1

evre Kirlilii ve evre Ynetimi

Prof. Dr. Hanife BYKGNGR
Ondokuz Nays Universitesi,
evre Nhendislii Blm

Atklar ve evre

evre; canllarn yaam boyunca ilikilerini srdrd d ortamdr. 2006 ylnda deitirilerek kabul
edilen yeni evre kanununda evre Canllarn yaamlar boyunca ilikilerini srdrdkleri ve karlkl olarak
etkileim iinde bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel ortam olarak tanmlanmaktadr.

Hava, su, toprak evrenin fiziksel unsurlarn, reticiler(bitkiler), tketiciler(hayvanlar),
ayrtrclar(bakteri ve mantarlar) ise biyolojik unsurlarn oluturmaktadr. Bu balamda yaadmz evre;
soluduumuz havadan itiimiz suya, ektiimiz topraktan yzdmz denize, oturduumuz evimizden
bindiimiz arabamza ve altmz iyerine, oksijen fabrikalarmz ormanlardan iinde barndrd canllara
kadar uzanr.

Atklar eitli ekillerde karmza kmaktadrlar. Bazen; naylon poet, plastik ambalaj kaplar, cam ie,
vb.. Bazen; radyoaktif soutucu, ozon tabakasn delen spreyler, tehlikeli etkiler tayan atk sular, vb.. Bazen;
ev ve iyerimizin bacasndan ykselen gaz ve tozlar, yangnlarn kard dumanlar, vb.. Bu atklarn evremizi
kirletmesinin yan sra, doal kaynaklarn hzla tketilmesi sorunu da ortaya kmaktadr. Ozellikle ileriki
nesillere yaanabilir bir dnya brakmak ve teknolojik gelimelerin srdrlebilmesi iin mevcut kaynaklarn
uygun ekilde kullanlmas, srdrlebilirliin n plana karlmas gerekmektedir.

Yeni teknolojilerde evreye olan etkiler hep n planda tutulmaldr. nk toplum tehlikeler hakknda
gittike bilinlenmekte ve tepkisini gstermektedir. Bu yzden evre duyarll olmayan teknolojilerin ve
rnlerin yaamas giderek imkansz hale gelmektedir. 1950li yllarda st snf bir otomobilin arl takriben
1900 kg iken 2000li yllarda 1+00 kg a kadar dmtr. Bu da hammadde kaynaklarn tasarruflu kullanma
asndan nemlidir.

Bugl lll m en N l l l der ir.
lllll
l l l l l l l
l l l
2
1972 ye gre nfus 2 milyar artm, 30 yl sonra 2 milyar daha artacaktr.
Halen nfusun +0 ime suyu bulamamaktadr. 30 ylda bu oran 50 ye kacaktr.
Karasal alanlarn en az 15i insan faaliyetlerin kurban olacaktr.
Neralarn ar tketimi 35 toprak kaybna, 30 orman kaybna, tarm alanlarnn 27 yok olmasna
yol amaktadr.
1 milyar akn dnya nfusu gecekondularda yaamaktadr. 2010 ylnda kentlerdeki nfus 1 milyar
daha artacaktr.
Nehirlerin yars kirlilik kurbandr ve en byk 227 nehirden 60 barajlarla tahrip olmutur.
Her yl + milyar ishal vakasna rastlanmakta ve 2,2 milyon insan ishalden lmektedir.
Stma 2 milyar insan tehdit etmekte ve her yl 2 milyon insan stmadan lmektedir.
Dnya nfusunun 1f5i tketimin 90nndan sorumludur. Nfusun 2f3 yani + milyar insan
gnde 2 dolar bile kazanamamaktadr.
2030 yl nce Ulkemizin zengin su kaynaklar ile vnrdk. Bu gn ehirlerimizin ou suyu satn
almakta su kaynaklarnn sorumsuzca kirletilmesi sebebi ile emelerinden su iilememektedir.
Barajlarmzdaki su sevilerinin dkl sebebi ile elektrik santralleri yeterli verimle
altrlamamaktadr. Buna bal olarak elektriin bir ksm satn alnmaktadr. Bu miktarn nmzdeki yllarda
daha da artaca ngrlmektedir.
Halen ok byk boyutlu olmasa da komu lkelerle su yznden yaadmz srtmeler, Birlemi
Nilletler Raporuna gre 95i susuzluk tehlikesi altnda olan Ortadou Halklar ile lkemiz arasnda ciddi
boyutlara ulaabilecei dnlmektedir.

Gnmzde atklar ile mcadele edebilmek, evreyi koruyabilmek, endstriyel ekoloji prensiplerini
yerine getirebilmek ve endstriyel geliimi srekli klabilmek iin kullanlan yntem, felsefe, sistem ve
stratejilerden yaygn olarak bilinenleri yle sralanabilir:

Yeniden kullanmf kazanmf retimf dntrme,
Temiz teknoloji kullanm,
evre dostu tasarm ve retim,
evre iin tasarm,
evreyi n planda tutan teknolojiler ve tasarmlar,
gelecein sahibi olacaklardr.

Doal evrenin fiziksel ve biyolojik unsurlarndan oluan sisteme ekosistem veya ekolojik denge, bu
sistemi inceleyen bilim dalna da ekoloji(evre bilimi) denir. Ekolojik dengeyi oluturan canl ve cansz varlklar
zincirinin halkalarndan bir veya birkanda olabilecek bir kopma, ekolojik dengenin bozulmasna dolaysyla
evre sorunlarnn gndeme gelmesine neden olmaktadr.

Ozellikle yirminci yzyln ikinci yarsnda ba dndrc bir hza ulaan teknolojik ve endstriyel
gelimelerin beraberinde getirdii evresel deerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynaklarn hzla azalmas
gnmzde artarak srmektedir. Endstrileme ve yaam biimlerindeki deimeye paralel olarak ortaya
kan atklar zaman iinde logaritmik bir art gstermi ve bu atklardan kaynaklanan genel evre sorunlar
kresel bir boyut kazanmtr. Ozon tabakasndaki incelme, kresel snma, asit yamurlar, eitli doal alc
ortamlara zmseme kapasitelerinin ok zerindeki miktarlarda yaplan tehlikeli atk dearjlar bu kapsamda
saylabilir. Sonu olarak insan faaliyetleri sonucu ortaya kan kirleticilerin cins ve miktarlar artarak eitli
ekillerde evreye verilmeye balan bu kirleticiler, evrenin doal yapsn ve ekolojik dengeyi giderek
bozmakta veya deitirmektedir.
3
evre sorunlar ile planl bir ekilde mcadele 1970li yllardan sonra yaygnlamtr. Ekolojik dengeyi
sratle bozarak evre sorunlarn yaratan insan bu sorunlarn kendisine dnmesi ve saln olumsuz ynde
etkilemesi zerine evre bilincine varabilmitir. Bu bilinlenme ile Birlemi Nilletler tarafndan 5 Haziran
1972de svein Stockhholm kentinde evre Konferans toplanm ve evre konusu uluslar aras dzeyde ele
alnarak dnyann evre sorunlar tartlmtr. 1972de kurulan birlemi milletler evre rgtn daha sonra
OECD, Avrupa Konseyi gibi kurulularn evre sorunlar ile ilgilenmeleri izlemitir. Bunlar; blgesel almalar,
ulusal ve uluslar aras tavsiye kararlar takip etmitir.

Pek ok alanda olduu gibi evre sorunlarnn zmlenmesinde de ilk adm eitimdir. eitli
kademelerde verilecek eitim medya ile desteklenirse, akademik seviyede retilenlerin gncel hayata
aktarlmas salanabilir.

evre Kirlilii

evre kirlilii; a) evre zelliklerine gre, b) evre unsurlarna gre, c) Kaynaklarna gre ayr ayr
snflandrlabilir.

evre zelliklerine Gre evre Kirlilii eitleri
evrenin temel unsurlarndan olan doa, kendine has fiziksel, kimyasal ve biyolojik zelliklere sahiptir.
Bu zellikler dikkate alndnda evre kirlilii temel blme ayrlabilir: a)Fiziksel Kirlenme, b)Kimyasal
Kirlenme, c)Biyolojik Kirlenme.

a) Fiziksel Kirlenme
evreyi meydana getiren toprak, su ve havann fiziksel zelliklerinin tamamnn veya bir ksmnn insan,
hayvan ve bitki saln tehdit edecek ve olumsuz ynde etkileyecek biimde bozulmas ve deimesi olaydr.
Ornein, atmosfer havasnn eitli toz ve dumanlarla veya fabrika bacasndan kan gazlarla kirlenerek doal
renginin deimesi onun fiziksel kirlenmesini gsterir. Dier taraftan eitli fabrika atklarnn akarsu ve gllere
boaltlmas, doal erozyon ile topraklarn gl ve denizlere ykanmas, sz konusu akarsu ortamlarnn doal
rengini bozarak ak kahverengiden krmz-siyaha kadar deien renk almasna neden olmaktadr. te bu
olay, sularn fiziksel kirlenmesidir. Ayn ekilde verimli tarm arazilerine ehir plerinin ve fabrika kat ve sv
atklarnn boaltlmas veya verimli tarm alanlarnn ama d kullanlarak buralarda beton bloklardan oluan
bina ve fabrika inas, verimlilik kapasitesi yksek tarm topraklarnn kiremit, briket ve tula sanayisinde
kullanlmas gibi uygulamalar topraklarn fiziksel kirlenmesine birer rnektir.

b) Kimyasal Kirlenme
Doal evreyi oluturan toprak, su ve havann kimyasal zelliklerinin canllarn hayati faaliyetlerini ve
aktivitelerini olumsuz ynde etkileyecek biimde bozulmasdr. Ornein, atmosfer havasnn O
2
ierii aleyhine
SO
2
, CO ve CO
2
miktarnn artmas havann kimyasal olarak kirlendiini gsterir. Ayn ekilde eitli fabrika kat
atk ve sv atklarnn verimli tarm arazilerine veya akarsu gl ve nehirlere boaltlmas sz konusu tarm
topraklarnn, akarsu ve gllerin zararl ar metallerle kirlenerek kimyasal kirlenmeye maruz kaldn gsterir.

c)Biyolojik Kirlenme
Doal ortam oluturan toprak, hava ve suyun eitli patojen mikroorganizmalarla kirlenmesi ve
dolaysyla mikrobiyolojik yapnn bozulmas mikrobiyal kirlenmeyi, ayn ortamlarn mikroorganizmalarla
kirlenmesi ise biyolojik kirlenmeyi tanmlar. Ornein tarm alanlarnn kanalizasyon suyu ile sulanmas veya
kanalizasyon sularnn akarsu, gl ve denizlere boaltlmas ile kanalizasyon suyunda bulunan hastalk yapc
patojenler topraa, suya ve atmosfere bu ortamlarn mikrobiyolojik kirlenmesine yol aar.
4




evre Unsurlarna Gre evre Kirlilii eitleri

a) Hava Kirlilii,
b) Toprak Kirlilii,
c) Su Kirlilii,
d) !sl (Termal) Kirlilik,
e) Radyoaktif Kirlilik,
f) Gda Kirlilii,
g) Grlt Kirlilii,
h) Elektromanyetik Kirlilik,
i) Grnt Kirlilii,
j) !k Kirlilii

Hava Kirlilii
Doal ortamda atmosferik havann fiziksel, biyolojik ve kimyasal zelliinin eitli etkenlerle canl
yaamn tehdit edecek ekilde deiiklie uramasdr. Ornein, ar sanayi blgelerindeki toz, duman ve
zehirli gazlarla atmosferik havann renginin, kokusunun ve kimyasal yapsnn deimesi rnek verilebilir.
Atmosfer yerkrenin etrafnda adeta dzenleyici ve koruyucu bir rt eklindedir. Atmosferde bulunan gazlar
grup altnda incelenebilir:

a) Havada devaml bulunan ve miktarlar ounlukla deimeyen gazlar(azot, oksijen ve dier asal
gazlar). Bu gazlar hayatn srekliliini salayan unsurlardr.
b) Havada devaml bulunan ve miktarlar azalp oalan gazlar(karbondioksit, su buhar, ozon),
c) Havada her zaman bulunmayan gazlar.

Kaynaktan klarna gre hava kirleticiler, birincil (primer) ve ikincil (sekonder) kirleticiler olmak zere
iki ksma ayrlabilir. Birincil kirleticiler, kaynaktan dorudan doruya kan ve atmosfere karan bileiklerdir.
Kkrt dioksit(SO
2
), hidrojen slfr(H
2
S), azot monoksit(NO), azot dioksit(NO
2
), karbon dioksit(CO
2
),
partikller vb. birincil kirleticiler grubuna girmektedir. kincil kirleticiler, atmosferde sonradan oluan kirletici
bileiklerdir. Kkrt trioksit(SO
3
), slfrik asit(H
2
SO
4
), aldehitler, ketonlar vb. bu gruba girmektedir.

Gaz veya dier yaktlarn yanmasyla oluan azot oksitlerin k ile reaksiyona girmesi sonucu azot
monoksit ve oksijen olumakta, oluan oksijenlerden ozon (O
3
) meydana gelmekte ve reaksiyon zinciri bu
ekilde devam etmektedir.

Toprak Kirlilii
Topraklarn fiziksel, kimyasal ve biyolojik dengesinin eitli kirletici unsurlarla bozulmas olayna toprak
kirlilii ad verilmektedir. Ornein; eitli ekillerde kat ve sv atklarn topraklara boaltlmas ve kartrlmas,
bu topraklarn fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak kirlenmesine yol aar.

Toprak, yerkabuunun iinde yaam bulunan en st ksmnn nemli bir parasdr. Topraklar oluturan
temel yap maddeleri drt grup altnda toplanabilir:
a) norganik maddeler; +5,
b) Organik maddeler; %5,
c) Su; %25,
d) Hava; %25.

5
Bunlardan ilk ikisi kat faz, dierleri ise srasyla sv ve gaz faz oluturmaktadr. Toprak kat faznn ok
byk bir ksm minerallerden oluur. Fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktrlerin etkisi ile ayrmaya urayan
kayalar paralanarak ufalanmakta ve daha kk paracklara ayrlmaktadr. Oluan kk paracklar ve
mineraller su ve rzgarla tanmak suretiyle tabakalar halinde depo edilmekte eitli kalnlklarda toprak
profilleri olumaktadr.

Topraklar canllara yaam ortam olarak hizmet etmekte, bitkilere kklerin tutunaca bir ortam
salamakta, ayrca optimum dozlarda su, oksijen ve besin maddeleri sunmaktadr. Topraklar birok evresel
etkilere kar tampon grevi yapmakta ve zararl maddeleri filtre edip, daha temiz bir taban suyu olumasn
salamakta, ancak bu arada kirlenmektedir. Sz konusu fonksiyonlar nedeniyle topraklar insanlarn en deerli
ve en ok korunmas gereken varlklar arasndadr. Dolaysyla, canl hayat bakmndan bu derece nemli olan
topraklarn, zellikle insanlar tarafndan kirlenmeye kar korunmas ve bu konuda her trl nlemin alnmas
gerekmektedir.

Su Kirlilii
Doal evrenin nemli bir ksmn oluturan eitli su ortamlarnn (akarsu, gl ve denizler) ve ayrca
ime sularnn farkl etkenlerle, insan bata olmak zere dier canllarn yaamn olumsuz ynde etkileyecek
biimde bozulmas sonucu su kirlilii oluur. Ornek olarak eitli su kaynaklarnn kanalizasyon suyu, fabrika
kat ve sv atklaryla kirlenmesi gsterilebilir.

Yeryzndeki toplam su potansiyelinin 0,3 kadar kullanlabilir durumdadr. Su kaynaklarnn olduka
byk bir ksm kullanlamaz durumdadr. Buna karlk artan nfusa bal olarak su ihtiyac giderek
artmaktadr.

Biyosfer iin en gerekli maddelerin banda su gelir. Toplum yaamnda suyun yerini hibir madde
karlayamaz. Yeryznde yaamn, iklimin, havann, topran, bitkilerin, canl organizmalarn fiziksel ve
kimyasal zelliklerinin biimlenmesinde suyun rol ok byktr. Su, renksiz, tatsz, kararl karm olan ve
retim proseslerine bileen olarak katlan bir maddedir, endstriyel retimde de asl maddelerden biridir.

Uygarln gelimesi ile suyun yer kresi zerindeki doal yrngesi orijinal durumunu kaybetmekte ve
kalitesi arzu edilmeyen ynde bozulmaktadr. Ornein suyun sulama veya elektrik enerjisi salamak amacyla
baraj veya gletlerde biriktirilmesi, yerleim alanlarnn ime ve kullanma sularn salamak iin kapal borular
ierisinde iletilmesi, ehir kanalizasyon ve sanayi artklarnn dar atlmas, sanayi rnlerinin retimi vb.
almalar yerkresinde suyun doal dolanm diye bilinen hidrolojik evrime insann yapt mdahalelerdir.
Su kaynaklarnn kirlilii terimi ise kaynaklarn kullanlmasn bozacak veya zarar verme derecesinde kalitesini
drecek biimde suyun ierisinde organik, inorganik, radyoaktif veya biyolojik herhangi bir maddenin
bulunmas olarak tanmlanmaktadr. Su kirlilii, suyun kalitesini llebilecek nispette ktletirecek miktar
veya konsantrasyonlarda suya kanalizasyon suyu, sanayi art, dier zararl veya istenmeyen maddelerin ilave
edilmesiyle meydana gelir.

Suya karan atklardaki organik maddeler baz mikroorganizmalar yardm ile mineralizasyona urar ve
zararsz duruma dnr. Bu olaya suyun kendi kendisini temizlemesi de denilmektedir. Kendi kendine
temizleme olaynn olabilmesi iin suda baz mikroorganizma gruplarnn ve fazla miktarda znm oksijenin
bulunmas gerekir. Akarsulara, gllere ve denizlere boaltlan organik ve toksik maddelerin olduka fazla
olmas halinde, sudaki znm oksijen son derece azalmakta, bunun sonucu mikroorganizmalar lmekte,
dolaysyla kendi kendini temizleme olay tamamlanamamakta ve bylece su kaynaklar kirlenmektedir.
6
Dnyada, tatl su kaynaklar bakmndan en zengin ktalar Gney Amerika, Afrika ve Asyadr (Asyann
kuzey ve dousu). Orta Asyada, Afrikann kuzeyinde, Avustralyann orta ve batsnda, Ortadouda, Kuzey
Amerikann kurak i blgelerinde su kaynaklar yetersizdir.

Akarsu, gl ve yeralt sularndan oluan lkemizin toplam kullanlabilir su kaynaklar yaklak olarak 110
milyar m
3
tr. Kullanlamaz durumdaki su kaynaklar ise +2,3 milyar m
3
tr. Kirlenmeye maruz kalan su
ortamlar ierisinde en byk nemi ise ime suyu kaynaklar oluturmaktadr. Dolaysyla zaten snrl olan su
kaynaklarnn en temiz ve verimli bir ekilde kullanlmas gerekmektedir.

Gda Kirlilii
Herhangi bir yaam ortamnda insanlar ve hayvanlar tarafndan tketilen (beslenme gayesiyle alnan)
bitkisel ve hayvansal orijinli doal ve yapay gdalarn, canl hayatna zarar verecek derecede fiziksel, kimyasal
ve biyolojik olarak kirlenmesidir. Bu tr kirlenmeye konserve vb. gdalarn patojenlerle kirlenmesi; ar
derecede tarmsal ilalarla ilalanm ve bunlarla bulam meyve ve sebzelerin iyice ykanmadan tketilmesi
gibi kirlenme olaylar rnek gsterilebilir.

Gerek et, st, yumurta gibi hayvansal kkenli ve gerekse sebze, meyve ve tahllar gibi bitkisel kkenli
gda hammaddeleri, eitli tarmsal faaliyetler sonucu elde edilmektedir. Tarmsal retim ise hava, toprak ve
su gibi evre unsurlarna ak olup, doada bulunan ve arzu edilmeyen baz sakncal maddeler gda
maddelerine geebilmektedirler. Gda gvenlii; gdalarn hammaddeden balayarak hazrlama, ileme,
depolama, datm ve tketim aamalarnda, sala zararl olma olaslnn minimum dzeyde tutulmasn
amalayan bir kontrol uygulamasdr. Sala zararllk ise, gdann tketici saln olumsuz ynde etkileyen,
hastalk veya zehirlenmeye yol aan herhangi bir bileii iermesi durumudur. Dolaysyla gdann sala
zararl olma durumunun hammadde, ileme ve datm olmak zere ayr aamada ele alnmas
gerekmektedir.

evre ve gda kirlenmesine neden olabilecek ok sayda doal veya yapay etkenler bulunmaktadr.
Bunlar ierisinde zellikle insanlar tarafndan retilip eitli amalar iin kullanlarak evreye yaylan ve gda
kirliliine yol aan balca kirleticiler aada sralanmtr.

Tarmsal mcadele ilalar,
Gbreler,
Ar metaller,
Radyoaktif maddeler,
Dierleri (endstriyel atklar, bitkisel hormonlar, antibiyotikler, ambalaj maddeleri vs.).

Grlt Kirlilii
nsan rahatsz edici duygular uyandran ho olmayan ve insan organizmasnda hasar yapabilen bir
akustik olan grlty, ksaca beenilmeyen ve istenmeyen sesler topluluu olarak da tanmlamak
mmkndr. Dolaysyla grlt kirlilii; insanlar zerinde olumsuz fizyolojik ve psikolojik etkiler yaratan, arzu
edilmeyen sesler diye tanmlanabilir.

Kentlerimizde grlt younluklar olduka yksek seviyelerdedir. stanbul, zmir, Bursa, Ankara, Adana
ve zmitte yaplan aratrmalar, grlt seviyelerinin Dnya Salk Orgtnce belirlenen limitlerin ok
stnde olduunu ortaya koymutur.

Kent grltsn artran sebepleri balca grupta toplamak mmkndr:
7
a) Kent iinde genelde bozuk olan yollarda seyreden, klakson kullanmaktan kanmayan, ok youn
bir motorlu tat trafiinin mevcut olmas,
b) Plansz gelien kentleme sebebiyle ana yol arterleri az olan, trafii youn olan blgelerde grlt
emici aalandrlmas bulunmayan, toplu tama sistemi yeralt yol ve metrolar tamayan bir ehircilik
yapsnn yaygn olmas,
c) Belediye hudutlar ierisinde bulunan endstri blgelerinden kaynaklanan grltlerin bulunmas.

Sesin iddeti, kuvvetli ses ile hafif ses arasndaki farktr. Bu da ses titreimlerinin genliine baldr. Ses
iddetinin llmesinde Bel terimi kullanlmaktadr. Uygulamada ise Bel deerinin onda biri olan
Desibel(dB) terimi kullanlmaktadr. nsanlarn iletme saln ve alglamasn olumsuz etkileyen, fizyolojik
ve psikolojik dengelerini bozabilen, i performansn azaltan, evrenin sakinliini deitirerek niteliini
deitiren nemli bir evre kirlilii olan grltnn etkileri drt grupta incelenebilir:

a) Fiziksel etkileri (geici veya srekli iitme bozukluklar),
b) Fizyolojik etkileri (kan basnc art, dolam bozukluklar, solunumda hzlanma, kalp atlarnda
yavalama, ani refleks),
c) Psikolojik etkileri (davran bozukluklar, fkelenme, sklma, genel rahatszlk duygusu),
d) Performans etkileri (i veriminin dmesi, konsantrasyon bozukluu, hareketlerin engellenmesi).

Btn grltlerin insan sal iin ayn derecede etkili ve tehlikeli olduu da sylenemez. eitli
grltlerin dB veya zararl olabilme dereceleri Tablo 2.1 de verilmitir. Ses iddetinin art logaritmik bir art
eklindedir. Yani bir mzik aleti 75 dB iddetinde ses veriyorsa, bu tipten iki mzik aletinin birden alnmas
150 dB deil 78 dB, 10 mzik aletinin birden alnmas 85 dB ve 100 mzik aletinin birden alnmas 95 dB
iddetinde ses meydana getirecektir. Grlt konusunda eitli lkelerde konulmu olan eitli mevzuatlar
bulunmaktadr. Ulkemizde ise grltye kar nlem getirici mevzuat ve tedbirler daha ok i yerlerine ynelik
olarak ayarlanmtr.

Tablo 2.1. Grlt Trlerinin dB Dereceleri ve Psikolojik Etkileri
Grlt Tr dB Derecesi Psikolojik Etkisi
Uzay roketleri
Canavar ddkleri
Kulak dayanma snr
170
150
140
Kulak ars sinir hcrelerinin bozulmas.
Nakinal delici
Motosiklet
Kabare mzii
120
110
100
Sinirsel ve psikolojik bozukluklar (III. basamak)
Netro grlts
Tehlikeli blge
alar saat
Telefon zili
90
85
80
70
Psikolojik belirtiler (II basamak)
nsan sesi
Uyku grlts
60
30
Psikolojik belirtiler (I basamak)

Radyoaktif Kirlilik
Bir canl tarafndan sourulan radyasyon enerjisinin bnyeye olan etkisi akut ve kronik olmak zere ikiye
ayrlr. Kronik etkiler bal olarak kk radyasyonlara uzun sre maruz kalnmas neticesinde meydana gelir.
Akut etki ise tek ve byk bir radyasyon dozuna ksa srede (2+ saat gibi) maruz kalndnda ortaya kar.


8
Radyasyonun Beklenen Akut Etkileri
Doz(rem) Etkileri
050 Kandaki ufak deimeler dnda bariz etkisi yok
80120 Kusma bulant (kiilerin %5-10 unda), yorgunluk
130170
Kusma ve bulant (kiilerin %25 inde), radyasyon hastalnn dier
belirtileri
180220 Kusma ve bulant (kiilerin %50 sinde), lm yok.
270330
1. gn tm kiilerde kusma sonra radyasyon hastalnn dier
belirtileri,
radyasyondan 2-4 hafta sonra %20 lm, nekahat devresi yaklak 6 ay
srer.
400500
1. gn tm kiilerde kusma radyasyon hastal belirtileri,
1 ay ierisinde %50 lm, nekahat sresi 6 ay
550750
4 saat sonra tm kiilerde kusma, %100e yakn lm,
pek az yaayabilenlerde nekahat sresi 6 ay
1000 12 saat iinde tm kiilerde lm, byk bir ihtimalle kurtulan olmaz
5000 Bir hafta ierisinde tm maruz kalanlar lr

Elektromanyetik Kirlilik
Son zamanlarda toplumun her kesimi tarafndan ilgiyle takip edilen bir kirlilik tr de elektromanyetik
kirliliktir. Gndelik yaantmzda da sk sk karlatmz bilgisayarlarn radyo yaynlarn bozmas veya cep
telefonlarnn aralarn ABS sistemlerini etkilemesi gibi benzer olaylar elektromanyetik giriim ve
elektromanyetik etkileim olaylarndan sadece birkadr. Bir etkileim probleminde iki cihazn etkileimi sz
konusu olabilir veya etkileim bir cihaz ve canl dokusu arasnda olur.

Kaynaklarna Gre evre Kirlilii
evre kirliliine yol aan temel kirletici kaynaklar ve yol atklar olumsuz etkiler kaynaklarna gre
aadaki gibi snflandrlabilir:
Endstriyel kaynakl evre kirlilii;
Hava kirlilii,
Su kirlilii,
Toprak Kirlilii,

Kentsel kaynakl evre kirlilii;
Sv atk sorunu,
Kat atk sorunu,
Yakt sorunu,
Notorlu tat sorunu,
Grlt sorunu,
Arazi kullanm zerindeki olumsuz etkiler,
Kt yaant koullarndan kaynaklanan dier sorunlar,

Tarmsal kaynakl evre kirlilii;
Tarmsal mcadele ilalar,
Gbreler,
Sulama,
9
Dier tarmsal uygulamalar(bitkisel hormon kullanm, toprak ileme ve erozyon, bitki artklarnn
yaklmas vb.).

Yukarda yaplan snflandrmalar olduka genel bir snflandrma olup, temel sorunlar gz nnde
bulundurularak bir fikir vermesi amacyla yaplmtr. Ornein kent kaynakl sorunlardan grlt sorunu,
arazilerin yanl amal kullanm, ayn zamanda endstriyel kaynakl sorunlar grubuna da girmektedir. Yine
sz konusu temel kaynan yan sra doal kaynakl evre kirlilii de sz konusudur(rnein deniz
yosunlarnn ortama verdii gazlar, yanarda veya orman yangnlarndan atmosfere yaylan zararl bileikler,
doadaki biyolojik deiimler srasnda aa kan karbon oksitler, metan vb).


EVRE MEVZUATI
evreyle ilgisi kurulan ve Trk evre Nevzuatna alnan hukuk kaynaklar yedi blmde sralanmtr.
Anayasa,
kanunlar,
kanun hkmnde kararnameler,
uluslar aras szlemeler,
tzkler,
ynetmelikler,
tebli ve kararlar.
Trk evre Nevzuatnn her blmnde; zelliine gre sz konusu kaynan tamam veya ilgili
maddeleri alnmtr.

1980lerin ilk yars ile birlikte evre ynetimi ve evre mevzuat alanlarnda, lkemizde bir dizi gelime
yaanmtr. 1982 Anayasasnn 56.maddesiyle balayan dzenlemeler, 1983 ylnda yaymlanan 2872 sayl
evre Kanunuyla bir baka aamaya sram, gnmze kadar da evre mevzuatnda bir dizi olumlu yada
olumsuz deiiklikler yaanmtr. Trkiyede konularnfsorunlarn parac bir kavrayla ele alnmas ve
sorunlara demokratik planlama ekseninde yaklam eksiklii nedeniyle sorunlar kklemekte ve yapsal bir
karaktere brnmektedir.

Trk evre Nevzuatnda ilk olarak Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna deinilmitir. Trkiye Cumhuriyeti
Anayasasndan sonra evre Kanunu dnda l Ozel daresi Kanunu, Ky Kanunu, Limanlar Kanunu, Belediye
Kanunu, Su Urnleri Kanunu gibi evre ile ilgili olan birok kanun aklanmtr. Ayn zamanda kanun
hkmnde kararnamelerden de bahsedilmitir. Daha sonra evre ile dorudan ilikili birok uluslararas
szlemeler aklanmtr. Bu szlemelerden bazlar Akdenizin Kirlenmeye Kar Korunmasna Dair Szleme,
Kltrel ve Doal Nirasnn Korunmasna Dair Szleme, Ozon Tabakasn ncelten Naddelere dair Nontreal
Protokol vs. dir. Uluslararas szlemelerin ardndan Yeralt Sular Tz, Su Urnleri Tz gibi yine
evreyle ilgili tzklere deinilmitir.

evre Mevzuatndaki Baz Ynetmelikler;
Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii,
Endstriyel Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrolu Ynetmelii
!snmadan Kaynaklanan Hava Kirlilii Ynetmelii,
Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii,
Kentsel Atksu Artm Ynetmelii
Yzme Suyu Kalitesi Ynetmelii
10
mesuyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel Sularn Kalitesine Dair
Ynetmelik
Tehlikeli Naddelerin Su ve evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol Ynetmelii
Ky Kanunu Ynetmelii,
Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii,
Radyasyon Gvenlii Ynetmelii,
Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii,
Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii,
Nera Ynetmelii,
Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii,
evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii,
Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii
Tarmsal Kaynakl Nitrat Kirliliine Kar Sularn Korunmas Ynetmelii,
Hafriyat Topra naat ve Yknt Atklarnn Kontrol Ynetmelii,
Ambalaj ve Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii,
Atk Pil ve Akmlatrlerin Kontrol Ynetmelii,
Endstriyel Kaynakl Hava Kirlilii Kontrol Ynetmelii,
Doal Nineralli Sular Hakknda Ynetmelik,
Endstri Blgeleri Ynetmelii,
Gemilerden Atk Alnmas ve Atklarn Kontrol Ynetmelii,
Zararl Kimyasal Nadde ve Urnlerinin Kontrol Ynetmelii.
evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii


Avrupa Birliine uyum srecinde evre Nevzuatnda yer alan mevcut ynetmeliklerin ou yenilenmekte
ve bunlara ek olarak daha da zelletirilmi ynetmelikler karlmaktadr.



Yeni evre Kanunu:
1983 ylnda kabul edilen 2872 sayl evre kanunu 2+ Nisan 2006 da deitirilmitir. 5+91 sayl Yeni
evre Kanununa gre, bata idare, meslek odalar, birlikler ve sivil toplum kurulular olmak zere herkes,
evrenin korunmas ve kirliliin nlenmesi ile grevli olacak, bu konuda alnacak tedbirlere ve belirlenen
kurallara uymakla ykml olacaktr.

evrenin korunmas, bozulmasnn nlenmesi ve kirliliin giderilmesi alanlarndaki her trl faaliyette,
evre ve Orman Bakanl ve yerel ynetimler, gerekli hallerde meslek odalar, birlikler ve sivil toplum
kurulularyla ibirlii yapacaktr.

Arazi ve kaynak kullanm kararlarn veren ve proje deerlendirmesi yapan yetkili kurulular, karar alma
srelerinde srdrlebilir kalknma ilkesini gzetecektir. Ekonomik faaliyetlerin faydas ile doal kaynaklar
zerindeki etkisi, srdrlebilir kalknma ilkesi erevesinde uzun dnemli olarak deerlendirilecektir. Atk
oluumunu kaynanda azaltan ve atklarn geri kazanlmasn salayan evreyle uyumlu teknolojiler
kullanlacaktr.

Kirlenme ve bozulmann nlenmesi, snrlandrlmas, giderilmesi ve evrenin iyiletirilmesi iin yaplan
harcamalar; kirleten ve bozulmaya neden olan tarafndan karlanacak. Kirletenin kirlenmeyi ve bozulmay
11
durdurmak, gidermek ve azaltmak iin gerekli nlemleri almamas veya bu nlemlerin yetkili makamlarca
dorudan alnmas nedeniyle, kamu kurum ve kurulularnca yaplan gerekli harcamalar, kirletenden tahsil
edilecektir.


EVRE YNETM
evre Ynetimi ksaca, doay deitirmeye kalkmadan onunla birlikte yaama becerisidir. Herhangi bir
faaliyetin planlama ve uygulama safhasnda ekonomik gelime ile evreyi koruma gayretlerinin entegre
edilmesidir. Nmkn olduu durumlarda doal kaynaklar koruyarak ve biyosferi tama kapasitesinden fazla
yklemeden mal ve hizmet retmeyi planlamak ve bu plan gerekletirmek iin rn ve faaliyetleri
ynetmektir. evre Ynetimi, kurulularn evre ile ilgili konulara sistematik yaklamalarna ve onlarn i
strateji ile ilemlerine evre boyutlarn entegre etmelerine yardmc bir yaklamdr.

Sanayi devrimini getirdii teknolojik gelimelere bal olarak hava, su ve toprak kirlenmesinin yannda
bitki rts ve hayvan trlerinin yok olmas gibi gelecek kaygs uyandran evre sorunlarnn yaygnlk
kazanmas, doal kaynaklarn snrl oluunun anlalmas, enerji ktl ve besin retiminin artan nfusu
beslemeye yetmeyecei varsaym kamuoyu duyarlln arttrm ve mevcut evre ynetimlerinin
geniletilmesi ve sistematik hale getirilmesi almalar balatlmtr.

Avrupa Birlii lkeleri evreyi koruyucu tedbirleri uygulamaya koymak iin 1972 ylnda birinci eylem
plan yaynlamlardr. Bu plann en nemli sonucu da;
Kirleten der (temizler) prensibi ile
Kaynaklarn sonsuz olmadnn, rn ve faaliyetlerin evre etkisinin yerel ve blgesel kalmayp
global olduunun kabul edilmesidir.

Birinci eylem planndan itibaren her be ylda bir uygulamalar gzden geirilmi ve 1977de ikinci,
1982de nc ve 1987de drdnc eylem plan uygulamaya konulmutur. Her bir eylem plannda yeni yasal
ykmllkler getirilmi ve kontrollerin daha sk yaplmas iin tedbirler alnmtr. Ancak btn bu yasal
tedbirlere ramen endstriyel kazalarn, insan ve doa zerinde yapt hasarlarn nne geilememitir.
Dnyann eitli yrelerinde meydana gelen olaylar, endstriyel ekonomide doruluun ve gvenirliin delili
olan bilimin sorgulanmasn gndeme getirmitir. Bu olaylarn balcalar:

Hindistanda (Bhopal) pestisit fabrikasnda kaak(2000 l, 20.000 kr ve sakat),
Neksikada Neksika Cityde sv gaz tank patlamas(1000 l, binlerce evsiz),
ernobil nkleer santralinde patlama,
svirede zirai kimyasal madde deposu yangn(Ren nehrine boalma sonucu milyonlarca balk
lm ve Almanya ve Hollandada ime suyuna karma tehlikesi),
me suyu ve beslenmeden dolay, ou ocuk ylda 60 milyon kiinin lmesi,
Afrikada beslenme krizinin en st noktaya kmas ile 1 milyon kiinin lmesi ve 35 milyon kiinin
riskte bulunmas,
Ozon tabakasnn incelmesi,
Sera etkisi sonucu global snma korkusu gibi olaylar ve insanlarda risk bilgisinin artmas.

Yasal dzenlemelerin tek bana evre problemlerini zemediinin anlalmas zerine Avrupa Birlii
lkeleri 1993de beinci eylem plannda, rn ve faaliyetlerin evre etkilerinin yasal uygulamalardan ziyade
piyasa kuvvetleri tarafndan kontrol edilmesini salayacak olan(ENAS; Env. Nan. and Audit Scheme)
uygulamasn yrrle koymulardr.
12
Ortaya kan bu yeni anlay gerei, sanayilemi lkeler mal ve hizmet almlarnda ulusal ve blgesel
artlarna gre farkl kanuni gereklilikleri ve farkl evre standartlarn uygulamaya koymulardr. Avrupa
Topluluu, ABD ve Kanada gibi lkelerde evre etiketi ile ilgili 10dan fazla farkl program ortaya konulmu, bu
durum ise ticari engel olarak ortaya kmaya balamtr.

Riode Janerioda 3-1+ Haziran 1992 tarihleri arasnda dzenlenen Birlemi Nilletler evre ve Kalknma
Konferans, toplumun ana sektrleri ve halk arasnda yeni bir ibirliinin olumasn salayp dnya leinde
yeni ve adil ortaklklar kurarak, dnya evre ve kalknma sistemini oluturmay amalayan beyannameyi
yaynlamtr.

Bunun zerine !SO tarafndan 1993de evre Ynetimi konusunda alacak olan bir teknik komite (TC
207) kurularak, !SO 1+000 evre Ynetimi Standartlar hazrlanmaya balanmtr. Eyll 1996da, evre
boyutlarnn kontrol ve zararl etkilerin bertaraf konularnda artlar ieren ve zellikle kalknmakta olan
lkelere uygun !SO 1+001 evre Ynetim Sistemleri Standartlarn yaynlamtr. Uygulamalar hzla yaylan ve
kabul gren !SO 1+001 standard, evre politikas, evre amalarfhedefleri ve evre programlar
dorultusunda evre boyutlarnn kontrol ve evre etkilerinin bertarafna ynelik artlar iermektedir.

ISO 14000 - EVRE YNETM SSTEMLER

Srdrlebilir kalknma hedeflerine ulalmas dorultusunda eitli alanlarda faaliyet gsteren
uluslararas kurulularda evreyi ncelikleri arasna dahil etmilerdir. Birlemi Nilletler, Avrupa Birlii,
Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat(OECD) ve Avrupa Konseyi gibi kurulular gerek evre alanndaki
faaliyetlerini younlatrarak, gerekse ye lkelerini bu faaliyetlere katlmaya tevik ederek, evre konusunda
global bir sistem oluturma yolunda almalarn srdrmektedirler.

evre konusu Birlemi Nilletlerin 3 1+ Haziran 1992de Rioda yaplan evre ve Kalknma
Konferansnn da konusuydu. 1992 Rio Zirvesinde kabul edilen Rio Deklarasyonu ve Gndem 21 belgeleri,
evrenin ve evresel kaynaklarn planlanmas, ynetimi ve kullanm konularnda kresel politikalar ortaya
koymu ve bu politikalar, aralarnda Trkiyenin de bulunduu, dnya lkelerinin byk bir blmnce kabul
edilmitir.

!SOnun evre sorunlar zerindeki ilgisi kurulu yl olan 19+7lere kadar gider. TC 207nin ilk toplantsn
yapt Haziran-1993e kadar !SO 350den fazla evre standard gelitirmi ve evre ile ilgili 700 akn proje
zerinde faaliyet gstermitir. 1991 ylnda !SO evre Stratejik Eylem Grubu,(SAGE) nu toplad. SAGEnin
alma amalar unlard:

evre ynetimi konusunda ortak bir yaklam oluturmay tevik etmek,
letmelerin evresel performanslarn lmlerini ve gelitirmelerine yardmc olmak,
Uluslararas ticareti gelitirecek ve ticaret engellerini ortadan kaldracak, uluslararas evre
standartlarn gelitirmek.

Bylece !SO 1+000 standartlar serisi fikri dodu. 1992de 6 alt komite ve 1 alma grubundan oluan
Teknik Komite(TC 207), !SO tarafndan kuruldu.

!SO 1+000; iletmelerin, uygulamakta olduklar faaliyetlerin potansiyel evre etkilerini kontrol altna
alabilmeleri iin gerekli yapy salayan bir standartlar serisidir. !SO 1+000in tasarlanmasndaki ama
iletmelerin evresel performanslarn ykseltmelerine yardmc olmak ve evre konularnn ticaret engeli
13
haline gelmesinin nne gemektir. letmelerin evresel performanslar ile ilgili olarak mterilerin talep ve
beklentileri srekli bir art gstermektedir. Bu nedenle !SO 1+000 serisine global ticaretin pasaportu gzyle
bakmak mmkndr.

!SO 1+000 serisi, kurululara evre sorunlarn sistematik ve anlaml bir biimde ele almalarn
salayacak bir dizi ara sunmaktadr. Bu standartlar, atklar zerine kstlamalar ya da st snrlar getirmek
yerine, karar alma fonksiyonuna pozitif bir katlm sunmakta, her evre sorununu ayr ayr ele almak yerine,
birok anlamda ayn anda deiim yaratacak kapsaml bir yaklam getirmektedir.

!SO 1+000in anahtar ynetim zerindeki vurgusudur. Buradan hareketle evre ynetim sistemi; Genel
Ynetim Sisteminin; kurulu yapsn planl faaliyetlerini, ykmllklerini, usul ve ilemlerini; evre
politikasnn gelitirilmesi, uygulanmas, gerekletirilmesi, gzden geirilmesi ve srdrlmesi iin gerekli
kaynaklar da iine alan parasdr eklinde tanmlanabilir.

evresel ynetim sistemi iletmenin dier aktiviteleri ile entegre olmak zorundadr. Eer ayr bir
program olarak dnlrse bu sistemin kurulmas ve iletilmesi zor deil, olanaksz olacaktr. Amalarla,
hedeflerle, ilemlerle ksaca sistem iletmenin gnlk olarak devam eden etkinliklerinin bir paras
olabilmelidir.

ISO 14000 Standartlar Serisi
evre ynetim sistemi standartlar u standartlardan oluur:
!SO 1+001 evre Ynetim Sistemi-Ozellikler ve Kullanm Klavuzu
!SO 1+00+ evre Ynetimi-evre Ynetim Prensipleri Klavuzu-Sistemler ve Destekleyici Teknikler.
!SO 1+010 evre Ynetimi-evre Denetim Klavuzu-evre le lgili Denetimin Genel Prensipleri.
!SO 1+011 evre Ynetimi-evre Denetim Klavuzu-Denetim Usul-Ksm 1-evre Ynetim
Sistemlerinin Denetimi.
!SO 1+012 evre Ynetimi-evre Denetilerinin Haiz Olmas Gereken Ozellikler.
!SO 1+020 evre Ynetimi-evre le lgili Etiketlemenin Temel Prensipleri.
!SO 1+021 evre Ynetimi-evre le lgili Etiketleme-Ozbeyan evreyle lgili ddialar-Terimler-Tarifler.
!SO 1+022 evre Etiketi-Semboller (Taslak Safhasnda)
!SO 1+02+ evre Etiketi-Uygulayc Programlar-Klavuz Prensipleri, Uygulamalar ve Kriterleri ve ok
Programlar in Sertifikasyon lemleri (Taslak Safhasnda)
!SO 1+031 evre Performans Deerlendirmesi Klavuzu (Taslak Safhasnda)
!SO 1+0+0 evre Ynetimi-Hayat Boyu Deerlendirme Genel Prensipler ve Uygulamalar (Uretim,
Ambalajlama, Nakletme, Kullanm ve Atk).
!SO 1+0+1 Hayat Boyu Deerlendirme-Amalar ve Tarifler-Envanter Analizleri (Taslak Safhasnda)
ISO 14042 Hayat Boyu Deerlendirme-Etki Deerlendirmesi (Taslak Safhasnda)
!SO 1+060 evre Ynetimi-Namullerin evresel Ynlerinin Namul Standartlarna Dahil Edilmesi le
lgili Klavuz.

ISO 14000 Serisi;
a) Organizasyonun deerlendirilmesi ve
b) Urnn deerlendirilmesi olmak zere iki ksmdan olumaktadr.

ISO 14000 evre Ynetim Sistemin Oluturulmas
!SO 1+000 programna balamadan nce, !SO 9000 programnda olduu gibi bir alt ynetim birimine
ihtiya vardr. Bu birim oluturulduktan sonra !SO 1+000 programnn proje planlamas balar. Bu planlama;
14
listeleme, bte yapma, personel grevlendirilmesi, sorumluluklarn datlmas, kaynaklarn deerlendirilmesi
ve eer gerekiyorsa dardan alnacak bir uzman yardmn da kapsar. Bu ynetim birimi evre ynetim
sisteminin kapsamnda iletmenin evre politikasnn belirlenmesi konusunda alma yapar. Bu politikalar,
srdrlebilir kalknma, kirlenmenin nlenmesi ve mevzuatla uyumu saptamaldr. Bu politikalarda nemli olan
somut ilevlere temel oluturacak kadar yeterli detay iermesidir. Politikalar yazl hale getirildikten sonra
iletme iinde ve dnda uygulanmal, yerletirilmeli ve bilgilendirme almalar yaplmaldr. Sonra iletmenin
mevcut evresel programnn gzden geirilmesi gerekir.

Gzden geirme ilemi tamamlandktan sonra stratejik uygulama plan gelitirilebilir. Uygulama plan bir
eit proje ynetimine benzemektedir. Etkin bir evre ynetim sistemine sahip olmak iin aamalar, kapsaml
zaman izelgesi, maliyetler, proje iinde yer almaldr. Stratejik plan ile iletme iinde ykml ve etkili
gruplarn katlmyla iskeleti kurulur. Daha sonra mevcut yapnn gzden geirilmesi ve devamnda da
iletmenin faaliyetlerinin rn ve hizmetlerinin evre ile ilikilerinin belirlenmesi gerekir. Grlt, her trl
emisyonlar, evresel bask, atklar, enerji kullanm gibi evresel deerler belirlenmek zorundadr. evre ile
ilikide olan etmenler arasnda hangisinin kontrol edici, hangisinin etkili olabileceinin de belirlenmesi gerekir.
Bu etkiler iletmenin evresel amalarn oluturmakta kullanlrlar. Amalar oluturulurken mevcut yasalar,
mevzuat, ekonomik durum, iin gerekleri ve ilgi gruplarnn beklentileri hesaba alnmaldr. lgi gruplar,
komular ya da iletmenin evresel performans ile ilgilenen kii ya da kurumlar olabilir. Amalar zel
hedeflerin bir btn olacaktr. Nevzuat gereinin yerine getirilmesi ya da daha zerinde bir hedefe ulama,
enerji kullanmnn azaltlmas gibi hedefler belirli rakamsal llere ulam salayacaktr. Ama ve hedefler
!SO 1+000 standard tarafndan deil iletmenin kendisi tarafndan belirlenir. Etki deerlendirilmesi nem
srasna koyma, ama ve hedef gerekeleri !SO 1+000 tarafndan hazrlanan kstaslardr. letmede ama ve
hedef belirlendikten sonra yaplacak i stratejik plan uygulamaktadr. evresel hedeflerin gerisinde ynetim
ilemleri, evresel ynetim sistemi standartlarn karlayacak ekilde adapte edilmelidir.

!SO 1+000 evre Ynetim Sistemlerinin uygulanmas 6 ila 18 ay arasnda bir sre alr. Bu srenin
uzunluu kullanlan sistemin resmiyet derecesine, ii gerekletirenlerin yetenek derecesine, ynetim katlm
derecesine ve i miktarna bal olarak deimektedir. !SO 1+000e hazrlanmak iin en st dzeyde ynetim
stlenilmesini salamak arttr. !SO 1+000 her trde, boyutta ve alandaki iletmeler iin geerli olduu gibi,
tketicilerin, mterilerin, satclarn, bankerlerin ve yatrmclarn ve yasa yapclarn evre sorunlarnn kapsn
aacak anahtar oluturmakta, bir yanda da etkinlii ve rekabet gcn iyiletirecek olana sunmaktadr.

evre ynetim sistemini kuran iletmeler, bu sistemin yrtlmesini salamak zorundadr. Nalzeme
almnda; tketicide kullanmn ve sonrasnda evreyi kirletmeyen veya evre ve en az etkisi olan malzemeleri
semek, retimin her aamasnda retim metotlarn gelitirmek ve uygulamak; doal kaynaklarn tketimini
azaltan almalar yapmalar gereklidir. letmede oluacak tm kat, sv ve gaz atklar, grlt, toz, titreim
ve grsel etkiler gibi faktrleri en aza indiren almalar yaplmaldr. Deyinilen tm bu almalarn srekli
gelitirme felsefesi ile devamlln salamak evre ynetim sisteminin temelleridir.

ISO 14000 Uygulamalarnn Faydalar
Genellikle evre kalitesinin salanmas gibi sosyal bir sorumluluk stlenmek firmalara ksa vadede karllk
zerinde snrlayc bir maliyet unsuru olarak grlmektedir. Ancak yaplan aratrmalar, endstriyel firmalarn
kendi bnyelerine btnletirilmi birer evre politikas oluturmalar ve kendi ihtiyalarna uygun bir evre
ynetim sistemi kurmalar durumunda finansal performanslarnda bir iyileme olabileceini gstermektedir.

Uzun vadede evre ynetimi sistemlerini kullanan firmalarn maliyet dmesi ve kayplarn azalmas
sonucunda mali ynden yksek kazanlarnn olmas beklenmektedir. Bunun yan sra, !SO 1+000 uygulamas
15
sonucunda iletmeler evreye duyarl firma imaj yaratmakta ve pazarlama alannda da olumlu bir pozisyona
ulamaktadrlar. !SO 1+000 serisinin dier kullanm yararlar unlardr:

Enerji ve dier kaynaklarn tketiminde azalma salayacak alanlarnn tespit edilmesi, kaynaklarn
etkin kullanm ile elde edilen ekonomik kazan,
Ykmllk ve risklerin azalmas,
evreye ilikin yasal ve dier kurallar ile gerekliliklere kolaylkla uyum salanmas,
evre korumasnda evre ynetimi sistemlerini kullanarak katk salayan lider iletmelere verilen
tevik ve dllerden yararlanmak,
Kirliliin engellenmesi ve atklarn azaltlmas,
Hisse sahiplerinden gelen evre korunmasna ilikin basklara karlk verebilmek,
Toplumun iyiliine olumlu katkda bulunmak,
Ustn kaliteli igc yaratma hususunda ilgi salanmas,
Yeil rnler pazarnda ve oluan kardan pay almak,
Sigorta iletmelerinde kirlilik olaylarnn kapsam dnda kalmas,
Pazar paynn korunmasnda ve arttrlmasnda salanan katklar,
halelerde elde edilen rekabet gc,
Deien koullara uyum gsterilmede elde edilen yetenek art.


!SO 1+000 evre Ynetim Sistemi ksaca,
evreyi koruma ve bu konudaki performansn yrrlkteki mevzuata uygunluunu salamak,
Bu uygunluu salamann tesine evre performansn srekli iyiletirmek,
Bu amala kuruluun tm faaliyetlerinin, srelerinin ve rnlerinin evreye olumsuz etkilerini
azaltmay gvence altna almak, olarak zetlenebilir.

!SO 1+000 iletmeler iin hareket tarzlarn deitirecek, stratejik planlamalarnda etkinlik art
yaratacak, verimliliklerini ve rekabet glerini arttracak bir ynetim sistemidir. Organizasyonun dier
faaliyetleri ile entegre edildii taktirde hem uluslararas ticarette kalite ve evreye duyarllk konularnda
gvence salayarak ticaret ilemlerini kolaylatrmakta, hem de olumlu bir imaj yaratarak firma rn veya
hizmetlerinin sat miktarlarn arttrmaktadr.

ISO 14000 standartlar serisi evre ynetimi ve srdrlebilir gelime konusunda dnya apnda bir
uygulama getirmektedir. evreye etkilerin deerlendirilmesindeki uluslararas kurallar ve yntemleri uyumlu
hale getirerek global ticaretteki engelleri en aza indirmektedir. 2000li yllarda, younlaan kresel ticarette
kuvvetli bir pozisyon yakalamak isteyen iletmelerin, zaman geirmeden !SO 1+000 evre Ynetim Sistemi
uygulamalarna gemek iin almalarn balatmalar gerekmektedir.

KAYNAKLAR
1. Arat, Z, 1995 evre Ynetimi, Yeni Trkiye, Yl: 1, Say: 5, 235.
2. Burberry, P, 1988, Environment and Services !SBN 0713+ 58690.
3. Bykgngr, H, 1991, Ky Kentlerimizin evre Sorunlar, evre ve nsan, 5-13, 13
16
4. Bykgngr, H, 1995, Tehlikeli Atklar, Yeni Trkiye, Yl: 1, Say: 5, 529-533.
5. Bykgngr, H, 1998, Karadeniz Ky eridinin Kirlenmesi ve Korunmas, Artm
Dnyas, 2-18, 26-30.
6. Bykgngr, H, 2002, evre Sorunlar ve evre Ynetimi Samsun.
16
7. Bykgngr, H, 2003, AT!KSULAR vE AR!TNA YONTENLER ONU, Samsun.
8. Bykgngr, H, 2003, Atklar ve evre Ynetimi KNO Eitim Program, 1-30, Samsun
9. evre ve Nhendis, 2001, , Say: 21-22.
10. http:// www.cevre.org
11. http:// www.dtm.gov.tr (. Tavmergen)
12. http://iktisat.uludag.edu.tr/dergi/4/gulay (G.C.Kasap)
13. http://www.icelcevre.gov.tr/
14. http://www.belgenet.com/
15. http://www.isgsistem.com/
16. http://www.cevko.org.tr/
17. http://www.valfsel.com.tr/
18. Metcalf-Eddy. Wastewater Engineering, Treatment, Disposal and Reuse Revised by G.
Techoloanoglous, F.L. Burton, 3nd ed, Ncgrov Hill, Newyork, 1991.
19. Trk evre Nevzuat, 1999, Trk evre vakf Yayn, Ankara.
20. Trkiye evre Atlas-96, 1997, T.C evre Bakanl, Ankara.
21. Ulusal evre Eylem Plan-Atksu Ynetimi, DPT Yaynlar, Nart 1998, Ankara.
22. vesilind, A.P; 1990, Environmental Pollution and Control 3rd Ed, WDC.
23. Willianson, S.S, 1973, Fundamentals of Air Pollution
24. Yeni evre Kanunu, 2+ Nisan 2006