kamuoyuna tercman olmas gerektigi yollu haksz bir savunma getirir. Kozni evin s
9 Bu
kitap Trkeye de evrilmi . Yukardaki vatansever kadnlar yerine, milliyeti s kadnlar deniyor. Vatanseverligin ele tirildigi ba ka yerlerde de, yurt sevgisi, lke s s sevgisi denmi . [33, s.123] s
50
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? bu i blm savunmas, ancak insanlarn kendi iradeleriyle asker ols dugu bir yerde hakl grlebilirdi belki; kendi iradeleriyle degil de, zorla asker yapldg bir yerdeyse hakl grlemez; sans, cinsiyeti, ya vs. s yznden asker olmayan veya askerligini tehlikesiz bir sekilde savan s biri, insanlara, hele 20li ya lardaki ocuklara, I blm geregi, sizin s sansnza lmek ve ldrmek, ocugunuzu, babanz, ananz, karnz yasa bogmak varsa, bana ne; gidip ln ve ldrn diyemez; sava n s gerekli, kanlmaz oldugunu vazeden herkes, en nde sava maldr. s Tolstoyu i ine geldigi gibi karakterlerine yanl rnekler verdirmekle s s ve konu turmakla sulayan Dostoyevski de, Alphonse Karrn szlerini, s o szlerin mantki ve vicdani icaplarn ve (Tolstoyun ihmaliyle) cevapsz braklmasn es geer. Tolstoy, sonradan yazdklarnda bu meseleyi asla cevapsz brakmayacak, hi ihmal etmeyecektir. Zorunlu askerlik bir yana, zorunsuz askerligi de en sert biimde lanetleyecek ve vicdani red ile redcileri savunacaktr. Bu kitaptaki makalelerde de bu meseleye zaman zaman deginir, mesela, 1900de yazdg ve bu kitabn son ma kalesi olan Vatanseverlik ve Iktidarda: Insann en iyi duygularnn tmne en igren biimde tecavz eden bu deh etli dzenleme veya s kadim dnyann herhangi bir kleliginden kyaslanmayacak kadar beter derecede bir a aglanma ve itaat gerektiren bir klelik durumu. s Vicdani redci, anti-militarist ve pasist gelenekler tarihte epey gerilere gidiyor, ama bu gelenegin en etkili szcs ve ta ycs, Gandiyi de s esinleyen Tanrnn Krall Iinizdedir [29] gibi eserleriyle, Tolstoydur. g Aylmer Maude da, vicdani red hareketlerinin, bar giri imlerinin ve s s Milletler Cemiyeti gibi rgtlenmelerin, Tolstoyun paltosundan kt na g veya g aldgna dikkat eker. Ksa bir Tolstoy biyograsi de yazan, nl Fransz yazar Romain Rollandn esin kaynag da Tolstoydur ve Rolland, 1919da I. Dnya Sava bittiginde, Ruhun Bagmszlg Bildirisi ba lkl s s bir bar agrs kaleme alr. Bildiride, ogu aydnn bilimini, sanatn ve s zihnini Devlet hizmetine verdigi, hi nlem alnmadg iin insanlarn
51
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? ok gl kolektif cereyanlara kapldg, ama bu tecrbeden, gelecek iin ders karmalar gerektigi, ba bo braklan bu glerle akln bir s s kenara itildigi, aydnlarn insanlar aras sevgi ve anlay yok etmeye, s tm gleriyle nefret ekmeye hizmet ettigi ve elileri olmalar gereken D nceye tecavz edip, onu sosyal veya siyasi bir zmrenin, bir s devletin, bir lkenin veya bir snfn bencil karlar ve tutkularna alet ettigi vurgulanr ve snr, rk, zmre tanmadan, sadece Hakikate hizmet etme, Insanlgn karlar iin, btn iin al ma agrs s yaplr. [30] 1926da, bu kez Britanyada, Zorunlu Askerlik Kar t Bildiri ba ls s gyla, Milletler Cemiyetine hitaben ve Tolstoyla daha somut biimde rt en yeni bir bildiri kaleme alnr; imzalayanlar arasnda su gibi s isimler vardr (italik yazdklarm nceki bildiriyi de imzalam lardr): s Einstein, Bertrand Russell, Romain Rolland, Tagore, Georges Duhamel, Henri Barbusse, Gandi, Martin Buber, Miguel de Unamuno, H. G. Wells vs. Bu gibi ki ilerin ve daha birogunun imzaladg bildiride sunlar vurgulanr: s [31]
[. . . ] Mutlak silahszlanmaya dogru kati bir adm ve uygar uluslarn di magnn demilitarize edilmesi iin agr yapyoruz. Bu ynde en etkili dzenleme, dnya apnda zorunlu askerligin lagvedilmesi olacaktr. Dolaysyla, hakiki silahszlanmaya dogru bir ilk adm olarak, Millet ler Cemiyetinden, zorunlu askerligin tm lkelerde kaldrlmasna ynelik bir teklif getirmesini istiyoruz. nancmz su ki, zorunlu asker ordular, geni profesyonel subay I s takmlaryla, bar iin ciddi bir tehdittir. Zorunlu askerlik, berabes rinde insan ki iliginin alalmasn ve zgrlgn ykmn getiriyor. s Baraka hayat, asker talim, ne kadar haksz ve aptalca olursa olsun emirlere kr krne itaat ve dpedz katletmeye ynelik egitim, bireye, demokrasiye ve insan hayatna saygy yerlebir ediyor. nsanlar, hayatlarndan vazgemeye ya da iradelerine ragmen I veya eylemlerinin hakllgna kani olmadklar halde, lm samaya zorlamak, insan haysiyetini ayaklar altna alyor. Vatanda larn sas
52

va a gitmeye zorlamak konusunda kendini yetkili gren bir Devlet, s bar ta onlarn hayatlarnn esenligine ve degerine asla gereken s nemi vermez. Zorunlu askerlikle, ayrca, tm bir erkek nfusa, etkilenmeye en ak bir ya ta, militarist saldrganlk ruhu nak ediliyor. s s Sava egitimiyle, erkekler sava kanlmaz ve hatta arzulanr bir s s sey olarak grmeye ba lyorlar. [. . . ] s
Tolstoy ve Einsteinn yollar sk sk kesi iyor bu bildirinin yansra, s mesela Einsteinn su gibi gr leriyle de: s
Devlet bizim hizmetkarmz olmal, biz onun klesi degil. Devlet, bizi cebren asker hizmete ve sava a girmeye zorlaynca, bu emri ihlal s ediyor [. . . ] Ruhani silahszlanma, diyor insanlar srarla, maddi silahszlanmadan nce gelmelidir. Dahas, hakl olarak diyorlar ki, uluslararas dzene en byk engel, milliyetiligin kulaga ho gelen, ama yanl s s kullanlan vatanseverlik adyla da malum seyin korkun abartlan ruhudur. Son yz elli yldr, bu put her yerde rkn ve son derece habis bir g edindi. Bu degerlendirmeyi laygyla irdeleyebilmek iin, d mekanizs mayla10 zihnin i haleti arasnda kar lkl bir ili ki bulundugunu s s farketmek lazm. Sadece mekanizma geleneksel hissiyat kalplarna dayanp, men eyi ve idamesini onlara borlu bulunmuyor, mevcut s mekanizmann kendisi de milli hissiyat kalplar zerinde etkili bir rol oynuyor. Su an milliyetiligin bylesine esef verici bir seviyeye ykselmesi, bence, zorunlu askerlik hizmeti uygulamasyla, daha kibar adyla sylersek, ulusal ordularla, yakndan ili kili. Ahalisinden asker hizmet s talep eden bir devlet, onlarda muhakkak milliyeti bir ruh uyandra caktr ki bu, asker yeterligin psikolojik temelini olu turur. Okullarns daysa, dinin11 yansra, genligin gznde kaba kuvet aygtn da putla trmaldr. s
10 Trke 11 Bir
evirisinde, mekanizma yerine srekli Makine Sanayii denmi . [33, s. 112] s ba ka Ingilizce eviriye gre bu dinin yansra, yani, milliyetilik dininin yansra. s
53

Dolaysyla zorunlu askerlik uygulamas, bana gre, beyaz rkn ahlaki k ndeki temel sebeptir ve sadece uygarlgmzn hayatta s kalmasn degil, mevcudiyetimizi de kknden ciddi biimde tehdit etmektedir. Bu lanet, byk toplumsal hayrlar da olan Fransz Dev rimiyle ba lad ve ok gemeden tm diger uluslar etkisi altna s ald. Dolaysyla uluslararas bir ruhun olu umunu desteklemek ve ss venizmle mcadele etmek isteyenler zorunlu askerlik hizmetine kar s bir duru sergilemeliler. Asker hizmete direnen vicdani redcilerin12 s bugn maruz kaldg feci ezayla, gemi yzyllarda din sehitlerinin s maruz kaldklar arasnda bir nebze fark var m, toplum iin bir utan kaynag olmak bakmndan? [. . . ] Saglksz milliyetiligin kaynag olan zorunlu askerlik hizme tiyle mcadele edilmeli; en nemlisi, vicdani redciler13 ulusla raras dzeyde korunmal. [. . . ] Uluslarn sorumluluk sahibi liderlerinin aslnda sava bertaraf ets meyi samimiyetle istediklerine inanyorum. Bu mutlak surette gerekli ilerlemeye direncin kaynag, egitim sisteminin i leyi iyle kaltsal bir s s hastalk gibi ku aktan ku aga geen su talihsiz milli geleneklerdir. Bu s s gelenegin esas ta ycsysa, asker egitim ve bunun yceltilmesidir, s ayn zamanda da, Basnn agr sanayi ve askeriye tarafndan kontrol edilen o blmdr. [32, s. 96-99] nsanlk tarihinin sayfalarnda gerekten degerli olan sey, bana I gre, siyasi devlet degil, yaratc, farkedebilen bireydir, ki iliktir; ancak s o, soylu ve yce olan yaratr, sryse, sr olmaklgyla d ncede s sg, duyguda sg kalr. Bu konu beni, sr tabiatnn su en berbat rnne, midemi bu landran asker sisteme getiriyor. Bir adamn, bir bando nagmeleri e liginde, drtl sra halinde uygun adm yrmekten zevk almas, s
evirisinde, Asker hizmete direnen vicdani redcilerin ifadesi yerine, askeri hizmete kendini adayarak kar olanlarn denmi . [33, s. 112] s s 13 Trke evirisinde, vicdani redciler yerine, kendini bu konuya adam muhalier s denmi . [33, s. 113] s
12 Trke
54

onu hakir grmem iin yeterli. Byk beyni kendisine tamamen yanl lkla verilmi ; ona tek gereken muhafazasz bir omurilikti. Uygars s lgn bu veba kaynag en ksa zamanda yok edilmeli. Emir zerine kahramanlk, ahmaka siddet ve vatanseverlik ad altnda giden tm igren samalk bunlardan nasl da nefret ediyorum! Sava s son derece bayag, a aglk bir sey bana gre! Byle igren bir s i te yeralmaktansa paralara ayrlmay tercih ederim. Yine de, tm s bunlara ragmen, insanoglu gzmde ok degerli, zira inanyorum ki, bu melanet epey nce ortadan kalkm olurdu, eger milletlerin s sagduyusu, ticari ve politik karlarca, okullar ve basn zerinden sistematik biimde yozla trlm olmasayd. [32, s. 10] s s ki hafta iinde, herhangi bir lkenin koyun kitleleri gazetelerce I k krtlp, yle azgn bir fkeye sevkedilebilir ki, insanlar niformalar s giyip lmeye ve ldrlmeye hazr hale gelirler, birka kar grubunun adi emelleri ugruna. Zorunlu askerlik hizmeti, bana gre, bugn uy gar dnyay muzdarip eden sakatlgn, birey haysiyetindeki sakatlgn en utan verici semptomudur. [32, s. 15]
Birle mi Milletler ve Avrupa Konseyi gibi uluslararas kurumlar, bugn, s s vicdani reddi destekliyor ve d nce, vicdan ve inan zgrlg eres vesinde temel bir insan hakk olarak kabulleniyorlar, epey zamandr da lkelere agrda bulunuyor, kanunda ve uygulamada bu hakk tanyan (insanlar sorguya ekmeksizin, ba vuru sresini kstlamakszn ve bu s hakk gizlemeksizin tanyan) dzenlemeleri yapp hayata geirme ve hem mahiyet hem de sre bakmndan cezalandrc (yani asker veya uzun) olmayan, ordu d alternatif sivil hizmet uygulamasna geme s agrs, ksaca, vicdani red hakkn gerekten ve drste tanma ve uygulama agrs yapyorlar. Bugn birok lkede (kimilerinde epey zamandr) vicdani red hakk tannyor, profesyonel veya gnlllerden olu an ordular var ve zorunlu askerlik yok veya kaldrlm bulunuyor, s s mesela: Australya, Birle ik Krallk, Irlanda, Izlanda, Kanada, Arjantin, s
55
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? Hindistan, Lksemburg, Monako, Malta, Malezya, Yeni Zelanda, Gney Afrika, Belika, Fransa, Ispanya, Slovenya, Italya, Portekiz, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Romanya, Slovakya, Karadag, Fas, Letonya, Hollanda. Baz lkelerdeyse zorunlu askerlik kalkmad, ama epey zamandr vicdani red hakk tannyor ve alternatif hizmet uygulamas var, mesela: Avusturya, Birle ik Devletler, Danimarka, Estonya, Almanya, Lituanya, s Polonya, Isve, Norve, Isvire. Kimi lkelerde, yukarda zetledigim Birle mi Milletler ve Avrupa Konseyi kriterlerine uymayan yasa veya s s uygulama aksaklklar var, hele Rusya, Ermenistan ve Yunanistan gibi birka lkedeyse vicdani red hakk szde tannyor, ama Avrupa Konseyi yesi olan sadece iki lkede, Azerbaycanda ve 1949dan beri ye olan Trkiyede vicdani red hakk hi, yasada bile tannmyor ve vicdani redciler de gadrediliyor; nitekim, 2006da Avrupa Insan Haklar Mahkemesi, bir vicdani redcinin (Mehmet Tarhan) davasnda Trkiyeyi sulu buldu. [34] Zorunlu askerlige de, zorunsuz askerlige de, hem Einstein, hem de Tolstoy kar karlar Tolstoy daha kapsaml ve daha sert olmak zere. s Ama Einstein, bunlarn yansra, etkin bir uluslararas hakemlikten ve ordusundan da yana olur; ve hatta, zorunlu askerligi sphesiz savun mamakla birlikte, Nazizmin daha nce durdurulmay ndan Britanyal s pasistleri de sorumlu tutar; ayn sekilde, atom bombasnn icadna gerekesi de, Nazilerin onu daha nce ele geirmesini engellemektir. Tolstoy Nazileri grmedi, ama bu kitaptaki makalelerin kantladg zere, insanlgn srekli bu irrasyonel unsur iinde debelendigini ve byle gi derse daha da batacagn herkesten iyi gryordu (ba ka makalelerinde, s o irrasyonel unsurun diger tezahr iinde, din iinde de ayn seyin ya andgn gsterdigi gibi). s Te hislerinde hakl bulunur Tolstoy, ama daha ziyade ba ka eserles s rinde (etkin bir) pasif direni i en u noktaya kadar savunan devas, her s
56
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? zaman tamamen tedavi edebilir mi, bunu kestirmek zor, cevap biraz spheli. Gandi pasif direni le Britanyay dize getirdi, ama insanlarn s korkun bir salgnla cinnet geirip iindeki en hunhar yanlar azdrarak, insan olmak yerine hayvan, adam olmak yerine kurtadam oldugu, kpekler ve diger baz hayvanlar gibi, srf srye ait grmedikleri iin ba kalarn bogazladg Nazi Almanyasna, fa izme kar Tolstoyun s s s devas ne kadar tedavi saglayabilirdi veya hi saglayabilir miydi? Bu sorularn cevab, Gandi-Britanya rnegiyle verilebilirmi gibi grnm s yor pek; yalnz burada gzard edilmemesi gereken nemli bir nokta var: Kurtadamla ma salgn hakimiyet kazandktan ve akl ile vicdan s devre d kaldktan sonra deva aramak zaten naledir, artk bnye s deva kabul etmez, sadece kan cehenneminden beslenir; artk Hey sa srdnz m? Adam olmaktan kp kurtadam oldunuz diye uyarmann anlam yoktur, nk gelecek tepki, Evet tabii, zaten adam olmak degil, kurtadam olmak esastr, ya sen de kurtadam olursun, ya da seni paralarz seklindedir; artk kurtadamla ma salgn ve paralamalar hzlanr, s hatta d arya yaylr ve sonuta uzun bir kan cehenneminden i i ten s s s getikten sonra kurtadamlar durdurulur, ama bu seytani gen insanl gn vicdannda, bilincinde feci bir yara am ve kolaylkla hortlayp s insanlar ele geirebilecegini de kantlam olur. s Dolaysyla, tedavi ancak kurtadamla madan nce uygulanabilir ve s deva da zaten hakikatten, adamlktan nerede sapldgn, kurtadamlga gemenin nerede ba ladgn te his ederek, adamlgn, akln ve vicdann s s hakim klnmasdr, yani Tolstoyun te hisidir zaten deva olan. Nitekim, s Nazi Almanyas da, orada vicdani redcilerin bulunmas yznden degil, tam tersine, bulunmamas yznden, vicdann katledilmesi yznden, bir buuk asr boyunca, vicdanen sorumlu bireyler degil, emir-komuta zincirinde halkalar imal eden militer bilincin tm toplum kesimlerine nak edilmesi yznden, ocuklarn Bilgeli indeki Ma ann Biz kis g s miz? sorusuna kar , dini veya uyruguna bakmakszn, zalimleri ve s
57
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? zalimligi d layp, masumlar ve masumiyeti Biz sayan bir cevap ver s mek yerine, insanlg lkle tirmek yerine, zalim de olsa, mazlum da s olsa Almanlgn lkle tirilmesi yznden, Ma ann Hep beraber s s olmak daha iyi olmaz myd? sorusuna kar , vatanseverlik hipnozus nun hakim klnmas yznden, adam olmak yerine kurtadam oldu ve tarumar olup, tarumar etti. Tolstoy, tm bunlar gryordu, Nazi Almanyasn grmemi ti ama, s ayn irrasyonel elementin yani yalan, propaganda, kutsalla trma, hips notizma ve hamasetle, vatan, millet, halk, bayrak, din, nder vb. ehreler altnda, gerekte taplan ve taptrlan putun, Nefsin simgeler ve kutsallar zerinden, hr akl ve vicdan devre d brakp tecavz etmemek s seklinde zetlenebilecek temel ve evrensel degerleri ve lkleri yani hakikati katlederek, maddi ve manevi menfaat, g, iktidar, vngenlik vb. saikleri yce degerlermi gibi sunup hakikat yerine ikame ederek, s ayrca sava larla katliamlara yol aarak, insanlar ve toplumlar yozla trs s dgn, yozla anlarn daha da putperestle ip baskc iktidara katldgn s s ve bunun tekrar daha fazla yozla mayla putperestlige neden oldugunu s ve insanlg tarumar eden bu irrasyonel, ama gl elementin, bu pagan tanrnn, tarih boyunca aslen din veya svenizmin trevleri seklinde teza hr ettigini gryordu. Tpk Port Arthur (Rus-Japon) sava nedeniyle, s kendi iinde grdg gibi. Aylmer Maude, Port Arthurun teslim edilmesi zerine Tolstoyun gzya dktgn syler [28]. Diger kimi hatra ve biyogralerde de, bu s teslimiyete ve gemi te kendi katldg Sivastopol sava na atfen, Bizim s s zamanmzda asla byle bir sey yapmazdk dedigi sylenir. Byk kz Tatyana ise hatralarnda, bu szlerin muhatab olan bir Tolstoycuyla Tolstoy arasndaki bu konu mann syle srdgn yazyor (soran s Tolstoycu):
Ne yapardnz? Teslim etmektense, oray havaya uururduk. Oradaki btn insanlarn hayatlarn feda edeceginizi mi sylyor-
58

sun? s Ne sanyorsun? Bir askersen, yapacagn i bellidir. Ve onu dogru drst yaparsn. [35]
Kz Tatyana, hatralarnda, byle bir konu ma gerekle tigini sylyor, s s ama Tolstoyun kendisi de hatra yazarlarnn ogu zaman konu malar s uydurdugunu (ki bu sz de mzisyen Goldenweizern hatralarnda [36] nakledilir!!). Tolstoy uzmanlar da, ksmen degerli bulmakla birlikte, bu aile ii hatrata (hele kars Sofyannkilere) tamamen gvenmemek gerektigini syler. Tolstoy ise, 31 Aralk 1904 tarihli gnlk giri inde s syle sylyor:
Port Arhturun teslim edilmesi beni kahredip, canm yakyor. Bu vatanseverlik. Onunla bytldm ve ki isel, ailevi, hatta aristokratik s bencilligin klesi oldugum kadar onun da klesiyim. Tm bu bencillikler iimde canl, ama iimde ilahi yasann bilinci de var ve bu bilin, o bencilliklerin hizmetkar olmayaym diye onlar kontrol altnda tutuyor. Ve o bencillikler yava yava kreliyor. s s
Port Arthur zerine, sk aktarlan ba ka anekdotlarda da, Tolstoyun, s sava sresince halkta vatanseverligi k krtmak iin seferber edilen s s hamaset ve propagandadan nefret ettigi ve ayrca, ne Rusyay ne de Japonyay tutmayp, her iki lkenin smrlen halk kesimlerinden yana oldugu yolundaki szleri aktarlr. Ama Tolstoy, Port Arthur sava s zerine asl syleyecegini, en etkili sava kar t yazlarndan biri olan s s uzun makalesi, Kendinize Gelin!de syler. arlk Rusyas malesef, Tolstoyun tm uyarlarna, Sisifus gibi didinmesine ragmen, kendine gelmedi; zorbalgn devam halinde kanl bir ayaklanmann kanlmazlgn ok nceden haber vermesine ragmen, kaya a ag itilerek, bask ve zorbalk daha da arttrld. Ve neticede, epey s kan dklmesi bir yana, arlk rejimiyle kyaslanamasa bile yine baskc bir rejim hakim oldu, ve sonra o da kt. Bugnse, bu agda Sisifusun s
59
nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz? ya adg, bu makaleleri yazdg topraklarda, Yasnaya Polyana iftliginin s ve Moskovadaki evinin mze yapldg lkede, yabanclara saldran fa ist dazlaklar var. s Tolstoy, vatanseverlikle desteklenen ve ordularla yrtlen bir tarihin, insanlg byk sava ve kymlarla mahvedecegi uyarsn da yapm t s s ve bu dedikleri de gerekle ti. Ve tketimi asgariye indirmenin, sahips lenme hrsn, zellikle iktidar hrsn kreltmenin tek kurtulu olduguna s dair gtleri de srekli dogrulanyor. Zira insanlg mahveden tm sa va larn, tm at ma ve eki melerin tek nedeni ve dnya kaynaklarn s s s da yok eden, hatta dnyay cehenneme eviren, hatta starak mahveden, yeni bir Nuh tufan getiren sey, en temel hakikatlere, nce tecavz etmeme yasasna ve pe inden herkese tecavz ettiren sey, vatanseverlik, s milliyetilik, dincilik vb. sekillerde tezahr eden, putperestligin arkasn daki sey, arszlktr, Nefsin arszlg, ki malesef onu slah etmeye degil, hep beslemeye ynelik toplumsal modeller hakim grnyor. Acar Burak Bengi 28 Subat 2007
60
Hristiyanlk ve Vatanseverlik
Geen yl (1893) Ekim ay boyunca Fransada gerekle en Franko-Rus s kutlamalar, muhtemelen ba ka birok ki ide oldugu gibi bende de nce s s keyif, pe inden sa knlk ve nihayet bir inal hissi uyandrd ve bunu s s ksa bir dergi yazsyla anlatmak istedim; ama bu tuhaf olgunun temel sebeplerini her defasnda daha dikkatli irdeleyince, simdi okuyucuya sundugum gr lere vardm. s Ruslarla Franszlar yzyllardr birbirlerini tanyarak ve bazan dostane, ama malesef ogu zaman da, iktidarlarnn k krttg, gayet hasmane s ili kilere girerek ya adlar ve simdi aniden, bir Fransz losu iki yl nce s s Kron tad ziyaret ettigi, kyya kan subaylar sahte sapan epeyce sz s dinleyip sarfederken e itli yerlerde epeyce yiyip, e itli saraplardan s s epeyce itigi iin ve ayn sekilde bir Rus losu geen yl Toulonu ziyaret ettigi, subaylar Parise gittigi ve daha da sahte sapan szler duyup sarfederken epeyce yiyip itigi iin; sadece yiyip iip konu anlar degil, s orada bulunan herkes, hatta bulunmasa da, yalnzca gazetelerden bunlar okuyup duyanlar bile, btn bu milyonlarca Rus ve Fransz insan, aniden birbirlerine zel bir d knlk besledikleri, yani btn Frans szlarn btn Ruslar ve btn Ruslarn da btn Franszlar sevdigi hayaline kapld. Bu duygular Fransada, geen Ekim ay boyunca en srad biimlerde s ifade edildi. Rus denizcilerin kar lanmas, haberlerini diger gazetelerden derleyen s
61
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Selskiy Vestnik14 gazetesinde syle anlatlyor:

Rus ve Fransz gemileri bulu tuklarnda birbirlerini, salvolarn yans sra, ate li ve co kulu Hurra! Ya asn Rusya! Ya asn Fransa! s s s s nidalaryla kar ladlar. s Birok zel teknede, Rus milli mar Tanr ar Korusun ve Frans sz milli mar Marseillaisei alan bandolar vard; zel teknelerde s halk sapka, bayrak, mendil ve iek demetleri sallyordu; ellerinde iek demetleri tutan kyller, kyl kadnlar ve ocuklaryla dolu birok mavna bulunuyordu ve ocuklar dahi demetlerini sallayp alt larn slatncaya kadar15 bagryorlard, Vive la Russie. Bylesine kitlesel bir co ku manzaras kar snda denizcilerimiz gz ya larn s s s tutamadlar. Toulondaki Fransz donanmas limanda iki izgi halinde hizaya girdi ve lomuz, nde amiralin zrhls ve ardnda diger gemiler olmak zere, aralarndan geti. Fevkalade grkemli bir hava hakim olmu tu. s Rus sancak gemisi Fransz losu onuruna on be parelik bir top s at yapt ve Fransz sancak gemisi de iki misli, otuz parelik bir s at la kar lk verdi. Fransz gemisinden Rus milli mar nn nagmeleri s s s grledi. Fransz denizciler yelken sereniyle direklere trmandlar ve her iki loyla evredeki gemilerden kesintisiz selam naralar yagd; denizcilerin bereleri ve sapkalaryla izleyenlerin mendilleri, hepsi, co ku iinde degerli misarlerin onuruna sallanyordu. Denizden, s karadan, drt bir yandan tek bir ses grlyordu: Ya asn Rusya, s ya asn Fransa!Bahriye gelenegine uygun olarak, Amiral Avelan, s yerel yetkilileri selamlamak iin mrettebatnn subaylaryla kyya kt. Rus denizciler, iskelede, Fransz donanmasnn ba kurmaylar s ve Toulon limannn en kdemli subaylar tarafndan kar landlar. Top s grlemeleri ve an sesleri arasnda kalabalgn dosta el sk malar s birbirini izledi. Donanma bandosu milli mar Tanr ar Korusunu s ald, ama halkn Ya asn ar! Ya asn Rusya! glklarna boguldu. s s Bu glklar, hem mzigi hem de top at larn bastran gl, tek bir s
14 Ta ra s 15 Bir
Habercisi. [Koray Karasulu] Rus deyimi. [Koray Karasulu]
62
haykr seklinde kayna t. s s Tanklar, o an devasa halk kitlesindeki o kunlugun son kerteye s ula tgn ve oradaki herkesin kalbinden ta an duygular aktarabis s lecek sz bulmann imkansz oldugunu bildiriyorlar. Amiral Avelan, ba ak bir halde ve Rus ve Fransz subaylar e liginde, Fransz s s Deniz Bakan tarafndan beklendigi donanma idaresi karargahna yneldi. Amirali kabul ederken Bakan syle dedi: Kron tad ve Toulon, Rus ve Fransz halklar arasndaki sempatiye s tanklk eden iki mahaldir; her yerde candan dostlar olarak agrlanacaksnz. Hkmet ve tm Fransa sizi ve maiyetinizdekileri, byk ve asil bir halkn temsilcileri olarak selamlyor. Amiral, skran duygularn ifade edemeyecegi kar lgn verdi. s Rus losu ve tm Rusya, dedi, konukseverliginizi takdir edecektir. Ksa bir sohbet sonunda Bakandan ayrlrken, Amiral tekrar konuk severligi iin te ekkr edip ekledi: Sizden, tm Ruslarn kalplerine s kaznm olan szleri telaffuz etmeksizin ayrlmak istemiyorum: ok s ya a Fransa (Selskiy Vestnik, 1893 No: 41) s
Toulondaki kar lama byleydi. Paristeki kar lama ve kutlama larsa s s daha da srad yd. s Gazeteler Paristeki kar lamay da syle anlatyor: s
Btn bak lar, Rus denizcilerin grnecegi, boulevard des Italiense s (talyan Bulvarna) evriliydi. Nihayet, epey telerden bir alk ve I s feryatlar kasrgasnn grlemesi duyuldu. Grleme giderek glenip netle ti. Kasrga besbelli yakla maktayd. Meydanda byk bir izdis s ham vard. Polis Cercle Militaire yolunu amaya davrand, ama bunun kolay bir i olmadg anla ld. Kalabalk arasnda tarifsiz bir izdiham s s ve sk klk vard. . . . Nihayet, kortejin ba meydanda grnd. Ayn s s anda kortej zerinde kulaklar sagr eden bir glk koptu: Vive la Russie! Vive les Russes! (Ya asn Rusya! Ya asn Russ s lar!). . . Btn ba lar akt ve pencerelerdeki, balkonlardaki ve hatta s atlardaki tk tk halk sapka, bayrak ve mendiller sallayp, pences s
63
relerden kk, rengarenk konfeti bulutlarn a agya atarak canhra s s bir sekilde alk lyordu. Tm bir mendil, sapka ve bayraklar denizi, s meydandaki kalabalgn ba lar zerinde dalgalanyordu. Vive la s Russie! Vive les Russes! diye bagran yz bin ki ilik kalabalk, els lerini uzatp, sempatilerini mmkn olan her sekilde ifade etmeye al rken, degerli misarlerini daha iyi grmeye abalyordu. (Nos voye Vremya16 gazetesinden.)
Bir ba ka muhabir, kalabalktaki co kunun hezeyan snrna vardgn s s yazyor. O zaman Pariste bulunan bir Rus gazeteci bu denizciler geidini syle tasvir ediyor:
Bunu, dnya apnda, grkemli, sa rtc, insann gzlerini ya artan s s bir olay diye anlatmakta, ruhu canlandrp sevgiyle titreten insanlarn karde ligine kani bir sevgiyle, kan ve ilhak siddetine ve sevgili s annesinden ocuklarn koparmayaysa hasm bir sevgiyle titreten bir olay diye anlatmakta hakllar. Birka saat bir e it hezeyan iins deydim. Lyon Garnda, niformalar altn nak l Fransz Hkmet s temsilcileri ve frakl belediye yeleri arasnda durmak ve Vive la Russie! Vive le czar ! glklar e liginde milli mar mzn tekrar s s tekrar alndgn i itmek, acayip ve ba dndren bir duyguydu. s s Neredeydim ben? Ne olmu tu? Hangi sihirli cereyan tm bunlar tek s bir duyguda, tek bir kavray ta harmanlam t? Burada hissedilen, s s gerekten de, karde lik ve sevgi Tanrsnn varlg, sadece a kn s s anlarda insanlarn zerine sinen daha yksek bir idealin varlg, de gil mi? nsann kalbi ylesine harika, saf ve yce seylerle doluyor I ki, kalem bunlarn tmn ifade edemiyor. Kelimeler, grdgm ve hissettigim seyin yannda soluk kalyor. Bu co ku degildi bu kelime s fazla banal co kudan daha iyiydi. Daha arpc, daha derin, daha s sevinli ve daha e itli. Amiral Avelan ikinci katn balkonunda grns dg an Cercle Militairede bulunmann nasl bir sey oldugunu tarif etmek imkansz. Burada kelimeler kifayetsiz kalyor. Ayin srasnda, koro kilisede Tanrm, kullarn esirge!yi sylerken, sokakta bir ne16 Yeni
Zamanlar. [Acar Burak Bengi]
64
fesli alglar grubunca alnan Marseillaisein muzaffer nagmeleri ak kaplar yararak ieri yayld. Hibir kelimenin aktaramayacag muhte em bir etki yaratt. (Novoye Vremya, Ekim 1893) s
II Fransaya giden Rus denizciler, iki haftann tamam boyunca bir s lenden digerine gezdiler ve her slen srasnda ya da akabinde yiyip, iip konu tular. Ve ar amba gn nerede ne yiyip itiklerinin, Cuma s s gn nerede ne yiyip itiklerinin, bu srada neler sylendiginin haber leri telgraa btn Rusyaya iletildi. Rus kaptanlarndan biri Fransann saglgna ier imez, bu vaka derhal dnyaya duyuruldu ve Rus Amiral Gzel Fransaya iiyorum der demez, bu szler de derhal tm dnyaya nakledildi. Ama dahas, gazetelerin sevki yle bir raddedeydi ki, sadece kaldrlan kadehler degil, tketilen btn o brek ve mezeleriyle, yemek mnleri bile bildirildi. Mesela, N gazetesinde yemegin bir sanat eseri oldugu vurgulanyordu:
Consomm de volailles, petits pts. Mousse de homard parisienne. Noisette de boeuf la barnaise. Faisans la Prigord. Casseroles de truffes au champagne. Chaud-froid de volailles la Toulouse. Salade russe. Crote de fruits toulonaise. Parfaits lananas. Desserts. (Et suyu, kk brekler. Paris usul kremal stakoz. Bernaise soslu sgr letosu. Perigord sln. Mantarl, sampanyal salata. To ulouse tavugu. Rus salatas. Toulon meyveleri. Ananasl dondurma. Tatllar.)
65
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Nnin bir sonraki saysnda syle deniyordu: A lk bakmndan ye s mekte yok yoktu. Mn suydu:
Potage livonien et St.-Germain. Zphyrs Nantua. Esturgeon brais moldave. Selle de daguet grand veneur. (Livonien ve St. Germain orbalar. Zephyrs Nantua. Moldovya usul mersinbalg. Geyik ggs.)
Gazetenin sonraki saysndaysa yeni bir mn verildi. Her mnyle birlikte, slen katlmclarnn itigi ikilerin tanmlar da veriliyordu: bir tr vudka,17 bir tr Bourgogne vieux, Grand Mot (Yllanm Bourgogne, s Mot sampanyas) vs. Bir Ingiliz gazetesinde, bu slenler srasnda tketilmi btn esritici ikiler sayld. Miktar yle kabarkt ki, bu kadar s ksa bir zamanda bu kadar ikiyi, Rusyayla Fransadaki tm ayya lar s biraraya gelse bitiremezdi. Slene katlanlarn yaptklar konu malar da nakledildi, ama mnler s konu malardan daha e itliydi. Konu malar, srekli ayn kelimelerin s s s farkl sekillerde e le tirilip sralanmasndan ibaretti. Bu kelimeler daima s s ayn anlama geliyordu: birbirimizi muhabbetle seviyoruz ve birbirimizi aniden byle muhabbetle sevdigimiz iin vecd iindeyiz. Maksadmz ne sava , ne revanche (rvan ), ne de kaybedilen yerlerin geri alnmas; tek s s maksadmz bar, barn nimetleri, barn gvenligi, Avrupada bar ve s s s s huzur. Ya asn Rus Imparatoru ve Imparatoriesi, onlar seviyoruz ve s de bar. Ya asn Cumhurba kan ve e i, onlar da seviyoruz ve de bar. s s s s s Ya asn Fransa ve Rusya, lolar ve ordular! Orduyu seviyoruz, bar s s seviyoruz ve donanma komutann seviyoruz! Konu malar su nakarat s beytiyle bitiyordu: Toulon-Kron tad ya da Kron tad-Toulon. Birok farkl s s yemegin yenip, birok farkl sarabn iildigi bu yerlerin adlar, her iki
17 Vodkann
Franszlarca yanl bir telaffuzu. [Tolstoy] s
66
Hristiyanlk ve Vatanseverlik milletin de en asil ve kahramanca eylemlerini agr tran kelimeler olarak s telaffuz ediliyordu; bu szlerle her ey anla ldg iin, artk sylenecek s s ba ka bir sey kalmyordu. Birbirimizi ve bar seviyoruz; Kron tads s s Toulon! Buna daha ne eklenebilirdi ki?! . . . zellikle de ayn anda iki mar birden alan bandolarn muzaffer mzigi e liginde sylenince: s s ar yceltip tuttugunu altn etsin diye Tanrya yakaran bir mar ile s btn arlar ve krallar lanetleyip ykmlar iin beddua eden digeri18 e liginde sylenince. s Muhabbet duygularn daha bir iyi ifade edenler ni anlarla dller s aldlar; kimilerineyse, benzer hizmetler veya sadece sevgi ta knlg ys znden, ok tuhaf ve beklenmedik hediyeler verildi. Mesela Fransz losu, Rus arna, iinde hibir sey yazmadg veya en azndan kim senin bilmesi gereken bir sey yazmadg anla lan bir tr altn kitap s hediye etti; Rus lo kumandanysa, diger birok beklenmedik hediyenin yansra, daha da sa rtc bir nesne ald alminyumdan yaplm ve s s ieklerle kaplanm bir kyl saban. s Btn bu tuhaf davran lara, Franszlarn epeydir al kn olmadklar s s izlenimi uyandran, daha da tuhaf din ayinlerle toplu dualar e lik etti. s Bylesine ksa bir sredeki kadar ok toplu dua Concordat19 zamanndan beri yaplmam tr. Tm Franszlar aniden fevkalade dindar oldular ve s batl inanlarn zararl aralar diye, azimle kendi okullarndan kardklar o tasvirleri zenle Rus denizcilerin odalarna asp, srekli dua ettiler. Kardinallerle Piskoposlar her yerde dua reeteleri hazrladlar ve kendileri de en tuhaf dualar okudular. Mesela Toulondaki bir piskopos Jorigiberi zrhlsnn denize indirili i srasnda bar n Tanrsna dua s s
18 Fransz
ve Rus milli mar larnn Trke evirileri bu blmn sonunda. [Acar Burak s Bengi] 19 Napolyon ile Papa VII. Pius arasnda akdolunan 1801 Concordat. [Aylmer Maude] Fransada Roma Katolik Kilisesinin yeniden tesisini saglayan ve Katolisizmi ogunlu gun dini olarak tanyan, ama devlet otoritesine tabi klan bu anla mayla, Napolyon, s yerini saglamla trmak ve kyl-ifti ekseriyetin destegini almak gibi politik hedeer s pe indeydi. [Acar Burak Bengi, kaynak: The Columbia Encyclopedia, 2001-05] s
67
Hristiyanlk ve Vatanseverlik etti, ama gerekirse sava n Tanrsna da yalvarabilecegini hissettirecek s sekilde. Kaderinin ne olacagn sadece Tanr bilir dedi, denize yeni indirilen gemiden sz ederken. Korkun rahminden lm kusup kusmayacag bilinmez. Ama eger, bugn bar n Tanrsna yalvarm ken, s s bundan sonra artk sava n Tanrsna yalvarmak zorundaysak, suna s kesinlikle kaniyiz ki, Jorigiberi, mrettebat bugn bizimkiyle bylesine sk ve karde e birle en grkemli gemilerle elele, d man kar lamaya s s s s gidecektir. Ama bu ya anmasn ve bugnk kutlamalar, Quirinal denize s indirilirken Byk Prens Konstantinin burada bulunmas gibi [Konstantin Nikolayevi20 1857de Toulondayd], yalnzca bar l hatralar braksn s ve Fransayla Rusyann dostlugu, bu iki ulusu bar n koruyucular s yapsn. . . Bu arada, on binlerce telgraf Rusyadan Fransaya, Fransadan da Rusyaya utu. Fransz kadnlar Rus kadnlara tebrik gnderdi. Rus kadnlar da Fransz kadnlara skranlarn sundu. Bir Rus aktrler top lulugu Fransz aktrlere tebrik gnderdi ve Fransz aktrler de Rus aktrlerin tebrigini kalplerinin derinliklerine gmdklerini bildirdiler. Falanca kentin Blge Mahkemesinde Rus avukat adaylar Fransz milletine ynelik vecd duygularn bildirdiler. General falanca, madam lancaya te ekkr etti ve madam lanca da, general falancay, Rus mils letine kar besledigi scak duygularn yakclg konusunda temin etti. s Rus ocuklar, Fransz ocuklara manzum iltifatlar yazdlar ve Fransz ocuklar da manzum ve nesir cevaplar gnderdiler; Rus Egitim Bakan, Fransz Egitim Bakanna, denetimi altndaki tm grencilerin, gret menlerin ve yazarlarn, Franszlara kar ani bir muhabbet beslemeye s ba ladklarn aklad; Hayvanlar Koruma Dernegi yeleri, Franszlara s ate li bagllklarn akladlar ve benzer bir aklama da Kazan Belediye s Meclisinden geldi. Arras Papaz, Rus Saraynn Yce Ba Rahibini temin etti: Rusyaya, s
20 General
ve Amiral, I. Nikolasn ikinci oglu. [Aylmer Maude]
68
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Majesteleri Imparator III. Aleksandra ve muhterem ailesine besledikleri sevgi, Fransadaki tm Kardinal ve Ba piskoposlarn da kalplerinin s derinliklerine i liyordu, ve hem Fransz hem de Rus rahipler Kutsal s Bakire nnde egiliyor ve neredeyse ayn inanc ikrar ediyordu. Yce Ba s Rahip de cevaplad: Fransz din adamlarnn Imparator Ailesine ynelik dualar, arlarna gnlden ba l tm Rus halknn kalbinde co kuyla g s yanklanyordu, ve Rus halk, lmde ve kalmda, Kutsal Bakireye taptg itenlikle gveniyordu Fransaya. Her trden generaller, telgraf memurlar ve kabzmallarca, epey benzer duyurular yapld. Hepsi birini bir sey iin kutlad ve birine bir sey iin te ekkr etti. s Heyecan yle bykt ki, en srad seyler yapld, ama kimse tus hagn farketmedi; tam tersine, herkes bunlar onaylyordu ve de memnundu ve geride kalmamak iin bir an nce, ayn trden bir sey yapma tela iindeydi. Bu lgn gidi atn samalgna dair protestolar s s dile getirildiyse, hatta yazlp basldysa da, bu protestolar ya susturuldu ya da grltye getirildi. Mesela, Rus grenciler tarafndan kaleme alnan ve Parise gnderilen, ama bir tek gazete tarafndan bile kabul edilmeyen a agdaki protestoyu s ben biliyorum:
Fransz grencilere ak mektup. Ba larndaki niversite Mfetti iyle birlikte bir grup Moskoval hus s kuk grencisi, geenlerde, Toulon kutlamalar zerine tm Moskoval grenciler adna konu ma creti gsterdi. s Biz, e itli blgelerden grencilerin Moskova Birligi temsilcileri, s bu grubun yetki taknmasn ve Fransz grencilerle aralarndaki tebrik al veri ini siddetle protesto ediyoruz. Biz de Fransay scak s s duygular ve derin saygyla anyoruz, ama bizim byle anmamzn sebebi, onu, yce zgrlk, e itlik ve karde lik ideallerinin gemi te s s s tm dnya iin srekli szclgn ve haberciligini yapm ve hayata s geirilme abalarna kahramanca nclk etmi byk bir ulus olarak s grmemizdir. Rus genliginin en iyi tabakas, insanlgn gelecekteki
69
esenligi iin mcadelede Fransay nder olarak tebrik etmeye her zaman hazr bulunmu tur. Ama biz Kron tad ve Toulondakiler gibi s s kutlamalar byle tebrikler iin uygun vesileler olarak grmyoruz. Aksine, bu kutlamalar, geici olmasn umsak da, hazin bir durumu i aret ediyor Fransann, nceki byk tarih rolne ihanetini: bir zas manlar tm dnyay istibdat zincirlerini krmaya agrm ve zgrlk s iin sava an her halka karde e yardm elini uzatm bir lke, simdi s s s kendi zgrlklgnden yz eviriyor ve bir halkn dogal, normal hayat geli imini sistematik olarak sekteye ugratan, her aydnlanma, s zgrlk ve bagmszlk hasletini amanszca ve pervaszca yerle bir eden Rus Hkmeti nnde, tts yakyor. Toulon gsterileri, III. Napolyon ve Bismarckn, byk Fransa ve Almanya uluslar arasnda yarattg at ma dramnn bir perdesidir. Bu at ma, tm Avrupay s s silah altnda tutuyor ve Rus mutlakiyetini daima zgrlge kar s istibdat ile zor kullanmnn ve smrlenlere kar smrenlerin dess tekisi olmu bir mutlakiyeti dnyada siyasi kaderlerin belirleyicisi s yapyor. Bu kutlamalar bizde, kendi lkemize kar zdrap ve Fransz s toplumunun bylesi byk bir kesiminin krlgne kar da esef s duygular uyandryor. naniyoruz ki, Fransann gen ku aklar, milli I s svenizmle srklenmeyecek ve insanlgn yneldigi daha iyi top lumsal ko ullar iin mcadeleye hazr bir sekilde, mevcut hadiseleri s nasl yorumlayp onlara kar nasl tavr almas gerektigini bilecektir; s umarz, kararl protestomuz Fransz genliginin kalbinde duyguda s bir kar lk bulur. s 24 Moskova grenci Federasyonu Konseyi
Bu kutlamalarda harcanan milyonlarca i gn ya da katlanlarn, tm s yetkililerce ho kar lanan topyekn sarho lugu ve atlan nutuklarn s s s anlamszlg bir yana en deli ve vah ice seyler yapld ve kimse oral s olmad. Bu sekilde birka dzine insan ezilerek ldrld ve kimse bunu zikretme geregi duymad. Bir muhabir, su an Pariste Rus denizcilerden herhangi birinin arzularn tatmin etme grevini yerine getirmeyecek
70
Hristiyanlk ve Vatanseverlik bir kadn bulunmadg yolunda, bir Franszdan bir baloda duydugu szleri yazd ve btn bunlar kimsenin dikkatini ekmedi, sanki yle olmalym gibi. Bariz lgnlk vakalar bile vard. Mesela Fransz ve s Rus bayraklarnn renklerinden olu an bir elbise giymi bir kadn, des s nizcilerin gelmesini bekleyip, Vive la Russie! diye bagrarak kprden nehre atlad ve boguldu. Genelde btn bu kutlamalarda kadnlar dikkati eken bir rol oynad ve hatta erkekleri ynlendirdi. ieklerle e it e it kurdele atmann ve s s hediyelerle iltifatlar yagdrmann yansra, Fransz kadnlar sokaklarda kendilerini Rus denizcilerin kollarna atp onlar ptler; kimileri de nedense, psnler diye, ocuklarn getirdiler onlara; ve Rus denizciler bu istegi yerine getirince, orada bulunanlarn hepsi vecd iinde aglad. Bu acayip heyecan yle bula cyd ki, bir muhabirin aktardg zere, s gayet saglkl grnen bir Rus denizci, iki hafta boyunca evresinde tm olup biteni gzleyip, gpegndz gemisinden denize atlad ve Vif lya Frans! diye bagrarak yzd. Sudan karlp, bunu neden yaptg sorulunca, Fransa onuruna gemi etrafnda yzecegine dair ant itigi, kar lgn verdi. s Bylece kimsenin engel olmadg heyecan, yuvarlanan bir kartopu gibi bydke byd ve sonunda sadece hemen orackta bulunanlar, sadece yatkn ve sinirleri zayf olanlar degil, gl ve normal insanlar bile genel haleti ruhiyeye kaplp anormal bir vaziyet aldlar. Hatrlyorum da, denizcilerin muzaffer bir sekilde kar lanmasna s ili kin tasvirlerden birini ylesine okurken, aniden bir duygunun kendini s hissettirmekte oldugunu ve hatta gzya larnn e iginde bulundugumu s s farkettim ve bu duyguya direnmek iin aba sarfetmem gerekti. III Geenlerde, Kiev niversitesi Haberlerinde, Sikorskiy adnda bir Psikiyatri Profesr, Kiev eyaletindeki Vasilkovski blgesinin baz kylerinde
71
Hristiyanlk ve Vatanseverlik inceledigi psikopatik bir kendi tabiriyle Malevanizm salgnndan sz etti. Bu salgnn z, Bay Sikorskiyin demesine gre, o kylerde Malevanov adnda bir nderin etkisi altndaki baz insanlarn, dnyann sonu yakndr deyip tm ya am biimlerini degi tirerek mal mlk s s dagtmalar, bayramlk giyinmeleri, iyi seyler yiyip imeleri ve al may s brakmalarndan olu uyor. Profesr bu insanlarn halini anormal bulmu . s s Syle diyor: Srad gamszlklar ogu zaman ne eli bir vecd halini s s alyordu d etkenlerin tetiklemedigi bir co kunluk halini. Duygusals s lga meyilliydiler; a r derecede nazik, olduka konu kan, hareketli ve s s geldigi kadar kolayca ve iz brakmadan kaybolan sevin gzya lar dk s meye hazr bir haldeydiler. Semsiyeler, ipek sallar ve benzeri aksesuarlar almak iin zaruri ihtiyalar satyorlard ve sallar sadece tuvalet ss olarak i lerine yaryordu. Bolca tatl yiyorlard. Daima ne eli bir ruh s s hali iindeydiler ve tam bir bayram havasnda ya yorlard: birbirlerini s ziyaret ediyor, birlikte dola p duruyorlard. . . al may reddetmenin s s a ikar samalgna dikkatleri ekildiginde, daima basmakalp kar lk s s veriyorlard: Istersem al rm; istemiyorsam, neden zorlayaym kens dimi? Alim profesr, bu insanlarn durumunu bariz bir psikopatik salgn sayp, yaylmasn engellemek iin iktidara tedbir alma tavsiyesinde bulunurken, makalesini su szlerle sonulandryor: Malevanizm hasta bir nfusun glg; alkolden kurtarlmak ve egitimle saglk ko ullarnn s iyile tirilmesi iin yakar . s s Ama eger Malevanizm hasta bir nfusun glgysa ve alkolle za rarl toplumsal ko ullardan kurtarlma yakar ysa, Pariste patlak verip, s s Fransadaki sehir nfusunun byk bir blmyle Rusyadaki idari ve ayrcalkl snarn neredeyse tamamn korkun bir hzla ele geiren bu yeni illet, hasta bir nfustan gelen ne kadar daha korkun bir glk ve alkolle bozuk toplumsal ko ullardan kurtarlmak iin nasl bir yalvar tr s s acaba?
72
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Ve eger Malevanistlerin akli dengesizligi tehlikeli addediliyorsa ve iktidar, profesrn tavsiyesine uyarak, baz nderlerini tmarhaneler ve manastrlara kapatp digerlerini cra blgelere srecek dzenlemeleri yapmakla iyi edecekse; Toulon ve Pariste ortaya kp tm Fransa ve Rusyaya yaylan bu yeni salgn, kim bilir, ne kadar daha tehlikeli addetmemiz gerekir ve byle salgnlarn yaylmasn engellemeye dair kati tedbirler almak, iktidar iin degilse toplum iin, ne kadar daha gereklidir acaba? Iki hastalk arasndaki benzerlik tpatp. Durup dururken ortaya kan ve ne eli bir vecd haline dn en ayn srad gamszlk, ayn duygusals s s lk, a r nezaket ve konu kanlk, nedensiz gelip giden ve sk dklen s s ayn duygu selleri, ayn bayram havas, ayn kutlamalar, ayn gezinmeler ve ziyaretler, en gsteri li elbiselerle ayn sslenmeler, ayn seme s yiyecek merak, ayn anlamsz konu malar, ayn aylaklk, ayn sark sys leme ve mzik, ayn kadn ynlendirmesi ve Sikorskiyin Malevanistler arasnda gzlemledigi, benimse merasimler, resepsiyonlar ve ziyafet konu malarnda taknlan o gayritabii pozlar hedeedigini anladgm, s attitudes passionelles21 iindeki ayn palyao pozlar. Benzerlik tpatp! Tek ve bunlarn cereyan ettigi toplum iin fevkalade nemli olan fark su ki, vakalardan birinde delilik, kendi kk imkan laryla ya ayan ve dolaysyla kom ularna siddet uygulayamayan, ruh s s hallerini sadece ki isel ve sifahi aktarmla ba kalarna bula tran birka s s s dzine gariban uysal kylyle snrl; teki vakaysa, byk paralar kontrol eden, diger insanlara siddet uygulama imkanlar (tfekler, sngler, istihkamlar, zrhllar, barut ve dinamiti) olan, dahas deliliklerini yaymann en gl imkanlarna (posta hizmetleri, telgraf, sryle gazete ve enfeksiyonu dnyann drt ucuna yaymak iin birbiriyle yar halindeki s her tr yayna) sahip olan milyonlarca insann deliligi. Bir ba ka fark s daha var: ilk gruptakiler, brakn sarho olacak kadar imeyi, hi alkol s
21 Tutku
edalar. [Acar Burak Bengi]
73
Hristiyanlk ve Vatanseverlik kullanmazken, ikinci gruptakiler, srekli yar sarho , hatta ayakta bile s duramayacak bir haldeler. yleyse, bu vakalarn cereyan ettigi toplum iin, Bay Sikorskiyin bilgilerine gre, hibir siddet eylemi veya cinayetin gerekle medigi Kiev salgnyla, bir resmi geitte yirmi kadnn ezilerek s ldg Paris salgn arasndaki fark, sobadan srayarak yerde iin iin yanp duran, tutu mayacag besbelli bir kz ile bir evin kaplar ve duvars larna oktan ula m bir yangn arasndaki fark kadar byktr. Kiev s s salgn sonucu, en kt durumda, Rusyann milyonda biri kadar bir blgenin kylleri me akkatle kazandklarn harcayacaklar ve devlete s vergi deyemeyeceklerdir. Ama korkun bir erke, devasa miktarlarda paraya, siddet silahlarna ve deliliklerini yayma aralarna hakim durum daki insanlar ele geiren Toulon-Paris salgnnn sonularysa korkun olabilir ve olmaya mecburdur. IV Takkesi ve sabahlgyla dermansz ve silahsz ihtiyar bir bunak abuk subuk konu tugunda, kar kmadan merhametle dinleyebiliriz onu, s s hatta sakayla huyuna bile gidebiliriz; ama ba tan a aga keskin kasatura s s lar, kllar ve dolu silahlarla donanm , gl kuvetli, tm bir deliler s kalabalg, ipini koparp heyecan iinde lmcl silahlarn saga sola salladgnda, onlarn huyuna gidemez insan, hatta bir an bile huzur duyamaz. Ve simdi Fransz ve Rus toplumlarn sarp Franszlarn kar s lamasyla ykselen heyecanda da durum byle. nk bu psikopatlk salgnna kaplanlar en korkun cinayet ve imha silahlarna sahipler. Evet, bu kutlamalar srasnda yaplan tm konu malar, kaldrlan s tm kadehler ve yazlan tm makalelerde, srekli, ya ananlarn bar s s korumak adna oldugu ilan edildi. Sava taraftarlar bile, kaybedilen s blgelerin i galcilerine ynelik bir nefretten degil de, bir sekilde nefret s eden bir tr sevgiden sz ettiler. Ama akldan zoru olanlarn kurnazlg bilinen bir seydir ve Sava s
74
Hristiyanlk ve Vatanseverlik istemiyoruz, bar istiyoruz! cmlesinin srekli tekrar ve herkesin s zihnindekine dair sessizlik, en tehditkar bir belirtidir. Rus eli Elysedeki ziyafette cevaben kaldrdg kadehle syle dedi: Sadece bu duvarlar arasnda bulunan herkesin degil, byk ve gzel Fransann her yerinde ve tm Rusyada kalpleri su an bizimkiyle bir likte atan uzak yakn herkesin tm kalbiyle kar lk verecegi bir kadeh s kaldrma teklinden nce, ar tarafndan Kron tad ziyaretinin iadesiyle s yetkilendirilen Amirale ynelik iyi niyet szleriniz kar sndaki derin s skranlarmzn ifadesini size aktarmama izin verin. Bylesine fevkalade bir birlik, bagllk ve samimiyetle kutlanmakta olan muhte em ve barl s s zaferin gerek nemine dair szleriniz, i gal ettiginiz ulvi mevkiyle s agrlk kazanyor. Tamamen yersiz, ayn bar atf Fransz Cumhurba kannn konu mas s s snda da vard: Rusyayla Fransay birle tiren sevgi baglar dedi, (ki iki yl nce s Kron tadda lomuz adna yaplan dokunakl gsterilerle glenmi ti) s s her gn gleniyor; dostane duygularmzn itenlikli al veri i, bar, s s s gven ve emniyetin ltfunu gnlnde ta yan herkese ilham vermelis dirvs. Her iki konu mada da bar ltuar ve bar l kutlamalara tamamen s s s umulmadk ve yersiz bir sekilde atfta bulunuluyor. Rus Imparatoruyla Fransz Cumhurba kan arasndaki telgraf al ves s ri inde de durum ayn. Rus Imparatoru su telgraf ekti: s
Au moment o lescadre russe quitte la France, il me tient caeur de vous exprimer combien je suis touch et reconnaissant de laccueil chaleureux et splendide que mes marins ont trouv partout sur le sol franais. Les tmoignages de vive sympathie qui se sont manifests encore une fois avec tant dloquence, joindront un nouveau lien ceux qui unissent les deux pays et contribueront, je lespre, laffermissement de la paix gnrale, objet de leurs efforts et de leurs vaeux les plus constants.
75
(Rus losu Fransadan ayrlrken, Fransa topraklarnn her yerinde denizcilerimin muhatap oldugu scak ve grkemli kar lamanzdan s tr ne kadar duygulandgm ve mte ekkir kaldgm size bildirs mek isterim. Umarm, iki lke arasndaki scak duyguda lgn bir kez s daha bylesine belagatla ifade edilmesi ve onlar birle tiren yeni bags s lar eklenmesi, aba ve arzularnn degi mez hedeni, dnya bar n, s saglamla trmaya hizmet eder.)22 s
Fransz Cumhurba kan da cevap telgrafnda syle dedi: s

La dpche dont je remercie votre majest mest parvenue au moment o je quittais Toulon pour rentrer Paris. La belle escadre sur laquelle jai eu la vive satisfaction de saluer le pavillon russe dans les eaux franaises, laccueil cordial et spontan que vos braves marins ont recontr partout en France afrment une fois de plus avec clat les sympathies sincres qui unissent nos deux pays. Ils marquent en mme temps une foi profonde dans linuence bienfaisante que peuvent exercer ensemble deux grandes nations devoues la cause de la paix. (Parise dnmek zere Toulondan ayrlrken aldgm telgrafnza te ekkr ederim majesteleri. zerindeki Rus bayragn Fransz sus larnda selamlama zevkine eri tigim mkemmel lo ve cesur denizs cilerinizin, Fransann her yerinde kar la tklar dostane ve renkli s s kutlamalar, lkelerimizi ne kadar iten bir sempatinin birle tirdigini s bir kez daha gstermi tir. Bunlar ayn zamanda, kendilerini bar a s s vakfetmi iki byk ulusun yararl bir etki yaratabilecegine dair derin s bir inan da tesis ediyor.)
Yine her iki telgrafta da, ne sras ne geregiyken, denizcilerin kar lan s masyla hi alakas olmayan bar a bir atf var. s Btn bu seh ayinlerin Avrupa bar adna yapldgn sylemeyen s bir tek konu ma ya da makale bile yoktu. s
22 Tolstoyun,
parantezler iinde, Franszcadan Rusaya aktardg blmleri, Rusadan Trkeye Koray Karasulu evirdi. [Acar Burak Bengi]
76
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Rus basn temsilcilerinin verdigi yemekte herkes bar tan sz etti. s Geenlerde sava n gerekli ve hatta faydal oldugunu yazan Bay Zola s ve ayn kri birka defa ifade eden Bay De Vogue, sava hakknda s bir sz sylemeyip sadece bar tan sz ettiler. Meclis oturumlar son s zamanlardaki kutlamalar zerine konu malarla ald ve konu maclar s s bu slenlerin Avrupaya bar bildirisi oldugunu beyan ettiler. s Tpk bir adamn, bar l bir topluluga katlp, her frsatta, srarla, kims senin di lerini dkmek, gzlerini morartmak veya kollarn krmak gibi s bir niyeti olmadgna, sadece geceyi huzur iinde geirmek istedigine, oradakileri temin etmesine benziyordu. Kimsenin sphesi yok demek istiyor insan: Byle kt niyetleriniz varsa bile, hi degilse onlardan bize sz etmeye kalkmayn. Kutlamalar hakknda yazlan birok makale ak ve naif bir haz ifadesi barndryordu, ki nitekim, kutlamalar srasnda tacitu consensu (sessiz mutabakatla) herkesten saklanmas kararla trlan seyi kimse s d a vurmad, sadece polis tarafndan hemen uzakla trlan gal bir s s adam herkesin d ndg seyi bagrd: A bas lAllemagne! (Kahrolsun s Almanya!) ocuklar da, ayn sekilde, bazan yaramazlklarn saklamaktan yle haz alrlar ki, hazlar onlar ele verir. Kimsenin sava hakknda bir sey sylemeyi ine neden byle sevinelim, s s eger gerekten onu d nmyorsak? s V Kimse sava d nmyor, ama sava hazrlklarna milyarlar harcanyor s s s ve milyonlarca insan Rusyayla Fransada silah altnda. Ama btn bunlar bar gvence altna almak iin yaplyor. Si vis s pacem, para bellum. Lempire cest la paix, la rpublique cest la paix. (Bar s istiyorsan sava a hazrlan. Imparatorluk bar tr, cumhuriyet bar tr.) s s s Ama eger yleyse, o zaman neden, Rusyada kendi aramzda, sadece egitimli varsaylan insanlara ynelik gazeteler ve dergilerde degil, Rus
77
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Hkmetince kyller iin yaynlanan bir gazetede, Selskiy Vestnikte bile, Almanyayla sava halinde Fransayla ittifakmzn asker avantajs lar izah edildi ve iktidar tarafndan kandrlan bu talihsiz insanlara su telkin yapld: Szn ettigimiz Gler (Almanya, Avusturya ve Italya), beklentilerin aksine, Rusyayla bar ihlal etme karar aldgnda, s sadece Tanrnn yardmyla Rusya kendi ba nn aresine bakabilirse s de, bu kolay bir lokma olmayacag ve hatta ba arl bir mcadele byk s fedakarlklar ve kayplar gerektirecegi iin, Fransayla dost olmak Rusya iin yararl ve avantajldrvs. (Selskiy Vestnik, No. 43, 1893). Ve neden tm Fransz ortaokullarnda, Bay Lavisse tarafndan derlenip (21. bask, 1899) a agdakileri ieren ders kitabyla gretiliyor tarih: s
Depuis que linsurrection de la Commune a te vaincue, la France na plus t trouble. Au lendemain de la guerre, elle sest remise au travail. Elle a paye aux Allemands sans difcults lnorme contribution de guerre de cinq milliards. Mais la France a perdu sa renomme militaire pendant la guerre de 1870. elle a perdu une partie de son territoire. Plus de quinze cent mille hommes qui habitaient nos dpartements du Haut-Rhin, du Bas-Rhin et de la Moselle, et qui taient de bons Franais, ont t obligs de devenir Allemands. Ils ne sont pas rsigns leur sort. Ils dtestent lAllemagne; ils esprent toujours redevenir Franais. Mais lAllemagne tient sa conqute, et cest un grand pays dont tous les habitants aiment sincrement leur patrie et dont les soldats sont braves et disciplins. Pour reprendre lAllemagne ce quelle nous a pris, il faut que nous soyons de bons citoyens et de bons soldats. Cest pour que vous deveniez de bons soldats que vos matres vous apprennent lhistoire de la France. Lhistoire de la France montre que dans notre pays les ls ont toujours veng les dsastres de leurs pres. Les Franais du temps du Charles VII ont veng leurs pres vaincus Cry, Poitiers, Azincourt. . . . Cest vousenfants levs aujourdhui dans nos colesquil appartient venger vos pres, vaincus Sedan et Metz. Cest votre devoir, le grand devoir de votre vie. Vous devez y
78
penser tourjours. . . vs. (Fransa Komnlerin isyanlar bastrldktan sonra rahatlad. Sava s tan hemen sonra da i e koyuldu. Hi zorlanmadan Almanlara be s s milyarlk sava tazminat dedi. Ama Fransa 1870 sava nda asker s s nn kaybetmi ti. Ve topraklarnn da bir ksmn. Yukar-Ren, A ags s Ren ve Moselle blgelerinde ya ayan yz elli binden fazla Fransz s vatanda , Alman olmaya zorlanm t. Ama kaderlerine boyun egs s mediler. Almanyadan nefret ediyorlar; srekli tekrar Fransz olmay umut ediyorlar. Ama Almanya zaptettigi bu blgeye vatanlarn itenlikle seven, cesur ve disiplinli askerler olan insanlarn ya adg bu s byk blgeye ok deger veriyor. Buray Almanyadan geri almak iin iyi yurtta lar ve iyi askerler olmalyz. yi askerler olabilmek iin s I de, gretmenlerinizden Fransa tarihini iyi grenmelisiniz. Fransa ta rihi, lkemizde daima talihsiz babalarn intikamn ogullarn aldgn gsterir. VII. Charles zamannda ya am Franszlar, Crecyde, Poitis s ersde, Azincourtda yenilen babalarnn intikamn alm tr. . . Simdi s okullarmzda egitim gren siz ocuklar da Sedanda ve Metzde yenilen babalarnzn intikamn almalsnz. Bu sizin grevinizdir, ya amnzn en byk grevi. Daima bunu d nmelisiniz.)23 s s
Sayfann dibinde yukardakiler zerine bir dizi soru var. Sorular da syle:
23 Benzer
uygulamalar bugn de ya anyor. Fransann sag hkmeti, Subat 2005de, s Fransz smrgeciliginin faydalarndan sz edecek bir egitime ynelik yasal dzenle meye giri ti. Sz konusu yasa maddesi, devletin tarih yazmasndan ve smrgeciligin s deh etlerinden muzdarip gmenlerin, deniza r Fransz vatanda larnn, solun ve s s s tarihilerin tepkisini ekti ve maddenin iptaline ynelik 180.000 imza topland. Ayrca, tarihiler, yazarlar ve aydnlardan olu an 1000 ki ilik ikinci bir imza kampanyasnda s s da syle dendi: Bu yasa, kolonyalizmin sadece olumlu taraarna yer vererek, zaman zaman soykrma varan katliamlar zerine, kle ticareti zerine ve Fransann bugn miras aldg rklk zerine resm bir yalan nak etmektedir (kaynak: 16 Aralk 2005, s The Guardian, Jon Henleynin haberi). Japonyada da sagc ve milliyetiler, gemi teki s hunharlklarn sansrlemek, kurulu mitini tarihi gerek olarak sunmak vb. gibiler s dogrultusunda bir egitim reformu yapt ve Japonlarn, inlilerin, Kuzey ve Gney Korelilerin ve hem Japon hem de uluslararas akademisyenlerin tepkisini ald. Fransa ve Japonya rnekleri, son zamanlardaki yeni giri imleriyle ne ksalar da, okul kitaps larnda hakikatin, vatanseverlik ve milliyetilik ugruna, tahrif ve maniple edildigine ogu lkede rastlandg belirtiliyor. [Acar Burak Bengi]
79
Topraklarnn bir blm d nda, Fransa ne kaybetti? Ka Fransz s o topraklarn kaybyla Almana dn t? Bu Franszlar Almanyay s seviyorlar m? Bir gn Almanyann bizden aldgn geri almak iin ne yapmalyz? . . .
Fransann ocuklar 1870deki yenilgilerimizi hatrlamal ve bu hatrann ykn kalplerinde hissetmeli, ama bu hatra cesaretlerini krmamal; tersine, yigitliklerini uyandrmal diyen, Rexions sur le livre VII (VII. kitaba gndermeler) de var. yle ki, resmi konu malarda byk bir srarla bar tan sz ediliyorsa, s s sradan insanlara, gen ku aga ve genel olarak tm Rus ve Franszlara s da, el altndan ve srekli, sava n gerekliligi, dogrulugu, avantaj ve s hatta kahramanlg telkin ediliyor. Sava d nmyoruz. Tek derdimiz bar . s s s Qui diable trompe-t-on ici? (Lanet olsun, burada kimi kandryorsunuz?) diye sormak istiyor insan, bu soruyu sormaya gerek varm ve aldatlan s talihsiz kurbann kim oldugu ok ak degilmi gibi. s O kurban, her zaman her yerde, aldatlan, budala, al an insanlardr; s su toplam elleriyle btn o gemileri, kaleleri, cephanelikleri, barakalar, s toplar, buharl gemileri, limanlar, mendirekleri ve tm bu saraylar, salonlar, platformlar ve zafer taklarnyapanlar; tm bu gazetelerle kitaplar dizip basanlar ve besleyip, bytp, baktklar halde onlar aldatp onlara en korkun facialar hazrlayan adamlarn tketmesi iin tm bu slnlerle kiraz ku larn, istiridyeleri ve saraplar bulup getis renler; sslenip dalgalanan bayraklar altnda yerini alm her amirale ve s ba kana, havai eklere ve bandoya, saglkl beyaz di lerini gstererek, s s s bir ocuk sagyla sevin glklar atan ve etrafa bakmalarna zaman kalmadan, paylarna ne amiraller, ne ba kanlar, ne bayraklar, ne de bans dolar d en, paylarna sadece amurlu sava meydan, soguk, alk ve s s elem, nlerine dikilmi lmcl d manlar ve kamalarn engellemek s s iin arkalarna dikilmi amansz subaylar, kan, yaralar, zdrap, ryen s
80
Hristiyanlk ve Vatanseverlik cesetler ve anlamsz, lzumsuz bir lm d en hep ayn munis, budala s insanlar. Ve simdi su Toulon ve Paris kutlamalarnda ziyafet ekenler gibi adam lar, nlerinde iyi sarap dolu kadehlerle ve di lerinin arasnda purolarla, s iyi bir ak am yemeginden sonra koyu renk bez adrlar iinde oturacaks lar ve bir haritaya saplanm ignelerle, lan-lan vaziyeti almak veya su s ya da bu kurdele veya ni an kapmak iin, lan-lan miktarda, yine o s halktan olu turulan top-yeminin harcanacag noktalar gsterecekler. s VI Ama yle bir sey yok, sava niyetler yok deniyor bize. Durum, iki s milletin kar lkl olarak birbirine sempati duyup, bu duyguyu birbirine s ifade etmesinden ibaret. Bir dost milletin temsilcilerinin diger milletin temsilcileri tarafndan zel kutlamalarla ve seref duyarak kar lanma s snda yanl olan ne? Ittifakn, Avrupa bar n tehdit eden tehlikeli bir s s kom uya kar savunma bakmndan nemi olabilecegini teslim etsek s s bile, bunun neresi kt? Bu kt, nk hibir mazareti bulunmayan, en a ikar ve arsz bir s sahtekarlk. Ruslarn Franszlara, Franszlarn da Ruslara bu ani, srad s sevgisi sahte; kastedildigi sekilde, Almanlar sevmeyi imiz ve onlara s gvenmeyi imiz de sahte. Ve, btn bu yak ksz ve anlamsz seh s s ayinlerin Avrupa bar n koruma amac gttgn sylemek daha da s sahte. Ne daha nce, ne de simdi Franszlara zel bir sevgi duymadgmz hepimiz biliyoruz; aynen, ne daha nce, ne de simdi Almanlara zel bir d manlk duymadgmz gibi. s Almanyann Rusyaya kar planlar oldugu, l Ittifakn bar mz s s ve Avrupa bar n tehdit ettigi ve Fransayla ittifakmzn gleri denges leyecegi ve dolaysyla bar n bir garantisi olacag syleniyor bize. Ama s bu iddiann sersemligi yle ak ki, insan ciddi ciddi onu rtmekten
81
Hristiyanlk ve Vatanseverlik utanyor. Byle olmas, yani bir ittifakn bar garantilemesi iin, tm s glerin matematiksel bir e itlik iinde olmas gerekirdi. stnlk simdi s Franko-Rus ittifakndaysa, tehlike hl mevcut. Hatta daha da byk, nk Wilhelmin bir Avrupa ittifak nderliginde bar bozma tehlikesi s varsa, o zaman ayn seyi, toprak kaybn hazmedemeyen Fransann yapma tehlikesi ok daha byktr. Nitekim, l Ittifak da kendini bar -ligi olarak adlandrd, bize bir sava ligi olarak grndg halde. s s Tamamen ayn sekilde, Franko-Rus Ittifak da gerekte neyse yani bir sava ligi ondan ba ka trl grnemez. s s O zaman, bar g dengesine baglysa, aralarnda bir denge kuruls mas gereken birimler nasl belirlenebilir? Ingilizler simdi Rusyayla Fransa ittifaknn kendilerini tehdit ettigini ve bu yzden yeni bir it tifak olu turmalar gerektigini sylyorlar. Bir denge olu turmak iin s s Avrupa ka ittifaka blnmek zorunda? Madem i ler byle yryor, o s zaman herhangi bir insan toplulugunda en gl adam bir tehlikedir ve digerleri onu dengelemek iin ittifaklar kurmak zorundadr. Fransayla Rusyann bar garanti altna almak iin kar lkl sempas s tilerini ifade etmelerinde kt olan ne? diye soruyorlar. Bu kt, nk bir yalan ve bir yalan asla zararsz olmaz. Seytan bir katil ve yalanlarn babasdr.24 Yalan daima cinayete yol aar. zellikle de bu gibi bir durumda. Trk sava ndan25 nce de, tpk simdiki gibi, biz Ruslarla yzlerce s yldr kimsenin hi kaale almadg baz Slav karde lerimiz arasnda ani s bir sevginin alevlendigi varsayld Almanlar, Franszlar ve Ingilizler daima ve hl bize, bu Karadagllar, Srplar veya Bulgarlarn herhangi birinden, kyas kabul etmeyecek lde daha yakn ve akrabayken. O zaman da ayn co kunluklar, resepsiyonlar ve kutlamalar ba latlp, simdi s s Pariste vatanseverlik timsalleri olarak anlan Aksakovlar ile Katkovlar tarafndan krklendi. O zaman da, simdi oldugu gibi, sadece, Rus
24 Yeni 25 93
Ahit, Yuhanna 8: 44. [Acar Burak Bengi] Harbi; nsze bak. [Acar Burak Bengi]
82
Hristiyanlk ve Vatanseverlik larla Slavlar arasnda anszn alevlenen kar lkl sevgiden sz ettiler. s nce, aynen simdi Pariste oldugu gibi, o zaman da Moskovada Ilk yiyip, iip, birbirlerine budala seyler sylediler ve vecd duygularyla mtehassis oldular, birlik ve bar tan sz edip, asl mesele Trkiyeye s kar tertipler hakknda sessiz kaldlar. Gazeteler heyecan kz trd ve s s iktidar tedricen oyunda yer almaya ba lad. Srbistan ayakland. Diplos matik notalar ve yar-resm makaleler ba lad; gazeteler gittike daha s fazla yalan syledi, uydurdu ve hararetlendi ve sonunda, aslen sava s istemeyen III. Aleksandr rza gstermekten kanamad ve artk bildigi miz zere, sava gerekle ti; yani, yz binlerce masum insann kym, s s milyonlarn zalimle tirilmesi ve aptalla trlmas. Toulon ve Pariste yas s plan ve gazetelerde hl yaplmakta olan sey de, besbelli ayn yola veya daha da kt facialara yneliyor. e itli generaller ve bakanlar, Tanr s ar Korusun ve la Marseillaise nagmelerine itikleri gibi, Fransaya, Rusyaya, e itli blklere, ordulara ve lolara iecekler; gazeteler yalans larn basacaklar, zamanlar ve enerjileriyle ne yapacaklarn bilmeyen aylak, zengin insanlar kalabalg vatansever konu malar geveleyecek ve s Almanyaya kar d manlk a layacak ve hadiseler yle sekillenecek ki, s s s III. Aleksandr, ne kadar bar yanls olursa olsun, evresindeki herkese, s btn gazetelerce ve tm milletin kamuoyunca talep edilen (veya bu gibi durumlarda daima tm milletin kamuoyunca talep ediliyormu s gibi grnen) bir sava onaylamaktan kanamayacak. Ve biz etrafa s bakmaya zaman bulamadan, o bildik ugursuz ve budala duyuru gazete stunlarnda grnecek:
Biz, Tanrnn ltfuyla tm Rusyann otokratik mparatoru, Polonya I Kral, Finlandiya Byk Prensi, vs. vs., bize Tanr tarafndan ema net edilen sevgili insanlarmzn iyiligi iin, kendilerini katliama gn dermeyi Tanr huzurunda grev bildigimizi, tm sadk tebaamza duyururuz. Tanr onlarla olsun. vs.
anlar alacak ve uzun sal adamlar altn i lemeli cppelerini giyip s cinayet adna dua etmeye ba layacaklar. Tandk, aglar ncesine uzanan, s deh etli ugra yeniden ba layacak. Gazetelerin editrleri, vatanseverlik s s s
83
Hristiyanlk ve Vatanseverlik kisvesi altnda, nefret ve cinayeti te vik iin al maya koyulacaklar ve sas s t larn iki katna karmaktan sevin duyacaklar. Fabrikatrler, tccarlar s ve mhimmat satclar iki kat kr beklentisi sevinciyle ko u turacaklar. s s Her zamankinden daha ok alma frsatn sezen her trden memur drt dnmeye ba layacak. Ordu komutanlar, insanlar ldrmeleri geregi, s trl kurdeleler, halar, ni anlar ve yldzlar almay umarak, ifte maa s s ve istihkak ekerek, drt dnecekler. Aylak hanmlarla beyefendiler, simdiden Kzl Ha iin adlarn kaydettirip, kocalaryla karde lerinin s ldrmeye giri tigi insanlarn yaralarn sarmaya hazrlanarak ve byles likle en Hristiyanca bir i yaptklarn hayal ederek, drt dnecekler. s Ve skunet iindeki al p didinmelerinden, karlarndan, annelerins den ve ocuklarndan koparlan yzbinlerce basit, munis insan, ruhlarndaki zdrab sarklar, hovardalk ve votkayla bastrarak, ellerindeki lmcl silahlarla, nereye srlrlerse oraya yryecekler. Uygun adm ilerleyecek, donacak, alk sefaleti ekecek, hastalanacak, hastalktan lecek ve nihayet insanlarn onlar biner biner ldrecekleri yere gelecekler ve onlar da, nedenini kendileri bilmeden, daha nce hi grmedikleri ve kendilerine ne bir ktlk yapm ne de yapmas mmkn olan s binlerce ba ka insan ldrecekler. s Ve hasta, yaral ve l says, bunlar toplayacak yeteri kadar insann kalmadg noktaya ula nca ve hava, komutanlara bile naho gelecek s s kadar, o ryen top-yemiyle enfekte olunca, bir sreligine duracaklar, yarallar bir sekilde toplanacak, hastalar rastgele bir yere getirilip stste atlacak, ller zerlerine kire serpilerek gmlecek ve pe inden bir kez s daha, btn bu aldatlan insanlar kalabalg ileri, daha ileri srlecek, ta ki bunu ba latanlar usanana ya da gerekli grenler istediklerini alana s kadar. Ve bylece bir kez daha insanlar barbarla trlm , vah ile tirilmi s s s s s ve zalimle tirilmi olacak ve dnyada sevgi azalacak, insanoglunun s s halihazrda ba lam bulunan Hristiyanla mas26 tekrar on yllarca, s s s
26 nsze
bak. [Acar Burak Bengi]
84
Hristiyanlk ve Vatanseverlik yzyllarca geriye atlacak. Ve bir kez daha, sava tan kazan saglayacak s olanlar, kendilerinden emin, sava n mevcudiyetini onun gerekliligine s kant gsterecekler ve yine gelecek ku aklar sava a hazrlayacaklar, s s onlar ocukluktan itibaren sapknla trarak. s VII s I te byle Toulon kutlamalar gibi vatansever gsteriler gerekle tiginde, s insanlarn iradeleri, grn te uzak gelecek iin olsa da, pe inen sarts s landrlp, vatanseverligin daima yol atg al lageldik insafszlklara s rehnedilir ve bu kutlamalarn nemini farkeden ki i, onlarn zmni sos nularna kar kmaktan kendini alamaz. Dolaysyla o gazeteci baylar, s tm Ruslarn Kron tad ve Toulon ve Pariste olup bitenlerle duyguda lk s s iinde bulundugunu ve bu lm kalm ittifaknn tm bir halk iradesiyle onaylandgn ne srnce ve Rus Egitim Bakan duygularn, tm emri altndakilerin, Rus ocuklarnn, bilginlerin ve yazarlarn payla tgna s Fransz bakanlar temin edince ya da Rus lo komutan, muhatap olduklar kar lamadan tr tm Rusyann minnettar kalacagna Franszlar s temin edince ve ba rahipler, Franszlarn Imparator ailesine ynelik s hayr dualarnn muhakkak ki ar-sever Rus halknn kalbinde sevinle yanklandgna, cemaatleri adna kel olunca ve Rus halknn temsilcisi diye grlen Paristeki Rus eli, bir ortolans la soubise et logopdes glaces27 tabagndan sonra, eline bir kadeh Grand Mot sampanyas alarak, ani ve mstesna bir gzel Fransa (la belle France) sevgisiyle dolup tasan kalbinin tm Ruslarn kalplerine tercman oldugunu beyan edince, i te o zaman, bu lgnlktan azade olan bizler, sadece kendimiz iin s degil on milyonlarca Rus iin de, byle bir duyuruyu en canhra bi s imde protesto etmeyi ve kalplerimizin, o gazeteci baylarnkilerle, egitim bakanlarnnkilerle, lo komutanlarnnkilerle, ba rahiplerinkilerle ve s elilerinkilerle birlikte atmayp, aksine, sz ve eylemlerince bilerek veya
27 Soganl
be amelli yelveku u ve donmu kartavugu. [Alper Altug] s s s
85
Hristiyanlk ve Vatanseverlik bilmeyerek etrafa satklar lmcl yalan ve yanl lar kar snda, fke ve s s tiksintiyle doldugunu ilan etmeyi kutsal grevimiz addederiz. Istedikleri kadar Mot isinler, makaleler yazp konu malar yapsnlar, ama bunlar s sadece kendileri iin yapsnlar; kendini Hristiyan addeden bizler bu beyefendilerin syleyip yazdklaryla sartlandrlmaya gz yumamayz. Gz yumamayz nk, syledikleri gibi bar n onanmasna benzemes yip, daha ziyade sua katlmaya hazrlanrken sulularn daldklar seh ayinler ve esriklige benzeyen btn bu sarho vecdlerin, konu malarn s s ve kucakla malarn altnda ne gizlendigini biliyoruz. s VIII Yakla k drt yl nce, Toulon baharnn ilk crcr bcegi Almanyayla s sava ma taraftarlg iyi bilinen bir Fransz ajitatr28 bir Franko-Rus s ittifakna zemin hazrlamak zere Rusyaya geldi ve kyde bizi ziyaret etti. Geldiginde biz ot biiyorduk. gle yemegi iin eve dn te ziya s retimizle ahbaplk ettik ve bize hemen nasl sava tgn, esir d p s s katgn ve, besbelli gurur duydugu, vatansever bir ant itigini anlatt: Fransann dirligi ve sere yeniden tesis edilene kadar Almanyayla sava iin ajitasyon yapmay brakmayacakm . s s Bizim evre, Fransann eski snrlaryla gc ve sannn geri kazanm iin ve kendimizi Almanyann ugursuz planlarna kar emniyet altna s almak iin, Rusyayla Fransa arasndaki bir ittifakn gerekli oldugu kanaatini payla mad. Kaybettigi blgeleri geri alana kadar Fransann s huzur bulamayacag seklindeki savlamasna, Jenann cn alana kadar da Prusyann huzur bulamayacag ve simdi Fransa lehine bir revanche gerekle mesi halinde, Almanlarn da tekrar onun cn almak zorunda s kalacaklar ve bunun bylece sonsuza kadar gidecegi, kar lgn verdik. s Franszlarn kendilerinden koparlan karde lerini kurtarmakla ys kml oldugu, seklindeki savunmasna kar lk, Alman hakimiyetindeki s
28 Paul
Droulde (1846-1914). Chants du Soldat yazar. [Aylmer Maude]
86
Hristiyanlk ve Vatanseverlik al an kesim mensubu Alsace-Lorraine sakinlerinin, genelde, Fransz s hakimiyetindekinden hibir sekilde hi de daha kt bir durumda ol madg ve kimi Alsacellara, Alman degil de Fransz saylmak daha ho gelecek diye ve ziyaretimiz Fransz ordularnn sann yeniden s kazanmasn istiyor diye, sava n yol aacag korkun zdraplar eks meye degmeyecegi, hatta bir tek insan hayatn feda etmenin bile dogru olmadg, cevabn verdik. Fransann katlandklarna katlanmadgmzdan, bizim iin byle ko nu makta hi saknca bulunmadgn, ama Baltk Eyaletleri29 veya Pos lonya bizden alnsayd ba ka trl konu acagmz sylediginde; siyasi s s bak asyla bile, Polonya veya Baltk Eyaletlerinin kayb bir facia s saylamayacagna, gerektirdikleri asker gle siyasi harcamadan bizi kurtaracagna gre, byle bir kaybn daha ok bir kazan olarak deger lendirilebilecegi; Hristiyan bak asylaysa, sava insanlarn ldrl s s mesini talep ettigine ve Hristiyanlk, sadece tm cinayetleri yasakla makla kalmayp, milliyet ayrm yapmakszn herkesi karde sayarak, s tm insanlara iyilik yaplmasn istedigine gre, hibir durumda sava s onaylayamayacagmz, kar lgn verdik. Bir Hristiyan Hkmet sa s va a girdiginde, dedik, tutarl olmak adna, sadece kiliselerden halar s kaldrmakla, kilise binalarn ba ka amalara uyarlamakla, rahiplere s ba ka grevler vermekle ve her eyden nce Incili yasaklamakla kalmas s mal, ayn zamanda Hristiyan gretilerden kaynaklanan btn ahlak kaidelerini de reddetmeli. Cest prendre ou laisser (Bu ancak byle yaplabilir) dedik. Hristiyanlk yok edilene kadar, insanlar, simdi oldugu gibi, ancak hile ve desiseyle srklenebilir sava a. Bizse bu hile ve desis seyi gryoruz, dolaysyla ona teslim olamayz. Ve ne bandomuz, ne sampanyamz, ne de idrakmz bulandracak ba ka bir seyimiz bulun s dugundan, ziyaretimiz sadece omuzlarn silkip, karakteristik Fransz
29 Bugn,
Sovyetlerin k nden sonra bu eyaletler su devletler oldu: Litvanya, Letonya, s Estonya. [Acar Burak Bengi]
87
Hristiyanlk ve Vatanseverlik kibarlgyla, evimizdeki misarperver kar lamadan tr fevkalade s mte ekkir kaldgn, ama gr lerinin benzer sekilde kar lanmay na s s s s ok yazklandgn syledi. IX Bu sohbetten sonra misarimizle otluga gittik ve orada, halk arasnda kirlerine daha fazla sempati bulacagn umarak, ihtiyar, solgun, iki bklm bir mujik olan, ama hl azimle al maya devam eden mesai s arkada m Prokoye, Ruslarla Franszlarn Almanlar her iki yandan s sk trmasna matuf hareket plann tercme etmemi istedi. Fransz, s beyaz parmaklaryla Prokonin ter iindeki kenevir gmlegini her yanndan skarak, bunu ilen gsterdi ona. Prokonin, sz ve jestlerin anlamn izah ettigimdeki munis sa knlgn ve alayclgn hatrlyorum. s Belli ki, Almanlar her iki yandan sk trma nerisini saka olarak alm t; s s yeti kin ve egitimli bir adamn, sakin ve aykken, sava tan arzu edilir s s bir sey gibi sz edebilecegine inanmas mmkn olmam t. s Peki ama, onlar her iki yandan sk trrsak dedi Proko, saka olarak s aldg seye sakayla cevap vererek, kmldayacak bir yerleri kalmaz, onlara bir k yolu brakmalyz. s Bu kar lg ziyaretime tercme ettim. s Dites-lui que nous aimons les Russes, (Ona Ruslar sevdigimizi syle yin) dedi. Bu szler besbelli, Almanlar sk trma nerisinden de ok s sa rtt Prokoyi ve onda biraz sphe uyandrd. s O kimlerden? diye sordu Proko, gvenmedigi anla lacak biimde, s ba yla ziyaretimi i aret ederek. Varlkl bir Fransz oldugunu syledim. s s Peki hangi i iin gelmi ? diye sordu Proko. Almanyaya kar s s s sava halinde Ruslarn Fransa yannda yer almasn saglamak umuduyla s geldigini akladgm zaman Proko besbelli memnun kalmad ve kk ot ygnlar arasnda oturan kyl kadnlara dnerek, sert bir sesle, gidip dagnk otlar trmklamalarn bagrnca, duygularn gayriihtiyari aga vurdu.
88
Hristiyanlk ve Vatanseverlik s Hey, siz kargalar, uyuyorsunuz. Kalkn. I te Almanlar sk trma zas man! Otlar daha toplanmad ve ar amba gn de bimeye30 gelecegiz s gibi grnyor dedi. Ve sonra, yabanc ziyaretiyi incitmi olmaktan s korkarcasna, ypranm di lerinin kklerini gsteren munis bir tebess s smle ekledi: Gelip bizle al san ve Almanlar da yannda getirsen s s daha iyi edersin. I i bitirdigimizde birlikte gezintiye karz. Almanlar da alrz yanmza; Proko bunu syleyip, yaslandg yabann di leri s arasndan damarl elini ekti, atal omuzuna att ve kadnlara gitti. Oh, le brave homme! (Ah ne cesur adam!) diye haykrd kibar Fransz glerek. Ve Rus halkna ynelik diplomatik misyonu bylece sona erdi. Birbirinden bylesine farkl bu iki adamn grnts silindir sapkas ve o zamanlar ok moda olan uzun paltosuyla, canllk ve zgven parltsyla, al maya al k olmayan beyaz elleriyle31 enerjik bir bis s imde Almanlarn nasl sk trlmas gerektigini gsteren iyi beslenmi s s zarif Fransz; ve agr i yznden si mi parmaklaryla, sanda ot tu s s s tamlaryla, diz altndan baglanan ev yapm bol pantolonu ve a nm s s laptileriyle,32 omuzundaki koca bir yaba dolusu otla ve uzun admlarla, tembel degil ama, al an bir adamn daima yaptg gibi, ekonomik devi s nimlerle yryen, srekli al mayla eci bc , daima bitkin ama feci iki s s s bklm haline ragmen hep al an Prokonin kaba gr bu iki ada s mn olu turdugu gl tezat, o zaman, bana ok daha ak grnd ve s simdi Toulon-Paris kutlamalarndan sonra btn canllgyla aklma geli yor. Birinin sahsnda, insanlarn me akkatli emegiyle beslenip, sonra da s ayn insanlar top-yemi olarak kullanan btn o insanlar cisimleniyordu; Prokodeyse o top-yeminin kendisi, sonradan bu sekilde kendilerini defedenleri besleyip koruyanlar.
kelimenin Rusas hem sk trmak, hem de bimek anlamlarnda kullanlyor. s [Koray Karasulu] 31 Baz karakteristik zellikleri leytmotif olarak kullanmas, Tolstoyun bilinen ve ska ba vurdugu bir yntemdir. Sava ve Barta Napolyonun da beyaz ellerine srekli s s s vurgu yapar. [Acar Burak Bengi] 32 Hu agacndan ark. [Koray Karasulu] s
30 Bu
89
Hristiyanlk ve Vatanseverlik X Ama Franszlardan iki eyalet alnm , sevgili bir anneden koparlan s ocuklar. Ama Rusya, Almanyann kendine buyurmasna ve Dogudaki tarihi misyonundan onu mahrum etmesine izin veremez; tpk Franszlar gibi, blgelerinden mahrum edilme riskini de gze alamaz: Baltk eyaletlerinden, Polonyadan ve Kafkasyadan. Ama Almanya da, onca kurban vererek kazandg avantajlar kaybetme ihtimaline gz yumamaz. Ama Ingiltere denizlerdeki stnlgn hi kimseye kaptrmaz. Byle szler sarfedilirken Franszlarn, Ruslarn, Almanlarn ve Ingilizlerin kaybedilen blgeleri geri almak, Dogudaki nfuzlarn idame ettirmek, birlik ve glerini veya denizdeki stnlklerini vs. muhafaza etmek ugruna, tabiyatyla, her eyi fedaya hazr olduklar pe inen kabul edilir s s genelde. Vatanseverlik hissinin, bir kere en nce, tm insanlarda ikin bir his oldugu ve sonra da, ondan mahrum kalanlara zerkedilmesini gerekti recek kadar yce bir ahlaki his oldugu pe inen kabul edilir. Ama bu s kabullerden ne biri ne de digeri dogrudur. Ben Rus halk iinde ya rm yzyl ya adm ve btn bu sre boyunca, gerek Rus halknn s olu turdugu byk kitle iinde bir vatanseverlik tezahr veya ifadesi s asker hizmette grenilen ya da daha zsz ve a ag halk kesimlerince s kitaplardan kopyalanan vatansever formller haricinde ne grdm ne de duydum. Vatanseverlik hissine dair ifadelerin halkmzca dillendirildigini hi i itmedim, ama tam aksine, halk arasndaki en ciddi ve saygn s insanlardan, srekli, her trl vatansever tezahr kar snda tam bir s kaytszlk ve hatta a aglama ifadeleri duydum. Diger lkelerin al an s s kesimi arasnda da ayn seyi gzlemledim ve egitimli Franszlar, Alman lar ve Ingilizler de, kendi al an kesimleriyle ilgili olarak, bana srekli s ayn seyi sylediler. al an kesim, vatanseverligin temel saikleri olarak boy gsteren siyasi s meselelerle ilgilenemeyecek kadar, kendilerini ve ailelerini geindirme
90
Hristiyanlk ve Vatanseverlik derdine d m durumda: Rusyann Dogudaki nfuzu meselesi, Als s manyann birligi, kaybedilen Fransz blgelerinin geri alnmas, bir devletin su veya bu blgesinin digerine devri vs. onlar ilgilendirmiyor, ama sadece bu meselelerin hangi ko ullarda ortaya ktklarn hi bilmes dikleri iin degil, dahas hayati menfaatleri milli ve siyasi menfaatlerden tamamen ayr oldugu iin. Halktan biri iin; nereye bir snr izilecegi, Konstantinopleun kime ait olacag, Saksonya veya Braunschweigin Al man Birligine dahil olup olmayacag, Avustralya veya Matabelelandn33 Ingiltereye ait olup olmayacag ve hatta vergilerini hangi hkmete deyecegi ve ogullarn hangi orduya gnderecegi, daima tamamen ka ytsz kaldg konulardr; onun iin nemli olan, ne kadar vergi demesi gerekecegi, asker hizmetin uzun srp srmeyecegi, arazi iin uzun yllar deme yapmas gerekip gerekmeyecegi ve emegi kar lgnda ok s kazanp kazanmayacagdr hepsi de, milli ve siyasi menfaatlerden ta mamyla farkl sorular. Bu yzden, ikin olmayan bir vatanseverligi insanlara kazmak ve aralarnda geli mekte olan sosyalizm kirlerini s bastrmak iin, iktidarlarn sarfettigi yogun abaya ragmen, sosyalizm insan kitlelerine giderek daha fazla nfuz ediyor, iktidar tarafndan ylesine zenle a landklar vatanseverlik ise yalnzca yaylamamakla s kalmayp, dahas gitgide kayboluyor ve sadece ondan kar bulunan st snar arasnda tutunuyor. Vatanseverligin, simdi Pariste oldugu gibi, bazan kalabalg ele geirmesi de, ancak kitleler, iktidarla hkmran snarn yogun hipnotizmasna maruz kaldgnda gerekle iyor ve bu s vatanseverlik, ancak hipnoz etkisi korundugu srece tutunabiliyor halk arasnda. Rusya da bu durumun bir rnegidir: Imana, ara ve Anavatana bagllk ve sevgi biimindeki vatanseverligin, iktidar elinde bulunan her arala Kilise, okullar, basn ve her e it kutlamalarla ve olaganst s bir yogunlukla Rus halkna a landg bir yerde; Iman, ar ve Anava s
33 Bugn
Zimbabvenin bat yakas. [Acar Burak Bengi]
91
Hristiyanlk ve Vatanseverlik tanlarna zellikle bagl olduklar yolunda kendilerine atfedilen haksz shrete ragmen, Rusyann al an snf, yz milyonlarca Rus insan, s aslnda tm halk arasnda, vatanseverlik aldatmacasndan ve Iman, ar ve Anavatana bagllktan en bagmsz olanlardr. ogu zaman Iman bagl oldugu varsaylan su Ortodoks Devlet iman hakknda hibir sey bilmezler ve tanr tanmaz onu reddedip rasyonalist olurlar, yani, ne saldrlabilen ne de savunulabilen bir inanc, benimsemezler. Bir bagl lk hissi nak etme ugrundaki sonu gelmez, yogun denemelere ragmen, s arna kar tavr da, siddet kullanan tm otoritelere kar takndgyla s s ayndr, yani, knama degilse, mutlak kaytszlktr; Anavatanndansa bununla kendi ky veya blgesi kastedilmedike ya tamamen bihaberdir veya haberdarsa da, onunla diger lkeler arasnda ayrm yapmaz. Ruslar bugn, evvelce Avusturya veya Trkiyeye gmelerinden tamamen farksz olarak, Rusyada veya d arda, Trkiyede veya inde s yerle ik durumdalar. s XI K n Paristeki karsn arada bir ziyaret edip, kendisi kyde yalnz s ya ayan eski dostum D,34 uzun gz ak amlarnda raporunu sunmak s s zere gelen okuma yazmasz, ama bilge ve saygdeger kyl kah yasyla sk sk sohbet eder ve, diger seyler yannda, bizimkine kyasla Fransz iktidar sisteminin avantajndan sz ederdi ona. Bu, Lehlerin son ayaklanmas ve Fransz Hkmetinin bizim i lerimize mdahalesi s arifesindeydi. O srada vatansever Rus gazeteleri bu mdahale yznden fkeyle yanp tutu uyordu ve hkmran snar yle kz trd ki, s s siyasi ili kilerimiz son derece gerginle ti ve Fransayla sava sylentileri s s s duyulur oldu. Gazeteleri okuyan dostum kahyasna, Rusyayla Fransa arasndaki ili kilerden sz etti. Basnn syleminden etkilenerek (ve eski bir ordu s
34 Sphesiz,
Delikanllk ve Genlikteki Dimitri karakterini yaratrken model aldg D. A. Dyakov. [Aylmer Maude]
92
Hristiyanlk ve Vatanseverlik mensubu olarak) bir sava halinde orduya tekrar girip Franszlarla s sava maya gidecegini syledi. O sra vatansever Ruslar, Franszlarla s Sivastopolun bir revanchen gerekli gryordu. Niye sava alm? diye sordu kahya. s E, Fransann bize buyurmasna nasl izin verebiliriz? Ama siz kendiniz onlarn bizden daha iyi ynetildigini sylediniz, dedi kahya gayet ciddi bir biimde. Varsn, bizim iin de dzenlemeler yapsnlar. Ve dostum, bana dedigine gre, bu yoruma yle sa akalm ki, ne s s kar lk verecegini bilememi ve gerege ok benzer bir ryadan uyanan s s biri gibi glm sadece. s Byle yorumlar, iktidarn hipnotik etkisi altnda bulunmayan, akl ba snda her al an Rus insanndan i itilebilir. Rus kyllerinin Imanlarn, s s arlarn ve Anavatanlarn sevmelerinden sz ederler, oysa su iki yer arasnda seim yapmas gerekseydi, bir tek Rus kyl cemaati bile hangisine yerle ecegi konusunda bir an tereddt etmezdi: Rusyaya, (kitaps larda tabir edildigi zere) ar babalarnn emri altnda, kutsal Ortodoks Imanlaryla, taptklar Anavatanlarna, ama daha az ve daha kt topraga veya Rusya d ndaki herhangi bir yere, Prusya, in, Trkiye veya s Avusturyaya, Beyaz ar babalar ve Ortodoks inanc olmakszn, ama daha ok ve daha iyi topraga; hepsi ikinciyi seerdi; bunu daha nce ok grdk ve bugn de hl grmekteyiz. Her bir Rus kyls iin hangi iktidar altnda ya ayacag meselesi, (hangisi olursa olsun kendisini ayn s sekilde soyacagn bildigi iin) suyun iyi olup olmadgndan bile deme yecegim topragn yumu ak ve killi olup olmadgndan ve lahanann iyi s yeti ip yeti meyeceginden, fevkalade daha az bir neme sahiptir. s s Ruslarn bu kaytszlgnn kaynag, sanlabilirdi ki, ynetimi altna girebilecekleri her iktidarn Avrupada daha kts bulunmadgna gre elbette Rusyadakinden daha iyi olacag geregidir; ama yle degil: bildigim kadaryla, Amerikaya gen Ingiliz, Hollandal ve Alman
93
Hristiyanlk ve Vatanseverlik kyller ve Rusyaya gelen digerleri arasnda da ayn tutum hakim. Avrupa halklarnn bir ynetimden digerine, Trklerinkinden Avustur yallarnkine veya Franszlarnkinden Almanlarnkine kaymas, al an s snfn ko ullarnda o kadar kk bir fark yaratr ki, iktidarlarla hs kmran snarn telkinlerine maruz braklmazlarsa, al anlar arasnda s katiyen tepkiye yol aamaz. XII Vatanseverligin varlgnn kant olarak, e itli merasimler sayesinde s halkta ifade bulan tezahrlerini i aret ederler, mesela Rusyada, ta s giyme treninde35 veya Ekimin 17sindeki ar ldrme giri iminde;36 s Fransada, Prusyaya sava ilan edildiginde; Almanyada, zafer kutlas malar yapldgnda; veya bu Franko-Rus senliklerinde. Ama bu teza hrlerin nasl hazrlandgn bilmek lazm. Mesela Rusyada, arn her yolculugu srasnda, kyl cemaatlerinden ve fabrikalardan insanlar onu kar layp buyur etmek zere biraraya getiriliyorlar. Kalabalgn co kusu, s s bunu kendileri iin gerekli grenlerce, byk oranda suni olarak hazrlanyor ve sergilenen co ku seviyesi, sadece o co kuyu organize edenlerin s s sanat seviyesini gsteriyor. Bu eski bir sanat ve dolaysyla uzmanlar da o vecd hallerini hazrlamada virtz seviyesine ula m durumdalar. II. s s Aleksandr henz veliahtken ve gelenek icab Preobrajenskiy Alayn kumanda ederken, bir keresinde ak am yemeginden sonra kaleskasn37 o s sra kampta bulunan alaya srm . Kaleskas grnr grnmez, askers ler anlatldg zere olduklar gibi, srtlarnda yalnzca gmlekleriyle onu kar lamaya ko mu lar ve yce kumandanlarn mthi bir co kuyla s s s s s selamlayp, hep birden kaleskann pe isra yar a tutu mu lar ve veliaht s s s s bakarken birogu istavroz karm . Bu kar lamay gren herkes, Rus s s
35 III.
Aleksandrnki; 1883te; tahta kmasndan iki yl sonra. [Aylmer Maude] Karkov yaknnda, Borkide III. Aleksandrn seyahat ettigi treni havaya uurma amacyla bir terrist giri imi gerekle ti. Aleksandrn ocuklarndan biri yaraland. s s [Aylmer Maude] 37 Drt tereklekli gezinti arabas. [Koray Karasulu]
36 1888de,
94
Hristiyanlk ve Vatanseverlik askerlerinin ar ve vrisine kar duydugu saf bagllk ve sevgiden, s yzleriyle jestlerinin ifade ettigi yapmacksz ve besbelli spontan din co kudan ve zellikle istavroz karmalarndan mtehassis olmu . Ne s s var ki, hepsi suniydi ve su sekilde hazrlanm t: veliaht, nceki gn s resm geitten sonra tugay komutanna ertesi gn gelecegini belirtti. Ha metmeaplarn ne zaman bekleyebiliriz? s Muhtemelen ak am. Yalnz, ltfen hazrlk yaplmasn. s Veliaht gider gitmez tugay komutan, blk komutanlarn biraraya toplayp, btn askerlerin ertesi gn temiz gmlek giymeleri ve kaleskas grnr grnmez (ki bunun iin gzc dikilecekti) veliahd, aynen gerekle tigi zere, Hurra! glklaryla kar lamaya ko malar s s s ve arabann pe inden ko turmalar, blkteki her on adamdan birinin s s de ko arken stavroz karmas dogrultusunda talimatlar verdi. Ba as s vu lar blkleri tefti ettiler ve her adam birer birer sayarken onuncuda s s durdular: Bir, iki, , drt . . . sekiz, dokuz, on, Sidorenko, stavroz karacaksn; bir, iki, , drt . . . Ivanov, stavroz kar. . . Hepsi emre gre yapld ve veliaht ile oradaki herkes zerinde, hatta askerlerle subaylar ve her eyi dzenleyen alay komutan zerinde kusursuz bir co ku s s izlenimi yaratld. Bu, vatansever tezahrler olan her yerde, bylesine kaba degilse de, tamamen ayn sekilde yaplr. Bize, halk hissiyatnn spontan bir ifadesi gibi grnen Franko-Rus senlikleri de kendiliginden gerekle mediler, aksine ok maharetli ve gayet bariz bir sekilde Fransz s hkmetince hazrlandlar.
Rus denizcilerin geldigi grenilir grenilmez, [malumatn tm diger gazetelerden toplayan iktidar organ Selskiy Vestnikten aktaryorum yine] srf nispeten uzunca olan Toulon-Paris gzergahndaki irili ufakl btn kasabalarda degil, epey uzaktaki birok kasaba ve kyde de, senlikler organize etmek iin derhal komiteler olu turuldu. s s Her yerde bu senliklerin masraar iin bag listeleri ald. Birok kasaba, Rus denizcilerin bir gnlgne, hatta bir saatligine bile olsa kendilerini ziyaret etmeleri dilegiyle, Paristeki imparatorluk elimize temsilciler gnderdi. Denizcilerimizin kalmalar ayarlanan tm kasa-
95
balarn belediyeleri, e itli slen ve senliklerin organizasyonu iin yz s bin rubleden fazla, devasa meblaglar ayrd ve srf kar lamalar ve s kutlamalar alabildigine mthi olsun diye, daha da byk meblaglar s harcamaya hazr bulundugunu duyurdu. Bizzat Pariste, yerel ynetimce bu amalara tahsis edilen meblaglarn yansra, senliklerin dzenlenmesi iin zel bir ko mite tarafn dan ykl bir miktar topland ve Fransz Hkmeti, Rus ziyaretilerin kar lanmasnda eglence harcamalar olarak, Bakanlar ile diger yets kililere yz bin rubleden fazla para tahsis etti. Denizcilerimizin hi grnmedigi birok kasabada da yine, Rusya onuruna Ekimin 1inde e itli senlikler dzenleme karar alnd. Birok kasaba ve blge, Rus s ziyaretileri selamlamak ve Fransa hatralar diye onlara hediyeler vermek iin Toulona veya Parise zel temsilciler yollama veya onlara tebrikler ve ho geldin telgraar gnderme karar ald. Ekimin s 1inin her yerde milli bayram olarak kabul edilmesine ve tm egitim kurumlarnda grencilere o gnn, Paristekilereyse iki gnn, tatil edilmesine karar verildi. Ekimin 1ini minnetle Fransa iin bir sevin gn olarak hatrlayabilsinler diye, alt dzey yetkililerin aldklar cezalarn affna karar verildi. Halkn Toulonu ziyaretini ve Rus losunu kar lamaya katlmn s kolayla trmak iin, demiryolu tarifeleri yar yarya d rld ve zel s s trenler tahsis edildi.
Bir iktidar bylece, her yerde (elindeki g sayesinde daima muktedir oldugu) e zamanl dzenlemeler yapp, halkn belli bir kesimini, as s len kasaba ayaktakmnn amurunu, anormal derecede heyecanl bir s hale getirdiginde, insanlar sunu der: I te bakn, tm millet iradesinin spontan bir ifadesi bu. Son zamanlarda Toulon ve Pariste gerekle en, s Almanyada Imparatorun veya Bismarckn resepsiyonlarnda, Lothringendeki manevralarda gerekle en ve Rusyada her merasim vesilesiyle s srekli tekrarlanan trden tezahrler sadece sunu kantlyor: kalaba lg heyecanlandrmak iin varolan aralar yle gl ki, onlar kontrol eden iktidar ve hkmran snar her istediklerinde, halkta vatansever
96
Hristiyanlk ve Vatanseverlik tezahrler yaratabiliyorlar. te yandansa, vatanseverligin insanlarda bulunmadgnn en ak kant, onu suni olarak husule getirmek iin su an iktidarlarla hkmran snarn sarfettigi yogun abalar ve btn bu abalara ragmen elde edilen sonularn kklgdr. Vatansever duygular insanlarda gerekten o kadar ikin olsayd, serbeste kendiliginden ortaya kmaya terkedilirdi, srekli suni aralarla ve de zel durumlarda i lenmek zorunda kalmazd. Sadece bir anls gna, bir yllgna, tm Rus halkn ta giyme treninde her ara, su an yapldg gibi, sadakat yeminine zorlamay braksnlar, her Kilise ayininde agr bir ciddiyetle ar iin bildik dualar okumay braksnlar, onun dogum ve isim gnlerini anlarn almas, kandiller ve al ma s yasagyla tatil yapmay braksnlar, portresini her yerde sergilemeyi braksnlar, ismini ve ailesindeki isimleri, hatta bunlara ili kin zamirleri s koca harerle dua kitaplarna, takvimlere ve okul kitaplarna basmaktan vazgesinler, tamamen bu amaca adanm zel kitaplar ve gazetelerde s onu yceltmeyi braksnlar, ar hakkndaki en haf saygsz bir sz yznden insanlar kovu turup hapse atmay braksnlar, bunlar yapmay s sadece bir anlgna braksnlar da, halkn Proko ve muhtar Ivan ve tm Rus kylleri gibi gerek al an insanlarn kendilerini o ya da bu s sekilde toprak sahipleriyle genel olarak zengin insanlarn ellerine teslim eden ara (insanlarn bizi temin ettigi ve yabanclarn inandg gibi) peresti duymasnn ne kadar dogal, grelim. Rusyayla ilgili olarak s byle; ama ayn sekilde Almanya, Fransa, Italya, Ingiltere ve Amerikada da, vatanseverlik ve mevcut iktidarlara biat ve bagllk husule getirmek iin hkmran snarca hararetle yaplanlar yapmaktan vazgesinler de, varsaylan bu vatanseverligin ne kadar gnmz halklarnn karakteristigi, grelim. Ama insanlar, ocukluktan itibaren tm imkanlarla okul kitaplaryla, Kilise ayinleriyle, vaazlarla, konu malarla, kitaplarla, gazetelerle, s siirlerle ve antlarla srekli ayn dogrultuda hipnotize ediliyor; sonra
97
Hristiyanlk ve Vatanseverlik birka bin insan zorla veya r vetle biraraya getiriliyor ve seyirlik ne s varsa grmekten daima ho lanan merakllarn da katlmyla, top, bans dolar, parltlar ve her tr sa aaya refakaten nlerinde ne bagrlyorsa s aynsn bagrmaya ba ladklar zaman, bunun tm millete payla s s lan duygularn ifadesi oldugu syleniyor bize. Ama birincisi, byle kutlamalarda bagran bu binler veya en fazla on binler, tm nfusun ancak on binde birlik minik bir blmn olu turur; ikincisi, bu bagrp s sapka sallayan on binlerce insann byk ogunlugu, Rusyada bizde yapldg gibi zorla biraraya toplanmam sa, su veya bu yemle ustaca s oraya ekilmi tir; ncs, btn o binler arasnda tm bunlarn ne s anlama geldigini bilen ancak birka dzine vardr ve ya ananlarn tam s tersi gerekle iyor olsayd, yine ayn sekilde bagrp sapkalarn sallayas caklard; drdncs, iktidarn arzu ve talep etmedigi bir sey bagran herkesi Franko-Rus kutlamalar srasnda hararetle yapldg zere derhal susturup uzakla tran polis var. s Fransada, Birinci Napolyonun Rusyayla sava na, bu sava n aldg s s I. Aleksandra, sonra tekrar Napolyona, sonra tekrar Mtteklere, Burbonlara, Orleansa,38 Cumhuriyete, III. Napolyona ve Boulangerye benzer co kunlukla tezahrat yaptlar; Rusyadaysa ayn co kunlukla, bugn s s Pyotra,39 yarn Katerinaya, br gn Paule, Aleksandra, Konstantine,40 Nikolaya, Leuchtenberg Dkne,41 Slav karde lerimize, Prusya s Kralna, Fransz denizcilere ve yetkililerin buyur edilmesini istedigi herkese tezahrat yapyorlar. Ingiltere, Amerika, Almanya ve Italyada da ayns oluyor. Vatanseverlik denen sey, bugn, bir yanda, iktidarn elde etmek is
38 Kral
Louis-Philippe. [Aylmer Maude] kurban giden III. Pyotr. [Aylmer Maude] 40 Aleksandr ve II. Nikolayn karde i. 1825te Dekabrist komplocular tarafndan Imparator s ilan edilmi ti. [Aylmer Maude] s 41 Maximilian Eugne Joseph Napolyon (Leuchtenberg dukalgn satn alan Eugne de Beauharnaisnin oglu), II. Aleksandrn kzkarde i Marya Nikolayevnayla evlendi. s [Aylmer Maude]
39 Suikaste
98
Hristiyanlk ve Vatanseverlik tedigi hedeer geregi okullar, din ve satlm bir basn tarafndan halk s arasnda srekli retilip desteklenen bir ruh halidir yalnzca; diger yan daysa, hkmran snarca benimsenen zel yntemlerle zihn ve ahlaki seviyesi en d k kesimlerde uyandrlp, pe inden tm ulusun daimi s s iradesinin bir ifadesi diye ortaya srlen geici bir etkidir. Bask altndaki milliyetlerin vatanseverligi de mstesna degil. O da emeki ygnlar iinde gayritabiidir ve onlara suni olarak st snar tarafndan a lanr. s XIII Ama sradan insanlar vatansever duygular beslemiyorsa, bu, her egi timli insan iin dogal olan o yce duygunun katna henz ula madklar s iindir. Bu yce duyguya henz ula mam larsa, bu duygu onlarda s s geli tirilmelidir. Iktidarn yaptg da tam olarak budur. s Hkmran snarn insanlar, vatanseverligin yce bir hissiyat ol duguna dair ylesine tam bir inanla sylerler ki bunu, o duyguyu tatmam sradan ve saf insanlar bu yzden sululuk duyup, onu hissets tiklerine kendilerini inandrmaya al rlar veya en azndan hissediyors mu gibi yaparlar. s Peki ama, hkmran snara gre halkta geli tirilmesi gereken bu s yce duygu nedir? Bu hissiyat, en kati tanmyla, kendi krallgn veya halkn diger btn krallk veya halklarn nne koymaktan ba ka bir sey degildir, yani s vatansever Alman sarks Deutschland, Deutschland ber alles (Almanya, Almanya, hepsinden ycesin) ile eksiksiz ifadesini bulan bir duygudur ki, yce vatanseverlik duygusunun en net formln elde etmek iin Deutschland yerine sadece Russland, Frankreich, Italien veya bir ba ka s krallk koymak yeterlidir. Sphesiz iktidarlar ve bir devletin btnlg iin ok kullan l ve arzulanan bir duygudur bu, ama onun hi de yce s degil, aksine ok budala ve ahlaksz bir hissiyat oldugunu grmemek imkansz; budaladr, nk her krallk kendini diger hepsinden daha
99
Hristiyanlk ve Vatanseverlik iyi addederse hepsinin yanlacag aktr; ve ahlakszdr, nk onu hisseden herkesi, kanlmaz olarak diger devletler ve halklar aleyhinde kendi devleti ve halk iin avantaj aray na kendimize yaplmasn s istemedigimiz seyi ba kasna yapmamak seklindeki, herkesce tannan s temel ahlak yasasnn tam tersi bir drtye itecektir. Vatanseverlik, kadim dnyada, insandan o zaman eri ilebilir en s yksek ideale Anavatanna sadakat talep ederken, bir erdemdi belki. Ama zamanmzda, hem din hem ahlaki idealimize ters bir sey talep ederken ve insanlarn e itligi ve karde ligini degil, bir devlet ve bir s s halkn tm tekilere stnlgn kabul ederken, vatanseverlik nasl bir erdem olabilir? Bu hissiyat zamanmzda artk, bir erdem olmamaktan da te, kesinlikle bir ahlak kusurudur; bu duygu, yani vatanseverlik gerek anlamyla zamanmzda varolamaz, nk maddi ve manevi zemini yok. Kadim dnyada, her millet az ok homojenken, tek bir milli dini benimsemi ken ve ilahi olarak atanan hkmdarnn mutlak iktidas rna tabiyken ve kendini, srekli onu yutmaya ugra an bir barbarlar s okyanusu ortasnda bir ada gibi grrken, vatanseverligin bir anlam vard. Byle bir durumda vatanseverlik yani toplumsal dzeni ykmaya hazr olmakla kalmayp yagma, toplu kym, esaret, erkeklere klelik ve kadnlara tecavz tehdidi dayatan barbar saldrlarna kar koyma s arzusu dogal bir duyguydu, bu anla labilir bir sey; bir insann, ken s dini ve vatanda larn byle bir felaketten korumak iin, kendi halkn s btn digerlerinin nne koyabilmesi, evredeki barbarlara kar d s s manca bir duygu besleyebilmesi ve kendi halkn savunmak iin onlar ldrebilmesi anla labilir bir sey. s Ama byle bir duygunun Hristiyan agmzda ne anlam olabilir? Zamanmzn bir Rusu, hangi gerekeler ve amala gidip Franszlar ve Almanlar ldrebilir veya bir Fransz nasl Almanlar ldrebilir, sunu
100
Hristiyanlk ve Vatanseverlik ne kadar kt egitim alm olursa olsun gayet iyi biliyorken: diger s devletin insanlar ve tahrik edilen vatansever d manlgnn hedef aldg s halklar, barbar degil, Hristiyandr, ogu zaman kendisiyle ayn mezhep ve meslekten olan, bar ve bar l bir rn al veri i arzulayan ve ortak s s s s i menfaatlerinde, yani ticarette, manevi menfaatlerde veya her ikisinde s ogu zaman kendisiyle biraraya gelen, kendisi gibi insanlardr yalnzca? yle ki, pek sklkla, bir devletin insanlar, hem erilerinden ok bir ba ka s s devletin insanlarna yakn ve lazmdr ticaretle ugra anlarda, ba ka s s milletten i verenlerle baglantl al anlarda ve zellikle bilim adamlar s s ve sanatlarda vaki oldugu zere. Ayrca, hayat sartlarnn kendisi su an yle degi mi durumda ki, s s lkemiz dedigimiz ve geri kalanlarn hepsinden ayr tutmamz beklenen sey; bir milleti olu turan halkn bir rk, bir devlet ve bir dine mensup s bulundugu kadim zamanlardaki kadar belirgin bir biimde tanmla nabilir olmaktan km tr. Anavatanlarn savunurken, ayn zamanda s dinlerini, milliyetlerini, dogduklar topraklar ve devletlerini de savunan Msrllarn, Yahudilerin, Greklerin, Romallarn vatanseverligi o kadim zamanlarn rnekleridir. Ama gnmzde, Birle ik Devletlerde ya ayan bir Irlandal, diniyle s s Romaya, dogu tan Irlandaya ve bir vatanda olarak Birle ik Devletlere s s s aitken, vatanseverligi hangi ynde ifade bulabilir? Avusturyadaki ek; Rusya, Prusya ve Avusturyadaki Leh; Britanyadaki Hintli ve Rusyayla Trkiyedeki Tatarla Ermeni benzer bir durumdadr. Ama bu birka tabi milliyet bir yana, Rusya, Fransa ve Prusya gibi en homojen devletlerin insanlar bile artk, kadimler iin dogal olan vatanseverlik hissiyatn duyamazlar, nk pek sklkla temel hayati menfaatleri (kimi zaman, karlar ba ka bir milletten oldugunda, ailevi menfaatleri; kimi zaman, s sermayeleri yurt d na yatrldgnda, ekonomik menfaatleri; kimi zas man, manevi, bilimsel veya sanatsal menfaatleri) kendi lkelerinde degil, onun d ndadr, tahrik edilen vatansever d manlgnn yneltildigi o s s
101
Hristiyanlk ve Vatanseverlik devlettedir. Ve her eyden nce, vatanseverlik zamanmzda imkanszdr nk, Hs ristiyanlgn anlamn 1800 yl boyunca her ne kadar gizlemeye al m s s olsak da, o yine de hayatmza i lemi tir ve hayatmz o lde kontrol s s etmektedir ki, en ham ve aptal insanlar bile, yansra ya adklar ahlaki s ilkelerle vatanseverligin mutlak uyu mazlgn grmezden gelemezler. s XIV Vatanseverlik, heterojen nfuslardan olu an ve barbarlara kar savunma s s ihtiyac duyan gl devletlerin sekillenmesi ve btnle mesi iin bir s gereklilikti. Ama Hristiyan aydnlanma o devletleri ieriden dn me s ugratp, hepsine ayn temel ilkeleri verir vermez, vatanseverlik yalnzca gereksiz olmakla kalmad, Hristiyan bilincin milletleri hazrladg o birle meye de yegane engel oldu. s Zamanmzda vatanseverlik, ya anp bitmi bir gemi ten ardakalan s s s zalim bir gelenektir; srf atalet sayesinde ve iktidarlarla hkmran snar, erkleriyle mevcudiyetlerinin ona dayandgn hissederek, onu halk arasnda srar, hile ve siddetle k krtp muhafaza ettigi iin, srd s rlmektedir. Zamanmzda vatanseverlik, bir binann duvar in asnda s ihtiya duyulan ve su an bina kullanmn engelledigi halde, kimilerinin i ine geldigi iin kaldrlmayan bir iskeleye benziyor. s Artk uzun bir zamandan beri Hristiyan milletlerin dala ma gereks eleri yoktur ve olamaz da. Snr blgelerinde ve ba kentlerde bar s s iinde birlikte al an Rus ve Alman i ilerin nasl ve neden birbirleriyle s s dala maya ba layacagn insan hayal dahi edemez. Bir Almana hububat s s temin eden Kazanl bir kylyle, ona trpanlar ve makineler temin eden Alman arasnda d manlk hayal etmek daha da imkanszdr; Fransz, s Alman ve Italyan i ilerle ilgili olarak da durum ayndr. Milliyet ve s siyasetten bagmsz olarak ayn genel menfaatlere yogunla an, farkl s milliyetlere mensup bilim adamlar, sanatlar ve yazarlar arasndaki bir dala mann bahsiyse yalnzca glntr. s
102
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Ama iktidarlar halk rahat yani, birbirleriyle bar l ili kiler iinde s s brakamazlar, nk iktidarlarn, tek degilse de, temel varlk sebebi d s manca ili kilerini bertaraf etmek ve dzenlemekte yatar. Ve bylelikle s iktidarlar, vatanseverlik kisvesi altnda, bu d manca ili kileri tahrik s s eder ve sonra da onlar bertaraf etme gsterisi yaparlar. Atnn kuyrugu altna biber serpen ve onu ahrnda kamlayan bir ingenenin, yularna aslarak, heyecanl hayvan kontrol edemiyormu gibi yapp, d ar s s salmas gibi. Iktidarlarn halklar arasnda bar koruma tela nda olduguna temin s s ediliyoruz. Ama nasl koruyorlar? Insanlar Ren kylarnda birbirleriyle bar l ili kiler iinde ya arlars s s ken, anszn, krallar ve imparatorlar arasndaki e itli anla mazlklar s s ve entrikalar neticesinde sava ba lar ve Fransz hkmetine, orann s s sakinlerinden bazlarn Fransz ilan etmek gerekli grnr. Asrlar geer, halk duruma al m ken, byk uluslarn iktidarlar arasnda d manlk s s s tekrar ba gsterir ve fevkalade bo bahanelerle bir sava ba latlr ve s s s s Almanlara, bu adamlar tekrar Alman ilan etmek gerekli grnr ve tm Franszlarla Almanlar arasnda husumet yaratlr. Veya Almanlarla Ruslar, bar iinde emek rn ve hizmet al veri leri yaparak, snrlarnda s s s skunetle ya amaktadrlar ve anszn, milletler arasnda bar idame s s ettirmek maksadyla varolan o ayn kurumlar dala maya ba larlar, ahs s maklk ardna ahmaklk ederler ve yapacak daha iyi bir sey bulamayp, o ocuklara mahsus hileye, srf istedikleri olsun da kar sndakiler dize s gelsin diye kendini cezalandrma hilesine ba vururlar (ki bu vakada s kendileri iin ok uygundur, nk bir gmrk sava ndan, onu ba s s latanlar degil ba kalar zarar grr) ve geenlerde Rusyayla Almanya s arasnda srdrlenki gibi bir gmrk sava ba latlr. Gazetelerin yars s dmyla Almanlar ve Ruslar arasnda husumet yaratlr, Franko-Rus senlikleriyle daha da alevlendirilir ve her an kanl bir sava a yol aabilir. s Iktidarlarn nasl halk etkileyip, onlarda diger milletlere kar husu s
103
Hristiyanlk ve Vatanseverlik met yarattgna ili kin bu son iki vakay aktardm, nk bunlar modern s vakalar; ama tm tarih boyunca bir tek sava yoktur ki, kazanlsa bile s daima zarar verdigi halkn menfaatiyle tamamen alakasz bir sekilde, iktidarlar, ama yalnzca iktidarlar tarafndan tetiklenmi olmasn. s Iktidarlar halk, diger milletlerden veya iindeki d manlardan ge s lecek bir saldr tehlikesi altnda olduguna ve bu tehlikeyi yegane sa vu turma yolunun da iktidara kle itaatinden getigine temin ederler. s Bu, devrimler ve diktatrlkler srasnda tm aklgyla grlr ve iktidar olan her yerde ve daima meydana gelir. Her iktidar, varlk sebebini ve kullandg tm siddetin me ruiyetini, orada bulunmasayd s i ler daha ktye gidecekti, diye temellendirir. Iktidarlar, tehlike altnda s olduguna ikna ederek halka tahakkm ederler. Halklar iktidarlarn ta hakkm altnda olunca, iktidarlar onlar diger halklara saldrmaya zorlarlar. Bylelikle, diger milletlerin saldr tehlikelerine dair, iktidar telkinleri dogrultusunda bir inan halklar arasnda tesis edilir. Divide et impera. (Bl ve ynet.) Vatanseverlik en basit, en sarih ve en tart masz anlamyla, iktidarn s muhteris ve karc emellerine ula masndaki bir aratan, ynetilenlerin s de insan haysiyetini, sagduyuyu ve vicdan terk etmesinden ve iktidara kle itaatinden ba ka bir sey degildir. Vatanseverligin vazedildigi her s yerde, gerekte vazedilen budur. Vatanseverlik kleliktir. Hakemlik yntemiyle bar savunanlar syle akl yrtyor: iki hays van avlarn sava madan bl emez: ocuklar da byle davranr, bars s barlar ve barbar milletler de. Ama rasyonel insanlar anla mazlklarn s mzakere, ikna ve soruna ili kin karar tarafsz ve makul insanlara has vale ederek giderirler. Zamanmzn uluslar da byle davranmal. Bu savlar olduka dogru grnyor. Zamanmzn insanlar bir aydnlanma dnemine girmi durumdalar, birbirlerine kar d manlk beslemiyors s s lar ve anla mazlklarn bar l bir yoldan giderebilirler. Ama bu sav, s s
104
Hristiyanlk ve Vatanseverlik yalnz halka i aret ettigi mddete ve halk iktidar sultas altnda degilse, s dogrudur sadece. Iktidarlarna tabi insanlar rasyonel olamaz, nk zaten tabiyet halihazrda azami irrasyonelligin bir gstergesidir. Iktidar, yani bir sekilde hkmranlar mevkiine gelmi adamlarca s emredilecek (insanlar ldrmek de dahil) her eyi yerine getirmeye s pe inen sz verenlerin rasyonelliginden bahsetmek ne kadar anlamldr? s Petersburg, Viyana ve Pariste ya ayan, bilmedigi insanlarn tm hs kmlerini sorgusuz sualsiz itaatle yerine getirmeyi stlenen insanlar rasyonel olamazlar ve iktidarlar, yani byle bir erke hkmedenlerse daha da az rasyoneldirler; bylesine izansz ve korkun bir erki ktye kullanmamalar ve bu yzden lgna dnmemeleri mmkn degildir. Bu nedenle, halklarn iktidarlar kar sndaki daima irrasyonel ve tahripkar s itaati devam ettigi mddete, milletler arasnda bar , rasyonel yollarla, s kongre ve hakemler yntemiyle tesis edilemez. Vatanseverlik varolduka insanlarn iktidara tabiyeti daima srecek, nk her iktidarn dayanag vatanseverliktir yani halkn ve lkesini, yani devletini, onlar tehdit ettigi varsaylan tehlikelerden korumak ugrunda insanlarn iktidara itaate hazr olmasdr. Devrimden nce Fransz krallarn halklar zerindeki iktidar, Devrimden sonra da Kamu Gvenligi Komitesinin iktidar bu vatanse verlige dayanyordu; ayn vatanseverlik zerine (Konsl ve Imparator olarak) Napolyonun iktidar in a edildi ve Napolyonun devirilmes sinden sonra da Burbonlarn iktidar ve pe inden Cumhuriyetinki ve s Louis-Philippeinki ve pe inden tekrar Cumhuriyetinki ve tekrar Bonas partenki ve pe inden bir kez daha Cumhuriyetinki; ve ayn vatanses verlik zerine Bay Boulangernin iktidar, neredeyse, yerle tirildi. s Sylemesi korkun ama, bir grup insann digerine, vatanseverlik adna uygulamadg hibir siddet eylemi yoktur ve asla olmam tr. Vatansever s lik adna Ruslar Franszlara kar ve Franszlar da Ruslara kar sava tlar s s s ve yine vatanseverlik adna Ruslar ve Franszlar simdi Almanlarla sa
105
Hristiyanlk ve Vatanseverlik va maya hazrlanyorlar ve vatanseverlik adna Almanlar iki cephede s sava maya hazrlanyorlar. Ama sava lar da degil sadece; vatanseverlik s s adna Ruslar Lehlere ve Almanlar Slavlara bask uyguluyorlar; vatanseverlik adna Komn yeleri Versaillesdaki insanlar ve Versaillesdaki insanlar Komn yelerini katlettiler. XV Egitimin yaygnla mas, geli kin ula m aralar, farkl milletler arasnda s s s artan temaslar, basnn bymesi ve en ba ta da diger milletlerden kays naklanan tehlikenin azalmas, vatanseverlik aldatmacasn srdrmeyi gitgide daha da zorla trmal ve nihayet imkansz hale getirmeliymi s s gibi grnyor. Ama gerek su ki, bizzat o genel, yzeysel egitimin aralar, artan seya hat ve temas imkanlar ve zellikle gitgide iktidar tarafndan daha fazla kontrol edilen basnn geli imi, milletler arasnda kar lkl d manlk s s s duygular uyandrmada fevkalade olanaklar yaratyor ve vatanseverligin faydaszlgyla tahripkarlg ne kadar a ikar olmu sa, halk arasnda va s s tanseverligi uyandrmak iin iktidarlar ve hkmran snarca kullanlan nfuz da o kadar artm durumda bulunuyor. s Gemi le bugn arasndaki tek fark, bugn daha ok insann, st s snara vatanseverlikle saglanan avantajlar payla mas ve bir o kadar s insann bu acayip batl inanc yayp korumaya katlmdr. Iktidarlar erklerini muhafaza etmekte ne kadar zorlanrlarsa, o kadar ok insanla payla rlar onu. s nceden, ufak bir hkmranlar grubunun elindeydi iktidar: imparatorlar, krallar, dkler ve onlarn memurlaryla sava lar; simdiyse s o iktidar ve sagladg avantajlar sadece memurlar ve din adamlarnca degil, ayn zamanda byk ve hatta kk kapitalistler, toprak sahip leri, bankerler, adli meslek yeleri, gretmenler, ta ra memurlar, bilim s adamlar, hatta sanatlar ve zellikle gazetecilerce payla lyor. Ve btn s
106
Hristiyanlk ve Vatanseverlik bu insanlar, bilerek veya bilmeyerek, avantajl pozisyonlarnn idamesi iin vazgeilmez olan vatanseverlik aldatmacasn yayyorlar. Aldatma aralarnn geli imi ve artk daha fazla sayda insann katlm sayesinde, s aldatma yle ba aryla srdrlyor ki, ok daha zorla masna ragmen, s s halk her zamanki kadar aldatlyor. Yzyl nce, iktidarlarnn kimlerden olu tuguna veya kendilerini s evreleyen milletlere dair bir mefhumu bulunmayan, okuma yazmasz kitleler, kendilerini klele tiren yerel memurlarla soylulara kr krne s itaat ederlerdi. Ve kitleler kendilerinden isteneni itaatkarca yerine getirsin diye, iktidarn bu memurlarla soylular r vet ve dllerle kontrol s altnda tutmas kaydi. Simdiyse, kitleler iktidarlarnn kimlerden olu s tugunu ve evrelerinde hangi milletlerin bulundugunu byk oranda okuyup grenebilirken, halktan insanlar srekli ve kolaylkla seyahat edip dnyada neler yapldgna dair haberleri ta rken, halkn iktidar s emirlerini yerine getirmesine matuf kuru talepler artk yeterli degil; halkn hayata ili kin hakkaniyetli kirlerini bulandrmak ve hayat sarts laryla diger milletlerin kendisine kar tutumu hakknda, iine ba ka s s mefhumlar yerle tirmek de gerekli. s Ve basnn, okur-yazarlgn ve seyahat imkanlarnn geli imi sayesinde, s iktidarlar, her yerde ajan bulundurarak, yasal hkmlerin, kilise gre tisinin, okullar ve gazetelerin araclgyla, halklarn kar lkl ili kileri, s s karlar, karakteristikleri ve niyetleri konusunda halkn iine en vah i s ve en sapkn bir mefhumu yerle tiriyorlar ve halk al p didinmeyle s s yle bask altnda tutuluyor ki, iine yerle tirilen kirlerin nemini anlas mak ve hakllgn snamak iin ne zaman, ne de frsat bulunuyor ve bylelikle esenligi adna kendisine dayatlan taleplere sikayet etmeksizin teslim oluyor. Kendilerini srekli al p didinmekten kurtararak biraz egitim alabis len ve dolaysyla maruz brakldklar aldatmacay anlayabilecek gibi grnen halk kesimleriyse, yle tehditlere, r vetlere ve iktidar hipnos
107
Hristiyanlk ve Vatanseverlik zuna duar ediliyorlar ki, neredeyse istisnasz derhal iktidar tarafna geip gretmen, rahip, subay veya memur seklinde avantajl ve yksek denekli mevkiler edinerek, dostlarn mahveden aldatmacay yayma i inde yer almaya ba lyorlar. Agr emek altnda ezilen kitleler iins s den o veya bu sekilde kurtulan herkesin kanlmaz olarak yakalandg kapanlar egitim kaplarnda kurulmu gibi. s Insan, bu aldatmacann tm zalimligini anlaynca, sahsi, agzl mak satlarla veya vngenlik yznden insanlarn sadece bedenlerini degil ruhlarn da yok eden bu zalim aldatmacay yrtenlere ba langta fs keleniyor ve bu zalim aldatclar te hir etmek istiyor. Ama hakikat su ki, s aldatclar aldatmak istedikleri iin degil, ba ka trl davranamadklar s iin byle yapyorlar. Ve Makyavelist bir tutumla, yarattklar aldatmacann farknda olarak degil, ekseriya iyi ve yce bir sey yaptklarna dair saf bir inan e liginde, etraarndaki herkesin sempatisi ve onayyla ss rekli desteklenen bir inan e liginde aldatyorlar. Glerinin ve avantajl s pozisyonlarnn bu aldatmacaya dayandgn belli belirsiz hissederek, ister istemez onun cazibesine kapldklar dogru, ama halk kandrmak istegiyle degil, yaptklar seyin onlara yarayacagn d ndkleri iin s byle davranyorlar. Yanlarndaki bakanlaryla krallar ve imparatorlar da, ta giyme trenlerini, manevralarn, tefti lerini ve kar lkl ziyaretlerini yani e itli s s s niformalar, teye beriye gidip gelmeler ve ciddi edalarla yaptklar ve hasm saylan (sava may asla d nmeyecek) halklar arasnda bar n s s s nasl korunacagna deginen isti arelerini i te bu sekilde gerekle ti s s s riyorlar; ve tm yaptklarnn son derece degerli ve makul olduguna tamamen kaniler. Yine ayn sekilde, trl kurdele ve ni anlarla niformalarn ku a s s np, tm lenecek gzel kagtlara mphem, etrel ve i e yaramaz s s muhaberat, rapor, talimatname ve projelerini zenle yazan bakanlar, diplomatlar ve hr trden resmi grevliler de, kendi faaliyetleri olmasa,
108
Hristiyanlk ve Vatanseverlik halkn tm ya amnn sekteye ugrayacagna veya yerle bir olacagna s tamamen kaniler. Yine ayn sekilde, trl kurdele ve ni anlarla niformalarn ku a s s np, tm lenecek gzel kagtlara mphem, etrel ve i e yaramaz s s muhaberat, rapor, talimatname ve projelerini zenle yazan bakanlar, diplomatlar ve hr trden resmi grevliler de, kendi faaliyetleri olmasa, halkn tm ya amnn sekteye ugrayacagna veya yerle bir olacagna s tamamen kaniler. Vatanseverlik vazeden din adamlar da, yazdklar vatansever siirlerle okul kitaplar kar lgnda cmerte dllendirilen yazarlarla gazeteciler s de ayn inanca sahipler. Franko-Rus senlikleri gibi senliklerin dzen leyicileri de bundan ku ku duymuyorlar ve vatansever konu malar s s yapp kadeh kaldrrken itenlikle mteessir oluyorlar. Btn bu insanlar rollerini farknda olmakszn icra ediyorlar, nk tm hayatlar bu aldatmaca zerine kurulu oldugundan ona ihtiyalar var ve ba ka bir s sey yapamazlar; bu arada, bizzat bu icraatlarla da, icra mahalindeki herkesin sempatisini kazanp onayn alyorlar. Dahas, birbirlerine tamamen bagl olduklarndan, birbirlerinin icraat ve faaliyetlerini onaylayp hakl gsteriyorlar imparatorlarla krallarca askeriye, resm grevliler ve din adamlarnn yaptklar hakl gsteriliyor; askeriye, resmi grevliler ve din adamlarncaysa, imparatorlarla krallar ve birbirlerinin yaptklar hakl gsteriliyor ama bununla da kalmyor, zellikle sehir kalabalg, bu insanlarn tm yaptklarnda kavranabilir bir anlam grmeyip, ister istemez ona zel ve neredeyse dogast bir nem de atfediyor. Kalabalk; mesela, zafer taklar dikildigini, insanlarn talar, niformalar ve papaz cppeleriyle sslendiklerini, havai eklerin, toplarn atldgn, anlarn s aldgn, alaylarn bando e liginde uygun adm yrdgn, belge s ve telgraarn uu tugunu ve ulaklarn oradan oraya ko u turdugunu, s s s endi eli insanlarn tuhaf esvaplar iinde durmakszn teye beriye at s ko turdugunu, bir sey syleyip yazdgn vs. gryor ve tm bunlarn en s
109
Hristiyanlk ve Vatanseverlik ufak bir geregi yokken yaplmakta oldugunu (ki aslnda durum budur) belirleyecek pozisyonda bulunmadgndan, ona zel, gizemli ve mhim bir anlam atfedip, btn bu gsterileri vecd glklar veya saygl bir ses sizlikle kar lyor. Ve kalabalga, zaman zaman hakim olan haz ile daima s hakim olan saygnn bu d avurumlar tm o sersemlikleri yapanlarn s gvenini glendiriyor. Geenlerde II. Wilhelm kendine, zel sslemeli yeni bir taht smarlad ve ggsnde zrh, diz altndan bagckl dar pantolonu ve migferinin tepesinde ku olan beyaz bir niforma ku anp, bir de zerine krmz s s bir pelerin geirerek tebaasnn nne kt ve bunun gerekli, ok nemli bir hadise olduguna mutlak bir inanla o yeni tahta oturdu; ve tebaas bunda gln hibir sey grmemekle kalmad, dahas, manzaray pek muhte em de buldu. s XVI Iktidarlarn halklar zerindeki erki, epey uzun bir zamandr, bir halkn digerini maglup edip silah zoruyla boyundurugu altnda tuttugu veya hkmranlarn silahsz bir halk arasnda silahl yenieri, oprinik42 ve muhafz alaylar bulundurdugu gnlerdeki gibi, zora dayanmyor. Ikti darlarn erki, epey zamandr ve halen, kamuoyu denen seye dayanyor. Vatanseverligin yce bir ahlaki hissiyat olduguna dair ve kendi mil letinle devletini dnyann en iyileri diye grmenin dogruluk ve gerek liligine dair bir kamuoyu var ve bu da, bagl oldugun iktidar tanyp ona itaat etmenin dogruluk ve gerekliligine dair, orduda hizmet edip onun disiplinine itaat etmenin dogruluk ve gerekliligine dair, kazancn vergi biiminde hkmete vermenin dogruluk ve gerekliligine dair, mah keme kararlarn kabullenmenin dogruluk ve gerekliligine dair ve iktidar adamlarnn bize ula trdg her eyi, hi kontrol etmeden, ilahi hakikat s s
42 IV.
(Korkun) Ivan zamannda kurulmu , dogrudan ara bagl bir tr muhafz alay. s [Koray Karasulu]
110
Hristiyanlk ve Vatanseverlik diye kabul etmenin dogruluk ve gerekliligine dair bir kamuoyuna yol ayor. Bir kez byle bir kamuoyu varoldu mu, gnmzde milyarlarca paray, organize bir idari mekanizmay, postay, telgraf, telefonlar, disipline edilmi ordular, mahkemeleri, polisi, itaatkar din adamlarn, s okullar ve hatta gazeteleri kontrol eden kudretli bir iktidar tesis edilir ve bu iktidar, kendisi iin bir gereklilik olan bu kamuoyunu halk arasnda idame ettirir. Iktidarlarn erki kamuoyuna dayanr ve erki ellerinde tutarak, tm organlaryla memurlar, mahkemeleri, okullar, kiliseleri ve hatta basnlaryla daima kendilerine gereken trden kamuoyunu destekleyebilir iktidarlar. Kamuoyu erki retir, erk de kamuoyunu. Ve sanki bu durumdan ka yokmu gibi grnr. s s Gerekten de yle olabilirdi, eger kamuoyu sabit ve degi mez bir sey s olsayd ve iktidarlar kendilerine gereken kamuoyunu daima retebilselerdi. Ama skr ki yle degil; kamuoyu, birincisi, sabit, degi mez veya s duragan bir sey degil, aksine srekli degi ip insanoglunun devinimiyle s devinen bir sey ve, ikincisi, iktidarlarca key olarak retilemedigi gibi, iktidarlar retip erki onlara veren veya onlardan alan seydir. Kamuoyu kmldamadan duruyor gibi grnyorsa veya bugnk onlarca yl ncekiyle aynysa veya kimi ko ullarda sanki nceki bir s duruma dnyormu gibi (mesela cumhuriyeti bir hkmeti ykp s yerine bir monar iyi getiriyormu , sonra yine bir monar iyi ykp yerine s s s bir cumhuriyet getiriyormu gibi) salnyorsa, bu sadece, kamuoyunun s iktidarlarca suni olarak retilen d tezahrlerine baktgmzda byle s grnr. Kamuoyunun, tpk gnler ya da aylar gibi, asla duragan kalmayp, daima devindigini, gecikme ve salnmlara ragmen, tpk gne in ynlendirdigi yolda sa madan ilerleyen gndz ya da bahar s s gibi, daima insanlgn katettigi yolda srarla ilerledigini grmek iin,
111
Hristiyanlk ve Vatanseverlik kamuoyunu halkn tm ya amyla ili kisi iinde ele almamz kadir. s s Syle ki, bugn Avrupa halklarnn durumu, harici unsurlarnda, elli yl ncesiyle neredeyse ayn oldugu halde, halklarn bu durumla ili kisi s elli yl ncekinden ok farkldr. Elli yl nceki o ayn hkmranlar, ordular, sava lar, vergiler, lks ve yoksulluk, Katolisizm, Ortodoksluk s ve Luthercilik hl varsa da, eskiden kamuoyu talep ettigi iin vard bunlar, simdiyse iktidarlar bir zamanlarn ya ayan kamuoyunu suni s olarak ayakta tuttuklar iin varlar. Kamuoyunun bu devinimini tpk akntyla yzerken nehrin devinimini de fark etmedigimiz gibi ogu zaman fark etmiyorsak bunun nedeni, kamuoyunun devinimini olu turan, fark edilmeyen degi imlerin s s kendi iimizde gerekle mesidir. s Kamuoyu dogas geregi srekli ve zaptedilmez bir devinimdir. Bize kmldamadan duruyor gibi grnyorsa; bu, her yerde, belli bir kamuoyu evresinin avantajl bir pozisyonunu kapp tm gleriyle onu kalc klmaya al an ve henz tamamen ifade edilmemi se de, insanlarn s s bilincindeki canl, yeni ve gerek kamuoyunun ortaya kmasn engelleyen ki iler bulunmasndandr. Ve miad dolmu bir kamuoyunu elden s s brakmayp yenisini rtbas eden byle insanlar, simdi vatanseverligi insan hayatnn zaruri bir ko ulu diye ileri sren iktidarlarla hkmran s snar olu turanlardr. s Bu insanlarn kontrolndeki imkanlar devasa, ama kamuoyu hep ak kan ve geli en bir sey oldugu iin, abalarnn bo a kmas kanls s s mazdr: Ya l olan rr, gen olan byr. s Yeni kamuoyu ne kadar uzun sre engellenirse, o kadar fazla by yecek ve o kadar gl bir sekilde ifade bulacaktr. Iktidarlar ve hkm ran snar tm gleriyle, iktidarlarnn dayanag olan eski vatansever kamuoyunu idame ettirmeye ve onu yok edecek yeni kamuoyunun tezahrn durdurmaya al rlar. Ama eskiyi koruyup yeniyi durdurmak s sadece belli snrlar dahilinde mmkndr, aynen bir bendin akan suyu
112
Hristiyanlk ve Vatanseverlik sadece belli bir seviyeye kadar durdurabilecegi gibi. Iktidarlar insanlarda, vatanseverligin kahramanlg seklindeki artk onlar iin dogal olmayan eski kamuoyunu ne kadar alevlendirmeye a l rlarsa al snlar, agmz insanlar artk vatanseverlige inanmyorlar, s s giderek daha fazla, tm milletlerin dayan mas ve karde ligine inanyors s lar. Vatanseverlik artk insanlara en korkun bir gelecekten ba ka hibir s sey sunmuyor; tm halklarn karde ligiyse, insanoglunun aklna ve gn s lne giderek daha fazla yerle en bir idealdir. Ve dolaysyla insanlarn s eski, miad dolmu kamuoyundan yenisine gei i kanlmaz olarak gers s ekle mek zorundadr. Bu gei , son kuru yapragn d mesi ve baharda s s s dolgun tomurcuklardan tazelerinin amas kadar kanlmazdr. Ve bu gei ne kadar geciktirilirse, o kadar srarc olur ve kanlmazs lg da o kadar a ikardr. s Iktidarn yogun abalarnca hl kamuoyumuz saylan sey ile bilinci miz arasnda ne lde bir eli ki bulundugunu grmek iin, aslnda s tek yapmamz gereken, hem Hristiyanlar hem de zamanmzn sradan insanlar olarak ne ikrar ettigimizi bir d nmektir sosyal, ailevi ve s ki isel hayatmzn rehberini, yani o ahlak ilkelerini ve vatanseverlik s adna kendimizi d rdgmz durumu gzden geirmektir. s Srf, vatanseverligin bize gayet basit ve dogal seyler olarak sunulan en sradan talepleri zerine d nsek, bu talepler ile hepimizin pays la tg o gerek kamuoyunun ne boyutta eli tigini anlarz. Hepimiz s s kendimizi zgr, egitimli, insancl ve hatta Hristiyan sayyoruz, oysa yle bir durumdayz ki, yarn Wilhelm, Aleksandra gcense veya Bay N. N., Dogu sorunu zerine ate li bir makale yazsa veya lanca prens s baz Bulgarlar ya da Srplar yagmalasa veya kralie ya da imparatori enin biri bir seye gcense, biz egitimli, insancl Hristiyanlar, hepimiz gidip, tanmadgmz, ama herkese besledigimiz trden dosta duygular besledigimiz insanlar ldrmek zorundayz. Bu henz gerekle me s mi se, bizi temin ettikleri zere, bu durumu III. Aleksandrn bar sever s s
113
Hristiyanlk ve Vatanseverlik mizacna borluyuz veya Nikolay Aleksandroviin,43 Victoriann torunuyla evlenecek olmasna. Ama Aleksandrn yerinde ba kas olsa s veya Aleksandrn mizac degi ecek veya Nikolay Aleksandrovi, Alice s yerine Ameliayla evlenecek olsa, o zaman kana susam hayvanlar gibi s birbirimizin barsaklarn de mek iin atlacagz. Zamanmzda varsays lan kamuoyu i te budur. Bu trden kanaatler en ilerici ve liberal basn s organlarnn hepsinde sogukkanllkla tekrarlanyor. Biz, bin yllk Hristiyanlar, henz birbirimizin grtlagn kesmemi sek, s srf III. Aleksandr yapmamza izin vermedigindendir. Ki bu korkun! XVII Insanlgn hayatnda en byk ve nemli degi iklikleri gerekle tirmek s s iin hibir kahramanlk gsterisi gerekmiyor; ne milyonlarca insann silahlanmas, ne yeni yollar ve makineler yaplmas, ne gsteriler dzenlenmesi, ne sendikalar, ne devrimler, ne barikatlar, ne patlayclar, ne yeni icatlar, ne havaclk al malar vs.; tek gereken bir kamuoyu s degi imidir. Kamuoyunun degi imi iin de herhangi bir kr aba gs s s terilmesi, mevcut herhangi bir seyin yalanlanmas, yeni ve sra d s bir seyin planlanmas falan gerekmiyor; tek gereken, iktidarlarn suni biimde k krttg, gemi e ait, bugn yanl ve epeydir l bir kamus s s oyuna muvafakatn terk edilmesi ve her bireyin gerekten d ndg ve s hissettigi seyi sylemesi veya en azndan d nmedigi seyi sylememe s sidir. Insanlar, birka bile, bunu bir yapacak olsayd, eskimi kamuoyu s derhal ve kendiliginden yklr ve yeni, gerek, ya ayan bir kamuoyu s kendini gsterirdi. Ve kamuoyu degi imiyle, hayatlarn, insanlar ezip s tarumar eden tm o i dokusu da, hibir ek abaya gerek kalmakszn, kendiliginden degi irdi. Su an zerlerine ullanan musibetlerden tm s
43 [Aleks-androvi:
Aleksandr-oglu] Kasm 1894de II. Nikolay olarak Rus tahtna kt. Bir ay sonra, Kralie Victoriann ikinci kz Prenses Aliceten olma torunu, Hesseli Prenses Alexandrayla evlendi. [Aylmer Maude]
114
Hristiyanlk ve Vatanseverlik insanlar kurtarmak iin ne kadar kk bir seyin gerekli oldugunu sylemeye insan utanyor: yalan sylemeyi brakmak gerekli sadece. Yeter ki, insanlar kendilerine empoze edilen yalan hele bir reddetsin, d np hissetmedikleri seyi sylemeye hele bir son versinler, o zaman s hayatmzn tm tertibinde byle bir degi im derhal gerekle tirilecek s s tir, hem de tm iktidar ellerinde olsa bile devrimcilerin yzlerce ylda ba aramayacag sekilde. s Gcn kudrette degil hakikatte yattgna bir inansalard insanlar ve o hakikati cesaretle dile getirselerdi veya en azndan sz ya da eylemde caymasalard; d nmedikleri seyi sylemeyi ve kt ve budala bulduks lar seyi yapmay bir brakacak olsalard! Insan bir imparator, kral ya da fatihe Vive la France veya Hurra! diye bagrsa, zerine sarayl niformas giyse, onun nnde egilse, tuhaf nvanlarla ona hitap etmek zere, gidip onun kabul odasnda beklese ve sonra herkeste, zellikle de gen ve egitimsiz ki ilerde, bu ok takdire s sayan diye bir izlenim yaratsa, ne olur yani? Ya da Franko-Rus Ittifak veya gmrk sava lehine ya da Almanlar, Ruslar, Franszlar veya Ins gilizler aleyhine bir makale yazsa, ne olur? Ya da vatansever senliklere gitse ve sevmedigi, kendisiyle hibir ortak yan bulunmayan insanlarn saglgna iip, onlara methiyeler dizse, ne olur yani? Hatta sohbette, anla malarla ittifaklarn degerini ve faydasn teslim etse veya kendi hals kmzla devletimiz yceltilirken diger rklara kara alnp svldgnde ya da Katolisizm, Ortodoksluk veya Luthercilik ya da Napolyon ve Pyotr gibi sava kahramanlar ya da hkmranlar veya bunlarn Boulanger s ve Skobelev gibi agda lar gklere karldgnda sessiz kalsa, ne olur s yani? Btn bunlar nemsiz gibi durabilir. Oysa byk ve kar konulmaz gcmz, nemsiz gibi duran bu s eylemlerde irrasyonel oldugunu apak grdgmz seylerin mantk szlgn gcmz yettigince gsterip ona katlmdan kanmamzda yatyor ve ilerlemesiyle tm insanlg harekete geiren asl sahici ka
115
Hristiyanlk ve Vatanseverlik muoyunun temelindeki o zaptedilmez kuvet de bu gten doguyor. Iktidarlar bunu bilirler ve o kuvetin nnde titreyip, ona kar koymak s ya da onu zaptetmek iin her yola ba vururlar. s Kuvetin zorda degil, zihin faaliyeti ve bunun ak ifadesinde yattgn bilirler ve bir ordudan ziyade, bagmsz d ncenin bu ifadesinden kor s karlar; bu yzden sansr tesis eder, gazetelere r vet verir ve okullarla s dini kontrol altnda tutarlar. Ama dnyay devindiren ruhani kuvet onlar bertaraf eder; o bir kitapta veya gazetede degildir, kapana kslamaz, daima bagmszdr, nk insan bilincinin derinliklerinde yatar. Insan yalnzken ve dnya meseleleri zerine d nrken, sonra gayriihtiyar s d ncelerini karsna, karde ine, arkada na ve (aksini gnah saydg s s s iin) hakikati saklayamayacag kimselere ifade ederken, bu en gl, ele avuca sgmaz ve bagmsz kuvet insan ruhunda gsterir kendini. zgr bir insann, varolan ve kendisine dayatlan izlenimden bagmsz olarak, dogru bildigini basite ifade etmekle yaratabilecegi seyi, ne mil yarlarca ruble, ne milyonlarca mfreze, ne bir kurum, ne sava lar, ne de s devrimler yaratabilir ve yaratacaktr. Eylem ve szleriyle tam ters bir tutum iindeki binlerce insan arasnda, bir zgr insan, itenlikle ne d np ne hissettigini syler. D ncesini s s itenlikle ifade eden insann tecrit altnda kalacag sanlabilir, fakat ogu durumda diger herkesin veya ekseriyetin uzun zamandr ayn seyi d np hissettigi, sadece ifade etmedigi ortaya kar. Ve dn bir s insann yeni d ncesi olan sey, bugn ekseriyetin genel d ncesi olur. s s Ve bu d nce yerle ir yerle mez, derhal alglanamayacak llerde ama s s s kar konulamaz biimde, insanoglunun tavr farklla maya ba lar. s s s Mevcut halde her insan, zgr de olsa, kendine syle der: Tek ba ma, s zerimize reklenen bu melanet ve hyanet okyanusuna kar ne yapas bilirim ben? Fikrimi ifade etmenin neye faydas var? Hatta neden bir kir olu turaym ki? Bu mphem ve etrel meseleler zerine d nmemek s s daha iyi. Belki de bu eli kiler varolu umuzun kanlmaz bir ko uludur. s s s
116
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Ve neden ben tek ba ma dnyann tm melanetiyle mcadele edeyim s ki? Beni srkleyen akntya uymak daha iyi degil mi: bir sey yaplabi lirse, diger insanlarla ortakla a yaplmas lazm, yalnz degil. Ve her s insan, o kudretli kir enstrmanyla onun dnyay harekete geiren ifadesini elden brakp, kendini sosyal faaliyet enstrmanna verir ki, ne tm sosyal faaliyet sekillerinin, tam da mcadele etmesi gereken o temellere dayandgn farketmekte, ne de dnyamzda varolan bir sosyal faaliyete katlmda her insann mecburen, hi degilse bir lde hakikatten sapacagn ve kendisine sunulan kudretli mcadele silahnn etkisini yok edici dnler verecegini farketmektedir. Tpk, eline her eyi s kesebilecek, olaganst keskinlikte bir bak verilen bir adamn, bagn ucuyla ivi akmaya ba lamas gibi. s Hepimiz, tm benligimizle uyu mazlk iindeki hayatmzn anlamsz s dzeninden yaknrz ve yine de elimizdeki biricik ve gl enstrman, hakikat bilincini ve onun ifadesini, kullanmak syle dursun, tam aksine, ktlkle mcadele bahanesiyle yok eder, varolan dzenle hayal bir at maya kurban ederiz. s Kimi, kendini mesai birligi yaptg insanlara bagl hissettigi iin, bildigi hakikati ortaya koymaz; digeriyse, bu hakikat, ailesini geindirmesine yarayan kazanl bir pozisyondan onu yoksun brakabilecegi iin; bir ncs, sonradan insanlgn hizmetinde kullanlmak zere, shret ve gce ula mak istedigi iin; bir drdnc, kadim ve kutsal bir gelenekten s kopmak istemedigi iin; bir be inci, insanlar incitmek istemedigi iin; s altncs da, hakikatin sylenmesi kovu turmaya neden olacag ve kens dini adadg ya da adamaya niyetlendigi iyi bir sosyal faaliyeti sekteye ugratacag iin, bildigi hakikati ortaya koymaz. Kimi, bir imparator, kral, bakan, memur veya asker olarak grev yapar ve hakikatten kendi pozisyonunda kanlmaz olan sapmalarn, yaptg iyilikler sayesinde fazlasyla tela edildigine, kendini ve ba kalarn s temin eder.
117
Hristiyanlk ve Vatanseverlik Ruhani nder mevkiindeki bir digeri, grettigi her eye ruhunun de s rinliklerinde inanmaz, ama yaptg iyilikleri gz nne alarak, kendine hakikatten sapma izni verir. Bir ncs, edebiyat araclgyla insanlar egitir ve iktidarla toplum kendine kar ayaklanmasn diye tm hakikati s sylememek geregine tabi oldugu halde, iyilik yaptgndan hi sphe duymaz; bir drdnc, devrimci veya anar ist olarak, mevcut dzenle s aka mcadele eder ve suna tamamen ikna edilmi tir: gttg amalar s yle hayrldr ki, ne hakikatin susturulmas, hatta ne de faaliyetinin ba ars iin gerekli yalanlar, ugra nn faydasn yok eder. s s Insanlarn vicdanna ters d en hayat dzeninin degi tirilebilmesi s s ve yerine vicdanlarna uygun olann getirilebilmesi iin, miad dolmu s kamuoyunun yeni ve canl olanla degi tirilmesi gerekir. Eski, miad s dolmu kamuoyunun yeni ve canl olana yol vermesi iinse, hayatn s yeni taleplerini farkeden insanlarn onlar aka ifade etmesi gerekir. Ama bu yeni taleplerin farknda olanlar biri bir seyin, digeri digerinin ugruna onlar sessizce gei tirmekle kalmyor, hem sz hem de ille bu s taleplerin tam tersini onaylyorlar. Miad dolmu ve zararl hayat dzes nini slah edecek yeni kamuoyunu, yalnzca hakikat ve onun ifadesi tesis edebilir; ama biz bildigimiz hakikati sylemeyi becerememekle kalm yoruz, ogu zaman bizzat hatal buldugumuz seyi dogrudan kendimiz ifadelendiriyoruz. zgr insanlar, gc bulunmayan ve hibir zaman zgr olmayan bir seye, yani harici zora yaslanmay bir brakp, daima gl ve zgr olana, yani hakikate ve onun ifadesine gvenseler, yeterdi. Aka ve merte halihazrda mazhar olduklar hakikati (tm milletlerin karde ligini ve s mnhasran kendininkine adanmann suunu) bir ifade etselerdi, iktidarlarn gleri ve yarattklar tm ktlklerin yaslandg o l, aldatc kamuoyu kurumu bir deri gibi kendiliginden soyulup, o yeni, canl s kamuoyunu ortaya karrd taleplerini kuvetle ve aka bildirmek ve insanoglunun vicdanna uygun yeni varolu biimlerini tesis etmek iin, s
118
Hristiyanlk ve Vatanseverlik artk sadece zapt altnda bulundugu eski kabugun d mesini bekleyen s kamuoyunu. XVIII Insanlar sadece, kendilerine kamuoyu diye dagtlp, bylesine karma k, s dayatmac ve suni yollarla idame ettirilen seyin kamuoyu degil, sabk kamuoyunun l bir kalnts oldugunu anlasalar yeter; her eyden nce s kendilerine inansalar ruhlarnn derinliklerinde bilincinde olduklar, her birinde d avurulmay talep edip, srf mevcut toplumsal gr e s s aykrlg yznden ifade edilmeyen seyin, dnyay dn tren o kuvet s oldugu ve insann onu ifadelendirmekle ykml bulundugu geregine inansalar yeter; hakikatin, evredeki insanlarca sylenende degil, vic danlarnca, yani Tanr tarafndan sylenende yattgna inansalar yeter; o zaman aldatc ve suni biimde idame ettirilen kamuoyu annda yitip gidecek ve hakiki bir kamuoyu kendini tesis edecektir. Insanlar d ndkleri seyi syleyecek ve d nmedikleri seyi syles s mekten bir kanacak olsayd, vatanseverlikle beslenen tm batl inanlar bunlardan kaynaklanan tm habis duygular ve siddet eylemleriyle birlikte derhal yklrd. Bir lkenin digerine, bir halkn digerine, ikti darlarca krklenen kin ve d manlg biterdi; asker zaferlerin, yani s cinayetin yceltilmesi de sona ererdi; ve her eyden nce, g sahiplerine s sayg ve emir kulluguyla emegin teslimiyeti son bulurdu, ki bunlarn vatanseverlikten ba ka hibir temeli yok. s Srf bu yaplsayd, daima d etkilerle ynlendirilen ve zayf insans lardan olu an devasa kitle, annda yeni kamuoyu tarafna geerdi. Ve s eskisinin yerine yeni bir kamuoyu hakim olurdu. Iktidarlar okullar, kiliseyi, basn, milyarlarca rubleyi ve disipline edilip makinelere dn trlm milyonlarca insan kontrol edebilirler, s s ama tm bu besbelli korkun kaba kuvet organizasyonu, hakikatin gcne vakf her insann ruhunda kabaran ve bir alevin sonsuz sayda alev
119
Hristiyanlk ve Vatanseverlik tutu turabilmesi gibi, ondan bir ikincisine ve bir ncsne aktarlan s hakikat bilinci kar snda bir hitir. Yalnzca o ate in tutu turulmas las s s zm, o zaman tm o grnrdeki muazzam organizasyon ate nndeki s mum gibi eriyip gidecektir. Insanlar, hakikati ifadelendiren szdeki mthi gc, kendilerine ves rilmi bu gc, bir anlasalard. . . nceliklerini, mercimek orbasna s satmasalard44 . . . Ellerindeki gc bir kullanacak olsalard. . . hkmranlar, simdiki gibi, insanlar keyierince evrensel bir kyma srkleyip srklememe tehdidine cret etmek bir yana, ne bar l bir toplulus gun gzleri nnde, disipline edilmi katillerin tefti ve manevralarn s s gerekle tirmeye, ne kendilerinin ve su ortaklarnn karlar ugruna s gmrk anla malar dzenlemeye veya bozmaya, ne de su ortaklas rna dagttklar, cinayet hazrlklarna harcadklar milyonlarca rubleyi halktan almaya cret edebilirlerdi. Dolaysyla, bir degi im sadece mmkn degil, kanlmazdr ve bu s nun gerekle memesi, l bir agacn ryp devrilmemesi ve gen s olann bymemesi kadar imkanszdr. Size bar brakyorum, kendi barm size veriyorum: kalbiniz tasalans s masn ve de korkmasn,45 demi ti Mesih. Ve o bar gerekten de artk s s bizimle ve onu korumak bize bagl. Bireysel olarak insanlarn kalpleri, her saat zerlerine ullanan ig valarla tasalandrlp onlar panige sevkeden hayal deh etlerle kor s kutulmasayd, insanlar muazzam ve engel tanmaz glerinin nerede yattgn bir bilseydi, hep arzuladklar bar diplomatik gr melerle, s s imparator ve krallarn bir kasabadan tekine ziyaretleriyle, slenlerle, sylevlerle, istihkamlarla, toplarla, dinamit ve barutla, halkn iahn keserek vergilendirmeyle ve milletin gzbebegini geim me akkatine s daldrp oymakla elde edilen bar degil, bireysel olarak her insann s
44 Eski
Ahit, Yaratl 25: 29, 30, 31, 32, 33, 34: Esav, bir tabak mercimek orbas kar lgnda s s ilk ogulluk (behorluk) hakkn karde i Yakupa satar. [Koray Karasulu] s 45 Yeni Ahit, Yuhanna 14:27. [Koray Karasulu]
120
Hristiyanlk ve Vatanseverlik zgr hakikat taraftarlgyla korunan bar oktan tesis edilmi olurdu s s aramzda.
121
LA MARSEILLAISE Haydi vatan evlatlar Zafer gn geldi, att Zulm am kanl bayragn s Kanl bayragn s I itiyor musunuz su zalim askerlerin Krlarda attklar naralar? Neredeyse koynumuza girip Evladmz, kadnmz bogazlayacaklar Silah bana ey yurttalar s s Saar sklatrn s Dmann pis kanyla topra mz sulamak iin s g Ileri, ileri Ne ister bizden bu gruh? Bu kleler, bu hainler, bu katil krallar? Kimin iin bu igren prangalar? Bu zincirler, kelepeler? Bu zincirler, kelepeler? Ey Franszlar! Ne byk utan bizim iin! Ve ne byk bir ta knlga vesile olmal! s Sindirmeye al tklar biziz bu kstahlarn, s Gemi in kleligine mahkum etmek istedikleri s Silah bana ey yurttalar. . . s s Titreyin zalimler ve siz, kalle ler s Her trden reziller Titreyin, nk nihayet Bedelini deyeceksiniz vatana ihanetin Bedelini deyeceksiniz vatana ihanetin Sizinle sava mak iin silah ku and herkes, her ey, s s s Ve eger d erse gen kahramanlarmz, s Fransa yenilerini yaratacak Herbiri sizinle vuru maya yeminli s Silah bana ey yurttalar. . . s s Ey Franszlar, yce gnll sava lar, s Vurun darbenizi ya da tutun kendinizi, Bag layn bize kar s s Istemeye istemeye silah ku anm s s
122
Su zavall kurbanlar Su zavall kurbanlar Ama acmak yok o kanl despota Bouillnin su ortaklarna Analarnn yregine acmaszca haner saplayan O zalimlere, hainlere Silah bana ey yurttalar. . . s s Ey kutsal vatan sevdas, Yol gster, destek ol cesur intikam sava larmza, s zgrlk, sevgili zgrlk, Sancaklarmzn altnda Sana sahip kanlarla birlikte saf tut, Sana sahip kanlarla birlikte saf tut, Ki zafer, seni haykran yigit sesleri talandrsn Ve can eki en d manlarn son nefeslerinde, s s Grsnler senin zaferini ve bizim sanmz Silah bana ey yurttalar. . . s s eviren Alper Altug TANRI ARI KORUSUN46 Tanr ar korusun, Gl ve ha metli ar, s Hkmetsin bizim seremize, Hkmetsin d mann korkusuna, s Ortodoks ar. Tanr ar korusun! eviren Koray Karasulu
46 I.
Nikolay zamannda yazlm , 1834-1917 yllar arasnda milli mar olmu . s s s Szler V.A. Jukovskiye, mzik A.F. Lvova ait. [Koray Karasulu]
123
Elestirilere Cevap
Marian Edmundovich,47 Mektubunuzu aldm ve hemen Severniy Vestnikteki48 makalenizi okumaya koyuldum. Ona dikkatimi ektiginiz iin size ok mte ekkirim. s Makale mkemmel, benim iin yeni ve sevin kaynag olan ok sey grendim ondan. Mickiewiczle Towianskiden haberim vard. Ama din ynelimlerini, bu iki sahsn srad mizalarna yoruyordum. Makale s nizden grendim ki, vatanseverlige kar ortaya kan ve hl direnen, s soyluluk ve itenlik bakmndan gayet dokunakl bir Hristiyan hareketin nclleriymi ler sadece.49 s Makalem Hristiyanlk ve Vatanseverlike pek ok itiraz ykseldi. Rus, Fransz, Alman ve Avusturyal lozoar ve gazeteciler itiraz ettiler
47 Zdziechowski
(1861-1938). [Koray Karasulu] Polonyal edebiyat ve kltr tarihisi ve denemeci olan Zdziechowski, daha ok Slav kltr ve edebiyat zerine al m , s s Hristiyanlg ve Avrupann liberal gelenegini savunmu , 1918den itibaren Bol evizm, s s materyalizm ve komnizm kar t polemikler yazm ... Tolstoy bunun gibi baz meks s tuplarn kimi zaman makale yazar gibi, kimi zamansa tamamen makaleler seklinde kaleme alm tr ve Tolstoy yaynclgnda da bu mektuplar ayn sekilde makale olarak s yer alrlar; bunun en nl ve uzun rneklerinden biri Bir Hintliye Mektuptur. [Acar Burak Bengi] 48 Kuzey Kuryesi. [Koray Karasulu] 49 Muhatabnn, Tolstoya bu ki iler hakknda ne syledigini bilmiyorum, ama internet s ve elimdeki bir kaynaga bakarak yaptgm yzeysel bir ara trma farkl seyleri ne s karyor: Adam Mickiewicz (1798-1855, Istanbul), Polonyann en byk sairi, dnya nn da byk sairlerinden biri olarak kabul ediliyor; Polonyann (o zamanlar daha ziyade Polonya-Litvanyann) bagmszlg iin al an bir milliyetiymi ve mrn s s srgnde (Avrupada) geirmi . Sonralar, mistik ve milliyeti Andrzej Towianskinin s (1799-1855) etkisi altnda kalm . Towianski, Hristiyanlgn yeni bir evresini haber s verip, Polonyann (Isa gibi) kurtarc bir misyonu bulundugunu savunuyormu . (Ko s ray Karasulunun dikkat ektigi zere, Istanbul, Dolapderede bir Adam Mickiewicz Mzesi var.) [Acar Burak Bengi]
124
Eletirilere Cevap s ve simdi de siz ediyorsunuz; sizinki de dahil, tm itirazlar, vatansever ligi knamamn, kt vatanseverligi hedef aldgnda hakl, ama iyi ve yararl vatanseverlik bakmndan temelsiz olduguna baglanyor, ama bu iyi ve yararl vatanseverligin nelerden olu tugunu ve kt vatanse s verlikten nasl ayrdedilebildigini henz hi kimse aklama zahmetine katlanmad. Mektubunuzda diyorsunuz ki, gl uluslarn istilac, gayriinsani vatanseverligi yannda, buna tamamen zt, sadece d mana kar kendi s s anadiliyle dinini korumay hedeeyen, klele tirilmi uluslarn kar t s s s vatanseverligi var bir de. Bu sekilde, ezilenlerinkini iyi vatanseverlik olarak belirliyorsunuz. Ama uluslarn ezilmesi veya gl olmas, vatanseverlik denen seyde temel bir fark yaratmaz. Ate daima ayn, yakc ve tehlikeli ate tir, kamp s s ate inde parlasa da, kibritte titrese de. s Vatanseverlikle gerekte, insann, diger uluslardan ok kendi ulu suna sevgisi kastedilir; aynen bencillikle, digerlerinden ok kendini sevmek kastedildigi gibi. Bir ulusu digerlerine yeglemenin nasl iyi ve dolaysyla arzulanr bir egilim sayldgn tahayyl etmek zor. Bogazla nan birindeki bencillik tezahrnn rahat braklan birindekinden daha mazur grlebilmesi gibi, ezilenlerin vatanseverligi de ezenlerinkin den daha mazur grlebilir diyorsanz, size katlmamak imkansz, ama ezende de ezilende de grlse, vatanseverlik tabiatn degi tiremez. Bir s ulusu tm digerlerine yeglemek seklindeki bu egilim, bencillik misali, katiyen iyi olamaz. Dahas, vatanseverlik, sadece kt bir egilim degil, mantksz bir gretidir de ayn zamanda. Vatanseverlik kelimesiyle, insann, ulusuna ynelik spontan, igdsel sevgisi ve onu tm diger uluslara yeglemesi kastedilmiyor sadece, bu sevgi ve yeglemenin iyi ve yararl bir greti oldugu da kastedili yor. Bu greti zellikle Hristiyan uluslarda mantkszdr. Sadece, Isa gretilerinin temel prensiplerine aykr oldugu iin mantksz degildir;
125
Eletirilere Cevap s Hristiyanlk, vatanseverlikle hedeenen her eyi kendi yolundan kazans dg ve bylece vatanseverligi, gn gnda yanan bir lamba gibi, fuzuli, s yararsz ve engelleyici bir hale getirdigi iin de mantkszdr. Tanrnn Kilisesi su veya bu yerde, su veya bu trende de il, tm geze g gende ve bireylerle uluslar arasnda bulunabilen tm ilikilerdedir seklindeki s bir inanca sahip, Krasinski50 gibi bir adam artk bir vatansever olamaz, nk vatanseverligin kendisinden talep ettigi her eyi, Hristiyanlk s adna yapar. Mesela vatanseverlik, militanlarndan vatanda lar ugruna s hayatlarn feda etmelerini talep ederken, Hristiyanlk, ayn fedakarlg tm insanlarn iyiligi iin talep etmektedir ki, kendi ulusu iin olandan ok daha etkili ve tabii bir taleptir bu. Yabani, ahmak ve zalim Rus hkmetlerince i lenen, Lehlerin inan s ve dillerine ynelik korkun siddet eylemlerini yazyorsunuz ve bunlar vatansever harekete bir argman olarak sunuyorsunuz. Ama ben yle grmyorum. Bu siddet eylemleri kar snda inal duymak ve onlara s var gcyle kar koymak iin, insann Leh ya da vatansever olmas s gerekmez; Hristiyan olmak yeter. Bu noktada, mesela ben, ki Leh degilim, yine de, Rus hkmet yetki lilerinin Lehlere ynelttigi o yabani ve ahmaka tutumlar kar sndaki s inal ve tiksintimin derecesi bakmndan, her Lehle boy l rm; s hatta o tutumlara kar gelme arzumda da olduka ileri giderim, ama s Katolisizmi diger dinlerden veya Leh dilini diger dillerden ok sevdigim iin degil, bir Hristiyan olmaya gayret ettigim iin. Bu yzden, Polonya, Alsace veya Bohemyada benzer seylerin olmamas iin, vatanseverligin degil, hakiki Hristiyanlgn yaylmasna muhtacz. Biz Hristiyanlg kabullenmek istemiyoruz ve dolaysyla vatanse verligi yceltmekte zgrz diyebilirler, ama Hristiyanlg veya en azndan, onun sonular olan, insan e itliginin idrakn ve insan hays
50 Zygmunt
Krasinski (1812-1859), Polonyann bir ba ka nl ve milliyeti sairi. Insanlgn s mbarek kaderine Polonyann ve Polonyaya da (kendisininki gibi) eski asil ailelerin nderlik ettigine inanyormu . [Acar Burak Bengi] s
126
Eletirilere Cevap s siyetine saygy bir kez ikrar ettik mi, artk vatanseverlige yer kalmaz. Tm bunlarda beni en ok hayrete d ren sey su ki, ezilen kesimin s vatanseverligini savunanlar, (ne kadar mkemmel ve rane olarak su nulursa sunulsun) vatanseverligin bizzat kendi somut davalar iin ne kadar zararl oldugunu grmyorlar. Polonyada, Baltk blgesinde, Alsaceda, Bohemyada dil ve dine yaplan ve Rusyada Yahudilere yaplan o saldrlar, byle siddet eylemlerinin gerekle tigi her yerde yaplanlar, ne adna i lenmi ve i lenmektedir? s s s s Savundugunuz o vatanseverlik d nda hibir sey adna. s Bizim yabani Rusla trclara, Polonyay ve Baltk eyaletlerini Russ la trclara, Yahudilere eziyet edenlere, neden byle yaptklarn sorun. s Size bunu, anadilleriyle dinlerini savunmak iin yaptklarn, byle yapmazlarsa dilleriyle dinlerinin zarar grecegini syleyeceklerdir. Ve de Ruslarn Polonyal, Alman, Yahudi yaplacagn. Vatanseverligi hayrl sayan bir doktrin bulunmasayd, XIX. yzyl sonu insanlar su an yaptklar alaklklara azmedecek kadar dibe batm s durumda olmayacaklard. Bugn, egitimli insanlar (ki en zorba din eziyetimiz eski bir profe srdr51 ) vatanseverligi dayanacak bir zemin olarak gryorlar. Tarihi bilirler, dil ve din ugruna gerekle tirilen btn o semeresiz eziyetlerin s deh etlerini bilirler; ama, vatanseverlik doktrini sayesinde, mazaretleri s var. Vatanseverlik onlara bir varolu zemini sunuyor, Hristiyanlk ise s ayaklarnn altndan ekiyor. Bylece, fethedilen uluslar, baskdan muzdarip olanlar, vatanseverligin teorik temellerini ykmaya, onu imha etmeye, kmsemeye mecbur ediyor, yceltmeye degil. Ikincisi, kabullenilse bile, o zaman bile, bir ulusun sahsiyetini ortaya koymasnn yolu, ortaya koymak iin abalamak degil, tersine, sahsi yetini unutmak ve sonra var gcyle, halknn en iyi yapabilecegini
51 Rusa
basknn editrleri, bu profesrn 1860-1865 yllar arasnda Moskova niversitesi, Vatanda lk Hukuku Krssnde ders veren, Kutsal Konsey ba kan K.P. Pobedonosts s sev oldugunu belirtiyorlar. [Koray Karasulu] nsze bak. [Acar Burak Bengi]
127
Eletirilere Cevap s hissettigi ve dolaysyla en ok yapmak istedigi seyi gerekle tirmektir; s aynen bir bireyin, ki iligini, ona dikkat kesildiginde degil, onu unutup, s gc ve kapasitesi elverdigince tabiatna hitap eden seyi yaptgnda, en fazla ortaya koyacag gibi.52 Ahlakszlg savunmada kullanlan en bildik safsatalardan biri, varo lan ile olmas gerekeni kasten birbirine kar trmak ve bir seyden sz s etmeye ba layp, onu digeriyle ikame etmektir. Vatanseverlikle ilgili s olarak, her eyden nce kullanlan i te bu safsatadr. Her Leh iin en s s yakn ve candan ki inin Leh oldugu; Alman iin Alman oldugu; Yahudi s iin Yahudi oldugu; Rus iin Rus oldugu bir vakadr. Hatta, tarihsel sebepler ve kt egitim sonucu, bir ulus halknn digerine igdsel olarak antipati ve garez duydugu da dogrudur. Bunlarn hepsi dogrudur, ama bunu teslim etmek, her insann kendini digerlerinden ok sevdigini teslim etmesi misali, byle olmas gerektigini asla kantlayamaz. Tersine: tm insanlgn ve her bir bireyin btn esenligi, bu tercihleri ve garezleri bastrmada, onlarla mcadele etmede ve insann diger uluslarla yabanc bireylere, tpk kendi ulusuyla yurtta larna davrandg gibi davranmas snda yatar. Vatanseverlige, her insanda i lenmesi gereken bir duygu s diye ihtimam gstermek tamamen lzumsuzdur. Tanr, veya tabiat, zaten, bizim ihtimammz olmadan bu duyguyu yle tertiplemi tir ki, s kendimiz ve ba kalarnda i leme derdine d memize gerek kalmakszn, s s s o her insanda bulunur. Alakadar olmamz gereken mesele, vatanseverlik degil, iimizde bulunan g hayata kavu turmak, hayatn karakterini s s degi tirmek ve onu gzmzn nnde duran ideale yakla trmak s s tr. Zamanmzda her insann gz nnde duran ve Isann gerek gyla aydnlanm bu ideal; Polonyann, Bohemyann, Irlandann, s s Ermenistann uyan yla ya da Rusyann, Ingilterenin, Almanyann, s
52 Bu,
bir topluluk halinde geimleri iin al an, farkl yerlerde farkl i ler yapan bir halk s s iin de byledir. Yeter ki, her biri, toplum iin en gerekli olan, gc ve kapasitesi lsnde, elinden geldigince yapsn, o zaman hepsi kanlmaz biimde farkl i lerde, s farkl aletlerle ve farkl yerlerde al acaklardr. [Tolstoy] s
128
Eletirilere Cevap s Avusturyann btnlk ve byklgn korumayla alakal degildir; tersine, Rusyann, Ingilterenin, Almanyann ve digerlerinin btn lk ve byklgn ykmakla, cebren srdrlen ve devletler denen o kar -Hrisitiyan ala mlar imha etmekle, btn gerek ilerlemenin s s nnde duran ve bask ve i gal altndaki uluslarn zdraplarna, agda s s insanlgn muzdarip oldugu tm o melanetlere yol aan o ala mlar s imha etmekle alakaldr. Bu imha ancak gerek aydnlanma sayesinde mmkndr: Rus, Leh, Alman olmadan nce insan oldugumuzu, bir gretmenin takipileri oldugumuzu, bir Babann ocuklar oldugumuzu, karde oldugumuzu ikrarla. Ve bunu, makalenizde gayet mkemmel s gsterdiginiz zere, Leh ulusunun en iyi temsilcileri anlam tr ve an s lamaktadr. Gnbegn, tm dnya apnda giderek daha ok insan tarafndan anla lmaktadr bu. Dolaysyla, devlet siddetinin gnleri s artk sayldr ve sadece boyunduruk altndaki uluslarn degil, ezilmi s al an insanlarn kurtulu u da yakndr; yeter ki, eylem ve szle iktidars s larn siddet uygulamalarna katlarak, kurtulu ann bizzat kendimiz s geciktirmeyelim. Herhangi bir trden vatanseverligin iyi kabul edil mesi ve halkn vatanseverlige k krtlmas, kar mzda duran o ideallere s s ula mann ba lca engellerindendir. s s Bir kez daha, mektubunuz ve mkemmel makale iin ve bunlarla bana, vatanseverlik hakkndaki gr lerimi yeniden irdeleme, tartma ve s ifade etme frsat verdiginiz iin ok te ekkr ediyorum. s En iten sayglarmla. . .
129
Vatanseverlik mi, Bars m?

Sayn Baym, Bana yazarak, Hristiyan duru ve gerek bar adna, Kuzey Ames s rika Birle ik Devletleriyle Ingiltere arasndaki meseleye ili kin grs s sm belirtmemi istiyor ve uluslarn, yaknda, uluslararas bar temi s nat altna alacak yegane yola uyandrlabilmesi umudunu dile getiriyorsunuz. Ben de ayn umudu besliyorum. Ayn umudu besliyorum nk, zamanmzda vatanseverligi yceltip, gen ku ag bu batl inan dogrul s tusunda egiten ve bu arada vatanseverligin o kanlmaz sonucunu, yani sava es geen uluslarn bu apra klg kanmca o raddeye ula m tr s s s s ki, artk her nyargsz ki inin aklna gelen trden en basit bir degers lendirme, iine d rldkleri ldrtc eli kiyi insanlara gstermeye s s yeter. Gayet cazip ama birarada bulunamayacak, iki seyden hangisini see cegini sordugunuzda, ogu zaman Ikisi de diye cevap verir ocuklar. Hangisini istiyorsun: dola maya kmak m, evde oynamak m? Dola s s maya kmak ve evde oynamak. Hristiyan uluslar da, hayat su soruyu nlerine getirdiginde ayn cevab veriyorlar: Hangisini seiyorsun: vatanseverlik mi, bar m? s Vatanseverlikle bar bagda trmak, ayn anda hem dola maya kmak s s s hem de evde kalmak kadar imkansz olsa da, syle cevaplarlar: Hem vatanseverlik, hem bar . s Geenlerde Kuzey Amerika Birle ik Devletleriyle Ingiltere arasnda s
130
Vatanseverlik mi, Bar m? s Venezuela snr zerine bir anla mazlk kt. Salisbury bir seye raz s olmad; Cleveland, Senatoya bir mesaj yazd ve her iki taraftan da vatansever, sava kan glklar ykseldi; borsada panik ya and, insanlar s s milyonlarca paund ve dolar kaybettiler; Edison, bir saatte, Attilann tm sava larnda ldrlenden daha fazla insan ldrecek silahlar s tasarlamakta oldugunu syledi ve her iki ulus da hararetli sava ha s zrlklar yapmaya ba lad. Ama, bu sava hazrlklarnn yansra, hem s s Ingilterede hem de Amerikada e itli yazar, prens ve devlet adamlar, s ihtilaf konusunun zellikle de, birbiriyle sava mak yerine, omuz omuza s verip digerlerine tahakkm etmeleri gereken ve ayn dili konu an iki s Anglo-Saxon ulus arasnda sava may gerektirecek kadar ciddi olmas dg sraryla, her iki ulusun iktidarlarna sava tan kanmalar yolunda s agr yapmaya ba ladlar. Ya bu yzden, ya da her tr piskopos, din s adam ve din byg dua edip kilisesinde mesele zerine vaaz verdigin den veya her iki taraf da henz hazr bulunmadgn d ndgnden, s o veya bu sebepten, bu kez sava olmayacag ortaya kt. Ve insanlar s yat t. s Ama, Ingiltereyle Amerika arasndaki ihtilafa yol aan sebeplerin hl aynen baki kaldgn grmemek iin, bak n pek az perspicacit s (nfuz) edebiliyor olmas lazm; mevcut ihtilaf sava sz zlm olsa s s bile, kanlmaz biimde, yarn veya br gn Ingiltereyle Amerika arasnda, Ingiltereyle Almanya arasnda, Ingiltereyle Rusya arasnda, Ingiltereyle Trkiye arasnda ve mmkn her e le mede, her gn gers s ekle tigi zere, ba ka ihtilaar kacaktr ve ilerinden herhangi biri s s kesinlikle sava a yol aacaktr. s nk, ocukluktan itibaren kendilerine gretildigi zere, g, servet ve san en byk erdemler ve bunlar kom ularnn kayb pahasna si s lahla elde etmeyi de en takdire layk i sayan iki silahl adam yanyana s ya yorsa ve bu adamlar alkoyan ahlaki, din veya siyasi bir bag yoksa, s o zaman ak degil midir ki, daima sava aray nda olacaklar, sava kan s s s
131
Vatanseverlik mi, Bar m? s ili kileri olaganla tracaklar ve bir kez birbirlerinin bogazlarna sarldks s tan sonra, bir daha ancak, Fransz ataszndeki gibi, pour mieux sauter53 ayrlacaklar, yani daha iyi gerilip birbirlerinin zerine daha vah ice s atlmak iin geri ekileceklerdir? Bireyin bencilligi korkuntur, ama zel hayatn bencilleri silahlanm s degillerdir, rakiplerine kar silah hazrlgn veya kullanmn iyi say s mazlar; onlarn bencilligi devlet gleri ve kamuoyunca kontrol altnda tutulur. Elinde silahla, kom usunu bir inekten veya bir hektar tarladan s mahrum eden bir ki i, derhal polis tarafndan yakalanp, hapse atlr. s Dahas, byle biri kamuoyunca knanp, hrsz ve soyguncu diye anlr. Devletlerdeyse tam tersi: hepsi silahldr; zerlerinde hibir nfuz yoktur; (zaten hibir nfuz ve nasihate aldr etmemek zere silahlans m ) gl devletlerin asla kabul etmeyecegi besbelli olan, uluslararas s kongreler kurma abalar, kuyruguna tuz serperek bir ku u yakalamaya s kalk maktan daha komik bir giri imdir; ve her eyden nce, bireyin s s s her siddet eylemini cezalandran kamuoyu, kendi lkesinin gcn arttrmak maksadyla diger halkn mlkiyetine ynelen her gaspysa vp, vatanseverlik erdemi diye yceltir. Gazeteleri an, istediginiz gn; daima ve her an bir karanlk nokta, muhtemel bir sava sebebi grrsnz: bazan Koredir, bazan Pamirler, s bazan da Afrika topraklar, Habe istan, Ermenistan, Trkiye, Venezuela s veya Transvaal. Soygun i i bir an bile durmaz, kah orada, kah burada, s n cephedeki kar lkl silah at malar benzeri, kk bir sava duraksas s s madan srp gitmektedir ve bir ara byk gerek bir sava ba layabilir s s ve ba lamaya mecburdur. s Amerikal, tm uluslarn nnde Amerikann byklg ve ikbalini arzularsa ve aynsn Ingiliz de kendi ulusu iin arzularsa ve Rus, Trk, Hollandal, Habe , Venezuelal, Boer, Ermeni, Leh, ek, her biri benzer s bir arzuya sahipse, bu arzularn gizlenip bastrlmas gerektigine degil
53 Daha
iyi sramak iin. [Alper Altug]
132
Vatanseverlik mi, Bar m? s de, tersine, gurur duyulacak ve hem kendinde, hem de ba kalarnda s te vik edilecek bir sey olduguna hepsi kaniyse ve birinin lkesinin s byklg ve ikbali, ancak digerine veya bazan birok lke ve ulusa zarar verme pahasna elde edilebiliyorsa, o zaman sava nasl olmaz? s Sava tan kanmak iin, belli ki, vaazlar vermek ve bar ugruna Tanrya s s yakarmak degil, diger uluslara tahakkm etsinler diye English speaking s s s nations (Ingilizce konu an uluslar) bar iinde birlikte ya amaya ikna etmek degil, ikili ve l kar ittifaklar yapmak degil, farkl uluslardan s prenslerle prensesleri birbirleriyle evlendirmek degil, sava n kkn s kazmak gereklidir. Sava n kk de, mnhasran kendi halknn hayrn s arzulama, yani vatanseverlik denen seydir. yleyse, sava yok etmek s iin, vatanseverligi yok etmeli. Vatanseverligi yok etmek iinse, her ey s den nce onun melun olduguna dair kanaati retmek gerekir ve bunu yapmak da zordur. Insanlara sava n melanet oldugunu syleyin, gleceklerdir; bunu s kim bilmez ki? Onlara vatanseverligin melanet oldugunu syleyin, ogu kabul edecektir, ama bir ekinceyle. Evet, yanl vatanseverlik bir melas nettir; ama bir ba ka e idi var, bizim gttgmz e idi. Ama nedir s s s vatanseverlik, ogunun dedigi bu iyi vatanseverlik, kimse aklamaz. Iyi zere, i galci olmayabilir, ama yine de her vatanseverlik, i galci olmas s yan bile, ister istemez alkoymaya yneliktir; yani, insanlar nceden zaptettiklerini alkoymak isterler; yle ki, i galsiz kurulan tek bir ulus s yoktur ve i gal de sadece kendisini gerekle tiren yollarla, yani siddet s s ve cinayetle becerilebilir. Ama vatanseverlik alkoymaya bile ynelik olmazsa, o zaman da, zapt ve i gal edilen uluslarn, Ermenilerin, Lehlerin, s eklerin, Irlandallarn vs. yeniden yaplanmaya ynelik vatanseverligidir. Ve bu vatanseverlik en ktlerinden biridir, nk en hnls ve siddeti en fazla tahrik edenidir. Vatanseverlik iyi olamaz. Neden insanlar bencilligin iyi olabilecegini sylemez; insan yaradl na ait, tabii bir duygu olan bencillik hususunda s
133
Vatanseverlik mi, Bar m? s daha kolay serdedilebilirdi bu, gayritabii bir duygu olan ve suni biimde insana a lanan vatanseverlige kyasla. s Denecek ki, Vatanseverlik insanoglunu devletlere kayna trm tr ve s s devletlerin birligini idame ettirmektedir. Ama insanlar artk devletler iinde birle mi tir ve bu i tamamlanm tr; artk mnhasran kendi s s s s devletine bagllgn ne geregi var bu, tm devletler ve uluslar iin korkun felaketler yaratrken? Insanlg devletlere kayna tran o ayn s vatanseverlik simdi o ayn devletleri yok ediyor i te. Sadece bir tek s vatanseverlik, mesela sadece Ingilizlerinki olsayd, o zaman onu birle s tirici veya hayrl sayma imkan bulunurdu, ama, simdiki gibi, hepsi birbirine kar , Amerikan, Ingiliz, Alman, Fransz, Rus vatanseverlikleri s varken, vatanseverlik artk birle tirmiyor, paralyor. Yunanistanda ve s Romada serpildigi zaman vatanseverligin hayrl oldugunu, devletleri birle tirdigini sylemekle, ayn vatanseverligin simdi 1800 yllk Hriss tiyan ya antsndan sonra da ayn sekilde hayrl oldugunu sylemek, s ekmeden nce tarlay srmek iyi ve faydal diye, simdi ekin ktktan sonra srmenin de ayn sekilde iyi oldugunu sylemeye e tir. s Bir zamanlar insanlga sagladg kazanmlar ansna, tapnaklar, kabir ler vb. gibi kadim antlar korudugumuz sekilde, vatanseverligi ya atmak s da iyi olabilirdi. Ama tapnaklar insana zarar vermeden ayakta kalrlar; vatanseverlik ise hesaba gelmez dertler amaktan geri durmaz. Neden vah ilere dn en Ermenilerle Trkler birbirlerini bogazlyors s lar? Her ikisi de Trkiyeden kendi payna d ecek miras iin kayglanan s Ingiltereyle Rusya neden bu Ermeni kymlarna54 son vermeyip, ylece
54 Aylmer
Maude, 1890larda Tolstoyla Rus-Ermeni grenciler arasnda geen bir ko nu may aktarr biyograsinde. Trkiyedeki Ermenilerin gadredildiklerini ve tek s umutlarnn devrim oldugunu syleyen Rus-Ermeni grencilere Tolstoy syle kar lk s verir: Hadi ama, durumlar gerekten o kadar umutsuz mu? Insanlar abartmyor mu? Tamamen dogru oldugunu varsaysak bile, muhakkak baz Ermeniler de gadre katlyor lardr. Demek istedigim, daha nfuzlu ve zengin olanlar, kendi insanlarn, Trklerin ya da Krtlerin sk trdgndan daha az sk trmyordur. . . mesele milliyet meselesi s s degil!. . . Eger Trk-Ermenileri yarn zgr braklsayd, fakir ve zayar tamamen ayn sekilde bir ba ka Iktidar gadrederdi; ve Ermeni, Rus ya da Fransz Iktidar olup s
134
Vatanseverlik mi, Bar m? s bekliyorlar? Habe ler ve Italyanlar neden katlediliyorlar? Venezuelada s neden kyma ramak kalm korkun bir sava vard ve o zamandan s s beri, neden Transvaalde bir digeri? Ya in-Japon, Trk, Alman, Fransz sava lar? Ya zaptedilen uluslarn, Ermenilerin, Lehlerin, Irlandallarn s hnc! Ya bir uluslararas sava n hazrlklar? Btn bunlar vatanseverlis gin meyvalardr. Kan denizleri aktlm tr bu duygu ugruna ve daha da s aktlacak, eger insanlar uzak gemi in, hkm geersiz bu kalntsndan s kendilerini azat edemezlerse. Halihazrda birka kez vatanseverlik zerine yazma frsatm oldu sa dece dogru anla lan bir Isa gretisine tamamen aykrlg zerine degil, s Hristiyan bir toplumdaki en haf ahlaki taleplere de tamamen aykrlg zerine ve her seferinde savlarm, ya sessizlikle ya da kirlerimin mistisizm, anar izm ve kozmopolitizmin topik lakrdlar olduguna s dair magrur imalarla kar land. ogunlukla kirlerim hlasa edildi ve s pe ine, kar savlar yerine, bunun kozmopolitizmden a ag kalr yan s s s yok ibaresi eklendi; sanki bu kelime, kozmopolitizm, tm savlarm tart lmaz biimde rtyormu gibi. s s Ciddi, olgun, zeki, iyi insanlar ve en nemlisi de kk daglar yara tan, rnek te kil ederek kitleleri gayriihtiyari srkleyen insanlar, byle s insanlar, vatanseverligin me ruiyeti ve hayrnn fevkalade ak ve kesin s oldugunu, bu kutsal duyguya ynelik bo ve budala saldrlar cevap s lamaya degmeyecegini d nrler ve insanlarn ogu da, ocukluktan s itibaren aldatlanlar ve vatanseverlik zerkedilenler, bu magrur sessiz ligi en inandrc sav olarak kabullenip gaetin karanlgnda yrmeye devam ederler. s I te bu yzden, konumlar sayesinde kitleleri zdraplarndan kurtarabilecekken bunu yapmayanlar, muazzam bir gnah i lemektedirler. s Dnyada en korkun melanet ikiyzllktr. Isann sadece bir kez
olmamas, gerekten farketmez. (Aylmer Maude, The Life of Tolstoy, Oxford, 1987; iki cilt birarada, cilt 2, s. 333-4) [Acar Burak Bengi]
135
Vatanseverlik mi, Bar m? s fkelenmesi bo una degildir; ve bu Farisilerin55 ikiyzllgne kar dr. s s Ama kendi agmzn ikiyzllgyle ksaylandgnda, Farisi ikiyzl lg nedir ki? Bizim ikiyzllere kyasla, Farisiler en dogru insanlardr ve bizimkinin yannda, onlarn ikiyzllk mahareti ocuk oyunudur. Ba ka trls de olamaz. Hristiyanlga tevazu ve sevgi gretisinin s ikrarna refakaten, silahl bir soygun etesi arasnda ya anan tm has yatlarmz, korkun, kesintisiz bir ikiyzllkten ba ka bir sey olamaz. s Bir ucunda Hristiyan kutsiyeti ve doaysyla yanlmazlg, diger ucun daysa pagan kl ve daragac olan bir greti ikrar etmek ok elveri li; s bylece, kutsiyetle aldatp empoze etmek mmkn oldugunda, kutsiyet devreye sokuluyor, aldatma ba arsz oldugundaysa, kl ve daragac i e s s koyuluyor. Byle bir greti ok elveri li, ama yalanlar agnn yklacag s gn geliyor ve iki ucu birarada tutmak mmkn degil artk; ya birine ya da brne katlmak zorundayz. Vatanseverlik gretisi bakmndan bu gerekle mek zeredir. s Insanlar istese de istemese de, su soru insanlgn kar snda net olarak s duruyor: Hesaba gelmez insan zdraplarna, hem ziksel hem ahlaki zdraplara yol aan bu vatanseverlik nasl gerekli olabilir ve bir erdem saylabilir? Ve bu soru cevaplanmak zorundadr. Vatanseverligin, ya insanlga verdigi tm o korkun zdraplarn kefaretini deyecek kadar hayrl oldugunu gstermek, ya da, sadece insanlara i lenip telkin edilmemesi gereken bir s sey degil, dahas, kurtulmak iin insann var gcyle mcadele etmesi gereken bir melanet oldugunu kabul etmek gereklidir.
55 Yeni
Ahite gnderme: Isa, Tapnakta alm satm yapan tacirlerle sarraarn masa ve sandalyelerini devirip onlar, Tanrnn evini pazar meydanna veya hrsz sgnagna evirmekle sulayarak kovar (Matta 21. 12-17; Luka 19. 4546; Yuhanna 2. 13-16). Yeni Ahitte Farisiler, geleneklere ve (ogu sekl) baz kurallara sk skya uyarak, aynsn ba kalarna da dayatp vazeden, dini (hakikati) kendi tekelinde gren, ruhani/ahlaki s stnlk taslayan ve bylece otorite, iktidar ve maddi/manevi menfaat elde eden, ama gerekte dinin (hakikatin) zne aykr davranan, ikiyzl, vngen ve Isaya hasm bir Yahudi toplulugu olarak resmedilir. Iki bin yl nce ya am gerek Farisilerin bu s s resme uyup uymadklarn tart anlar var, ama bu resme uyan insanlarn ve tutumun s daima, her yerde, her alanda varoldugu biliniyor ve bunlara Farisi ve Farisilik deniyor. [Acar Burak Bengi]
136
Vatanseverlik mi, Bar m? s Franszlarn dedigi gibi, cest prendre ou laisser.56 Eger vatanseverlik iyiyse, o zaman, bar sunan Hristiyanlk bo hlyadr ve bu greti ne s s kadar erken sklp atlrsa, o kadar iyi olur. Ama eger Hristiyanlk gerekten bar sunuyorsa ve biz gerekten bar istiyorsak, o zaman s s vatanseverlik barbar gemi in bir kalntsdr ve simdi yaptgmz sekilde, s onu k krtp geli tirmenin yanl lg bir yana, her areye ba vurarak s s s s onu skp atmak gerekir: vaazla, iknayla, kmsemeyle, alayla. Hristiyanlk hakikatse ve bar iinde ya amak istiyorsak, o zaman, lkemizin s s gcnden haz duymay brakmak yannda, o gcn zayamasna sevinmeli ve yardm da etmeliyiz. Polonya, Baltk Eyaletleri, Finlandiya, Ermenistan Rusyadan ayrldgnda sevinmeliyiz; bir Ingiliz de, Irlanda, Hindistan ve diger mstemlekeleri bakmndan ayn sey sz konusu oldugunda sevinmeli ve buna yardm etmelidir, nk devlet ne kadar bykse vatanseverligi o kadar kt ve zalimdir ve zerinde gcnn temellendigi zdrap yekn de o kadar byktr. yleyse, gerekten ikrar ettigimiz sey olmak istiyorsak, devletimizin bymesine ynelik mevcut arzumuzdan vazgememiz gerekmiyor sadece, onun ufalmasn, zayamasn arzulayp, var gcmzle buna yardm etmemiz de gerekiyor. Ve gen ku ag bu sekilde yeti tirmemiz gerekiyor. Gen ku ag s s s yle egitmeliyiz ki, gen bir adam, her eyi yiyip digerlerine hibir sey s brakmayarak, geebilmek iin zayf olan yolun d na iterek, ba kasnn s s muhta oldugu seyi cebren alarak kaba bencilligini gstermekten su an nasl utanyorsa, o zaman da, lkesinin bymesini arzulamaktan ayn derecede utansn; kendini vmek su an nasl ahmaklk, maskaralk saylyorsa, o zaman da, kendi ulusunu vmek yani bugn yalanla dolu milli tarihlerde, resimlerde, antlarda, ders kitaplarnda, makalelerde, siirlerde, vaazlarda ve aptal milli mar larda yaplan sey ayn lde s budalalk olarak grlsn. Vatanseverligi vdgmz ve gen ku ag s onunla egittigimiz srece, uluslarn ziksel ve ruhsal hayatlarn yok
56 Keyn
bilir, nasl istersen. [Alper Altug]
137
Vatanseverlik mi, Bar m? s etmek zere silahlanmamzn devam edecegi ve sava lar olacag, simdi s hazrlandgmz trden Uzak Dogunun yeni ve korkulas sava larn s vatanseverligimizle yozla trarak iine ekmekte oldugumuz trden s devasa, feci sava lar olacag, anla lmaldr. s s Zamanmzn en komik ki iliklerinden biri, bir hatip, sair, mzisyen, s dramaturg, ressam ve hepsinden nce de bir vatansever olan Imparator Wilhelm, geenlerde Avrupann tm uluslarn, deniz kysnda, ekilmi kllaryla ve Ba melek Mikailin i areti uyarnca, uzaktaki, oturan s s s Buda ve Konys grlerine gzlerini dikmi dururlarken resmetti. s Tablo, Wilhelmin niyetince, gsterilen ynden yakla an tehlikeyi kar s s lamak zere, Avrupa uluslarnn birle mesi gerektigine i aret ediyor. Ve s s kendi bak asndan, 1800 yllk khne, pagan, kaba, vatansever bak s s asndan tamamen hakl. Vatanseverlikleri ugruna Isay unutan Avrupa uluslar bu bar l in s sanlar, giderek daha fazla vatanseverlik ve sava a k krttlar ve simdi o s s derece co turmu durumdalar ki, gerekten de, Japonya ve in, bizim Isa s s gretisini unuttugumuz gibi, Buda ve Konys gretilerini tamamen bir unuturlarsa, ldrme sanatnda abucak ustala rlar (Japonyann s gsterdigi zere, bu abucak greniliyor) ve cesur, mahir, kuvetli ve kala balk olduklarndan, ksa srede kanlmaz biimde, Avrupa lkelerinin simdi Afrikaya yaptgn Avrupaya yaparlar; eger Avrupa kar larna s silahlanma ve Edison icatlarndan daha kuvetli bir sey karamazsa. grenci gretmeninden stn degildir, ama mkemmele en her biri s gretmeni gibi olacaktr. (Luka 6:40. bap) Konys, boyun egmeyi reddeden gneyli bir kabileyi ele geirmek iin birliklerine ka adamlk ve ne sekilde ilave yapmas gerektigi hu susunda, kk bir krala su kar lg vermi ti: Tm ordunu lagvet, su s s an birliklerine harcadgn halknn egitimi ve tarmn geli imi iin kul s lan; o zaman gneyli kabile kraln srecek ve sava madan sana boyun s egecektir.
138
Vatanseverlik mi, Bar m? s Korkmamz gtlenen Konys byle gretmi ti. Isann gretisini s unutmu , onu inkar etmi olan bizlerse, uluslara cebren hkmetmek s s istiyoruz ve bylelikle de mevcut kom ularmzdan daha da gl, yeni s d manlar yaratyoruz kendimize sadece. s Wilhelmin izdigi tabloyu grm bir arkada m syle dedi: Tablo s s harika. Yalnz altnda yazlana hi de tercman olmuyor. Ba melek Mis kaili, silahlarn ku anp biraraya toplanm e kiyalar olarak resmedilen s s s tm Avrupa iktidarlarna, onlar telef ve yok edecek seyi i aret ederken s gsteriyor, yani cidden, Budann munisligiyle Konysn sagduyu sunu. Sunu da ekleyebilirdi: Ve Lao-Tsunun tevazusunu. Ve biz sahiden, ikiyzllgmzle, Isay ylesine unuttuk ve Hristiyan olan her eyi ylesine a ndrp hayatmzdan attk ki, Buda ve Konysn s s gretileri, sahte Hristiyan uluslarmza rehberlik eden su hayvani vatan severlikten kyaslanamayacak kadar yksekte duruyor. Avrupann ve tm Hristiyan dnyann kurtulu u, Wilhelmin ress mettigi biimde, e kiyalar gibi kllar ku anp deniza r karde lerimizi s s s s ldrmeye atlmamzla degil, tersine, o barbar zamanlarn kalntsn, vatanseverligi reddetmemizle, silahszlanarak inkar etmemizle ve Dogu uluslarna, yabani vatanseverlik ve vah etin degil, Isann bize grettigi s karde e ya amn bir rnegini gstermemizle gerekle ir. s s s
139
Vatanseverlik ve ktidar I
Vatanseverligin gnmzde gayritabii, irrasyonel ve zararl bir duygu oldugu, insanlg muzdarip eden illetlerin byk bir ksmnn sebebi oldugu ve dolaysyla bu duygunun, simdiki gibi i lenmemesi gerektigi, s tersine tm rasyonel insani yollardan bastrlmas ve kaznp atlmas gerektigi d ncesini halihazrda birka kez ifade ettim. Ama ilgintir, s insanlar tarumar eden evrensel silahlanma ve tahripkar sava larn tek s bu duygudan kaynaklandg inkar edilemez ve apak bir haldeyken, vatanseverligin gericiligini, khneligini ve zararn gsteren tm savla rm, daima ve halen, ya sessizlik, ya kasten yanl yorumlama, ya da s yalnz kt vatanseverligin (Jingoizm veya Svenizmin) melun, ama gerek iyi vatanseverligin knanmas irrasyonel ve hatta fena ok yce ahlaki bir duygu oldugu yollu, tuhaf, degi mez bir cevapla kar lanm s s s ve kar lanmaktadr. s Bu gerek, iyi vatanseverligin ierigi bize ya asla sylenmez, ya ak lama yerine birtakm si irilmi , cafca ifadeler dile getirilir, ya da vatans s severlik ad altnda bir ba ka kavram, hepimizin bildigi ve sonularndan s mthi muzdarip oldugu, vatanseverlikle hibir ortak yan bulunmayan s bir sey ikame edilir. Genellikle gerek, iyi vatanseverligin, insann kendi halk veya dev letine matuf ve diger milletlerin esenligine halel getirmeyecek, gerek menfaatlerden olu tugu sylenir. s Geenlerde bir Ingilizle mevcut sava hakknda konu urken, sava n s s s
140
Vatanseverlik ve Iktidar asl sebebinin, genellikle sylendigi gibi, agzl amalar olmayp,57 Ingiliz toplumunun tm ruh halince sergilendigi zere, vatanseverlik oldugunu syledim ona. Ingiliz bana katlmad; syledigine gre, yleyse bile, su an Ingilizleri esinleyen vatanseverligin kt bir vatanserverlik oldugunu gsteriyordu bu yalnzca; ama, kendi iine i leyen trden, iyi s vatanseverlik, Ingiliz vatanda larn iyi davranmaya sevkedecekti. s Yani sadece Ingilizlerin mi iyi davranmasn istiyorsunuz? diye sordum. Herkesin yle davranmasn istiyorum dedi; bu cevapla, ahlaki, bilimsel veya hatta maddi ve pratik olsun, hakiki menfaatlerin karakteristigini, yani tm insanlara uzandgn, net bir sekilde ak ediyordu; ama byle menfaatleri herkes iin isteyen ki i, sadece vatansever olmas makla kalmaz, dahas onun tersidir. Halklarn hususiyetleri de, vatanseverlik savunucularnca maksatl biimde vatanseverlik kavramyla ikame edilir ama, vatanseverligi olu s turmaz. Diyorlar ki, halklarn hususiyetleri insanlgn ilerlemesinin temel bir sartdr ve bu hususiyetlerin korunmasn gzeten vatanseverlik de yleyse iyi ve yararl bir duygudur. Ama gayet a ikar degil mi: halks larn bu hususiyetleri gelenekleri, itikatlar, dilleri insan hayat iin bir zamanlar gerekli sartlardysa da, zamanmzda ayn hususiyetler, oktandr bir ideal olarak kabul edilen seyin halklarn karde e birle s s mesinin nndeki temel engeli olu turmaktadr? Ve dolaysyla, Rus, s Alman, Fransz ya da Anglo-Saxon, herhangi bir milliyetin korunup savunulmas ve bylece kar lgnda sadece Macar, Polonya ve Irlanda s
57 Gney
Afrika Sava , 1899-1902. [Aylmer Maude] Britanya ve Hollandal Boerlar s arasndaki Ikinci Boer Sava (Birincisi, 1880-81, Transvaal Sava olarak da anlyor). s s Britanyayla Boerlar arasnda srekli bir gerilim vard ve Britanyallar Boer blgelerinde kan altna hcumu edince, bu gerilim sava a dn m t. 1902de Boerlar s s s sava kaybetmi ve Boer cumhuriyetleri Britanya Imparatorluguna katlm t. Tolss s s toyun ldg yl, 1910da, Britanya Uluslar Toplulugunun bir yesi olarak, Gney Afrika Birligi kuruldu. Boerlarn hkm srdg Birlik, Britanya smrgeciligindeki rk ayrmclgn ok daha ileri noktalara ta d ve 1960da Topluluktan ekildi; rk s ayrmna dayal rejimse 1994de son buldu. [internet; Acar Burak Bengi]
141
Vatanseverlik ve Iktidar milliyetlerinin degil, Bask, Provansl, Mordvin,58 uva ve birok diger s milliyetin de korunup savunulmas, insanlar arasnda yaknla maya ve s birle meye degil, gittike artan yabancla maya ve blnmeye hizmet s s etmektedir. Demek ki, hayal degil gerek vatanseverlik, bugn ogu insan gt mekte kullanlan ve insanlg gaddarca tarumar eden, hepimizin bil digi vatanseverlik, insann kendi halk iin manevi menfaatler istemesi degildir (insann sadece kendi halk iin manevi menfaatler dilemesi imkanszdr), halklarn hususiyetleri de degildir (bunlar duygu degil, hu susiyettir); vatanseverlik, diger tm halklar ve devletlerden nce kendi halk veya devletini yegleme seklindeki gayet kati bir duygu ve bunun sonucu olarak o halk veya devlet iin elde edilebilecek en byk refahla gc ancak diger halklar veya devletlerin refahyla gleri pahasna ele geirilebilecek seyleri elde etme istegidir. Dolaysyla aka grlecektir ki, vatanseverlik bir duygu olarak kt ve zararl, bir doktrin olarak da ahmaklktr, nk her halk ve her devlet kendini halklarn ve devletlerin en iyisi sayarsa, hepsinin kesif ve zararl bir gaet iinde ya ayacag a ikardr. s s II Vatanseverligin zararl ve irrasyonel olu unun insanlara a ikar grn s s mesi beklenirdi. Ama sa rtc vaziyet su ki, kltrl ve okumu adamlar s s bunu bizzat grmemekle kalmyorlar, vatanseverligin zararl ve irrasyo nel olu unun her trl if asna, herhangi bir rasyonel temelden yoksun s s en koyu bagnazlk ve hararetle de direniyorlar ve onun yararlaryla yceligini vmeye devam ediyorlar. Bu ne anlama geliyor? Bu sa rtc durumun bana sundugu tek bir aklama var. En eski s aglardan gnmze kadar tm insanlk tarihi, hem bireyler hem de
58 Rusyadaki
zerk Mordovya (veya Mordva) Cumhuriyeti; bugn Mordvinlerin te biri bu blgede ya yor. [internet; Acar Burak Bengi] s
142
Vatanseverlik ve Iktidar homojen gruplarn bilincinde d k tasavvurlardan yksek tasavvurlara s bir devinim olarak ele alnabilir. Hem bireyler hem de homojen gruplarca katedilen yol; en a agda s hayvani hayat seviyesinden, tarihin belli bir dneminde insan bilincinin ula tg en yksegine dogru, birbirini izleyen basamak dizileri seklinde s temsil edilebilir. Her insan her ayr homojen grup, millet veya devlet gibi daima bu tasavvurlar merdivenini km ve kmaktadr. Insanlgn bir blm s nde, tekiler ok geride, ogunlugu olu turan nclerse ortada bir s yerde seyrederler. Ama hepsi, hangi evreye ula m olurlarsa olsunlar, s s kanlmaz ve kar konulmaz biimde d k tasavvurlardan yksek s s tasavvurlara dogru seyretmektedirler. Ve daima, belli bir dnemde, hem bireyler hem de homojen insan gruplar ndeki, ortadaki veya geridekiler seyrettikleri tasavvur evresiyle farkl ili ki halindedirler. s Hem bireyler hem de ayr insan gruplar iin, gemi in eskiyen, kendis lerine yabancla m ve geri dnemeyecekleri tasavvurlar hep varolmu s s s tur, mesela bizim Hristiyan dnyamz iin yamyamlk, evrensel talan ve kadnlara tecavz vb. tasavvurlar sadece an olarak kalm tr; bir de s egitim, il rnek ve etraarndaki herkesin genel faaliyetiyle insanlarn zihinlerine kaznan ve belli bir dnem sultas altnda ya adklar zamane s tasavvurlar var, mesela gnmzdeki mlkiyet, devlet sistemi, ticaret, evcil hayvanlarn kullanm vb. gibi tasavvurlar. Ve bir de gelecegin tasavvurlar var: kimileri halihazrda yrrlge yakla p insanlar hayat s tarzlarn degi tirmeye ve nceki tarzlara kar mcadeleye zorlayan s s tasavvurlar mesela gnmzde emekileri zgrle tirme, kadnlara s e itlik hakk, et yemeyi brakma vb. tasavvurlar ve halihazrda tannm s s ama, henz uygulamada eski hayat tarzlaryla at maya girmemi olan s s digerleri. Bu trden olanlara ideal deniyor: siddete son verilmesi, ko mnal bir mlkiyet sistemi dzenlemesi, evrensel bir din ve insanlarn genel bir karde ligi gibi tasavvurlar. s
143
Vatanseverlik ve Iktidar Ve dolaysyla, hangi seviyede bulunursa bulunsun, her insan ve her homojen insan grubu, ardnda gemi in khne anlar ve nnde ges lecegin idealleri bulunmak zere, daima bugnn lm d egindeki s tasavvurlaryla yarnn hayata uyanan tasavvurlar arasnda bir mcadele halindedir. Genelde, evvelce kullan l ve hatta gerekli olmu bir s s tasavvur gereksizle ip, uzun veya ksa bir mcadeleden sonra yerini s yeni bir tasavvura o zamana kadar bir ideal olan ve bu sayede mevcut bir tasavvur haline gelen yenisine brakr. Ama yle olur ki, halihazrda insanlarn bilincinde daha yksegiyle degi tirilmi , khne bir tasavvur, idamesi, toplumlarnda en gl etkiye s s sahip ki ilere kazan saglayan trdendir. Ve bu durumda, bu khne tas savvur, ya amn degi en tm biimleriyle keskin bir ztlk iinde oldugu s s halde, insanlar etkilemeye ve eylemlerini ynlendirmeye devam eder. Khne tasavvurlarn bylesi alkoyumu din alannda daima gerekle s mi ve halen gerekle mektedir. Bunun nedeni de, kazanl pozisyonlar s s khne din tasavvura bagl bulunan rahiplerin, glerini, kasten insanlar bu khne tasavvura tabi tutmak iin kullanmalardr. Ayn sey, benzer nedenlerle ve her tr devlet sisteminin dayanag yaplan vatansever tasavvur dogrultusunda, politik alanda da gerekle ir. s Bundan kazan saglayacak insanlar o tasavvuru, anlam ve yararndan artk mahrum olsa da, suni yntemlerle idame ettirirler. Ve insanlar etkileme bakmndan en gl silahlara sahip olduklarndan, bunu daima becerebilirler. Bana yle geliyor ki, khne vatansever tasavvur ile aksi ynde ilerleyen, halihazrda Hristiyan dnyann bilincine girmi olan tm tasavvurs lar aknts arasndaki tuhaf tezatn aklamas burada yatyor. III Insann kendi halkna zel sevgisi seklinde bir duygu ve d manlarn s zorbalgyla katliamna kar halkn savunma ugruna huzurunu, varn s
144
Vatanseverlik ve Iktidar yogunu, hatta hayatn feda etme hamaseti seklinde bir doktrin olarak vatanseverlik; her millet kendi avantaj iin diger milletlerin halkn kat liam ve yagmaya tabi tutmay mnasip ve me ru saydgnda, dnemin s en yksek tasavvuruydu; ama halihazrda 2000 yl kadar nce insanlk, bilgeliginin en yksek temsilcilerinin sahsnda, insann karde ligi sek s lindeki daha yksek tasavvuru tanmaya ba lad ve o tasavvur insann s bilincine gitgide daha fazla nfuz edip, gnmzde en degi ik biim s lerde gerekle ir oldu. Geli kin ileti im aralar sayesinde ve endstri, s s s ticaret, sanatlar ve bilimde birlik uyarnca, insanlar bugn birbirlerine ylesine bagllar ki, kom u bir halktan kaynaklanan i gal, kym veya s s zorbalk tehlikeleri artk tamamen ortadan kalkm tr ve tm halklar s (devletler degil, halklar) bar l, kar lkl olarak avantajl ve dostane, s s ticari, endstriyel, sanatsal ve entelektel ili kiler iinde birlikte ya s s yorlar ve bunu bozmaya ne niyetleri ne de ihtiyalar var. Dolaysyla, degi ik milliyetlerden insanlar arasndaki karde lik bilincine ula m ken, s s s s lzumsuz ve bu bilince aykr olan khne vatanseverlik duygusunun, gittike silinip sonunda tamamen ortadan kalkmas gerektigini d s nrd insan. Ama bunun tam tersi oluyor: bu zararl ve khne duygu varlgn srdrmekle kalmyor, gittike daha da kuvetle alevleniyor. Halklar, makul bir zemini bulunmakszn ve kendi dogruluk anlay s larnn da, avantajlarnn da tersine, iktidarlarn diger milletlere saldrla rna, yabanc mlkleri gasp etmelerine ve gasp ettiklerini zor kullanarak savunmalarna sempati duymakla kalmyor, bu saldrlar, gasplar ve savunmalar bizzat talep ediyorlar ve bunlardan memnuniyet ve gurur duyuyorlar. Byk devletlerin boyundurugu altna d m , ezilen kk s s milletler Lehler, Irlandallar, ekler, Finler veya Ermeniler kendilerini fethedenlerin ezen vatanseverligine tepki duyup, artk lzumu kalma m ve khne, anlamsz ve zararl vatanseverlik duygusunu onlardan s kapyorlar ve yle bir kapyorlar ki, tm faaliyetleri ona yogunla yor ve s daha gl milletlerin vatanseverliginden bizzat muzdarip bulunduklar
145
Vatanseverlik ve Iktidar halde, fethedenlerin kendilerine kar i lemi ve i lemekte olduklar ayn s s s s illeri, vatanseverlik ugruna, diger halklara kar i lemeye hazr hale s s geliyorlar. Byle oluyor, nk hkmran snar (sadece asl hkmranlarla memurlar degil, srad avantajlara sahip bir konumun keyni sren tm s snar: kapitalistler, gazeteciler ve sanatlarla bilim adamlarnn ogu), emeki ygnlarnkine nazaran srad avantajlara sahip konumlarn, s ancak vatanseverlige yaslanan iktidar sistemi sayesinde koruyabilirler. Halk etkileyecek en gl aralar ellerindedir ve daima sebatla kendilerinde ve ba kalarnda vatansever duygular beslerler, zellikle de, s iktidar erkini ayakta tutan o duygular, o erk tarafndan daima en iyi sekilde dllendirilenler olunca. Bir memur ne kadar vatanseverse, kariyerinde o kadar ilerler; ayn se kilde, bir askerin ter etmesi de yalnzca vatanseverligin rettigi sava la s mmkndr. Vatanseverlik ve yol atg sava lar, gazetelere muazzam bir gelir ve s diger pek ok ticaret alanna da kr saglar. Her yazar, gretmen ve profesr vatanseverligi ne kadar vazederse, yerini o kadar saglama alr. Her imparator ve kral vatanseverlige kendini ne kadar vakfederse, o kadar shret kazanr. Hkmran snar orduyu, okullar, dini, basn ve paray ellerinde tutarlar. Okullarda, kendi halklarn tm halklarn en iyisi ve daima hakl olarak tasvir eden tarihler araclgyla ocuklarda vatanseverlik ate ini tutu tururlar; yeti kinler arasnda bu duyguyu, nmayi ler, yl s s s s dnmleri, abideler ve yalanc vatansever bir basnla tutu tururlar; ve s her eyden nce, diger milletlere kar her trl hakszlk ve gaddarlg s s yaparak, onlarda kendi halklarna kar d manlk tahrik ederek ve s s sonra da bu d manlg, kendi halknda yabancya kar d manlk s s s uyandrmak iin kullanarak, alevlendirirler vatanseverligi. Bu korkun vatanseverlik duygusunun yogunla mas Avrupa halkla s
146
Vatanseverlik ve Iktidar rnda hzla ykselen bir ilerlemeyle sregelmi ve zamanmzda, daha s fazla yaylacak yerin bulunmadg en u noktalara ula m tr. s s IV Pek ya l olmayan gnmz insanlarnn bile hatrlayacag zere, ksa s bir sre nce, Hristiyan halk arasnda vatanseverligin yol atg sa rtc s esrimeyi en bariz biimde gsteren bir hadise ya and. s Almanyann hkmran snar, kendi halk ygnlarnn vatanseverli gini yle tutu turdular ki, XIX. yzyln ikinci yarsnda, istisnasz tm s erkeklerin asker olmasn ngren bir yasa tekli verildi; tm ogullar, kocalar, babalar, okumu adamlar ve din adamlar cinayet i lemeyi gs s renmek, st rtbelilerin itaatkar kleleri olmak ve ldrmeleri emredilen herkesi ezilen milletlerin insanlarn; haklarn savunan kendi al an s insanlarn; ve hatta hkmranlarn o en kstah, II. Wilhelm tarafndan halka ilan edildigi zere, kendi babalarn ve karde lerini ldrmeye s tamamyla amade bulunmak zorundaydlar. Insann en iyi duygularnn tmne en igren biimde tecavz eden bu deh etli dzenleme, vatanseverligin etkisi altnda Alman halknn s sessiz sedasz mutabakatn kazand. Franszlara kar zafer kazanmalar s sonucunu dogurdu. Bu zafer Almanyann vatanseverligini daha da alev lendirdi ve ardndan da Fransa, Rusya ve diger glerinkini; sonundaysa kta lkelerinin tm insanlar, direnmeksizin, genel askerlik hizmeti uygulamasna boyun egdiler yani, kadim dnyann herhangi bir kleli ginden kyaslanmayacak kadar beter derecede bir a aglanma ve itaat s gerektiren bir klelik durumuna. Vatanseverlik agrlarna ygnlarn bu kle itaatinden sonra, iktidarlarn kstahlg, zalimligi ve lgnlg hibir snr tanmad. Asya, Afrika ve Amerikada ksmen keyif, ksmen vngenlik, ksmen de agzllk yznden diger halklarn topraklarn gasp yar ba lad ve iktidarlar aras gvensizlik ve husumet de giderek s s artt.
147
Vatanseverlik ve Iktidar Ele geirilen topraklarn sakinlerine kymak tamamen dogal bir i lem s olarak kabullenildi. Tek mesele, diger halklarn topragn ilk nce kimin ele geirip sakinlerine kyacagyd. Tm iktidarlar, fethedilen halklara ve birbirlerine kar adaletin ilk s sartlarn en bariz biimde ihlal etmi ve ediyor olmakla kalmayp, her s trden sahtekarlk, dolandrclk, r vetilik, hile, casusluk, soygun ve s cinayetten de suluydular ve sulu olmay srdryorlar; ve halklar btn bunlarda onlara sempati duymu ve halen duyuyor olmakla s kalmayp, dahas, byle sular i leyen iktidar ba kalarnnki degil de s s kendilerininkiyse, sevin duyuyorlar. Farkl halklar ve devletler arasndaki kar lkl husumet son zamanlarda yle sa las boyutlara ula t s s s ki, bir devletin digerine saldrmas iin hibir sebep bulunmamasna ragmen, btn iktidarlar, herkese bilindigi zere, peneleriyle di lerini s karm vaziyette duruyor ve mmkn oldugunca az riskle saldrp pars alamak iin, birinin ba na bir felaket gelip zayf d mesini bekliyorlar s s sadece. Hristiyan oldugu sylenen dnyann tm halklar vatanseverlikle yle canavarla trldlar ki, artk sadece ldrmeye ve lmeye mecbur s edilenler cinayeti arzulayp bundan sevin duymuyor; Avrupayla Amerikann tm halk, hi kimsenin tehdidi altnda bulunmadan, evlerinde huzur iinde ya arken, her sava ta ileti im aralarnn geli mesi ve s s s s basn sayesinde bir Roma sirkindeki seyircilere dn p, onlar gibi s cinayetten haz alarak, kana susam glklar atyorlar: Pollice verso.59 s Ve sadece yeti kinler degil, ocuklar da, saf, bilge ocuklar,60 o gn s lidit veya diger toplarla ldrlp paralanan insan saysnn yedi yz yerine bin Ingiliz veya Boer oldugunu duyunca seviniyorlar, hangisinin lmne sevinilecegini duyann milliyeti belirliyor. Ve anne babalar byle durumlar biliyorum ocuklarn bu gaddar59 Roma
anteatrlarnda maglup bir gladyatrn katlini isteyen seyircilerin verdigi i aret, s ba parmagn a ag evrilmesiydi (pollice verso). [Aylmer Maude] s s 60 nsze bak. [Acar Burak Bengi]
148
Vatanseverlik ve Iktidar lkta cesaretlendiriyorlar. Ama hepsi bu degil. Bir devletin ordusundaki her byme (ki her devlet, tehlikede oldugundan, vatansever sebeplerle bytmeye abalar) kom ularn da, yine vatanseverlik geregi, ordularn bytmeye mecbur s eder ve bu ilk ulusun tekrar bytmesine yol aar. Ve ayn sey istihkamlar ve donanmalarda da olur: bir devlet on tane zrhl yapar, kom usu da on bir tane; sonra ilki on iki tane yapar ve bu s byle sonsuza kadar srer. Seni cimcikleyecegim. Yumrugu patlatacagm. Seni kamlayaca gm. Seni sopalayacagm. Seni vuracagm.. . . Sadece kt ocuklar, sarho adamlar veya hayvanlar byle dala p kavga eder, ama en uys s gar iktidarlarn en yksek temsilcileri arasnda, tebaalarnn egitim ve ahlakn ynlendiren o insanlar arasnda, srp giden tam da budur. V Vaziyet gitgide ktle iyor ve besbelli mahva srkleyen bu ini in dus s racag yok. Saf insanlarn inandg bir ka yolu, yakn zamandaki s hadiselerle artk kapanm durumda; Lahey Konferansn ve hemen s pe inden gelen Ingiltere Transvaal sava n kastediyorum. s s Az ya da sadece yzeysel d nen insanlar, uluslararas hakemlik s mahkemelerinin, sava felaketlerini ve durmadan artan silahlanmay s azaltacag kriyle kendilerini avutabiliyordularsa, Lahey Konferans ve pe isra gelen sava , meseleye bu yolla bir zm bulmann imkans s szlgn en somut biimde gstermi tir. Lahey Konferansndan sonra s apak hale geldi ki, silahl iktidarlar varolduka, silahlanma ve sava las rn sonlandrlmas imkanszdr. Bir anla mann mmkn olmas iin, s taraarn birbirine gvenmesi gerek. Glerin birbirine gvenmesi iinse, silahlarn brakmalar lazm; beyaz bayrak ta yclarn bir toplant iin s biraraya gelirken yaptklar gibi. Iktidarlar, birbirlerine gvenmemeyi srdrerek, ordularn dagtmak ya da kltmek yerine, kom ularnn s
149
Vatanseverlik ve Iktidar ilavelerine mukabil, hep byttke ve Glerden her birinin frsatn bulur bulmaz kom usuna saldracagn bilerek, casuslar yardmyla s ordularn her hareketini izledike, bir anla ma mmkn degildir ve s her konferans ya bir budalalk, ya bir eglence, ya bir aldatma, ya bir mnasebetsizlik ya da bunlarn tmdr. Bu konferansta enfant terrible61 olmak, digerlerinden ziyade Rus ikti darna zellikle yak yordu. Rus hkmeti yle smarm tr ki, yurtta s s kimseye, dzmece olduklar besbelli bildiri ve tebligatlarna itiraz izni vermezken, en ufak bir tereddt gstermeden kendi halkn silahlanmayla mahvetmi , Polonyay bogazlam , Trkistanla ini yagmalam s s s ve zellikle de Finlandiyann nefesini kesmeye al m ken, herkesin s s inanacagna dair tam bir gvenle iktidarlara silahszlanma teklinde bulunmu tur. s Ama tam kendi ordusunda bir bymeye hazrlandg anda gelen byle bir teklif, ne kadar tuhaf, beklenmedik ve mnasebetsizse de, halk huzurunda aka yle szler telaffuz ediliyordu ki, diger glerin hkmetleri, komik ve besbelli dzmece olan bu mzakereyi, kendi halklarnn gz nnde reddedemediler ve delegeler bundan hibir sey kmayacagn pe inen bilerek biraraya geldiler ve birka hafta, bu s srede iyi maa lar alp, ilerinden glseler de, hepsi zen gstererek s milletler arasnda bar n dzenlenmesiyle drste ugra r gibi yapt. s s Lahey Konferans ki pe inden, kimsenin durdurmaya yeltenmemi s s oldugu veya su an yeltenmedigi korkun kanl Transvaal Sava geldi s asla beklendigi sekilde degilse bile, yine de bir i e yarad; i e yarad, s s nk iktidarlarn, halklar muzdarip eden melanetleri dzeltemeyecegini ve gerekten dileselerdi bile silahlanmaya da, sava lara da son s veremeyecegini en ak biimde gsterdi. Varolmak iin bir gerekeleri bulunsun diye, iktidarlar, halklarn diger halklarn saldrlarndan koru maldrlar; ama hibir halk bir digerine ne saldrmak ister, ne de saldrr
61 Kt
ocuk. [Acar Burak Bengi]
150
Vatanseverlik ve Iktidar ve bu yzden iktidarlar, bar istemek bir yana, zenle, diger milletlerde s kendilerine kar bir nefret uyandrrlar. Kendilerine kar diger halkn s s nefretini ve kendi halknn vatanseverligini uyandrdktan sonra her ikti dar, halkn, tehlikede olduguna ve savunulmas gerektigine inandrr. Ve gc ellerinde tutan iktidarlar, hem diger milletleri tahrik edebilir, hem de kendilerininkinde vatanseverligi uyandrabilirler ve her ikisini de zenle yaparlar; ba ka trl de yapamazlar, nk varolu lar bu s s temel zerine bina edilmi tir. s Eskiden halklarn diger halklarn saldrlarna kar savunmak iin s iktidarlar lazmdysa da, bugn aksine, iktidarlar milletler arasnda varolan bar suni biimde bozuyor ve aralarnda d manlk uyandryorlar. s s Ekmek iin srmek gerektiginde, srmek akllcayd, ama tohum ekildikten sonra srmeye devam etmek besbelli sama ve zararldr. Oysa iktidarlarn halklarn yapmaya zorladklar sey tam da budur: varolan ve iktidarlar bulunmasa hibir seyin bozamayacag birligi bozmak. VI Gnmzde insanlarn, onsuz varolamayacaklarn d ndkleri bu s iktidarlar nedir gerekte? Belki bir zamanlar bu iktidarlar gerekliydi ve rgtlenmi kom ular s s kar sndaki savunmaszlga nazaran ehveni erdi, ama artk iktidarlar s s gereksizle mi tir ve halklarn korkuttuklar tm tehlikelerden ok daha s s byk bir serdir. Sadece asker iktidarlar degil, genelde iktidarlar, faydal demesem de en azndan, zararsz olabilirdi, ama ancak ve ancak, inlilerin teorisindeki gibi, lekesiz, kutsal insanlardan olu sayd. Ne var ki, siddet s eylemleri i lemeye dayal faaliyeti geregi, iktidarlar daima kutsallga s tam ters gelerden olu ur en kstah, kaba ve sapkn insanlardan. s Dolaysyla, her iktidar dnyadaki en korkun ve tehlikeli organizasyondur, zellikle de asker gle donatldgnda. En geni anlamda s
151
Vatanseverlik ve Iktidar iktidar, kapitalistler ve basn dahil, halkn byk blmn, onlara egemen kk bir blmn gc altnda istieyen bir organizasyondan ba ka bir sey degildir; bu kk blmse daha da kk bir blme s tabidir ve o da daha kgne ve bu byle devam eder, ta ki sonunda asker zorla tm digerleri zerinde g sahibi olan birka ki iye veya tek s bir insana varana kadar. yle ki, tm blmleri tamamyla, her naslsa tepede bulunan o insanlarn veya o tek bir ki inin gc altnda toplayan s bir koniyi andrr btn bu organizasyon. Koninin tepesinde, digerlerinden daha kurnaz, kstah ve vicdansz insanlar veya o kstah ve vicdanszlarn her naslsa vrisi olmu tek bir s ki i hkm srer. s O, bugn Boris Godunov, yarn Grigori Otrepyev olabilir; bugn, oyna laryla kocasn ldren iffetsiz Yekaterina, yarn Pugaev, sonra s deli Pavel, Nikolay veya III. Aleksandr. O, bugn Napolyon olabilir, yarn bir Burbon veya bir Orleans, bir Boulanger veya bir Panama Sirketi; bugn Gladstone olabilir, yarn Salisbury, Chamberlain veya Rhodes. Ve herkesin sadece can ve mallar zerinde degil, ruhani ve ahlaki geli imi, grenimi ve din egitimi zerinde de mutlak erk sahibi olmasna s izin veriliyor byle iktidarlarn. Insanlar, bu deh etli erk aygtn tesis ediyor, her kim ele geirebis liyorsa onun ele geirmesine izin veriyor (ki sans daima, ahlaken en degersiz olann ele geirmesinden yanadr), kle gibi ona itaat ediyor ve sonra da bundan melanet kmasna sa yorlar. Anar istlerin bomba s s larndan korkarlar da, onlar her an en byk facialarla tehdit eden bu deh etli organizasyondan korkmazlar. s Insanlar, saldrlara direnirken erkezlerin62 yaptg gibi, d manla s rna direnmek iin kendilerini birbirlerine baglamay yararl buluyor.
62 Sarldklarnda
hepsi sava arak lsn ve kimse kamasn diye, Kafkasyallar kendilerini s ayaklarndan birbirlerine baglarlard. lkeleri Rusya tarafndan ilhak edildiginde bunun rnekleri ya and. [Aylmer Maude] s
152
Vatanseverlik ve Iktidar Ama ortada tehlike falan yokken de, hl kendilerini birbirlerine bagla maya devam ediyorlar. Bir ki i hepsine her istedigini yaptrsn diye, kendilerini zenle bags lyorlar; sonra, alagn veya ahmagn biri ele geirsin ve onlara aklna gelen her zarar versin diye, kendilerini baglayan ipin ucunu frlatp, serbest brakyorlar. Byle yapp, sonra da bundan bir melanet kmasna sa yorlar. s Ve insanlar rgtl ve asker bir iktidar kurup, ona itaat ettikleri, onu idame ettirdiklerinde, tam da bunu yapmyorlar m? VII Insanlar silahlanma ve sava larn deh etli ve srekli artan, kendilerini s s muzdarip eden melanetlerinden saknmak iin, kongreler, konferanslar, antla malar ya da hakemlik mahkemeleri degil, iktidarlar denen ve s insanlgn en byk melanetlerine kaynaklk eden o siddet aralarnn imhas gereklidir. Iktidar siddetini yok etmek iin sadece bir seye ihtiya var: o siddet aracn tek ba na destekleyen vatanseverlik duygusunun kaba, zararl, s rezil, kt ve her eyden nce ahlaksz bir duygu oldugunu insanlarn s anlamasna. Bu kaba bir duygudur, nk en a ag ahlak seviyesinde s bulunan ve diger milletlerden de, kendilerinin i lemeye hazr olduklar s tecavzleri bekleyen insanlara mahsustur sadece; zararl bir duygudur, nk diger halklarla avantajl, ne eli ve bar iindeki ili kileri bozar s s s ve her eyden nce, erkin en kt insanlar eline d ebilecegi ve daima s s d tg o iktidar organizasyonunu retir; rezil bir duygudur, nk s insan sadece bir kleye dn trmekle kalmaz, gcn ve hayatn, s kendi amalar iin degil iktidarnn amalar iin ziyan eden bir d v horozuna, bir bogaya veya bir gladyatre de dn trr; ahlaksz s s bir duygudur, nk vatanseverligin etkisi altndaki her insan, Hris tiyanlgn bize grettigi zere Tanrnn bir oglu oldugunu veya hatta
153
Vatanseverlik ve Iktidar kendi aklnn rehberligindeki hr bir insan oldugunu ikrar etmek yerine, anavatannn oglu ve iktidarnn klesi oldugunu ikrar eder ve aklyla vicdanna ters iller i ler. s Insanlarn sadece bunu anlamas yeterli, o zaman, iktidar denen, bizi birbirimize zincirleyen deh etli bag bir mcadele gerektirmeksizin s kendiliginden parampara olacak ve onunla birlikte rettigi deh etli ve s i e yaramaz melanetler sona erecektir. s Ve insanlar halihazrda bunu anlamaya ba lyorlar. Mesela, Kuzey s Amerika Birle ik Devletlerinin bir vatanda syle yazyor: s s
Biz iftiyiz, makinistiz, taciriz, imalatyz, gretmeniz ve hepimizin btn istedigi, kendi i imize bakma hakk. Kendi evlerimiz var, dostlas rmz seviyoruz, ailelerimize baglyz ve kom ularmza kar mayz; s s i imiz var ve al mak istiyoruz. s s Bizi rahat brakn! Ama politikaclar bizi rahat brakmak istemiyorlar. Bizi ynetmekte ve emegimizden geinmekte srarllar. Bizi vergilendiriyorlar, elimizde avucumuzda ne varsa yiyorlar, bizi askere alyorlar, genlerimizi sava larna gnderiyorlar. s ktidardan beslenen tm o saysz insan, iktidarn bizi vergilenI dirmesine yaslanyor ve bizi ba arl bir sekilde vergilendirmek iin s hazr ordular muhafaza ediliyor; memleket savunmas iin orduya ihtiya oldugu seklindeki bahane katksz bir aldatmacadr. Fransz Hkmeti, halkn, Almanlarn onlara saldrmaya hazr oldugunu syleyerek korkutuyor; Ruslar ngilizlerden, ngilizler herkesten korkuyor I I ve simdi Amerikada, her an Avrupa bize kar birle ebilir diye, do s s nanmamz bytmemiz ve ordumuza takviye yapmamz gerektigi syleniyor. Bu aldatmacadr ve gerek d dr. Fransa, Almanya, ns I giltere ve Amerikadaki sradan insanlar sava a kar dr. Biz sadece s s rahat braklmak istiyoruz. Karlar, ocuklar, anne babalar, evleri olan insanlar gidip birileriyle sava mak istemezler. Biz bar lz, s s sava tan korkar, ondan nefret ederiz. s Biz yalnzca, kendimize yaplmasn istemedigimiz seyi ba kasna s
154
Vatanseverlik ve Iktidar
yapmamay istiyoruz. Sava , silahl adamlar olmasnn kanlmaz bir sonucudur. Byk, s hazr bir orduyu muhafaza eden lke, er ya da ge sava r. Yumruk s kavgasndaki gcyle gururlanan adam, bir gn, kendini daha iyi gren biriyle kar la acaktr ve bunlar kavga eder. Almanyayla Fransa s s da, srf birbirlerine kar glerini snamak iin frsat kolluyorlar. Zas ten birka kez sava tlar ve yine sava acaklar. Halklar sava mak s s s istedigi iin degil; st snar, onlarda birbirlerine kar d manlk s s uyandrp, insanlara, kendilerini korumak amacyla sava malar ges rektigini d ndrttg iin. s sann gretisini izlemek isteyen halk, bunu yapmaktan Bylece, I alkonup, iktidarlarca vergilendiriliyor, zorbalga maruz braklyor, aldatlyor ve sava a srkleniyor. s sa uysallg, munisligi, d mann affetmeyi ve ldrmenin yanl I s s oldugunu gretti. ncil insanlara yemin etmemeyi gretir, ama st I ncil zerine yemin ettiriyor bize. snf, inanmadklar I Peki kendimizi bu slklerden, zahmet ekmeyen, ama pirin dgmeler ve pahal sslerle bezeli gzel elbiseler ku ananlardan, bizim s emegimizle, topraga ektiklerimizle beslenenlerden nasl kurtaraca gz? Onlarla sava alm m? s Ama biz kan dkmeye inanmayz; stelik, silahlarla para onlarda ve onlar bizden daha uzun sre dayanabilirler. Fakat, bize saldracak olan ordu kimlerden olu uyor? s Bu ordu da bizden, lkelerini d manlarna kar koruyarak Tanrya s s hizmet ettikleri d ncesiyle aldatlan kom ularmz ve karde lerimizs s s den olu uyor. Halbuki, vergilendirilmeye boyun egmemiz kar lgnda s s karlarmz gzetecekmi gibi yapan st snftan gayr, lkemizin s d man yok. Bu yolla kaynaklarmz bo altyorlar ve bizi gdp s s kk d rsnler diye gerek karde lerimizi zerimize eviriyorlar. s s Karnza bir telgraf veya dostunuza bir paket yollayamazsnz ya da bakkalnza ek yazamazsnz, ta ki nce silahl adamlar sratle sizi ldrmek iin kullanlabilecek ve demezseniz sizi hapsedecek
155
silahl adamlar muhafaza etmek iin gereken vergiyi deyene kadar. Tek kurtulu , insanlara ldrmenin yanl oldugunu telkin etmekte, s s onlara tm kural, kendilerine nasl davranlmasn istiyorlarsa, ba s kalarna da yle davranmalar gerektigini, gretmekte yatyor. Asker feti leri nnde egilmeyi reddederek, o st snf sessizce bertaraf s edin. Sava grtkanlg yapp, gereke olarak vatanseverlik nutuks lar atan vaizleri desteklemeyi brakn. Varsn onlar da bizim gibi i e gitsinler. s Biz saya inanyoruz, onlarsa inanmyor. sa ne d nyorsa onu I I s sylerdi; onlarsa, erk sahiplerini, st snf neyin memnun edecegini d nyorlarsa onu sylyorlar. s Biz orduya yazlmayacagz. Onlarn emirleriyle ate etmeyeces giz. Ilml ve uysal bir halka kar sng hcumuna gemeyecegiz. s Cecil Rhodesun telkiniyle, ocaklar iin mcadele eden iftiler ve obanlara ate amayacagz. s Sizin sahte Kurt! Kurt! glgnz bizi rktmez. Vergilerinizi, srf mecbur oldugumuz iin dyoruz. Mecbur oldugumuzdan tesini demeyecegiz. Kiliselere, sahte sofularnza vergi ve ikiyzl yardm derneklerinize a ar, demeyecegiz ve her frsatta d ndgmz s s syleyecegiz. nsanlar egitecegiz. I Ve sessiz etkimiz her zaman kendini hissettirecek; askere yazlanlar duraksayp sava may reddedecek. Hristiyanca, hayrsever bir s hayatn, sava , kan dkme ve at ma hayatndan daha iyi oldugu s s d ncesini telkin edecegiz insanlara. s Dnyada bar !, ancak insanlar ordular dagttklarnda ve kendis lerine ne yaplmasn istiyorlarsa diger insanlara da aynsn yaptklarnda, gelebilir.
Byle yazyor Kuzey Amerika Birle ik Devletlerinin bir vatanda ve s s e itli taraardan, e itli sekillerde, bu tip sesler duyuluyor. s s Sunlar da bir Alman askerinin yazdklar:
156
Prusya Muhafz Alayyla (1866 ve 1870de) iki sefere katldm ve tm ruhumla sava tan nefret ediyorum, nk bana tari imkansz s felaketler getirdi. Biz yaralanan askerler genellikle yle sel bir taz minat alyoruz ki, bir zamanlar vatansever oldugumuz iin gerekten utanmamz lazm. Mesela ben, 18 Agustos 1870, St. Privat saldr snda isabet alan sag kolum iin gnde 80 fenik alyorum. Baz av kpeklerinin bakmna daha fazla ayrlyor. Ve ben iki kez yaralanan kolum yznden yllarca ac ektim. Daha 1866da Avusturyaya kar sava ta yer alm ve Trautenau ve Kniggratzda sava p, fazlas s s s syla deh et grm tm. 1870de, yedekteyken, tekrar agrldm ve s s syledigim gibi St. Privat saldrsnda yaralandm: sag kolum iki kez boyluboyunca isabet ald. Bir bira imalathanesinde iyi bir pozisyonu kaybettim ve sonradan da ona geri dnemedim. O zamandan beri asla ayaga kalkamadm. Esriklik hali ksa zamanda geti; ktrm bir askerin, hayr kurumlarnca ikmal edilen dilenci sadakasyla hayatta kalmaktan ba ka yapacag bir sey yoktu. . . s nsanlarn egitilmi hayvanlar gibi ko u turduklar ve servet ugruna I s s s birbirinin kuyusunu kazmaktan ba ka bir sey d nmedikleri bir dns s yada, varsn kak oldugumu d nsn insanlar, yine de, iimde hep, s Dagdaki Vaazda ok gzel ifade edilen, ilahi bar tasavvurunu63 s hissediyorum. En kati kanaatim su ki, sava yalnzca daha byk s apl bir ticarettir, halklarn mutluluguyla yaplan haris ve gl bir ticaret. Ve onun yznden ne deh etler ya yor insan! nsann iliklerine s s I i leyen ackl feryatlar asla unutmayacagm! s Birbirlerine asla ktlg dokunmam insanlar vah i hayvanlar s s gibi birbirini katletmeye ba lyor ve kk, kle ruhlar iyi Tanry s
63 Isann
Ktlge direnme: Sana tokat atana br yanagn dn seklindeki ve intikam gtmemek, senden alana fazlasn vermek, d mann sevmek yolundaki dsturlar s (Yeni Ahit, Matta 5: 38-48; Luka 6: 27-36) Tolstoy, bu dsturlar ve zellikle ktlge cebirle kar koymamay, Hristiyanlgn kasten tahrif ve ihmal edilen temelleri olarak s grp, srekli vazeder; mesela surada: Tanrnn Egemenli i Iinizdedir (Mistik bir din g de il, yeni bir yaam anlay olarak Hristiyanlk), Lev Tolstoy, ev. Dominik Pamir, Kaos g s s Yaynlar, 2005; veya surada: Inancm Neden Ibarettir?, Lev Tolstoy, ev. Dominik Pamir, Eko Kitaplg, 2006. [Acar Burak Bengi]
157
buna bula trp, byle illerde onu yardaklar yapyorlar. Bir kur un, s s yanmdaki erin enesini paralam t. Zavallck acdan deliye dns m t. lgnlar gibi ko turuyor ve kavurucu yaz scagnda korkun s s yarasn serinletecek suyu bile bulamyordu. Komutanmz, (sonradan soylu mparator Frederick olacak) Veliaht Prens Frederick o I zamanlar gnlgne sunlar yazm t: Sava ncil zerine bir ironi s sI dir.. . .
Insanlar, tm iktidarlarn onlar angaje etmek iin onca zahmete girdigi vatanseverlik yutturmacasn anlamaya ba lyorlar. s VIII Ama, iktidarlar olmazsa yerine ne olacak? diye sorulur genellikle. Hibir sey olmayacak, yalnzca uzun zamandr i e yaramaz ve dolay s syla lzumsuz ve kt olan bir sey, gereksiz olmakla zararl hale gelmi s bir organ ilga edilecek. Ama iktidar olmazsa insanlar birbirine tecavz edip, birbirlerini ldrr, derler genellikle. Neden? Siddet sonucu ortaya kan ve siddet uygulamak iin ku aktan s ku aga geen, artk kadk bir organizasyonun ilgas, insanlarn birbirine s tecavz edip, birbirini ldrmesine neden sebep olsun? Aksine, sunun beklenmesi gerekir: siddet organnn ilgas, insanlarn birbirine tecavz edip, birbirini ldrmeyi brakmasna yol aacaktr. Su an diger insanlar ldrmek ve onlara siddet uygulamak zere zellikle egitilip hazrlanan insanlar var ( iddet kullanmaya hakk bulun s dugu varsaylan ve bu ama iin varolan bir organizasyondan yararlanan insanlar); bu siddet ve ldrme de iyi ve yce faaliyetler saylyor; ama o zaman insanlar byle yeti tirilmeyecek, hi kimse digerlerine kar s s siddet kullanma hakkna sahip olmayacak, bir siddet organizasyonu bulunmayacak ve zamanmz insanlarna dogal gelen siddet ve cinayet, daima ve herkes tarafndan kt saylacak.
158
Vatanseverlik ve Iktidar Iktidarlarn ilgas siddet eylemlerine yol asa bile, bu eylemlerin su ankinden yani onlar i lemek iin zellikle tasarlanm bir organizasyos s nun varoldugu ve hem onlarn hem de cinayetlerin iyi ve yararl eylemler sayldg zamankinden daha az olacag aktr. Iktidarlarn ilgas, devraldgmz eski, lzumsuz bir organizasyondan, bir siddet uygulama ve bunu me rula trma organizasyonundan azat s s edecektir bizi sadece. Iktidarlarn siddet kullanmn e itli sosyal faaliyetlerle kasten kar t s s ran insanlar Ama o zaman ne yasalar, ne mlkiyet, ne mahkemeler, ne polis, ne de kamu egitimi olacak derler. Insanlara siddet uygulamak iin olu turulan iktidar organizasyonu s nun ilgas, yasalarda veya mahkemelerde veya mlkiyette veya poliste veya mali dzenlemelerde veya kamu egitiminde makul ve iyi olann ve dolaysyla siddete dayanmayann ilgasn hi de gerektirmez. Aksine, tamamen kendi kendini desteklemeye yarayan kaba iktidar gcnn yoklugu, siddete ihtiya duymayan, daha adil ve makul bir sosyal dzen frsat yaratacaktr. Mahkemeler, kamu i leri ve kamu egitimi, hepsi, s halkn gerekten ihtiya duydugu lde varolacaklar, ama mevcut ikti dar formunun barndrdg melanetleri devreye sokmayan bir formda varolacaklar; melun olan ve halk iradesinin zgr ifadesini engelleyen yok edilecek sadece. Ama iktidarlarn bulunmay yla karga alar ve i eki melerin yas s s sanacagn farzetsek bile, o zaman bile, halkn durumu su ankinden daha iyi olacaktr. Halkn durumu simdi yle bir noktada ki, daha k tsn hayal etmek bile zor. Insanlar telef ediliyor ve telefat giderek daha da artyor. Tm erkekler sava klelerine dn trlyorlar ve s s gidip ldrmeleri ve ldrlmeleri iin emir beklemek zorundalar her an. Dahas m? Telef edilen halklar alktan m lmeli? Bu dahi ba lyor s artk Rusyada, Italyada ve Hindistanda. Ya da erkeklerin yansra kadnlar da m asker olmal? Bu da ba lad Transvaalde. s
159
Vatanseverlik ve Iktidar yleyse, iktidar bulunmay gerekten, kelimenin olumsuz, dzensiz s anlamyla, anar iyi kastetseydi bile ki byle bir anlam hi yoktur s ama o zaman bile, hibir anar ik dzensizlik, iktidarlarn halklarn s halihazrda iine d rdg ve d rmeyi srdrdg durumdan daha s s kt olamazd. s I te bu nedenle, insanlar iin vatanseverlikten ve zerine bina edilen iktidarlarn despotizminden kurtulmak en yararl i tir. s IX Insanlar. . . kendinize gelin; hem ziksel hem de ruhsal saglgnz iin, hem abiler hem de ablalarnz iin, bir durun ve ne yaptgnz irdeleyip d nn! s Kendinize gelin ve hasmlarnzn, Boerlar, Ingilizler, Franszlar, Almanlar, ekler, Finler, Ruslar olmadgn, yegane hasmlarnzn, sizi bask altnda tutup mutsuz eden iktidarlar vatanseverliginizle idame ettiren sizler, ta kendiniz oldugunu anlayn. Sizi tehlikeden korumay stlendiler ve bu sahte korumay yle bir noktaya vardrdlar ki, hepiniz asker kle oldunuz, hepiniz telef edildiniz ve giderek daha fazla telef ediliyorsunuz ve her an, skca gerilmi s kordonun kopmasn ve ocuklarnzla birlikte korkun katlinizin ba las masn bekliyor olabilirsiniz ve de olmalsnz. Ve bu katliam ne kadar byk olursa olsun ve ihtilaf nasl sonulanrsa sonulansn, ayn ko ullar srp gidecek. Iktidarlar ayn sekilde, hatta s daha da yogun olarak, sizi ve ocuklarnz silahlandracak, telef edecek ve sapknla tracak ve kimse bunu durdurmanza ya da engellemenize s yardm etmeyecek, eger siz kendi kendinize yardm etmezseniz. Sadece bir tr yardm mmkn: zirveyi ele geirmede ba arl olmu s s ki i ya da ki ileri tm digerleri zerinde erk sahibi klan ve Napols s yonlar, I. Nikolay, Bismarck, Chamberlain, Rhodes ve ar adna halkn hkmran konumundaki bizim diktatrlerimiz gibi rneklerde grdgmz zere ne kadar zalim ve insanlk d olurlarsa o gc o kadar s
160
Vatanseverlik ve Iktidar sk tutmalarn mmkn klan o korkun siddet konisinin baglarn yok etmek. Bu koniyi birarada tutan baglar yok etmenin de sadece bir yolu var: vatanseverligin hipnozundan uyanmak. Imparatorlarn, krallarn, meclis yelerinin, yneticilerin, askerlerin, kapitalistlerin, rahiplerin, yazarlarn, sanatlarn ve emeginizden ge inmek iin bu vatanseverlik yutturmacasna muhta herkesin sizi aldatmada kullandg telkinlere teslim olarak, zdrabn ektiginiz tm melanetlere kendiniz yol atgnz anlayn. Fransz, Rus, Leh, Ingiliz, Irlandal ya da ek, kim olursanz olun tarmsal, endstriyel, ticari, sanatsal veya bilimsel hangisi olursa olsun, tm gerek be eri menfaatlerinizin, tpk zevk ve sevinleriniz gibi, hibir s sekilde diger halklar veya devletlerin menfaatlerine ters d medigini ve s kar lkl i birligi, hizmet al veri i, geni karde lik ili kilerinin hazz ve s s s s s s s mallarn yansra d nce ve duygularn da al veri i sayesinde halklarla s s s birlik iinde bulundugunuzu anlayn. Sunu anlayn ki, sizin iktidarnzn m, yoksa tekinin mi Weihaiwei,64 Port Arthur veya Kbay zapt altna almay becerecegi, sizin iin nemli bir mesele olmadg gibi, dahas, iktidarnzca gerekle tirilen byle her s zapt, bu zaptlarn gerekle tirilmesi veya gerekle tirildiginde srds s rlebilmesi iin gerekli tek seye, soygun ve siddete katlmnz icbar etmek maksadyla kanlmaz biimde her tr iktidar basksn beraberinde getirerek, size zarar verir. Sunu anlayn ki, Alsacen Alman veya Fransz olmasyla ve Irlanda ya da Polonyann zgr veya kle olmasyla hayatnz hibir sekilde iyile mez; kimin elinde bulunursa s bulunsun istediginiz yerde ya ayabilirsiniz, Alsacel, Irlandal ya da s Leh olsanz bile; sunu da anlayn ki, vatanseverligi kz trarak sadece s durumunuzu ktle tirirsiniz, nk halknza vurulan boyunduruk, s
64 Bugn
Weihai, inde bir mlki idare. 1895de Japon ynetimine gemi ti; 1898-1930 s arasndaysa kullanm hakk Britanyadayd. [internet; Acar Burak Bengi]
161
Vatanseverlik ve Iktidar yalnzca vatanseverliklerin mcadelesinden dogmu tur ve bir milletteki s her vatanseverlik tezahr, digerinde de ona kar lk gelen bir tepkiyi s tahrik eder. Sunu anlayn ki, tm dertlerinizden kurtulmanz ancak, ken dinizi khne vatanseverlik tasavvurundan ve ona dayanan iktidarlara itaatten azat ettiginizde ve halihazrda hayat bulup, her yandan sizi kendine agran ve halklarn karde e birligini ngren o daha yksek s tasavvur blgesine cesurca girdiginizde mmkndr. Insanlar, bir anavatann ya da tekinin veya iktidarlarn ocuklar olmadklarn, Tanrnn ocuklar olduklarn ve dolaysyla diger insan larn klesi de d man da olamayacaklarn, srf bunu, bir anlasalar, s iktidarlar denen o lgn, lzumsuz, eski aglara ait, habis organizas yonlar ve onlarla birlikte gelen tm zdraplar, ihlaller, a aglanmalar ve s sular kendiliklerinden yok olurdu.
162
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi?

E tabii ki insanlar sava istemezler. Bir iftlikteki zavall bir ahmak nes den bir sava ta hayatn riske atmak istesin, bundan saglayabilecegi s en iyi sey, iftligine tek para halinde geri dnmekken? Dogal olarak, ngilterede, ne sradan insanlar sava istemezler; ne Rusyada, ne I s Amerikada, ne de Almanyada. Bu malum. Ama, nihayetinde, lkenin liderleridir siyaseti belirleyen ve demokrasi de olsa, fa ist diktatrlk s de olsa, Parlamento da olsa veya komnist diktatrlk de olsa, insanlar srklemek daima basit bir i tir. . . . nsanlar daima liderlerin s I emrine uydurulabilirler. Kolay. Tek yapmanz gereken, onlara, sal drya ugradklarn sylemek ve pasistleri, vatansever olmadklar ve lkeyi tehlikeye soktuklar yolunda sulamak. Bu her lkede ayn sekilde i ler.65 s
Ba lktaki66 basit, ama hayati soruyla Trkiyede asla yzle ilmiyor ve s s yzle ilmemesiyle ilk ve en byk yanl yaplyor, pe inden de yanl s s s s cevaplar hakim klnyor. Kimileri fanatikle ip, hakikati zaten umursas maz hale gelmi durumdalar veya ikisinin ayn sey oldugu yolunda s kendilerini kandryorlar. Kimileriyse, bu soruyla simdi yzle seler, Ta s mam, nce hakikat severlik, sonra da vatanseverlik; bunda ne var? Ikisi
65 En
kdemli Nazilerden Hermann Gringin 18 Nisan 1946da, tutukluyken syledigi szler. [37, s. 278-279] 66 Bu yaz bu kitabn sonsz olarak kaleme alnd, ama daha nce Birikim dergisinin (Mart 2007) 215. saysnda yaynland; buradaki, dergiye gnderilen yaznn biraz revize edilmi ve geni letilmi halidir. s s s
163
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? birbiriyle eli miyor ki diyeceklerdir muhtemelen. Ama eli ebiliyor. s s Hatta Britanyal me hur kltr adam Dr Samuel Johnsona gre: s
Vatanseverlik bir alagn son sgnagdr. [38]
Bu szler, bir asr a kn bir sre sonra, (i sava a da katlan) Amerikal s s yazar Ambrose Biercen su cevabyla peki tirildi: s
[. . . ] naizane belirtmek isterim ki, ilk sgnagdr.67
Byk Alman sair Heinenin benzer szleriniyse Tolstoy alntlyor (John sonnkini de alntlam tr): s
Ne tuhaf bir sey! ogu alak, kirli i lerini, din yoluna adanm lk s s laryla veya yksek ahlaklaryla veya anavatanlarna sevgileriyle maskelemeye al r. [41] s
Bir ba ka me hur Amerikal d nr Emerson da syle diyor: s s s

Tm bir ulusun avaz avaz vatanseverlik kkredigi bir anda, ellerinin temizligine ve kalbinin sagna gzatmak isterim. [42]
Alman lozof Schopenhauera greyse:

Esasl ki isel meziyetleri olan biri, kendi milletinin kusurlarn en net s biimde grr, zira hep gznn nndedirler. Dnyada gururla nabilecegi hibir seyi bulunmayan su zavall dilenciyse, skskya gururlanmann son aresine, ait oldugu millete yap r. Ve bylece s kurtulur, artk minnetle, kendisinin olan hatalar ve ahmaklklar drt el savunmaya hazrdr. [43]
Ve Bernard Shawa gre:

Sehitlik . . . yeteneksz bir adamn me hur olabilecegi tek yoldur. [44] s
Einstein da syle formle etmi : s

Emir zerine kahramanlk, ahmaka siddet ve vatanseverlik ad altnda giden tm igren samalk bunlardan nasl da nefret ediyorum! [32, s. 10]
67 Bierce,
Johnsonn me hur szn de alm kendi kitabna [39]. Biercen kitabnn bir s s Trke evirisi var [40], ama ne Johnsonn sz, ne de Biercenkiler asla anla lmyor s bu Trke eviride.
164
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? Insanlgn bu atalar, Tolstoy gibi dahiler, ABye veya ba ka bir seye s satlm degiller; iki kere ikinin drt etmesi gibi baz temel, mutlak s hakikatleri unutmayp, kraln plaklgn te hir ediyorlar sadece. s Al veri yapabilmek iin iki kere ikinin drt etmesi gibi baz temel s s gerekleri kabullenmemiz nasl sartsa, konu abilmek, tart abilmek ve s s birarada esenlikle ya ayabilmek iin de benzer temel hakikatleri, hr s akln ve vicdann emrettigi drstlk, hakkaniyet, sagduyu vb. gibi degerleri, ksaca tecavz etmeme yasasyla zetlenebilecek temel ve ev rensel degerleri kabullenmemiz sart. Tanesi iki liradan iki tane limon almak isteyen biri, pazarlk edip lira demeyi teklif edebilir, ama tutarn zaten lira oldugunu iddia ederse, al veri imkansz ve bu ki i s s s de slaha muhta demektir. Ayn sekilde, katliamn, hrszlgn, gaspn, yalann vb. gibilerin ksaca tecavzn iyi oldugunu iddia eden bi riyle de konu mak, tart mak, birarada ya amak imkanszdr; ok farkl s s s gr leri savunup pazarlk edebiliriz, ama akln ve vicdann emrettigi, s temel ve evrensel degerlerde bu hakikatlerde mutabk olmamz sart. Zeka zrl ya da sahtekar ya da fanatik bir lgn olmayan, bilinci dumura ugramam veya hipnotize edilmemi herkes, iki kere ikinin s s drt ettigini ve bu geregin vatanseverlige, ulusalclga, milliyetilige, Trklge, Atatrklge, bir ndere, ki isel veya millli menfaatlere, s Marksizme, komnizme veya ba ka bir ideolojiye, bir peygambere, Mss lmanlga veya ba ka bir dine, kutsal kitaplara, referanduma veya kamu s oyuna mracaatla snanp slah edilemeyecegini nasl bilip benimsiyorsa ve bu gerege gre ya yorsa, ayn sekilde, hr akln ve vicdann em s rettigi tecavz etmemek seklinde zetlenebilecek temel ve evrensel degerleri de bilip benimser ve bu hakikatlere gre ya amaya al r; bu s s hakikatlerin de hibir ndere, ideolojiye, dine, kitaba, menfaate, referanduma veya kamuoyuna mracaatla snanp slah edilemeyecegini, tersine, her tr nderin, ideolojinin, dinin, kitabn, menfaatin veya kamuoyunun bu hakikatlere mracaatla, hr akl ve vicdana mracaatla
165
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? snanp slah edilmesi gerektigini bilip benimser. Bilir ve benimser ki, aslolan, esenligimiz iin de aslolan; vatanseverlik, milliyetilik, ulusalclk vs. degil, adam olmak, insan olmak, objektif olmak, sagduyulu olmak, drst olmak, adil olmak, iyi olmaktr; ir rasyonellige, nefrete, siddete ve gce tapp tapndrmak degil, haktan, masumdan, magdurdan, makuldan yana olmak, iyiye, hakikate inanp sevgi duymaktr; vatanseverlik veya bilmemnecilik degil, hak sever lik, iyi severlik, hakikat severliktir; yalanc olmamak, yalann yannda yer almamak, menfaati olmamak, almamak, gaspetmemek, cinayet i lememektir; snf bilinci/mcadelesi veya etnik degerler veya ezilen s ulus milliyetiligi veya milli/ulusal degerler degil, akln ve vicdann emrettigi, temel ve evrensel degerlerdir; en basit, me hur ve tart masz, s s ama srekli ihlal edilen formlyle sylersek, zgrlgmz ba ka s snnkinin ba ladg yerle snrlamaktr, ksaca tecavz etmemektir, ve de s esenligimizdir ki, bu ikisi zaten birbirinden ayr d nlemez. s Hakikat bu kadar, iki kere ikinin drt etmesi kadar akken, tm kirleri hakikatin, hr akln ve vicdann szgecinden geirerek, faydal yanlar degerlendirip muzrlar atmak, kimileriniyse tamamen atmak gerekirken, hakikati, hr akl ve vicdan telkin etmek ve hakim klmak esenligimiz, geli memiz ve (Trkiyede ve dnyada) birarada ya ayabil s s memiz iin sartken, tam tersi yaplyor, basklar, dogmalar, putla trma s lar ve kutsalla trmalarn fevkalade gl bys ve hipnotizmasyla, s tapndrmayla, ancak bu yolla, hr, ele tirel akl ve vicdan devre d s s braklarak veya rehnalnarak, din veya milliyetilik/ulusalclk sekil lerinde tezahr eden ok gl bir irrasyonel element hakim klnyor, hakikat bir kenara atlp, iki kere iki farkna bile varmadan ettiriliyor ve Allahn veya vatann intikamna memur olma hipnotizmas, pe ins den de bu hipnotizmann failleri retiliyor. Din, hakikatler de barndrr ve dindarlar arasnda bilerek veya bilmeyerek onun sadece hakikatlerine ynelen, hakikat iinde tm insanlkla btnle meyi zleyen insanlar s
166
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? vardr, ama milliyetilik/ulusalclk vb. (ki bu da tam anlamyla negatif bir dindir) hibir hakikat barndrmaz, hakikate kar dr ve her ikisi s de dinin negatif yan ve milliyetilik/ulusalclk srle meye, hayvan s yanmza ynelip glenir. Soyutlamalar, simgeler ve sloganlar zerinden, vatan, bayrak, devlet, ordu, halk, kitap, sylev, peygamber, ulu nder Atatrk kutsalla trlarak, putla trlarak ve bunlara taplarak, s s hipnotizma ve esrimeyle yrr. Putla trlp taplan milli, etnik, din s vs. aidiyetlerle ve bir nderin, bir peygamberin, bir tanrnn arkasnda, insanlarn nefslerini (gerekte bytme saikiyle) kolektif bir Nefs iinde, sr iinde eritmesiyle glenir ve bu gayet egoist davran , san, seref, s kahramanlk, fedakarlk gibi sunulur, gizlenir, hissedilir. Kendinden ba kas bilinmez veya d man bilinir ve bir sonraki admda, kpekler, s s maymunlar ve benzerlerinin yaptg gibi, srye ait olmayanlar par alanr. Kendini kurban etme ve asl yaygn olan, ba kalarn kurban s etmeler, kk veya en byk hunharlklar, vatan, millet, bayrak, din vs. iin fedakarlk ve digergamlk maskesine brnerek gerekte en akl almaz egoizmi ve putperestligi saklar. Taplan, son derece gl bir puttur; biz farknda olmadan nefes aldran, kanmz pompalayan, vcuda emirler gnderen, dnen, bilincin derinlerinde bilinci kontrol s edebilen elementer, kolektif bir seydir; tecavzc, katil bir sey, on yedi aylk ocuga tecavz ettiren seydir; kaplana, hayatta kalmak, trn devam ettirmek lgnlgyla, tehdit paranoyasyla saldr emri veren, anne kendisiyle iftle sin diye yavruyu paralatan seydir; tapnmaya, s iktidara, gce, sava a, kurbana, kana doymayan, vngen bir seydir; s gerekte tm kutsalla trmalarn yneldigi ve putlarn kastettigi seydir; s futbol taraftarlarnn azgnlgnda, esrikliginde de kendini gsteren sey dir; nefretle beslenen ve nefreti besleyen seydir; en belirgin ve sevdigi simgeler, hayvan ve kan olan sey; Freudun Id ile, Jungunsa benligin negatif yanna atfen, Glge ile, kastettigi kolektif bir sey; bilinci tamamen ele geirdiginde Hayvann ( eytann) krallgn kuracak olan ve kimi S
167
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? ilahiyatta aka Seytan olarak tanmlanan seydir yani Nefstir. s I te korumak iin bir sr insann yrtndg, kanun koydugu, taptg, adam ldrdg ve Trklk, vatan, millet lan diye isimlendir digi sey: kendi nefsleri ve onu geni letmek iin katldklar kolektif Nefs, s putla trlan her eyde gerekte taplan, dipsiz sunagna srekli kurban s s isteyen put. Tm insanlar gibi iyiligi ktlg, dogrulugu yanl lg bulunan bir s insan ne kadar byk biri olursa olsun bir tanrya, puta dn trls dgnde ve ona tapldgnda, herkes tapmaya zorlandgnda, gerekte taplan bu Nefstir. Bir profesr srf, yabanclar grse, bu adam da kim? diye sorar dedigi iin, Tanrlarna kurban sunma sehvetiyle lgnla san, Tanrlarnn intikamna memur olan tapnak rahiplerinin cad avna maruz kalyor, grevinden uzakla trlyor, bir ba ka profesrn s s bir TV programnda srarla ve tekrar tekrar her sekilde bu adamn yok olmasn istiyorum seklindeki lgn feryadyla mhlanyor. Bu derece z vanadan klm durumda. Nefsin hkmranlg bu humma zerinden s yryor ve Atatrkn kurdugu, Atatrklkle ieriden yklyor. Ayn hipnotizma ve tapnma, ayn putperestlik nedeniyle, onun Ne mutlu Trkm diyene gibi, (Ne mutlu Fenerbaheliyim diyene demekten farksz), insan olmak yerine, katil de olsa, maktul de olsa, Trk olmay yeterli sayan, hakikate aykr, iki kere ikiyi ettiren, aslnda (Nazizmi grmedigi iin) farknda degilse de Nefse matuf szleri, Tanr kelam yaplp, okuldan itibaren tm bir nfusa dayatlyor. ocuklarda hr akl ve vicdan geli tirmesi, desteklemesi gereken okullar, tam tersine, s bu hipnotizmayla ba lyor. Negatif (politik) dinin putunu ykmak iin s de, hr akln ve vicdann geli tirilmesi, desteklenmesi gerekirken, tam s tersine bir ba ka put, putla trlan Atatrk dayatlyor farkl ruhban s s snf, tapnag ve ehreleriyle gerekte hep o ayn puta, Nefse tapldg hi umursanmadan. Bir din (Islam) devleti yerine, teki din (Milliyetilik/Atatrklk) devleti dayatlyor, bazan da ikisi kolkola giriyorlar,
168
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? ama asla Trkiye laik olamyor, hep bir din devleti olarak kalyor, bazan birininki, bazan digerininki, seriat iin kelle kesiyor ve her zaman bask hakim klnyor. Halbuki, una hakaret ettin, bunu a agladn demeden, rahata S s hereyin sorgulanabilmesinde, ele tirilebilmesinde degil mi kurtulu ? s s s nce kutsalla trma, putla trma fanatizminde, pe inden her eyi hakas s s s ret sayma deliliginde, sonra halka, kamuya, insanlga malolmu seylere s hakaretin ki isel alnamayacagn idrak edememekte ve hakaret kar s s snda siddete ba vurma ilkelliginde mi kurtulu ? Hakaretin, sahibini s s kltecegini bir kenara brakp, Vay, Peygambere hakaret etmi ler; bu s kabul edilemez diye k krtmak, k krmak, kudurmak ve klmekte s s mi kurtulu ? Veya Vay, Atatrke bu adam demi ler diye (ki denen s s bu bile degil aslnda) ldrmakta m? Veya Ne mutlu Trkm diyene demekte mi gerekten? Atatrk, Trk veya Mslman (veya milliyeti/ulusalc vs.) olmas, bir insann yalan sylemediginin, geregi saklamadgnn, kimsenin hakkna tecavz etmediginin vs. garantisi ve kant olabilir mi? Bu lke Trk ve Mslman insanlardan, (Atatrk ve vatanseverlerden) olu uyor ve her toplulukta bulundugu gibi, bunlar arasnda da katiller, s caniler, sahtekarlar bulunuyor; organ mafyasndakiler, ocuk pornosuyla ugra anlar vb. de Trk ve Mslman. Ve daha beteri su ki, bir de bunlar s yakalamayan veya (mesela pornocular) yakalayp alt ay sonra serbest brakan bir sistem var. Ve bunlarn hepsi her sabah Ne mutlu Trkm diyene demi ti ve hepsi Mslman. s Bir cografyada, kltrde, bilin ikliminde on yedi aylk bir bebege tecavz edilebiliyorsa, byle yaratklar reyebiliyorsa, bu gibi seylerin tek bir rnegi varsa bile (ki dnyann her yerinde vardr), orada bir sa katlk var demektir, ama geregi derhal yaplyorsa bunlar arzi, mnferit grlebilir ve asl nemlisi, zaten kimse bu hunharlklar vmedigine gre, bunlar hakim bir bilin garabeti saylmayabilir. Fakat hakim bir
169
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? garabet var: Hr akln ve vicdann emrettigi temel ve evrensel degerler yerine, srf milli degerler diye, tari hi yaplmayan ama kol krlr, yen iinde kalr, kzn dvmeyen, dizini dver, kadnn srtndan sopay, karnndan spay, kadn erkegin elinin kiridir, at, avrat, si lah, baba (veya koca) dver de, sever de vb. ieren de erler hakimiyet g kazanm durumda ve srf milli veya din olmas bir takm hassasiyets leri hakl, masum veya makul, hatta yce klabiliyor. Cinayetler, kadn ve ocuklara hunharlklar, kabadaylk, silahl kutlama ilkelligi, siddet, mafya vb. garabetler, tecavzler srekli adetten ve treden saylp hakimiyet kazanm durumda. Agalk ve a iret dzeni hl hakim. Darbeler, s s idamlar ve i kenceler, faili mehul veya belli cinayetler, kanser gibi her s yere nfuz etmi eteler, Susurluklar, yolsuzluklar, mafya ili kileri ve s s rm lk hakim. Artan ve daha fazla yozla p, yrtcla an vasfsz bir s s s nfus srekli hakimiyet kazanyor. Araba, ev veya i yeri alarm, kpek, s in aat, bar vb. gibilerin grlt terr her an ve srekli insanlara tecas vz edebiliyor; ya l, hasta, ocuk, bebek demeden insanlarn dinlenme, s al ma, uyuma, ya ama hakkn elinden alabiliyor, ama kurbanlar kurs s tarmaya memur birimlerin tek bir mdahalesince halledilebilecek bu tecavz kar snda hukuk, polis, belediye hakim degil. rk zemine s rk binalar dikip durmadan on binlerce insan, ocugu katleden, bu katliam on yllardr tm uyarlara ragmen srdren ve yine on binlerce, belki yz binlerce veya milyonlarca insan katledecek ve vatann kutsal ba mszl n da iktisaden ve siyaseten yok edecek olan mteahhitler ve g g asl bunlarn politikac ve devlet adam su ortaklaryla, tm bu hunharlar retip panzehirini retmeyen bu sosyal/siyasal sistem hakim. Vatan toprag kutsaldr deyip, Krde, Ermeniye, Batlya vs. talan ettirmem, ben talan ederim diyerek, onu siyaseti-semen-mafya su ortaklgna, emlak talanna ve ranta kurban eden, kutsal vatan topra n ve tabiatn g katleden, yagmalayan, beton mezarlgna dndren, ama yine de, ek imar izni gibi, deprem terrnden, deprem mezarlgndan kurtulmann
170
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? en basit ve gereki bir yolunu bile amayan bir garabet hakim. Actmadan kelle kesip, beden yakabilen ve ba ka basklar uygulayabilen bir s seriat bilinci de hakimiyetini kaybetmiyor. Listeyi ok uzatabiliriz ve yolsuzluk, rm lk ve tecavzn ok daha vahim, akl durduran s rneklerini sralayabiliriz televizyon ve gazetelerde zaman zaman aga kan garabetleri: hukugun i lemeyi i, i letilmeyi i, (gayrme ru) yasal s s s s s engeller, tecavzclerin yarg nne bile karlamay , karlanlarn s da ceza almay veya gstermelik cezalar almas, hatta vatansever kahs ramanlar olarak taltif edilmesi vs. Bu arada masumlarsa, ya aznlk veya istatistik ogunluk, ama etkisiz eleman. Ve tm bu garabetin, teca vzn sulular, sorumlular, ortaklar, seyircileri Mslman ve Trk; her sabah Ne mutlu Trkm diyene demi lerdi. Sular ve failleri, s tecavzler ve tecavzcler, herey de ortada, yani kral rlplak, ama hibir s sey yaplmyor, yaplamyor. Btn bu rlplak tecavz garabetiyle, bu cografyann insanlarna, kltrne, bilin iklimine tecavz edilirken ve (bu tecavzleri gizlemek ve bask aygtn elde tutmak iin uydurulan, taplan, taptrlan) o kutsallara, putlara da, Trklge, vatana, kurumlara vb. de tecavz edilirken, Trklk, vatan, kurumlar vs. bu duruma d s rlm ve hi kurtarlmam ken, kangrene veya en habis kansere veya s s kuduza mnferit denip bunlarn hesab sorulmuyor, geregi yaplmyor ve temizlenmeye gidilmiyor da, bu duruma mhlanan Trklge, vatana, kurumlara ve mhlayanlarla onlarn zihniyetlerine kar sz syleyenler, s kraln rlplak oldu unu syleyenler, vatann gerek hayr iin sz syleg yenler, Vay, suna buna hakaret ettin! diye, nce kanunla ve bir sredir de alenen kudurtulan kalabalklarla gadrediliyor, siddete, tehdide maruz braklyor. Btn bunlar yapanlar da Mslman ve Trk; her sabah Ne mutlu Trkm diyene demi lerdi; hatta ba ka bir sey demiyorlar. s s Ve bu Ne mutlu Trkm diyene deyip cana okuma, sansr, lin, cinnet kudurganlg son yllarda yle krklenip egemen klnd ki, ne ticede tehdit, saldrganlk ve siddetin yansra, cinayetlerle talanabildi,
171
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? hatta katillerden biri (Samsun) emniyet dairesinde, stelik Atatrkn Vatan topraklar kutsaldr, kaderine terkedilemez sz altnda, vatan kahraman olarak kameraya alnp lanse edilebildi, ba ka baz kesims lerce de vatan evlad olarak sahiplenildi; ve katil Mslman ve Trk; cinayetten nce namaz klm ve kutsalna (Trklge) hakaret ettigi s iin bir insan ldrm t. s Hrant Dink cinayeti, hakikat yerine, srekli onanp kutsalla trlan, s yceltilen bylesi fa ist, kanserojen bir bilin geninin kapkara bir bulut s gibi zerimize kertilmesi ve o putun Nefsin krallgnn tescili ol dugu iin, bu kadar inal uyandrd ve bu yzden Hepimiz Hrantz, hepimiz Ermeniyiz szleri benimsendi kafaya (kur unla) kaklan bir s Trklge kar , insanlg hakim klma zleminin isyan olarak; Trklk s ve vatan vs. diye diye, bu cografyann, zerindeki insanlarn ve klt rn, bilincin srekli tecavze maruz kalmasna ve Nefsin krallgna bir tepki olarak. Zira, saglkl bir demokraside sart oldugu zere, insanlar devletten korumak gerekliyken, artk insanlar insanlardan korumann isteyenin istedigini tehdit edebildigi, ldrebildigi ve bu hunharlklarda desteklendigi bir cehennemden korumann daha gerekli oldugu bir noktaya gelindi. Ama Nefsin krallgn yola karan, akl ba nda insanlar da kan s drabilen, bir ba ka ve ok masum grn l bir sorumlu daha var: s s vatanseverlik. Hrant Dink cinayeti ardndan genellikle rk/etnik/a r milliyetilik s suland. Bu tip sulamalar yapanlar, gerek milliyetiligin tamamen zt, iyi bir sey oldugunu savundular. Kimileri de milliyetiligin kendisini sulayp, vatanseverliginse tamamen zt, iyi bir sey oldugunu savundu, ama kimsenin vatanseverligi suladgn duymadm. Vatanseverligin iyi bir sey, hatta yce bir deger oldugu, su ve melanetinse bir doz a mn s dan sonra ba ladg seklinde bula c bir hipnotizma hakim klnm s s s durumda. Halbuki, vatanseverligin iyi, ama fazlasnn zararl oldugunu
172
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? sylemek, sgarann iyi, ama fazlasnn zararl oldugunu sylemeye ben ziyor. Byk bir gaet veya hakikate ihanet iinde vatanseverligin yce bir deger saylmasyla, hatta kutsalla trlmasyla, yani hakikat yerine s ikame edilmesiyle, yani daha ilk dozundan itibaren melanet yola km oluyor ve pe inden gelecekler de kanlmazla yor. Vatanseverlik s s s (mesela drstlk gibi) bir kez yce bir deger sayldktan, hatta kutsal la trldktan, hakikat yerine ikame edildikten sonra, artk kanlmaz s biimde, (daha fazla drstlgn daha iyi olmas gibi) daha fazla va tanseverlik de daha iyi ve (en fazla drstlgn en iyi olmas gibi) en fazla vatanseverlikse en iyisi olarak pompalanp, me ruiyet, hakimiyet s ve kutsiyet kazanyor. Pe inden de, akl ve vicdan tamamen uyu tus s rup, hamasetle, mar la, destanla, mitle, propagandayla, hipnotizmayla, s Nefsin drtlerini uyaran en etkili uyu turucuya dn yor, insanlar s s onu kana kana iip, en bayag ve hunhar yanlarn ortaya karyor, bu yanlarna mazaret buluyor ve hunharlklar i liyorlar. s Bir ogumuz (ama etkisiz eleman olan ogumuz), soludugumuz ha yatta, iinde bulundugumuz evrede, mahallede, semtte, kyde, sehirde, lkede, kltrde, dnyada mutlu olmay ve kimseye tecavz etmemeyi, ba kalarnn da mutlu olmasn ve kimseye tecavz edilmemesini, kims senin magdur edilmemesini, sava olmamasn, havann ve suyun temiz s olmasn, insanlarn drst, adil, gzel, iyi ve sagduyulu olmasn, adalet olmasn, dogann ve tarihi eserlerin korunmasn, irkin degil, gzel bir evrede ya amay, depremde insanlarn lmemesini, sanat ve bilimin s geli mesini, tre cinayetlerinin, organ mafyasnn son bulmasn vb. istis yoruz, zlyoruz. Peki bunlar zleyip, srf bu zlemler dogrultusunda iyile meler olsun diye kir beyan eden, ele tiren, zaman zaman hayal s s krklg ve ksknlkle agr ele tiren, insanlara vatan haini denebilir s mi? Kesinlikle hayr, tam tersi. Ya vatansever denebilir mi? Yine hayr, nk bu saydklarm istemek, zlemek ve bunlar ugruna sz sylemek iin vatansever olmak gerekmez, hakikat sever olmak gerekir; bunlar
173
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? zlemek, istemek iin vatanseverlik diye bir ad koymaya, bir kilise kurmaya ne gerek var, eger ba ka emeller ve saikler yoksa? Ve byle bir s ad verilip, kilise kuruldu mu, ba ka emel ve saikler daima vardr veya s rer ya da retilir ki, bu saikler, en zet ifadesiyle ve zaten hi matah olmayan kelimenin en kt anlamyla, iktidar saikleridir. Bu saydklarm istemeyi, hakikat severlik degil de, vatanseverlik saymakla, byle bir saptrmayla vatanseverlik hakikatin yerine ikame ediliyor ve zehir bylelikle hayat iksiri olarak empoze edilip, kana kana iiliyor. Insanlar bir aziz kadar safken, ertesi gn aniden bir katil olarak yataktan kalkmyorlar. Nazi Almanyas, aniden bir gnde cinnet geirmedi; vatanlarn sevmekle ba ladlar, ok sevmekle ilerlediler, daha s ok sevmekle devam ettiler ve nihayet vatanlarndan ba ka hibir seyi s sevmemeye varp, dnyay ve kendilerini kana buladlar; yava yava s s hipnotize oldular, deh etli bir uyu turucu degil, hayat iksiri diye yuts s tuklar tatl bir seyle. Kimse, durup dururken gidip cinayet i lemiyor, s azmettirmiyor, rgtlemiyor, cinayete gz yummuyor veya k krtmyor, s nce yava yava hipnotize oluyor, deh etli bir uyu turucu degil, hayat s s s s iksiri diye yutulan tatl bir seyle. Melanetin a r, etnik veya rk milliyetilikle, fa izmle degil, masum s s vatanseverlikle ba ladgna, vatanseverligin daha en ba ta temel degers s lerle, hakikatle eli tigine yakn bir rnegi, Amerikann Iraka saldrdg s gnlerden hatrlayabiliriz. O zaman Ba bakan Tayyip Erdogan ve kimi s politika yorumcular, Trkiyenin karna olacag d ncesiyle, Ame s rikadan gelecek para yardmn da hesaba katarak, yani vatanseverlik nedeniyle, Amerika yannda Iraka girmeyi, yani bu igren katliama (Trk ocuklarn azmettiricisi ve lme gndericisi olarak) katlmay istemi lerdi ve hl da kimileri bunun gerekle medigine zlyorlar s s ki, Ba bakan bilmem ama, simdi isimlerini hatrlamadgm o politika s ste, en masum dozunda vatanyorumcular a r milliyeti lan degildi. I s severligin tanm ve bildigimiz tm temel degerlerle eli kisi, hakikate s
174
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? ihaneti. Byle bir katliama katlmakla, yani vatanseverlikle, jeopolitik, jeostratejik veya iktisadi ya da siyasi menfaatler saglanacak olsayd bile, sonuta vatana hayr gelmeyecekti, nk Trkiye denen bu cog rafyada ve kltrde en temel hakikat ignenecek ve menfaat ugruna hunharlk yapma seklindeki byle bir bilin garabeti, byle bir kara bulut, byle bir gnah me ruiyet ve hakimiyet kazanacakt, yetmi mils s yonun tamam bu suun ortag edilecekti, vatan denen bu cografya byle bir bilin garabetinin hakim oldugu bir yer yaplacakt, yani rme gerekle ecekti hakikate her ihanette gerekle tigi gibi, hakikate s s Hrant Dink cinayetiyle ihanette, faili mehul cinayetlerle ihanette, organ mafyasyla ihanette vs. ihanetlerde gerekle tigi gibi. s Irak rneginde gerekle medi, ama vatanseverlikle rmenin ger s ekle tigine yakn ve enteresan bir rnek, derin devlet bahislerinde s ya anyor. Iki kere iki, akl almaz biimde ettirilerek, hakikat akl s almaz biimde igfal edilerek, her devletin gizli, illegal iller i lemesinin s meruiyeti ve dolaysyla derin devletin iyi bir sey oldugu, henz yoksa s tesis edilmesi gerektigi ak ak savunuluyor ve bylece hakikate iha net, hakikate ihanet nedeniyle rme ve dolaysyla vatana da ihanet gerekle iyor. Ve illegallige me ruiyet kazandrp vatana da ihanet eden s s sey, bu abuklugun mimar, bizzat vatanseverlik. Vatan hainligi, fa izmle ba lamyor, etnik veya a r veya rk milliyet s s s ilikle ba lamyor, milliyetilikle ba lamyor, vatanseverlikle ve her tr s s putperestlikle, tecavzle ba lyor; fa izmle ve katliamla bitiyor. Bu lms s cl dngnn, vatanseverlik bumerangnn devasysa, vatansevmezlik degil, hakikat severliktir. Katliam da, tetigi ekmekle ba lamyor, tetigi ekmekle bitiyor; kir s ifade etmeyi kanunda ve bilinlerde yasaklayan yarg ve saldrganlkla, yani, tpk Bernard Shawun, Katl sansrn ekstrem biimidir [45] diyerek dikkat ektigi zere, sansrclkle, 301le ba lyor. Bu yasaya kar s s sylenen her ey (fa izan bir uygulama olmas, Adalet Bakan gibilerin s s
175
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? iddiasnn aksine, uygar Bat toplumlarnda muadilinin bulunmay ve s verilen rneklerdeki mahkumiyetlerin tamamen farkl sulara dayanmas vb.) bir yana, 301e gre ayrca, Dostoyevski gibi dnya kltr mirasnn devlerinden birini ve (Trklerle ilgili hunharlk hikayeleri barndryor diye) onun en byk eserini, Karamazov Kardeleri de ve s bayraga, vatana, millete, dine nefretle en agr hakaretleri yagdran Bir Yazarn Gnl n de yasaklamak lazm ki, bu mkemmelen sama, g bizzat kendisi hunharca bir durum ve 301i savunanlar, aslnda Dostoyevskinin de yasaklanmasn savunuyor durumdalar. Eger Dostoyevski haklysa, o hunhar geni knayp mahkum etmek, d lamak, ondan temizs lenmek gerekir, ama kendine yeterli bir birey olamayan, byyemeyen ve babasyla, atasyla, soyuyla vnmeye al an yeniyetme zavalllg, s yani svenizmin her tr, tabii, babasn hep mkemmel grmeye a l acak, degilse bile ona tapnp taptrmaya zorlayacak, hatta yalana, s sansre ba vuracak ve bylece o ok sevgili milliyetinin temizlenmesine s degil, kirlenmesine yol aacaktr. Yok eger Dostoyevski hakl degilse, o zaman bu belgelenir ki, zaten Dostoyevskide marazi bir gen de vardr, milliyetilik geni; bu gen yznden abartlara veya toptanc bir nefrete kaplm olabilir; yani ya tap, ya tep, nefret et zihniyetinin terkedilmesi s ve Dostoyevskinin de, her eyin de, dogru ve yanl taraar nesnellikle s s belirlenerek degerlendirilmesi gerekir bymek iin. Karamazov Kardeler yasaklanmad tabii, bu garip olurdu, ama benzer s bir uygulama, i in iine bir de yalan, sansr, katarak hakim oldu; s sz konusu blm, malesef, on bir Trke evirinin dokuzunda sansrlendi ve bylece hunharlklar yalanlamak veya mahkum edip d layarak s temizlenmektense, tersine, rtbas edip kafay kuma gmerek sahiplenen ve bizzat kendisi sahtekarlk ve katl kar m bir hunharlk olan s sansrle, hunharlg gnmz Trkiyesinin kltrel bir geni yapmaya hizmet edildi, ama daha acs su: bu Dostoyevski sansryle Tolstoy sansrlerini ve gazetelerde yogunca i lenip, yakla k iki yz bin ki iye s s s
176
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? yutturulmu Mslman Tolstoy aldatmacasn te hir eden al malas s s rm da, 301 kart basn yayn dnyasnca rtbas edilmi tir [5]. Halbuki, s s Bernard Shawun dikkat ektigi zere, Katl sansrn ekstrem biimi dir yalnzca; her ikisi de susturmaya yneliktir, zgrlgn gaspdr, tecavzdr; ve 301 kar tlar da, ho larna gidenin degil, daima hakikas s tin tesisine al mal, bu teaml yaratmaldr. Bu teaml yaratmak s iinse, sol yumrugunu kaldrmaya veya bilmemne-izme veya bilmemne slogan, pankart veya bayragna ya da dindarlga degil, her eyden nce s sansrlememeye, sansr bilincini, yani 301i mahkum etmeye, bu sekilde rnek olmaya, ihtiya var. Hrant Dink cinayetinde de Dostoyevski ve Tolstoy sansrlerindeki gibi, ama tabii ok daha hunhar ve inanlmaz, apak, gayet hazin ve ironik bir tuhakla, gayet ac ve adi bir fars sahnelendi: Trklg a aglamay yasaklayan bir kanun ve (kraldan ok kralclkla) bu kanunu s da a an kudurtmalar neticesinde, Trk kann zehirli buldugu gerekes siyle, bir insan ldrlerek Trk kannn sahiden de zehirli oldugu ilen kantlanmaya al lyor. Zehrin ya da asaletin kanda bulunabilecegi s seklindeki rk ve irrasyonel slubu bir yana brakrsak, byle bir cina yet, hunharlk, Trkiyedeki kltr, bilin iklimini gerekten zehirledi, kirletti, nk istatistik bakmdan mnferit, ama arkasndaki deh etli ve s etkin hipnotizma bakmndan hegemonik, ve Nefsin krallgna ynelik. Nefs, krallgn Nazi Almanyasnda kurmu tu, ama Nazi Almanyas s krallgnn tek biimi degildir ve ayrca tek felaket de, krallgn tama men kurmas degildir, onun hakimiyet kazanmas yeteri kadar fecidir ki, Trkiyede hep gl olmu ve son yllarda, malesef son derece talihs siz k krtmalarla, hakimiyetini epey arttrm tr. Trkiye milliyetilikle s s mi kurulmu tur bilmem ama, yukardaki manzarann gsterdigi zere, s milliyetilikle batyor. Milliyetilerin ve k krtanlarn arasnda, Nefsin s tamamen ele geirdigi kurtadamlar var muhakkak, ama hepsinin tama men kurtadamla madgn umuyor ve uyanmalarn diliyorum, ama bu s
177
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? da ok zor bir i tabii, nk kirler, hele kutsallar, Nefsin hipnotizmas, s son derece gldr ve ki ilik artk ondan ibaret gibi alglanr. Dolas ysyla, yanldgn, yanl yaptgn itiraf etmek, epeyce bir cesaret ve s g gerektiriyor ki bu da, bir kitlenin vgsyle ve kahramanlkla taltif edilerek lme gitmekten ok daha zor, ama klten degil bylten bir i tir. Ve bu zor i in kotarlmas lazm. Bu i yaplacak m; Sisifusun s s s Trkiyede hep a ag yuvarlanan kayas, bir kez olsun yukar itilecek s mi? Btn o milliyetiler, ulusalclar, k krtclar ve digerleri, yaznn s ba ndan beri zetledigim ve aslen herkesin bildi i, tm bu manzara kars g ssnda ellerini vicdanlarna koyup, bir an durup d nyorlar m? s Ayrca, kendileri gibi d nmeyen insanlar hedef gstermekle, k krp s s k krtmakla vatan ku atlm , satlyor . . . insanlar sokaga dklr, s s s sknt kar . . . bu hakaretler yenilir yutulur degil . . . vatan hainleri vb. k krtmalarla yanl yaptklarn, blclk yaptklarn hl itiraf s s edemiyorlar m? Cesaretlerini toplayp, bu yzle meyi gerekle tirebils s seler ve bu itiraf yapsalar, hatta ilan etseler, hem daha mutlu, hem de vatana byk bir hizmet yapm , olmayacaklar m? Vatana, vatans da a degil, belki de kendi menfaatlerine, tutkularna, kzgnlklarna, s hakl olma ihtiraslarna hizmet ettiklerini hi akllarndan geirmiyorlar m? Bgrlerinde kabaran her duygunun hakiki olmayabilecegini, duygulanmalarnn sahici, ama duygunun sahte ve melun olabilecegini akllarndan geirmiyorlar m?.. Gnah diye bir seyi hatrlamyorlar m cehennemde yakan gnah degil, bir sinege bile zarar vermesin diye ocuklara Gnahtr derken kastedilen seyi? Ermeni soykrmn kabullenen Trk (veya Trkiyeli) vatanda larn, s menfaatleri iin vatan satan hainler olmayabileceklerini, menfaat iin insann kendini tehditlere, lm riskine, tartaklanmaya, vurulmaya maruz brakmasnn, en basit mantga aykr oldugunu, bu insanlarn belki de sadece (dogru veya yanl ) inandklar seyi savunduklarn, sorum s luluk ve vicdan geregi, gnahtan kurtulmak istediklerini, insanlg ve
178
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? bugnk Trkiyeyi bu gnahtan temizlemek istediklerini, akllarna hi getirmiyorlar m? Neden dostun ac syledigi hatrlanmyor?
Baz arkada larn seni ver, digerleriyse ele tirip sular; seni sulas s yanlara yakn ol, venlerdense uzak dur.68
Gneydoguda kangren olmu ve Trkiyeyi de kangren eden, asker s mdahalelerle hallolmayan ve tarihte iki dzine kadar ayaklanmayla azdg sylenen bir yara var. Oraya okul, hastane, i , a gtrmek, agalk s s ve a iret dzenini slah etmek vb. seyler yapmakla, ordakilerin insan s gibi ya amalarn saglamakla, mesele hallolabilecekse, bunun iin ge s degilse ve para lazmsa, bu yolu deneyelim; byle bir i iin her biri s miz, varlgmzn mesela te birini, gvenilir ki ilerden olu turulacak s s seffaf bir komisyona verelim. Peki bu zm de mmkn degilse, ne yapacagz? Bu sava sonsuza kadar srdrmek mi iyi? Tekrar tekrar s isyanlar kmas m iyi? Ba arlabilse bile, oradakilerin hepsini ldrmek s mi iyi? Bu didi menin siyasi, ekonomik, psikolojik, ahlaki vs. gtrs leriyle getirisi arasnda vatana, vatanda a ili kin gtrleriyle getirisi, s s melanetiyle hayr arasnda bir muhasebe yaplyor mu? Yoksa, ba ka s zm d nmeyerek, d nmeye al anlar da vatan haini diye kas s s nunla ve hedef gstermekle susturarak, hamaset ve inata esir olarak, vatan, baskyla, blnmez btnlkle sk trp atlatma ve rtme s yoluna m gidiliyor? Hrant Dink cinayetinden sonra, sehitler iin inal duyulmadg yolunda ele tiriler yapld. Duyuluyor, ama duyurulam s yor ki? Gerekten, neden lyor o ocuklar? Bu sart m? Sart oldugunu savunanlar, hele insanlarn kendi iradeleriyle degil, mecburen askere gittigi bir yerde bunu savunanlar, Tolstoyun Anna Kareninada Fransz yazar Alphonse Karrdan alntladg su szlere uymallar:
Veya Einsteinn, kendisine saldran vatansever kadnlara cevaben syledigi su szlere:

68 Talmuddan
aktaran Tolstoy. [41]
179
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi?

Bence, bir sonraki sava ta erkekler yerine, vatansever kadnlar ceps heye gnderilmeli. En azndan, sonu gelmez bir karga ann hkm s srdg bu kasvetli alanda bir yenilik olurdu. Ayrca, latif cinsin bylesi kahramanca duygular, niye savunmasz bir sivile saldrmaktan daha gsteri li bir ifade bulmasn ki? [32, s. 108.] s
Bask ve sk trmayla atlatma ve rtme, bir ba ka yoldan daha s s yryor, daha yukarda zetledigim cinayet, Susurluk, deprem, mafya vs. tr yozla malarla, bu yozla malarn hesabnn sorulmamas, slah s s edilmemesi ve me ruiyet, hakimiyet kazanmasyla. Baskyla insanlar s yozla yor, yozla ma ve bask arttka, vicdanlarnn ve haysiyetlerinin s s sesini susturabilmek iin, baskcnn tarafna geip, kendi ilerindeki gnaha d arda kei arayarak, onu kurban ediyor, etmeye bileniyorlar. s Btn bunlar neden umursanmyor? Neden, bir gazetede veya dergide bir platform olu turulmuyor ve AB, s Kbrs, Ermeni, Krt (veya PKK) vb. meseleler, sogukkanl bir sekilde, bir matematik problemi zer gibi, bilimsel bir yakla mla, ama gnah s unutmadan, drste, k krp k krtmadan, kimseyi vatan haini diye s s hedef tahtasna evirmeden tart lmyor? s Deprem bir yana, kresel snmayla da kyamet kapdayken, hl tm bu akl ve vicdan d , hakikat d vaziyetle tarumar olmak ldrtc s s degil mi? Bu halimiz, (Trklk, Amerikallk, Mslmanlk, Hristiyan lk, vatanseverlik ve ba ka -lik, -lklarla) zerine bindigi kreyi stan s insanlgn genel halinden ne kadar farkl acaba? Insanlgn su halinden: Bilgi agacnn yasak elmasn yiyerek kendi plaklgn farketti ve cennetten kovuldu. Veya bir ba ka deyi le: Sadece tuhaf kimyasal bis s le imli bir bitkiyi yiyerek ya da bir travma geirerek ya da belli bir s sre ritmik tam-tam sesleri duyarak ya da belki ailesinden fazla sevgi grerek, beyninde elektro-kimyasal bir degi im ya ayp, bilin sahibi s s oldu ve kendi kendisinin farkna vard. Bedeni ve drtleriyle hl ksmen hayvan kalsa da, hayatn ben-biz, o-onlar seklinde paralayan
180
Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi? yeni bilinciyle hayvanlar aleminden kovuldu ve sahip oldugu o yeni bilince ragmen kendini bilemedigi iin, o bilinle cami avlusuna bra klm durumda kald. Epey zamandr da, kendisini vareden kaynakla s gbek bagn bulma, kayp cennete geri dnme ve kendini bilme ihtiyac iinde biberon diye minareyi, an, vatan, bayrak diregini, bir nderin bstn, sag ya da sol yumrugunu veya bir ba ka putu agzna tkp o s camiyi, kiliseyi, havray, futbol takmn, ideolojiyi, nderi, devleti, halk, bayrag veya vatan putla trarak, umutsuzca bunlara tapyor. O bilin sa s yesinde ayr an iyi-kt, biz-onlar ikileminde iyinin, bizin yannda yer s aldg, kendisini vareden kaynaga baglandg ve kayp cennetin kapsn buldugu yolunda kendini ve ba kalarn kandrmaya al yor, ama as s s lnda tm bunlardan uzakla makta, doyumsuz nefsini geni letme abas s s iinde, kudret pe inde ko makta, nefsinin, hatta kollektif bir Nefsin ve s s kudretin klesi olmakta, hayvani yannn emirlerine boyun egip srye katlmakta ve hayvani bir g ve haz tatmininin sonu gelmez aray s iinde, arsz bir menfaat, sahiplenme ve lks i tahnn doymak bilmez s fukaralg iinde, tm bu melanet ve irrasyonellik iinde tarumar olup, tarumar etmektedir. Halbuki, asl vatan hakikattir ve o da iinde bir yerlerde olmal. Acar Burak Bengi 13 Mart 2007
181
Kaynaklar
[1] L. Tolstoy, The Kingdom of God and Peace Essays, ev. Aylmer Maude, OUP, (The Worlds Classics), 1942. 3 [2] L. Tolstoy, On Civil Disobedience and Non-Violence, ev. Aylmer Maude, Signet, 1967. 3 [3] Tolstoys Letters, Ing. ev. ve ed., R. F. Christian, iki cilt, Athlone Press, 1978. 3 [4] Tolstoys Diaries, Ing. ev. ve ed., R. F. Christian, iki cilt, Athlone Press, 1985. 3 [5] Acar Burak Bengi, Sansrlenen Tolstoy (Tolstoyun Din Eletirisi ve s s Trkiyede Karanl n Gc), Yoku Yaynlar, 2007. Su adresten cg retsiz indirebilirsiniz: http://yokus.yolasite.com/ 3, 8, 24, 32, 42, 177 [6] D. S. Mirsky, A History of Russian Literature, 1927. Alnty yapan Henry Gifford (Leo Tolstoy, A Critical Anthology, Penguin, 1971). 8, 10 [7] L., Tolstoy, What is Art?, ev. Richard Pevear ve Larissa Volokhonsky, Penguin, 1995. 9 [8] L., Tolstoy, Recollections and Essays, ev. Aylmer Maude, OUP, (Tolstoy Centenary Edition), 1937. 13
182
Kaynaklar [9] L., Tolstoy, Tales of Army Life, ev. Louise ve Aylmer Maude, OUP, (The Worlds Classics), 1963. 16, 17, 21 [10] R. F. Christian, Tolstoy, A Critical Introduction, Cambridge University Press, 1969. 17 [11] Mektubun bu blm, R. F. Christiann derlemesi d nda, David s McDuffn, The Sebastopol Sketches (Penguin, 1986) evirisine yazdg nszde de alntlanyor; her ikisinden kombine eviri yaptm. 18 [12] L. Tolstoy, The Sebastopol Sketches, ev. David McDuff, Penguin, 1986. 18, 19 [13] V. Shklovsky, Lev Tolstoy, ev. Olga Shartse, Progress Publishers, Moscow, 1978. 18 [14] Susan Layton, Russian Literature and Empire (Conquest of the Caucasus from Pushkin to Tolstoy), Cambridge University Press, 1994. 19, 44 [15] L. Tolstoy, What Then Must We Do?, ev. Aylmer Maude, OUP, (Tolstoy Centenary Edition), 1934. 46 [16] Alnty yapan Aylmer Maude, Tales of Army Lifen nsznde. 22 [17] L. Tolstoy, A Confession and Other Religious Writings, ev. Jane Kentish, Penguin, 1987. 22 [18] F. M. Dostoyevski, Bir Yazarn Gnl , ev. Kayhan Ykseler, YKY, g 2001. 24, 36, 37, 42 [19] L. Tolstoy, Anna Karenina, ev. Ergin Altay, Ergin Altay, ed. Orhan s Pamuk, Ileti im, 7. bask, 2006. 29, 30, 31 [20] E. J. Simmons, Leo Tolstoy, Vintage, 1960. 47
183
Kaynaklar [21] F. M. Dostoevsky, The Brothers Karamazov: (I) ev. Constance Garnett, ed. Ralph E. Matlaw, Norton & Company, 1976, s. 219-20; (II) ev. Adrew R. MacAndrew, Bantam Classics, 2003, s. 316-7; (III) ev. Ignat Avsey, Oxford University Press, 1998, s. 298-9; (IV) ev. Richard Pevear ve Larissa Volokhonsky, Farrar, Straus and Giroux, 2002, s. 238-9; ev. David McDuff, Penguin, 2003, s. 311-2. 24, 39 [22] Bu ve Anna Kareninadan yapacagm sonraki alnt ve zetlerin kaynag su Ingilizce eviridir: George Gibiann revize ettigi, Aylmer Maude evirisi (Norton & Company, 1995); Richard Pevear ile Larissa Volokhonskynin dll yeni evirisi (Penguin, 2002); ve David Magarshack evirisi (Signet, 1961, 2005). 26 [23] L. Tolstoy, On Life and Essays On Religion, On Life, ev. Aylmer Maude, OUP, (The Worlds Classics), 1959. 40 [24] L. Tolstoy, Essays and Letters, ev. Aylmer Maude, Grant Richards, 1903. 41 [25] Edmund Wilson, To the Finland Station (A Study in the Writing and Acting of History), Doubleday Anchor, 1953, s. 367. Bu kaynaga dikkatimi eken: A. N. Wilson, Tolstoy, Ballantine Books, 1989. 47 [26] Robert Service, Lenin, A Biography, The Belknap Press of Harvard University Press, 2000; s. 87-8 (e itli basklar var). Service, bu s paragrafta aktardgm, Lenine ili kin bilgilerin kaynaklarn veriyor s (Rusya Milli Ktphanesinden smarladm, ama 1. ve 3. belgeleri sipari im sonusuz kald ve sadece 2. belgeyi alabilecegim belirtildi, s onun iin de, online deme yapamamak gibi bir zorluk ortaya kt): (I) V. Vodovozov, Moe znakomstvo s Leninym, Na chuzhoi storone, Prague, 1925; cilt 12, s. 177-8. (II) Maria Ilinichna Ulyanova, Vospominaniya o Vladimire Iliche Lenine, Moscow, 1989-91; cilt 1, s.
184
Kaynaklar 208, 192. (III) V. I. Lenin, Polnoe sobranie sochinenii V. I. Lenina, Moscow, 1958-65; cilt 55, s. 2. 47 [27] A. N. Wilson, Tolstoy, Ballantine Books, 1989. 48 [28] Aylmer Maude, The Life of Tolstoy, OUP, (iki cilt birarada) 1987. 49, 58 [29] L. Tolstoy, Tanrnn Egemenli i Iinizdedir (Mistik bir din de il, yeni g g bir yaam anlay olarak Hristiyanlk), ev. Dominik Pamir, Kaos s s Yaynlar, 2005. 51 [30] Bildiriyi internette, Christian Bartolfun Tolstoys Legacy For Mankind: A Manifesto For Nonviolence ba lkl yazsnda bulup, oras dan zetledim. Bartolf bildiri metnini su kaynaktan alm : Rolland s and Tagore, ed. Alex Aronson ve Krishna Kripalani, Visva-Bharati, Calcutta, Eyll 1945, s. 20-24. 52 [31] Anti-Conscription Manifesto ba lkl bildiriyi Christian Bartolfun s yazsnda bulup, oradan evirdim. Bartolf bildiri metnini su kay naktan alm : The Collected Works of Mahatma Gandi, cilt. 31, Ahmes dabad 1969; s. 414. 52 [32] A. Einstein, Ideas and Opinions, The Disarmament Conference of 1932, ev. Sonja Bargmann, Wings Books, 1954. 50, 54, 55, 164, 180 [33] A. Einstein, Fikirler ve Tercihler, ev. Z. Elif akmak, Arion Yaynevi, 1999. 50, 53, 54 [34] Bu paragraftaki bigilerin kaynaklar, European Bureau For Conscientious Objection, Quaker Council For European Affairs, Amnesty International ve Wikipedia gibi internet siteleridir. 56 [35] Tatyana Tolstoy, Tolstoy Remembered, Fr. ev, Derek Coltman, McGraw-Hill, 1977. 59
185
Kaynaklar [36] A. B. Goldenweiser, Talks With Tolstoy, ev. S. S. Koteliansky ve Virginia Woolf, Horizon Press, 1969. 59 [37] Gustave Gilbert, Nuremberg Diary, New York: Farrar, Straus and Company, 1947. 163 [38] James Boswell, The Life of Samuel Johnson, 1791. 164 [39] Ambrose Bierce, The Devils Dictionary, 1911. 164 [40] Ambrose Bierce, Seytann Szl , ev. Cemal Atila, Omega Yayn g lar, 2005 164 [41] L. Tolstoy, der., A Calendar of Wisdom, (1904-1910), ev. Peter Sekirin, Hodder and Stoughton, 1998. 164, 179 [42] R. W. Emerson, Journals, 1824. 164 [43] A. Schopenhauer, Aphorismen zur Lebensweisheit; internette bulup Ingilizceden evirdim; Ya am Bilgeligi zerine Aforizmalar, (Muss s tafa Tzel, I Bankas, 2006) adl kitabn nc blmnde de bulunabilir. 164 [44] G. B. Shaw, The Devils Disciple, 3. Perde, 1901. 164 [45] G. B. Shaw, The Rejected Statement, Part I, Shewing-Up of Blanco Posnet (1911) Limits to Toleration. 175
186
Dizin
A Aksakov, 25 Aleksandr, 48, 69, 83, 94, 113, 114, 152 Altay, Ergin, 2931 Amnesty International, 185 Anti-Conscription Manifesto, 185 Arnold, Matthew, 22 Atatrk(lk), 165, 167169, 172 Attila, 131 Avrupa Insan Haklar Mahkemesi, 56 Avrupa Konseyi, 55, 56 Avusturya-Macaristan, 25 Ayastefanos Antla mas, 25 s B Barbusse, Henri, 52 Bartolf, Christian, 185 Berlin Kongresi, 25 Bierce, Ambrose C Charles, VII., 79 Christian, R. F., 3, 17 Cleveland, 131 Concordat, 67 D De Vogue, 77 Droulde, 86 Deutschland, Deutschland ber alles, 99 Dink, Hrant, 172, 175, 177, 179 Divide et impera, 104 Seytann Szl , 164 g Birle mi Milletler, 55, 56 s s Bismarck, 70 Boulanger, 98, 105, 115 Buber, Martin, 52 Buda, 139 Budizm, 6 Burbonlar, 105
187
Dizin Dostoyevski, 2224, 26, 3440, 42, 4446, 48, 51, 176, 177 Bir Yazarn Gnl , 23, 24, g 26, 3538, 4244, 176 Karamazov Kardeler, 24, 39 s Trkiyede sansrlenmesi, 24, 176 Tolstoy Ele tirisi, 23, 24, 26, s 3538, 4244 Duhamel, Georges, 52 Dukhoborlar, 49 E Edison, 131, 138 Einstein, 9, 10, 50, 5256, 164, 179 Emerson, 164 Eski Ahit, 120 European Bureau For Conscientious Objection, 185 F Farisi, 49, 136 Fransz Devrimi, 54 G Gandi, 6, 51, 52, 57 Godunov, Boris, 152 Goldenweizer, 59 Gring, Hermann, 163 L Lahey Konferans, 149, 150 Lao-Tsu, 139 Lavisse, 78 Layton, Susan, 19, 44 Lenin, 6, 47, 48, 184 Leuchtenberg Dk, 98 Louis-Philippe, 98, 105 M Malevanizm, 72, 73 s Marseillaise, le (Fransz milli mar ), 122 K Karr, Alphonse, 33 Katkov, 25, 26, 34, 82 Kilkov, 49 Konys, 138, 139 Konstantinople, 91 Kozmopolitizm, 135 Krasinski, 126 Krt, 134 H Heine, 164 J Johnson, 164 Johnson, Samuel, 164 Gney Afrika Sava , 141 s
188
Dizin Maude, Aylmer, 3, 17, 49, 51, 58, 134 Mickiewicz, 124 Mikail, Ba melek, 138 s Milletler Cemiyeti, 51, 52 Mirsky, D. S., 8 S N Napolyon, 67, 70, 89, 98, 105 Nazizm, 56, 168 Novoye Vremya, 64 O Osmanl-Rus sava (93 Harbi), s 23, 49 P Panayev, 21 Panislavizm, 23, 25, 44 Pobedonostsev, 48, 127 Port Arthur, 58, 59 Posrednik, 7 Proko, 88, 89, 97 Proudhon, 46 Pugaev, 33, 152 Q Quaker Council For European Affairs, 185 R Rhodes, Cecil, 156 T Tagore, 52 s Tanr ar Korusun (Rus milli mar ), 123 Tarhan, Mehmet, 56 Tolstaya, Aleksandra, 41 Tolstoy aforoz edilmesi, 48 A a Kesme, 14 g Agustosta Sivastopol, 21 Salisbury, 131 Schopenhauer, 164 Selskiy Vestnik, 62, 63, 78, 95 Service, Robert, 47 Severniy Vestnik, 124 Shaw, G. B., 164, 175, 177 Shklovsky, V. ( klovski), 9, 10 S Sikorskiy, 71, 73, 74 Sisifus, 6 Stalin, 48 Sukhotina-Tolstaya, Tatyana (byk kz), 58 Rolland, Romain, 51, 52 Ruhun Bagmszlg Bildirisi, 51 Rus-Japon sava , 58 s Russell, Bertrand, 52
189
Dizin Anna Karenina, 17, 2224, 26 38, 42, 46, 50 Trke evirisi, 2932 Aralkta Sivastopol, 18, 20 aristokrat, 14, 59 Baskn, 1417, 23 arlk Rusyasnda sansrlenmesi, 17, 21, 47 ocuklarn Bilgeli i, 10 g ocukluk, 10, 14 Delikanllk, 14 Dirili, 48, 49 s egitimci, 6 Genlik, 14 Hayat zerine, 40 Ilk Adm, 41 Itiraar, 22, 23, 29, 35, 40 Kar Frtnas, 14 Kazaklar, 7, 44 Krm Sava , 14, 17, 20 s ktlk faaliyetleri, 46, 47 Maysta Sivastopol, 20, 21 Mslman Tolstoy aldatmacas, 177 yleyse Ne Yapmalyz?, 46 Polnoe Sobranie Soineniy, 3 reformcu, 6 reformcu-sanat, 7 Sanat Nedir?, 8 Sava ve Bar, 7, 14, 22, 23, s s 26, 89 Sevgi Yasas ve Siddet Ya sas, 42 Sivastopol Skeleri, 14, 18 Tanrnn Egemenli i Iinizdeg dir, 157 Tolstoy Sendromu, 8, 9, 50 tuhaa trma, 9, 10 s Tolstoy, Nikolay (babas), 14 Tolstoy, Nikolay (byk abisi), 14 Tolstoy, Sergey (ortanca abisi), 17, 18, 20 Towianski, 124 Transvaal (Gney Afrika) Sava , s 141, 149, 150 Turgenyev, 23 Trk, 2325, 34, 35, 37, 38, 44, 49, 82, 9294, 101, 132 Trk-Ermeni, 134, 145, 178 Trk-Slav, 2327, 32, 3537, 43, 44 U Unamuno, 52 V Vicdani red, 8, 50, 51, 5457 W Wells, H. G., 52
190
Dizin Wilhelm, 82, 110, 113, 138, 139, 147 Y Yasnaya Polyana, 7, 14, 40, 60 Yekaterina, 152 Yeni Ahit, 82, 120, 136, 157 Isa, 8, 13, 34, 38, 42 Yergolskaya, Tatyana Aleksandrovna, 17, 35 Ykseler, Kayhan, 36, 37, 42 Z Zdziechowski, 124 Zola, 77 Zorunlu askerlik, 5156 Zorunlu Askerlik Kar t Bildiri, s 52
191

Lev Tolstoy - Vatanseverliğe Karşı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lev Tolstoy - Vatanseverliğe Karşı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VATANSEVERLGE KARSI I

Lev Nikolayevi Tolstoy

Yoku Yaynlar, Istanbul, 2007 s

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

Daha ileride, altnc blmde de sunlar syler:

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

ksa bir sre nce Turgenyevin Tolstoya yazdg son mektubundaki nl

Trklerin hunharlklarna ili kin bu hikayeler, mazlum Slavlar kurtars

bu blm on bir Trke evirinin dokuzunda sansrlenmi tir. [5] s

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

nsz: Sisifusun Kayas ve Tolstoy; ve Biz Kimiz?

Hristiyanlk ve Vatanseverlik Selskiy Vestnik14 gazetesinde syle anlatlyor:

Habercisi. [Koray Karasulu] Rus deyimi. [Koray Karasulu]

Zamanlar. [Acar Burak Bengi]

Franszlarca yanl bir telaffuzu. [Tolstoy] s

ve Amiral, I. Nikolasn ikinci oglu. [Aylmer Maude]

edalar. [Acar Burak Bengi]

Fransz Cumhurba kan da cevap telgrafnda syle dedi: s

bak. [Acar Burak Bengi]

be amelli yelveku u ve donmu kartavugu. [Alper Altug] s s s

Droulde (1846-1914). Chants du Soldat yazar. [Aylmer Maude]

Zimbabvenin bat yakas. [Acar Burak Bengi]

Vatanseverlik mi, Bars m?

iyi sramak iin. [Alper Altug]

bilir, nasl istersen. [Alper Altug]

ocuk. [Acar Burak Bengi]

Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi?

Bir ba ka me hur Amerikal d nr Emerson da syle diyor: s s s

Alman lozof Schopenhauera greyse:

Ve Bernard Shawa gre:

Einstein da syle formle etmi : s

Veya Einsteinn, kendisine saldran vatansever kadnlara cevaben syledigi su szlere:

aktaran Tolstoy. [41]

Sonsz: Vatanseverlik mi, Hakikat Severlik mi?

You might also like