T R K

S A N AY C L E R

V E

A D A M L A R I

D E R N E

Aralk 2002 (Yayn No. TSAD-T/2002-12/335)

M e r u t i y e t C a d d e s i , N o . 7 4 8 0 0 5 0 Te p e b a / s t a n b u l Te l e f o n : ( 0 2 1 2 ) 2 4 9 0 7 2 3 Te l e f a x : ( 0 2 1 2 ) 2 4 9 1 3 5 0

 2002, TSAD Tm haklar sakldr. Bu eserin tamam ya da bir blm, 4110 sayl Yasa ile deiik 5846 sayl FSEK. uyarnca, kullanlmazdan nce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazl izin alnmadka, hibir ekil ve yntemle ilenmek, oaltlmak, oaltlm nshalar yaylmak, satlmak, kiralanmak, dn verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da baka teknik, saysal ve/veya elektronik yntemlerle iletilmek suretiyle kullanlamaz.

ISBN : 975-8458-43-4
Lebib Yalkn Yaymlar ve Basm leri A..

NSZ
TSAD, zel sektr temsil eden sanayici ve iadamlar tarafndan 1971 ylnda, Anayasamzn ve Dernekler Kanununun ilgili hkmlerine uygun olarak kurulmu, kamu yararna alan bir dernek olup gnll bir sivil toplum rgtdr. TSAD, demokrasi ve insan haklar evrensel ilkelerine bal, giriim, inan ve dnce zgrlklerine saygl, yalnzca asli grevlerine odaklanm etkin bir devletin varolduu Trkiyede, Atatrkn ada uygarlk hedefine ve ilkelerine sadk toplumsal yapnn gelimesine ve demokratik sivil toplum ve laik hukuk devleti anlaynn yerlemesine yardmc olur. TSAD, piyasa ekonomisinin hukuksal ve kurumsal altyapsnn yerlemesine ve i dnyasnn evrensel i ahlak ilkelerine uygun bir biimde faaliyette bulunmasna alr. TSAD, uluslararas entegrasyon hedefi dorultusunda Trk sanayi ve hizmet kesiminin rekabet gcnn artrlarak, uluslararas ekonomik sistemde belirgin ve kalc bir yer edinmesi gerektiine inanr ve bu ynde alr. TSAD, Trkiyede liberal ekonomi kurallarnn yerlemesinin yansra, lkenin insan ve doal kaynaklarnn teknolojik yeniliklerle desteklenerek en etkin biimde kullanmn; verimlilik ve kalite ykseliini srekli klacak ortamn yaratlmas yoluyla rekabet gcnn artrlmasn hedef alan politikalar destekler. TSAD, misyonu dorultusunda ve faaliyetleri erevesinde, lke gndeminde bulunan konularla ilgili grlerini bilimsel almalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu grlerden hareketle kamuoyunda tartma platformlarnn olumasn salar.

TSAD tarafndan hazrlatlan Kamu Reformu Aratrmas balkl bu alma, Sosyal Aratrmalar Merkezi (SAM) tarafndan, Doan Holding A.., Dou Holding A.., Ko Holding A.. ve Sabanc Holding A..nin maddi katklar ile gerekletirilmitir.

Aralk 2002

Bu alma SAM (Sosyal Aratrmalar Merkezi) tarafndan yaplmtr.

PROJE YNETM Mehmet Akzer Ayla Orta PROJE EKB Cenap Nuhrat Dr. Ahmet Demirel Dr. Ferhat Kentel ebnem Say Mustafa Narc Tamer Coar Uur Canbilen Sanem Soyarslan Metin Vancin

NDEKLER
ZET ....................................................................................................................9 I. ARATIRMANIN VE RNEK KTLENN TANITIMI ....................................31 A. Aratrmann Tantm ..........................................................................33 1. Gereke, Ama ve Kapsam ......................................................................33 2. rneklem ..................................................................................................35 B. rnek Kitlenin Tantm ......................................................................42 II. YNETM VE YNETM KALTES ALGILAMASI ....................................49 A. Ynetim Kalitesine likin Alglama ....................................................51 B. Ynetiim Kalitesine likin Alglama ................................................59 C. Kamu Kurumlarna Ynelik Gven ....................................................68 III. KAMU KURUMLARINDAN VE HZMETLERNDEN MEMNUNYET DZEY................................................................................73 A. Kamu Kurumlarnn Hizmetleri Konusunda Bilgilenme Kaynaklar 76 B. Deiik Kamu Kurulularnn Hizmet Kalitesine likin Alglama ..77 1. Genel..........................................................................................................77 2. Hizmet Kalitesinin Deiik Boyutlarna likin Deerlendirme..............81 3. Eitim Kurumlarnn Kalitesine likin Alglama......................................90 C. Kamu Grevlilerine (Memurlara) likin Alglama ............................93 IV. YOLSUZLUK ALGILAMASI ..........................................................................99 A. Genel Olarak Yolsuzluk Alglamas ....................................................101 1. Yolsuzluk Kavram ..................................................................................101 2. Toplumda Yolsuzluk Eiliminin Yaygnl ............................................103 3. Siyasal Kayrmacla ve Klientelizme likin Alglama ........................106 B. Kamu Kurumlarnda Yolsuzluk ve Rvet Alglamas ......................109 1. Kamu Kurumlarnda Yolsuzluun Yaygnl ........................................109 2. Kamuda Yolsuzluun Deiik Biimlerinin Greli nemi ..................110 3. Kamu Kurumlarnda Rvetin Yaygnl ..............................................112 4. Memurlarn Rvet Almasna likin Grler ......................................114 5. Rvet Talebini hbar Etme Eilimi ........................................................117 C. Yolsuzlukla Mcadele ..........................................................................118

V. KAMU YNETM VE YNETM REFORMUNA LKN TERCHLER ..121 A. Temel Tercihler....................................................................................123 1. Genel Olarak Kamuda Reform Talebi....................................................123 2. Kamu Kurumlarnn leyiinin Yeniden Dzenlenmesinde ncelikli Ama ........................................................................................128 B. Kamu Kesiminin Geniliine, Daha Verimli Klnmasna ve nsangc Ynetimine likin Tercihler ..........................................130 1. Kamu Kesiminin Genilii ve Daha Verimli Klnmas ..........................130 2. nsan Kaynaklar Ynetimi......................................................................134 C. Kamunun Ekonomideki Yerine likin Tercihler ............................136 D. zel Sektrn Kamu Hizmetlerindeki Yerine likin Tercihler ......138 E. Kamu Ynetiminde Yerelleme Konusunda Tercihler ....................142 F. Halkn Kamu Kurumlar Konusunda Bilgilenme ve Sz Hakk ......144 G. Kamu Kurumlar zerinde Sivil Toplum Denetimi ..........................147 VI. SONU........................................................................................................151 EK. DNYADA VE TRKYEDE KAMU REFORMU ......................................157 I. Temel Kavramlar ve Uygulama................................................................159 A. Kamu Ynetimi ve Ynetiim Kavramlar ..................................................159 B. Kamu Reformu Kavram ..............................................................................164 C. Kamu Reformu ve yi Ynetiim..................................................................175 II. Kamu Reformunda Baarnn nkoullar ............................................185 III. Avrupa Birliinde Kamu Ynetimi lkeleri............................................188 IV. Trkiyede Kamu Reformu Gndemi ......................................................192 V. Sonu..........................................................................................................200 KAYNAKA ......................................................................................................203

ZET

ZET
Trkiyede toplumun kamu ynetimine, kamu kurumlarna ve kamu hizmetlerine ilikin alglamas erevesinde bir reform gereksiniminin hangi alanlarda odaklandn, kamunun bir reform leinde yeniden yaplanmas ynnde toplumda ne lde gl bir istem bulunduunu, bir reform projesinin olas gndeminde yer alabilecek eitli yeniden dzenleme seeneklerine ilikin kamuoyu tercihlerini saptamak amacyla bir kamuoyu aratrmas yrtlmtr. Aratrma Trkiye genelinde 18 ve daha yukar yalardaki nfusu temsil etmek zere ok aamal, tabakalandrmal, tesadfi rnekleme yntemiyle seilmi bir rnek kitleye yz yze anket uygulayarak gerekletirilmitir. Yedi blgede 32 ilin 78 ilesinde anket uygulanm ve 2416 anket deerlendirmeye alnmtr. Saha almas 26 Temmuz 5 Austos 2002 tarihleri arasnda tamamlanmtr. Aratrma kapsamnda grlen kiilerin yzde 51i erkek, yzde 49u kadndr. Ya ortalamas 37,1dir. rnek kitlenin yzde 6s okuma yazma bilmemektedir; yzde 4 yalnzca okur-yazardr, herhangi bir okul bitirmemitir. Yzde 45i ilkokul mezunu, yzde 36s ortaokul ya da lise mezunudur; yzde 3 yksek renimini srdrmektedir. niversite mezunlarnn oran yzde 7dir. alarak renimlerini srdrmekte olan yzde 1 darda tutulursa, grlen kiilerin yzde 60 halen almamaktadr. almayanlarn yzde 63 ev hanm, yzde 17si emekli, yzde 12si i arayan isizlerdir. rnek kitlenin yzde 59unun aylk hane geliri 300 milyon lirann altndadr; yzde 61i ailelerinin maddi durumunu "ortalama" bir ailenin altnda ya da ok altnda deerlendirmektedir. Eitim, gelir, ekonomik faaliyet, mlkiyet, hanehalk bykl, yaam tarz ve tketim kalplar gibi deikenler temelinde yaplan sosyo-ekonomik stat (SES) analizine gre grlen kiilerin yzde 13 E ve yzde 47si D olmak zere alt SES gruplarnda yer almaktadr.

11

Ynetim ve Ynetiim Kalitesi Alglamas Ynetim kalitesi Yurttalar, gerek kiisel olarak yaam koullarndan, gerekse lkenin ekonomik- toplumsal koullar ile ynetim kalitesinden derin bir memnuniyetsizlik iindedir. lkenin ekonomik-toplumsal durumu ile ynetim kalitesinden memnuniyetsizlik, kiisel yaam koullarna ilikin memnuniyetsizlikten de daha gldr. Kiisel yaam koullarndan ve lkenin ekonomik-toplumsal durumundan memnuniyetsizlik, yurttalarn SES dzeyi dtke derinlemektedir. lkenin genel olarak kt ynetildii ynndeki alglama bakmndansa demografik gruplar arasnda bir fark yoktur. Grlen kiilerin te ikisine gre son yirmi yl iinde lkenin ynetim kalitesi ktlemitir; kalan te bir ise lkenin bu dnem boyunca hep kt ynetildii kansndadr. Ynetimin son yirmi yl iinde ktletiini dnenlerin te ikisi "Turgut zal dnemini" referans almaktadr. Kamuoyuna gre Trkiyede ynetim kalitesinin en dk olduu alan ekonomi ynetimidir. Ynetim kalitesinin sorguland sekiz alan, en ktden grece iyiye doru yle sralanmaktadr: Ekonomi Vergi sistemi Sosyal gvenlik ve salk sistemleri Adalet/yarg sistemi Eitim evre Emniyet (can ve mal gvenlii) Ynetim kalitesinin en olumlu algland "Emniyet" alannda bile ortalama alglama "orta" denebilecek dzeyin altndadr. "ncelikli gelime gerei" bakmndansa kamuoyu bu alanlar yukardakinden farkl biimde sralamaktadr. Birinci srada gene ekonomi ynetimi gelmektedir.

12

Buna karlk: Eitim, ekonomiden sonra en fazla nemsenen alandr. Eitimden sonra en fazla gelime gerei duyulan alan salktr. Kamuoyu vergi sistemini salk sisteminden kt bulmakta, ama salk sisteminde gelime salanmasna ok daha fazla ncelik vermektedir. Adalet ve yarg sisteminde gelime salanmas salk sistemindekine yakn dzeyde nemsenmektedir. zet olarak, yurttalarn arlkl talebi bata ekonomi olmak zere eitim, salk ve adalet alanlarnda gelime salanmasdr. Ynetim kalitesine ilikin olumsuz alglamaya kout olarak kamuoyu Trkiyede devletin vergi gelirlerini doru yerlerde kullanmadn dnmektedir; bu kan metropollerde daha da glenmektedir. Dolaysyla toplumun ounluu devletin daha iyi kamu hizmeti verebilmesi iin vergi gelirlerinin artmas gerektii grne de katlmamaktadr. Buna karlk yurttalarn, vergi gelirlerinin doru yerlere harcanacana inanmalar halinde vergilerini dzenli olarak deyeceklerini dnmektedir. Ynetiim kalitesi Yurttalar lkedeki "ynetiim" kalitesi bakmndan da olumsuz bir alglama iindedir. Bu olumsuz alglama byk kentsel yerlemelere gittike glenmektedir. Sorgulanan toplam dokuz "iyi ynetiim" gstergesi arasnda en olumsuz alglama "kamu kurumlarnn harcamalarnn halkn denetimine ak olmas" konusundadr. Dokuz gsterge, en olumsuz alglamadan grece daha olumlu alglamaya doru yle sralanmaktadr: Kamu kurumlarnn harcamalarnn halkn denetimine ak olmas Hkmetin ve kamu kurumlarnn ald kararlarda vatandan sz sahibi olmas Kamu kurumu yneticilerine yaptklar ilemlerden dolay hesap sorulabilmesi Kamu kurumlarnn kaynak israf etmeden almas
13

 Kanun ve kurallarn herkese eit biimde uygulanmas Kamu kurumlarnn siyasi baskdan bamsz almas Devletin vatandaa, kendisini ilgilendiren her konuda doru ve yeterli bilgi vermesi Kamu kurumlarnn hukuka uygun davranmaya zen gstermesi Hangi konuda hangi kanun ve kuraln uygulanacann belli olmas Grlen kiilerin yardan ou kamu kurumlarna ii den yurttalara kt ya da ok kt davranld kansndadr. Kentlerde yaayanlar bu konuda daha olumsuz bir alglama iindedir. Daha olumlu dnen kamu alanlar ve emeklileri arasnda da ortalama kanaat yeterince iyimser deildir. Kamuoyu ayrca "kamu kurumlarnn vatandan gr ve nerilerine duyarll" konusunda zellikle olumsuz kanaat sahibidir. "Devletin, memurlar yurttalarn eletirilerine ak olmaya ve bunlar dikkate alarak daha iyi hizmet vermeye tevik ettii" ve "memurlarn yurttalarn kendilerinden ikayeti olmasndan ekindikleri" konularnda grece daha olumlu bir alglama vardr; ama bu konularda da olumsuz kanaat ar basmaktadr. "Kamu kurumlarnn halkn nabzn tutmak iin uygun yntemler gelitirmesi", "halkn istek ve taleplerine sratle karlk vermesi" ve "yurttalarn daha rahat yaamasn salamak iin srekli yeni zmler gelitirmesi" konularnn tmnde de olumsuz kanaat ok gldr. Bu konuda da kabaca her kiiden ikisi kamu kurumlar hakknda olumsuz dnmektedir. Grlen kiilerin te ikisi, yurtta olarak haklar bir kamu kurumu tarafndan ihlal edildiinde haklarn arayarak sonu alabileceklerini ya hi dnmemekte ya da zayf bir ihtimal olarak grmektedir. Byk olaslkla ya da kesinlikle sonu alabileceini dnenlerin oran onda biri ancak amaktadr. hlal edilen haklarnn peine dmeleri halinde sonu alamayacaklar yargs byk kentlerde yaayan orta ve alt SES gruplarndaki yurttalar arasnda anlaml lde daha gldr. Ayrca grlen kiilerin yardan ou, bir kamu kuruluu karsnda haklarn aramak istediklerinde balarnn derde gireceinden endie etmektedir. SES dzeyi dtke bu endie glenmektedir.

14

Grlen kiilerin yaklak yars, gerektiinde kamu kurumlarna kar haklarn nasl arayacaklar konusunda bilgi sahibi olmadklarn belirtmilerdir. Bu konudaki bilgilerini yeterli bulanlarn oran bete birin altndadr. Gene yurttalarn SES dzeyi dtke, kamu kurulular karsnda hak arama yollaryla ilgili bilgi dzeyi arpc biimde dmektedir. Ayrca bilgi dzeyi bakmndan erkeklere gre kadnlar aleyhine arpc bir eitsizlik vardr; bu eitsizlik btn SES gruplar iin geerlidir. Toplum, yalnzca devlet karsnda hak arama yollar konusunda deil, genel olarak hak arama amacyla yarg yoluna bavurma konusunda da genellikle iyimser deildir. Hak aramak iin mahkemeye bavurduunda kesinlikle ya da byk olaslkla adil sonu alabileceine inananlarn oran yalnzca yzde 14tr. Bu konudaki ktmserlik gene alt SES gruplarnda daha belirgindir. Bu bulgu, ekonomi ynetimi dta tutulursa, toplumun eitim ve salktan sonra en ok adalet alannda gelime gerei alglamasn da aklamaktadr. Kamu kurumlarna ynelik gven Toplumun genel olarak kamu kurumlarna duyduu gven zayftr. Grlen kiilerin yardan ou genel olarak kamu kurumlarna "orta" derecede bile gvenmemektedir. Halen kamu kesiminde alanlar arasnda bu oran ancak bete ikiye, kamudan emekli olmu kiiler arasnda ise yarnn biraz altna inmektedir. Kamu kurumlarna ynelik gven kentlerde krsal kesime gre anlaml lde daha dktr. En fazla gven duyulan emniyet tekilatdr (polis), ama bu kuruma ynelik ortalama gven de ancak "orta" dzeydedir. Sorgulanan 11 kurum, ortalama gven dzeyinin azalna gre yle sralanmaktadr (aralarnda istatistiksel bakmdan anlaml fark olmayan kurumlar ayn satrda yer almaktadr): Emniyet tekilat lk ve orta retim kurumlar, diyanet ileri, niversiteler Mahkemeler, sosyal gvenlik kurumlar, tapu daireleri, sosyal yardm kurulular (Kzlay vb) Salk kurumlar ve belediyeler Gmrkler

15

Kamu Kurumlarndan ve Hizmetlerinden Memnuniyet Kamu hizmeti kavram yurttalar arasnda daha ok genel armlar uyandrmakta ve devleti akla getirmektedir. Salk, eitim, sosyal gvenlik gibi belirli hizmetleri belirtenlerin ancak yzde 17 olmas, yzde 12lik bir kesimde de bu kavramn hibir ey artrmamas "kamu" kavramnn toplumsal ieriinin eksik kaldn dndrmektedir. Bilgilenme kaynaklar Kamu kurumlarnn hizmetleri konusunda balca bilgilenme kayna televizyondur. Bu konuda sk sk ya da srekli yararlanlan televizyonu (yzde 63) radyo yaynlar (yzde 28) ve gazeteler (yzde 25) izlemektedir. Kamu kurulularnn bror, dergi gibi yaynlar ve nternet ise etkin kullanlan kaynaklar deildir. nternet zerinden sunulan kamu hizmetlerini bilenler genel olarak aznlkta kalmakta, bilenlerin oran sosyo-ekonomik stat ykseldike dzenli olarak artmaktadr. nternet araclyla verildii bilinen hizmetlerin banda renci Seme ve Yerletirme Merkezi (SYM) tarafndan sunulanlar (yzde 40) gelmekte, ikinci srada "kimlik numaras renme" (yzde 27) yer almaktadr. En az bilinen hizmet ise pasaport ilemleri (yzde 17) konusundadr. Genel hizmet kalitesine ilikin alglama Deiik kamu kurulularnn hizmetlerinin ok byk blm konusunda genel kanaat olumludan ok olumsuza yakndr. Yalnzca posta ve telgraf (3,31 puan) ile telefon (3,26 puan) hizmetleri ortann zerinde olumlu deerlendirmekte, Diyanet leri de (3,01 puan) tam orta noktada yer almaktadr. En olumsuz kanaat ise gmrk ve SSK hastaneleri hizmetleri konusundadr. Buna karlk en fazla kullanlan hizmetler salk (devlet hastaneleri, salk ocaklar ve SSK hastaneleri) ve haberleme (telefon ve posta/telgraf) alanlarndadr. . lgili kurulua ii denlerin de dmeyenlerin de hizmetlerini istatistiksel olarak ayn dzeyde deerlendirdii kurulular unlardr: Salk ocaklar SSK hastaneleri Tapu daireleri Sosyal gvenlik kurumlar
16

lgili kurululara bavurmu olanlarn daha olumlu bir kanaat tad kurulular unlardr: Posta/telgraf, Telefon, Diyanet leri/mftlkler Devlet hastaneleri lgili kurululara bavurmu olanlarn daha olumsuz bir kanaat tad kurumlar unlardr: Emniyet Sosyal yardm kurulular (Kzlay, ocuk Esirgeme Kurumu vb) Ky hizmetleri Vergi daireleri Mahkemeler Trafik polisi Gmrkler Belediye hizmetlerinden genel memnuniyet dzeyi de ortann altndadr (2,68 puan) ve oy verdii belediye bakan seimi kazanm olanlar arasnda bile 2,84 puanda kalmaktadr. Hizmet kalitesinin boyutlarna ilikin deerlendirme Kamu kurulularnda hizmet kalitesinin boyutlar olarak incelenen zelliklerin nemsenme sras yledir: 1. Herkese eit biimde davranma 2. Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme 3. Vatandaa gler yzl davranma 4. Zamannda, sratli hizmet verme Her drt boyutta da ortann biraz zerinde deerlendirilen hizmetler telefon ve posta/telgraftr. Herkese eit davranlmas birinci derecede nemsenen, ama aratrlan hibir kuruluun grece yksek puanla deerlendirilmedii boyuttur.

17

Eitlik asndan en olumsuz deerlendirilen kurumlar srasyla unlardr: 1. SSK hastaneleri 2. Gmrkler 3. Trafik polisi 4. Devlet hastaneleri 5. Vergi daireleri 6. Mahkemeler Bu alt kurum, kendi iinde biraz farkl sralamalarla, br boyutta da hizmet kalitesi en dk bulunan kurumlardr. Belediye hizmetleri de herkese eit davranma, hatasz hizmet verme, vatandaa gler yzl davranma ve sratli hizmet alarndan olumlu deerlendirilmemektedir. Eitim kurumlarnn kalitesine ilikin alglama Eitim kurumlar genel olarak br kamu kurumlarndan daha olumlu alglanmaktadr. Devlet okullarna ve zellikle niversitelerine ilikin ortalama kanaat orta noktann zerindedir. Her kademede zel eitim kurumlarna ilikin kanaat, ayn kademedeki kamu kurumlar hakkndaki kanaatten nemli lde daha olumludur. Devlet niversiteleri konusundaki alglama devlet ilk ve orta retim kurumlarna gre anlaml lde daha olumlu, ama zel kurumlarn hepsine gre daha olumsuzdur. niversite rencilerinin devlet niversiteleri hakkndaki deerlendirmesi, hem bu grubun zel niversiteler hakkndaki deerlendirmesinden, hem de genel kitlenin ve anne-babalarn devlet niversitelerine ilikin kanaatlerinden daha olumsuzdur. Kamu grevlilerine ilikin alglama Trkiyede devlet memurluunun saygnl genelde orta dzeyde (3,07 puan) deerlendirilmekte, ama kamu grevini saygn bulanlarn oran sosyo-ekonomik stat ykseldike dzenli olarak azalmaktadr.

18

 Devlet memurluunda almay ortann zerinde itibarl bulanlar yalnzca en alt SES katmanlardr (D+E gruplar). Kamu alanlar ve kamu emeklilerine gre devlet memurluu nemli lde daha az saygndr. te yandan te ikiye yakn bir ounluk memur maalarnn dk olduu izlenimindedir. Deiik gruplardaki kamu grevlileri iinde en yetersiz alglananlar salk grevlileri, en yeterli bulunanlar telefon ve posta/telgraf memurlardr. Ortann zerinde yeterli bulunan kamu grevlileri iinde hakimler ve savclar son sradadr: 1. Telefon (TRK TELEKOM) grevlileri 2. PTT memurlar 3. tfaiye grevlileri 4. Din grevlileri 5. Emniyet grevlileri (Polis) 6. Hakimler ve savclar Ortann altnda yeterli bulunanlar iinde ise hastane personeli en yetersiz alglanmaktadr: 1. Tapu dairelerindeki memurlar 2. Vergi / Maliye memurlar 3. Trafik polisleri 4. Gmrk memurlar 5. Devlet hastanelerinde alan doktorlar 6. Salk memurlar (Salk oca) 7. SSK hastanelerinde alan doktorlar 8. Devlet hastanelerinde alan dier personel 9. SSK hastanelerinde alan dier personel

19

Yolsuzluk Alglamas Genel olarak yolsuzluk alglamas "Yolsuzluk" kavram yurttalarn zihninde azmsanmayacak oranda (rnek kitlenin yzde 12si tarafndan) dorudan doruya devletle, yasama ve yrtme organlaryla, brokrasiyle zdeletirilmektedir. Bununla birlikte toplum "yolsuzluk" kavramn ncelikle, ister kamu ynetiminde ister onun dnda olsun zel karlar iin toplumun ortak kurallarnn inenmesi olarak anlamlandrmaktadr. Yolsuzluk ncelikle bir toplumsal kirlenme, daha sonra kamu grevlilerinin ve kamu ynetiminin kirlenmesi olarak alglanmaktadr. Daha nemlisi, zel karlar iin toplumun ortak kurallarn ineme eilimi anlamnda toplumsal kirlenmenin, btn toplumda geni lde yaylm olduu ynnde ok gl bir kanaat vardr. Toplumu oluturan bireylerin byk ounluu, kendileri dndaki ounluun kiisel karlar iin toplumun ortak kurallarn inemeye hazr olduunu dnmektedir. Bu bulgu toplumda derin bir gven bunalmna iaret etmektedir. "Yolsuzluk" kavramnn yurttalarn zihnindeki kendiliinden armlar arasnda nemli bir yer tutmayan "siyasal kayrmaclk" ve "klientelizm" zel olarak anmsatldnda, grlen kiilerin ezici ounluu bu iki yolsuzluk trn olaan karlamadklarn belirtmilerdir. Ne var ki 18-24 ya arasndaki genler arasnda, kamu ynetimindeki bu iki sapmay da olaan grme eilimi anlaml lde ykselmektedir. Bu bulgu, lkedeki yakc isizlik sorununun gen nfusun yeni oluan siyasal kltr zerindeki olumsuz etkisini ortaya koymaktadr. Kamu kurumlarnda yolsuzluk ve rvet alglamas Grlen kiilerin bete drd Trkiyede kamu kurumlarnda yolsuzluun ok yaygn ya da yaygn olduu kansndadr. Halen kamuda alan ya da gemite alm kiiler bu konuda ortalamadan biraz daha iyimser olmakla birlikte onlarn da drtte bu gr paylamaktadr. Kamu kurumlarnda, toplumun lke iin en zararl grd yolsuzluk biimi literatrde genellikle "byk yolsuzluk" kategorisinde snflandrlan "devlet parasn ve maln zimmetine geirme"dir.

20

kinci srada, gene daha ok bu kategoride deerlendirilen "devlet gcn kullanarak kar salama" gelmektedir. Ama genellikle "kk yolsuzluk" olarak snflandrlan rvet uygulamasnn iki tr de yasad talebi rvet karlnda yerine getirme ve yasal hizmet karlnda rvet alma hemen onun ardndan gelmektedir. Toplumun alglamasna gre Trkiyede rvet uygulamasnn en yaygn olduu kurum "Trafik polisi"dir; onu "Gmrkler" izlemektedir. Sorgulanan toplam 14 kurum rvetin yaygnlnn azalna gre yle sralanmaktadr (aralarnda istatistiksel bakmdan anlaml fark olmayan kurumlar ayn satrda birlikte gsterilmitir): Trafik polisi Gmrkler Vergi daireleri Tapu daireleri, Emniyet, Belediyeler Hastaneler Mahkemeler Sosyal gvenlik kurulular Okullar Ky hizmetleri, Salk ocaklar Telefon idaresi PTT Trafik polisi ve Gmrkler kadar olmasa bile Vergi daireleri, Tapu daireleri, Emniyet ve Belediyeler de rvet bakmndan "en kirlenmi" kurumlar olarak alglanmaktadr. Buna karlk Posta-telgraf idaresi (PTT), Telefon idaresi (Telekom), Salk ocaklar ve Ky Hizmetleri kamuoyunun gznde "en temiz" kurumlar oluturmaktadr. Hastaneler, Mahkemeler, Sosyal gvenlik kurumlar ve Okullar ise alt ve st snr arasnda konumlanmaktadr. Grlen kiilerin drtte rvetin Trkiyenin deimez bir gerei ve bir tr bahi olarak grlmesine kar kmaktadr. Gemite ya da halen kamu grevlisi olanlar arasnda bu oran bete drd amaktadr. Ne var ki 18-24 ya grubun-

21

daki genler bu yolsuzluk tr karsnda da grece daha "hogrl" ya da "konformist" bir tutum almaktadr. "Memur maalarnn dkl karsnda, baz memurlarn rvet yoluna sapmasnn anlayla karlanmas gerektii" gr de toplumun drtte tarafndan reddedilmektedir. Ama drtte birlik bir kesimin bu gr ksmen ya da daha da ok paylamas, dk maal memurlarn rvet yoluna sapmas karsnda azmsanmayacak bir hogr anlamna gelmektedir. Daha da nemlisi en alt SES grubu E iinde bu hogrl kesimin oran te bire kmaktadr. Memurlarn rvet yoluna sapmasn her eyden nce "ahlaki bozulmaya" balayanlarn oran bete e ancak yaklamaktadr. Kamuoyu, memurlarn rvet yoluna sapmasn aklamak iin belirtilen nedenleri birer mazeret olarak kabul etmese de, memurlarn ahlaki dzeyi dndaki nedenlerin de rvet uygulamasnda etkili olduunu dikkate almaktadr. Buna rnek olarak, grlen kiilerin yardan ou kamu kurumlarndaki ar formalitenin rvet uygulamasn kolaylatrd grn ksmen ya da daha da fazla onaylamaktadr. Yurttalar rvet uygulamasn "byk yolsuzluk" trlerine yakn lde lke iin zararl grdkleri halde, kendilerinden rvet talep edildiinde her durumda bunu ihbar edeceklerini belirtenlerin oran ancak bete bulmaktadr. Bu bulgu, Trkiyede devletin rvetle mcadelede yurttalarn aktif desteinden yararlanmas olanann verili koullarda bir hayli snrl olduunu ortaya koymaktadr. Kendilerine ynelik rvet talebini ihbar etmeyeceklerini syleyenlerin yardan ou "ihbar etseler de sonu kmayacan, stelik kendilerinin ilerini yaptramadklaryla kalacaklarn" dnmektedir. Yaklak drtte biri ise ihbar etmeleri halinde "balarna daha byk i alaca" kansndadr. Kamuoyuna gre Trkiyede yolsuzlukla mcadelede en ok etkili olabilecek iki yntem birbirlerine eit arlklarda "yolsuzluk yapanlarn tehir edilmesi" ile "halkn yolsuzluklar konusunda eitilmesi ve aydnlatlmas"dr. Bu ilk iki yntemin hemen arkasndan "partilerin para kaynaklarnn denetim altna alnmas" gelmektedir. Bu konuya verilen nem, kamuoyu alglamasnda ge-

22

nel olarak siyasetiler ve siyasal sistem ile yolsuzluk arasnda kurulan yakn ilikiyi yanstmaktadr. Kamu Ynetimi ve Ynetiim Reformuna likin Tercihler Temel tercihler Toplumun yardan ou Trkiyede kamu kurumlarnn ileyiinde kkl bir yeniden dzenleme istemektedir. Ayrca bete ikilik bir kesim "iyi yrmekte olan ilerin bozulmamas" kouluyla geni kapsaml bir reformdan yanadr. Kamuda kkl bir reform talebi alt SES gruplarnda (E ve D) orta ve st gruplara gre anlaml lde daha gldr. Dolaysyla bir kamu reformu projesinin toplumun ounluunun desteini kazanma ans vardr. Yurttalar arasnda kamuda bir reform talebinin younlamasnda birinci derecede etkili olan "adalet / yarg sistemi"nden memnuniyetsizliktir. Bu konudaki arlkl etkileri bakmndan br alanlar yle sralanmaktadr: Vergi sistemi Emniyet (can ve mal gvenlii) Ekonomi ynetimi Sosyal gvenlik sistemi Salk sistemi Eitim sistemi evrenin korunmas Bu sralama, bir kamu reformu projesi iin toplumda olabildiince gl bir talep yaratmaya ynelik bir iletiim politikasnn srasyla odaklanmas gereken alanlar ortaya koymaktadr. lkedeki ynetiim kalitesi alglamasn lmek iin deerlendirilen dokuz konu ise gene yurttalar arasnda bir kamu reformu talebinin younlamas zerindeki arlkl etkileri bakmndan yle sralanmaktadr: Kanun nnde eitlik (kanun ve kurallarn herkesi eit biimde uygulanmas) Kamu kurumlarnn siyasal baskdan bamsz almas Hukuka uygun davranmaya gsterilen zen
23

 Mali saydamlk (kamu kurumlarnn harcamalarnn halkn denetimine ak olmas) Hesap verme (kamu kurumu yneticilerine yaptklar ilemlerden dolay hesap sorulabilmesi) ngrlebilirlik (hangi konuda hangi kanun ve kuraln uygulanacann belli olmas) Bilgilendirme (devletin vatandaa, kendisini ilgilendiren her konuda doru ve yeterli bilgi vermesi) Kaynak tutumluluu (kamu kurumlarnn kaynak israf etmeden almas) Yurttan sz hakk (hkmetin ve kamu kurumlarnn ald kararlarda vatandan sz sahibi olmas) Kamu kesiminde kkl ya da ihtiyatl bir reformdan yana olan kitle bir btn olarak ele alndnda, bu geni kesimin reformdan ncelikli beklentisinin "yolsuzluklarn nlenmesi" olduu grlmektedir. Bu ortak paydann tesinde, ounluu oluturan kkl reform yanllar iin "daha iyi ve kaliteli hizmet" beklentisi "hizmetlerden herkesin eit biimde yararlanmasna" gre ncelik tamaktadr. Kamuda kkl bir reformdan yana olanlar asndan, kamu hizmetlerinin bugn iin ok yetersiz bulunan dzeyinin ykseltilmesi eitliin salanmasndan da nce gelmektedir. Kamu hizmetlerinin bugnk dzeyinden grece daha az ikayeti olan ve kamuda daha ihtiyatl bir reform ngren kesim ise ncelii bu dzeyin ykseltilmesinden ok herkesin mevcut hizmetlerden daha eit biimde yararlanmasna vermektedir. te yandan, yurttalarn SES dzeyi dtke "daha iyi ve kaliteli hizmet" gereksinimine verilen nem artmaktadr. zellikle en alt SES grubunda (E) bu beklentiye ncelik verenler "yolsuzluklarn nlenmesini" ncelikli grenleri de ak farkla geride brakmaktadr. Kamu kesiminin geniliine, daha verimli klnmasna ve insangc ynetimine ilikin tercihler Devletin bugnknden daha az sayda alanda daha iyi hizmet vermeye ynelmesi, bir baka deyile "klerek daha etkin/verimli hale gelmesi" konusunda kamuoyunun net bir tercihi yoktur.

24

Buna karlk, kamu kurulularnn da zel kesim gibi "verimlilik" ilkesi temelinde almas lehinde net bir tercih sz konusudur; grlen kiilerin te ikisi bu ynde gr belirtmitir. Yurttalarn kamu kurumlarnda arad "verimlilik" temelde daha iyi ve kaliteli hizmet sunumu anlamna gelmektedir. O nedenle de kamu kurumlarnn almalarnn kurumsal etkinlikten ok daha fazla kullanc memnuniyeti zerinde odaklanmasn beklemektedirler. Ama bu ynde alnacak kararlarda kendileri kadar uzmanlarn da sz sahibi olmas gerektiini kabul etmektedirler. Grlen kiilerin drtte ten fazlas kamu kurumlarnn daha iyi ilemesini salamak bakmndan teknolojik yenilemeyi etkili bir zm olarak nemsemektedir. Formalitenin azaltlmasn ayn lde etkili bir zm olarak grenlerin oran bunun altnda kalmaktadr. nsan kaynaklar ynetimi Gerek verimsiz istihdam ortadan kaldracak biimde memur saysnn azaltlmas gerekse memur maalarnn performansa gre belirlenmesi kamuoyunun yardan oundan destek grmektedir. Bu konuda, halen kamuda alan ya da gemite alm olan kiilerin de ortalama gr farkl deildir. Grlen kiilerin bete ikiden ou "memurlarn srekli i gvencesine son verilmesi, baarsz memurlarn zel sektrde alanlar gibi iten karlabilmesi" gibi bir dzenlemeyi doru bulacaklarn belirtmitir. Kamu alanlar ve kamu emeklileri arasnda bu yaklam paylaanlarn oran anlaml oranda dmektedir; ama bu kesimde de byle bir dzenlemeyi ekincesiz doru bulanlar te biri amaktadr. Sonu olarak, kamuda i gvencesini siyasal baskdan korunma, uygulamalarda istikrar ve hukuka uygunluk ilkelerine dayandran bir sistem erevesinde, personel ilikilerinin bir performans deerlendirme dzenine balanmasnn memurlarca da byk glkle karlamadan benimsenebilecei anlalmaktadr. Kamu grevlilerinin eitim ve yeterlilik dzeyinin ykselmesinin kamu kurumlarnn daha iyi ilemesini salamak bakmndan nemli lde etkili olacan dnenlerin oran bete drd bulmaktadr. Buna karlk siyasal eilimden etkilen-

25

meyen, liyakate dayal tayin-terfi sisteminin ayn lde etkili olacan dnenler ise te ikiye ancak yaklamaktadr. Kamuoyunun, Trkiyede siyasal eilimden etkilenmeyen bir kamu personel dzeninin gerekleebilirliine ihtiyatla yaklat sylenebilir. Kamunun ekonomideki yerine ilikin tercihler "Devletin klerek daha verimli hale gelmesi" konusunda saptand gibi "devletin olabildiince ekonomiden ekilmesi" konusunda da kamuoyunda olumlu ya da olumsuz grn net bir stnl yoktur. Gene de kamuoyunda piyasa yanls bir tercihin grece ar bast gzlenmektedir. Buna karlk "ekonominin hkmetin etkisinden bamsz kurum ve kurullarca ynetilmesi" lehindeki kamuoyu destei "devletin ekonomiden ekilmesi" iin olduundan belirgin biimde daha gldr. Bu tercih temelde, son dnemde o dorultuda atlm admlar lehinde bilinli bir destekten ok, hkmete ve genel olarak siyasal kadrolara ynelik gvensizlii yanstmaktadr. Kamuoyunun, halen faaliyette bulunan belli bal sekiz bamsz kurul konusundaki bilgi alglamas ise ok dktr. zel sektrn kamu hizmetlerindeki yerine ilikin tercihler Grlen kiilerin yarya yakn "zel sektrn birok kamu hizmetini devletten daha iyi yerine getirebilecei" grne ekincesiz katlmaktadr. Buna karlk, "baz kamu hizmetlerinin zel sektre devredilmesinin devletin daha iyi ilemesini salamak bakmndan doru olaca" grnn ald destek bete iki dzeyinde kalmaktadr. Kamuoyu, zel sektrn stlenecei kamu hizmetlerinde kalitenin artacan genel olarak kabul etmektedir. Ama devletin daha iyi ilemesinin yolunu, verimli olamad hizmet alanlarndan ekilmesinde aranmasn ihtiyatla karlamaktadr. Aratrma kapsamnda, kamuoyunun eitli hizmetleri ilkesel olarak ne lde kamunun ya da zel kesimin etkinlik alan iinde grd de sorgulanmtr. Sorgulanan 11 hizmet tr kamunun arl lehindeki tercihin azalna gre yle sralanmaktadr (aralarnda istatistiksel bakmdan anlaml fark olmayan hizmet trleri ayn satrda birlikte gsterilmitir):

26

 lkretim Ortaretim Sosyal gvenlik Yksekretim Hastane hizmetleri, su-elektrik-doalgaz-evre gibi hizmetler, posta-telgraf hizmetleri Telefon haberlemesi, Demiryollar Denizyollar, Havayollar Yurttalar genel olarak, kamuya en ok arlk tandklar hizmet alanlarnda bile zel sektrn de faaliyette bulunabileceini kabul etmektedirler. lk ve orta retim ile sosyal gvenlik dndaki btn alanlarda, grlen kiilerin yardan ou ilgili hizmetin en azndan ksmen zel sektr kurulularnca da sunulabileceini dnmektedir. lk, orta ve yksek retim dndaki sekiz hizmet trnn tmnde, grlen kiilerin hane gelir dzeyi dtke kamu lehindeki tercihleri anlaml lde glenmektedir. Ayrca SES dzeyi bu sekiz alann yan sra orta ve yksek retime ilikin tercihlerde de etkilidir; bir baka deyile, ilkretim dndaki btn hizmet trlerinde SES dzeyi ykseldike, genellikle C grubundan balayarak yukarya doru kamu lehindeki tercih zayflamaktadr. Kamu ynetiminde yerelleme konusunda tercihler Kamuoyunda, kamu ynetiminde yerelleme (ademimerkezileme) lehinde gl bir tercih yoktur. Bu bulgu, genel olarak belediyelere ynelik gven dzeyinin dklyle ve belediyelere ilikin "kirlilik" alglamasyla tutarldr. "Merkezi ynetimin baz sorumluluklarnn yerel ynetimlere devredilmesinin kamunun daha iyi ilemesine katkda bulunaca" gr rnek kitlenin ancak yarsnn tam desteini almaktadr. "Belediyelerin yetkileri artrlrsa yurttalarn ynetimde daha ok sahibi olaca" gr iin de ayn snrl destek sz konusudur. Buna karlk "merkezi ynetimin belediyeleri bugnknden daha sk biimde denetlemesi gerektii" grne yzde 68i bulan nemli bir ounluk tam destek vermektedir.

27

Halkn kamu kurumlar konusunda bilgilenme ve sz hakk Yurttalarn drtte kamu kurumlarnn yurttalarn gr ve nerilerini dikkate almasnn bu kurumlarn daha iyi ilemesini salamak bakmndan etkili ya da ok etkili olaca kansndadr. Ayrca te ikiden ou da kamu kurumlarnn ileyiine ilikin bilgilere herkesin serbeste eriebilmesi konusunda ayn grtedir. te yandan, grlen kiilerin yardan ou sradan yurttan bugnk bilgilenme dzeyiyle kamu kurumlarnn ileyiinde daha ok sz sahibi olamayaca saptamasn ekincesiz paylamaktadr. Ne var ki grlen kiilerin bete biri yurttalarn kamunun ileyiinde sz sahibi olmasn belirli bir alanda somutlatramamtr. Bu yksek oran genel olarak toplumda "katlm" bilincinin yaygnl bakmndan kendi bana olumsuz bir gsterge saylabilir. Grlen kiiler arasnda, yurttalarn kamunun ileyiinde sz sahibi olmas gereini belirli bir hizmet alannda ya da alannda somutlatranlarn oran ancak bete ikiye yakndr (yzde 37). Bunlarn yarya yaknnn birbirlerine ok yakn oranlarda en yksek sklkla vurgulad iki konu salk ve eitimdir. Onlar nemli bir farkla yerel ynetimler, adalet hizmetleri ve emniyet hizmetleri izlemektedir. Grlen kiilerin bete ikisi ise yurttalarn en ok sz sahibi olmas gereken alanlar arasnda yalnzca genel kamu alanlarndan birini vurgulamtr. Bu vurgulamalar genel olarak: nemli lde, Trkiyede kamu ynetiminde yurtta katlmnn yetersizlii ynnde bir yargya ksmen de daha ok demokrasi ile daha iyi kamu hizmeti arasnda kurulan ilikiye iaret etmektedir. Kamu kurumlar zerinde sivil toplum denetimi Grlen kiilerin te ikisi, kamu kurumlar zerinde sivil toplum denetiminin ve yurttalarn bu amala rgtlenmesinin olumlu sonu verecei konusunda tereddt tamamaktadr. zellikle dernek, vakf gibi yurtta rgtlenmelerinin ola-

28

s sonucu konusunda, halen ya da gemite kamu grevlisi olan kiiler daha byk bir ounlukla olumlu kanaat belirtmitir. Kamu kurumlarnn yerel faaliyetlerini izleyip denetlemek iin kurulabilecek sivil rgtlere katlma eilimi azmsanmayacak dzeydedir. Grlen kiilerin yaklak bete ikisi bu tr rgtlenmelere en azndan "belirli bir vakit" ayrabileceini belirtmitir. Bu oran gene gemite ya da halen kamu grevlisi olanlar arasnda ykselmektedir. Yerel dzeyde en ok denetlenmesi gerektii dnlen kurumlar arasnda doal olarak belediye kurulular ne kmaktadr. Ama hastaneler de belediye kurulularyla ayn oranda vurgulanmtr ve bu zellikle dikkat ekicidir.

Sonu
Trkiyedeki ekonomik bunalm ve siyasal temsil sorunu, toplumda derin bir gven bunalmyla birlikte yaanmakta ve bu gven bunalm ncelikle devlete kar gvensizlikte odaklanmaktadr Dolaysyla, Trkiyede bir kamu reformu (devletin kaynaklarn daha verimli ve etkin biimde kullanmasnn tesinde) her eyden nce toplumun devlete kar gveninin elde edilmesi ve artrlmas iin zorunludur. Devlete ve kamu kurumlarna kar gvensizliin en nemli iki boyutu, yolsuzluklarn yaygnl ve yurtta hukukunun gvence altnda olmad, yargnn da adaleti salayamad kanaatidir. Yurttan gznde devlet, vergi gelirlerini yanl yerlere harcayarak kamu varlnda kendi eliyle de kaaa yol amaktadr. Devletin gvenilmezlii yargsnn derinlii, gvensizlik duygusunun alann btn toplumu iine alacak biimde geniletmektedir. Kural koyucu ve uygulayc, adaleti salayc ve arabulucu olarak devletin ilevlerini yerine getirmedii inanc, topluma btnyle kuralszln egemen olduu alglamasn beslemektedir. Trkiyede bir kamu reformu ncelikle toplumdaki gven bunalmnn almas ve devlete ynelik gvensizliin giderilmesi iin bir zorunluluk olduu kadar, toplumun daha kaliteli ve daha adil biimde paylalan kamu hizmeti beklentisini karlamann da bir gereidir. Bir kamu reformu projesinin yurtta beklentilerinin en ok younlat alanlarda odaklanmas ve bu ncelikler dikkate alnarak toplumla paylalmas, projeye geni bir toplumsal destein elde edilmesini salayacaktr.

29

Bugnk koullarda, yurttalarn devletten beklentileri ekonomi ynetiminin dzelmesinden sonra ncelikle alanda hizmetlerin iyiletirilmesi zerinde younlamaktadr: Eitim Salk Adalet Ama bunlarn yan sra toplum, devletin hizmet verdii btn alanlarda tutumlu kaynak kullanmasn, harcamalarnn halkn denetimine ak olmasn, hukuka uygun davranmaya zen gstermesini, yapt ilemlerden dolay topluma hesap vermesini, toplumun beklentilerine ve sz hakkna duyarl hale gelmesini beklemektedir.

30

B L M

ARATIRMANIN VE RNEK KTLENN TANITIMI

I. ARATIRMANIN VE RNEK KTLENN TANITIMI

A. Aratrmann Tantm
1. Gereke, Ama ve Kapsam
Trkiyede bir kamu reformuna olan gereksinim yaklak yarm yzyldr tartlmaktadr. Bu uzun sre boyunca tartmalarn odakland konular deiik dnemlerin nceliklerine gre farkllamtr. Ama bir kamu reformu gereksinimi her dnemde, nemi gittike artan bir sorun olarak gndemdeki yerini korumutur. Bugn de lkemizde kamu ynetiminde ve genel olarak kamu kesiminde kapsaml bir reform gerektii zerinde, akademik evreler ve ilgili sivil toplum kurulular arasnda geni bir mutabakat gzlenmektedir. Kamu reformu, devletin kaynaklarn daha verimli ve etkin biimde kullanmasnn yan sra, kamu kurumlarnn toplumsal gereksinimleri daha nitelikli, daha hzl ve daha ok hizmet sunarak karlayabilmesini salamaya ynelik bir projedir. O nedenle kamu reformunun baars nemli lde reform projesinin toplumsal gereksinim ve beklentileri doru ngrebilmesine baldr. Toplumsal gereksinim ve beklentileri doru ngren bir kamu reformundan toplumun hemen btn kesimleri kazan salayacaktr. Oysa bugne kadarki uluslararas deneyim, kamu reformuyla ilgili tartmalar srasnda ou zaman reform srecinden "kazanl" ve "kaypl" kaca varsaylan kesimler arasnda bir saflamann ortaya ktn gstermektedir. Bu saflamann dourduu atma ortam reform srecinin baar ansn daha balangta kstlamaktadr. Dolaysyla, kamu reformunun ama ve hedefleri etrafnda bir toplumsal oydamann salanmas, bu ama ve hedeflerin dayand ortak deerlerin ne karlmas da reform srecinin baarsnn anahtardr. Ayrca reform srecine stratejik yaklam, reformun ama ve hedefleri iin olabildiince geni bir toplumsal destein salanmasn, bu ama ve hedefleri destekleyen bir "istemci kitlesinin" yaratlmasn gerektirmektedir. Bu kamuoyu aratrmasnn amalar: Bugn Trkiyede toplumun kamu ynetimine, kamu kurumlarna ve kamu hizmetlerine ilikin alglamas erevesinde bir reform gereksiniminin hangi alanlarda odaklandn,

33

 Kamunun bir reform leinde yeniden yaplanmas ynnde toplumda ne lde gl bir istem bulunduunu, Bir reform projesinin olas gndeminde yer alabilecek eitli yeniden dzenleme seeneklerine ilikin kamuoyu tercihlerini saptamaktr. Aratrmann tasarm aamasnda, kavramsal ereveyi oluturmak, bu ereveye gre kamuoyunda sorgulanmas gereken konular belirlemek ve uygulanacak soru formunu gelitirmek amacyla dnyada ve Trkiyede kamu reformu gndeminin geliimine ilikin bir alma yrtlmtr. Bu almann rn, raporun ekinde sunulmaktadr.* Kamu reformu kavram arlkl olarak yrtme organnn denetimindeki devlet aygtnn yeniden dzenlenmesini ierir; yasama ve yarg erklerini ise byk lde darda tutar. Aratrma da temelde bu snrlamay dikkate almtr. Ne var ki, kamu reformu kavramnn daha geni kapsaml "ynetiim reformu" kavram iinde zmsenmesi ynnde gitgide kkleen bir eilim vardr. Dolaysyla yasama ve yarg erklerinin kullanmnda da kalitenin iyi ynetiim gerekleri dorultusunda ykseltilmesi, kamu reformu gndemiyle gitgide daha ok kesimektedir. Ayrca "adalet hizmetleri" geleneksel anlamda kamu hizmetlerinin bir parasdr ve kamu ynetiminin ileyiinden ayrlamaz. O nedenle kamuoyunun adalet hizmetleriyle ilgili deerlendirmeleri de aratrma kapsamnda incelenmitir. Dnyada kamu reformu gndemi gnmzde ncelikle devletin etkinletirilmesi, yeterlilik ve gvenilirlik dzeyinin artrlmas, ynetim ve ynetiim kalitesinin ykseltilmesi zerinde odaklanmaktadr. Trkiyede de gndem esas olarak ayn ynde evrilmektedir. Bu balamda toplumun lkedeki ynetim ve ynetiim kalitesine ilikin alglamas belirleyici nem tamaktadr. Aada II. Blmde ilk olarak aratrmann bu konudaki bulgularna yer verilmitir. Toplumun kalite, sunum, srat, zen, kullanclar arasnda eitlik gibi zellikler bakmndan kamu hizmetlerinden memnuniyet dzeyi ve bu hizmetleri sunan ku-

(*) Aratrmann tasarm ve soru formunun hazrlanmas aamasnda, Belika Leuven Katolik niversitesi ile srail Hayfa niversitesinin ortaklaa balatt EAPPA (European Assessment Project of Public Administration) projesinin her iki niversitedeki yneticileriyle deneyim alveriinde bulunulmutur.

34

rumlara ilikin alglamas, kamu ynetiminde performansn teknik ve ekonomik ltler kadar nemli bir ltdr. Kamu reformu gndeminin gelimesine kout olarak performans ve kullanc odakl kamu ynetimi anlayna gei bu ltn nemini gitgide artrmaktadr. Bu alglama, toplumun genel olarak devletin gvenilirlii konusundaki izleniminde de belirleyicidir. III. Blm aratrmann Trkiyede yurttalarn kamu kurumlarndan ve hizmetlerinden memnuniyet dzeyine ilikin bulgular sunmaktadr. Kamu ynetiminde yolsuzluklarn yaygnlk dzeyi hem ynetim, hem de ynetiim kalitesinin en nemli gstergelerinden biridir. Bu konudaki alglama devletin toplum gzndeki gvenilirlii bakmndan da yaamsal nem tamaktadr. Raporun IV. Blmnde kamuoyunun genel olarak toplumda ve kamu ynetiminde yolsuzluk eiliminin yaygnl konusundaki alglamasna ilikin bulgular yer almaktadr. V. Blm, toplumda bir kamu reformu lehinde ne lde gl bir istem bulunduu konusuna ve bir reform projesinin olas gndeminde yer alabilecek eitli dzenleme seeneklerine ilikin kamuoyu tercihlerine ayrlmtr. Bu kapsamda, bir kamu reformunun ynelmesi gereken ncelikli amalar ile kamu kesiminin genilii, daha verimli klnmas ve kamuda insan kaynaklar ynetimi, kamunun ekonomideki yeri, zel sektrn kamu hizmetlerindeki yeri, kamu ynetiminde yerelleme (ademimerkezileme), halkn kamu kurumlar konusunda bilgilenme ve sz hakk ve kamu kurumlar zerinde sivil toplumun denetimi gibi konular irdelenmektedir. Aratrma kapsamnda, kamuoyunun deiik konulardaki eilim ve tercihlerinde demografik deikenlerin ve grlen kiilerin halen ya da gemite kamuda alm olup olmamalarnn ne lde ayrtrc bir etkisi olduu zel bir istatistik yazlm kullanlarak incelenmitir. Bu inceleme sonucunda saptanan istatistiksel bakmdan anlaml ayrmalar vurgulanmtr.

2. rneklem
Aratrma Trkiye genelinde 18 ve daha yukar yalardaki nfusu temsil etmek zere ok aamal, tabakalandrmal, tesadfi rnekleme yntemiyle seilmi bir rnek kitleye yz yze anket uygulayarak gerekletirilmitir. rnek kitle bykl 2400 olarak saptanmtr. Bu sayda bir rnek kitle kullanlarak gerekletirilen ara-

35

trmann sonularnn, kuramsal olarak, en kt durumda (ana kitle varyansnn en yksek olmas durumu) yzde 95 gven aralnda yzde 2,00 dzeyinde bir hata pay iermesi ngrlmektedir. rnekleme ilemlerinin birinci aamasnda 18 ve daha yukar yalardaki nfus corafi temele gre yedi blgeye ayrlm ve her blgenin iinde krsal ve kentsel kesim ayrmna gidilmitir. stanbul, Ankara ve zmirin bykehir belediyesi snrlar iinde kalan yerleim birimleri ise metropol alan olarak nitelendirilmi ve her biri kendi iinde seim blgelerine (stanbul 1, stanbul 2, stanbul 3, Ankara 1, Ankara 2, zmir 1, zmir 2) ayrlmtr. 1999 semen ktkleri gz nnde bulundurulursa, 18 ve daha yukar yalardaki nfusun (aratrmann evreni) corafi blgelere ve her blge iinde krsal ve kentsel alanlara gre dalm yledir:
Tablo 1
Blgeler stanbul 1 (Bykehir kentsel alan) stanbul 2 (Bykehir kentsel alan) stanbul 3 (Bykehir kentsel alan) Ankara 1 (Bykehir kentsel alan) Ankara 2 (Bykehir kentsel alan) zmir 1 (Bykehir kentsel alan) zmir 2 (Bykehir kentsel alan) Akdeniz Blgesi Dou Anadolu Blgesi Ege Blgesi (zmirin evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Gneydou Anadolu Blgesi Anadolu Blgesi (Ankarann evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Karadeniz Blgesi Marmara Blgesi (stanbulun evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Toplam (Trkiye geneli) SEMEN KTLES Kentsel alan Krsal alan 2.010.306 1.837.956 1.750.016 982.570 930.426 858.130 611.665 2.676.619 1.293.809 1.891.358 1.619.775 2.421.096 2.178.084 2.788.362 23.850.172 0 0 0 0 0 0 0 1.999.264 1.309.610 2.108.222 1.071.932 1.962.507 2.685.536 2.444.287 13.581.358

Toplam 2.010.306 1.837.956 1.750.016 982.570 930.426 858.130 611.665 4.675.883 2.603.419 3.999.580 2.691.707 4.383.603 4.863.620 5.232.649 37.431.530

36

Aratrmada rnek kitlenin blgelere ve krsal, kentsel ve metropolitan alanlara gre dalmnn ana kitleye orantl olmas ilkesi benimsenmi ve bylelikle 2.400 kiilik genel kitlenin blgelere ve blgeler iinde krsal ve kentsel kesimlere gre dalm u ekilde planlanmtr:
Tablo 2
Blgeler stanbul 1 (Bykehir kentsel alan) stanbul 2 (Bykehir kentsel alan) stanbul 3 (Bykehir kentsel alan) Ankara 1 (Bykehir kentsel alan) Ankara 2 (Bykehir kentsel alan) zmir 1 (Bykehir kentsel alan) zmir 2 (Bykehir kentsel alan) Akdeniz Blgesi Dou Anadolu Blgesi Ege Blgesi (zmirin evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Gneydou Anadolu Blgesi Anadolu Blgesi (Ankarann evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Karadeniz Blgesi Marmara Blgesi (stanbulun evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Toplam (Trkiye geneli) RNEK KTLE Krsal alan 0 0 0 0 0 0 0 128 84 136 68 126 172 156 870

Kentsel alan 128 118 112 62 60 56 40 172 82 122 104 156 140 178 1530

Toplam 128 118 112 62 60 56 40 300 166 258 172 282 312 334 2400

Kentsel kesimde seilen mahallelerde 10ar, krsal kesimde seilen ky ve bucaklarda ise 20er anket yaplmas ilkesi benimsenmitir; buna bal olarak baz yuvarlamalar yaplm ve rnek kitle says 2400den 2420ye karlmtr:

37

Tablo 3
Blgeler stanbul 1 (Bykehir kentsel alan) stanbul 2 (Bykehir kentsel alan) stanbul 3 (Bykehir kentsel alan) Ankara 1 (Bykehir kentsel alan) Ankara 2 (Bykehir kentsel alan) zmir 1 (Bykehir kentsel alan) zmir 2 (Bykehir kentsel alan) Akdeniz Blgesi Dou Anadolu Blgesi Ege Blgesi (zmirin evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Gneydou Anadolu Blgesi Anadolu Blgesi (Ankarann evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Karadeniz Blgesi Marmara Blgesi (stanbulun evre ilelerinin kentsel ve krsal alanlar ve bykehire bal ilelerin kyleri dahil) Toplam (Trkiye geneli) RNEK KTLE (UYARLANMI) Kentsel alan Krsal alan Toplam 130 120 110 60 60 60 40 180 80 120 100 160 140 180 1540 0 0 0 0 0 0 0 120 80 140 80 120 180 160 880 130 120 110 60 60 60 40 300 160 260 180 280 320 340 2420

Aratrmann yrtlecei yerler her bir blgede krsal ve kentsel kesimler iin ayr ayr seilmitir. Birincil rnekleme birimi (primary sampling unit) olarak metropollerde (stanbul, Ankara ve zmir) "mahalle", yedi corafi blgenin geri kalan hem kentsel, hem de krsal alanlarnda "ile" kullanlmtr. Corafi Blgeler Kentsel Kesim: Yukarda belirtildii gibi, yedi corafi blgenin metropol d kentsel kesiminde birincil rnekleme birimi olarak iller deil, illere gre daha homojen bir yap gsteren ileler alnmtr. nce btn blgelerde blge snrlar iinde yer alan ilelerin tmnn kentsel kesimindeki (ile merkezindeki) semen saylar hesaplanm ve her blge iin bir ile listesi oluturulmutur. Bir sonraki aamada ana kitle byklne orantl olaslkl rnekleme yntemiyle (Sampling with Probability Proportional to Size PPS) aratrmann yrtlecei ileler seilmitir. Bu seim ilemi srasnda, PPS ynteminin mant dorultusunda, her bir ilenin seilme olasl, nfusuna orantl olarak artrlmakta ya da azaltlmaktadr. PPS ynteminde, ilelerin arlklar batan hesaba katld iin,

38

teorik olarak, seim ilemleri tamamlandktan sonra, seilen ilelerin tmnde eit sayda anket yaplmas gerekmektedir. Buna gre, seilen her bir ile merkezinde 20 anket yaplmas planlanmtr. Her blgede kentsel kesimde yaplmas gereken toplam anket says 20ye blnerek, seilmesi gereken ile saysna ulalmtr. Seilen her ilede, gene PPS yntemiyle ikier mahalle seilmi ve bylece kentsel kesimde her mahallede 10 anket yaplmtr. Bir sonraki aamada, seilen mahallelerde, btn sokaklarn listesi karlm ve bu sokaklar arasndan tesadfi yntemle biri yedek olmak zere toplam drt sokak seilmitir. Sokaklarda sistematik rnekleme yntemiyle hanelere ulalm, hanelerde de basit tesadfi rnekleme yntemiyle anketin yaplaca kii seilmitir. Metropoller: Metropol olarak kabul edilen stanbul, Ankara ve zmirde ana rnekleme birimi olarak mahalleler alnm ve dorudan mahalle seimi yaplmtr. Seim ilemleri stanbul 1., stanbul 2., stanbul 3., Ankara 1., Ankara 2., zmir 1. ve zmir 2. seim evreleri iin ayr ayr gerekletirilmitir. Mahallelerde sokak seimi, sokaklarda hane seimi ve hanelerde kii seimi iin yukarda "corafi blgeler kentsel kesim" bal altnda aklanan biime uyulmutur. Corafi Blgeler Krsal Kesim: Blgelerin krsal kesiminde de ana rnekleme birimi ilelerdir. nce PPS yntemiyle ileler seilmi, ardndan seilen ilelere bal ky ve bucaklarn listesi karlm ve bunlar arasndan PPS yntemiyle aratrmann yaplaca kyler belirlenmitir. Seilen her kyde 20 anket yaplmas benimsenmi, dorudan hanelere ve kiilere ulalmtr. Sonu olarak yedi blgede 32 ilin 78 ilesinde anket uygulanm ve 2.416 anket deerlendirmeye alnmtr. Saha almas 26 Temmuz 5 Austos 2002 tarihleri arasnda tamamlanmtr.

39

Aratrmada kapsanan iller, illere gre ile saylar ile illerde ve blgelerde uygulanan anket saylar aadaki tabloda gsterilmitir.
Tablo 4
le Blge l Adana Antalya el Hatay Osmaniye Malatya Erzurum Elaz zmir (metropol d) Denizli Aydn Manisa Gaziantep Adyaman anlurfa Diyarbakr Ankara (metropol d) Kayseri Konya Yozgat Eskiehir Samsun Amasya Ordu Zonguldak Trabzon orum stanbul (metropol d) Kocaeli Balkesir Krklareli Bursa stanbul Ankara zmir Says 1 1 4 2 1 1 2 1 1 2 2 1 1 1 2 1 1 2 3 1 1 1 1 1 2 1 1 1 2 2 2 2 20 6 4 78 l toplam (anket says) 36 43 119 65 38 39 77 45 39 90 71 45 41 40 66 57 35 80 76 41 37 56 59 41 79 37 38 43 78 77 76 57 383 113 99 2416 Blge toplam (anket says)

Akdeniz

301

Dou Anadolu

161

Ege

245

Gneydou Anadolu

204

Anadolu

269

Karadeniz

310

Marmara

331

Metropoller Toplam

595 2416

40

Aadaki grafiklerde ise rnek kitlenin blgelere ve yerleim yerlerine gre toplam dalmlar sunulmaktadr.
Grafik 1
BLGELERE GRE DAILIM
Anadolu % 15,8 Gneydou % 8,5 Marmara % 29,5 Ege % 14,2 Dou Anadolu % 6,7 Akdeniz % 12,5
(n=2416)

Karadeniz % 12,8

Grafik 2
YERLEM YERNE GRE DAILIM

Kr % 39,7

Metropol d kentler % 35,7

Metropol % 24,6

(n=2416)

41

B. rnek Kitlenin Tantm

Aratrma kapsamnda grlen 2416 kiinin 1227si erkek (yzde 51), 1189u (yzde 49) kadndr. rnek kitlenin demografik zelliklere ve sosyo-ekonomik stat (SES) gruplarna gre dalm aadaki grafiklerde gsterilmektedir:
Grafik 3
YA GRUBU
18-24 Ya % 19,0

24-44 Ya % 52,5

45+ Ya % 28,5 Ortalama ya=37,1

(n=2416)

Grafik 4
ETM DURUMU
lkokul Mezunu % 44,8

Ortaokul Mezunu % 13,1 Okur-Yazar (Okul Bitirmemi) % 3,7 Okuma-Yazma niversite Mezunu (Bilmiyor) %7,3 % 5,6 niversite Master/ Doktora rencisi %2,9

Lise Mezunu % 22,7

(n=2416)

42

Grafik 5
EKONOMK FAALYET
almyor 0,7 100 39,3 62,2 60 40 60,0 36,7 20 0 RNEK KTLE (n=2416) KADIN (n=1189) ERKEK (n=1227) 84,0 alyor 0,3 15,7 alarak renimini Srdryor 1,1

80

Grafik 6
ALIANLARIN E/MESLEE GRE DAILIMI
zel sektrde ii/ bro alan % 23,2

ifti % 16,0 Devlet memuru/ niversite aratrma grevlisi % 13,2

Esnaf zanaatkr, kk tccar % 24,9 Dier % 0,6 Yksek renimli serbest meslek sahibi (avukat, doktor) % 1,1 Kamuda/zel sektrde ynetici, uzman/ niversite renim yesi %3,2

Dzensiz, kendi hesabna, eitli ilerde alan % 11,9 Kamuda ii % 5,8

(n = 967)

alanlar iinde 69 kii (yzde 7) daha nce bir sosyal gvenlik kurumundan emekli olduklarn sylemilerdir. Bunlarn 33 SSKya, 23 Ba-Kura, 12si Emekli Sandna bal olarak, bir kii de yurtdnda emekli olmutur.

43

Grafik 7
EMEKLLER DIINDA ALIANLARIN SOSYAL GVENLK KURUMLARINA DAILIMI
Emekli Sand % 15,7 BA-KUR % 17,9

SSK % 30,9

HBR % 35,5 (n=898)

rnek kitlenin yzde 60 gelir getiren herhangi bir ite almamaktadr. Bu grubun eitli kesimlere ve gelir kaynaklarna gre dalm izleyen grafiklerde gsterilmitir.
Grafik 8
ALIMAYANLARIN DAILIMI
Ev hanm % 62,9

Emekli % 16,7

Lise mezunu, niversite snav sonucu bekleyen renci % 3,5

renci % 3,6

siz, i arayan % 12,3

Faiz/Kira geliriyle geinen % 0,9

(n=1449)

almayan ev hanmlarnn yzde 93 kendine ait herhangi bir geliri olmadn, yzde 6s ise (57 kii) bir sosyal gvenlik kurumundan emekli maa aldn sylemitir. almayan ev hanmlar iinde 34 kii SSKdan, 13 kii Emekli Sandndan, 10 kii de Ba-Kurdan emekli maa aldklar belirtmitir

44

Grafik 9
ALIMAYAN EMEKLLERN SOSYAL GVENLK KURUMLARINA VE GELR KAYNAKLARINA GRE DAILIMI
SSK Emekli Sand Ba-Kur

100 80 60 40 20 0

11,6 23,2

11,5 21,7

12,5

37,5

65,1

66,8 50,0

rnek kitle (n=241)

Sadece emekli maa var (n=217)

Hem emekli maa, hem faiz/kira geliri var (n=24)

rnek kitle iinde alanlarn, emeklilerin ve almamakla birlikte herhangi bir sosyal gvenlik kurumuyla ilikisi olanlarn sosyal gvenlik kurumuna toplam dalmlarna yledir:
Grafik 10
SOSYAL GVENLK KURUMUNA TOPLAM DAILIM

SSK % 54,2

Emekli sand % 22,7

BA-KUR 23,1
(n=982)

45

Aratrma kapsamnda grlen kiilerden, evlerine giren toplam aylk gelirin yedi farkl dilimden hangisine girdiine belirtmeleri istenmitir. Buna gre rnek kitlenin gelir dilimlerine dalm yledir:
Grafik 11
GELR GRUPLARINA GRE DAILIM

176-300 Milyon TL % 34,2

175 Milyon TLden az % 24,4 Cevap yok % 1,5 1,5 Milyar TLden ok %1,2 1-1,5 Milyar TL 751 Milyon-1 Milyar TL % 5,2 %2,3 501-750 Milyon TL % 9,2

301-500 Milyon TL % 22,0

(n=2416)

Grlen kiilere ayrca, ortalama bir aileyle karlatrldnda kendi ailelerinin maddi durumunu nasl deerlendirdikleri sorulmutur. rnek kitlenin bete kendi gelir durumlarn ortalamann altnda ya da ok altnda grdklerini belirtmilerdir.
Grafik 12
KEND GELR DURUMUNU DEERLENDRME
Ortalamann altnda % 38,2

Ortalama dzeyde % 34,0

Ortalamann ok altnda % 23,1 Cevap yok % 1,0 Ortalamann ok zerinde % 0,2

Ortalamann zerinde 3,5

(n=2416) Ortalama puan = 2,19 / 5,00

46

rnek kitlenin eitim, gelir, ekonomik faaliyet, mlkiyet, hanehalk bykl, yaam tarz ve tketim kalplar gibi deikenler temelinde faktr analizi uygulanarak hesaplanan sosyo-ekonomik stat (SES) skorlar aada gsterilmitir. Grafikte solda en alt katmandan (E Grubu) sada en st katmana (A Grubu) doru sralanan SES gruplarna gre dalm grlmektedir.
Grafik 13
SOSYO-EKONOMK STAT (SES)
D (% 47,0)

E (% 12,5) C (% 27,5) B (% 10,7) A (% 2,3)

3,25/3,50

-1,50/-1,25

-1,25/-1,00

-1,00/-0,75

-0,75/-0,50

-0,50/-0,25

-0,25/0,00

0,00/0,25

0,25/0,50

0,50/0,76

0,75/1,00

1,00/1,25

1,25/1,50

1,50/1,75

1,75/2,00

2,00/2,25

2,25/2,50

2,50/2,75

2,75/3,00

3,00/3,25

SES faktr skoru

Aadaki grafik rnek kitlenin be SES grubuna toplam dalmn gstermektedir.

Grafik 14
RNEK KTLENN SES GRUPLARINA GRE DAILIMI
D % 47,0

E % 12,5

A % 2,3

B % 10,7

C % 27,5
(n=2416)

47

3,50/3,75

(n=2416)

3,75/4,00

B L M

YNETM VE YNETM KALTES ALGILAMASI

II. YNETM VE YNETM KALTES ALGILAMASI

Bu blmde kamu ynetimine ilikin alglamalar balk altnda incelenmektedir: Ynetim kalitesine ilikin deerlendirmeler yi ynetiim gstergeleri temelinde kamu kurulularnn deerlendirilmesi Kamu kurumlarna ynelik gven

A. Ynetim Kalitesine likin Alglama

Kamuoyu, devletin vergi gelirleriyle finanse edilen faaliyet ve programlarn genel olarak ya da eitli zgl alanlarda iyi rgtlendii ve yrtld kansnda deildir. Ynetim kalitesine ilikin bu olumsuz alglama, gerek kiisel yaam koullarndan, gerek lkenin sosyo-ekonomik koullarndan yaygn memnuniyetsizlikle koutluk iindedir. Grlen kiilerin yzde 62si kendilerinin ve ailelerinin bugnk durumundan hi memnun ya da memnun olmadklarn belirtmilerdir. Yaam koullarndan memnuniyet ortalamas "5" zerinden 2,20 puanda kalmaktadr. Sosyo-ekonomik stat ykseldike memnuniyet de istatistiksel olarak anlaml lde artmaktadr, ama en st SES gruplarnda (B+A) bile ortalama memnuniyet 3 puann altndadr.
Grafik 15
HAYAT ARTLARINDAN MEMNUNYET (SES gruplarna gre)

rnek kitle (n=2412)

(Ortalama puan: 2,20)

Hi memnun deil/Memnun deil (1-2 puan)

61,8
Orta (3 puan)

24,6

13,6
Memnun/ok memnun (4-5 puan)

B+A (n=315) C (n=664) D (n=1134) E (n=229) %0

(Ortalama puan: 2,69) 41,4 (Ortalama puan: 2,35) (Ortalama puan: 2,05) (Ortalama puan: 1,87) % 20 % 40 53,1

35,9 31,0 68,2 78,1 % 60 % 80 20,6

22,8 15,9 11,2 13,5 8,5 % 100

51

D SES grubunun deerlendirmesinde ikincil ayrtrc etken olarak cinsiyet rol oynamakta, erkekler kadnlardan daha memnuniyetsiz grnmektedirler. lkenin bugnk ekonomik ve toplumsal koullar, kiisel yaam koullarndan daha olumsuz deerlendirilmekte, genel kitlenin yzde 92si lke koullarnn kt ya da ok kt olduunu sylemektedir. Birincil farkllatrc deiken gene SEStir, ama bu kez anlaml fark, kendi iinde ayrmayan E+D+C ile B+A gruplar arasndadr.
Grafik 16
TRKYENN EKONOMK-TOPLUMSAL KOULLARINI DEERLENDRME (SES gruplarna gre)

rnek kitle (n=2407)

(Ortalama puan: 1,58)

92,1

6,4

1,5

ok kt/Kt

Orta

yi/ok iyi

B+A (n=314)

(Ortalama puan: 1,72)

87,3

10,8

1,9

E+D+C (n=2093)

(Ortalama puan: 1,55)

92,8

5,7

1,5

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Alt SES gruplarnda (E+D+C) cinsiyete gre de fark grlmekte, erkekler lkenin bugnk koullarn zellikle kt bulmaktadrlar. Trkiyenin ekonomik ve toplumsal koullar ne kadar olumsuz deerlendiriliyorsa lkenin kt ynetildii alglamas da o kadar yaygndr. Grlen kiilerin yzde 90 aan byk ounluu lkenin bugnk ynetim kalitesini kt bulmaktadr. Bugnk ynetim kalitesine ilikin alglamalar yakn gemiteki ynetim kalitesi deerlendirmeleriyle karlatrmak amacyla Trkiyenin son yirmi yl iinde herhangi bir dnemde daha iyi ynetilip ynetilmediine ilikin grler de alnmtr. Aratrma bulgularna gre, kamuoyunun te ikiye yaklaan bir ounluu bugnk ynetimin yakn gemitekinden kt olduu kansndadr.

52

zleyen iki grafikte gsterildii gibi: Ezici bir ounlua (yzde 92 ) gre Trkiye bugn kt ynetilmektedir. te ikiye yakn bir ounlua (yzde 63) gre son yirmi ylda ynetim ktlemitir. te bir gibi nemli bir kesime gre ise lke her zaman kt ynetilmitir. Bu grup Trkiyenin yakn gemite de daha iyi ynetildii kansnda deildir. Genel kitle bugnk ynetime "5" zerinden ancak 1,57 puan vermekte, krsal kesimde kadnlarn deerlendirmesi cinsiyete gre bir farkllama yaratmaktadr.
Grafik 17
GENEL OLARAK TRKYENN BUGNK YNETM KALTES

rnek kitle (n=2399)

(Ortalama puan: 1,57)

91,9

6,8

1,3

ok kt/Kt (1-2 puan)

Orta (3 puan)

yi/ok iyi (4-5 puan)

ERKEK (n=1218)

(Ortalama puan: 1,52)

91,7

7,1

1,2

KADIN (n=1181)

(Ortalama puan: 1,62)

92,0

6,6

1,4

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Ynetimin ktletiini dnenlerin yzde 71ine, rnek kitlenin de yzde 45ine gre lkenin bugnden daha iyi ynetildii dnem, zal dnemidir (198389).

53

Grafik 18
TRKYENN SON 20 YILDA DAHA Y YNETLD DNEMLER OLDU MU?
CEVAP YOK % 1,2 EVET, ZAL DNEM % 44,8

HEP KT YNETLD % 33,6

HAYIR % 36,1

EVET % 62,8
EVET, REFAHYOL (DYP-RP) % 8,7 EVET, DYP-SHP KOALSYONU % 4,1

BUGN HER ZAMANKNDEN Y YNETLYOR % 2,3 YALNIZCA HAYIR % 0,2

EVET, DER % 3,4 YALNIZCA EVET % 1,8

(n=2416)

DYP-RP ve DYP-SHP koalisyonlarndan sonra lkenin daha iyi ynetildii sylenen "Dier" dnemler 12 Eyll (yzde 2,4) ve ANAP-DSP-DTP koalisyonu (yzde 1) dnemleridir. Ortalama kamuoyu Trkiyenin yalnzca genel olarak deil, eitli zgl alanlarda da kt ynetildii yolundadr. "Emniyet (Vatandalarn can ve mal gvenlii)" ynetim kalitesinin en olumlu deerlendirildii, ama gene de orta noktann (3 puan) altnda kald alandr. En alt srada ise ekonomi ynetimi yer almaktadr.
Grafik 19
ETL ALANLARDA YNETMN KALTES (Ortalama puan)
EMNYET (n=2389) EVRE KORUMA (n=2391) ETM SSTEM (n=2394) ADALET/YARGI (n=2378) SOSYAL GVENLK (n=2388) SALIK SSTEM (n=2402) VERG SSTEM (n=2349) EKONOM (n=2401) 1 ok kt
1,60 2,02 2,41 2,36 2,31 2,26 2,23

2,72

1,5

2 kt

2,5

3 orta

54

Grafik 20
ETL ALANLARDA YNETMN KALTES (%)

EMNYET (n=2389) EVRE KORUMA (n=2391) ETM SSTEM (n=2394) ADALET/YARGI (n=2378) SOSYAL GVENLK (n=2388) SALIK SSTEM (n=2402) VERG SSTEM (n=2349) EKONOM (n=2401)

42,0 55,7 58,1 60,4 61,9 62,2 72,9 88,0

30,0 30,0 26,1 26,0 24,9 25,2 19,2

28,0 14,2 15,8 13,5 13,1 12,6 8,0 9,2 2,8

%0

% 20

% 40

% 60
ORTA

% 80

% 100

OK KT/KT

Y/OK Y

Yukarda sralanan sekiz alandaki deerlendirmeler karlatrldnda: Sosyal gvenlik (vatandalarn hastalk, sakatlk, emeklilik, yallk gvencesi) ile salk sistemi deerlendirmeleri arasndaki fark istatistiksel olarak nemli deildir. Buna karlk btn br farklar anlamldr. Baka bir deyile, ynetim kalitesi rnein, eitim alannda emniyet ve evre koruma alanlarnda olduundan nemli lde daha kt bulunmaktadr. Ekonomi ynetimine ilikin ortalama alglama da btn br alanlardakinden anlaml lde olumsuzdur. Herhangi bir sosyal gvenlik kurumuyla ilikisi olanlarn (alan, i arayan, emekli, dul/yetim) sosyal gvenlik sistemi konusundaki deerlendirmesi genel kitle ortalamasndan anlaml bir fark gstermemektedir. Sz konusu alanlardan hangilerinde en fazla gelime gerektii sorgulandnda yukardaki sralamann deitii grlmektedir. Gelime salanmasnn en nemli, ikinci derecede nemli ve nc derecede nemli olarak alglanmas temel alnarak bir endeks oluturulmu, en fazla gelimeye gerek duyulan ekonomi 100 olmak zere her bir alan iin hesaplanan greli gelime gerei alglamas aadaki grafikte gsterilmitir.

55

Grafik 21
GREL GELME GERE ALGILAMASI
100 65 52 47 24 16 14 11

EKONOM ETM SSTEM SALIK SSTEM ADALET/YARGI SSTEM SOSYAL GVENLK SSTEM VERG SSTEM EMNYET EVRENN KORUNMASI En az nemli=1 (n=2334)

En nemli=100

Yukardaki grafik ekonomiden hemen sonraki sralama asndan zellikle dikkat ekicidir: Eitim, ekonomiden sonra en fazla nemsenen alandr. Eitimden sonra en fazla gelime gerei duyulan alan salktr. Kamuoyu vergi sistemini salk sisteminden kt bulmakta, ama salk sisteminde gelime salanmasna ok daha fazla ncelik vermektedir. Adalet ve yarg sisteminde gelimenin salk sistemindekine yakn dzeyde, buna karlk sosyal gvenlik sistemindekinden ok fazla nemsenmesi ilgintir. zet olarak, vatandan arlkl talebi bata ekonomi olmak zere eitim, salk ve adalet alanlarnda gelime salanmasdr. Kamu ynetimi konusundaki olumsuz alglamalarda kamu harcamalarnn isabetsizliine ilikin yaygn kannn pay olduu sylenebilir. Grlen kiilerin yzde 88 gibi ok byk ounluu devletin vergi gelirlerini doru yerlerde kullandna inanmamaktadr.

56

Grafik 22
DENEN VERGLER DEVLETN DORU YERE HARCADIINA NANMA (Yerleim yerine gre)

rnek kitle (n=2357)

(Ortalama puan: 1,61) Hi inanmyor/nanmyor

88,1 Ksmen inanyor

9,5 nanyor/Kesinlikle inanyor

2,4

Kr+Kent (n=1778)

(Ortalama puan: 1,64)

87,9

9,4

2,7

Metropoller (n=579)

(Ortalama puan: 1,53)

88,9

9,7

1,4

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Kamu harcamalarnn doru alanlara ynelip ynelmedii inanc, alt gruplara gre incelendiinde u farklar dikkati ekmektedir: Harcamalarn yerinde olmad inanc byk kentte (stanbul, Ankara, zmir) yaayanlar arasnda br kentlerde ve krsal kesimde yaayanlara gre anlaml lde daha gldr. Metropollerdeki bu kan cinsiyet, ya grubu ya da SESe gre farkllamamaktadr. Metropol d kentlerde ve krsal alanlarda ise ikincil ayrtrc deiken cinsiyettir. Bu tr yerleimlerde erkeklerin kamu harcamalarnn yerindeliine duyduu inan kadnlara gre nemli lde zayftr. Aratrma kapsamnda devletin vergi gelirlerini kullanma kalitesinin yan sra vatandan vergi deme eilimi ve kamu hizmetlerinin kalitesi ile toplanan vergi miktar arasndaki iliki konular da irdelenmitir. zleyen iki grafikte grld gibi: Kamu kurumlarnn daha iyi hizmet vermesi iin devletin daha fazla vergi toplamasna gerek grmeyenler ounluktadr (yzde 59); ayrca yzde 28e varan bir grup da bu gre ksmen katldn sylemitir. Vergi gelirlerinin iyi kullanlmadna inananlara yakn byklkte bir ounluk (yzde 83), vergilerin doru yere harcanacana inansa ou insann vergisini deyeceini belirtmitir.

57

Aadaki grafik, devletin bugnk vergi gelirleriyle de daha iyi kamu hizmeti verilebilecei ynndeki ounluk grne iaret etmektedir. Dolaysyla asl sorun vergi gelirlerinin dkl deil, doru yere harcanmamas olarak alglanmaktadr.
Grafik 23
KAMU KURUMLARININ DAHA Y HZMET VERMES N DEVLETN DAHA FAZLA VERG TOPLAMASINA GEREK YOKTUR
Hi katlmaz/ Katlmaz % 13,5

Katlr/ Kesinlikle katlr % 59,0

Ksmen katlr % 27,5

(Ortalama puan: 3,52)

(n = 2366)

Kamu harcamalarnn doru ynlendirildiine inansa ou insann vergisini deyeceini dnenler, daha ok orta ve alt SES gruplar, bir baka deyile toplumun geni kesimleridir. Ama orta ve alt SES gruplarndaki genler (18-24 ya grubu) bu gr biraz daha dk oranda (yzde 78) paylamaktadr. En kukulu kesim ise A SES grubudur.
Grafik 24
VERGLERN DORU HARCANMASI DURUMUNDA VERG DEME ELM (SES Gruplarna gre - %)
82,5 17,5

rnek kitle (n=2398)

Vergilerin doru yere harcanacana inansa ou insan vergisini der Vergilerin doru yere harcanacana inansa bile ou insan vergi demeye yanamaz 60,3 39,7

A B E+D+C

(n=56) (n=257) (n=2086)

78,1

21,9

83,7

16,3

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

58

B. Ynetiim Kalitesine likin Alglama

Toplumda geni ereveli bir otorite yaplanmasna dayanan, devlet dndaki kurumlara ve sivil topluma da bu yapda yer veren ynetiim kavramnn yaygnlamas, devletin ileyiinin ve genel olarak kamu kurulularnn yalnzca ynetim deil, ynetiim kalitesi asndan da deerlendirilmesini gndeme getirmitir. Bu blmde ynetiim kalitesi konusundaki alglamalarla ilgili aratrma bulgular sunulmaktadr. Grlen kiilere Trkiyede devletin ileyiini bir dizi iyi ynetiim gstergesi asndan nasl deerlendirdikleri sorulmutur. Sorgulanan deikenler unlardr: Kanun ve kurallarn herkese eit biimde uygulanmas Hangi konuda hangi kanun ve kuraln uygulanacann belli olmas Devletin vatandaa, kendisini ilgilendiren her konuda doru ve yeterli bilgi vermesi Hkmetin ve kamu kurumlarnn ald kararlarda vatandan sz sahibi olmas Kamu kurumlarnn siyasi baskdan bamsz almas Kamu kurumlarnn kaynak israf etmeden almas Kamu kurumu yneticilerine yaptklar ilemlerden dolay hesap sorulabilmesi Kamu kurumlarnn harcamalarnn halkn denetimine ak olmas Genel olarak kamu kurumlarnn hukuka uygun davranmaya zen gstermesi Dokuz konudaki deerlendirmelerin toplu ortalamas aadaki grafikte gsterilmitir. Buna gre ortalama ynetiim kalitesi "5" zerinden 2,1 puan dzeyinde deerlendirilmekte, byk kentsel yerlemelere gidildike anlaml lde daha olumsuz bir alglama grlmektedir.

59

Grafik 25
YNETM GSTERGELERNE LKN DEERLENDRME (Yerleim yerine gre ortalama puan)
2,5 2,12 2,18 2,15 2,00 Kt 2,0

1,5

ok kt 1,0

rnek kitle (n=2416)

Kr (n=960)

Metropol d kentler (n=862)

Metropoller (n=594)

Dokuz konudaki deerlendirmeler tek tek incelendiinde ynetiim kalitesinin btn alardan orta denebilecek dzeyin (3 puan) altnda algland grlmektedir. Yantlarn yzde dalm da iyi ynetiimden sz edilemeyecek bir tabloyu ortaya koymaktadr.
Grafik 26
Y YNETM GSTERGELER (Ortalama puan)

(n = 2358) (n = 2391) (n = 2388) (n = 2362) (n = 2400) (n = 2364) (n = 2371) (n = 2384) (n = 2378)

Hangi konuda hangi kuraln uygulanacann belli olmas Kamu kurumlarnn hukuka uygun davranmaya zen gstermesi Devletin vatanda ilgilendiren her konuda doru ve yeterli bilgi vermesi Kamu kurumlarnn siyasi baskdan bamsz almas Kanun ve kurallarn herkese eit uygulanmas Kamu kurumlarnn kaynak israf etmeden almas Kamu kurumu yneticilerine ilemlerinden dolay hesap sorulabilmesi Hkmet/Kamu kurumu kararlarnda vatandan sz sahibi olmas Kamu kurumu harcamalarnn halkn denetimine ak olmas

2,31 2,24 2,12 2,11 2,10 2,07 2,07 2,05 2,01

1,0
ok kt

1,5

2,0
Kt

2,5
Orta

60

Grafik 27
Y YNETM GSTERGELER (%)

(n = 2358) (n = 2391) (n = 2388) (n = 2362) (n = 2400) (n = 2364) (n = 2371) (n = 2384) (n = 2378)

63,0 61,6 72,1 71,7 74,0 73,3 74,8 76,0 77,1

Hangi konuda hangi kuraln uygulanacann belli olmas Kamu kurumlarnn hukuka uygun davranmaya zen gstermesi Devletin vatanda ilgilendiren her konuda doru ve yeterli bilgi vermesi Kamu kurumlarnn siyasi baskdan bamsz almas Kanun ve kurallarn herkese eit uygulanmas Kamu kurumlarnn kaynak israf etmeden almas Kamu kurumu yneticilerine ilemlerinden dolay hesap sorulabilmesi

27,0 30,6 21,6 20,6 18,7 19,8 17,1

10,0 7,7 6,2 7,7 7,3 7,0 8,1 7,1 7,8

Hkmetin/Kamu kurumlarnn kararlarnda vatandan sz sahibi olmas 17,0 Kamu kurumu harcamalarnn halkn denetimine ak olmas
15,1

%0

% 20
ok kt/Kt (1-2 puan)

% 40

% 60
Orta (3 puan)

% 80

% 100

yi/ok iyi (4-5 puan)

Yukardaki grafiklerde yer alan ortalama deerlendirme puanlar arasndaki baz farklar istatistiksel olarak nemli, bazlar nemsizdir. "Hangi konuda hangi kanun ve kuraln uygulanaca" ve anlaml bir farkla onu izleyen "kamu kurumlarnn hukuka uygun davranmaya zen gstermesi" brlerine gre nemli lde daha az olumsuz deerlendirilmitir. Bu balamda "kanun ve kurallarn herkese eit uyguland" alglamasnn zayfl ise dikkat ekicidir. "Kamu kurumlarnn harcamalarnn halkn denetimine akl," yalnzca "kararlarda vatandan sz sahibi olmas" ile e dzeyde, geri kalanlarn tmnden ise istatistiksel olarak nemli lde daha olumsuz deerlendirilmitir. "Devletin vatandaa, kendisini ilgilendiren her konuda doru ve yeterli bilgi vermesi," "Kamu kurumlarnn siyasi baskdan bamsz almas" ve "Kanun ve kurallarn herkese eit biimde uygulanmas" konularndaki deerlendirmeler birbirinden anlaml lde farkl deildir. "Hkmetin ve kamu kurumlarnn ald kararlarda vatandan sz sahibi olmas," "kamu kurumu yneticilerine yaptklar ilemlerden dolay hesap sorulabilmesi" ve "kamu kurumlarnn kaynak israf etmeden almas" da birbiriyle ayn dzeyde olumsuz alglanan konulardr.

61

Aratrmann ynetiim kapsamnda yer verdii bir konu da vatandan kamu kurulularnda hak arama koullarna ilikindir. Bu konudaki ilk soruda, vatanda olarak haklar bir kamu kurumu tarafndan ihlal edilen kiilerin hakkn arayp sonu alabileceine inanp inanmad aratrlmtr. Grlen kiilerin te ikisi byle bir durumda kesinlikle sonu alamayaca ya da sonu alma olaslnn zayf olduu kansndadr.
Grafik 28
KAMU KURUMUNCA HAK HLAL DURUMUNDA HAK ARAYIP SONU ALMA NANCI (Yerleim yerine ve Metropollerde SESe gre)
rnek kitle (n=2402)
(Ortalama puan: 2,23) 66,2 22,3 11,5

Kr+Kent (n=1811) Metropoller (n=591)

(Ortalama puan: 2,27) (Ortalama puan: 2,10)

64,9 69,9

22,9 20,6

12,2 9,5

Metropollerde B+A (n=140) E+D+C (n=451)

Kesinlikle sonu alamam/Sonu alma ihtimalim zayf (1-2 puan) Duruma bal (3 puan) Kesinlikle sonu alrm/Sonu alma ihtimalim gl (4-5 puan)
(Ortalama puan: 2,40) (Ortalama puan: 2,01) 56,4 74,3 22,9 19,7 20,7 6,0

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Vatandalk haklarn ineyen kamu kurumu karsnda hak arayp sonu alabilme inanc byk kentte br yerleimlere gre anlaml lde zayftr. Bu fark metropollerde yaayan orta ve alt SES gruplarnn zellikle karamsar deerlendirmesinden kaynaklanmaktadr. Vatandalarn ou (yzde 54) bir kamu kuruluu karsnda hakkn arayacak olsa bann derde gireceinden endielidir. Ortalama endie puan sosyo-ekonomik stat ykseldike nemli lde dmekteyse de A+B grubunda bile orta noktann (3 puan) pek az altndadr.

62

Grafik 29
KAMU KURUMU KARISINDA HAK ARAMAK STEDNDE BAININ DERDE GRMESNDEN ENDE DUYMA (SESe gre)

rnek kitle (n=2411)

(Ortalama puan: 3,34)

54,4

23,5

22,1

Endie eder/ok endie eder (4-5 puan) Duruma bal (3 puan) Hi endie etmez/Endie etmez (1-2 puan) A+B (n=313)
(Ortalama puan: 2,98) 41,5 20,4 38,0

C (n=664)

(Ortalama puan: 3,29)

53,6

22,6

23,8

E+D (n=1434)

(Ortalama puan: 3,43)

57,6

24,5

17,9

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Grlen kiilerin yzde 48i kamu kuruluuna kar nasl hak arayacaklarn bilmemektedir.
Grafik 30
KAMU KURUMUNDA HAK ARARKEN ZLEYECE YOLU BLME (Cinsiyet ve SESe gre)
rnek kitle (n=2411)
47,8 (Ortalama puan: 2,57) 35,1 17,1

Kadn (n=1187) Erkek (n=1224)

57,0 38,9

(Ortalama puan: 2,38) (Ortalama puan: 2,75)

30,8 39,3

12,2 21,8

A+B (n=314) C (n=661) D (n=1134) E (n=302)

21,0 34,0 56,3 73,8

(Ortalama puan: 3,19) (Ortalama puan: 2,85) (Ortalama puan: 2,38) (Ortalama puan: 2,01)

40,1 42,4 33,0 22,2 23,6

38,9

10,8 4,0

%0

% 20

% 40
Ksmen bilgim var (3 puan)

% 60

% 80

% 100

Hi bilgim yok/Bilgim yok (1-2 puan)

Bilgim var/ok iyi bilgim var (4-5 puan)

63

Bir kamu kuruluu karsnda hakkn arayabilmek iin izlenmesi gereken yolu bilmediklerini syleyenler arlkl olarak kadnlardr. Bu konuda birincil ayrtrc etken olan cinsiyetin yan sra SESe gre de istatistiksel olarak nemli farkllama grlmektedir. Sosyo-ekonomik stat ykseldike gerek kadnlar, gerek erkekler arasnda "bilgisizlik" dzenli olarak azalmakta, ama cinsiyetler arasndaki fark her SES grubu iinde srmektedir. Devlet ya da kiiler karsnda herhangi bir konuda hakkn aramak iin mahkemeye bavurmas gerekse, kesinlikle ya da byk ihtimalle adil bir sonu alabileceine inananlarn oran ancak yzde 14tr. Yzde 44e varan bir grup ise kesinlikle ya da byk ihtimalle adil sonu alamayaca kansndadr. Bu konuda kendi iinde ayrmayan C, B ve A SES gruplar, gene kendi iinde ayrmayan E ve D gruplarndan anlaml lde iyimser gr belirtmitir.
Grafik 31
HAK ARAMAK N MAHKEMEYE BAVURULDUUNDA ADL SONU ALMA HTMAL (SESe gre)

rnek kitle (n=2406)

(Ortalama puan: 2,52)

43,5

42,5

14,0

Kesinlikle/byk ihtimalle adil sonu alamam (1-2 puan) Duruma bal (3 puan) Byk ihtimalle/Kesinlikle adil sonu alrm (4-5 puan) C+B+A (n=978)
(Ortalama puan: 2,57 39,4 45,2 15,4

E+D (n=1428)

(Ortalama puan: 2,66

46,3

40,7

13,0

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Kamu alanlarnn ve kamu emeklilerinin hak aramaya ilikin deerlendirmelerinde genel kitleden baz farkllamalar grlmektedir: Kamu alanlarnn deerlendirmeleri hak aramayla ilgili her drt soruda da genel kitleden istatistiksel olarak nemli lde daha olumludur. Ama onlarn durumunda bile rahata hak aramann sz konusu olmad anlalmaktadr. Bu grupta:

64

 Haklarn ineyen kamu kurumu karsnda hak arayp sonu alabilme inanc "5" zerinden 2,55 puanla orta dzeyin altndadr (genel kitle ortalamas 2,23). Bir kamu kuruluu karsnda hak arayacak olsa bann derde girecei kaygs, genel kitle kadar deilse bile gene orta dzeyden gldr (3,12 puan). Mahkemeden adil bir sonu alabileceine duyulan inan da ortalama 2,77 puanla orta dzeyin altndadr (genel kitle ortalamas 2,52). Bir kamu kuruluuna kar hangi yolla hak arayaca bilgisi ise (ortalama 3,22 puan), genel kitleden (ortalama 2,57 puan) ok daha yaygn grlmektedir. Kamu emeklilerinin ortalama deerlendirmesi yalnzca bir kamu kuruluunda nasl hak arayacan bilme (ortalama 3,26 puan ) asndan genel kitle ortalamasn anlaml lde amaktadr. Grlen kiilerin yzde 57si kamu kurumlarna ii den yurttalara ok kt ya da kt davranldn, buna karlk ancak yzde 9u iyi ya da ok iyi davranldn belirtmitir. Bu konuda cinsiyet, ya ya da SESe gre nemli bir farkllama yoktur. Yerleim yerine gre ise kentlerde yaayanlarn krsal alanlarda yaayanlara gre istatistiksel olarak nemli lde olumsuz alglama iinde olduu grlmektedir.
Grafik 32
KAMU KURUMLARININ VATANDA KARISINDAK DAVRANII KONUSUNDA DEERLENDRME (Yerleim yerine gre)

rnek kitle (n=2406)

(Ortalama puan: 2,35)

57,1

33,8

9,0

ok kt/Kt (1-2 puan) Ne iyi, ne kt (3 puan) yi/ok iyi (4-5 puan) Kr (n=958)
(Ortalama puan: 2,45) 52,0 38,3 9,7

Kent+Metropol (n=1448)

(Ortalama puan: 2,29)

60,6

30,9

8,6

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

65

Kamu alanlar ve kamu emeklileri, kamu kurumlarnn yurtta karsndaki tutumunu genel kitleden istatistiksel olarak anlaml lde daha olumlu deerlendirmektedirler. Ama bu gruplarn ortalama deerlendirmeleri de orta nokta olan "3" puann gerisinde kalmakta, kamu alanlar arasnda 2,63 puan, kamu emeklileri arasndan ise ancak 2,54 puan bulmaktadr. Baka bir deyile, devlet memurlar bile kamu kurumlarnda vatandaa iyi davranld kansnda deildir. Kamu kurulularnn ve devlet memurlarnn vatandalarn nerilerine ve eletirilerine akl, halkn istek ve taleplerine duyarll ve yenilikilii konusundaki alglamalar da ynetiim kalitesine ilikin olarak benzer deerlendirmelere iaret etmektedir. zleyen iki grafikte grlen kiilerin bu konulardaki alt nermeye katlma oranlar ve "5" zerinden ortalama deerlendirmeleri yer almaktadr. Grld gibi, kamu kurulularnn vatandan gr ve eletirilerine byk nem verdii deerlendirmesine katlanlarn oran ancak yzde 9dur. En yksek katlma oran (yzde 22), memurlarn vatandan kendilerinden ikayeti olmasndan ekindii nermesinde grlmekte, ama ortalama deerlendirme gene de 2,53 puanda kalmaktadr.
Grafik 33
KAMU KURUMLARININ YURTTA NERLERNE AIKLII

Memurlar vatandan kendilerinden ikayeti olmasndan ekinirler

(n=2361)

(Ortalama puan: 2,53)

54,2

24,1

21,7

Devlet, memurlar eletirileri dikkate alarak daha iyi hizmet vermeye tevik tevik etmektedir

(n=2351)

(Ortalama puan: 2,45)

59,0

23,4

17,6

Kamu kurulular vatandan gr ve nerilerine byk nem verir

(n=2358)

(Ortalama puan: 2,09)

77,3

33,4

9,3

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Hi katlmyor/Katlmyor

Ksmen katlyor

Katlyor/Kesinlikle katlyor

66

Kamu alanlar ve emeklileri alt nermeden yalnzca birini, memurlarn vatandan kendilerinden ikayeti olmasndan ekindiini, genel kitleden istatistiksel olarak anlaml lde farkl deerlendirmitir. Ama genel ortalamadan yksek olsa da memur kesiminin ortalamas (2,65 puan) memurun vatandatan ekindiini dndrmekten uzaktr.
Grafik 34
KAMU KURUMLARININ HALKA DUYARLILII VE YENLKL
Kamu kurulular halkn nabzn tutmak iin uygun yntemler gelitirmektedir

(n=2346)

(Ortalama puan: 2,37)

63,5

21,1

15,3

Kamu kurulular halkn istek ve taleplerine sratle karlk verir

(n=2356)

(Ortalama puan: 2,32)

66,4

19,8

13,8

Hi katlmyor/Katlmyor Ksmen katlyor Katlyor/Kesinlikle katlyor

Kamu kurulular vatandan daha iyi yaamasn salamak iin yeni zmler/fikirler gelitirir

(n=2350)

(Ortalama puan: 2,31)

65,8

19,7

14,5

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Kamu kurumlarnn halka akl, halkn isteklerine duyarll ve vatandan daha iyi yaamasn salamak iin yeni zmler gelitirme eilimi konusundaki alglamalar aadaki grafikte bir arada gsterilmitir. Bunlardan yalnzca kamu kurulularnn "halkn istek ve taleplerine sratle karlk verdii" ve "vatandan daha iyi yaamasn salamak iin srekli yeni fikirler zmler gelitirdii" konularndaki iki deerlendirme arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark yoktur. Btn br ortalamalar arasndaki farklar nemlidir.

67

Grafik 35
KAMU KURUMLARININ AIKLII, DUYARLILII VE YENLKL (Ortalama puan)
2,53 2,45

(n=2361) (n=2351) (n=2358)

Memurlar vatandan kendilerinden ikayeti olmasndan ekinirler Devlet, memurlar eletirileri dikkate almaya tevik etmektedir Kurulular vatanda gr/nerilerine ok nem verir 2,09

(n=2346) (n=2356)

Kurulular, halkn nabzn tutmak iin yntemler gelitirmektedir Kurulular halkn istek ve taleplerine hzla karlk verir

2,37 2,32

(n=2350)

Kurulular vatanda iin srekli yeni zmler gelitirmektedir

2,31

1
Hi katlmyor

1,5

2
Katlmyor

2,5

3
Ksmen katlyor

C. Kamu Kurumlarna Ynelik Gven

Grlen kiilere nce Trkiyedeki kamu kurumlarna genel olarak, ardndan da bir dizi kamu kurumunun her birine tek tek ne kadar gvendikleri sorulmutur. Beli lek zerinde yaplan deerlendirmeler lkedeki kamu kurumlarnn ne bir btn olarak, ne de ayr ayr gven uyandrdn dndrmektedir. En fazla gven duyulan emniyet tekilatdr (polis), ama bu kuruma ynelik ortalama gven de ancak orta dzeydedir (3,02 puan). Grlen kiilerin yzde 55i genel olarak kamu kurumlarna gvenmediklerini, buna karlk yalnzca yzde 10u genelde kamu kurumlarna gvendiklerini sylemitir. Ortalama gven puan (2,35) orta noktann nemli lde gerisindedir. rnek kitle ortalamasndan nemli bir farkllama yerleim yerine gre saptanmtr. zleyen grafikte grld gibi, kamuya ynelik gven kentsel nfus arasnda (ortalama 2,28 puan) krsal nfusa (ortalama 2,45 puan) gre nemli lde daha zayftr.

68

Grafik 36
GENEL OLARAK KAMU KURUMLARINA GVEN DZEY (Yerleim yerine gre)

rnek kitle (n=2410)

(Ortalama puan: 2,35)

55,1

34,9

10,0

Hi gvenmiyorum/Gvenmiyorum

Orta

Gveniyorum/ok gveniyorum

Kr (n=957)

(Ortalama puan: 2,45)

49,7

39,0

11,3

Kent+Metropol (n=1453)

(Ortalama puan: 2,28)

58,7

32,2

9,1

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Kamu alanlar genelde kamu kurumlarna rneklem ortalamasndan nemli lde fazla gven duymaktadrlar. Ama nceki rneklerde olduu gibi bu kez de mutlak olarak olumlu bir deerlendirme grlmemekte, ortalama gven puan (2,64) gene orta noktann altnda kalmaktadr. Kamu emeklilerinin gven dzeyi ise genel kitleden farkllamamaktadr.
Grafik 37
GENEL OLARAK KAMU KURUMLARINA GVEN DZEY (Kamuda almaya gre)

rnek kitle (n=2410)

(Ortalama puan: 2,35) Hi gvenmiyor/Gvenmiyorum

55,1 Orta

34,9

10,0

Gveniyorum/ok gveniyorum

Kamu alan (n=169) Kamu emeklisi (n=63) Kamu TOPLAM (n=262)

(Ortalama puan: 2,64)

40,4

42,7

16,9

(Ortalama puan: 2,49)

48,1

41,7

10,2

(Ortalama puan: 2,60)

42,4

42,4

15,2

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

69

En yksek oranda (yzde 41) gvenildii belirtilen kurum Emniyet tekilat, en dk oranda (yzde 16) gvenilen ise gmrklerdir.
Grafik 38
ETL KAMU KURUMLARINA GVEN DZEY (%)

Emniyet tekilat (polis) lk ve orta renim kurumlar Diyanet leri niversiteler Mahkemeler Sosyal gvenlik kurumlar Tapu daireleri Sosyal yardm kurumlar Salk kurumlar Belediyeler Gmrkler

31,8 30,8 34,4 32,2 38,6 39,1 39,6 40,1 44,4 45,3 55,0

27,1 34,4 28,2 33,6 31,3 33,2 32,4 33,0 33,3 31,2 28,6

41,1 34,8 37,4 34,3 30,1 27,7 28,0 26,9 22,3 23,4 16,3

(n=2410) (n=2401) (n=2381) (n=2401) (n=2401) (n=2382) (n=2309) (n=2359) (n=2412) (n=2399) (n=2197)

%0

% 20

% 40

% 60
Orta

% 80

% 100

Hi gvenmiyor/Gvenmiyor

Gveniyorum/ok gveniyorum

Sorgulanan kamu kurumlarnn her birine duyulan ortalama gven aada gsterilmitir.
Grafik 39
GENEL OLARAK KAMU KURUMLARINA GVEN DZEY (Ortalama puan)
(n=2410) (n=2401) (n=2381) (n=2401) (n=2401) (n=2382) (n=2309) (n=2359) (n=2412) (n=2399) (n=2197)
Emniyet tekilat (polis) lk ve orta renim kurumlar Diyanet leri niversiteler Mahkemeler Sosyal gvenlik kurumlar Tapu daireleri Sosyal yardm kurumlar Salk kurumlar Belediyeler Gmrkler 2,37 2,79 2,77 2,76 2,74 2,64 2,62 3,02 2,97 2,95 2,95

1
Hi gvenmiyor

1,5

2
Gvenmiyor

2,5

3
Orta

3,5

70

Yukardaki grafikte gsterilen deerlendirmeler, birbirinden anlaml lde farkl olup olmamalarna gre yle gruplanmaktadr: Emniyet tekilat nemli farkla ilk srada gven duyulan kurumdur. Daha sonra ilk ve orta retim kurumlarna, Diyanet ilerine ve niversitelere gvenilmektedir. Bu arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark yoktur. Bir alt srada birbiriyle eit dzeyde gven uyandran mahkemeler, sosyal gvenlik kurumlar (Emekli Sand, SSK, Ba-Kur), tapu daireleri ve sosyal yardm kurulular (Kzlay, ocuk Esirgeme Kurumu vb) yer almaktadr. Salk kurumlarna ve belediyelere ynelik gven istatistiksel olarak ayn dzeyde ve gmrkler dnda btn br kurumlara duyulan gvenden zayftr. statistiksel olarak nemli farklarla bu 11 kurum iinde en az gven uyandran kurum gmrklerdir. Herhangi bir sosyal gvenlik kurumuyla ilikisi olanlarn (alan, i arayan, emekli, dul/yetim) sosyal gvenlik kurumlarna gveni (ortalama 2,75 puan) genel kitle ortalamasyla ayn dzeydedir.

71

B L M

KAMU KURUMLARINDAN VE HZMETLERNDEN MEMNUNYET DZEY

III. KAMU KURUMLARINDAN VE HZMETLERNDEN MEMNUNYET DZEY

Kamu hizmeti kavramnn armlarn saptamak amacyla aratrma kapsamnda ak ulu bir soruya yer verilerek kamu hizmeti dendiinde ilk akla gelenin belirtilmesi istenmitir. Grlen kiilerin byk blm soruya genel ifadelerle yant vermi, yzde 12si de hi yant vermemi, bilmediini, bu kavramn hibir ey artrmadn sylemitir. Alnan yantlarn snflandrlm dalm izleyen grafikte gsterilmektedir.
Grafik 40

Yolsuzluk Dier ve grevini % 5.0 yapmama % 6,1 Bilmiyor % 12,3

Devlet, devlet kurulular % 15,4

Salk
% 7,1

Eitim Sosyal gvenlik Gvenlik, asayi, kamu gvenlii

KAMU HZMET DENNCE AKLA GELEN

Yerel ynetim hizmetleri % 13.2

Merkezi kamu hizmetleri % 16,6

% 4,3 % 2,0 % 1,7 % 1,5

Devlet hizmeti, halka/ vatandaa hizmet % 31,4

Dier (adalet, ulam, haberleme vb)

(n = 2416)

"Kamu hizmeti" kavramnn ncelikle devleti akla getirmesi artc deildir. Ama te bire yaklaan byk bir kesimin herhangi bir hizmet trnden sz etmeden yalnzca "devlet hizmeti, halka/vatandaa hizmet" gibi yantlar vermesi, ayrca yzde 15lik bir kesimin de "devlet, hkmet, devlet daireleri, devletin yneticileri" gibi ifadeler kullanmas ilgintir. Buna karlk salk, eitim, sosyal gvenlik, gibi belirli kamu hizmetlerini belirtenlerin toplam ancak yzde 17dir. Bu durum "kamu" kavramnn toplumsal denebilecek ieriinin henz eksik kaldn, daha ok devletle, hatta hkmetle e armlar tadn dndrmektedir. Herhangi bir hizmet tr belirtmeden yalnzca "devlet hizmeti, halka/vatandaa hizmet" gibi bir yant verenlerin oran kamu alanlar/emeklileri arasnda yz-

75

de 48e ykselmektedir. Salk, eitim gibi belirli bir kamu hizmetinden sz edenlerin oran ise bu grupta ancak yzde 11i bulmaktadr.

A. Kamu Kurumlarnn Hizmetleri Konusunda Bilgilenme Kaynaklar

Televizyon, eitli kamu kurulularnn almalar ve hizmetleri konusunda bilgi edinmek iin en fazla yararlanld belirtilen kaynaktr. Grlen kiilerin yzde 63 televizyonu, yzde 28i radyo yaynlarn, yzde 25i de gazeteleri bu konuda sk sk ya da srekli yararlandklar kaynaklar arasnda saymtr.
Grafik 41
KAMU HZMETLER KONUSUNDA BLGLENME KAYNAKLARI

Internet (n=2386) Kamu yaynlar (n=2386) Gazeteler (n=2413) Radyolar (n=2410) TV kanallar (n=2411)
%0

(Ortalama puan: 1,34) (Ortalama puan: 1,41) (Ortalama puan: 2,58) (Ortalama puan: 2,65) 17,1 % 20 20,4 % 40 48,1 44,7

90,3 87,7 26,6 27,3 25,4 27,9

4,6 5,1 9,6 2,6

(Ortalama puan: 3,63) 60 80

62,6 100

Hi / ok seyrek (1-2 puan)

Arasra (3 puan)

Sk sk / Srekli (4-5 puan)

Kamu kurulularnn kard bror, dergi gibi yaynlarn ya da nternetin ise etkin kullanlan bilgi kaynaklar olmad anlalmaktadr. Bu durum eriimin snrllyla balantl olabilir. Baz kamu hizmetlerinin nternet zerinden sunulduunu bilenler de genel olarak aznlkta kalmaktadr. nternet araclyla verildii bilinen hizmetlerin banda renci Seme ve Yerletirme Merkezi (SYM) tarafndan sunulanlar (yzde 40) gelmekte, ikinci srada "kimlik numaras renme" (yzde 27) yer almaktadr. En az bilinen hizmet ise pasaport ilemleri (yzde 17) konusundadr.

76

Grafik 42
NTERNET ARACILILA ETL KAMU HZMETLERNN SUNULDUUNU BLME (%)
SYM hizmetleri iler bakanl - Kimlik no SSK Sicil sorma, emeklilik gn hesaplama Telefon abonelii Vergi renme, deme hizmetleri MSB Askere alma ilemleri Emniyet GM - alnt ara vb sorgulama Pasaport alma ilemleri

% 40,3 % 27,2 % 22,2 % 21,9 % 20,4 % 19,7 % 18,7

(n = 2416)

% 16,5 15 20 % 25 30 35 40 45

10

nternet araclyla sunulan kamu hizmetlerini bilenlerin oran sosyo-ekonomik stat ykseldike dzenli olarak artmaktadr.

B. Deiik Kamu Kurulularnn Hizmet Kalitesine likin Alglama

Kamu hizmetlerinin kalitesine ilikin alglamalar saptamak amacyla grlen kiilerin hem bu konudaki genel kanaatleri alnm, hem de eitli kamu kurulularn baz temel boyutlar asndan deerlendirmeleri istenmitir. Bu balk altnda sunulan aratrma bulgular kamu hizmetlerinden memnuniyetin bir iki tekil rnek dnda orta dzeyin altnda kaldn gstermektedir.

1. Genel
Sorgulanan 15 kamu kuruluu (salk ocaklar, devlet hastaneleri, SSK hastaneleri, telefon, posta/telgraf, vergi daireleri, tapu daireleri, ky hizmetleri, mahkemeler, trafik polisi, emniyet, gmrkler, Diyanet leri/mftlkler, sosyal yardm kurulular ve sosyal gvenlik kurumlar) hizmetlerinin ok byk blm konusunda genel kanaat olumludan ok olumsuza yakn grnmektedir. Ortalama puanlarn ou "5" puan zerinden 2,5 ile 3,0 arasnda kalmakta, yalnzca 3,0 puan amaktadr.

77

Genel kitle posta ve telgraf (3,31 puan) ile telefon (3,26 puan) hizmetlerini ortann zerinde olumlu deerlendirmekte, Diyanet leri (3,01 puan) de tam orta noktada yer almaktadr. En olumsuz kanaat ise gmrk ve SSK hastaneleri hizmetleri konusunda saptanmtr.
Grafik 43
Olumlu

ETL KAMU HZMETLER KONUSUNDA KANAAT (Ortalama puan)

3,31

3,5

3,26 3,01 2,94 2,88 2,88 2,86 2,82 2,79 2,78 2,71 2,69 2,67
(n=2310) Sosyal yardm kurulular (n=2340) Sosyal gvenlik kurumlar

Orta

3,0
(n=2303) Diyanet ileri, mftlkler (n=2395) Posta ve telgraf hizmetleri

2,51 2,50
(n=2391) Devlet hastaneleri (n=2324) SSK hastaneleri

(n=2393) Telefon hizmetleri

2,5

(n=2192) Ky hizmetleri

(n=2387) Salk ocaklar

(n=2250) Tapu daireleri

(n=2304) Vergi daireleri

(n=2287) Mahkemeler

(n=2341) Trafik polisi

1,5

ok olumsuz

1,0

Kamu kurulularnn hizmet kalitesine ilikin alglamalarda kiinin bu kurululara iinin dp dmemi olmasnn rol oynayabildii grlmektedir. lgin bir biimde, baz kurulularn hizmetleri, herhangi bir i iin son bir yl iinde bu kurulua bavurmu olanlar tarafndan, bazlarnnki ise bu kurulua bavurmam olanlar tarafndan daha olumlu deerlendirilmitir. Bu arada en fazla kullanld belirtilen hizmetlerin salk (devlet hastaneleri, salk ocaklar ve SSK hastaneleri) ve haberleme (telefon ve posta/telgraf) alanlarnda olduu dikkati ekmektedir. lgili kurulua ii denlerin de, dmeyenlerin de hizmetlerini istatistiksel olarak ayn dzeyde deerlendirdii kurulular unlardr: Salk ocaklar SSK hastaneleri Tapu daireleri Sosyal gvenlik kurumlar

(n=2350) Emniyet

Olumsuz

2,0

78

(n=2146) Gmrkler

lgili kurululara bavuranlar ile bavurmayanlarn istatistiksel olarak birbirinden nemli lde farkl deerlendirmelerde bulunduu hizmetler izleyen iki grafikte ayr ayr gruplanm olarak yer almaktadr: lgili kurululara bavurmu olanlarn daha olumlu bir kanaat tad durumlar (posta/telgraf, telefon, Diyanet leri/mftlkler, devlet hastaneleri) lgili kurululara bavurmam olanlarn daha olumlu bir kanaat tad durumlar (emniyet, sosyal yardm kurulular, ky hizmetleri, vergi daireleri, mahkemeler, trafik polisi, gmrkler) i denlerin dmeyenlere gre daha kaliteli bir hizmet alglad kurulularn ilk , genel kitle deerlendirmesinde de ilk sray alan posta/telgraf, telefon ve diyanet ileridir.
Grafik 44
DENLERN DAHA OLUMLU KANAAT SAHB OLDUU KAMU HZMETLER (Ortalama puan)
DEN Posta ve telgraf hizmetleri (n= 875) Telefon hizmetleri (n= 1229) Diyanet ileri, mftlkler (n= 206) Devlet hastaneleri (n= 1310) 1 ok olumsuz 1,5 2 Olumsuz (n= 1053) 2,67 2,74 2,5 3 Orta 3,5 (n= 2070) 3,01 3,17 (n= 1135) (n= 1456) DMEYEN 3,27 3,38 3,20 3,33

Bata gmrkler, trafik polisi ve mahkemeler olmak zere birok kamu hizmeti konusunda asl olumsuz kanaati tayanlarn ise ilgili kurulua ii denler olmas dikkat ekicidir.

79

Grafik 45
DMEYENLERN DAHA OLUMLU KANAAT SAHB OLDUU KAMU HZMETLER (Ortalama puan)
DEN Emniyet Sosyal yardm kurulular Ky hizmetleri Vergi daireleri Mahkemeler Trafik polisi Gmrkler
(n= 1900) (n= 419) (n= 2069) (n= 212) (n= 1957) (n= 208) (n= 1571) (n= 705) (n= 1911) (n= 346) (n= 1884) (n= 424) (n= 1991) (n= 127) 2,47 2,52 2,62 2,72 2,71 2,72 2,64 2,82 2,73 2,88 2,86 2,90

DMEYEN
2,97

2,24 1,5 2 Olumsuz 2,5 3 Orta

1 ok olumsuz

Belediye hizmetlerinden genel memnuniyet de ortann altnda bir dzeydedir (2,68 puan). Bu konuda zellikle olumsuz deerlendirmede bulunanlar, oy verdii belediye bakan aday seimi kaybetmi olanlardr (2,47 puan), ama kendi setii belediye bakannn grevde olmas durumunda bile genel memnuniyet dzeyi 2,84 puanda kalmaktadr.
Grafik 46
BELEDYE HZMETLERNDEN GENEL MEMNUNYET (1999da oy verilen bakann eimi kazanma durumuna gre-ortalama puan)

rnek kitle

(n=2300)

2,68

Oy verdii belediye bakan eimi kaybetmi olanlar Oy verdii belediye bakan eimi kazanm olanlar 1

(n=819)

2,47

(n=867) 1,5 2 Memnun deil 2,5

2,84 3 Orta

Hi memnun deil

80

2. Hizmet Kalitesinin Deiik Boyutlarna likin Deerlendirme

Genel hizmet kalitesine ilikin deerlendirmelerin ardndan, grlen kiilerin ayn kamu kurulularn drt ayr zellik asndan tek tek deerlendirmeleri de istenmitir. Bu blmde "hizmet kalitesinin boyutlar" olarak incelenen sz konusu zellikler unlardr: Vatandaa gler yzl davranma Herkese eit biimde davranma Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme Zamannda, sratli hizmet verme Ayrca bu drt boyutun greli nemsenme dzeyini saptamaya ynelik bir soru sorulmu ve sz konusu kurululara ilikin drt boyuttaki deerlendirmelerin bu nem sralamasna ne lde yaklat incelenmitir. zleyen grafikte gsterildii gibi, genel kitlenin en fazla nemsedii konu, kamu kurulularnda herkese eit davranlmasdr. Kamu alanlarnn ve emeklilerinin bu drt boyutun greli nemine ilikin deerlendirmeleri de genel kitleninkinden anlaml bir farkllk gstermemektedir.
Grafik 47
HZMET KALTESNDE DRT BOYUTUN GREL NEM
Herkese eit biimde davranma Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme Vatandaa gleryzl davranma Zamannda, sratli hizmet verme 0 En az nemli

100

85

70

67 100 En fazla nemli

81

Aadaki grafikte eitli kurulularn drt boyutta genel karlatrmas yer almaktadr. Herkese eit biimde davranlmas birinci derecede nemsenen, ama aratrlan hibir kuruluun grece yksek puanla deerlendirilmedii boyut olarak dikkati ekmektedir. Bu eitsiz davran alglamasnn kamu hizmetlerinde sorunlu bir alana iaret ettii sylenebilir.
Grafik 48
DRT BOYUTTA KARILATIRMALI HZMET KALTES DEERLENDRMES

zleyen dizi grafiklerde her bir kamu hizmetine ilikin drt boyuttaki deerlendirmeler, bu boyutlarn greli nemiyle karlatrmal olarak gsterilmektedir. Bu kurululara ii denler ile dmeyenler arasnda herhangi bir boyutta anlaml bir memnuniyet farknn saptand durumlar ise nem srasna gre numaralanm eksenlerde iaretlenerek belirtilmitir.

82

Grafik 49
POSTA VE TELGRAF HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

3.07 (n = 2313)

4 Zamannda, sratli hizmet verme

3.00 (n = 2319) 3.09 (n = 2318)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2326) 3.19 i dmeyen daha memnuniyetsiz

3 Vatandaa gleryzl davranma

Grafik 50
TELEFON HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma

NEM MEMNUNYET

3.05 (n = 2347)

4 Zamannda, sratli hizmet verme

3.06 (n = 2347) 3.10 (n = 2346)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2348) 3.18

3 Vatandaa gleryzl davranma

i dmeyen daha memnuniyetsiz

83

Posta/telgraf ve telefon dnda her drt boyutta ortalama "3" puann zerinde deerlendirilen hizmet saptanmamtr. Diyanet/mftlk hizmetleri deerlendirmesi yalnzca vatandaa gler yzl davranma boyutunda ortalama 3,05 puan dzeyindedir.
Grafik 51
DYANET, MFTLK HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

2.92 (n = 2179)

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2
2.89 (n = 2178) 2.95 (n = 2182)

Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2171) 3.05

3 Vatandaa gleryzl davranma

i dmeyen daha memnuniyetsiz

Grafik 52
KY HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma

NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.73 (n = 2069)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

2.67 2.77 (n = 2068) (n = 2069) (n = 2062) 2.86

i den daha da memnuniyetsiz

3 Vatandaa gleryzl davranma

84

Salk ocaklar en fazla kullanlan hizmetler arasnda devlet hastanelerinin biraz gerisinde kalmaktadr, ama bu drt boyutta devlet hastaneleri kadar olumsuz deerlendirilmemitir.
Grafik 53
SALIK OCAKLARI HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.62

2.68 (n = 2365) 2.69 (n = 2366)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2364)

(n = 2376) 2.81

3 Vatandaa gleryzl davranma

Grafik 54
SOSYAL GVENLK HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.65 (n = 2238) 2.59 (n = 2221) 2.68 (n = 2235)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2245) 2.74

3 Vatandaa gleryzl davranma

i den daha da memnuniyetsiz

85

Grafik 55
EMNYET HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.64 (n = 2267) 2.71 (n = 2258) 2.74 (n = 2259)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2266) 2.80 i den daha da memnuniyetsiz

3 Vatandaa gleryzl davranma

Grafik 56
TAPU DARELERNDE HZMETTEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

2.60 (n = 2143)

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.59 (n = 2138)

2.67 (n = 2140)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2135) 2.72

3 Vatandaa gleryzl davranma

86

Aadaki grafikte iaret edildii gibi, son bir yl iinde mahkemelere bavurmu olanlarn ortalama deerlendirmesi her drt boyutta da anlaml lde daha olumsuzdur. Mahkemeler, zamannda/sratli hizmet asndan ii denlerin en dk puanla (2,27) deerlendirdii iki kurumdan biridir (br 2,28 puanla SSK hastaneleri).
Grafik 57
MAHKEMELERDE HZMETTEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma

NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.59 (n = 2185) 2.47 (n = 2183) 2.66 (n = 2183)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2175) 2.64

3 Vatandaa gleryzl davranma

i den daha da memnuniyetsiz

Grafik 58
VERG DARELERNDE HZMETTEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma

NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.53 (n = 2207) 2.58 (n = 2194) 2.62 (n = 2198)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2200) 2.67 i den daha da memnuniyetsiz

3 Vatandaa gleryzl davranma

87

En fazla kullanlan hizmetlerin banda gelen devlet hastanelerinden memnuniyet dktr.

Grafik 59
DEVLET HASTANELERNDE HZMETTEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.45 (n = 2363) 2.41 2.53 (n = 2351) (n = 2361) (n = 2370) 2.62

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

3 Vatandaa gleryzl davranma

Trafik polisine ii denler drt boyutta da nemli lde daha olumsuz alglama iindedirler. Bu grubun trafik polisinden eitlik asndan memnuniyeti (ortalama 2,21 puan), bu boyutta btn kurumlar arasndaki en dk dzey olarak dikkati ekmektedir.
Grafik 60
TRAFK POLS HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.43 (n = 2252) 2.55 (n = 2247) 2.55 (n = 2252)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2255) 2.59

3 Vatandaa gleryzl davranma

i den daha da memnuniyetsiz

88

Grafik 61
GMRK HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.41 (n = 2038) 2.47 (n = 2032) 2.50 (n = 2035)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2016) 2.56

3 Vatandaa gleryzl davranma

SSK hastaneleri hizmet kalitesinin drt adan da en olumsuz deerlendirildii kurumlardr.

Grafik 62
SSK HASTANELERNDE HZMETTEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma

4 Zamannda, sratli hizmet verme

2.37 (n = 2280) 2.30 2.40 (n = 2279) (n = 2278) (n = 2280) 2.48

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

3 Vatandaa gleryzl davranma

89

Belediye hizmetleri de herkese eit davranma, hatasz hizmet verme, vatandaa gler yzl davranma ve sratli hizmet alarndan olumlu deerlendirilmemektedir.
Grafik 63
BELEDYE HZMETLERNDEN MEMNUNYET VE HZMET KALTES BOYUTLARININ GREL NEM (5 zerinden ortalama puan)
1 Herkese eit biimde davranma NEM MEMNUNYET

4 Zamannda, sratli verme hizmet

2.64 (n = 2262) 2.62 (n = 2275) 2.65 (n = 2272)

2 Hatasz, zenli, gvenilir hizmet verme

(n = 2275) 2.87

3 Vatandaa gleryzl davranma

3. Eitim Kurumlarnn Kalitesine likin Alglama

Eitim kurumlarna ilikin alglamalar genel olarak br kamu kurumlarna ilikin alglamalardan daha olumludur. Bu durum daha ok zel eitim kurumlar asndan geerli olmakla birlikte devlet okullarna ve zellikle niversitelerine ilikin ortalama kanaatin de orta nokta olan "3" puan at grlmektedir. Beklenebilecei gibi, kamu eitim kurumlaryla karlatrldnda zel ya da vakflara ait eitim kurumlar konusunda herhangi bir fikri olmadn syleyenlerin oran grece yksektir. rnein, devlete ait ilkretim kurumlar hakknda hemen herkes (yzde 97) fikir belirtebilmiken, zel ilkretim okullar konusunda fikri olmayanlarn oran yzde 16 kadardr. Bir baka deyile, kamu eitim kurumlarn zel eitim kurumlarna gre daha geni bir kesim, ama daha olumsuz olarak deerlendirmitir. Ayrca gerek kamu, gerek zel eitim kurumlar kendi ilerinde incelendiinde, eitim kademeleri ykseldike kurumlar hakknda kanaat belirtenlerin oran dmektedir.

90

Kamu ve zel eitim kurumlarna ilikin alglamalar izleyen grafiklerde gsterilmitir

Grafik 64
ETM KURUMLARINA LKN KANAAT (%)

zel/Vakf niversiteleri zel/Vakf Liseleri zel/Vakf lkretim okullar Devlet niversiteleri Devlet liseleri Devlete ait ilkretim okullar %0

14,1 14,4 16,6 18,5 23,2

21,3 24,0 25,6 30,4 33,9 34,2 % 40 Orta

42,2 42,4 41,9 38,8 37,0 38,0 % 60 % 80

22,4 19,2 15,8 12,3 5,9 2,7 % 100 Fikri yok

(n=2416)

25,2 % 20

ok olumsuz / Olumsuz

Olumlu / ok olumlu

Grafik 65
ETM KURUMLARINA LKN KANAAT (Ortalama puan)
(n = 1873) (n = 1954) (n = 2032) (n = 2119) (n = 2274) (n = 2351) zel niversiteler / Vakf niversiteleri zel liseler / Vakf liseleri zel / Vakf ilkretim okullar Devlet niversiteleri Devlet liseleri, meslek liseleri Devlet ilkretim okullar 2.0 Olumsuz 3.0 Orta 3.43 3.40 3.36 3.23 3.12 3.11 4.0 Olumlu

1.0 ok olumsuz

91

 Her kademede zel eitim kurumlarna ilikin kanaat, ayn kademedeki kamu kurumlar hakkndaki kanaatten nemli lde daha olumludur. Devlet niversiteleri konusundaki alglama devlet ilk ve orta retim kurumlarna gre anlaml lde daha olumlu, ama zel kurumlarn hepsine gre daha olumsuzdur. renci anne-babalarnn ve yksekrenim dzeyinde de rencilerin kanaatlerinin genel kitle ortalamalarndan yer yer farkllat grlmektedir. zel ya da vakflara ait eitim kurumlarnda ocuu okuyan ebeveyn says ok dk (10 kii ya da daha az) olduundan aadaki grafikte bu kurumlardan yalnzca yksekretim kademesi iin niversite rencilerinin farkl deerlendirmesi yanstlm, karlatrma asl kamu eitim kurumlar iin yaplmtr.
Grafik 66
ETM KURUMLARINA LKN KANAAT (Ebeveyn ve rencilik durumuna gre-Ortalama puan)

zel/Vakf niversiteleri

(n=64)

3,54 niversite rencisi Ebeveyn rnek kitle

Devlet niversiteleri

(n=69) (n=43) (n=2119) (n=266) (n=2274) (n=700) (n=2351)

2,97 3,37 3,23 3,11 3,12 3,18 3,11 2,0 Olumsuz 3,0 Orta

Devlet liseleri

Devlete ait ilkretim okullar 1,0

4,0 Olumlu

ok olumsuz

Eitim kurumlarna ilikin ebeveyn ya da niversite rencisi kanaatleri arasnda u farkllamalar istatistiksel olarak nemlidir: Devlete ait bir ilkretim kurumunda ocuu okuyan anne-babalar bu kurumlar hakknda genel kitleden daha olumlu bir alglama iindedirler.

92

 Devlet niversitelerinde ocuu okuyan anne-babalar bu kurumlar hakknda niversite rencilerinden daha olumlu bir alglama iindedirler. niversite rencilerinin devlet niversiteleri hakkndaki deerlendirmesi (ortalama 2,97 puan), hem bu grubun zel niversiteler hakkndaki deerlendirmesinden (ortalama 3,54 puan), hem de genel kitlenin ve anne-babalarn devlet niversitelerine ilikin kanaatlerinden daha olumsuzdur. Devlet liselerinde ya da niversitelerinde okuyan rencilerin anne-babalar bu kurumlar konusunda genel kitleden anlaml lde farkl bir alglama iinde deillerdir.

C. Kamu Grevlilerine (Memurlara) likin Alglama

Grlen kiilerin yzde 42si Trkiyede devlet memurluunda almann itibarl olduu, yaklak yzde 31i ise itibarl olmad kansndadr. Yzde 28lik bir kesim de memurluu ne itibarl ne itibarsz bulmaktadr. Bu konudaki grler SESe gre farkllamaktadr.
Grafik 67
TRKYEDE KAMU GREVNN TBARI (SESe gre)

rnek kitle (n=2411)

30,5 Hi itibarl deil/itibarl deil

27,7 Ne itibarl, ne deil

41,9 tibarl/ok itibarl

B+A (n=314)

40,3

31,9

27,8

C (n=663)

34,5

29,4

36,0

E+D (n=1434)

26,4

25,9

47,6

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

93

Grafik 68
TRKYEDE KAMU GREVNN TBARI (Ortalama puan)

rnek kitle

(n=2411) (n=262) 2,76

3,07

Memur/Emekli

B+A (n=314) SES Gruplar C (n=663) E+D (n=1434)

2,79

2,95 3,18

1
Hi itibarl deil

2
tibarl deil

3
Ne itibarl, ne deil

4
tibarl

Kamu grevini saygn bulanlarn oran sosyo-ekonomik stat ykseldike dzenli olarak azalmaktadr. Bu konudaki deerlendirmeleri asndan B+A, C ve D+E SES gruplar nemli farkllk gstermekte, devlet memurluunda almay ortann zerinde itibarl bulanlarn en alt SES katmanlar olduu grlmektedir. Bununla birlikte D+E SES gruplarnn gznde bile kamu grevinin saygnl "5" zerinde ancak 3,18 puan dzeyindedir. Buna karlk kamu alanlar ve kamu emeklileri, devlet memurluunu genel kitleye gre nemli lde daha az itibarl grmektedirler. Bu konuda 3,07 puan dzeyde saptanan genel kitle ortalamas, memur ve emekliler arasnda 2,76ya dmektedir. Deiik gruplardaki kamu grevlilerinin ehliyet dzeyine ilikin alglamalar, bilgi ve beceri bakmndan en yetersiz bulunan kesimin, salk grevlileri olduunu ortaya koymaktadr. Ortalama yeterlik alglamas telefon ve posta/telgraf memurlar iin en yksek (3,34 puan), devlet ve SSK hastanelerinde doktorlarn dndaki personel iinse en dk dzeylerde saptanmtr.

94

Grafik 69
KAMU GREVLLERNN BLG VE BECER BAKIMINDAN YETERLL (Ortalama puan)
3,5
3,34 3,34 3,20 3,17 3,12 3,11 2,96 2,94 2,91 Orta 2,83 2,82 2,81 2,73 2,71 2,65
Devlet hastanesi - dier personel (n=2384) SSK hastanesi- dier personel (n=2302)

Yeterli

3,0

2,5
Devlet hastanesi doktorlar Emniyet grevlileri (Polis) Hakimler ve savclar

Gmrk memurlar

tfaiye grevlileri

1,5
Hi yeterli 1,0 deil

(n=2342)

(n=2345)

(n=2324)

(n=2332)

(n=2326)

(n=2248)

(n=2201)

(n=2242)

(n=2314)

(n=2101)

(n=2389)

(n=2382)

Salk memurlar

Tapu memurlar

Yeterli 2,0 deil

Yukarda gsterilen deerlendirmeler iinde: Trk TELEKOM grevlilerinin ve PTT memurlarnn btn br kamu grevlililerinden nemli lde daha yeterli bulunduu, Emniyet grevlilerinin hem din, hem itfaiye grevlilerinden daha yetersiz, ama hakimler ve savclarla ayn dzeyde yeterli bulunduu, Trafik polislerinin tapu memurlarndan daha yetersiz, gmrk memurlarndan ise daha yeterli olarak deerlendirildii, Devlet hastanelerinde alan doktorlarn salk ocaklarnda alan salk memurlar ile e, ama SSK hastanelerinde alan doktorlardan daha yeterli olarak algland, SSK hastanelerinde alan dier personelin ise btn br gruplardaki kamu grevlilerinden daha yetersiz bulunduu dikkati ekmektedir. Grece yeterli bulunan kamu grevlileri iinde emniyet grevlileri ile hakimler ve savclar son sray paylamaktadrlar.

95

(n=2309)

SSK hastaneleri doktorlar

Vergi/Maliye memurlar

TELEKOM grevlileri

PTT memurlar

Trafik polisleri

Din grevlileri

Grafik 70
ORTANIN ZERNDE YETERL BULUNAN KAMU GREVLLER (%)
TELEKOM grevlileri PTT memurlar tfaiye grevlileri Din grevlileri Emniyet grevlileri (Polis) Hakimler ve savclar
18,1 16,8 23,8 25,2 27,8 26,4 29,8 32,2 31,4 31,1 28,7 32,0 52,1 50,9 44,8 43,7 43,5 41,6

(n=2342) (n=2345) (n=2324) (n=2332) (n=2326) (n=2248)

%0

% 20

% 40

% 60
Orta

% 80

% 100
Yeterli/ok yeterli

Hi yeterli deil/Yeterli deil

Yetersiz bulunan kamu grevlileri daha byk bir grup oluturmakta ve zellikle salk grevlilerini iine almas bakmndan nem tamaktadr.
Grafik 71
ORTANIN ALTINDA YETERL BULUNAN KAMU GREVLLER (%)
29.8 31.8 36.0 34.7 39.8 39.0 43.3 44.3 46.0 37.2 35.3 28.1 36.8 31.5 33.3 30.5 33.0 32.2 33.0 32.9 35.9 28.5 28.6 27.6 26.2 22.6 21.9

Tapu memurlar Vergi / Maliye memurlar Trafik polisleri Gmrk memurlar Devlet hastanesi-doktorlar Salk memurlar SSK hastanesi-doktorlar Devlet hastanesi-dier personel SSK hastanesi-dier personel %0

(n = 2201) (n = 2242) (n = 2314) (n = 2101) (n = 2389) (n = 2382) (n = 2309) (n = 2384) (n = 2302) % 100

% 20

% 40

% 60
Orta

% 80

Hi yeterli deil/Yeterli deil

Yeterli/ok yeterli

96

Devlet memurluunda almann fazla saygn bulunmad, kamu grevlilerinin yeterlilii konusunda da baz kukularn bulunduu anlalan Trkiyede te ikiye yakn bir ounluk memur maalarnn yaplan ie gre dk olduu izlenimindedir. Bu genel izlenim, yaptklar i ne olursa olsun memurlarn ya da genel olarak alanlarn bugnk kadar "dar gelirli" olmamas gerektii dncesiyle balantl olabilir Memurlar ve kamu emeklileri arasnda maalarn dk olduu grn paylaanlarn oran yzde 82ye kmaktadr.
Grafik 72
MEMUR MAALARINA LKN ALGILAMA (%)
90 80 70 60 50 % 40 30 20 10 0 Dktr Normaldir 29.4 16.9 7.8 0.8 Yksektir Hayat artlar, geinebilme Yaplan i, iteki baar 28.0 30.8 62.8 82.4 rnek kitle Kamu alan-emeklisi 72.0 69.2

YAPTIKLARI E GRE MEMUR MAALARI

MAA DZENLEMESNDE ESAS ALINACAK L

(n = 2395) (n = 261)

(n = 2399) (n = 263)

Gerek genel kitlenin, gerek memur kesiminin nemli bir ounluu (srasyla yzde 72 ve yzde 69) memur maalarnn yaplan iten ve iteki baardansa yaam koullarna ve geinebilmenin gereklerine gre ayarlanmasndan yana gr belirtmitir. Bu grn yaanan geim skntsyla dorudan ilikili olduu ve geim dzeyinin altnda maa denmesinin kabul edilebilir bulunmad anlalmaktadr. Gerekten de geim sorununa deinilmeden sorulduunda, ounluk grnn performansa dayal bir cretlendirmeden yana olduu saptanmtr (bak. Blm V.B.2).

97

B L M

YOLSUZLUK ALGILAMASI

IV. YOLSUZLUK ALGILAMASI

A. Genel Olarak Yolsuzluk Alglamas
Bu blmde kamuoyunun yolsuzluk alglamasna ilikin aratrma bulgular sunulmaktadr. Bu kapsamda: yolsuzluk kavramna hangi anlamlarn yklendii, genel olarak toplumda ve belirli toplum kesimlerinde yolsuzluk eilimi ile kamu kurumlarnda yolsuzluun ve belirli kamu kurumlarnda rvetin yaygnl konusundaki alglama, kamuda yolsuzluun deiik trlerine atfedilen nem dzeyi ile rvet uygulamasna ilikin grler, siyasal kayrmaclk ve klientelizme ilikin kamuoyu deerlendirmesi ve yolsuzlukla mcadelede eitli aralarn potansiyel etkinliine ilikin alglama irdelenmektedir.

1. Yolsuzluk Kavram
Yolsuzluk kavram en geni anlamda "emanet edilmi yetkiyi zel yarar salamak iin kullanmak" biiminde tanmlanabilir. Bu geni anlamda yalnzca kamu grevlilerinin deil zel kiilerin de bulunduklar konumlar yasa ve kurallara aykr biimde kendilerine veya yaknlarna maddi kar salamak iin kullanmalar gene yolsuzluk kapsamna girer. Dolaysyla bu geni anlamda yolsuzluk zel kesimdeki "kirlenmeyi" de kapsar ve genel olarak "toplumsal kirlenme" adlandrlabilir. Aratrma kapsamnda ncelikle Trkiyede kamuoyunun yolsuzluk kavramn genel olarak nasl anlamlandrdn saptamak amacyla ak ulu bir soruya yer verilmitir. Grlen kiilerden "yolsuzluk deyince akllarna ilk ne geldiini" kendi ifadeleriyle belirtmelerini isteyen bu soruya 2329 denek toplam 2882 ifade kullanarak geerli yant vermitir. Kullanlan ifadelerin iki ana gruba ve alt gruplara snflandrlmas sonucunda elde edilen dalm aadaki grafikte sunulmaktadr.

101

Grafik 73
"YOLSUZLUK" TERMNN ARIIMLARI (YARDIMSIZ - %)
EYLEMLER Hrszlk, dolandrclk % 24,6 Rvet %17,5 Dier %3,7 KURUMLAR, KLER

Kurumlar, kiiler % 16,2

Devlet, yasama, yrtme, brokrasi % 9,9 Belirli kamu ilemleri ve kurumlar % 2,0 Belirli siyasal partiler ve kiiler % 0,8 Belirli yolsuzluk olaylar ve failleri % 0,6 (n = 2882)

Devletin soyulmas %11,5

Kt ynetim % 2,8

Mali sistem yolsuzluklar % 8,5

Hak gasp % 7,9

rgtl su % 1,4 Vergi Kayrma kaakl % 3,3 % 1,6 Grevi ktye kullanma % 3,7

Yolsuzluk teriminin ilk arm olarak kullanlan ifadelerin yzde 84 eitli eylem ya da davran trlerine, yzde 16s ise belirli kurum ya da kiilere atfta bulunmaktadr. Birinci grupta byk ounlukla yasad kazan salama eylemleri vurgulanmtr. Bunlar arasnda en byk dilimi yzde 25le "hrszlk, dolandrclk" oluturmaktadr. Bu niteleme bir devlet yetkisinin ktye kullanlmasnn tesinde, zel kiilerin de giriebilecei her trl usulsz zenginleme abasna iaret etmektedir. Yzde 8 orannda vurgulanan "hak gasp" (en yaygn kullanlan ifadeyle "bakasnn hakkna tecavz") de kamu grevlilerini aan genel bir toplumsal davran sapmasn adlandrmaktadr. Yantlarn yzde 12si "devletin soyulmas" gibi bir tanmlamayla yolsuzluu ncelikle kamu kaynaklarna yasad biimde el koyulmasyla ilikilendirmektedir. Bu tr eylemlerde kamu grevlileri dorudan rol oynamaktadr; ama bu eylemlerin ounda ayn zamanda zel kii, grup veya ticari kurulular da belki daha byk yasad karlar salamaktadr. Dorudan zel kesimle ilgili olan ve en ok banka hortumlamalar ile rneklenen "mali sistem yolsuzluklar" yantlarn yzde 9unda vurgulanmtr. "Vergi kaakl" (yzde 2) ve genellikle ete szcyle ifade edilen "rgtl su" (yzde 1) gene arlkla zel kiilerin asl etken olduu yasad kar salama eylemleridir.

102

zel olarak kamu grevlilerinin ellerindeki kamu yetkisini maddi kar amacyla ktye kullanmalarn belirten "rvet" yantlarn yzde 18inde yolsuzluk teriminin ilk arm olarak dile getirilmitir. Ayrca yantlarn yzde 4nde yolsuzluk dorudan "grevi ktye kullanma" kavramyla ilikilendirilmitir; gene zellikle kamu ynetimine zg bir uygulama olan "adam kayrma" ise yantlarn yzde 3nde vurgulanmtr. te yandan, yolsuzluk terimini belirli kurum ya da kiilerle ilikilendiren yantlarn byk blmnde toplam yantlarn yzde 10unda dorudan "devlet"in ya da yasama (Meclis) ve yrtme (Hkmet) organlarnn ilk arm olarak anlmas arpc bir bulgudur. Grlen kiilerin yzde 12si, herhangi bir anmsatma olmakszn, yolsuzluk ile siyasal-ynetsel sistemi bire bir zdeletirmektedir. Ayrca yantlarn yzde 3nde genel olarak "kt ynetim" gstergeleri (bozuk dzen, hayat pahall gibi ifadelerle) yolsuzluun ilk arm olarak vurgulanmtr. Emniyet, belediyeler, gmrkler, ihaleler, adliye gibi belirli kamu kurumlarn ya da ilemlerini yolsuzluk teriminin ilk arm olarak vurgulayan yantlarn oran ise yzde 2dir. Bu noktada bir ara sonu olarak, Trkiyede kamuoyunun "yolsuzluk" kavramn ncelikle, ister kamu ynetiminde ister onun dnda olsun zel karlar iin toplumun ortak kurallarnn inenmesi olarak anlamlandrd sylenebilir. Bir baka deyile yolsuzluk ncelikle bir toplumsal kirlenme, daha sonra kamu grevlilerinin ve kamu ynetiminin kirlenmesi olarak deerlendirilmektedir.

2. Toplumda Yolsuzluk Eiliminin Yaygnl

Aratrma kapsamnda, rnek kitlenin genel olarak toplumda yolsuzluk eiliminin (toplumsal kirlenmenin) yaygnlna ilikin alglamas ayrca llmtr. Bu amala deneklere yneltilen soruda, "kiisel kar elde etmek iin yasa ve kurallar ineyebilirim" dncesinin genel olarak toplumda ve belirli toplum kesimlerinde ne kadar yaygn olduu konusundaki deerlendirmelerini "1-Hi yaygn deil (byle dnen ok az kii var), 2-Yaygn deil (byle dnenler aznlkta), 3-Ksmen yaygn (byle dnenler kadar dnmeyenler de var), 4-Yaygn (byle dnmeyenler aznlkta), 5-ok yaygn (byle dnmeyen ok az kii var)" biiminde 5 puanl bir lek zerinde belirtmeleri istenmitir.

103

Aadaki grafikte nce, kiisel karlar iin yasa ve kurallar ineme eiliminin genel olarak toplumda ne kadar yaygn olduu konusunda alnan yantlarn lek deerlerine yzde dalm sunulmaktadr.
Grafik 74
TOPLUMDA YOLSUZLUK (IKARLARI N KURALLARI NEME) ELMNN YAYGINLIINA LKN ALGILAMA (%)
ok yaygn (byle dnmeyen ok az kii var) % 55,1 5 4

3 Yaygn (byle dnmeyenler aznlkta) % 24,4

Hi yaygn deil (byle dnen ok az kii var) % 1,3

Yaygn deil (byle dnenler aznlkta) % 3,5

Ksmen yaygn (byle dnenler kadar dnmeyenler de var) % 15,7

Ortalama puan: 4,29

(n = 2397)

Dalm ok arpcdr: rnek kitlenin yardan ou (yzde 55) genel olarak toplumda "kiisel kar elde etmek iin yasa ve kurallar ineyebilirim" dncesini tamayan ok az kii olduuna inanmaktadr. Bir baka drtte biri de (yzde 24) byle dnmeyenlerin aznlkta olduu kansndadr. Sonu olarak, Trkiyede toplumu oluturan bireylerin byk ounluu kendileri dndaki ounluun kiisel karlar iin toplumun ortak kurallarn inemeye hazr olduunu dnmektedir. Bu bulgu, Trkiye toplumunda derin bir gven bunalmna ve "anomi" alglamasna iaret etmektedir. zleyen iki grafikte, genel olarak toplumun yan sra deiik toplum ya da meslek kesimlerinde yolsuzluk eiliminin yaygnl konusunda alnan yantlarn ortalama puan deerleri ile toplulatrlm lek aralklarna yzde dalmlar sunulmaktadr.

104

Grafik 75
TOPLUMDA VE DEK KESMLERDE YOLSUZLUK (IKARLARI N KURALLARI NEME) ELMNN YAYGINLII (Ortalama puan)
Genel olarak toplumda (n = 2397)
4.29

Siyasetiler (n = 2367) st dzey memurlar (n = 2351) veren kesimi (n = 2348) Alt dzey memurlar (n = 2351) Esnaf kesimi (n = 2355) i kesimi (n = 2361) ifti kesimi (n = 2348)
2.35 2.71 2.95 3.50 3.96 3.82

4.46

2 Yaygn deil

3 Ksmen yaygn

4 Yaygn

5 ok yaygn

Grafik 76
TOPLUMDA VE DEK KESMLERDE YOLSUZLUK (IKARLARI N KURALLARI NEME) ELMNN YAYGINLII (%)
Genel olarak toplumda (n = 2397) 79.5 15.7 4.8

Siyasetiler (n = 2367) st dzey memurlar (n = 2351) veren kesimi (n = 2348) Alt dzey memurlar (n = 2351) Esnaf kesimi (n = 2355) i kesimi (n = 2361) ifti kesimi (n = 2348) %0 29.1 23.2 12.4 22.2 % 20 28.1 52.7 72.4 66.1

87.4 19.2 23.0 29.3 35.5 48.7 65.3 % 40 % 60 % 80 35.4

7.2 5.4 8.4 10.9 18.0

% 100

ok yaygn/Yaygn (5-4 puan)

Ksmen yaygn (3 puan)

Yaygn deil/Hi yaygn deil (2-1 puan)

Yukardaki grafiklerde yolsuzluk eiliminin yaygnlna gre sralanan deiik toplum ve meslek kesimlerinin her biri arasndaki puan farklar istatistiksel olarak anlamldr. Sralamada yukarya doru kldka, ilgili kesimde yolsuzluk eiliminin bir nceki kesime gre daha yaygn olduu kanaati istatistiksel bakmdan anlaml lde glenmektedir.

105

ifti, ii ve esnaf kesimlerinde genel olarak yolsuzluk eiliminin yaygn olmad dnlmektedir; genel alglamaya gre bu kesimlerde "drstlk" kirlenmeye ar basmaktadr. Buna karlk alt dzey memurlardan balayarak siyasetilere doru "drstlk" alglamas zayflamakta, kirlenmenin br kesimlere gre daha yaygn olduu kans glenmektedir. lk bakta, tek tek toplum kesimlerine ilikin kirlenme alglamas genel olarak toplum iin belirtilenden grece daha olumlu gzkmektedir. rnek kitle, genel olarak toplumun ounluunda yolsuzluk eiliminin drstle ar bast kansnda olduu halde, nfusun gerek ounluunu oluturan ifti, ii ve esnaf kesimleri iin bunun tersine bir kanaat dile getirmektedir. br kesimler arasnda da yalnzca siyasetiler iin belirtilen kirlenme alglamas genel olarak toplum iin belirtilen dzeyi amaktadr. Ne var ki, herhangi bir meslek ya da toplum kesimine zglletirmeksizin belirtilen "anonim" alglamann daha "sansrsz" bir izlenimi yansttn belirtmek gerekir. Belirli meslek ya da toplum kesimleri zel olarak anldnda yantlarn o kesimlerle ilgili olumsuz bir yarg belirtmekten saknma (ya da o kesimleri "esirgeme") eiliminden etkilenmesi doaldr. Dolaysyla bu soruda deiik toplum ve meslek kesimlerine ilikin derecelendirmeyi temelde, bu kesimlerin kamuoyu alglamasndaki greli konumlarnn ls olarak deerlendirmek yerinde olur.

3. Siyasal Kayrmacla ve Klientelizme likin Alglama

Gnmzde uluslararas kabul grm tanmyla kamu ynetiminde yolsuzluun belli bal biimlerinden biri kayrmaclk, yani kamu grevlerine yaplan atamalarda ve terfilerde akrabalk ilikisine ya da siyasal veya dinsel yandala ncelik verilmesidir. Kamu kaynaklarnn siyasal iktidara yanda semen kesimlerini kayracak biimde ynlendirilmesi anlamnda klientelizm de gene uluslararas llerde balca yolsuzluk biimlerinden biri saylmaktadr. Siyasal kayrmaclk ve yer yer klientelizm iin yaygn biimde patronaj terimi de kullanlmaktadr. Yukarda IV.A.1 bal altnda akland gibi, yolsuzluk teriminin grlen kiilerin zihninde uyandrd ilk armlar arasnda "kayrmaclk" ancak yzde 3 orannda vurgulanmtr. ounlukla "adam kayrma" ifadesiyle dile getirilen bu armn ksmen klientelizmi de amalad dnlebilir. Ama deneklerin kendiliinden tanmlar arasnda klientelizm bir yolsuzluk biimi olarak ak terimlerle hi vurgulanmamtr.

106

Trkiyede siyasal kayrmacln ve zellikle klientelizmin kamuoyu alglamasnda bir yolsuzluk tr olarak ne kmad, aratrmann tasarm aamasnda da dikkate alnan varsaymlardan biridir. O nedenle kamuoyunun bu iki siyasal yolsuzluk trn nasl deerlendirdiini belirleyebilmek amacyla anket kapsamnda ayrca kapal ulu iki soruya yer verilmitir. Bu sorulardan birincisinde, grlen kiilerden, hkmette bulunan siyasi partilerin kamu kurumlarnda kendi yandalarn ie almalar konusunda: "Bu uygulama yanltr. Kamu kurumlarna ie alnacak kiiler, yalnzca bilgi ve becerilerine gre seilmelidir" "Bu uygulama normaldir. Bir partiye oy veren semenin, o parti iktidara geldiinde kendisine ncelik vermesini beklemek hakkdr" biiminde formle edilen grlerden hangisine katldklarn belirtmeleri istenmitir. Aadaki grafikte bu soruya alnan yantlarn dalm grlmektedir. Dalm ya gruplarna gre istatistiksel bakmdan anlaml biimde farkllat iin grafikte 18-24 ya grubu ile daha yukar yalardaki deneklere ilikin dalmlar da ayrca sunulmaktadr. (Halen kamuda alan ya da kamu emeklisi olan denekler ile kalan rnek kitle arasnda bu adan istatistiksel olarak anlaml bir fark saptanmamtr.)
Grafik 77
KAMUDA E ALMADA SYASAL KAYIRMACILIA LKN KAMUOYU (%)

rnek kitle (n = 2410)

93.8

6.2

e almada siyasal kayrmaclk yanltr, liyakata ncelik verilmeli Siyasal kayrmaclk normaldir, parti semenine ncelik verilmeli

18-24 ya (n = 459)

90.8

9.2

25+ ya (n = 1951)

94.6

5.4

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

107

Grld gibi, siyasal kayrmaclk "liyakate gre ie almann" kart olarak zellikle anmsatlp sorgulandnda rnek kitlenin ezici ounluu bu uygulamay yanl bulduunu belirtmektedir. Siyasal kayrmacl normal bulduunu ifade eden denek oran yzde 6da kalmaktadr. nerme seeneklerinin ierdii kanlmaz deer yk dikkate alndnda bu hi de artc bir sonu deildir. Ne var ki siyasal kayrmaclk lehindeki grn 18-24 ya grubundaki genler arasnda yzde 9a (daha yukar yalardaki denekler arasndakinin yaklak iki katna) kmas, lkedeki yakc isizlik sorununun gen nfusun yeni oluan siyasal kltr zerindeki olumsuz etkisini ortaya koymas bakmndan nemlidir. Klientelizm konusundaki soruda ise grlen kiilerden, bu kez hkmetlerin ya da belediyelerin yaptklar yatrmlarda ve sunduklar kamu hizmetlerinde kendi semenlerine ncelik vermeleri konusunda u iki grten hangisine katldklarn belirtmeleri istenmitir: "Bu uygulama yanltr. Hkmetler ve belediyeler btn semen kesimlerine eit davranmak zorundadr" "Bu uygulama normaldir. Semenler, oy verdikleri parti iktidara geldiinde bunun karln almak isterler" Bu soruya alnan yantlarn dalmnda da gene ya grubu istatistiksel bakmdan anlaml bir farkllamaya yol amakta ve 18-24 yalarndaki genlere ilikin yukardaki gzlemi pekitirmektedir. Aadaki grafikte bu dalm gsterilmektedir.
Grafik 78
KLENTELZME LKN KAMUOYU (%)

rnek kitle (n = 2406)

92.9 Klientelizm yanltr, semen kesimleri arasnda eitlik gzetilmeli Klientelizm normaldir, parti semeni oyunun karln almal

7.1

18-24 ya (n = 459)

89.2

10.8

25+ ya (n = 1947)

93.8

6.2

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

108

B. Kamu Kurumlarnda Yolsuzluk ve Rvet Alglamas

1. Kamu Kurumlarnda Yolsuzluun Yaygnl
rnek kitlenin genel olarak Trkiyede kamu kurumlarnda yolsuzluun yaygnlna ilikin gr, genel olarak toplumda yolsuzluk eiliminin yaygnlna ilikin alglamasndan farkl deildir. Bu konudaki soruda da "1-Hi yaygn deil (byle dnen ok az kii var), 2-Yaygn deil (byle dnenler aznlkta), 3- Ksmen yaygn (byle dnenler kadar dnmeyenler de var), 4- Yaygn (byle dnmeyenler aznlkta), 5- ok yaygn (byle dnmeyen ok az kii var)" biiminde 5 puanl bir lek kullanlmtr. Alnan yantlarn toplulatrlm puan aralklarna dalm yledir:
Grafik 79
KAMU KURUMLARINDA YOLSUZLUUN YAYGINLIINA LKN ALGILAMA (%)

rnek kitle

(n=2373) (Ortalama puan: 4,29)

81.0

16.0

3.0

ok yaygn/Yaygn (5-4 puan) Ksmen yaygn (3 puan) Yaygn deil/Hi yaygn deil (2-1 puan) Kamuda alanlar 3.5

(n=255) (Ortalama puan: 4,18)

76.1

20.4

Kamuda almayanlar

(n=2117) (Ortalama puan: 4,30)

81.6

15.5

2.9

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

rnek kitlenin yzde 81i Trkiyede kamu kurumlarnda yolsuzluun "ok yaygn / yaygn" olduu kansndadr. Bu alglama bakmndan halen kamuda alan ya da gemite alm yurttalar ile dierleri arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir fark gzlenmektedir; kamuda alanlar kamu kurumlarnda yolsuzluun yaygnl konusunda grece daha olumlu bir kanaat sahibidir. Ama onlarn da yzde 76s kamuda yolsuzluun "ok yaygn / yaygn" olduu grne katlmaktadr.

109

2. Kamuda Yolsuzluun Deiik Biimlerinin Greli nemi

Aratrma kapsamnda kamu kurumlarndaki yolsuzluk konusunda ikinci olarak, deiik yolsuzluk biimlerinin lkeye verdikleri zarar bakmndan nem dzeyine ilikin kamuoyu alglamas llmtr. Grlen kiilere bu amala yneltilen soruda: "Vatandan yasal hakk olan hizmetler karlnda rvet isteme" "Rvet karlnda yasad talepleri yerine getirme" "Devlet parasn ve maln zimmetine geirme" "Devlet gcn kullanarak kar salama" "Yeralt dnyasyla ibirlii yapma" "zel sektr kurulularyla kar alveriine girme" biiminde formle edilen eylemlerden "Trkiyeye en ok zarar verdiini" dndkleri iki tanesini belirtmeleri istenmitir. Soruya 2393 denek geerli yant vererek toplam 4770 vurgulama yapmtr. Seeneklerin toplam vurgulanma oranna gre sralamas aadaki grafikte gsterilmektedir.
Grafik 80
LKEYE VERDKLER ZARAR DZEYNE GRE YOLSUZLUK TRLER (Toplam vurgulanma oran - %)
Devlet maln/parasn zimmetine geirme Devlet gcn kullanarak kar salama 19.4 18.7 21.3 27.4

Yasad talebi rvet karlnda yerine getirme Yasal hizmetler karlnda rvet alma 9.4

Yeralt dnyasyla ibirlii

3.7 0 5

zel kurulularla kar alverii 10 15 20 25 30

Toplam vurgulanma oran (%) (n = 4770)

110

Yolsuzluk literatrnde genellikle "byk yolsuzluk" kategorisinde snflandrlan ounlukla st dzey kamu grevlilerinin kart "devlet parasn ve maln zimmetine geirme" seenei yzde 27 ile birinci srada gelmektedir. Gene daha ok bu kategoride deerlendirilen "devlet gcn kullanarak kar salama" da yzde 21 ile ikinci sradadr. Ne var ki, genellikle "kk yolsuzluk" olarak snflandrlan rvet uygulamasnn iki trnn de her biri yzde 19 gibi ok yakn bir oranla hemen ardndan gelmektedir. "Yeralt dnyasyla ibirlii" ve "zel sektrle kar alverii" ibirlii (bunlar da genellikle "byk yolsuzluk" kategorisine giren eylemlerdir) yzde 9 ve 4 gibi grece dk oranlarda vurgulanmtr. Deiik yolsuzluk biimlerinin greli nem dzeyi konusunda, halen kamuda alan ya da gemite alm yurttalar ile dierleri arasnda belirgin bir deerlendirme fark gzlenmektedir. Aadaki grafik bu farkllamay zetlemektedir. (Kamuda alanlar arasnda soruya geerli yant verenlerin says 263, vurgulama says 525tir; rnek kitlenin kalannda ise geerli yant veren 2130 kii toplam 4245 vurgulamada bulunmutur.)
Grafik 81
LKEYE VERDKLER ZARARA GRE YOLSUZLUK TRLER (Kamuda alma / almama durumuna gre toplam vurgulanma oran - %)
Devlet maln/parasn zimmetine geirme 27.6 26.2 Devlet gcn kullanarak kar salama 21.2 22.1 Yasad talebi rvet karlnda yerine getirme 15.3 Yasal hizmetler karlnda rvet alma 18.9 17.6 Yeralt dnyasyla ibirlii 8.9 13.8 3.6 5.1 zel kurulularla kar alverii Kamuda almayanlar (n = 4245) Kamuda alanlar (n = 525) 19.9

10

15

20

25

30

Toplam vurgulanma oran (%)

111

"Devlet maln zimmetine geirme" ve "devlet gcn kullanarak kar salama" eylemlerinin vurgulanma oran bakmndan iki grup arasnda nemli bir farkllama yoktur. Buna karlk "yeralt dnyasyla ibirlii" kamuda alanlarca dier yurttalara gre belirgin biimde daha yksek oranda, "yasad taleplerin rvet karlnda yerine getirilmesi" ise daha dk oranda vurgulanmtr.

3. Kamu Kurumlarnda Rvetin Yaygnl

Rvet uygulamasnn eitli kamu kurumlarnda ne lde yaygn olduu konusundaki alglamaya ilikin aratrma sonular aadaki iki grafikte sunulmaktadr. Anketin ilgili sorusunda denekler, her bir kurumda rvetin yaygnlna ilikin deerlendirmelerini 1- Hi yaygn deil (rvete bulaan ok az kii var), 2- Yaygn deil (rvete bulaanlar aznlkta), 3- Ksmen yaygn (rvete bulaan kadar bulamayan da var), 4- Yaygn (rvete bulamayanlar aznlkta), 5- ok yaygn (rvete bulamayan ok az kii var)" biiminde 5 puanl bir lek zerinde belirtmilerdir. Aadaki grafikte, snanan kurumlarn bu lek zerinden verilen puanlarn ortalamasna gre sralan grlmektedir. Grafik 83te ise ayn sralamada her bir kurum iin alnan yantlarn toplulatrlm lek aralklarna yzde dalm izlenmektedir.
Grafik 82
DEK KAMU KURULULARINDA RVETN YAYGINLIINA LKN ALGILAMA (Ortalama puan)
(n = 2337) (n = 2151) (n = 2267) (n = 2231) (n = 2289) (n = 2307) (n = 2333) (n = 2242) (n = 2265) (n = 2324) (n = 2135) (n = 2310) (n = 2280) (n = 2280) Trafik polisi Gmrkler Vergi daireleri Tapu daireleri Emniyet Belediyeler Hastaneler Mahkemeler Sosyal gvenlik kurulular Okullar Ky hizmetleri Salk ocaklar Telefon idaresi PTT 2.83 2.80 2.73 2.62 3.21 3.15 3.05 3.34 3.62 3.54 3.53 3.49 3.95 4.14

2
Yaygn deil

3
Ksmen yaygn

4
Yaygn

5
ok yaygn

112

Grafik 83
DEK KAMU KURULULARINDA RVETN YAYGINLIINA LKN ALGILAMA (%)
Trafik polisi (n = 2337) Gmrkler (n = 2151) Vergi daireleri (n = 2267) Tapu daireleri (n = 2231) Emniyet (n = 2289) Belediyeler (n = 2307) Hastaneler (n = 2333) Mahkemeler (n = 2242) Sosyal gvenlik kur.(n = 2265) Okullar (n = 2324) Ky hizmetleri (n =2135) Salk ocaklar (n = 2310) Telefon idaresi (n = 2280) PTT (n = 2280)

77.0 67.9 55.9 52.5 52.6 50.0 44.4 40.7 36.7 34.3 24.8 24.6 21.4 18.0 27.7 32.4 30.6 29.4 28.2 30.5 25.8 33.3 34.7 29.7 34.6 31.3

15.9 22.9

7.1 9.1 15.9

ok yaygn / Yaygn (5-4 puan)

16.9 21.6 16.6 20.9 29.6 28.7 34.4 42.8 44.8 49.2

Ksmen yaygn (3 puan)

Yaygn deil / Hi yaygn deil (2-1 puan)

54.3

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Grafik 82de sralanan kurulular arasnda "Tapu daireleri Emniyet Belediyeler" ls ile "Ky Hizmetleri Salk ocaklar" ikilisi iin elde edilen ortalama puanlar arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir fark yoktur; br btn kurumlar arasndaki farklar anlamldr. Kamuoyu alglamasna gre "Trafik polisi" Trkiyede rvetin en yaygn olduu kurumdur; onu "Gmrkler" izlemektedir. Ne var ki "Vergi daireleri", "Tapu daireleri", "Emniyet" ve "Belediyeler" de "3,50" puan basamanda ya da zerinde konumlanarak rvet bakmndan "en kirlenmi" kurumlar arasnda yer almaktadr. Buna karlk "3,00" puan basamann altnda konumlanan "Posta-telgraf idaresi (PTT)", "Telefon idaresi (Telekom)", "Salk ocaklar" ve "Ky Hizmetleri" kamuoyu gznde "en temiz" kurumlar oluturmaktadr. "Hastaneler", "Mahkemeler, "Sosyal gvenlik kurumlar" ve "Okullar" ise her biri arasnda istatistiksel bakmdan anlaml alglama farklaryla alt ve st snr arasnda konumlanmaktadr.

113

4. Memurlarn Rvet Almasna likin Grler

Aratrma kapsamnda, Trkiyede memurlar arasndaki rvet uygulamasna ilikin baz nermelerin grlen kiilerce ne oranda benimsendii ya da benimsenmedii de llerek kamuoyu eilimleri saptanmtr. Bu konudaki nermelerden birincisinde, memurlarn baz ilemler karlnda para ya da hediye kabul etmelerinin "lkenin deimez bir gerei ve bir tr bahi" saylmasnn ne kadar kabul grd snanmtr. Bu "kk yolsuzluk" trnn kamuoyunca ne lde meru grlp grlmedii genel olarak yolsuzlukla mcadele stratejilerinin baar ansnn deerlendirilmesi bakmndan nem tamaktadr. Grlen kiiler, bu konuda kendilerine sunulan nermeyi "1-Hi katlmyorum, 2-Katlmyorum, 3-Ksmen katlyorum, 4-Katlyorum, 5-Kesinlikle katlyorum" seeneklerinden birini tercih ederek deerlendirmilerdir. Alnan yantlarn toplulatrlm aralklara yzde dalm aadaki grafikte sunulmaktadr. Dalm, bir yandan deneklerin gemite ya da halen kamu grevlisi olup olmamalarna, bir yandan da ya gruplarna gre istatistiksel bakmdan anlaml biimde farkllat iin bu alt gruplara gre dalmlar da grafikte yer almaktadr.
Grafik 84
TRKYE'DE MEMURLARIN RVET ALMASI KONUSUNDA GRLER: 1 (%)
"Memurlarn baz ilemler karlnda para / hediye kabul etmesi lkenin deimez bir gereidir. Bunu bir eit bahi olarak grmek gerekir" rnek kitle (n=2396) (Ortalama puan: 2,09) 75.8 12.2 12.0

Kamuda alanlar Kamuda almayanlar

(n=262) (Ortalama puan: 1,97) (n=2134) (Ortalama puan: 2,11) 75.0

81.6

7.9 12.7

10.4 12.2

18-24 ya 25+ ya

(n=454) (Ortalama puan: 2,20) (n=1942) (Ortalama puan: 2,07)

71.8 76.7

13.1 12.0

15.1 11.3

%0

% 20

% 40
Ksmen katlyor (3 puan)

% 60

% 80

% 100

Hi katlmyor/katlmyor (1-2 puan)

Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

114

rnek kitlenin drtte (yzde 76), bu "kk yolsuzluk" trnn Trkiyenin deimez bir gerei olarak grlmesine kar kmaktadr. Ayrca gemite ya da halen kamu grevlisi olanlar arasnda bu oran yzde 82 ile rneklem ortalamasnn 6 puan zerine kmaktadr. Ne var ki 18-24 ya grubundaki genlerin bu yolsuzluk tr karsnda da grece daha "hogrl" ya da "konformist" bir tutum almas gene arpc bir bulgudur. Rvet uygulamasyla ilgili ikinci nerme, "Memur maalarnn dkl karsnda, baz memurlarn rvet yoluna sapmasn anlayla karlamak gerekir" biiminde formle edilmitir. Bu nermeye ilikin yantlarn toplulatrlm aralklara yzde dalm aadaki grafikte sunulmaktadr. Dalm bu kez, deneklerin gemite ya da halen kamu grevlisi olup olmamalarnn yan sra SES gruplarna gre istatistiksel bakmdan anlaml biimde farkllamaktadr. Kullanlan zel istatistik yazlm, bu farkllamada en alt SES grubunun (E) br gruplarn tmnden ayrtn ortaya koymutur.
Grafik 85
TRKYE'DE MEMURLARIN RVET ALMASI KONUSUNDA GRLER: 2 (%)
"Memur maalarnn dkl karsnda, baz memurlarn rvet yoluna sapmasn anlayla karlamak gerekir" rnek kitle (n=2399) (Ortalama puan: 2,10) 75.4 12.5 12.1

Kamuda alanlar Kamuda almayanlar

(n=262) (Ortalama puan: 1,98) (n=2137) (Ortalama puan: 2,12) 75.0

78.1

10.0 12.8

11.9 12.2

D+C+B+A E

(n=2104) (Ortalama puan: 2,08) (n=295) (Ortalama puan: 2,25) 66.8

77.2 18.5

10.9

11.9 14.7

%0

% 20

% 40
Ksmen katlyor (3 puan)

% 60

% 80

% 100

Hi katlmyor/katlmyor (1-2 puan)

Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

rnek kitlenin drtte (yzde 75) bu nermede ifade edilen gr de reddetmektedir; memur maalarnn dklnn rveti mazur klamayacan dnmektedir. Ama drtte birlik (yzde 25) bir kesimin nermeye ksmen ya da daha da ok katldn belirtmesi, dk maal memurlarn rvet yoluna sapmas

115

karsnda azmsanmayacak bir hogr anlamna gelmektedir. stelik bu orann, nermenin, yasa ve ahlak d bir eylemle dayanma ima etmesine karn elde edildii unutulmamaldr. En alt SES grubu E ile br gruplar arasndaki gr fark daha da nemlidir. nermeye ksmen ya da tamamen katlanlarn oran br gruplarn toplamnda yzde 23 iken E grubunda yzde 33e kmaktadr. Memurlarn rvet almas balamnda kamuoyu eiliminin aratrld son iki nerme "rvetin en nemli nedeninin ahlaki bozulma olduu" ve "devlet dairelerindeki ar formalitelerin baz memurlarn vatandan iini halletmek iin rvet istemesini kolaylatrd" grlerine ilikindir. Bu nermelere ilikin yantlarn dalm demografik deikenlere ya da deneklerin kamuda alm olup olmamalarna bal olarak istatistiksel bakmdan farkllamamaktadr; o nedenle aadaki grafikte her iki dalm da yalnzca rnek kitlenin tm iin sunulmaktadr.
Grafik 86
TRKYE'DE MEMURLARIN RVET ALMASI KONUSUNDA GRLER: 3 (%)
"Rvetin en nemli nedeni ahlaki bozulmadr. Memurlarn ahlak dzeyi ykselmedike rvet nlenemez." rnek kitle (n = 2396)

24,7

17,3 (Ortalama puan: 3,43)

58,0

"Devlet dairelerindeki ar formaliteler, baz memurlarn vatandan iini halletmek iin rvet istemesini kolaylatrmaktadr" rnek kitle (n = 2394)

44,3

18,7 (Ortalama puan: 2,84)

37,0

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Hi katlmyor/katlmyor (1-2 puan)

Ksmen katlyor (3 puan)

Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

Memurlarn rvet yoluna sapmasnn en nemli nedeninin "ahlaki bozulma" olduunu ekincesiz onaylayanlarn oran yzde 58dir. Buna karlk yzde 25 bu gre kar kmakta, yzde 17 ise ancak ksmen katlmaktadr.

116

Rvetin, bir tr bahi olduu ya da memur maalarnn dkl gerekesiyle mazur grlmesini kamuoyunun drtte gibi bir ounlukla reddettii dikkate alnrsa, rvet uygulamasn temelde ahlaki bozulmaya balayan gre beklenenden daha az destek verildii sylenebilir. Kamuoyu, anlan gerekeleri bir mazeret olarak kabul etmese de memurlarn ahlaki dzeyi dndaki nedenlerin de rvet uygulamasnda etkili olduunu dikkate almaktadr. rnek kitlenin yardan ounun (toplam yzde 56) ar formalitenin kamu kurumlarnda rvet uygulamasn kolaylatrd grn ksmen ya da daha da fazla onaylamas bunu rneklemektedir.

5. Rvet Talebini hbar Etme Eilimi

Kamu kurumlarndaki rvet uygulamas balamnda aratrma kapsamnda son olarak, grlen kiilere kendilerinden rvet talep edildiinde bunu ilgili makamlara ihbar edip etmeyecekleri sorulmutur. hbar etmeyeceini belirtenlerden ayrca, bunun nedeni olarak drt seenek arasndan hangilerinin geerli olduunu belirtmeleri istenmitir. Soruya toplam 2407 denek geerli yant vermitir. Yantlarn dalm aadaki grafikte gsterilmektedir.
Grafik 87
RVET TALEBN HBAR ETME ELM (%)

Duruma bal % 15,1

Sonu kmaz, iimi yaptramadmla kalrm % 14,7 Bama daha byk i alr % 6,1 hbar merciini bilmiyorum % 3,2 Rvet isteyenin bana i amak istemem % 1,8

hbar ederim % 62,0

hbar etmem, nk % 22,9

(n = 2407)

117

Kendilerinden rvet talep edildiinde her durumda bunu ihbar edeceklerini belirtenlerin oran yzde 62de kalmaktadr. Yzde 15lik bir kesim ihbar edip etmemelerinin "duruma bal" olduunu, yzde 23 ise her durumda ihbar etmeyeceklerini sylemilerdir. Bir baka deyile, rnek kitlenin toplam yzde 38i kendilerine ynelik rvet taleplerini ihbar etme konusunda ekince belirtmitir. Gene yasa ve ahlak d bir eylemi grmezlikten gelmek ya da ona hogr gstermek anlamn ierdii halde deneklerin bu kadar yksek bir oranda rvet taleplerini ihbar etme konusunda ekince belirtmesi ok arpc bir bulgudur. Bu bulgu, Trkiyede devletin rvetle mcadelede yurttalarn aktif desteinden yararlanmas olanann verili koullarda bir hayli snrl olduunu ortaya koymaktadr. Rvet talebini ihbar etmeyeceklerini syleyen deneklerin yardan ou (rnek kitlenin yzde 15i) "ihbar etseler de sonu kmayacan, kendilerinin ilerini yaptramadklaryla kalacaklarn" dnmektedir. Yaklak drtte biri ise (rnek kitlenin yzde 6s) ihbar etmeleri halinde "balarna daha byk i alaca" kansndadr. hbar merciini bilmediklerini belirtenler ile "rvet isteyen kiinin ihtiyac olmasa bu yola sapmayaca dncesiyle ona zarar vermek istemeyecei iin" hogr gstereceini syleyenler bir hayli aznlktadr. (Rvet talebini ihbar etmeyeceini syleyen baz denekler gereke olarak birden ok nedeni vurguladklar iin, grafikte drt nedenin her birini vurgulayan denekler iin verilen oranlarn toplam yzde 23 amaktadr.)

C. Yolsuzlukla Mcadele
Kamuoyunun Trkiyede yolsuzlukla ilgili grleri konusunda son olarak, yolsuzlukla ilgili mcadelede bavurulabilecek eitli aralara atfedilen etkililik dzeyi aratrlmtr. Bu amala, grlen kiilerden deiik aralar "1-Hi etkili olmaz, 2-Etkili olmaz, 3-Biraz etkili olur, 4-Etkili olur, 5-ok etkili olur" lei zerinde deerlendirmeleri istenmitir. Aadaki grafiklerde nce, snanan mcadele aralarnn ortalama deerlendirme puanlarna gre sralan, ardndan da her ara iin alnan yantlarn toplulatrlm lek aralklarna dalm gsterilmektedir.

118

Grafik 88
YOLSUZLUKLA MCADELEDE ETKL OLABLECEK YNTEMLERE LKN ALGILAMA (Ortalama puan)
(n=2400) (n=2397) (n=2378) (n=2390) (n=2375) (n=2374) (n=2397)

Yolsuzluk yapanlarn tehiri Halkn eitilmesi/aydnlatlmas Partilerin para kaynaklarnn denetimi Medyann halk bilgilendirmesi Memurlarn dzenli mal beyannda bulunmas STK'larn harekete gemesi Din byklerinin yolsuzlua kar kmas 2.93 3.52

3.95 3.92 3.88 3.80 3.67

2
Etkili olmaz

3
Biraz etkili olur

4
Etkili olur

5
ok etkili olur

Grafik 89
YOLSUZLUKLA MCADELEDE ETKL OLABLECEK YNTEMLERE LKN ALGILAMA (%)
(n=2400) (n=2397) (n=2378) (n=2390) (n=2375) (n=2374) (n=2397)

Yolsuzluk yapanlarn tehiri Halkn eitilmesi/aydnlatlmas Partilerin para kaynaklarnn denetimi Medyann halk bilgilendirmesi Memurlarn dzenli mal beyannda bulunmas STK'larn harekete gemesi Din byklerinin 36.1 yolsuzlua kar kmas 59.1 26.5

77.3 77.1 75.5 71.9 66.8

14.2 13.7 15.6 18.4 21.4 25.8

8.6 9.2 8.9 9.7 11.8 15.2 37.3

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Etkili olur/ok etkili olur (5-4 puan)

Biraz etkili olur (3 puan)

Hi etkili olmaz/Etkili olmaz (2-1 puan)

119

Kamuoyu deerlendirmesine gre Trkiyede yolsuzlukla mcadelede en ok etkili olabilecek iki yntem "yolsuzluk yapanlarn tehir edilmesi" ile "halkn yolsuzluklar konusunda eitilmesi ve aydnlatlmas"dr. (Bu iki yntem iin elde edilen ortalama puanlar arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir fark yoktur; br btn deerlendirme puanlar arasndaki farklar anlamldr). "Partilerin para kaynaklarnn denetim altna alnmas" yolunun ilk iki yntemin ardndan nc srada gelmesi kamuoyu alglamasnda genel olarak siyasetiler ve siyasal sistem ile yolsuzluk arasnda kurulan yakn ilikiyi yanstmaktadr. "Sivil toplum kurulularnn yolsuzluklara kar harekete gemesinin" potansiyel etkisi ancak "3,50" puan eii dolaynda derecelendirilmektedir. Bu, yerleik siyasal yaplanmann kendini koruma ve srdrme direnci karsnda sivil toplumun gcnn yetersiz kalaca gibi bir kabulle ilikilendirilebilir. "Din byklerinin yolsuzlua kar tutum almasna" grece dk bir etkililik dzeyi atfedilmesi de yolsuzluun geni ounluk tarafndan dinsel deil "laik ahlak" sorunu olarak alglandn dndrmektedir.

120

B L M

KAMU YNETM VE YNETM REFORMUNA LKN TERCHLER

V. KAMU YNETM VE YNETM REFORMUNA LKN TERCHLER

Bu blmde, kamuoyunun Trkiyede bir kamu ynetimi ve ynetiim reformuna ilikin tercihleriyle ilgili aratrma bulgular sunulmaktadr. Bu kapsamda srasyla: bir kamu reformuna ilikin temel tercihler (kamuda bir reform talebinin dzeyi ve bir kamu reformunun ynelmesi gereken ncelikli amalar) ile kamu kesiminin genilii, daha verimli klnmas ve kamuda insan kaynaklar ynetimi, kamunun ekonomideki yeri, zel sektrn kamu hizmetlerindeki yeri, kamu ynetiminde yerelleme, halkn kamu kurumlar konusunda bilgilenme ve sz hakk ve kamu kurumlar zerinde sivil toplumun denetimi konularndaki tercihler irdelenmektedir.

A. Temel Tercihler
1. Genel Olarak Kamuda Reform Talebi
rnek kitlenin genel olarak kamu kesiminde bir reform beklentisinin dzeyini lmek amacyla, grlen kiilere nce drt seenekli bir soru yneltilmitir. Bu soruya alnan yantlarn dalm izleyen grafikte sunulmaktadr. Yantlarn dalmnda SES gruplarnn istatistiksel olarak anlaml biimde farkllat ve bu bakmdan orta ve st gruplar (C, B ve A) ile alt gruplarn (E ve D) ayr ayr kmelendii belirlenmitir. Grafikte bu farkllama da izlenmektedir.

123

Grafik 90
KAMU KURUMLARININ LEYNDE YENDEN DZENLEME GERENE LKN KAMUOYU (%)

rnek kitle (n = 2396)

52,6

39,9

6,4

1,1

Kamu kurumlarnn ileyii batan sona ve sratle yeniden dzenlenmeli Geni lde yeniden dzenlenmeli, ama iyi yryen iler bozulmamal Ksmen yeniden dzenlenmeli, byk bir deiiklie gerek yok Yeni bir dzenlemeye gerek yok 48,5 44,4 5,9 1.2

C+B+A (n = 974)

E+D (n = 1422)

55.4

36.8

6,8

1.0

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Grld gibi rnek kitlenin yardan ou (yzde 53) kamu kurumlarnn ileyiinde kkl bir reform talep etmektedir. Ayrca bete ikilik (yzde 40) bir kesim de "iyi yrmekte olan ilerin bozulmamas" kouluyla geni kapsaml ama ihtiyatl bir reformdan yanadr. Kamu kurumlarnn ileyiinde nemli bir deiiklie ya da hibir yeniden dzenlemeye gerek olmadn dnenlerin oran onda birin altndadr. Kamuda kkl bir reform talep edenlerin oran alt SES gruplarnda orta ve st gruplara gre 7 puan ykselmekte, ihtiyatl bir reform bekleyenlerin oran ise 8 puana yakn azalmaktadr. Bu farkllama Trkiyede kamu kesiminin ileyiinden alt SES gruplarnn orta ve st SES gruplarna gre belirgin biimde daha ok ikayeti olduunu ortaya koymaktadr. Dolaysyla bir kamu reformu projesinin ncelikle toplumun ounluunu oluturan bu geni kesimin desteini kazanma ans olduu sylenebilir. Yurttalarn kamuda bir reform beklentisinin dzeyi kukusuz bugne ilikin ynetim ve ynetiim kalitesi alglamalarndan etkilenmektedir. Bu ilikiyi incelemek amacyla izleyen iki grafik dzenlenmitir. Grafiklerde, rnek kitle: 1) Kamu kurumlarnn ileyiinin batan sona yeniden dzenlenmesini isteyenler,

124

2) Geni kapsaml ama ihtiyatl bir yeniden dzenlemeden yana olanlar ve 3) Yeni bir dzenlemeye nemli lde ya da hi gerek duymayanlar olmak grupta ele alnmaktadr. Grafik 91de her bir grubu temsil eden renkli noktalar o gruptaki deneklerin (yukarda II.A bal altnda incelenen) sekiz alandaki mevcut "ynetim kalitesine" ilikin ortalama alglama puanlarn gstermektedir.
Grafik 91
KAMUDA REFORM TALEB - YNETM KALTES ALGILAMASI ARASINDAK LK
Orta

Alglanan ynetim kalitesi (ortalama puan)

3.0

2.5

Emniyet evrenin korunmas Sosyal gvenlik sistemi Salk Vergi sistemi Ekonomi

Eitim

2.0

Kt

Adalet/Yarg

1.5 Grup 1: Kamu kurumlarnn ileyii batan sona yeniden dzenlenmeli (n = 1261) Grup 2: yi yryen iler bozulmadan geni lde yeniden dzenlenmeli (n = 956) Grup 3: nemli bir yeniden dzenlemeye gerek yok (n = 178)

Sekiz alanda da 1. ve 2. gruplarn ynetim kalitesi alglamalar 3. grubunkinden istatistiksel bakmdan anlaml lde daha olumsuzdur. Sekiz alann beinde ise ayrca 1. grup 2. gruba gre daha olumsuz bir alglama iindedir; yalnzca "evrenin korunmas", "eitim sistemi" ve "ekonomi" alanlarnda iki grubun alglamalar arasnda istatistiksel bir fark yoktur. Aratrmada kullanlan zel istatistik yazlm, grlen kiilerin kamuda reform beklentilerinin dzeyi bakmndan gruplamasnda, farkl alanlara ilikin ynetim kalitesi alglamalarnn arlkl etki bakmndan yle sralandn ortaya koymutur: Adalet / Yarg sistemi Vergi sistemi
125

 Emniyet (can ve mal gvenlii) Ekonomi ynetimi Sosyal gvenlik sistemi Salk sistemi Eitim sistemi evrenin korunmas Buna gre, bir yurttan bir bakasna gre daha kkl bir reform talebi ortaya koymasnda birinci derecede etkili olan "adalet / yarg sistemi"nden memnuniyetsizliidir. Daha sonra "vergi sistemi"nden balayarak "evrenin korunmas"na kadar br alanlara ilikin memnuniyetsizlik sralanmaktadr. Bu sralama daha nce II.A bal altnda incelenen, rnek kitlenin gerek mevcut ynetim kalitesi gerekse greli gelime gerei alglamasna ilikin sralamalardan farkldr. rnein ynetim kalitesi alglamasnn en dk, greli gelime gerei alglamasnn ise en yksek olduu "ekonomi ynetimi" bu sralamada drdnc gelmektedir. Bu farkllk, yukardaki sralamann, alglamann davransal/tutumsal ayrma zerindeki etkisini ne karmasndan kaynaklanmaktadr. yle ki: rnein gene "ekonomi ynetimi" sz konusu olduunda, Trkiyede genel olarak toplumun ynetimden memnuniyet dzeyinin ykseltilebilmesi bakmndan bu alann brlerine gre ncelikli olduu aktr. Bu ncelik yurttalarn byk ounluunun ortak paydasdr. Buna karlk, zel olarak kamuda gerekletirilebilecek bir reform konusunda bir yurttan brne gre daha kkl bir dnm beklentisi tamasnda, bu ortak payda dndaki baz alanlardaki memnuniyetsizlik ya da gelime beklentisi grece daha arlkl etkide bulunabilmektedir. Dolaysyla yukardaki sralama, bir kamu reformu projesi iin toplumda olabildiince gl bir talep yaratmaya ynelik bir iletiim politikasnn srasyla odaklanmas gereken alanlarn listesi olarak okunmaldr. Aadaki grafikte gene her bir grubu temsil eden noktalar o gruptaki deneklerin bu kez (yukarda II.B bal altnda incelenen) dokuz alandaki "ynetiim kalitesine" ilikin ortalama alglama puanlarn gstermektedir.

126

Grafik 92
KAMUDA REFORM TALEB - YNETM KALTES ALGILAMASI ARASINDAK LK

Orta 2.5 Alglanan ynetim kalitesi (ortalama puan)

ngrlebilirlik

2.0 Kt

Hukuka uyma

BilgilenSiyasal dirme Kaynak Kanun Hesap Yurttan bamszlk Mali nnde tutumluluu verme sz hakk eitlik saydamlk

1.5

Grup 1: Kamu kurumlarnn ileyii batan sona yeniden dzenlenmeli (n = 1261) Grup 2: yi yryen iler bozulmadan geni lde yeniden dzenlenmeli (n = 956) Grup 3: nemli bir yeniden dzenlemeye gerek yok (n = 178)

Gene dokuz alanda da 1. ve 2. gruplarn ynetiim kalitesi alglamalar 3. grubunkinden istatistiksel bakmdan anlaml lde daha olumsuzdur. Dokuz alann sekizinde ise ayrca 1. grup 2. gruba gre daha olumsuz bir alglama iindedir; yalnzca "mali saydamlk (kamu kurumlarnn harcamalarnn halkn denetimine ak olmas)" konusunda iki grubun alglamalar arasnda istatistiksel bir fark yoktur. Grlen kiilerin kamuda reform beklentilerinin dzeyi bakmndan gruplamasnda farkl alanlardaki ynetiim kalitesi alglamalarnn arlkl etkisi incelendiinde ise u sralama ortaya kmaktadr: Kanun nnde eitlik (kanun ve kurallarn herkesi eit biimde uygulanmas) Kamu kurumlarnn siyasal baskdan bamsz almas Hukuka uygun davranmaya gsterilen zen Mali saydamlk (kamu kurumlarnn harcamalarnn halkn denetimine ak olmas) Hesap verme (kamu kurumu yneticilerine yaptklar ilemlerden dolay hesap sorulabilmesi) ngrlebilirlik (hangi konuda hangi kanun ve kuraln uygulanacann belli olmas)

127

 Bilgilendirme (devletin vatandaa, kendisini ilgilendiren her konuda doru ve yeterli bilgi vermesi) Kaynak tutumluluu (kamu kurumlarnn kaynak israf etmeden almas) Yurttan sz hakk (hkmetin ve kamu kurumlarnn ald kararlarda vatandan sz sahibi olmas) Bu sralama da gene bir kamu reformu projesi iin toplumda olabildiince gl bir talep yaratmaya ynelik bir iletiim politikasnn odaklanmas gereken "ynetiim" alanlarnn bir listesini sunmaktadr.

2. Kamu Kurumlarnn leyiinin Yeniden Dzenlenmesinde ncelikli Ama

Kamuoyunun Trkiyede bir kamu reformunun ynelmesi gereken ncelikli amalar konusundaki tercihlerini belirlemek amacyla grlen kiilere drt seenekli bir soru yneltilmitir. Bu soruda seenekler: Halka daha iyi ve kaliteli hizmet gtrlmesi Herkesin kamu hizmetlerinden eit biimde yararlanmas Savurganln nlenmesi Yolsuzluklarn nlenmesi biiminde formle edilmi ve deneklerden, kamu kurumlarnn daha iyi ilemesi iin yaplacak almalarn bunlar arasnda en ok hangi ama zerinde younlamas gerektiini belirtmeleri istenmitir. Bu soruya alnan yantlarn analizinde, kamuda bir yeniden dzenlemeye nemli lde ya da hi gerek grmediini daha nce belirtmi olan kiiler kapsam dnda tutulmutur. Bir baka deyile, yalnzca yukarda 1) Kamu kurumlarnn ileyiinin batan sona yeniden dzenlenmesini isteyenler ve 2) Geni kapsaml ama ihtiyatl bir yeniden dzenlemeden yana olanlar biiminde tasnif edilen "reform yanls" iki grubun yantlar dikkate alnmtr. Bu analizde gerek reform yanls iki grubun gerekse SES gruplarnn tercihleri arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir fark olduu gzlenmitir. Bu bakmdan orta ve st SES gruplarnn (C, B ve A) bir arada, iki alt SES grubunun (E ve D) ise

128

ayr ayr kmelendii saptanmtr. Aadaki grafikte yantlarn dalm, reform yanls kesimin tmnn yan sra sz konusu gruplara gre ayrca sunulmaktadr.
Grafik 93
KAMU KESMNN YENDEN DZENLENMESNN NCELKL AMACINA LKN TERCHLER (%)
Reform yanllar: Grup 1 + 2

(n=2214)

29.1

30.6

5.7

34.6

Grup 1 Grup 2

(n=1260) (n=954)

33.8 22.9 36.8

25.8

6.0 5.4

34.3 34.8

C+B+A D E %0

(n=905) (n=1036) (n=723)

24.0 29.8 43.4

% 20

35.9 27.8 23.5

% 40

4.9 7.0 3,7

35.2 35.4 29.3

% 80 % 100

% 60

Daha iyi ve kaliteli hizmet

Hizmetlerden eit yararlanma

Savurganl nleme

Yolsuzluklar nleme

Reform yanls kitle bir btn olarak ele alndnda "yolsuzluklarn nlenmesi" yzde 35in ncelikli amac olarak ilk srada gelmektedir. Onu, kabaca eit oranlarda ncelikli ama olarak vurgulanan "halka daha iyi ve kaliteli hizmet gtrlmesi" ile "herkesin kamu hizmetlerinden eit biimde yararlanmas" izlemektedir. Savurganln nlenmesini ncelikli ama olarak grenlerin oran yzde 6da kalmaktadr. Kamuda kkl bir reform yanls olanlar (Grup 1) ile ihtiyatl bir reformu tercih edenler (Grup 2) arasndaki farkllama "daha iyi ve daha kaliteli hizmet" ile "hizmetlerden eit yararlanma" arasndaki ncelikte odaklanmaktadr. Kkl reform yanls ounluun iinde daha iyi ve daha kaliteli hizmet beklentisine ncelik verenler ar basmaktadr. Daha ihtiyatl bir reform srecinden yana olanlarn arlkl ncelii ise herkesin kamu hizmetlerinden daha eit biimde yararlanmasdr. Bir baka deyile, kamuda kkl bir reformdan yana olanlar asndan, kamu hizmetlerinin bugn iin ok yetersiz bulunan dzeyinin ykseltilmesi eitliin salanmasndan nce gelmektedir. Kamu hizmetlerinin bugnk dzeyinden grece daha az ikayeti olan ve kamuda daha ihtiyatl bir reform ngren kesim ise ncelii bu dzeyin ykseltilmesinden ok herkesin mevcut hizmetlerden daha eit biimde yararlanmasna vermektedir.

129

Tercihlerin SES gruplar bakmndan farkllamasnda da daha iyi ve kaliteli hizmet beklentisi belirleyicidir. En alt SES grubunda (E) bu beklentiye ncelik verenler "yolsuzluklarn nlenmesini" ncelikli grenleri de ak farkla geride brakmaktadr. D grubu asndan yolsuzluklar nceliini korumakta, ama "daha iyi ve kaliteli hizmet" gene "hizmetlerden eit yararlanma" amacna gre az da olsa ar basmaktadr.

B. Kamu Kesiminin Geniliine, Daha Verimli Klnmasna ve nsangc Ynetimine likin Tercihler
1. Kamu Kesiminin Genilii ve Daha Verimli Klnmas
Aratrma kapsamnda, kamuda bir reform gerekliliine ve byle bir reformun nceliklerine ilikin temel tercihlerin yan sra, bir kamu reformunun belli bal eleri konusunda da kamuoyunun eilimleri llmtr. Bu balamda ncelikle, kamu kesiminin geniliine ve daha verimli klnmasna ilikin tercihler sorgulanmtr. Aadaki grafikte, rnek kitlenin kamunun faaliyet alannn daralmas ve kamu kurumlarnn da zel kurulular gibi ncelikle "verimlilik" temelinde almas lehindeki nermeleri ne lde benimsediine ilikin bulgular sunulmaktadr.
Grafik 94
KAMU KESMNN GENLNE VE VERMLLNE LKN TERCHLER (%)
"Devlet daha az alanda daha iyi hizmet vermeye almaldr"

rnek kitle (n = 2360)

30.4

32.0

37.6 (Ortalama puan: 3,07)

"Kamu kurumlar da zel sektr gibi ncelikle verimlilii esas almaldr"

rnek kitle (n = 2365) Kamuda alanlar (n = 261) Kamuda almayanlar (n = 2104)

%0

8.3

26.2

65.5

(Ortalama puan: 3,65)

6.5

23.2

70.2

(Ortalama puan: 3,79)

8.6

26.5

64.9

(Ortalama puan: 3,63)

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Hi katlmyor / Katlmyor (1-2 puan)

Ksmen katlyor (3 puan)

Katlyor / Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

130

Devletin bugnknden daha az sayda alanda daha iyi hizmet vermeye ynelmesi, bir baka deyile "klerek daha etkin/verimli hale gelmesi" konusunda kamuoyunun net bir tercihi yoktur. Bu konuda demografik deikenler asndan da bir farkllama saptanmamtr. Buna karlk, kamu kurulularnn da zel kesim gibi "verimlilik" ilkesi temelinde almas lehinde net bir tercih sz konusudur. Halen kamuda alan ya da gemite alm kiiler arasnda bu tercih istatistiksel bakmdan anlaml lde daha geni bir kesim tarafndan vurgulanmtr. Yurttalarn kamu kurumlarnda arad "verimlilik" kukusuz byk lde daha iyi ve kaliteli hizmet sunumu anlamna gelmektedir. ki nermenin benimsenme dzeyi arasndaki fark, yurttalarn, Trkiyede kamunun iyi ve kaliteli hizmet retememesini, devletin byklnden (optimal dzeyi aan sayda alanda hizmet sunmasndan) ok, genel olarak kamu kurumlarnn alma tarzna baladn gstermektedir. Kamu kurumlar da zel kesim gibi verimlilii temel alarak alrsa "mteri memnuniyeti" zerinde odaklanacak ve daha iyi ve kaliteli hizmet sunulacaktr. Oysa kamu ynetimi alannda yakn gemite uygulama alan bulan bir iletmecilik kavram olarak "verimlilik" ilkesi temelde kullanlan kaynaklar ("girdiler") ile elde edilen sonular ("ktlar") arasnda optimal bir orant salamay ngrmektedir. Balantl bir kavram olan "etkinlik" de kurumlarn kendileri iin saptanm hedeflere ne lde ulaabildikleriyle ilgilidir. Kamu kurumlar iin her iki ama da yer yer usul kurallarna ve mevzuata eksiksiz uyulmasyla eliebilecei gibi, hizmetlerden yararlananlarn ("mterilerin") azami memnuniyetinin salanmasnn da nne geebilir. O nedenle aratrma kapsamnda, kamu hizmetlerinin retiminde kullanc memnuniyeti ile kurumsal etkinlik/verimlilik ikilemine ilikin kamuoyu tercihi ayrca sorgulanmtr. Buna bal olarak, kamu kurumlarnn kararlarnn oluumunda yurttalarn sz hakk ile uzmanlarn sz hakk arasndaki dengenin hangi noktada kurulmas gerektii konusunda da kamuoyunun tercihi llmtr. Bu amala, iki konuda kart seenekleri ifade eden nermelerin ularda yer ald birer lek kullanlmtr. Grlen kiiler tercihlerini bu leklerin her biri

131

zerinde "1" ile "5" arasnda bir puanlama yaparak belirtmilerdir. Kart ularnda yer alan nermeler yle formle edilmitir:
Kamu kurumlarnn almalarnda halkn memnuniyetinin salanmas nemlidir. Kamu kurumlarnn alaca kararlarda tamamen vatanda sz sahibi olmaldr Kamu kurumlarnn kendi hedeflerine ulamas nemlidir. Kamu kurumlarnn alaca kararlarda tamamen uzmanlar sz sahibi olmaldr

Alnan yantlara gre deneklerin iki konudaki tercihleri Grafik 95te sunulmaktadr. Grlen kiilerin halen ya da gemite kamuda alm olup olmamalar her iki konuda da tercihlerinde istatistiksel bakmdan anlaml bir farklla yol amaktadr.
Grafik 95
KAMU HZMETLERNDE "KULLANICI MEMNUNYET-KURUMSAL ETKNLK" KLEMNE LKN TERCH
rnek kitle Kamuda alanlar Kamuda almayanlar

Kamu kurumlarnn almalarnda halkn memnuniyetinin salanmas nemlidir

1,85 1,99 1,83

(n=2407) (n=262) (n=2145) Kamu kurumlarnn kendi hedeflerine ulamas nemlidir

KAMU KARARLARINDA "YURTTA OYU-UZMAN OYU" KLEMNE LKN TERCH

Kamu kurumlarnn alaca kararlarda tamamen yurtta sz sahibi olmaldr 1 3,04 3,28 3,01
Ortalama puan

(n=2406) (n=262) (n=2144) 5

Kamu kurumlarnn alaca kararlarda tamamen uzmanlar sz sahibi olmaldr

Grld gibi kamuoyu tercihi kamu kurumlarnn almalarnn kurumsal etkinlikten ok daha fazla kullanc memnuniyeti zerinde odaklanmasndan yanadr. Kamuda alma deneyimi olanlar kurumsal etkinlie grece daha ok nem vermekle birlikte tercihlerinin ana yn deimemektedir. Bu bulgu, rnek kitlenin zel kurulular gibi kamu kurumlarnn da "verimlilik" temelinde almalar lehindeki grnn, bu yolla hizmet kalitesinin ykselecei beklentisinden kaynaklandn dorulamaktadr.

132

Buna karlk kamu kurumlarnn kararlarnda "yurtta oyu uzman oyu" ikilemi konusunda kamuoyunda dengeyi gzeten bir yaklam ar basmaktadr. (Kamuda alma deneyimi olanlarn ortalama tercihi, uzman oyuna grece daha fazla arlk verilmesi gerektii ynndedir.) Dolaysyla, yurttalarn kamu kurumlarnn kurumsal etkinlikten ok kullanc memnuniyeti zerinde odaklanmasn beklemekle birlikte, bu ynde alnacak kararlarda kendileri kadar uzmanlarn da sz hakk tandklar sylenebilir. Kamuda etkinlii artrmaya ynelik almlar balamnda, kamu kurumlarnn en yeni teknolojilerle donatlmas ve formalitenin azaltlp basitletirilmesi konularnda, bu almlarn kamu kurumlarnn daha iyi ilemesini salamakta ne kadar etkili olabileceiyle ilgili kamuoyu beklentisi de aratrlmtr. Bu iki konuda alnan yantlarn dalm aada sunulmaktadr.
Grafik 96
KAMUNUN YEN TEKNOLOJLERLE DONATILMASININ VE FORMALTENN AZALTILMASININ OLASI ETKS (%)
Kamu kurumlarnn yeni teknolojilerle donatlmas, kamunun daha iyi ilemesini salamakta ne kadar etkili olur? rnek kitle (n=2354) (Ortalama puan: 3,87) 76,9 17,1 6,1

Kamu kurumlarnda formalitenin azaltlmas, kamunun daha iyi ilemesini salamakta ne kadar etkili olur? (n=2338) (Ortalama puan: 3,74) 69,7 22,2 8,0

rnek kitle

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

ok etkili olur/Etkili olur (5-4 puan)

Ksmen etkili olur (3 puan)

Etkili olmaz/ Hi etkili olmaz (2-1 puan)

Kamu kurumlarnn daha iyi ilemesini salamak bakmndan teknolojik yenilemeyi etkili bir zm olarak nemseyenlerin oran (yzde 77) formalitenin azaltlmasn ayn lde etkili bir zm olarak grenlerin orann (yzde 70) anlaml lde geride brakmaktadr. Bu fark, kamu kurumlarnn ilem hzn artrarak daha verimli klnmasnda gnmzde teknolojinin tad ncelikli nemi kamuoyunun doru saptad biiminde yorumlamak olanakldr. u var ki her iki almn da etkili olaca konusunda rnek kitle azmsanmayacak oranda (srasyla toplam yzde 23 ve yzde 30) ekince belirtmektedir. Bu da

133

temel yapsal dnmler olmadan yalnzca sz konusu almlarla kamu kurumlarnn etkinliinde gelime salanamayaca ynnde bir yargnn gstergesi olabilir.

2. nsan Kaynaklar Ynetimi

Aratrma kapsamnda, bir kamu kesimi reformunun belli bal elerine ilikin olarak kamuoyu eilimlerinin lld ikinci alan insan kaynaklar ynetimidir. Bu alanda, be konuda yaplabilecek dzenlemelerin kamuoyunca ne lde benimsendii aratrlmtr. Bu konular arasnda, kamu personelinin zlk haklaryla ilikisi bakmndan en hassas olan ilk tanesi unlardr: Genel olarak kamuda verimsiz istihdama son verecek biimde memur saysnn azaltlmas Performansa dayal cretlendirme (memurlara ilerindeki baarya gre maa denmesi) Memurlarn srekli i gvencesine son verilmesi (baarsz memurlarn zel sektrde alanlar gibi iten karlabilmesi). Bu dzenlemenin ne lde doru bulunduuna ilikin sorulara alnan yantlarn ortalama puan deerleri ve toplulatrlm lek aralarna yzde dalm aadaki grafikte gsterilmektedir.
Grafik 97
KAMUDA NSAN KAYNAKLARI YNETMNE LKN TERCHLER : 1 (%)

Memur saysnn azaltlmas (n = 2388) Performansa dayal cretlendirme (n = 2385)

(Ortalama puan: 3,49) (Ortalama puan: 3,49)

57.3 56.9

26.9 27.7

15.7 15.4

Srekli i gvencesine son verilmesi (n=2388) Kamuda alanlar (n=262) Kamuda almayanlar (n=2126) %0

(Ortalama puan: 3,15) (Ortalama puan: 2,93) 35.9 (Ortalama puan: 3,18)

42.7

27.7 24.4

29.6 39.7

43.6 % 40

28.1 % 60

28.3 % 80 % 100

% 20

ok doru olur/ Doru olur (5-4 puan)

Doru olabilir (3 puan)

Hi doru olmaz/Doru olmaz (2-1 puan)

134

Gerek verimsiz istihdam ortadan kaldracak biimde memur saysnn azaltlmas gerekse memur maalarnn performansa gre belirlenmesi kamuoyundan yzde 57 gibi nemli bir oranda destek bulmaktadr. stelik her iki konuda da bu oran, halen kamuda alan ya da gemite alm kiiler arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir d gstermemektedir. (Daha nce III.C bal altnda da, kamuda alm ya da halen alan kiiler arasnda, memur maalar dzenlenirken hayat artlarndan nce iteki baarnn esas alnmas gerektii grne rneklem ortalamasndan daha gl bir destek saptand anmsanacaktr.) Kamuda alm olanlar ile olmayanlar arasndaki gr fark "memurlarn srekli i gvencesine son verilmesi, baarsz memurlarn zel sektrde alanlar gibi iten karlabilmesi" konusundadr. Byle bir dzenlemeyi ekincesiz doru bulanlarn oran kamuda almayanlar arasnda yzde 44 iken kamuda alanlar arasnda yzde 36ya inmektedir. Ne var ki, kamuda alanlar arasnda da byle bir dzenlemeye ekincesiz destek verenlerin te biri amas nemli bir gstergedir. Buna bakarak, kamuda i gvencesini siyasal baskdan korunma, uygulamalarda istikrar ve hukuka uygunluk ilkelerine dayandran bir sistem erevesinde, personel ilikilerinin bir performans deerlendirme dzenine balanmasnn memurlarca da byk glkle karlamadan benimsenebilecei sylenebilir. Kamuda insan kaynaklar ynetimine ilikin kamuoyu tercihlerin aratrld br iki konu, personelin eitim dzeyinin ykseltilmesinin ve liyakate dayal bir tayin-terfi dzeninin (tayin ve terfilerde siyasi eilimlerin rol oynamamasnn) kamu kurumlarnn daha iyi ilemesini salamak bakmndan ne kadar etkili olacadr. Bu konulardaki iki nermeye alnan yantlarn dalm aadaki grafikte sunulmaktadr. kinci konudaki tercihler, kiilerin halen ya da gemite kamuda alm olup olmamalarna bal olarak istatistiksel bakmdan anlaml lde farkllamaktadr.

135

Grafik 98
KAMUDA NSAN KAYNAKLARI YNETMNE LKN TERCHLER: 2 (%)
Kamu grevlilerinin eitim dzeyinin ykselmesi, kamunun daha iyi ilemesini salamak bakmndan ne kadar etkili olur? rnek kitle (n = 2361) (Ortalama puan: 3,96) 79.5 14.2 6.3

Liyakate dayal (siyasal eilimden etkilenmeyen) bir tayin-terfi dzeni ne kadar etkili olur? rnek kitle (n = 2326) Kamuda alanlar (n = 258) Kamuda almayanlar (n = 2068) %0
ok etkili olur/Etkili olur (5-4 puan)

(Ortalama puan: 3,67) (Ortalama puan: 3,85)

64.4 74.0

27.0

8.7 5.0

20.9

(Ortalama puan: 3,65) % 20

63.2 % 40 % 60

27.7 % 80

9.1 % 100

Ksmen etkili olur (3 puan)

Etkili olmaz/Hi etkili olmaz (2-1 puan)

Kamu grevlilerinin eitim (dolaysyla yeterlilik) dzeyinin ykselmesi, liyakate dayal bir tayin ve terfi dzenine gre anlaml lde daha geni bir kesimce kamunun daha iyi ilemesi bakmndan etkili bir alm olarak alglanmaktadr. kinci alm etkili bir zm olarak grenlerin oran zellikle kamuda almayanlar arasnda dmektedir (yzde 63). Bu bulguda, Trkiyede siyasal eilimden etkilenmeyen bir kamu personel dzeninin gerekleebilecei konusundaki bir kukunun etkili olduu tahmin edilebilir. Buna karlk, halen ya da gemite kamu grevlisi olanlarn, siyasal eilimden etkilenen bir personel politikasnn kamu grevinin etkinlii zerindeki olumsuz etkilerini "ierden" gzlemleriyle daha iyi deerlendirebildii sylenebilir.

C. Kamunun Ekonomideki Yerine likin Tercihler

Genel olarak bir kamu reformunun zme balamas gereken ilkesel sorunlardan biri kamunun (devletin) ekonomideki yeridir. Bu konudaki kamuoyu tercihleri aratrma kapsamnda rnek kitlenin iki nermeye ne lde katlp katlmad erevesinde sorgulanmtr. ki nermeye ilikin yantlarn dalm izleyen grafikte sunulmaktadr.

136

Grafik 99
KAMUNUN EKONOMDEK YERNE LKN TERCHLER (%)

"Devlet, olabildiince ekonomiden ekilmelidir" rnek kitle (n = 2338) 32.0 28.6 39.4 (Ortalama puan: 3,06)

"Ekonomi, hkmetin etkisinden bamsz kurum ve kurullarca ynetilmelidir" rnek kitle (n = 2324) 25,7 31,1 43,2 (Ortalama puan: 3,18)

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Hi katlmyor/Katlmyor (1-2 puan)

Ksmen katlyor (3 puan)

Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

Yukarda V.B.1 bal altnda "devletin klerek daha verimli hale gelmesi" konusunda saptand gibi (Grafik 94) "devletin olabildiince ekonomiden ekilmesi" konusunda da kamuoyunda olumlu ya da olumsuz grn net bir arl yoktur. Bununla birlikte, "devletin olabildiince ekonomiden ekilmesi" lehindeki gre ekincesiz biimde kar kanlar rnek kitlenin ancak te birini bulmakta ve nermeye katlanlarn 7 puan gerisinde kalmaktadr. Dolaysyla, kamuoyunda piyasa yanls bir tercihin grece ar bast ne srlebilir. Bu bakmdan demografik gruplar ya da gemite veya halen kamu grevlisi olanlar ile olmayanlar arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir fark saptanmamtr. te yandan, "ekonominin hkmetin etkisinden bamsz kurum ve kurullarca ynetilmesi" lehindeki kamuoyu destei "devletin ekonomiden ekilmesi" iin olduundan belirgin biimde daha gldr. Bu tercihin temelde hkmete ve genel olarak siyasal kadrolara ynelik gvensizlii yanstt sylenebilir; son bir yldr gerekletirilen yapsal reformlar lehinde bilinli bir destek anlamna geldiini sylemek ise zordur. Nitekim, grlen kiilere halen faaliyette bulunan belli bal sekiz bamsz kurul konusunda "ne kadar bilgi sahibi olduklarn dndkleri" sorulduunda bu kurullarla ilgili bilgi alglamasnn ok dk olduu saptanmtr. lgili soruya alnan yantlarn dalm ve bilgi alglamasna ilikin ortalama puan deerleri Grafik 100de gsterilmektedir.

137

Grafik 100
BAIMSIZ KURUM VE KURULLARLA LGL BLG DZEY (%)
BDDK Telekomnikasyon K. SPK Ttn Kurulu Kamu hale Kurulu Rekabet Kurulu Enerji Piyasas Kurulu eker Kurulu %0
Hi bilgim yok/Bilgim yok (1-2 puan)

(n=2411) (n=2411) (n=2412) (n=2412) (n=2411) (n=2411) (n=2411) (n=2411)

(Ortalama puan: 2,02) (Ortalama puan: 1,99) (Ortalama puan: 1,88) (Ortalama puan: 1,88) (Ortalama puan: 1,85) (Ortalama puan: 1,84) (Ortalama puan: 1,81) (Ortalama puan: 1,75) % 20 % 40

69.5 71.7 76.6 77.5 78.4 79.2

20.7 17.8 15.9 14.1 15.2 14.2 13.4

9.8 10.4 7.5 8.4 6.4 6.5 6.2

80.5 83.8 % 60 % 80

11.0 5.3 % 100

Ksmen bilgim var (3 puan)

Bilgim var/ok iyi biliyorum (4-5 puan)

Grlen kiilerin kendilerini en ok bilgi sahibi hissettikleri "Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu" ile "Telekomnikasyon Kurumu" iin bile bilgi alglamas ortalama "2" puan snrndadr. Bu iki kurumla ilgili bilgi alglamas arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir fark yoktur. nc sradaki "Sermaye Piyasas Kurulu" ile yedinci sradaki "Enerji Piyasas Kurulu" arasnda ortalama puan deerleri istatistiksel bakmdan anlaml olmayan farklarla birbirini izlemektedir. Son sradaki "eker Kurulu" iin elde edilen ortalama puan br btn kurullar iin elde edilenlerden anlaml lde daha dktr. Bu noktada, tarm kesimiyle ilikisi dolaysyla bir sre basnn gndeminde yer alan eker Kurulu ve Ttn Kurulu dahil hibir kurulla ilgili ortalama bilgi dzeyi alglamasnn grlen kiilerin yerleim yerine (kr/kent/metropol) gre istatistiksel bakmdan anlaml biimde farkllamadn belirtmek uygun olur.

D. zel Sektrn Kamu Hizmetlerindeki Yerine likin Tercihler

Kamu reformu uygulamalarnda en yaygn biimde rastlanan dzenlemelerden biri, baz kamu hizmeti alanlarnn zel sektrn rekabetine almas ya da tmyle zel sektrn faaliyet alanna braklmasdr. Aratrma kapsamnda bu konudaki kamuoyu eilimlerini lmek amacyla, grlen kiilere nce, zel sektrn kamusal nitelikte hizmet sunma yeterlilii ile

138

baz kamu hizmetlerinin zel sektre devredilmesinin kamu kesiminin ileyii zerindeki olas etkisiyle ilgili iki nermeye ne lde katlp katlmadklar sorulmutur. Bu sorulara alnan yantlarn dalm ve ortalama puan deerleri izleyen grafikte sunulmaktadr.
Grafik 101
ZEL SEKTRN KAMU HZMETLERNDEK YERNE LKN TERCHLER (%)

"zel sektr birok kamu hizmetini devletten daha iyi yerine getirebilir" rnek kitle (n = 2358)

19.4

32.7

47.9

(Ortalama puan: 3,31)

"Baz kamu hizmetlerinin zel sektre devredilmesi, devletin daha iyi ilemesini salamak asndan doru olur" rnek kitle (n = 2361)

24.7

34.4

40.9 (Ortalama puan: 3,17)

%0 % 20 Hi katlmyor/Katlmyor (1-2 puan)

% 40 % 60 Ksmen katlyor (3 puan)

% 80 % 100 Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

"zel sektrn birok kamu hizmetini devletten daha iyi yerine getirebilecei" ynndeki nerme rnek kitlenin yarya yakn (yzde 48) tarafndan ekincesiz biimde onaylanmaktadr. Bu destein byk lde daha iyi ve kaliteli kamu hizmeti beklentisini ve zel sektr iletmecilii ile verimlilik arasnda kurulan ilikiyi yanstt sylenebilir. Baz kamu hizmetlerinin zel sektre devredilmesinin devletin daha iyi ilemesini salamak bakmndan doru olaca gr ise kamuoyundan daha dk oranda (toplam yzde 41) destek bulmaktadr. Bu bulgu, kamuoyunun, devletin daha iyi ilemesinin yolunu ncelikle verimli olamad baz hizmet alanlarndan ekilmesinde aranmas konusundaki ekincesini bir kez daha vurgulamaktadr. Yukarda V.B.1 altnda da "devletin daha az alanda daha iyi hizmet vermesi gerektii" grnn kamuoyundan gene net bir destek bulmad belirlenmiti (Grafik 94). Ne var ki, baz kamu hizmetlerinin zel sektre devredilmesi lehindeki grn (ortalama puan 3,17) devletin daha az alanda

139

daha iyi hizmet vermesi grne gre (ortalama puan 3,07) istatistiksel bakmdan daha gl biimde onaylandn belirtmek gerekir. Bu farkn, zel sektrn hizmetlerde salayaca kalite artna ilikin beklentiden kaynakland sylenebilir. Bu balamda kamuoyunun eitli hizmetleri ilkesel olarak ne lde kamunun ya da zel kesimin etkinlik alan iinde grd de sorgulanmtr. Konuyla ilgili soruda, grlen kiilerden 11 farkl hizmet trnn kamu kurulular eliyle mi, yoksa zel kurulularca m sunulmas gerektiine ilikin grlerini be seenekten birini seerek belirtmeleri istenmitir: 1) Tmyle kamu 2) Daha ok kamu, ama zel de olabilir 3) Fark etmez, ikisi de olabilir 4) Daha ok zel, ama kamu da olabilir 5) Tmyle zel zleyen ilk grafikte her bir hizmet tr iin alnan yantlarn seeneklere yzde dalm sunulmaktadr. Grafik 103te ise yantlarn ortalama puan deerlerinin "Tmyle kamu Tmyle zel" ekseni zerinde nasl konumland gsterilmektedir.
Grafik 102
BELRL HZMETLERNN KAMU-ZEL SUNUMUNA LKN TERCHLER
Tmyle kamu Daha ok kamu 53.8 50.3 50.4 47.2 39.8 41.2 39.5 37.5 36.9 33.3 33.5 17.6 15.9 15.7 15.5 16.8 16.6 16.5 Fark etmez Daha ok zel 18.4 20.1 17.1 19.1 23.4 22.4 24.0 24.6 22.8 24.7 24.5 19.4 20.6 22.2 22.0 10.5 10.7 11.5 11.7 11.5 12.8 12.9 Tmyle zel 4.5 3.8 5.1 3.8 6.0 4.3 6.6 5.1 8.7 9.8 9.3 10.7 12.1 12.5 12.7

lkretim Liseler Sosyal gvenlik Yksekretim Hastane hizmetleri Su, evre gibi hizmetler Posta-telgraf Telefon haberlemesi Demiryollar Denizyollar Havayollar %0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

140

Grafik 103
BELRL HZMETLERNN KAMU-ZEL SUNUMUNA LKN TERCHLER (Ortalama puan)
lkretim Liseler Sosyal gvenlik Yksekretim Hastane hizmetleri Su, evre gibi hizmetler Posta-telgraf Telefon haberlemesi Demiryollar Denizyollar Havayollar
1 Tmyle kamu 2 1,86 1,92 1,97 2,03 2,31 2,32 2,35 2,42 2,45 2,55 2,55 3 4 5 Tmyle zel

rnek kitlenin kamuyu en ok arlkta grmek istedii hizmet alan ilkretimdir. Onu srasyla ortaretim ("liseler"), sosyal gvenlik ve yksekretim hizmetleri izlemektedir. Bu alanlarn her birine ilikin tercihler arasndaki farklar istatistiksel bakmdan anlamldr. Hastane hizmetleri, su-elektrik-doalgaz-evre gibi hizmetler ve posta-telgraf hizmetlerine ilikin tercihler arasnda ise istatistiksel bakmdan fark yoktur. Daha sonra, ncekilerden istatistiksel bakmdan farkl ama kendi aralarnda eit dzeyde telefon haberlemesi ve demiryollar gelmektedir. Son iki srada ise gene birbirleriyle eit dzeyde denizyollar ve havayollar yer almaktadr. Yurttalar genel olarak, kamuya en ok arlk tandklar hizmet alanlarnda bile zel sektrn de faaliyette bulunabileceini kabul etmektedir. lk ve orta retim ile sosyal gvenlik dndaki btn alanlarda, grlen kiilerin yardan ou ilgili hizmetin en azndan ksmen zel sektr kurulularnca da sunulabileceini dnmektedir. Kald ki, kamu kurulularnn genellikle "parasz" ya da "dk fiyatl" hizmet sunduu genel kabulnn, bu soruda belirtilen tercihleri kamu lehine etkiledii aktr. Nitekim ilk, orta ve yksek retim dndaki sekiz hizmet alannn tmnde deneklerin hane gelir dzeyi dtke kamu lehindeki tercihin de istatistiksel bakmdan anlaml lde glendii saptanmtr. Gelir dndaki baka gstergeleri de kapsayan SES dzeyi bu sekiz alann yan sra ayrca orta ve yksek retime

141

ilikin tercihlerde de etkilidir; bir baka deyile, ilkretim dndaki btn hizmet trlerinde SES dzeyi ykseldike, genellikle C grubundan balayarak yukarya doru kamu lehindeki tercih zayflamaktadr.

E. Kamu Ynetiminde Yerelleme Konusunda Tercihler

Uluslararas dzeyde kamu reformu uygulamalarnn bavurduu en yaygn dzenlemelerden biri kamu ynetiminde yerellemedir (ademimerkezileme). Aratrma kapsamnda rnek kitlenin bu konudaki eilimleri, grlen kiilerin nermeye verdii destein snanmas yoluyla llmtr. Bu nerme iin elde edilen ortalama puanlar ve yantlarn toplulatrlm lek aralklarna yzde dalm aadaki grafikte sunulmaktadr.
Grafik 104
KAMU YNETMNDE YERELLEMEYE LKN TERCHLER (%)
"Kamunun daha iyi ilemesi iin merkezi ynetimin baz sorumluluklarnn yerel ynetimlere devredilmesi doru olur"

rnek kitle

14.6

35.9

49.5 (Ortalama puan: 3,40)

(n=2323)

"Belediyelerin yetkileri artrlrsa yurtta ynetimde daha ok sahibi olur"

rnek kitle

17,1

32,2

50,7 (Ortalama puan: 3,36)

(n=2348)

"Devlet (merkezi ynetim) belediyeleri daha sk biimde denetlemelidir"

rnek kitle

6,3

24,3

68,1

(Ortalama puan: 3,71)

(n=2356)

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Hi katlmyor/Katlmyor (1-2 puan)

Ksmen katlyor (3 puan)

Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

"Merkezi ynetimin baz sorumluluklarnn yerel ynetimlere devredilmesinin kamunun daha iyi ilemesine katkda bulunaca" gr rnek kitlenin ancak yarsnn ekincesiz desteini almaktadr. "Belediyelerin yetkileri artrlrsa yurttalarn ynetimde daha ok sahibi olaca" gr iin de ayn snrl destek sz konusudur. rnek kitlenin yaklak te biri her iki gr de ancak ksmen doru bulmakta, yzde 15-17lik bir kesimi ise yanl bulmaktadr. Buna karlk "merkezi ynetimin belediyeleri bugnknden daha sk biimde denetlemesi gerektii" grne yzde 68i bulan nemli bir ounluk ekincesiz destek vermektedir.

142

Grlen kiilerin 1999 yerel seimlerinde oy vermi olduklar belediye bakan adaynn seimi kazanm olup olmamas ile bu iki nermeye ilikin deerlendirmeleri arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir iliki gzlenmitir. ki nermeye ilikin tercihlerin 1999 belediye bakanl seimlerinde kullanlan oya gre farkllamas Grafik 105te zetlenmektedir.
Grafik 105
KAMU YNETMNDE YERELLEMEYE LKN TERCHLER (1999 seimlerinde kullanlan oya gre - %)
"Kamunun daha iyi ilemesi iin merkezi ynetimin baz sorumluluklarnn yerel ynetimlere devredilmesi doru olur" Oy verdii belediye bakan seimi kaybetmi olanlar Oy verdii belediye bakan seimi kazanm olanlar 16.6 12.2 32.7 38.2 55.0 45.1 (Ortalama puan: 3,33) (n=811) (Ortalama puan: 3,47) (n=832)

"Belediyelerin yetkileri artrlrsa yurtta ynetimde daha ok sahibi olur" Oy verdii belediye bakan seimi kaybetmi olanlar Oy verdii belediye bakan seimi kazanm olanlar 19.6 14.3 31.3 33.2 54.4 47.2 (Ortalama puan: 3,29) (n=812) (Ortalama puan: 3,43) (n=845)

%0
Hi katlmyor/Katlmyor (1-2 puan)

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Ksmen katlyor (3 puan)

Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

1999 seimlerinde bulunduklar evrede seilen belediye bakanna oy vermi olan kiiler arasnda ilk nermeye ak destek verenlerin oran yzde 55e, ikinci nermeye destek verenlerin oran ise yzde 54e ykselmektedir. Ama bu oranlar da yerelleme lehinde ok net bir tercihe iaret etmemektedir. Kald ki, merkezi ynetimin belediyeleri daha sk biimde denetlemesi gerei konusunda ise bu iki semen grubu arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir gr fark saptanmamtr. Kamuoyunun ynetimde yerelleme lehinde snrl bir destek belirtmesi, buna karlk merkezi ynetimin yerel ynetimler zerindeki denetiminin artrlmasn daha gl biimde desteklemesi, genel olarak (yukarda II.C bal altnda belirlenen) belediyelere ynelik gven dzeyinin dklyle ve belediyelere ilikin (IV.B.3 bal altnda belirlenen) "kirlilik" alglamasyla ilikilendirilebilir.

143

F. Halkn Kamu Kurumlar Konusunda Bilgilenme ve Sz Hakk

Aratrma kapsamnda: kamu kurumlarnn yurtta gr ve eletirilerine daha duyarl hale gelmesinin ve kamu kurumlarna ilikin bilgilere serbest eriimin olas sonular ile genel olarak yurttalarn kamu kurumlarnn ileyiinde sz sahibi olma yeterlilii konularnda rnek kitlenin deerlendirmeleri saptanmtr. Bu konudaki sorulara alnan yantlarn dalm ve ortalama puan deerleri aada Grafik 106da grlmektedir.
Grafik 106
HALKIN KAMU HZMETLER KONUSUNDA BLGLENME VE SZ HAKKINA LKN KAMUOYU (rnek kitle-%)
Yurttalarn gr ve eletirilerinin dikkate alnmas kamu kurumlarnn daha iyi ilemesini salamak bakmndan ne kadar etkili olur? (n=2359) (Ortalama puan: 3,84) 74.8 20.5 4.6

Kamu kurumlarna ilikin bilgilere herkesin serbeste eriebilmesi ne kadar etkili olur? (n=2341) (Ortalama puan: 3,72) ok etkili olur/Etkili olur (5-4 puan) 67.6 Ksmen etkili olur (3 puan) 24.7 7.6

Etkili olmaz/Hi etkili olmaz (2-1 puan)

"Yurttalarn mevcut bilgilenme dzeyi kamunun ileyiinde daha etkin olmak iin yeterli deildir" 17.0 31.2 51.8 (Ortalama puan: 3,40) (n=2359) Ksmen katlyor (3 puan) Katlyor/Kesinlikle katlyor (4-5 puan)

Hi katlmyor/Katlmyor (1-2 puan)

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

rnek kitlenin drtte (yzde 75) kamu kurumlarnn yurttalarn gr ve nerilerini dikkate almasnn bu kurumlarn daha iyi ilemesini salamak bakmndan etkili ya da ok etkili olaca kansndadr. Ayrca te ikiden ou da (yzde 68) kamu kurumlarnn ileyiine ilikin bilgilere herkesin serbeste eriebilmesi konusunda ayn grtedir. te yandan, rnek kitlenin yardan ou (yzde 52) sradan yurttan bugnk bilgilenme dzeyiyle kamu kurumlarnn ileyiinde daha ok sz sahibi olamaya-

144

ca saptamasn ekincesiz onaylamaktadr. Bu saptamay doru bulmayan ya da ksmen doru bulan kiilerin (toplam yzde 48) yurttalarn mevcut bilgilenme dzeyini yeterli bulduklarn dnmek doru olmayacaktr; bu kiilerin daha ok, yurttalarn mevcut bilgilenme dzeyinin dkl ne srlerek sz sahibi olma yeterliliklerinin azmsanmasn onaylamadklarn varsaymak daha gerekidir. Aratrma kapsamnda grlen kiilere ayrca, Trkiyede daha iyi kamu hizmeti verilebilmesi iin yurttalarn en ok hangi konularda sz sahibi olmas gerektii konusundaki grleri sorulmutur. Bu ak ulu soruda deneklerin kendi ifadeleriyle ayr konuyu belirtmelerine olanak verilmitir. rnek kitlenin yzde 20si gibi nemli bir kesim (488 kii) bu soruyu yantsz brakmtr. Bir baka deyile, grlen kiilerin bete biri yurttalarn kamunun ileyiinde sz sahibi olmasn belirli bir alanda somutlatramamtr. Bu yksek oran genel olarak toplumda "katlm" bilincinin yaygnl bakmndan kendi bana olumsuz bir gsterge saylabilir. zleyen grafiklerde grld gibi, soruya yant veren 1928 kiinin vurgulad toplam 2809 konu "genel kamu alanlar" ile "belirli kamu hizmetleri" olarak iki grupta snflandrlmtr. Grafik 107de rnek kitlenin vurgulanan konulara gre yzde dalm, Grafik 108de ise her konunun toplam vurgulama says iindeki yzde pay gsterilmektedir.
Grafik 107
YURTTAIN EN OK SZ SAHB OLMAYI BEKLED KAMU ALANLARI (rnek kitle - %)
Her konuda Ekonomi ynetimi Genel olarak ynetim Demokrasi Denetim, yolsuzlukla mcadele Siyasal sreler Yurttan bilgilenmesi/glenmesi Dier genel kamu alanlar Salk Eitim Yerel ynetimler Adalet Emniyet, asayi Dier belirli kamu hizmetleri 23.3 18.7 12.4 12.2 11.2 10.8 7.3 3.1 14.9 14.6 8.7 4.7 1.2 2.5 0 % 5 10 15

GENEL KAMU ALANLARI (Toplam % 99,0)

BELRL KAMU HZMETLER (Toplam % 46,6)

(n = 1928)

20

25

30

145

Grafik 108
YURTTAIN EN OK SZ SAHB OLMAYI BEKLED KAMU ALANLARI (Vurgulanma oran - %)

GENEL KAMU ALANLARI Her konuda % 16.0

BELRL KAMU HZMETLER Salk % 10.3 Eitim % 10.0 Yerel ynetimler % 6.0 Emniyet, asayi % 0.8 Adalet % 3,2 Dier genel kamu alanlar % 2,1 Dier belirli kamu hizmetleri % 1.7 (n = 2809)

Ekonomi ynetimi % 12,9 Genel olarak ynetim % 8,5 Demokrasi % 8.4 Denetim, yolsuzlukla mcadele % 7,7 Siyasal sreler % 7.4

Belirli kamu hizmetleri % 32,0

Yurttan bilgilenmesi/ glenmesi % 5,0

Soruyu yantlayanlarn yzde 99u (rnek kitlenin yzde 79u) yantlarnda "genel kamu alanlar" kapsamna giren konularndan en az birine, yzde 47si (rnek kitlenin yzde 37si) ise en az bir kamu hizmeti trne yer vermitir. (Soruya yant veren her denek ayr konuyu vurgulayabildii iin bu grafikteki yzde deerlerinin toplam 100 amaktadr.) Yantlarnda belirli bir hizmet trn vurgulayan kii orannn yarya ancak yaklamas gene bir lde "yurttan kamu kurumlarnn ileyiinde sz sahibi olmas" kavramn somutlatrma glne iaret etmektedir. Soruyu yantlayanlarn yzde 53 (rnek kitlenin yzde 43) yantlarnda yalnzca genel kamu alanlarndan birini vurgulamtr. Soruyu yantlayanlarn yzde 23 "yurttalarn her konuda ve birinci srada" sz sahibi olmas gerektiini vurgulamtr. Bu vurgulama genel olarak Trkiyede kamu ynetiminde yurtta katlmnn yetersizliine ilikin bir yargy yanstmaktadr. rnek kitlenin en ok memnuniyetsizlik belirttii "ekonomi ynetimi" soruyu ise yantlayanlarn yzde 19u tarafndan vurgulanmtr. Yurttalarn genel olarak "ynetimde" sz sahibi olmas gerektii vurgusu da (rnek kitlenin yzde 12si) genel bir katlmclk beklentisini yanstmaktadr. Ayrca deneklerin yzde 7sinin yant olarak "yurttalarn daha ok bilgilenmesi, bilin-

146

lenmesi, kamu ynetimi karsnda glendirilmesi" gereini vurgulamalar dikkat ekicidir. Soruyu yantlayanlarn yzde 12si kamunun daha iyi hizmet verebilmesi iin yurttalarn en ok sz sahibi olmas gereken alanlar arasnda "demokrasi"yi vurgulamtr. Bu vurgulama genel bir demokratikleme beklentisinin yan sra, daha ok demokrasi ile daha iyi kamu hizmeti arasnda alglanan ilikiyi yanstmas bakmndan nemlidir. Ayrca gene yzde 11lik bir kesim hkmet, siyaset, seim sistemi, adaylarn belirlenmesi, yasalar gibi ifadelerle genel olarak "siyasal sreler" ile kamu hizmetlerinin kalitesi arasndaki ilikiyi vurgulamlardr. Deneklerin yzde 11ince vurgulanan "denetim" ve bu kapsamda "yolsuzlukla mcadele" konusunun, genel kamu alanlar arasnda yurttan sz sahibi olmas kavramn en ok somutlatran konu olduu sylenebilir. Yantlar arasnda belirli bir kamu hizmetini anan yarya yakn (yzde 47) denein, birbirlerine ok yakn oranlarda en yksek sklkla vurgulad iki konu salk ve eitimdir (her ikisi iin de soruyu yantlayanlarn yzde 15i). Yerel ynetimler (yzde 9), adalet hizmetleri (yzde 5) ve emniyet hizmetleri (yzde 1) onlar izlemektedir. Ky hizmetleri, tarm-hayvanclk, evre, bayndrlk, trafik gibi konular belirtenlerin yantlar "dier kamu hizmetleri" bal altnda toplanmtr.

G. Kamu Kurumlar zerinde Sivil Toplum Denetimi

Aratrma kapsamnda son olarak, sivil toplumun kamu kurumlar zerindeki denetiminden beklenen yarar, byle bir denetim iin oluturulabilecek rgtlenmelere katlma eilimi ve rgtl yurtta denetiminin en ok hangi kurumlar iin gerekli olduu konularnda kamuoyu eilimleri llmtr. Bu balamda, grlen kiilere ilk olarak birbiriyle balantl iki soru yneltilmitir. Bunlardan birincisinde "sivil toplum kurulularnn kamu kurumlarn denetlemesinin bu kurumlarnn daha iyi ilemesi bakmndan ne kadar etkili olaca", ikincisinde ise ""kamu kurumlarnn faaliyetlerini izlemek ve denetlemek iin yurttalarn dernek, vakf, sivil giriim gibi rgtlerde bir araya gelmelerinin ne kadar yararl olaca" sorulmutur. Aadaki grafikte bu iki soruya alnan yantlarn dalm gsterilmektedir.

147

Grafik 109
KAMU ZERNDE SVL TOPLUM DENETMNE LKN KAMUOYU (%)
Sivil toplumun kamu kurumlarn denetlemesi iyi ynetimde ne kadar etkili olur?

rnek kitle

(n=2340) (Ortalama puan: 3,67)

65.4

24.7

9.9

ok etkili olur/Etkili olur (5-4 puan) Ksmen etkili olur (3 puan) Etkili olmaz/Hi etkili olmaz (2-1 puan) Yurttalarn kamu kurumlarn denetlemek iin rgtlenmesi ne kadar yararl olur?

rnek kitle Kamuda alanlar Kamuda almayanlar

(n=2403) (Ortalama puan: 3,67) (n=262) (Ortalama puan: 3,82) (n=2141) (Ortalama puan: 3,65)

65.9 72.5 65.1

23.8 18.3 24.4

10.3 9.2 10.5

ok yararl olur/Yararl olur (5-4 puan) Ksmen yararl olur (3 puan) Yararl olmaz/Hi yararl olmaz (2-1 puan)

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Grld gibi, rnek kitlenin tm asndan her iki soruya alnan yantlarn dalm arasnda anlaml bir farkllk yoktur. rnek kitlenin kabaca te ikisi kamu kurumlar zerinde sivil toplum denetiminin ve yurttalarn bu amala rgtlenmesinin olumlu sonu verecei konusunda ekince tamamaktadr. Ne var ki ikinci soruda konu dernek, vakf gibi yurtta rgtlenmeleri dzeyinde somutlatrldnda, halen ya da gemite kamu grevlisi olan kiilerin daha byk bir ounlukla olumlu kanaat belirttii grlmektedir. Bu konuya ilikin sonraki soruda, grlen kiilerin, kamu kurumlarnn yrelerindeki faaliyetlerini izleyip denetlemek iin kurulabilecek sivil rgtlere ne lde vakit ayrabilecekleri sorulmutur. Aadaki grafikte bu soruya alnan yantlarn dalm sunulmaktadr. Bu dalmda da halen ya da gemite kamuda alm olan ve olmayan kiilerin tutumlar arasnda istatistiksel bakmdan anlaml bir fark vardr.

148

Grafik 110
KAMU KURUMLARINI DENETLEMEK AMACIYLA KURULACAK YEREL YURTTA RGTLENMELERNE VAKT AYIRMA ELM (%)

rnek kitle (n = 2401)

(Ortalama puan: 2,52)

43.0

43.6

13.4

Hi vakit ayramam/Az vakit ayrrm (1-2 puan) Belirli bir vakit ayrrm (3 puan) ok vakit ayrrm/Btn vaktimi ayrrm (4-5 puan) Kamuda alanlar (n = 262)

(Ortalama puan: 2,72) 33.2

52.7

14.1

Kamuda almayanlar (n = 2139)

(Ortalama puan: 2,50)

44.2

42.5

13.3

%0

% 20

% 40

% 60

% 80

% 100

Genel olarak, bu tr yerel rgtlenmelere katlma eiliminin azmsanmayacak dzeyde olduu sylenebilir. rnek kitlenin toplam yzde 57si bu tr rgtlenmelere en azndan "belirli bir vakit" ayrabileceini belirtmitir. Bu oran gemite ya da halen kamu grevlisi olanlar arasnda yzde 67ye kmaktadr. Aratrmann konuyla ilgili son sorusunda ise, deneklerin kamu kurumlarnn yrelerindeki faaliyetlerini izleyip denetlemek amacyla kurulabilecek sivil rgtlerin en nce hangi kurumlar denetlemek zere harekete gemesi gerektii konusundaki grleri alnmtr. Bunun iin oktan semeli ve tek yantl bir soru yneltilmitir. Yantlarn dalm aadaki grafikte sunulmaktadr.

149

Grafik 111
YEREL DZEYDE RGTL YURTTA DENETMNE EN OK GEREK DUYULAN KAMU KURUMLARI (%)

Hastaneler % 30,9 Belediye kurulular % 31,1 Okullar % 11,7

Vergi daireleri % 9,6

Sosyal yardm kurulular % 7,1

Karakollar % 5,3

Dier % 2,5 Tapu daireleri % 1,7

(n = 2356)

Yerel dzeyde en ok denetlenmesi gereken kurumlar olarak belediye kurulularnn ne kmas artc deildir; rnek kitlenin yzde 31i bu seenei belirtmitir. Ama belediye kurulularyla ayn oranda hastanelerin de vurgulanm olmas arpc bir bulgudur. Bu iki seenei bir hayli geriden birbirine yakn oranlarda eitim kurumlar (okullar), vergi daireleri, sosyal yardm kurulular (Kzlay vb) ve karakollar izlemektedir. Son srada tapu daireleri ve "dier" kategorisinde toplanan mftlkler, ky ileri, i bulma kurumu, bankalar gibi kurulular gelmektedir.

150

B L M

SONU

VI. SONU
Trkiyede bir kamu reformuna olan gereksinim yaklak yarm yzyldr tartlmaktadr. Bu uzun sre boyunca tartmalarn odakland konular deiik dnemlerin nceliklerine gre farkllamtr. Ama bir kamu reformu gereksinimi her dnemde, nemi gittike artan bir sorun olarak gndemdeki yerini korumutur. Kamu ynetiminin rgtlenmesinde deiik dnemlerde yaplan dzenlemeler hibir zaman beklentileri karlayan bir reform dzeyine ulaamamtr. Bugn Trkiye ekonomik ve siyasal istikrar bakmndan tarihinin en olaand dnemlerinden birini yaarken, bir yandan da kamu ynetimi ok uzun sredir birikerek iyice arlam yeniden yaplanma sorunlaryla kar karyadr. Trkiyede kamuoyunun bir kamu reformu gereksinimine ilikin eilimlerini saptamay amalayan bu aratrma ncelikle, bugnk konjonktrde devletin yeniden yaplanmas gereksinimi ile lkedeki bunalm koullarnn ayrlamaz biimde i ie getiini ortaya koymutur. Bu aratrmann en nemli saptamas: lkedeki ekonomik bunalmn ve siyasal temsil sorununun toplumda derin bir gven bunalmyla birlikte yaand ve Bu gven bunalmnn ncelikle devlete kar gvensizlikte odaklanddr. Dolaysyla bu aratrmann en nemli sonucu, Trkiyede bir kamu reformunun (devletin kaynaklarn daha verimli ve etkin biimde kullanmasnn tesinde) her eyden nce ve bugn belki her zamankinden fazla, toplumun devlete kar gveninin elde edilmesi ve artrlmas iin zorunlu olduudur. Son ekonomik bunalmn yaam koullarnda yol at ktleme ve gelecek belirsizlii, toplumun tepkisini hi kukusuz her zamankinden fazla "kt ynetim" ve dolaysyla "kt ynetilen devlet" zerinde odaklandrmaktadr. Toplum, lkenin en ok ekonomi alannda "kt" ynetildiini dnmekte ve en ok o alanda dzelme beklemektedir. Ama zellikle bu tepki tarafndan uyarlm olsa bile, toplum baka yaamsal alanlarda da lkenin kt ynetildiini, devletin temel ilevlerini yerine getiremediini dnmekte ve kamu kurumlarna genel olarak ok az gvenmektedir. Ekonomik bunalmn yurttalar kamu ynetiminin bir btn olarak ileyiini sorgulamaya ynelttii ve bu sorgulamann hemen her alanda devlete kar gvensizlii bilin dzeyine kard sylenebilir.

153

Devlete ve kamu kurumlarna kar gvensizliin en nemli iki boyutu, yolsuzluklarn yaygnl ve yurtta hukukunun gvence altnda olmad, yargnn da adaleti salayamad kanaatidir. Yolsuzluklarn yaygnl konusundaki kanaat, kamu varlnn yaygn biimde gasp ("hrszlk") tehdidi altnda olduu ve bu tehdide kar korunamad izlenimini yanstmaktadr. Sonu olarak yurttan gznde Trkiyede "mlk" de "adalet" de gvence altnda deildir. Ayrca gene yurttan gznde devlet, vergi gelirlerini yanl yerlere harcayarak kamu varlnda kendi eliyle de kaaa yol amaktadr. Devlete kar gvensizlik ve "kirlenme" alglamas yalnzca merkezi ynetimle snrl deildir, ayn zamanda yerel ynetimleri de iine almaktadr. Daha da nemlisi, devletin gvenilmezlii yargsnn derinlii, gvensizlik duygusunun hedef olarak btn toplumu iine alacak biimde alann geniletmesine yol amaktadr. Bir baka deyile, kural koyucu ve uygulayc, adaleti salayc ve arabulucu olarak devletin ilevlerini yerine getirmedii inanc, topluma btnyle kuralszln egemen olduu alglamasn beslemektedir. O nedenle Trkiyede artk, odanda kamu ynetiminin yer ald genel bir gven bunalmnn gelitii sylenebilir. Devlete ynelik gvenin bu lde and, yurtta hukukunun bu lde gvencesiz hissedildii koullarda yurttalar kendilerini "kamu hizmetlerinin mterisi" olarak bile grememektedirler. O kadar ki "kamu hizmeti" kavram yurttalarn ounun zihninde somut ve anlaml bir arm uyandrmamaktadr. Kald ki yurttalar devletin de onlar mteri olarak nemsemediini dnmektedirler. Doal olarak, kamu kurumlarnn sunduu hizmetlerden memnun deillerdir. Ama ayn zamanda bu kurumlarn hizmet sunarken kendilerine kar ok kt davrand, onlarn gereksinimlerine ve eletirilerine duyarl olmad, onlarn nabzn tutmaya ve daha iyi yaamalar iin zm retmeye almad kansndadrlar. Kamu kurumlarndan hizmet alrken en ok "herkese eit davranlmasn" beklemekte, ama bu zellii hibir kamu kurumunda yeterince bulamamaktadrlar. Bu durumda, yurttalarn devletten beklentileri ekonomi ynetiminin dzelmesinden sonra ncelikle alanda younlamaktadr: Eitim hizmetlerinin (ocuklarnn ya da kendilerinin geleceini emanet edecekleri kurumlarn) iyilemesi

154

 Salk hizmetlerinin (canlarn emanet edecekleri kurumlarn) iyilemesi Adalet hizmetlerinin (hak ve hukuklarn emanet edecekleri kurumlarn) iyilemesi. Bu alglama ve beklentiler, doal olarak yurttalarn, kamu kurumlarnn ileyiinin yeniden dzenlenmesi ynnde gl bir istem dile getirmelerinde yansmasn bulmaktadr. Bu yeniden dzenlemenin kkl bir biimde gerekletirilmesini isteyenler ounluktadr. Kkl bir reform beklentisi kiisel yaam koullarndan, lkenin toplumsal-ekonomik durumundan ve hak arama yollarnn ilememesinden en ok ikayeti olan alt SES gruplarnda zellikle gldr. Dolaysyla, bugn Trkiyede bir kamu reformu ncelikle toplumdaki gven bunalmnn almas ve devlete ynelik gvensizliin giderilmesi iin bir zorunluluk, ama ayn zamanda toplumun daha kaliteli ve daha adil biimde paylalan kamu hizmeti beklentisini karlamann da bir gereidir. Bir kamu reformu projesinin yurtta beklentilerinin en ok younlat alanlarda odaklanmas ve bu ncelikler dikkate alnarak toplumla paylalmas, projeye geni bir toplumsal destein elde edilmesini salayacaktr. Yurttalar devletin temel ilevlerini yerine getirme dzeyinden ve mevcut kamu hizmetlerinin kalitesinden bu lde ikayetiyken, devletin baz hizmet alanlarndan ekilerek (klerek) kalan alanlarda daha verimli hale gelmesinin toplum iin gncel bir konu olmamas doaldr. Toplum, devletin bir btn olarak yeniden yaplanmas gerei yerinde dururken, devletin daha iyi ilemesinin yolunu, verimli olamad hizmet alanlarndan ekilmesinde aramay ihtiyatla karlamaktadr. Bununla birlikte toplum, zel sektrn de kamu hizmetlerinde yer almasna, kamu kurumlarnn piyasann rekabetine almasna ilke olarak kar deildir. Kamunun varlna en ok gerek duyduu hizmet alanlarnda bile zel sektrn faaliyette bulunabileceini kabul etmektedir. Hatta zel sektrn birok kamu hizmetini devletten daha iyi yerine getirebileceini reddetmemektedir. Dolaysyla toplum, vergi gelirleriyle ve kullanc cretleriyle finanse edilmesi gereken hizmetler arasnda toplumsal talepleri gzeten bir ayrm temelinde kamu hizmetlerinde piyasann rolnn artrlmasna aktr. Toplumda kamu ynetiminin yerellemesi lehinde de gl bir beklenti yoktur. Belediyelere ou merkezi ynetim kurumuna olduundan bile daha az gvenen,

155

belediye hizmetlerinden br kamu hizmetleri kadar ikayeti olan ve belediyeleri rvetin en yaygn olduu kurumlar arasnda gren toplum iin yerelleme de gncel bir konu deildir. Bugn toplum iin gncel ve ncelikli olan, devletin hangi alanda olursa olsun kaliteli hizmet retecek biimde yeniden yaplanmas, tutumlu kaynak kullanmas, harcamalarnn halkn denetimine ak olmas, hukuka uygun davranmaya zen gstermesi, yapt ilemlerden dolay topluma hesap vermesi, toplumun beklentilerine ve sz hakkna duyarl hale gelmesidir. Bu balamda kamu istihdamnn liyakat, performansn dllendirilmesi, profesyonellik ilkeleri temelinde yeniden dzenlenmesi gl bir destek bulmaktadr. Yurttalar kamu kurumlarnn sivil toplum tarafndan denetlenmesinin de kamunun daha iyi ilemesini salamak bakmndan byk nem tad kansndadrlar. Bu amala kurulacak yerel sivil rgtlere bireysel katkda bulunma eilimi azmsanmayacak dzeydedir. Yerel dzeyde en ok denetlenmesi gereken kurumlar arasnda, yerel ynetim kurulularyla e dzeyde salk kurumlarnn da ne kmas bir kez daha salk hizmetlerinin nemini vurgulamaktadr.

156

E K

DNYADA VE TRKYEDE KAMU REFORMU

DNYADA VE TRKYEDE KAMU REFORMU

Bu alma, Trkiyede uygulanabilecek bir kamu reformu programna ilikin toplumsal beklenti, eilim ve tercihleri lmek amacyla yrtlen kamuoyu aratrmasnn dayand kavramsal ereveyi sunmaktadr. Bu kapsamda; dnya leinde kamu reformu kavramnn ve reform uygulamalarnn getii aamalar, bu birikim sonucunda gnmzde kamu reformu kavramnn kazand ierik, kamu reformu ile iyi ynetiim hedefleri arasndaki iliki, kamu reformu uygulamalarnda baarnn nkoullarna ilikin uluslararas deneyim, Trkiyenin adaylk srecinde bulunduu Avrupa Birliinde kamu ynetimi alannda benimsenmi ortak ilkeler ve Trkiyede kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi konusunda bugne dein olumu gndem irdelenmektedir.

I. Temel Kavramlar ve Uygulama

A. Kamu Ynetimi ve Ynetiim Kavramlar
1. Kamu ynetimi ve devletin ilevleri "Kamu" ve "kamu ynetimi" kavramlar geni anlamda "devlet" ve "devlet ynetimi" kavramlaryla rtr. Bu anlamda yasama, yrtme ve yarg ilevleriyle devlet aygtnn tmn kapsar. Daha dar anlamda ise "kamu ynetimi" devletin yrtme ilevini belirtir ve rgt olarak, yrtme organnn ynlendirdii kamusal faaliyetleri gerekletiren aygt anlamna gelir (rnek:1994). Bu anlamda kamu ynetimi, devletin vergi gelirleriyle finanse edilen faaliyet ve programlarn rgtlenmesi ve yrtlmesi olarak da tanmlanabilir (Lane: 1997). 1980lerden beri btn dnyada etkili olan kamu reformu hareketleri arlkl olarak yrtme organnn denetimindeki devlet aygt zerinde odaklanmtr. Bu hareketler deiik ortam ve aamalarda ve belirli nanslarla "kamu ynetimi (public administration / management) reformu", "ynetsel ya da idari (administrative)

159

reform", "kamu kesimi (public sector / civil service) reformu", "devlet ya da ynetim (state / government) reformu" gibi eitli terimlerle adlandrlmtr. Yrtme organnn denetimindeki devlet aygtnn balca ilevleri yle zetlenebilir: Ekonomik ve toplumsal politikalarn oluturulmas: Bu ilev, siyasal iktidarn kamusal faaliyetleri kendi ekonomik ve toplumsal hedefleri dorultusunda ynlendirmesiyle ilgilidir. Kamu hizmetlerinin sunumuna; kamu iletmelerinde mal retimine; bireylere, gruplara, kurululara ya da deiik kamu kurumlarna kaynak aktarmna ilikin icra programlarnn oluturulmas ve uygulanmas. Kamusal karlarn sz konusu olduu (iyeri standartlar, tketicinin ve evrenin korunmas, yabanc yatrmlar gibi) alanlarda piyasa mekanizmasna ve zel faaliyetlere ilikin dzenlemeler (reglasyon). Vergilerin ve br devlet gelirlerinin toplanmas: Siyasal iktidar, vergi politikasn toplumsal ve ekonomik hedeflerine (belirli toplum kesimlerinin desteklenmesi, belirli yatrm trlerinin ya da sanayi dallarnn zendirilmesi gibi) erimek iin bir ara olarak kullanabilir. Hesap verme sorumluluu (accountability) sisteminin kurulmas: Kamu kurumlarnda kurum ii hesap verme ykmll nlemlerinin uygulanmas; devlet gelirlerinden yaplan harcamalar ve icra programlarnn sonular konusunda topluma hesap verilmesi; hkmetin ve kamu kurulularnn almalarn denetlemekle yetkili bamsz kurumlarn oluturulmas (Yasama ve yarg organlar da hesap verme sorumluluu sisteminde rol alr). Serbest piyasa koullarnda zel sektrn kendiliinden arz etmesinin mmkn olmad ya da ancak yetersiz miktarlarda arz edebilecei, iktisat dilinde "kamu mal" olarak adlandrlan hizmetlerin devlet tarafndan sunulmas gerektii zerinde genel bir gr birlii vardr. Savunma, d politika, adalet hizmetleri, kamu dzeninin salanmas, mlkiyet haklarnn korunmas, temel fiziksel altyap, halk sal (temel salk hizmetleri) bu tr hizmetlere rnektir. Buna karlk, ticari nitelikteki mal ve hizmet piyasalarnda devletin giriimci olarak yer alp almayaca, yer alacaksa hangi sektrlerde ve hangi oranlarda yer almas gerektii, ekonomik model ve kalknma politikas tercihlerine bal olarak teden beri tartma konusudur.

160

te yandan, ticari piyasalarda giriimci olarak yer almasa da devletin zel kesimin faaliyetlerini nasl dzenleyecei, piyasalarn egdmn nasl salayaca, yoksulluun nlenmesi, sosyal adaletin salanmas, evrenin korunmas gibi politikalar hangi ara ve yntemlerle yrtecei, genel olarak ekonomik ve toplumsal yaamda ne kadar arlkl bir rol stlenecei, piyasa ekonomisi modelinin benimsendii lkelerde de siyasal tartmann odanda yer alan konulardr. u var ki; makroekonomik istikrarn salanmas, piyasa tkezlemelerinin (market failures: piyasalarn verimli kaynak dalmn salamakta baarsz kald durumlar) nlenmesi ve ekonomik bymenin kazanmlarnn toplumda olabildiince adil blmnn gzetilmesi hemen btn siyasal eilimlerce devletin temel ilevleri olarak kabul edilmektedir. Gnmzdeki bu ortak kabul, kamu reformu hareketlerinin bir bileeni olarak btn dnyada devletin ilevlerini yeniden tanmlama ynnde 1980lerde balayan arayn 20 yllk bir deneyimin sonunda ulat aamay yanstmaktadr. Dnya Bankasnn "Deien Dnyada Devlet" balyla 1997de yaymlad Dnya Kalknma Raporu bu arayn bilanosunu karan temel belgelerden biridir. Rapor, devletin ilevlerini, yeterlilik dzeyinin ykselmesine kout olarak daha ileri aamalara doru adm atabilecei basamakta snflandrmaktadr: Ancak devletin yerine getirilebilecei "asgari ilevler", Devletin gene vazgeilmez olduu, ama piyasalarla ve sivil toplumla el ele dzenleyebilecei "ara ilevler", Piyasalarn egdmlenmesi ve varlklarn (assets) yeniden blm gibi "aktif" ilevler. (Dnya Bankas: 1997b) Aadaki tabloda grld gibi, her bir basamakta devletin ilevleri; piyasa ekonomisinin, toplumun gereksinimlerini karlayacak verimli kaynak dalmn gerekletiremeyecei ya da ancak ksmen gerekletirebilecei alanlarn (piyasa tkezlemeleri) dzenlenmesi ve toplumdaki eitsizliklerin dzeltilmesi amacyla stlendii grevler olmak zere iki kategoride ele alnmaktadr.

161

DEVLETN LEVLER
Piyasa Tkezlemeleri Asgari ilevler Ara levler Tam kamu mallarnn retimi: Savunma, Adalet, Kamu dzeni, Mlkiyet haklar, Makroekonomik ynetim, Halk sal vb. Dsallklar: Tekel alanlarna ilikin dzenlemeler: Altyap hizmetlerinin dzenlenmesi (su, elektrik, telekomnikasyon) Antitrst politikalar Aktif ilevler zel sektr faaliyetlerinin egdm: Piyasalarn glendirilmesi, Organize sanayi blgeleri vb. Yeniden blm: Varlklarn yeniden blm Eksik bilgilenmeyi nleyici dzenlemeler: Sigortacln reglasyonu, Mali piyasalarn reglasyonu, Tketicinin korunmas vb. Toplumsal eitsizlikler Yoksullarn korunmas: Yoksullukla mcadele, Afetzedelere yardm vb. Sosyal sigorta:

Temel eitim evrenin korunmas

Emeklilik, Aile yardmlar, sizlik sigortas vb.

Devletin ilevleri hangi erevede tanmlanrsa tanmlansn, modern anlamda bir kamu ynetiminden sz edebilmek iin iki temel koulun gereklemi olmas gerekir: 1) Kamusal alan ile zel alann birbirinden ayrmas, 2) kamusal alanda ise siyaset ve ynetim ilevlerinin birbirinden ayrmas. Birinci koul, u temel ilkelerin toplumca benimsenmi olmasn gerektirir: Toplum yaamnda kamu karnn stn tutulmas gereken bir alan vardr ve bu alanda zel karlar kamu karna mdahale edememelidir. Kamusal alan kendine zg hukuksal kurallarla dzenlenmeli ve bu alanda faaliyette bulunan btn aktrler bu kurallara tabi olmaldr. kinci koul, kamusal alanda, birbirlerine baml olmakla birlikte nitelikleri, temel mantklar ve meruiyet kaynaklar farkl iki etkinlik tr bulunduu temel varsaymna dayanr. Siyasetin meruiyet kayna, halkn serbest seimlerde ifadesini bulan ve her seim dneminde geerlilii snanan gvenidir. Yneticilik ise kamu ynetiminde grev stlenenlerin ncelikle bu greve layk olmalarn gerektirir; kamu grevlilerinin mesleki liyakati, yasalarn koyduu kurallar erevesinde herkese ak bir yarma sonucunda snanm olmaldr.

162

Kamu grevlilerinin oluturduu rgt anlamnda brokrasi, kamu aygtnn en nemli esidir (Trkiyede kamu brokrasisinin tipolojisine ilikin bir nc alma iin bak. Heper: 1975). Her trl idari karar dolaysyla kendisinden hesap sorulabilecek, yasayla tanmlanm bir kamu makamnn bulunmas; kamu grevlilerinin siyasal baskdan korunmas; hak ve devlerinin aklkla belirlenmi olmas; yerine getirdikleri grevlerde istikrarn salanmas; yeterli i gvencesine ve gelir dzeyine sahip olmalar ve karar ve tasarruflarndan bireysel olarak da sorumlu tutulmalar modern kamu ynetiminin temel ilkeleridir. Kamu grevi, kamu grevlilerinin zel kesimde alanlardan farkl bir hukuksal dzene tabi olmalarn da gerektirir. nk kamu ynetiminin yurttalar nezdindeki meruiyetinin korunabilmesi iin gerek kamusal yetkinin ktye kullanlmasn, gerekse kamu kaynaklarnn kt ynetilmesini nlemeye ynelik zel denetim ve hesap verme mekanizmalarna gerek vardr. Ayrca; siyaset ve kamu ynetimi alanlar arasndaki ayrmn korunmas, kamu ynetiminde profesyonel srekliliin salanmas ve btn birimlerde ortak bir davran kalbnn gelitirilmesi ve gerekten ehliyet sahibi en iyi adaylarn kamu grevine talip olmasnn ve ehliyet sahibi personelin, uygun kariyer ve kendini gelitirme olanaklaryla grevlerine devamnn salanmas iin de kamu grevinin kendine zg bir mevzuatla dzenlenmesi gerekir. (OECD: 1999a) 2. Ynetiim Devletin ilevlerini yeniden tanmlama arayna kout olarak 1990larda biimlenip yaygnlaan "ynetiim" kavram, genel olarak otoritenin yaplanmasn, devlet dndaki rgtsel ve kurumsal yaplar ile sivil toplumu da iine alan daha geni bir erevede aklama ve anlama abasn yanstmaktadr. Dnya Bankas, UNDP ve OECD gibi uluslararas kalknma kurulular ynetiim kavramnn biimlenmesinde nemli rol oynamtr. Dnya Bankasnn dorudan bu konuyu ele alan 1992 tarihli ilk belgesinde ynetiim kavramnn ana bileeni; siyasal rejimin yaps, kalknma iin deerlendirilebilecek ekonomik ve toplumsal kaynaklarn ynetiminde otoritenin kullanlma biimi ve

163

 hkmetlerin kamusal ilevleri yerine getirme ve icra politikalar oluturma, formle etme ve uygulama kapasitesi olarak belirlenmitir (Dnya Bankas: 1992). OECDnin Kresel Ynetiim Komisyonu 1995te daha geni bir perspektifle u tanm benimsemitir: "Ynetiim, gerek bireylerin gerekse kamusal ya da zel kurulularn ortak konularnn ynetimi iin izledikleri yollarn toplamn belirtir. Ynetiim, atan ya da farkl karlarn uyumlatrlmas ve ibirliine dayal admlarn atlmasn salayabilecek kesintisiz bir sretir. Yurttalardan itaat talebinde bulunma yetkisine sahip formel kurum ve rejimlerin yan sra, halkn ve kurumlarn zerinde anlamaya vardklar ya da kendi karlarna uygun grdkleri enformel dzenlemeleri de ierir." (OECD: 1995) UNDPnin 1997 tarihli Reconceptualizing Governance balkl belgesinde ise ynetiim kavram; otoritenin toplum iinde dalm ile kamusal kaynaklarn ynlendirilmesinde ve ortak sorunlarn zmnde etkili olan ve toplumu oluturan birey ve gruplarn karlarn dile getirdikleri, yasal haklarn kullandklar, ykmllklerini yerine getirdikleri, aralarndaki farkllklar zme kavuturduklar karmak mekanizmalarn, srelerin, ilikilerin ve kurumlarn toplam olarak tanmlanmtr. UNDPnin Ynetim Gelitirme ve Ynetiim Blmnn 1998 tarihli UNDP and Governance: Experiences and Lessons Learned balkl belgesinde de devletin yan sra zel sektr ile sivil toplum rgtlerinin de ynetiimin taraflar arasnda olduu zellikle vurgulanmtr.

B. Kamu Reformu Kavram

1. Tarihsel arkaplan Btn dnyada 1980lerde balayan kamu reformu hareketleri temelde, devletlerin stlendikleri ilevler ile yeterlilikleri arasnda uyum salama zorunluluundan kaynaklanmtr.

164

II. Dnya Sava ertesinde gerek gelimi, gerekse gelimekte olan dnya, devleti ekonomik ve toplumsal gelimenin ncs olarak kabul eden bir paradigmann etkisi altna girdi. Savan yol at olaanst ykm, yoksulluk ve isizlik koullarna mdahale etme zorunluluu, yerli zel giriimin yetersiz kald ekonomilerde yabanc giriimcilerin etkinliinin artmasndan duyulan kayg ve tekellemeye yatkn sektrleri dzenleme gereksinimi bu gelimede ncelikle etkili oldu. Ardndan da sanayilemi lkelerde "refah devleti / sosyal devlet" uygulamasna gei kamu kesiminin ulusal gelir ve toplam istihdam iindeki paynn sratle bymesine yol at. OECD yesi lkelerde kamu harcamalarnn ulusal gelirdeki ortalama pay birka onyl iinde yzde 25in altndan yzde 45in zerine kt. Devletlerin stlendikleri ilevlerle, harekete geirebildikleri kaynaklar ve yeterlilikleri arasnda gitgide derinleen uyumsuzluk 1970lerin sonlarnda birok lkede ar bte ve bor krizleriyle su yzne kt. "Refah" devletinin sosyal taahhtlerini yerine getirmeye alrken temel kamusal ilevlerini aksatt ynndeki eletiriler ve kamunun bor yk srekli artarken kamu kesiminin gitgide hantallaarak verimsizlemesi de vergi ykmlleri asndan refah devletinin meruiyetinin yaygn biimde sorgulanmasna yol at. Ayrca; genel olarak kamu iletmelerinin iine dt skntlar, gelimekte olan lkelerde devleti kalknma politikalarnn urad baarszlklar, teknolojik gelimelerin hzla yaygnlamas, uluslararas bilgi aknn olaanst hzlanmas, mal, hizmet, sermaye ve igc piyasalarnn kresellemesi, demografik basklarn younlamas (rnein retken nfusun yal nfusa orannn azalmasnn sosyal gvenlik programlar zerinde yaratt bask), evre sorunlarnn arlamas, kamu grevlileri arasnda yolsuzluklar nleme, saydaml artrma ve etik standartlar ykseltme ynndeki ulusal ve uluslararas basklarn younlamas, canl ve gl sivil toplumlarn ortaya kmas ve demokratikleme akmlar devletin ilevleri ile yeterlilikleri arasnda yeni bir denge kurma araylarn younlatrd.

165

2. Minimalist devlet Yukarda zetlenen araylar 1980lerde nce radikal bir paradigma kaymasna ve "minimalist devlet" anlayna dayal bir reform dalgasna yol at. Devletin savunma, gvenlik, kolluk, yarg hizmetleri ve temel altyap gibi ilevlerin rgtlenmesine indirgendii minimalist anlay, kamusal saylan br ilevlerin piyasa glerine braklmasn ngryordu. "Refah devleti" kavramn ilke olarak reddeden bu anlaya gre devlet, varln ya da gelirin yeniden blm ya da kaynak transferi gibi bir ilev stlenmemeli, piyasalar zerinde dzenleyici rol stlenmeye son vermeli ve ticari piyasalarda giriimci olarak hi yer almamalyd. Minimalist anlay dorultusunda birok lkede; kamu kesimi istihdamnn azaltlmas ve baz hizmetlerin zel sektre devredilmesi yoluyla devletin "kltld", sosyal programlarn kstland ya da durdurulduu, nemli kamu giriimlerinin zelletirildii ve piyasa reglasyonlarna son verildii (dereglasyon) reformlar uyguland. Bu erevede telekomnikasyon, altyap, bankaclk ve sigortaclk, enerji gibi sektrler byk lde deregle edildi, birok devlet tekeli ya tmyle zelletirildi ya da anonim irketlere dntrlerek halka ald. ngilterede Margaret Thatcher bakanlndaki Muhafazakr Parti hkmetinin 1980-87 arasnda uygulad program minimalist reform anlaynn tipik rneidir. Bu ilk reform dalgasnn; kamu kesimi istihdamnn makroekonomik bakmdan srdrlebilir boyutlara indirilmesi, serbest rekabeti ve rasyonel kaynak dalmn engelleyen kamu giriimciliine son verilmesi ve baz kamu hizmetlerinin retiminde piyasa aralarndan da yararlanlmas gibi yaklamlar gnmzde de kamu reformu uygulamalarnn nemli unsurlar olmay srdrmektedir. Ne var ki, minimalist reform dalgas birok lkede, zd sorunlar kadar, hatta yer yer ondan da fazla yeni sorunlarn domasna yol at. Eitim, salk ve

166

altyap alanlarnda ok nemli programlar feda edildi, yatrm programlarndaki lsz kstlamalar yznden yatrm verimlilii daha da dt, zellikle gelimekte olan lkelerde devletin yaamsal ilevleri ihmal edildi ve piyasalarn gelimesi iin gerekli kurumsal altyap da byk lde sarsld. Baz lkelerde devletin etkinliini neredeyse tmyle yitirmesi yeni bir kriz etkeni olarak ortaya kt. Bu gelimeler, devletin ilevleriyle ilgili yeni bir paradigma kaymasna ortam hazrlad. Daha 1990larn balarna gelindiinde, etkin bir kamu kesiminin zel kesimin baaryla gelimesi iin bir nkoul olduu, rekabet gcnn ve ekonomik performansn en azndan ksmen kamu kesiminin performansna bal olduu ynnde geni bir gr birlii olumutu. Sermaye piyasalarnn, bankaclk sisteminin, maliyetlerin uzun dnemde d eiliminde olduu (dolaysyla tekellemeye yatkn) sanayi dallarnn devlete regle edilmesi, ayrca evrenin korunmasna ynelik etkin politikalarn izlenmesi gerektii zerinde de zamanla bir mutabakat ortaya kt. te yandan, kreselleme sreci derinletike devletlerin birbirlerine baml aktrlerden oluan bir sistemin paralar durumuna gelmeleri, sistemdeki srekli deiime ayak uydurabilecek dinamik bir yapya kavuturulmalarn zorlayan gl bir bask kayna oluturuyordu. Son olarak, sivil toplumun ve yurtta hareketlerinin glenmesi de vergileriyle kamu hizmetlerini finanse eden yurttalar arasnda toplumun gereksinimlerine duyarl, "mteri odakl" bir kamu hizmeti talebini younlatrd. Yeni teknolojilerin mal ve hizmet retimi ve sunumunda daha geni kullanc tercihlerinin karlanabilmesine olanak vermesi kamu hizmetlerine ynelik kalite beklentisini daha da glendirdi. Btn bu gelimeler, tek bana devletin snrlandrlmas ya da kltlmesinden ok, devletin yeniden yaplandrlmas zerinde odaklanan yeni bir paradigmann olumasna katkda bulundu (Bak. Aktan: 1995). 3. Etkin devlet Dnya Bankasnn "Deien Dnyada Devlet" balkl 1997 Dnya Kalknma Raporu minimalist devlet anlayndan kopu ynndeki paradigma deiikliinin de nemli belgelerinden biridir. Raporun temel nermelerine gre; Devletin lei (bykl ya da kkl) tek bana nemli deildir; yeterlilik dzeyi daha nemlidir.

167

 Devlet ile piyasay kar karya getiren tartma temelsizdir. Piyasalarn geliip serpilmesini salayacak kurumsal altyapnn yaratlabilmesi iin, daha byk deil ama daha gvenilir ve etkin bir devlete gereksinim vardr. Btn dnyada yurttalar, kamu ynetiminin ileyiinde daha ok saydamlk ve aklk talep etmektedirler; hem hizmet sunan daha temiz bir devlet, hem de rakip karlar arasnda etkin biimde araclk eden bir devlet istemektedirler. Kresellemenin yaratt basklarla ve 21. yzyln sorunlaryla baa kabilmek iin, uluslararas karlara boyun emi zayf bir devlet yerine, uluslararas toplulukla uyum iinde alan daha kvrak ve bilgi-youn bir devlete gerek olacaktr. Yeni paradigmann ngrd "etkin ve yeterli devlet" ekonomik ve toplumsal gelimenin ncs ya da motoru deil, ama katalizr ve partneri olarak ilev grecektir. 1997 Dnya Kalknma Raporu, bu ilevin yerine gelebilmesi iin; devletin stlendii grevler mevcut kaynak ve yeterlilikleriyle stesinden gelebilecei biimde gzden geirilirken, kamu ynetiminin salkl bir yapya kavuturulmas yoluyla devletin yeterlilik dzeyinin ykseltilmesini ieren iki ayakl bir reform stratejisi nermitir. Bu ikili yaklam gnmzde de kamu reformu programlarnn ortak paydasn oluturmaktadr. Rapor, kamu ynetimini salkl bir yapya kavuturmann temel mekanizmasn yle belirlemektedir: Ynetsel tasarruflarn etkin kural ve tahditlere balanmas: Bu alanda, yasamann yrtme zerindeki denetiminin ve yargnn bamszlnn glendirilmesi, hesap verme sorumluluu sisteminin gelitirilmesi ve yolsuzlukla mcadele stratejileri temel nem tamaktadr. Yolsuzlukla mcadelede, kamu grevlilerinin ilemlerindeki takdir yetkilerinin kstlanmas, siyasal patronajn nlenmesi ve cret dzeninin iyiletirilmesi balca aralar olarak ne kmaktadr. Kamu aygtnda yarmac bir ortamn yaratlmas: Bu alanda ilk olarak, kamu grevlilerinin performansnda etkinlii salayc i yarma mekanizma-

168

larnn oluturulmas gerekmektedir. Bunlarn banda da kayrmaclk yerine liyakate dayal bir ie alma ve terfi sistemi ile performans dllendiren bir cret sistemi gelmektedir. kinci olarak, kamu aygtnn d yarmann salayaca ivmeyle daha etkin klnmas ngrlmektedir. Kamunun tekelindeki hizmet sektrlerinin (rnein telekomnikasyon, enerji retimi vb.) zel sektrn rekabetine almas, baz hizmetlerin sunumunun ihale yoluyla zel sektre devredilmesi bu stratejinin bileenleridir. Politika oluturma srelerinde yurttalarn sz hakk ve katlm: Kamu ynetimini toplumun gereksinim ve beklentilerine duyarl klabilmek iin, doru ve yaygn bilgilenmeye dayal katlm mekanizmalarnn oluturulmas gerekmektedir. Bu mekanizmann karlkl ilikisi aadaki grafikte zetlenmektedir.

Kurallar ve tahditler: rnein: Bamsz yarg Denetim organlar

Liyakate dayal tayin-terfi Yerelleme Sz hakk: ve katlm rnein: Tartma konseyleri Hizmet retiminde devlet-toplum ibirlii Kullanc anketleri Yarmac ortam rnein: Hizmet sunumunda yarma

(Kaynak: Dnya Bankas, 1997b)

4. Gvenilir devlet Etkin ve yeterli bir devlet, yurttalarn kamu hizmetlerinden memnuniyetinin artmasn salad lde onlarn daha ok gvenini kazanacaktr. Ama yurttalarn nezdinde devletin gvenilirlii bundan ok daha nce, drstlk, tarafszlk, hukuka uygunluk, saydamlk, etkinlik, uygulamada eitlik, toplumsal sorumluluk, hak-

169

kaniyet gibi temel deerlere kamu ynetiminin ne lde bal olduuyla belirlenir. Bir baka deyile devletin gvenilirliinin temeli etik standartlardr. Kamu ynetiminde etik standartlarn korunup gelitirilmesi yalnzca reform sreciyle snrl bir grev deildir. Ama her trl kamu reformu programnn vazgeilmez bir esidir ve programa halkn sahip kmasnn da temel koullarndan biridir. Ayrca etik standartlarn yetersizlii kamu reformunun ynetimde etkinlik ve verimlilik gibi birincil hedeflerini de sekteye uratacaktr. Kamu ynetiminde etik standartlar ykseltmeye ynelik bir strateji iin; standartlar korumaya ynelik nlemlerin btnsel ynetim sisteminin bir paras haline getirilmesi, nlemler arasnda egdmn salanmas ve nlemlerin etkinliinin dzenli olarak izlenmesi, yaptrmdan ok nleyici nlemler zerinde odaklanma, temel deerlere ve davran standartlarna ball zayflatabilecek durumlar nceden grebilme yeteneinin gelitirilmesi, hem kamu grevlilerinin hem de yurttalarn, kamu ynetiminin temel deerlerine ve etik standartlara aykr ya da kurald hibir uygulamay ihbar etmekten ekinmeyecekleri biimde yetkili klnmas, genel olarak, ynetimin etik standartlar ile toplumun gelien beklentileri arasndaki uyumun gzetilmesi ncelikle nem tamaktadr. (Bak. OECD: 2000) 5. Kamu reformu programlarnn ortak bileenleri ve nc rnekler Yirmi yllk uluslararas deneyimin tm dikkate alndnda, kamu reformu programlarnn, lkelerin ulusal koullarna ve nceliklerine gre arlklar deimek zere u ortak bileenlerden olutuu sylenebilir: Kamu istihdam ile kamu harcamalarnn makroekonomik bakmdan srdrlebilir boyutlara indirilmesi, Devletin temel kamusal ilevleri yerine getirme yeterliliinin ykseltilmesi, icra politikalarnn oluturulmasnda tutarlln ve egdmn salanmas,

170

 ktisadi rasyonellik ilkesiyle badamayan alanlarda kamu giriimciliine son verilmesi (zelletirme), Baz hizmet alanlarnn kamunun tekelinden karlarak zel sektrn ya da sivil toplum rgtlerinin (gnll sektr) rekabetine almas; baz hizmetlerin szlemeler yoluyla zel kurululara devredilmesi (contracting-out), Reglasyon mekanizmalarnn, hkmetlerin politika hedeflerine etkin biimde ve daha dk maliyetlerle ulama yeteneini ykseltecek biimde yeniden dzenlenmesi, Kamunun faaliyetleri zerindeki denetimin glendirilmesini ve hesap verme sorumluluunun ilemesini salamaya ynelik etkin ve saydam sistem ve srelerin oluturulmas (rnein "kamu denetilii" ya da "kamu hakemlii" ombudsman); kamu ynetiminin temel deerlerini gvence altna alan mekanizmalarn yaratlmas, Hizmet odakl kamu ynetimine gei; kamu hizmetlerinin kalite, etkinlik, gvenilirlik, eriilebilirlik ve kullanc ihtiyalarna duyarllk bakmndan yetkinletirilmesi, Liyakate, performans-dl tutarllna, liderlik yeteneklerine ve stratejik yaklama dayal insan kaynaklar ynetimi, Yerelleme (Bak. UNDP: 2001.) Bu bileenlerden "yerelleme", ulusal ve yerel koullara gre; merkezi hkmetin dorudan denetim yetkisinin snrl olduu, mali bamszl bulunan zerk yerel ynetimlerin oluturulmas, merkezi hkmete kar sorumlu olmaya ve hesap vermeye devam eden yerel ynetim organlarna merkezin baz idari ve mali yetkilerinin devredilmesi ve baz planlama ve ynetim ilevlerinin merkezi ynetimden gnll, zel ya da sivil toplum kurulularna aktarlmas olmak zere ana kategoride uygulama alan bulmaktadr.

171

Kamu reformunu devletin leinden ok etkinlii zerinde odaklatran, devletin klmesinin tek bana devletin etkinlemesi anlamna gelmediini vurgulayan ilk rnekler arasnda Kanadann 1989da uygulamaya balad "Public Service 2000" programn anmak doru olur. ABDde Clinton ynetiminin 1993te balatt "Reinventing Government" program da "devletin daha ucuza daha iyi i grmesi" anlamnda etkin/verimli devlet anlayn ne karmtr (David Osborne ile Ted Gaeblerin Reinventing Government: How the Entrepreneurial Spirit is Transforming the Public Sector [1992] adl yaptlar Clinton reformlarnn nemli bir esin kayna olmutur). Hizmet odakl kamu ynetimi anlaynn uygulamadaki arpc rneklerinden biri ngilterede 1991de balatlan "Yurtta artlar" (Citizen Charters) programdr. Kamu kurumlarnn, sunduklar hizmetlere ilikin standartlar ilan ederek yurttalara kar bu standartlar taahht ettii artlar bu kurumlar asndan hesap verme sorumluluunun da temeli olarak kabul edilmitir. Tony Blair bakanlndaki i Partisi hkmetinin 1998de "Devleti Modernletirme" (Modernising Government) giriiminin paras olarak yeniledii bu program erevesinde oluturulan yurtta artlarnn says halen 10 bini amaktadr. 1990larda sanayilemi lkelerde gelien ve kamu ynetiminde zel sektre zg iletme ynetimi ilkelerini uygulamay ngren "Yeni Kamu Ynetimi" (New Public Management) akmnn da gnmzdeki kamu reformu anlaynn biimlenmesine nemli katks olmutur Byk lde Yeni Zelandann nclk ettii ve ilk baarl uygulamalarn gerekletirdii bu akm managerialism, entrepreneurial government gibi terimlerle de anlmaktadr. Yeni Kamu Ynetimi yaklam, kamu kurumlarnn ynetiminde i denetim ve kurallara uygunluktan ok, hizmet kalitesi, etkinlik, verimlilik ve kullanclarn memnuniyeti gibi performans ltleri zerinde odaklanmaktadr. Bu yaklamn; kamu kurulular arasnda ve kamu kurulular ile zel rakipleri arasnda yarmaya olanak vererek, belirli hizmet trlerinde "mterilere" tercih olana tanma, kullanclarn cret deyerek finanse edebilecei hizmetler ile vergi gelirlerinden finanse edilerek herkese cretsiz sunulmas gereken hizmetlerin ayrt edilmesi,

172

 kamu yneticilerinin, uygulamada elde ettikleri sonular ve doru sreleri yerletirmelerini temel alan bir hesap verme sorumluluu sistemi, kamu kurumlarna insan kaynaklar ynetimi ve cretlendirme konularnda serbestlik tannmas, risk almaktan kanma yerine risk ynetimi, kaynak dalm ve hizmet sunumuyla ilgili kararlarn olabildiince hizmet yerinde alnmasna olanak verecek bir yerelleme, kullanclar ile dier sosyal paydalardan geri beslemeye olanak verme gibi ilkeleri yaygn bir uygulama alan bulmutur (Bak. OECD: 1998a). ngilterede Muhafazakr Parti ynetiminin 1987den sonraki ikinci reform hareketini oluturan "Next Steps" program erevesinde hizmet sunumu ve reglasyon ilevlerinin "executive agency" ad verilen tekil icra birimlerine datlmas, kaynaklar ve performans hedefleri belirlenmi kurumlarn ve yneticilerinin bu hedeflerden sorumlu tutulduu yeni dzenlemelerin nemli rneklerinden biridir. 1991de balatlan "Competing for Quality" giriimi ise baz hizmet alanlarn kamu kurumlar arasnda ve kamu kurulular ile zel rakipleri arasnda rekabete ama yaklamn rneklemektedir. Performansa dayal hesap verme sorumluluu ilkesinin ilk baarl uygulamalarndan biri Avustralyada i Partisi hkmetinin 1983ten sonra balatt reform programdr. ABDde Clinton ynetiminin "Reinventing Government" program da yrtme organ ile bal kamu kurumlarnn yneticileri arasnda "performans szlemeleri" yaplmasna dayal performans ynetimi yaklamnda nemli bir dnemetir. Gney Korede 1998deki byk mali krizin ardndan balatlan kapsaml kamu ynetimi reformunda da bu uygulama rnek alnmtr. "Yeni Kamu Ynetimi" anlaynn eitli bileenlerinin birok lkede baarl sonular verdii kukusuzdur. Ama kamu kurumu yneticilerine daha geni esneklik ve takdir yetkisi tanyan, "girdilerden ok ktlar zerinde odaklanan" bu yaklamn baarl sonu vermesinin; hukukun stnl, bamsz yarg,
173

 gl mlkiyet haklar, liyakat ve kurallara dayal bir insan kaynaklar ynetimi, kamu fonlarnn dzgn ve etkin kullanm, salam i denetim mekanizmalar gibi temel kurumlarn yerlemi olmasna bal olduu da deneyimlerle belirlenmitir. Bu kurumlarn yerlemedii ortamlarda ise yaygn kural ihlalleri ve bte kstlarndan sapmalarn olumsuz sonular grlmtr (Bak. Dnya Bankas: 2000b.). Genel olarak, kamu ynetiminin temel siyasal ve hukuksal boyutlarnn reform politikalarnn da balca kstlarn oluturduu sylenebilir. yle ki; ada demokrasilerde toplumun kamu ynetiminden beklentileri siyasal sreler araclyla ifadesini bulmakta ve meru hkmetlerin devletin icra programlarna ilikin siyasal tercihlerine dnmektedir. te yandan, kamu ynetiminin hukukun stnl, idari hukuka, yasalara ve usul kurallarna uygunluk, kurallarn uygulanmasnda eitlik ilkelerine ball ise meruiyetinin temelidir. Devletin ilevlerinin tanmlanmasna ilikin temel tercihlerden, kamu ynetiminin etkin ve yeterli klnmasna ynelik tekil dzenlemelere kadar btn aamalarda bu iki kstn belirleyici olmas kanlmazdr. Bu iki kst, kamu ynetiminde ve hizmet sunumunda, zel sektrde olduu gibi ncelikle verimlilii temel alan bir anlayn uygulanmasnn ya da kamu hizmetlerinin zel sektrn rekabetine almasnn da snrlarn izmektedir. Kamu reformu programlarnn ortak bileenleri balamnda son olarak yeni iletiim teknolojilerinin reform srelerindeki yerine deinmekte yarar vardr. Bu teknolojilerin, kamu kurumlarnn ilemlerinde hz ve verimliliin artrlmasnda ok nemli rol oynad kukusuzdur. Ama reform srecinin bir girdisi olarak iletiim teknolojileri ncelikle yurttalarn kamu kurumlarna ilikin bilgilere yaygn biimde ve serbeste eriiminin salanmas, kamu ynetiminin saydamlamas bakmndan nem tamaktadr. ngilterede hkmetin 1994te yrrle koyduu ve 1997de yenilenen "Devlet Bilgilerine Eriimle lgili Uygulama Kurallar" (Code of Practice on Access to Government Information) iletiim teknolojilerinin devletin saydamlamas amacyla kullanlmasnn nemli rneklerinden biridir.

174

6. Reform uygulamasnda farkl yaklamlar Kamu reformu deneyimlerinden geen lkelerin somut koullar ve ncelikleri farkl reform yaklamlarnn ortaya kmasna yol amtr. Reform gereksiniminin ncelikle kamu finansman aklarnn yol at mali krizlerden kaynakland baz lkelerde reform giriimleri kamu maliyesinin dzeltilmesi ve bunun iin zellikle kamu istihdamnn snrlandrlmas zerinde odaklanmtr. Genel olarak devletin ilevlerinin yeniden tanmlanmas gndeme alnmadnda, bu odaklanma ou zaman kkl ama tek hedefli bir reform yaklamna yol amtr. Doru zamanlama ve gl bir siyasal ve toplumsal destekle birletiinde bu yaklamn baarl sonu verdii rnekler vardr. Baz lkelerde ise reform srecine, aamal olarak farkl hedeflere ynelen, ama daha ihtiyatl bir yaklam damgasn vurmutur. Bu yaklam da genellikle devletin ilevlerinin kapsaml biimde yeniden deerlendirilmesini ngrmemektedir. Onun yerine, rnein kamunun belirli sektrlerden ekilmesi, dereglasyon, dereglasyonun etkilerinin deerlendirilmesi, zelletirme, yapsal deiim gibi admlar koullar uygun gzktnde gndeme alnmaktadr. Kapsaml bir reform yaklam benimseyen lkelerde ise devletin ilevlerinin btnsel olarak gzden geirilmesi reform srecinin odanda yer almaktadr. Bu balamda ncelikle, kamu yarar asndan stratejik nem tayan sektrler; zel sektr ve sivil toplum kurulularyla karlatrmal olarak devletin grece etkin/verimli olabilecei ve olamayaca alanlar; devletin ksa erimde srdrmekle birlikte orta ve uzun erimde ekilebilecei hizmetler; ayrca imdiye kadar stlenmedii ama yakn gelecekte stlenmek isteyebilecei yeni ilevler olup olmad saptanmaktadr. Bu kapsamda btn bte kalemleri ve icra programlar iin (kamu yarar, devletin ilgili alanda bulunmasnn meruiyeti, zel ve gnll sektrlerle ortaklk, etkinlik ve verimlilik, mali yeterlilik) gibi belirli ltler gelitirilmektedir. Deiik reform yaklamlarn ieren deneyimlerin ardndan gnmzde ar basan eilim, devletin ilevlerinin gzden geirilmesini ve stlendii ilevlerde yeterliliinin ykseltilmesini bir "srekli reform" anlay iinde ele almaktr (Bak. OECD: 1999b).

C. Kamu Reformu ve yi Ynetiim

Kamu reformu, devleti etkin klmann tesinde, genel olarak toplumdaki ynetiim koullarn iyiletirmeyi hedef alan daha kapsaml bir dnm projesinin bi-

175

leeni olarak da tasarmlanabilir. Son yllarda yaygnlaan eilim de bu yndedir. Bu yaklamla kamu reformunun, "hkmetler, yurttalar, kamu grevlileri, sosyal paydalar, zel sektr ve ynetiim sreciyle ilgili tm kurumsal aktrler arasnda, kamusal faaliyetleri daha temelli biimde yeniden ynlendirmeyi amalayan bir ahlaki szlemenin paras" olarak tanmland da grlmektedir (Pintus: tarihsiz). 1. yi ynetiimin bileenleri "yi ynetiim" kavramnn uluslararas reform literatrne girii genellikle Dnya Bankasnn 1989da yaymlad "Sub Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth" balkl rapora tarihlenmektedir. Banka, 1994 tarihli Governance: The World Banks Experience adl raporunda "iyi" ve "kt" ynetiimi u tanmlarla ayrt etmitir: "yi ynetiim, politika oluturmada ngrlebilirlik, aklk ve ak fikirlilik; kamu yararna ncelik veren profesyonel bir anlay iselletirmi brokrasi; hukukun stnl, saydam sreler ve kamu yaamna katlan gl bir sivil toplum olarak zetlenebilir. Buna karlk kt ynetiimin belirleyici zellikleri, politika oluturmada keyfilik, sorumlu tutulamayan bir brokrasi, ilemeyen ya da adil olmayan bir hukuk sistemi, yrtme erkinin ktye kullanlmas, kamu yaamyla balar kopuk bir sivil toplum ve yaygn yolsuzluktur. yi ynetiim srdrlebilir ekonomik ve toplumsal kalknmay ve kurumsal gelimeyi salama yeterlilii olan gl bir devletin nn aar. Kt ynetiim ise politika oluturmada iyiye doru adm atma ve dayankl kurumlar yaratma ynndeki her trl abay baltalar." Birlemi Milletlerin 1996da dzenlenen Habitat II Konferansnn hazrlk almalar srasnda iyi ynetiimin belli bal boyutlar yle belirlenmitir: Gerek seilmi gerekse atanm kamu grevlilerinin hesap verme sorumluluu. Kamunun ilemlerinde, ileyiinde, yatrm kararlarnda, szleme ve atamalarda saydamlk: Bilginin yalnzca mevcut olmas yetmez; hesap verme sorumluluunun ilemesine katkda bulunabilmesi iin bilgi ayn zamanda gvenilir de olmal ve anlalr, kullanlabilir biimde sunulmaldr. Toplumun tm bireylerinin siyasal ve ekonomik konulardaki tartmalara yeterince bilgilenmi olarak katlabilmelerine olanak verecek yaygnlkta eriilebilmelidir.

176

 Kamu politikalarna ve dzenlemelerine (piyasalarn ileyiiyle ilgili olanlar dahil) ilikin tercihlerin olumasnda geni katlm: nemli kamusal tercihlerin, yalnzca devlet kurumlarn deil, temsil yetenei ve hesap verme sorumluluu olan eitli kurulular da ieren geni katlml bir tartma sonucunda belirlenmesi gerekir. Geni katlm, yurttalarn gereksinimleriyle rtecek biimde oluturulmu kamu politikalarna ilikin meruiyet ve temsililik alglamasn ykseltir. Hukukun stnl: Hesap verme sorumluluu, saydamlk ve katlm siyasal ve ekonomik kurumlarn adil ve meru kurallar oluturmalarn salar. Hukukun stnl ise bu kurallarn toplumun btn yelerine, nyargsz biimde eit uygulanmasn gzetir. Gerek kamusal, gerekse zel kurumlarn (piyasalar dahil) ileyiinde ngrlebilirlik: Hukukun stnl yurttalar deiken ve eitsiz yaptrmlardan ve kamu grevlilerinin keyfiliklerinden korur; ama kamusal kurallarn oluturulduu ve deitirildii sreler de ngrlebilir olmaldr. Bu gereklilik en ok ekonomik ilemlerde, zellikle uzun dnemli yatrm kararlar bakmndan nem tar. UNDPnin konuyla ilgili ilk tartma belgesi olan 1995 tarihli Public Sector Management, Governance and Sustainable Human Development iyi ynetiimin yedi temel ltn yle sralamaktadr: Meruiyet rgtlenme, katlm ve basn-yayn zgrl Tarafsz biimde uygulanan adil ve kklemi hukuksal yaplar Sorumlu ve saydam brokrasi Serbeste eriilebilen doru bilgi Etkin ve verimli biimde ynetilen bir kamu kesimi Devlet ile sivil toplum rgtleri arasnda ibirlii. rgtn 1996da dzenledii Srdrlebilir Beeri Kalknma in Ynetiim altay btn dnyadan ok sayda katlmcnn katklaryla iyi ynetiim bileenlerinin daha ayrntl bir listesini oluturmutur:

177

Hukukun stnl Katlmclk Eitliin ve hakkaniyetin nn ama Farkl perspektiflere izin verme ve bunlar kabullenme Yapabilir klma ve kolaylatrma Hizmete odaklanma Kadn-erkek eitliini destekleme Kaynaklar sosyal amalarla harekete geirebilme yetenei Sorunlara ulusal zmleri tanmlama ve bunlara sahip kma yetenei Kumanda edici deil dzenleyici olma

Kaynaklarn etkin ve verimli kullanm Yerli mekanizmalar glendirme Saydamlk Meruiyet ve halk nezdinde kabul edilebilirlik Sayg ve gven duygularna kaynaklk etme, bu duygular ne karma Hesap verme sorumluluu Srdrlebilirlik Ynetiimin kaynak ve yntemlerini gelitirme yetenei Zaman iinde deien ve yeni ortaya kan sorunlarla baa kma yetenei

(UNDP: 1997) Dnya Bankasnn ynetiim konulu son belgelerinden Reforming Governance: World Bank Experience to Datete (2002) iyi ynetiim kavram aadaki be balk altnda aklanmaktadr: 1) Devlet yaps: Bamsz ve etkin yarg Yasama organnn denetleyicilii Bamsz kovuturma ve kolluk Uluslararas boyutlar: yabanc yatrmclar, ticaret ortaklar, uluslararas yardm kurulular zerinde kstlamalar 2) Siyasal hesap verme sorumluluu Siyasal rekabet, gvenilir siyasal partiler Siyasal partilerin finansmannda saydamlk Parlamentoda kullanlan oylarn aklanmas Varlk beyannamesi, kar atmas
178

3) Sivil toplumun sz hakk ve katlm Bilgilenme zgrl Yasa tasarlarnn halka ak oturumlarda tartlmas Medyann ve gnll kurulularn ilevi Ynetiim izleme 4) Rekabeti zel sektr Ekonomik tevik erevesi/politikalar Tekellerin rekabete uygun biimde yeniden yaplandrlmas Piyasaya giri dzenlemelerinin basitletirilmesi irket ynetiiminde saydamlk zel sektr rgtlenmeleri 5) Kamu kesimi ynetimi Kamu personel dzeninde liyakat ve yeterli cret dzeni Bte ynetimi (kapsam, hazine, tedarik, denetim) Hesap verme sorumluluu ilkesine dayal yerelleme Dorudan hizmet sunumu (salk, eitim, altyap) Vergi ve gmrk idaresi yi ynetiim ve ynetiim reformu Avrupa Birliinin kurumsal gndeminde de nemli yer tutmaktadr. Avrupa Birlii Komisyonu, 2000 ylnn balarnda Birlik dzeyinde ynetiim reformunu drt stratejik hedefinden biri olarak belirlemitir. Avrupa Birlii yesi lkelerin yurttalar ile Birlik kurumlar arasndaki yabanclamann almasn hedef alan ynetiim reformu konusunda Komisyonun Temmuz 2001de yaymlad "Beyaz Kitap" Avrupa dzeyinde iyi ynetiimin ilkelerini yle sralamtr: Aklk: Avrupa Birlii kurumlarnn Birlik uygulamalar ve kararlar konusunda Birlik yurttalaryla daha faal bir iletiim iinde olmas. Katlm: Politikalarn oluturulmasndan uygulanmasna kadar uzanan zincir zerinde daha geni bir katlmn salanmas.

179

 Hesap verme sorumluluu: Yasama ve yrtme srelerindeki rollerin daha belirgin klnmas; gerek btn Birlik kurumlarnn gerekse ye lke devletlerinin uygulamalarnda belirginlii salamas ve uygulamalarnn sorumluluunu stlenmesi. Etkinlik: Birlik kurumlarnn icra politikalarnn gecikmeden ve etkin sonu vermesinin salanmas, bunun iin kararlarn en uygun ynetim kademesinde alnmas. Tutarllk: cra politikalarnn kendi iinde tutarl ve kolay anlalr olmas. (Avrupa Komisyonu: 2001) 2. yi ynetiim ve kalknma UNDP ayrca iyi ynetiim ile srdrlebilir beeri kalknma arasnda dorudan iliki kurmaktadr. UNDPnin tanmna gre srdrlebilir beeri kalknma, "insanlarn nlerindeki frsatlar ve seenekler yelpazesi geniletilirken ayn frsat ve seeneklerin gelecek kuaklar iin de korunmas ve her trl yaamn baml olduu doal sistemlerin korunmasdr." nsanlarn potansiyellerini gerekletirebilmeleri ve nlerindeki seeneklerin kapsamn geniletebilmeleri iin gvenlik, katlm, ibirlii, hakkaniyet ve srdrlebilirlik kavramlarn yanstan toplumsal, ekonomik ve siyasal koullar var olmaldr ve iyi ynetiim ite bu koullar retmek iin gereklidir (UNDP: 1998). Dnya Bankas, iyi ynetiim ile ekonomik ve toplumsal gelimilik arasndaki nedensel ilikiyi ampirik olarak ortaya koyan bir almaya da yaynlar arasnda yer vermitir. Banka uzmanlarndan Daniel Kaufmann ve Aart Kraay ile Stanford niversitesinden Pablo Zoido-Lobatnun yrtt almann ilk ayanda 199798 iin 150yi akn lkeden 300den fazla "ynetiim gstergesine" ilikin alglama verileri derlenmitir (Dnya Bankas: 1999a; 1999b). almann 2000-2001 yllarna ilikin ikinci ayanda ise 175 lke aratrma kapsamna alnmtr (Dnya Bankas: 2002a). Aratrmada geni anlamda ynetiim "bir lkede otoritenin kullanlmasn salayan gelenekler ve kurumlar" olarak tanmlandktan sonra bu erevede ynetiimin boyutu ayrt edilmi ve ynetiim gstergeleri her bir boyutta ikier kmede toplulatrlmtr. Aratrma, bu toplu deikenler ile kii bana gelir, bebek lm oran, okuryazarlk gibi kalknma gstergeleri arasnda gl bir nedensel ili-

180

ki olduunu ortaya koymaktadr. (Aratrma raporlar, veri taban ve Trkiyenin de dahil olduu lkeler iin interaktif web aracna eriim: http://www.worldbank.org/wbi/governance/govdata2001.htm). Aratrmann ynetiim kavramnda ayrt ettii boyut ve bu boyutlarda oluturulan kmeler (toplu deikenler) yledir: Boyut 1: Hkmetlerin i bana gelmesine, denetlenmesine ve el deitirmesine ilikin sreler Kme (toplu deiken) 1: Sz ve oy hakk, hesap verme sorumluluu Kme (toplu deiken) 2: Siyasal istikrar Boyut 2: Kamunun, salkl politikalar etkin biimde formle etme ve uygulama yetenei Kme (toplu deiken) 3: Kamu ynetiminin etkinlii (politika uygulama ve kamu hizmetlerini sunma yetenei) Kme (toplu deiken) 4: Kamu dzenlemelerinin (reglasyon) kalitesi Boyut 3: Yurttalarn ve devletin, aralarndaki ekonomik ve toplumsal etkileimleri dzenleyen kurumlara gsterdii sayg Kme (toplu deiken) 5: Hukukun stnl Kme (toplu deiken) 6: Yolsuzlukla mcadele 3. yi ynetiim ve yolsuzlukla mcadele Yukarda eitli tanmlar erevesinde vurguland zere "yolsuzluk" ve "yolsuzlukla mcadele" gnmzde ynetiim gndeminin en nemli maddeleri arasndadr. ve d yatrmlar caydrc, ekonomik bymeyi engelleyici, toplumdaki eitsizlikleri derinletirici, makroekonomik ve mali istikrar sarsc, kamu ynetiminin etkinliini azaltc, kamunun harcama kararlarn saptrc, kaynaklar salk ve eitim gibi sektrler yerine yolsuzlua yatkn sektrlere ya da kiisel zenginlemeye ynlendirici, hukukun stnl ilkesini baltalayc ve devlete ynelik gveni andrc sonularyla yolsuzluk kt ynetiimin belli bal gstergelerinden biri saylmaktadr. Dnya Bankas "yolsuzluk" kavramn genel olarak "kamu grevinin zel kazan salamak iin ktye kullanlmas" olarak tanmlamaktadr (Dnya Bankas:

181

1997a). Bankann bu tanm, kamu politikalarn ve kamunun ileyiini rekabet stnl elde etmek amacyla ynlendirmeye alan zel kii ya da kurumlarn faaliyetlerini de kapsamaktadr. Kresel lekte yolsuzlukla mcadeleye nclk eden hkmetlerd kurulu Transparency International da 1996 tarihli kaynak kitabnda benzer bir tanm kullanmtr: "Siyaseti ya da devlet memuru olsun, kamu grevi yapan kiilerin, kendilerine emanet edilmi kamusal yetkiyi ktye kullanarak kendilerini ya da kendilerine yakn olan kiileri yasad biimde zenginletirmeleri." (Transparency International: 1996.) Transparency Internationaln 2000 tarihli kaynak kitabnda ise yolsuzluk daha geni kapsamda, "emanet edilmi yetkiyi zel yarar salamak iin kullanmak" biiminde tanmlanmtr. Transparency Internationaln bu yeni tanm "kamu kesimiyle balant iinde olsun ya da olmasn, olumsuz kamusal sonular dourduu srece zel sektr bnyesindeki yolsuzluklar da iermektedir." Buna gre, kamu grevlilerinin ya da zel sektrde kendilerine herhangi bir yetki emanet edilmi olan kiilerin ekonomik kararlarnda kiisel ya da ailevi ilikilerinin rol oynad (herkesle gvenli bir mesafeyi koruma ilkesinin arms-length principle ihlal edildii) her durum bir yolsuzluk kaynadr (Transparency International: 2000). Transparency Internationaldan nce Asya Kalknma Bankas da 1998 tarihli bir politika belgesinde yolsuzluu "kamu kesiminde ya da zel kesimde grev yapan kiilerin, bulunduklar konumlar ktyle kullanarak kendilerini ya da kendilerine yakn kiileri kurallara ve yasalara aykr biimde zenginletirmeleri veya bakalarn bu yola yneltmeleri" olarak tanmlamtr (Asya Kalknma Bankas: 1998). Bu geni tanmyla yolsuzluk genel olarak toplumsal kirlenmenin, kii ya da grup karlar iin yerleik toplumsal kurallar ve yasalar ineme eiliminin bir trevi olarak grlebilir. u var ki iyi ynetiimi amalayan bir yolsuzlukla mcadele stratejisinin ncelikli hedefi kamu ynetiminde yolsuzluun, yani siyasal ve idari yolsuzluun nlenmesidir. Bu erevede "kamusal gcn veya kamu otoritesinin kamu yarar ya da kamusal kar dnda kullanlmas" olarak da tanmlanabilir (Bak: Adaman, arkolu, enatalar: 2001).

182

Kamu ynetiminde yolsuzluk balca u kategorilerde snflandrlmaktadr: Rvet (kamu grevlilerinin grevleri gerei yapmalar gereken yasal ilemler ya da grevleriyle badamayan yasad ilemler karlnda kar salamalar; kamu kaynaklarnn zel kiilere tahsisine ilikin kararlar ya da ilemlerin hzlandrlmas karlnda kar salanmas; vergi denetimi ve benzeri yasal ilemleri tehdit amacyla kullanarak kar salama; kamu grevlerinin maddi kar karlnda "satlmas"). Kamu kaynaklarnn kiisel amala kt kullanlmas; siyasal patronaj ya da maddi kar beklentisiyle, ekonomik olmayan yatrm ya da harcama projelerinin gelitirilmesi ya da desteklenmesi; kamu kaynan zimmetine geirme. Siyasal mdahale (siyasal yetkililerin kamu grevlilerinin ie alnmasna ya da terfisine, kamu kaynaklarnn tahsisine mdahalede bulunmas; yasad davranlarn incelenmesi ve kovuturulmasyla yetkili kurumlarn grevlerine mdahale ve yargnn engellenmesi; siyasal yetkililerin rvetten pay almas). Kayrmaclk (kamu grevlerine yaplan atamalarda ve terfilerde akrabalk veya tandk-dost ilikisine [nepotizm ve kronizm] ya da siyasal veya dinsel yandala [patronaj] ncelik verilmesi; kamu kaynaklarnn siyasal iktidara yanda semen kesimlerini kayracak biimde ynlendirilmesi [klientelizm]). Dnya Bankas, kamu ynetiminde yolsuzluun "kamunun kural koyma erkine mdahale" (state capture) ve "idari yolsuzluk" olmak zere iki ana biimini ayrt etmektedir. Kamunun kural koyma erkine mdahale, kamu ya da zel kesimdeki kiilerin, gruplarn ya da kurulularn kamu grevlilerine yasad karlar salayarak yasa, ynetmelik, kararname gibi devlet tasarruflarn kendi karlar lehine etkilemelerini belirtmektedir. dari yolsuzluk ise kamu grevlilerine yasad kar salama yoluyla mevcut yasa, kural ve ynetmeliklerin devlet iindeki ya da dndaki aktrler lehine bilinli olarak amacndan saptrlm biimde uygulanmas olarak tanmlanmaktadr (Dnya Bankas: 2000a; Ynlendirme Komitesi, 2002). Son olarak; ounlukla st dzey kamu grevlilerinin kart, nemli kamu kararlarn ilgilendiren ve byk miktarlarda parann sz konusu olduu "byk yolsuz-

183

luklar" ile alt dzey grevlilerin sradan hizmetler karlnda kk maddi karlar elde ettii "kk yolsuzluklar", btn devlet kurumlarna ya da belirli bir bakanln tmne yaylm "sistemik yolsuzluk" ile daha az yaygn ve ara sra grlen "tekil yolsuzluk", rvet alm ve datm iin gelikin mekanizmalarn iletildii "rgtl yolsuzluk" (syndicated corruption) ile tek tek memurlarn egdmsz biimde duruma gre rvet frsat kollad, hatta birbiriyle yart "rgtsz yolsuzluk" trleri arasnda da ayrm yaplmaktadr. Kamu ynetiminde yolsuzlukla mcadelenin; "siyaset" ve "ynetim" ilevleri arasndaki ayrmn kurumlatrlmas, denetim, saydamlk ve hesap verme sorumluluu mekanizmalarnn glendirilmesi, kamu grevinde liyakat, profesyonellik ve mesleki drstlk ilkelerinin korunup gelitirilmesi gibi temel stratejilere dayanmas zorunludur. Ama iyi ynetiim hedefine odaklanm bir yolsuzlukla mcadele politikas ayn zamanda "katlmc" bir yaklamla yrtlmelidir. Yolsuzlukla mcadeleye katlmc yaklamn balca aralar yle sralanabilir: Parlamento ve hkmetin yan sra sivil toplumu, zel sektr ve medyay iine alan geni ve kararl bir koalisyonun oluturulmas. Hanehalklar, zel sektr kurulular ve kamu grevlileri arasnda, kamu ynetiminde yolsuzluun yaygnl ve maliyetleri konusunda bamsz kurulularca dzenli anketlerin uygulanmas. Bu anketler dikkatlerin bireyler deil, kurumlar zerinde odaklanmasna, reform nceliklerinin belirlenmesine, reform lehinde bir kamuoyunun olumasna katkda bulunacak, reform giriimlerinin baarsn lmek iin bir tr barometre salayacaktr. Belli bal alanlarda uzmanlam alma gruplarnn anket sonularn analiz etmek, oydamaya dayal bir yolsuzlukla mcadele stratejisi ve eylem

184

planlar oluturmak, grev ve sorumluluk tanmlar yapmak zere halkn ve btn ilgililerin katlmna ak altaylar dzenlemesi. Hkmetlerin kendi stratejilerini ve eylem planlarn sivil toplumla ibirlii iinde gelitirmeleri. Bylece yolsuzlukla mcadelede de saydamlk salanacak ve halkn bu mcadeleye gveni artacaktr. Yasama ve yarg organlarnn yelerine, kamu grevlilerine ve medya mensuplarna ynelik zglletirilmi eitim altaylarnn dzenlenmesi.

II. Kamu Reformunda Baarnn nkoullar

Bugne kadarki uluslararas deneyim nda, kamu reformu programlarnn baarya ulaabilmesi iin balca nkoullar genellikle yle sralanmaktadr: Yksek dzeyde siyasal kararllk. Reform hedeflerinin aklkla tanmlanm olmas ve hedeflere ynelik (aralar, zamanlamay ve nlemler sralamasn ieren) gereki stratejilerin oluturulmas. Reform programna geni tabanl bir toplumsal destein elde edilmesi; yalnzca siyasal liderliin ve st dzey brokrasinin deil, kamu personelinin, sivil toplumun ve zel sektrn de programa sahip kmas. Kamu kesimi istihdamnn azalmasna kout olarak, kamu alanlar iin alternatif istihdam olanaklarnn gvence altna alnmas. Kamu grevlilerinin, katlmc ynetiim kurumlar ve srelerinin oluturulmasna katkda bulunmalarn ve ykmllklerini tarafszlkla yerine getirmelerini destekleyici zendiricilerin salanmas. Kamu hizmeti kullanclarnn gereksinimlerine duyarllk ve kullanc odakl yaklam; zellikle zelletirilecek hizmetler konusunda sosyal paydalarla ve kullanclarla danma mekanizmalarnn oluturulmas. (UNDP: 1998) Yukarda I.A.1 bal altnda modern anlamda kamu ynetiminden sz edebilmek iin vazgeilmezlii vurgulanan "siyaset" ve "ynetim" ilevleri arasndaki ayrm kamu reformu uygulamalar bakmndan da nem tar. Kamu reformunda si-

185

yasal liderlik ve kararlln rol, devletin ilevlerinin tanmlanmasnda, toplumun talepleri ile bu ilevler arasndaki dengenin kurulmasnda ve reform hedeflerinden sapmann nlenmesinde odaklanr. Buna karlk, siyasal kadrolarn deikenlii karsnda reform srecinin kesintisizliini ve reform hedeflerinin istikrarl uygulama planlarna dnmesini salayacak olan, bu hedeflere sahip kan ve siyasal baskdan korunmu bir brokrasinin ehliyeti ve kararldr. Kanadadaki kamu reformu sreci, siyasal kadrolar ile brokrasi arasndaki rol blmn "paylalm liderlik" ilkesi temeline oturtmasyla bu bakmdan nemli bir rnek olarak anlabilir. ABDde Clinton ynetimi 1993te greve geldikten ksa sre sonra kamu ve zel kesim yneticileri ile siyasal danmanlar bir araya getiren bir forum (Reinventing Government Summit) toplam, reform programna olabildiince geni bir destek taban yaratarak ie balamtr. Programn aklanmasndan hemen sonra federal hkmet grevlileri program konusunda kapsaml bir eitimden geirilmi ve program nce pilot uygulamalarla snanmtr. Bir kamu reformu programn, yurttalarn devlete ynelik gvenini ve kamu hizmetlerinden memnuniyetini ykseltecek biimde tasarmlayp uygulayabilmek, genel olarak kamu ynetimini toplumun gereksinim ve beklentilerine duyarl klabilmek iin yurtta eilimlerinin dzenli ve sistemli olarak izlenmesi zorunludur. Reform ve yeniden yaplanma srelerinden geen lkelerde; semen, vergi ykmls ve kamu hizmeti kullancs olarak yurttalarn kamu ynetimine ilikin alglamalarn ve yeniden yaplanma tercihlerini belirlemek, kamuoyunun eitli reform alanlarna ilikin nceliklerini saptamak, reform nlemlerinden dorudan ya da dolayl olarak etkilenecek yurtta kesimlerinin eilimlerini renmek, kamu kurumlarn yurttalarn kalite, uygunluk, etkinlik, eriilebilirlik, maliyet vb konulardaki beklentilerine duyarl klmak amacyla alnan nlemlerin sonularn lmek sistemin bileenlerinin deiime yatknlk ve hazrlk dzeyini belirlemek amacyla ok eitli yntemler kullanlmaktadr.

186

Bu yntemlerden bazlar unlardr: Kamuoyu yoklamalar Sektrel kamu politikalarna ilikin anketler Proje ve mevzuat tasarlarna ilikin kitlesel forumlar Halkn katld ak oturumlar Odak grup toplantlar altay ve seminerler Kamu yneticileri ile halk arasnda buluma seanslar Belirli hedef gruplardan oluan yurtta panelleri Danma kurullar Yurtta forumlar Yurtta jrileri Oydama konferanslar (OECD lkelerinde bu yntemler kullanlarak yaplan almalarn rnekleri iin bak. OECD: 2001.) Bu yntemler arasnda kamuoyu yoklamalarnn, geni kitlelerin eilimleri konusunda ksa sreler iinde bilgi toplanmasn salamak gibi bir stnl vardr. Kamuoyu yoklamalar ayrca yurttalar arasnda, gr ve tercihlerinin kamu ynetimince dikkate alnd inancn uyandrd lde katlmc demokrasi alglamasnn glenmesine de katkda bulunmaktadr. u var ki, kamu ynetiminin sorunlara tan koyma ve etkin mdahalede bulunabilme yeterliliinin ykseltilebilmesi iin kamuoyu yoklamalarnn br aralarla desteklenmesi zorunludur. Avrupa Birlii yeliine aday lkelerde de katlm srecine kout olarak, kamu ynetiminin Birlik mktesebatna uyumunu salamaya ynelik reform uygulamalarnn toplumun deiik kesimlerinde uyandrd memnuniyetin ya da memnuniyetsizliin llmesinde, nedenlerinin belirlenmesinde, katlm srecinin gerek ve alglanan kazanm ve klfetlerinin izlenmesinde kamuoyu yoklamalarndan geni lde yararlanlmaktadr (Bak. OECD: 1998b).

187

Yurttalarn kamu kurumlarna ynelik gveninin ve uygunluk, etkinlik, kalite, hakkaniyet, eitlik, duyarllk, srat gibi alardan kamu hizmetlerine ilikin alglamalarnn llmesi gnmzde daha geni erevede de ilgi oda olmaktadr. Bu alandaki en yeni giriimlerden biri, Belika Leuven Katolik niversitesi ile srail Hayfa niversitesinin ortaklaa balatt EAPPA (European Assessment Project of Public Administration) projesidir. Proje, kamu ynetimi performansnn ISO standartlar, bte kriterleri gibi teknik-ekonomik ltlerin yan sra tutumsal-davransal gstergelerle de llmesi gerektii kabulnden yola kmaktadr. Amac, bu ikili yaklamla kamu kesimi performansn Avrupa leinde karlatrmal biimde incelemek ve kamu hizmetlerini yetkinletirme abalarna girdi salayacak bir bilgi taban oluturmaktr.

III. Avrupa Birliinde Kamu Ynetimi lkeleri

Kamu ynetimi kavram tanm gerei ulusal snrlar iinde egemen bir devletin varln gerektirir. O nedenle, Avrupa Birlii (AB) bnyesinde btnlemeye giden egemen devletlerin tm iin ortak bir kamu ynetimi modeli olup olamayaca teden beri tartma konusudur. AByi kuran 1957 Roma ve 1992 Maastricht antlamalarnn byle bir model getirmedii bilinmektedir. ye devletlerin siyasal rejimlerinin demokratik nitelii temelinde kamu ynetimi konularnn dzenlenmesi her birinin takdir alanna braklmtr. Dolaysyla formel hukuk asndan ye devletler geni bir idari bamszla sahiptir. Ne var ki, uygulamada AB leinde bir uluslarst idari hukukun biimlendii de kukusuzdur. Birliin ortak kamu ynetimi ilkelerinin, herhangi bir szlemeyle formelletirilmemi bir Topluluk mktesebat olduu sylenebilir. Avrupa Adalet Divannn itihatlar bu ortak ilkelerin biimlenmesinde en nemli rol oynamaktadr. Ayrca Birlik kurumlarnn gelitirdii ayrntl mevzuat kamu ynetimi alannda ortak bir maddi hukuk dzenine de kaynaklk etmektedir. ye lkelerin kamu grevlileri ve Komisyon yetkilileri arasndaki srekli ortak alma, mktesebat btn ye lkelerde ayn gvenilirlik standartlarnda uygulama gerei ve Avrupa leinde etkili bir idari yargnn olumas ulusal ynetim aygtlarn birbirine gitgide daha ok yaknlatrmaktadr. Bu olgu daha nce kullanma girmi "Avrupa ekonomik alan", "Avrupa sosyal alan" terimlerinden esinlenerek "Avrupa ynetim alan" (European Administrative Space) olarak adlandrlmaktadr.

188

"Avrupa ynetim alan" kavram AB lkelerinin kamu ynetimi alannda paylat temel kurumsal dzenleme ve sreler ile ortak standart ve deerleri belirtmektedir. Ne var ki, bunlarn hemen tm bakmndan ye lkeler arasnda da nemli dzey farklar vardr. Bu farklarn dourduu sorunlar Birliin genileme srecinde aday lkelerde kurumsal yaplanmaya byk ncelik verilmesinin de balca nedenidir. Aday lkelerin, kamu ynetimlerini Avrupa ynetim alannn gvenilirlik dzeyine yetiecek biimde gelitirmeleri ve ortak ilkeler, usuller ve yapsal dzenlemeler bakmndan kabul edilebilir bir eii yakalamalar zorunludur. O nedenle "ynetim kalitesi" aday lkelerle yrtlen tam yelik mzakerelerinin kilit unsurlarndan biridir. Aday lkelerden, yalnzca kurumlarn ve ynetim usullerinin mevcut mevzuatla uyum salamalar deil, ayn zamanda ngrlebilir bir gelecekteki yeni dzenlemeleri benimseme kapasitesine de sahip olduklarn kantlamalar beklenmektedir. Aday lkelerin bu srete benimsedii hukuki normlar ile bunlar AB standartlarna gre uygulama ve yrtme kapasitesi arasnda bir mesafe bulunmas doaldr; en gelimi sistemlerde bile uygulama hatalar ortaya kabilir. nemli olan, "uygulama a" ad verilen bu mesafenin genel olarak ynetim kapasitesini zayflatacak kadar sistematik ve ciddi olmamasdr. Kurumsal yaplanma ile Ulusal Programlar arasnda doru bir iliki kurulmamas, srdrlebilir finansmana yeterince nem verilmemesi, kamu personelinde istikrar ve profesyonelleme ynnde etkin aba harcanmamas, yarg ve mali denetim gibi yatay sistemlerin glendirilmemesi halinde uygulama a derinleecektir. Tam yelik takvimi ve aday lkenin AB fonlarndan ve yardmlarndan yararlanmas bundan olumsuz etkilenecek, ayrca yolsuzluklar, dk katma deerli "istismarc" yatrmlar zendirecek, borsa gibi piyasa kurumlarnn gelimesini engelleyecektir. (OECD: 1998c) Avrupa ynetim alann tanmlayan ve aday lkelerin de AB yelii iin gerekli ynetsel kapasiteye ulamasnda uygulanacak ltleri somutlatran temel ilkeler drt grupta toplanmaktadr: Gvenilirlik ve ngrlebilirlik (yasal belirginlik) Aklk ve saydamlk

189

 Hesap verme sorumluluu Verimlilik ve etkinlik nceki blmde genel olarak iyi ynetiimin balca koullar olarak da ne kan bu ilkelerin topluca aklamas aada sunulmaktadr. Gvenilirlik ve ngrlebilirlik: Bu gruptaki ilkelerin banda hukukun stnl, bir baka deyile kamu ynetiminin sorumluluklarn hukuka uygun biimde yerine getirmesi gelir. Kamu ynetimi, kararlarn, yrrlkteki kurallara ve mahkemelerin ortaya koyduu yorumlama ltlerine gre vermelidir. Ayrca hibir kamu makam yasalara gre yetkili olmad bir konuda karar veremez. Kamu ynetiminin gvenilirliine ve ngrlebilirliine ilikin bir baka ilke "orantllk" ilkesidir. Bu ilke, idari tasarruflarn yasann gtt amala orantl olmasn ve yurttalar, yasann gtt amacn salanmas iin gerekenden fazla mahrumiyete uratmamasn ngrr. Bu ilke ayn zamanda, yasann amalamad bir sonuca yol amas halinde yasann harfi harfine uygulanmasnn hukuka aykr olduu anlamna gelir. Kamu grevlilerinin ehliyet, liyakat ve mesleki drstlk sahibi olmas kamu ynetiminin gvenilirliinin ve ngrlebilirliinin vazgeilmez kouludur. Kamu grevinde mesleki drstlk ve yanszlk, herhangi bir konuyu deerlendirirken bu deerlendirmenin olas sonucu konusunda herhangi bir tercih sahibi olmamak anlamna gelir. Kamu grevlilerinin meru siyasal iktidara sadakatleri ile mesleki bamszlklar arasnda bir denge kurulmas zorunludur. Kamu makamlarnn ve kurumlarnn kararlarn gecikmeden alp uygulamas da gvenilirlik ve ngrlebilirliin nemli bir kouludur. Aklk ve saydamlk: Burada "aklk" terimi kamu ynetiminin dardan incelemeye hazr olmas, "saydamlk" terimi ise bu incelemenin eksiksiz ve derinlemesine biimde yaplabilir olmas anlamna gelmektedir. Bu iki ilke, hem idari tasarruflardan etkilenen herkesin bu tasarruflarn gerekelerini renebilmesini, hem de idari tasarruflarn denetim kurumlarnca gereince incelenebilmesini gvence altna alr. Kamu makamlarnn kararlarnn gerekelerini aklamakla ykml klnmas aklk ilkesinin uygulanmas bakmndan zellikle nem tar. Ayrca karar gerek-

190

elerinin, ilgili tarafn bu karar aleyhinde bir bavuru hazrlamasna imkn verecek yeterlilikte olmas gerekir. Aklk ve saydamlk ayn zamanda hukukun stnlnn, kanun nnde eitliin ve hesap verme sorumluluunun da vazgeilmez aralardr. Ancak ulusal savunma ve benzeri konular gerekten etkileyen durumlar aklk ve saydamlk ilkelerine istisna edilebilir. Hesap verme sorumluluu: Hesap verme sorumluluu, kamu ynetiminde her makamn tasarruflarndan dolay baka idare, yasama ve yarg makamlarna aklamada bulunmakla ve bu tasarruflar gerekelendirmekle ykml olmas, hibir makamn inceleme ve denetiminden muaf tutulamamas anlamna gelir. Hukukun stnl, aklk, saydamlk, yanszlk ve kanun nnde eitlik gibi ilkelere ne lde uyulduu ancak hesap verme sorumluluu araclyla saptanabilir. Hesap verme sorumluluunun ayrntl ve formel kurallarla dzenlenmi olmas gerekir. Denetim kurallar bunlarn banda gelir. Denetim kurumlarnn ve mekanizmalarnn amac, kamu kurumlarnn ve organlarnn ilevlerini etkin ve verimli biimde, zamannda yerine getirip getirmediklerinin ve gerek genel, gerekse zgl dzenlemelerle koyulmu ilke ve usul kurallarna uyulup uyulmadnn saptanmasdr. Her durumda denetim mekanizmalar, hem birey haklarn hem kamu karn korumay, karar alma srelerinde kaliteyi ykseltmeyi ve kamu ynetiminin gvenilirliini, ngrlebilirliini ve meruiyetini artrmay gzetmek durumundadr. Denetim mekanizmalar yarg organlarndan kamu denetiliine (ombudsman), tefti kurullarndan parlamento komisyonlarna kadar geni bir eitlilik gsterir. Verimlilik ve etkinlik: Verimliliin kamu ynetiminde bir deer olarak benimsenmesi grece yeni bir gelimedir. Verimlilik, kullanlan kaynaklar ile elde edilen sonular arasnda optimal bir orantnn korunmasyla ilgili bir iletmecilik kavramdr. Balantl bir kavram olan etkinlik ise kamu ynetiminin hedeflerine ulamakta ve gerek yasalarn gerekse siyasal iktidarn nne grev olarak koyduu sorunlar zmekte gsterdii performansla ilgilidir. Yakn gemite baz Avrupa lkeleri (rnein spanya 1978 anayasasnda) hukukun stnl, saydamlk ve yanszlk gibi geleneksel ilkelerin yan sra bu iki ilkeye de anayasal stat kazandrmtr. Avrupa Adalet Divan da baz kararlarnda "verimli ynetimi" bir ilke olarak benimsemitir.

191

Bir iletmecilik ilkesi olarak verimlilik ile siyasal/demokratik bir ilke olarak hukukun stnl ve usul kurallarna uygunluk arasnda bir gerilim vardr. Kamu grevlileri zaman zaman usul kurallarn verimlilie aykr birer kstlama olarak alglayabilirler. Usul kurallarna uygunluk bazen kaynaklarn ekonomik biimde kullanlmasyla eliebilir ve maliyetler ile sonular arasndaki oranty olumsuz etkileyebilir. Bu elikinin stesinden gelebilmek iin uygun yasal ve kurumsal zmlerin gelitirilmesi gerek ulusal lekte hkmetlerin ve yasama organlarnn, gerekse AB leinde Birlik kurumlarnn nemli grevlerinden biri olmaya devam etmektedir. Yukarda zetlenen temel ilkelerin aday lkelerin kamu ynetimlerinde kabul edilebilir asgari bir dzeyde uygulamaya dnmesi, zellikle Birlik mktesebatnn fiilen uygulanmasna olanak verme anlamnda tam yelik gereklerini yerine getirmelerinin koullarndan biridir. Bu ilkelerin maddi hukuktaki yansmalaryla, gerekli kurumlamalarla ve baz hukuki deerlerin kamu ynetiminde yerlemesiyle gnlk yaamn bir paras haline gelmeleri gerekir. Buna karlk, tam yelik srecinin kendisi de kamu ynetimi ilkelerinin uygulamaya dnmesine, lkenin ekonomik ve idari kapasitelerinin gelime hzndan daha byk bir hz kazandrabilir.

IV. Trkiyede Kamu Reformu Gndemi

Cumhuriyet dneminde kamu ynetiminde reform ynndeki ilk araylarn tarihi 1930lara dein uzanr. Bu konudaki ilk kapsaml alma Babakanln istemi zerine 1949da stanbul niversitesi profesrlerinden. Fritz Neumarkn hazrlad "Devlet Daireleri ve Messeselerinin Rasyonel almas" konulu rapordur. Bundan ksa bir sre sonra 1951de Dnya Bankasnn da katksyla James M. Barkern bakanlndaki bir kurul, bakannn adyla anlan kapsaml bir rapor hazrlamtr. Bir devlet personel dairesinin kurulmasn ilk kez neren Barker Raporu daha o tarihte merkeziyeti sistemi eletirmesi bakmndan dikkat ekicidir. Ayn yl James W. Martin ve Frank A. Cush adl iki uzman zellikle Maliye Bakanlnn rgtlenme ve alma ilkelerini inceleyen bir rapor sunmulardr. Bunu 1958de Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstitsnn (TODAE) hazrlad "Trkiyede Devlet Personeli Hakknda Aratrma" adl ciltlik rapor izlemitir. 1960tan sonra Devlet Planlama Tekilat (DPT), Devlet Personel Bakanl (DPB) ve TODAEnin kamu ynetiminde reform konusundaki aratrma almalar younlamtr. TODAEnin 1961de hazrlad bir raporda ilk kez, Trkiyede idareyi gelitirmekle zel olarak ilgilenecek bir mekanizmann oluturulmas gr-

192

 ortaya atlmtr. Ertesi yl DPT ile TODAEnin ortak almas olarak "Merkezi Hkmet Tekilat Aratrma Projesi" (MEHTAP) balatlmtr. Nisan 1963te Babakanla sunulan MEHTAP raporunun arln personel rejimine ilikin deerlendirmeler oluturmaktadr. 1963te yrrle giren I. Be Yllk Kalknma Planndan (BYKP) bu yana btn planlarda kamu reformu konusuna zel bir nem verilmi, bu konu ayrca yllk programlarn tmnde yer almtr. Ayrca 1972, 1982 ve 1988 yllarnda kamu ynetiminin btnne ynelik kapsaml alma daha yaplmtr. 1972 tarihli alma "devlet kesiminin yeniden dzenlenmesinin genel yn ve stratejisini tespit etmek zere" oluturulan bir Danma Kurulu'nun hazrlad rapordur. Bu raporun balca nerisi, idareyi gelitirme almalarn btn olarak ele alacak merkezi bir birimin kurulmasdr. 1982de ise zellikle kamu kesiminin nitelikli personel temin etme ve bunlar grevde tutma konusunda karlat glkleri ama yollarnn aratrlmas amacyla bir Personel Rejimi Komisyonu kurulmutur. Bu komisyonun almalar "eit ie eit cret" ilkesinin gerekletirilmesi zerinde odaklanmtr. 1988de VI. BYKPye k tutmak amacyla balatlan ve TODAEnin yrtt Kamu Ynetimi Aratrmasnn (KAYA) amalar arasnda ilk kez "[o dnemdeki adyla] Avrupa Topluluklarna katlma karar alm olan Trkiyenin toplulukla idari uyumu alannda yapmas gerekli hazrlklar tespit etmek" konusuna yer verilmitir. KAYAnn 1991de tamamlanan genel raporunda "Trk kamu ynetiminde halkla ilikiler uygulamasnn belirli bir anlam kazanarak geliebilmesinin ilk koulunun, ynetimin kendisini halkn hizmetinde bir ara olarak grebilmesi" olduu vurgulanmtr. Rapor ayrca sistem ii idari tutarlln salanmas ile etkin ve verimli bir ynetimi gerekletirmeye ynelik nerilere de yer vermitir. Halen yrrlkte olan VIII. BYKPye kadar btn planlarn ortak zelliklerinden biri, bir nceki plann kamu ynetiminde "reform" ya da "yeniden dzenleme" konusunda ngrd hedeflerin gerekletirilememi olduu saptamasdr. Gerekten de gerek be yllk planlarda ve yllk programlarda siyasal otoritenin, gerekse bilim dnyasnn ve kamuoyunun Trkiyede kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi konusunda bugne dein benimsemi olduu hedeflerin hemen tm gndemdeki yerini korumaktadr.

193

III. BYKP (1973 77) bir "kamu kesimi reformu"ndan bu terimlerle sz eden ilk plandr. Bu planda, MEHTAP projesiyle balatlan almalarn merkezi ynetimin tara rgtlerini ve yerel ynetimleri konu alan iki aratrmann tamamlanmasndan teye gidemedii vurgulanmtr. Ayrca belli sektr ya da hizmetlerin bakanlk biiminde rgtlenmesinden yarar umularak Ky leri, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Kltr gibi yeni bakanlklar kurulduu, Devlet Memurlar Kanununun uygulamaya koyulduuna, ama bu giriimlerin hibirinden beklenen sonucun alnamadna dikkat ekilmitir. nc plan, kamu kesiminin yeniden dzenlenmesinin ivediliini, o dnemdeki adyla AETyi kastederek "bat ile entegrasyonun bir kuak boyu yaklam bulunmas" ile ilikilendirmesi bakmndan da bir ilktir. Bu balamda, "destek hizmetleri ve donatm seviyesi ile personel verimliliinin AET lkeleri standartlarna yaklaacak ekilde planlanp gelitirilmesi" ilkesine yer verilmitir. Planda ayrca; kamu ynetiminin devlerini "hzl, nitelikli, verimli ve tutumlu" bir biimde gerekletirebilecek dzeye karlmasnn, kamu kesiminin "sanayileerek kalknma" ulusal tercihinin gerektirdii bilgi ve teknikle donatlarak ekonomiye yk olmaktan karlmasnn, kalknmann bilinli bir hzlandrcs, sosyal ve kltrel btnlemenin nderi durumuna getirilmesinin ve yksek yetenekli bir ynetici kadrosunun yetitirilmesinin kamu kesimi reformunun hedefleri arasnda vurgulanmas dikkat ekicidir. IV. BYKP (1979 83) "reform" terimi yerine "kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi ve gelitirilmesi" ifadesini yelemi ve bu almalar ynlendirecek merkezi bir birimin bulunmamasn nceki giriimlerin baarszlnn nedeni olarak saptamtr. Plana gre bu merkezi birim Devlet Personel Bakanl olmaldr. Beinci ve altnc planlar (1985 89, 1990 94) yeniden dzenleme hedeflerini adlandrmak iin bu kez "kamu ynetiminin iyiletirilmesi" ifadesini tercih etmitir. V. BYKPde zellikle vurgulanan ilke ve politikalar arasnda; kamu hizmetlerinin kurulular arasnda dengeli, etkin ve kaynak israfn nleyecek biimde datlmas, yetki devrinin esas alnmas,

194

 brokratik ilemlerin azaltlmas, personel ynetiminin verimlilik esasna gre dzenlenmesi, insangc planlamas ve btn kamu kurulularnda tasarruf salayc nlemlerin alnmas saylabilir. VI. BYKPde ise kamu hizmetlerinin daha kaliteli, hzl ve ekonomik biimde yrtlmesi iin modern ynetim sistemlerinin gelitirilmesi, devlet-vatanda ilikilerinde vatandan beyan esas alnarak idari usul ve ilemlerin sadeletirilmesi, Avrupa Topluluuyla ilgili faaliyetleri yrtecek personelin eitimlerinin tamamlanmas ve uyum iin gerekli tedbirlerin alnmas gibi hedefler dikkati ekmektedir. VII. BYKP (1996 2000) "kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas" konusundaki hedeflerini "Kamu Hizmetlerinde Etkinliin Artrlmas Projesi ve Kamu Kesiminde cret Adaletinin Salanmas" bal altnda bir araya toplamtr. Bu planda ilk kez, "kreselleme ve entegrasyon politikalar erevesinde devletin rolnn yeniden tanmlanmas" ilke olarak benimsenmekte ve u aklamaya yer verilmektedir: "Kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmasnda, Devletin hangi faaliyetleri dorudan yrtecei veya yrtmeye devam edecei, hangi faaliyetler asndan ise gzetici, destekleyici, yol gsterici veya sadece izleyici rol stleneceine karar verilerek kamu hizmetlerinin yeniden deerlendirilmesi, grev ve tekilat arasnda uyumun salanmas, hizmet etkinliinin artrlmas, effaflk, gerekli say ve nitelikte personelin istihdam, cret adaletinin salanmas, katlmclk ve halka dnk bir anlayn yerletirilmesi esas olacaktr." Yedinci plan ayrca ilk kez bir "kamu denetisi (ombudsman)" sisteminin kurulmasn ama olarak benimsemektedir.

195

VIII. BYKPde (2001 2005) "devletin rolnn yeniden tanmlanmas" konusuna deinilmedii grlmektedir. Bu plan "kamu ynetiminin iyiletirilmesi ve yeniden yaplandrlmas" konusundaki temel amalarn demokratik devlet ynetimini, sosyal adaleti ve gelimeyi gzeten bir kamu ynetimi yapsnn ve ileyiinin oluturulmas; kamu ynetimine hzl bir ileyi yapsnn, kaliteli mal ve hizmet sunumu anlaynn ve buna ilikin yntemlerin yerletirilmesi olarak belirlemitir. Bu balamda; kamu hizmetlerinin sunumunda vatandan tatmininin esas alnmas, hizmet kalitesi ve sonulara odaklanlmas, kamu ynetiminin halk nezdinde gvenilirliinin gelitirilmesinin esas alnmas; verimlilik, etkinlik ve tutumluluun, dolaysyla da performansn artrlmas, alanlarn performansn etkin biimde len bir sistemin kurulmas, yetki devri ve esneklikle beraber hesap verme sorumluluunun ve ynetsel saydamln glendirilmesi, kamu yneticilerinin ve alanlarnn politika ve strateji oluturma kapasitesinin gelitirilmesi, norm kadrolara ve objektif seme kriterlerine dayal bir istihdam politikasnn izlenmesi, kariyer ve liyakatin esas alnmas, nitelikli kamu hizmeti sunumu iin, performans ynetimi, toplam kalite ynetimi gibi eitli ada ynetim tekniklerinden tm kamu kurumlarnda yararlanlmas, bylece kamu ynetiminin, yeni yaklamlardan da faydalanarak Toplam Ynetim Kalitesinin artrlmas yurttalarn bilgi edinme, hak arama usul ve esaslar ile idarenin tazmin sorumluluu ve yasalardaki ynetsel ilemlerde grev, yetki, zamanam, zamanamnn kesilmesi gibi boluklarn doldurulmas gibi ilkeler ngrlmektedir. Bu planda da halkn ikayetleriyle ilgili konularda ynetimi denetleyen ve ynetime bal olmayan bir "kamu denetisi (ombudsman)" sisteminin kurulmas, sistemin istisnasz tm idari ilem ve eylemleri kapsamas hedef olarak sunulmaktadr.

196

Personel sisteminin dzeltilmesi Trkiyede kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi konusundaki araylarn balangtan beri deimez konusudur. Bugn de kamu personel rejiminde reformla ilgili beklentiler zellikle: kamu hizmetine girite ve ykselmede kayrmacln yerine liyakat ilkesinin egemen klnmas, kamu kesimindeki fazla istihdamn giderilmesi, kamu istihdamnn dalmnda nitelik ve nicelik bakmndan dengenin salanmas, kamu istihdamndaki (memur, szlemeli personel, geici personel ve ii gibi) farkl kategorilerin aklkla tannmas; bu kategoriler arasndaki cret dengesizliklerinin giderilmesi noktalar zerinde odaklanmaktadr. Burada sz konusu edilen "kamu kesimindeki fazla istihdam" mutlak deil, greli bir fazlala iaret etmektedir; kamuda istihdam edilen personelin says ve nitelikleri ile yerine getirdikleri ilevler ve performanslar arasndaki orantszlkla ilgilidir. Bir baka deyile, kamu istihdamnda rasyonelliin ve verimliliin salanamadn vurgulamaktadr. Etkin ve verimli alan bir kamu kesiminin toplam istihdam iindeki optimal pay, kamunun faaliyet alanlarnn geniliine ve her alandaki hedeflerine ilikin tercihlere gre ayrca irdelenmelidir. Trkiyede kamu kesimindeki verimsiz istihdamn kaynanda, personel sisteminde liyakat ilkesinin ilememesinin, ie almada kayrmacln eitli biimlerinin ar basmasnn ve kamu istihdamnn isizlik sorununa bir "zm" olarak klientelist amalarla kullanlmasnn yatt konusunda ise genel bir gr birlii vardr. Devlet memuriyetine merkezi snavla giri ve btn kamu kurumlarnda i analizi ve grev tanmlar temelinde "norm kadro" uygulamasna gei kamu istihdamndaki bu sapmay dzeltmenin ilk adm olarak grlmektedir. te yandan, gerek be yllk planlarda, gerekse kamuoyundaki tartmalarda Trkiyede bir kamu denetilii sisteminin kurulmas nerisi ncelikle, devlet-yurtta uyumazlklarn gidermekle grevli idari yargnn kat ileyi kurallarna bal olmasna ve ar ilemesine dayandrlmaktadr. Ama byle bir sisteme gei iin de ncelikle idari yarg sistemiyle nasl eklemlenecei konusunun zme balanma-

197

s ve anayasal stats ile g kaynann belirlenmesi gerekmektedir (Bak. Babrolu ve Hatipolu: 1997; Avar: 1998). Yrrlkteki VIII. BYKPnin ngrd hedefler dorultusunda atlan somut admlardan biri ubat 2001de Babakanln onayyla, Trkiyede saydamln artrlmas ve kamuda etkin ynetimin gelitirilebilmesi amacyla bir Ynlendirme Komitesi ile bir alma Grubunun kurulmas olmutur. Babakanlk Tefti Kurulu ve Hazine Mstearl ile Adalet, ileri ve Maliye bakanlklarnn temsilcilerinden oluan komitenin almalar sonucunda "Trkiyede Saydamln Artrlmas ve Kamuda Etkin Ynetimin Gelitirilmesi Eylem Plan" Ocak 2002de Bakanlar Kurulunca karar altna alnmtr. Eylem plannn temel amalar unlardr: yurttalarn haksz ilemlerle sklkla yz yze kaldklar baz ok nemli kamu hizmetlerinden (rnein imar ilemleri, yatrm tevikleri, irket tescilleri) balayarak topyekun bir kamu hizmet sunum standartlar ve srelerinin, sorumlu olacak grevlilerin kurumlar ve birimler baznda ivedilikle belirlenmesi yoluyla, kamu grevlilerinin ilemlerle ilgili takdir haklarnn kesinlikle objektif kriterlere balanmas. hakl bir talebin karlanmas iin arac bulma ya da deme yapma endiesinin kesinlikle ortadan kaldrlmas. rvet ya da benzeri kar karlnda haksz taleplerin karlanmasna meydan verilmemesi iin caydrc disiplin ve cezai yaptrmlarn uygulanmasnda etkinliin salanmas. ynetimi, ynetimin koyduu objektif kurallara gre hem hiyerarik olarak iten, hem de vergi deyenler asndan dtan denetleyen ve sorgulayan ada bir kamu ynetimine geilmesi. ar dzenleyici ilem yknn de yolsuzlua yol atn dikkate alarak, yatrmn ve zel teebbsn zerindeki idari ilemlerin saysnn azaltlmas; yatrmc sermaye nndeki engellerin de standart hizmet sunum sreleriyle egdml hale getirilmesi ve ilemlerin mmknse tek merkezden yrtlmesinin salanmas. kamuya ve siyasal sisteme duyulan gvenin glendirilmesi.

198

Eylem plannn ncelikli hedefleri ise yle belirlenmitir: Kamu hizmet sunumunda performans standartlarnn oluturulmas, Kamu kurulular ile kamu vakf ve dernekleri arasndaki ilikilerin yeniden dzenlenmesi, Personel sisteminin iyiletirilmesi, Bilgi edinme hakknn gelitirilmesi ve kamu ynetiminde saydamln artrlmas, Salk sisteminin iyiletirilmesi, Denetim sisteminin glendirilmesi, Yarg sisteminin iyiletirilmesi, Kara para aklama ile mcadelenin etkin hale getirilmesi, Seim kampanyalarnn finansmannda hesap verilebilirliin ve saydamln artrlmas, Mal beyannda hesap verilebilirliin artrlmas ve Yerel ynetimlerin glendirilmesi. te yandan, 2000 yl banda uygulamaya koyulan "Enflasyonla Mcadele ve Ekonomik stikrar Program" ile zellikle ubat 2001 krizini izleyen "Gl Ekonomiye Gei Program" erevesindeki yapsal reformlar da geni anlamda kamu ynetiminde bir reform srecinin paralardr. Nitekim "Gl Ekonomiye Gei Program" Trkiyede yaanan ekonomik krizlerin kaynandaki olumsuz bor dinamiinin temel nedeni olarak "devlet ile toplum ve siyaset ile ekonomi arasndaki ilikileri" belirlemektedir. Buna gre sorunun iki ana boyutu, siyasetin meru ilevlerinin tesinde piyasann ilemesine ve ekonomik kararlarn verilmesine mdahale alkanl ile zel sektrn de siyasal destekle rant oluturma abasn terk etmemesidir. Dolaysyla devlet ile zel sektrn hareket alanlarnn bu rant oluturma abasna olanak vermeyecek biimde dzenlenmesi, tasarlanan reformlarn temel hedefi olarak belirlenmi, gerek kamuda gerekse zel sektrde ynetim kalitesinin ncelikli nemi vurgulanmtr.

199

Programn bu kapsamda gndeme getirdii ve dorudan kamunun yeniden yaplanmasna ynelik balca yapsal reformlar unlardr: Kamu harcama ynetiminde reform (bte reformu) Kamu mali sisteminde reform (mali disiplin ve effaflk) Telekomnikasyon sektrnde reform Yatrm ortamnn iyiletirilmesi reformu (yatrmlarda karlalan idari engellerin ortadan kaldrlmas) Kamu bankalar reformu Sosyal gvenlik sistemi reformu

V. Sonu
Dnya leinde kamu reformu kavramnn ve bu adla anlan uygulamalarn gelime dorultusu, reform gereksinimine ve kapsamna sistemik yaklamn ar basmas ynnde olmutur. Yirmi yllk uluslararas deneyimin sonucunda bugn kamu reformu; ekonomik srelerin kresellemesi, lkeler ve devletler arasndaki karlkl bamlln derinlemesi, hzlanan teknolojik deiim, toplumlarn gereksinim ve beklentilerinin eitlenmesi, demokratikleme akmlar, katlmc kalknma anlaynn yaygnlamas ve sivil toplumun arlnn artmas gibi sreler karsnda bir btn olarak devletin ilevlerini yeniden tanmlama ve yeterliliklerini ykseltme zorunluluuna zm getiren btnsel bir proje olarak anlalmaktadr. Bu adan kamu reformunu, belirli hedeflere ulatktan sonra gndemden kalkacak bir defalk bir proje olarak grmek de doru deildir. Devletin ilevlerinin ve yeterliliklerinin srekli gelien uluslararas ve ulusal koullara uyarlanmas gereksinimi srdke reform perspektifinin de korunmas gerekecektir. Dolaysyla bir ka-

200

mu reformu projesi ayn zamanda, devletin yeniden yaplanmasnn kanlmaz srekliliini kavrayan bir "zihniyet" deiikliini de temsil etmelidir. Bir kamu reformunu gndemine alan her lkenin reform projesi kukusuz o lkenin zgl gereksinimlerine zm olarak biimlenir. Ayrca bu gereksinimler ou zaman geleneksel devlet aygtnn iine dt zgl "krizlerle" kendini dayatr. O nedenle reform projelerinin gncel kriz etkenlerine zm arayndan yola kmas ve nceliklerini devletin zgl yaplanmasn, geleneklerini ve lke koullarn dikkate alarak belirlemesi kanlmazdr. Ne var ki, tek bana gncel kriz etkenleri zerinde odaklanan, bu etkenlerin ortadan kaldrlmasn "etkin devlet" perspektifine balamayan tek boyutlu reform projeleri ilk aamada baarl sonular verse de byk olaslkla ngrlmemi yeni sorunlara yol aacaktr. Ayrca reform gereksinimi zaman iinde baka sorunlarn dayatmasyla toplumun gndeminde kalacak ve yeni reform giriimleri kanlmaz hale gelecektir. Bylece, devletin ve toplumun reform kapasiteleri etkin biimde kullanlamam olacaktr. Hatta bir "reform yorgunluu" toplumun reform kavramndan soumasna yol aabilecektir. Bu nedenle; zellikle reform sreci iin geni ve srdrlebilir bir siyasal ve toplumsal destein yaratlabilmesi ve st dzey brokrasinin bir reform kltrn iselletirmesi ve bunun iin gerekli yeteneklerle donanmas, siyasal deiimlerden etkilenmeyen bir reform iradesini koruyabilmesi iin bir kamu reformu projesinin daha balangta, devletin etkinletirilmesinin ngrlebilir tm boyutlarn iermesi zorunludur. Bu btnsellik iinde her boyutta gerekletirilecek dnmler, devletin ve toplumun kapasitelerinin en etkin biimde kullanlmasn salamak zere aamalandrlmaldr. te yandan, devletin yeniden yaplandrlarak etkin klnmas gereksinimi gnmzde genel olarak devlet ile toplum arasndaki ilikilerin "iyi ynetiim" hedefleri dorultusunda yeniden dzenlenmesi gereksiniminden ayrlamaz hale gelmitir. Bir baka deyile, kamu reformu artk genel olarak bir ynetiim reformunun ana bileeni olarak grlmektedir. Toplumun devlete gveninin korunup glendirilmesi her trl kamu reformu projesinin deimez hedefi ve temel baar ltdr.

201

Bu nedenle her trl kamu reformu projesine hukukun stnl, ngrlebilirlik, aklk ve saydamlk, hesap verme sorumluluu, devletin toplumun beklentilerine duyarll gibi st ilkeler yn vermelidir. Gene ayn nedenle, geleneksel anlamda kamu ynetiminin paras saylmayan yasama ve yarg erklerinin kullanmnda da kalitenin iyi ynetiim gerekleri dorultusunda ykseltilmesi bir kamu reformu projesinin tmyle dnda dnlemez. Bu lde geni bir perspektif ancak reform srecine sistemin tm bileenlerini dikkate alan bir yaklamla elde edilebilir. Trkiyenin gerek st dzey brokrasisi, gerek akademik evreleri, gerekse zellikle son dnemde sivil toplum kurulularyla, dnya leinde gelien kamu reformu gndemini yakndan izledii ve lkenin gereksinimlerini bu gndem nda tehis etmekte nemli yol ald sylenebilir. Kamuda kapsaml bir reforma gereksinim olduu zerinde geni bir mutabakat gzlenmektedir. Ama gnmze dein bu ynde yeterince gl bir siyasal irade ortaya kabilmi deildir. Bunun nedenlerini irdelemek bu almann kapsam dndadr. Onun yerine burada son olarak, kamuda baarl bir reform atlmnn nkoullarn bir kez daha zetlemek yerinde olacaktr: Yksek dzeyde siyasal kararllk. Reform hedeflerinin aklkla tanmlanmas ve bu hedeflere ynelik gereki stratejilerin oluturulmas. Reform programna geni tabanl bir toplumsal destein elde edilmesi; yalnzca siyasal liderliin ve st dzey brokrasinin deil, kamu personelinin, sivil toplumun ve zel sektrn de programa sahip kmas. Kamu grevlilerinin, katlmc ynetiim kurumlar ve srelerinin oluturulmasna katkda bulunmalarn ve ykmllklerini tarafszlkla yerine getirmelerini destekleyici zendiricilerin salanmas. Kamu hizmeti kullanclarnn gereksinimlerine duyarllk ve kullanc odakl yaklam; sosyal paydalarla ve kullanclarla danma mekanizmalarnn oluturulmas. Toplumun, kamu ynetimine ve reform srecine ilikin alglamalarnn ve beklentilerinin dzenli ve sistemli biimde izlenmesi.

202

KAYNAKA
1. METNDE GNDERME YAPILAN KAYNAKLAR
Adaman, Fikret, Ali arkolu, Burhan enatalar (2001). Hanehalk Gznden Trkiyede Yolsuzluun Nedenleri ve nlenmesine likin neriler, TESEV yaynlar. Aktan, Cokun Can (1995). 21. Yzyl iin Yeni Bir Devlet Modeline Doru, TSAD yaynlar. Asya Kalknma Bankas (1998). Anticorruption Policy. Avrupa Komisyonu (2001). European Governance: A White Paper. Avar, Zakir (1998). Ombudsman (Kamu Hakemi): Trkiye iin Bir Model nerisi, HAK- yaynlar. Babrolu, Ouz, Nevra Hatipolu (1997). Ombudsman (Kamu Hakemi) Kurumu ncelemesi: Devlette Bir Toplam Kalite Mekanizmas rnei, TSAD yaynlar. Dnya Bankas (1992). Governance and Development. Dnya Bankas (1994). Governance: The World Banks Experience. Dnya Bankas (1997a). Helping Countries Combat Corruption: The Role of the World Bank. Dnya Bankas (1997b). World Development Report 1997: State in a Changing World. Dnya Bankas (1999a). Aggregating Governance Indicators. Dnya Bankas (1999b). Governance Matters. Dnya Bankas (2000a). Anticorruption in Transition: A Contribution to the Policy Debate. Dnya Bankas (2000b). Reforming Public Institutions and Strengthening Governance, A World Bank Strategy. Dnya Bankas (2002). Governance Matters II: Updated Indicators for 2000/01.

203

 Gray, Cheryl (2002). Reforming Governance: World Bank Experience to Date, Dnya Bankas. Heper, Metin (1975). Trk Kamu Brokrasisinde Gelenekilik ve Modernleme, Boazii niversitesi yaynlar. Lane, Jan-Erik [der.] (1997). Public Sector Reform: Rationale, Trends and Problems, SAGE. OECD (1995). Our Global Neighbourhood. OECD (1998a). Public Management Reform and Economic and Social Development. OECD Public Management Service [PUMA]. OECD (1998b). Public Opinion Surveys as Input to Administrative Reform, SIGMA Papers: No. 25. OECD (1998c). Sustainable Institutions for European Union Membership, SIGMA Papers: No. 26. OECD (1999a). European Principles for Public Administration, SIGMA Papers: No. 27. OECD (1999b). Synthesis of Reform Experiences in Nine OECD Countries: Government Roles and Functions, and Public Management. OECD (2000). Building Public Trust: Ethics Measures in OECD Countries, OECD Public Management Policy Brief. OECD (2001). Citizens as Partners: Information, Consultation and Public Participation in Policy-Making. Osborne, David, Ted Gaebler (1992). Reinventing Government: How the Entrepreneurial Spirit is Transforming the Public Sector, Addison-Wesley Publishing Company. rnek, Acar (1994). Kamu Ynetimi. Pintus, Elisa. Government Reform in Italy, Avrupa Birlii ve Latin Amerika ve Karayipler Sosyal Kalknma Enstits (INDES), alma Raporlar Ortak Program, tarihsiz

204

 Transparency International (1996). The TI Sourcebook. Transparency International (2000). The TI Sourcebook 2000. UNDP (1995). Public Sector Management, Governance and Sustainable Human Development. UNDP (1997). Reconceptualising Governance, Tartma Raporu 2, Management Development and Governance Division, Bureau for Policy and Programme Support. UNDP (1998). UNDP and Governance: Experiences and Lessons Learned. UNDP (2001). Civil Service Reform Paper, Management Development and Governance Division Ynlendirme Komitesi (2002). Trkiyede Saydamln Artrlmas ve Kamuda Etkin Ynetimin Gelitirilmesi alma Raporu.

205

2. YARARLANILAN DER KAYNAKLAR

Akgner, Tayfun (1988). Kamu Personeli Ynetimi, Der Yaynevi. Aktan, Cokun Can (1995).Yzyl iin Yeni Bir Devlet Modeline Doru: Optimal Devlet, Kamu Ekonomisinin ve Ynetimin Yeniden Yaplanmas ve Kltlmesine Ynelik neriler, TSAD yaynlar. Arn, Tlay, hsan Gren, Necdet Kesmez (2000). Denetimi /Devlet Reformu, TESEV yaynlar. Parlamento ve Saytay

Ate, Mustafa (1995). Kamu Hizmetlerinde e Alma Sistemleri ve Trkiyede Uygulanan Politikalar zerine Bir nceleme, DPT Uzmanlk Tezleri. Atiyas, zak (2000). Devletin Dzenleyici Rol / Devlet Reformu, TESEV yaynlar. Atiyas, zak, erif Sayn (1997). Siyasi sorumluluk, ynetsel sorumluluk ve bte sistemi: Bir yeniden yaplanma nerisine doru, TESEV yaynlar. Atiyas, zak, erif Sayn (2000). Kamu Maliyesinde Saydamlk / Devlet Reformu, TESEV yaynlar. Ayka, Burhan (1991). "Ynetimin yiletirilmesi ve rgtsel Deiim", Amme daresi Dergisi, C.24, S.2. Bac, Hamdi (2001). Kamu Borlar Ynetimi ve Trkiye iin Bir Deerlendirme, Sermaye Piyasas Kurulu yaynlar. Baylan, mer (1977). Vatandan Devlet Ynetimi Hakkndaki ikayetleri ve Trkiye in sve Ombudsman Forml, ileri Bakanl yayn. Bilgin, Kamil Ufuk (1993). Trk Kamu Ynetiminin Avrupa Topluluu Uyumu, ATAUM Aratrma Dizisi yaynlar. Birlemi Milletler (1997). Administrative reform: country profiles. Bok, Derek (1997). "Measuring the Performance of Government". Joseph S. Jr. Nye, Philip D. Zelikow, David C. King. [der.], Why People Dont Trust Government iinde, Harvard University Press. Bouckaert, Geert, Steven Van de Walle (2002). "Quality of public service delivery and trust in government", EGPA Yearbook, IOS Press.

206

 Bouckaert, Geert, Steven Van de Walle, Bart Maddens, Jarl K. Kampen (2002). "Citizen Directed Governance: Quality and Trust in Government". Identity vs Performance: An Overview of Theories Explaining Trust in Government - second report iinde, Leuven Katolik niversitesi. Bowornwathana, B. (1997). "Transforming Bureaucracies for the 21st Century: The New Democratic Governance Paradigm". Public Administration Quarterly, C. 21. Canman, Doan (1993). Personelin Deerlendirilmesinde ada Yaklamlar ve Trkiye'de Kamu Personelinin Deerlendirilmesi, TODAE yaynlar. Canman, Doan (1995). ada Personel Ynetimi, TODAE yaynlar. Cardona, Francisco (2000). "Scope of Civil Services in European Countries: Trends and Developments". Avrupa Kamu Ynetimi Enstits seminerinde SIGMA adna sunulan bildiri. Chhibber, Ajay (1997). "The State in a Changing World", Finance & Development, Eyll 1997. Corkery, Joan (1997). International Experience with Institutional Development and Administrative Reform: Some Pointers for Success, ECDPM alma Raporu. arkolu, Ali (2000). Siyasi Partilerde Reform / Devlet Reformu, TESEV yaynlar. arkolu, Ali, Fikret Adaman (2000). Trkiye'de Yerel ve Merkezi Ynetimlerde Hizmetlerden Tatmin, Patronaj likileri ve Reform / Devlet Reformu, TESEV yaynlar. oker, Ziya (1995). Ynetimde Yeniden Yaplanma, 20 Mays Eitim, Kltr ve Sosyal Dayanma Vakf. Diner, Nabi, Turan Ersoy (1974). Merkezi Hkmet Tekilat Aratrma Projesi (MEHTAP) Tavsiyelerinin Uygulama Durumunu Deerlendirme Aratrmas, TODAE yaynlar. Dinsdale, Geoff, Brian D. Marson (1999). Citizen/Client Surveys: Dispelling Myths and Redrawing Maps, Canadian Centre for Management Development. DPT (1963). Birinci Be Yllk Kalknma Plan.

207

 DPT (1968). kinci Be Yllk Kalknma Plan. DPT (1972). Kamu Kesimi Reformu. DPT (1973). nc Be Yllk Kalknma Plan. DPT (1979). Drdnc Be Yllk Kalknma Plan. DPT (1985). Beinci Be Yllk Kalknma Plan. DPT (1989). Altnc Be Yllk Kalknma Plan. DPT (1994). Kamu Ynetiminin yiletirilmesi, zel htisas Komisyonu Raporu. DPT (1995). Yedinci Be Yllk Kalknma Plan. DPT (2001). Kamu Finansman Raporu: 2002 Yl Program Temel Makroekonomik Hedef ve Politikalar ile Kamu Kesimi Genel Dengesinde Gelimeler. DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan - Kamu Ynetiminin yiletirilmesi ve Yeniden Yaplandrlmas, K Raporu EIPA (Avrupa Kamu Ynetimi Enstits) 2001/3, Eipascope zel says: EIPAs 20thAnniversary. Ergun, Turgay, Aykut Polatolu (1992). Kamu Ynetimine Giri, 4.bask, TODAE yaynlar. Erylmaz, Bilal (1993). "Kamu Brokrasisinin Denetlenmesinde Yeni Gelimeler", Amme daresi Dergisi, C.26, S.4. Falay, Nihat (1988). "Verimlilik-etkinlik-tutumluluk". ada Saytay Denetimi Sempozyumu (4-5 Haziran 1987, Ankara), Saytay yaynlar. Girishankar, Navin (2001). Evaluating Public Sector Reform: Guidelines for Assessing Country-Level Impact of Structural Reform and Capacity Building in the Public Sector, Dnya Bankas. Giritli, smet (1983). Kamu Ynetimi Tekilat ve Personeli, Filiz Kitabevi. Gker, Metin (1996). 2000li Yllarda Kamu ve zel Sektrde Yeniden Yaplanma, TGAD yaynlar.

208

 Glen, Fikret (1999). Performans Denetimi: Temel Kavramlar, Yntemler, Teknikler ve Yaklamlar, Saytay yaynlar. Gler, Birgl Ayman (1996). Yeni Sa ve Devletin Deiimi, TODAE yaynlar. Hardin, Russell (1998). "Trust in Government". Valerie Braithwaite, Margaret Levi [der.], Trust and Governance iinde, Russell Sage Foundation. Hatry, Harry P. (1976). "Measuring the quality of public services". Hawley, Rodgers, Improving Urban Management iinde, SAGE. Hemerijck, Anton, Rien Huiskamp, Rob de Boer (2002). Public Sector Reform Under the European Monetary Union: A Literature Review. nciolu, Nihal (2000). Siyasal Rejim Tartmalar / Devlet Reformu, TESEV yaynlar. Kamu Ynetimi Aratrma Projesi Ynetim Kurulu (1991). Kamu Ynetimi Aratrmas- Genel Rapor, TODAE yaynlar. Karaer, Tacettin (1991). "Kalknma Planlar ve dari Reform", Amme dare Dergisi, C.24, S.2. KAYA Grubu (1991). Kamu Ynetimi Aratrmas Genel Rapor, TODAE yaynlar, No:238. Kickert, W.J.M. (1997). "Public governance in the Netherlands: an alternative to Anglo-American manageralism". Public Administration, C. 75. Kooiman, J. [der.] (1994). Modern Governance, New Government-Society Interactions, SAGE. Krueger, Anne O. (1974). "The Political Economy of a Rent-Seeking Society". American Economic Review, C. 64, S. 3. Kubal, Derya (1998). Performans Denetimi: Kavram, lkeler, Metodoloji ve Uygulamalar, Saytay yaynlar. Mahalli dareler Genel Mdrl (1995). Belediyelerin Bykl Etkinlii ve Halkn Katlm. Mauro, Paolo (1995). "Corruption and Growth". Quarterly Journal of Economics, C.110, S.3.

209

 Mauro, Paolo (1997). "The Effects of Corruption on Growth, Investment, and Government Expenditure: ACross-Country Analysis". Kimberly Ann Elliott [der.], Corruption in the Global Economy iinde, Institute for International Economics. Mauro, Paolo (1998). "Corruption: Causes, Consequences, and Agenda for Further Research". Finance & Development, Mart 1998. Minogue, M., C. Polidano, D. Hulme (1998). "Introduction: the analysis of public management and governance". M. Minogue, C. Polidano, D. Hulme [der.] Beyond the New Public Management, Changing Ideas and Practices in Governance iinde, Edward Elgar Publishing. Nunberg, Barbara, John Nellis (1995). Civil Service Reform and the World Bank, Dnya Bankas Tartma Raporu. OECD (1995). Governance in Transition: Public Management Reforms in OECD Countries. OECD (1997). In Search of Results: Performance Management Practices. OECD (1998). Information Technology as an Instrument of Public Management Reform: A Study of Five OECD Countries. OECD (2001). Government of the Future, OECD Public Management Policy Review. Okyay, Cemil (1983). Ykselen stemler Karsnda Trk Siyasal Sistemi ve Kamu Brokrasisi, stanbul niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi yaynlar. ktem, M. Kemal (1990). "Kamu Ynetiminde nsangc Planlamasnn Kuramsal Temelleri zerine", Amme daresi Dergisi, C.23, S.4. ktem, M. Kemal (1992). "Trk Kamu Personel Ynetiminin Geliimi", Amme daresi Dergisi, C.25, S.2. zen, kr (1996). Brokratik Kltr I: Ynetsel Deerlerin Toplumsallama Srecindeki Temelleri, TODAE yaynlar. zer, Hseyin (1997). Kamu Kesiminde Performans Denetimi ve Trkiye Asndan Deerlendirilmesi, Saytay yaynlar. Painter, Martin (2001). State Capacity, Institutional Reform and Changing Asian Governance, Sydney niversitesi.

210

 Peker, mer, Durak Savakan, ada Gmsuyu, A. Argun Akdoan (1998). Kamu Ynetiminde Kalite, TODAE yaynlar. Peker, mer, Nuran Durak, ada Gmsuyu, Argun Akdoan (1999). Kamu Ynetiminde Kalite 1. Ulusal Kongresi, TODAE yaynlar. Peker, mer, Nuran Durak, ada Gmsuyu, Argun Akdoan (1999). Kamu Ynetiminde Kalite 2. Ulusal Kongresi, TODAE yaynlar. Peters B.G., Pierre J. (1998). "Governance without Government? Rethinking Public. Administration", Journal of Public Administration Research and Theory, C. 8, S. 2. Polatolu, Aykut (2000). Introduction to Public Administration: The Case of Turkey, Ortadou Teknik niversitesi. Reinikka, Ritva, Jakob Svensson (2002). Measuring and Understanding Corruption at the Micro Level, Dnya Bankas. Rhodes R.A.W. (1996). "The New Governance: Governing without Government", Political Studies, C. 44. Rhodes R.A.W. (1997). Understanding Governance: Policy Networks, Governance, Reflexivity and Accountability, Open University Press. Rhodes R.A.W. (2000). "Foreword". Stoker G. [der.], The New Politics of British Local Governance iinde, Macmillan Press. Saytay (1997). Performans lm ve Performans Denetimi. Schachter, Hindy L. (1995). "Reinventing government or reinventing ourselves: two models for improving government performance", Public Administration Review C.55, S.4. Schacter, Mark (2000). Public Sector Reform in Developing Countries: Issues, Lessons and Future Directions, Kanada Uluslararas Kalknma Ajans. Smith, Gerald E., Carole A.Huntsman (1997). "Reframing the metaphor of the citizen-government relationship: a value-centered perspective" Public Administration Review, C.57, S.4. Songur, H. Mehmet (1995). Mahalli darelerde Performans lm, Mahalli dareler Genel Mdrl.

211

 Steinberg, Sheldon S., David T. Austern (1996). Hkmet, Ahlak ve Yneticiler: Kamu Kesiminde Ahlak kilemlerini zmek in Bir Klavuz, eviren: Turgay Ergun, TODAE yaynlar. Stoker G. (1998). "Governance as theory: five propositions", International Social Science Journal, C. 50. Suleiman, Ezra N., John Waterbury [der.] (1990). The Political Economy of Public Sector Reform and Privatization, Westview Press. Swindell, David, Janet M. Kelly (2000). "Linking Citizen Satisfaction to Performance Measures: a Preliminary Evaluation", Public Performance and Management Review C. 24, S.1. aylan, Gencay (1995). Deiim Kreselleme ve Devletin Yeni levi, mge Yaynlar. aylan, Gencay (1998). "Devletin Yeniden Yaplanmas", Trkiyede Bunalm ve Demokratik k Yollar iinde, TBA. aylan, Gencay (2000). Kamu Personel Ynetiminden nsan Kaynaklar Ynetimine Gei / Kritik ve Reform nerileri, TESEV yaynlar. T.C. Babakanlk dareyi Gelitirme Bakanl (1994). 2001 Hedefleri Dorultusunda 21. Yzyla Girerken Trkiyede Kamu Ynetiminin Gelitirilmesi ve Baz lkelerdeki Uygulamalar, Aratrma Raporlar II. Titiz, M. Tnaz (2000). Trkiye'de Devlet Denetiminde Reformlar ve Baarlarnn Deerlendirilmesi / Devlet Reformu, TESEV yaynlar. TOBB (2000). ABye Tam yelik Srecinde Trkiyede Ynetimin Yeniden Yaplanmas. TODAE (1966). Merkezi Hkmet Tekilat Kurulu ve Grevleri (MEHTAP Raporu). TODAE (1972). darenin Yeniden Dzenlenmesi, lkeler neriler, dari Danma Kurulu Raporu. Transparency International (1995). "Building a Global Coalition Against Corruption", TI Annual Report iinde.

212

 Turan, lter (2000). TBMM'nin Etkinlii / Devlet Reformu, TESEV yaynlar. Trk Ar Sanayii ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas (2002). Kamu Personel Rejimi ve Reform almalar Semineri. Trkan, Abdulkadir (2000). Liyakat lkesi Ve Trk Personel Sistemindeki Yeri, Uzmanlk Tezi, T.C. Babakanlk. UNDP (1997a). Good Governance, Tartma Raporu 3, Management Development and Governance Division Bureau for Policy and Programme Support. UNDP (1997b). Governance for Sustainable Human Development. Van de Walle, Steven, Geert Bouckaert (2001). "Government Performance and Trust in Government", Avrupa Kamu Ynetimi Grubu (EGPA) Yllk Konferansna (Vaasa, Finlandiya) sunulan bildiri. Vigoda, Eran (2000). "Are You Being Served? The Responsiveness of Public Administration to Citizens Demands: An Empirical Examination in Israel", Public Administration, C. 79, S. 1. Vigoda, Eran (2001). "Collaborative Public Administration: Some lessons from the Israeli experience", BBS Teaching and Research Review, S. 5. Yaln, Seluk (1994). Personel Ynetimi, Beta yaynlar. Yldrm, Turan (1999). Trkiyenin dari Tekilat, Alkm Yaynevi. Ylmaz, Osman (2001). Kamu Ynetimi Reformu: Genel Eilimler ve lke Deneyimleri, DPT ktisadi Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl. Ynlendirme Komitesi (2002). Trkiyede Saydamln Artrlmas ve Kamuda Etkin Ynetimin Gelitirilmesi Eylem Plan.

213