Elementel Analiz Ve Mol Kutlesi

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
KMYA TEKNOLOJS
ELEMENTEL ANALZ VE MOL KTLES
ANKARA 2008
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ORGANK BLEKLER VE YAPISI ............................................................................... 3 1.1. Organik Kimyann Tarihesi......................................................................................... 3 1.2. Organik ve Anorganik Bileiklerin Karlatrlmas.................................................... 4 1.3. Kimyasal Balar ve Snflandrlmas ........................................................................... 5 1.3.1. Elektronegatiflik .................................................................................................... 5 1.3.2. yonik Ba ............................................................................................................. 6 1.3.3. Kovalent Balar ..................................................................................................... 8 1.3.4. Elektron Nokta Yaps (Lewis Yaps).............................................................. 10 1.3.5. Sigma () ve Pi () Balar ................................................................................ 11 1.3.6. Hibritleme .......................................................................................................... 11 1.3.7. Koordine Kovalent Ba ....................................................................................... 20 1.3.8. Molekller Aras Balar ...................................................................................... 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 35 2. ORGANK BLEKLERDE HDROJEN ARANMASI.................................................. 35 2.1. Hidrojenin Fiziksel zellikleri.................................................................................... 35 2.2. Hidrojenin Kimyasal zellikleri ................................................................................. 35 2.3. Hidrojenin Elde Edilii................................................................................................ 36 2.4. Kullanld Yerler ...................................................................................................... 36 2.5. Analizin Yapl ......................................................................................................... 36 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 42 3. AZOT ................................................................................................................................. 42 3.1. Azotun zellikleri....................................................................................................... 42 3.2. Azotun nemli Bileikleri......................................................................................... 43 3.3. Azotun Kullanm Alanlar ......................................................................................... 43 3.4. Azot Tayini ................................................................................................................. 43 3.4.1. Sodyum Eritiiyle Azot Tayini ............................................................................ 43 3.4.2. Amonyak Oluumuyla Azot Tayini..................................................................... 43 3.5. Azot , Kkrt ve Halojen Tayininde Dikkat Edilecek Noktalar ................................. 44 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49 RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 51 4. KKRT ........................................................................................................................... 51 4.1. Kkrtn zellikleri ................................................................................................... 51 4.2. nemli Kkrt Bileikleri........................................................................................... 52 4.3. Kkrtn Kullanm Alanlar ....................................................................................... 52 4.4. Kkrt Tayini.............................................................................................................. 53 4.5. Dikkat Edilecek Noktalar............................................................................................ 53 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 54
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 55 RENME FAALYET-5 ................................................................................................... 57 5. HALOJENLER VE ZELLKLER ................................................................................. 57 5.1.Halojen Tayini ............................................................................................................. 58 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 59 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 62 RENME FAALYET-6 ................................................................................................... 64 6. EBLYOSKOP............................................................................................................... 64 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 65 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 67 RENME FAALYET-7 ................................................................................................... 69 7. KRYOSKOP.................................................................................................................... 69 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 71 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 74 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 76 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 79 KAYNAKA ......................................................................................................................... 81
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 524KI0026 Kimya Teknolojisi Kimya Elementel Analiz ve Mol Ktlesi Organik kimyann tarihesi ve organik bileiklerin yapsnda bulunan temel elementlerin ve halojenlerin aranmas ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 Organik bileiklerde elementel analiz yapmak ve mol ktlesini bulmak Genel Ama Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileiklerde elementel analiz yapabilecek ve mol ktlesini bulabileceksiniz. Amalar 1. Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileikte karbon arayabileceksiniz. 2. Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileikte hidrojen arayabileceksiniz. 3. Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileikte azot arayabileceksiniz. 4. Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileikte kkrt arayabileceksiniz. 5. Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileikte halojen arayabileceksiniz. 6. Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileiklerde kaynama noktas ykselmesinden yararlanarak molekl arln bulabileceksiniz. 7. Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak organik bileiklerde donma noktas alalmasndan yararlanarak molekl arln bulabileceksiniz. Ortam Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam ( internet ) vb. kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE Donanm DONANIMLARI Projeksiyon, bilgisayar, DVD alar, televizyon, bek, ayak, tel amyant, deney tp, lastik tpa, destek, dik al cam boru, huni, beher, termometre, hassas terazi,spatula, piset, damlalk, szge kd
iii
Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE Modl sonunda retmeniniz tarafndan lme teknikleri DEERLENDRME uygulanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileriniz llerek deerlendirilecektir.
iv
GR GR
Sevgili renci, Bilimsel metot kullanan insan, bamsz dnerek tmevarm yntemini kullanp mantkl sonuca varabilir. Bylece konular renmenin tesinde, bilgilerin hangi yolla kazanlabilecei de renilmi olur. Bununla insan ezbercilikten kurtulur. Bu modlde de organik bileiklerde karbonun, hidrojenin, azotun, kkrtn ve halojenin tannmas deneylerini grp bir yargya varabileceksiniz. Ayrca kaynama noktas ykselmesinden ve donma noktas alalmasndan yararlanarak znen organik maddenin molekl arlnn nasl hesaplanacan reneceksiniz. lkemizin her alanda olduu gibi eitim alannda da gelimesi tamamen siz genlere baldr. Sizler sorumluluk noktasndaki grevlerinizi yerine getirirseniz, baarl ve retken bir fert olursanz lkemiz geliir.
RENME FAALYET1 GR RENME FAALYET-1

AMA
Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileikte karbon arayabilecek bilgi, beceri ve deneyime sahip olabileceksiniz.
ARATIRMA
Glikozun yapsnda hangi elementler bulunur? Aratrnz. Karbon bileiklerinin doal kaynaklar nelerdir? Aratrnz.
1. ORGANK BLEKLER VE YAPISI

1.1. Organik Kimyann Tarihesi
Organik bileiklerin yaps, bu bileikler arasndaki etkilemeyi inceleyen kimya dalna organik kimya denir. nsanlk birok organik bileii ok eskiden beri tanmakta ve onlar doal kaynaktan elde edebilmekteydi ( ekerli maddelerden alkol, yalardan sabun, odundan aseton vb.). Daha sonra kimyasal ayrtrma yntemleri gelitike bunlarn says giderek artmtr (zm suyundan tartarik asit, idrardan re, indigo ve alizarin sars gibi boyalar vb .). Organizmada bulunan bu maddelerin yapsnda C,H ,O ve az miktarda N, P, S, F, Cl, Br, I ve Fe gibi elementlerin bulunduu 18.yy. belirlenmitir.Yine ayn yzylda bitki ve hayvanlarda bulunan bileiklerin, canl maddelerdekinden farkl olduu saptanmtr.19. yy. balarnda Berzelyus bu bileiklerin oluumuna, yaayan organizmalarda bulunan yaam gcnn neden olduunu ileri srmtr. Organik szc, organizma szcnden tremitir.1828 ylna kadar bilinen btn organik bileiklerin kayna hayvanlar ve bitkilerdi. Ancak 1828 de WHLER o zamana kadar yalnz idrardan elde edilen reyi (amonyum siyanat) starak elde etti. Bylece ilk olarak organik bir madde sentez edilmi oldu.
NH4CNO
Amonyum siyanat
O H2N C NH2
re
Bugn ise birok organik madde sentez yoluyla elde edilmektedir. Ancak sentezlerin ilkel maddeleri olan maden kmr ve petroln , milyonlarca yl nce lm bitki ve hayvan kalntlar olduunu dnrsek, organik bileiklerin kayna yine canl organizmalardr. norganik bileik says 75 000 kadar olduu hlde yz binlerce organik bileik vardr. Ancak bir tek karbon (C) elementinin bu kadar ok eitli bileiinin var olmas nasl mmkn olur? 2 2 2 6C : 1s 2s 2p C elementinin deerlik elektronlar says 4 tr. Bu yzden herhangi bir C atomunun kararl bir bileik oluturabilmesi iin, ya dier C atomlaryla ya da baka atom veya gruplarla 4 eit kovalent ba yapmas gerekir. Yani, bir C atomunun yapt ba says drttr. C atomunun baka karbonlarla ya da gruplarla ba yapmas sonucu uzun zincirler, dallanm zincirler ya da halka yapl kovalent bal bileikler meydana gelebilir. Her farkl atom dizilii belirli zellikleri olan moleklleri meydana getirir. Zincirdeki veya halkalardaki C saysna ve bu karbon atomlarna balanan grup veya elementlerin eit ve saysna C atomlar arasndaki ba saysna bal olarak da eitli zellikte yeni yeni yaplar meydana gelir. Organik kimyada C temel elementtir. Karbonun yannda hidrojen, oksijen, azot, halojenler, kkrt ve fosfor elementleri bulunabilir. Yani hepsi ametaller snfnda bulunan elementlerdir. Molekl yaps ve bundan doan fiziksel ve kimyasal zellikler C iskeletinin yapsna baldr. Bir organik bileikte birbiri ile balanan C atomlar o bileik moleklnn iskeletini oluturur. Bundan dolay organik kimyadaki bileikler anorganik kimyadaki bileiklerden fiziksel zellik bakmndan olduka farkldrlar. Bu farkllklar aada maddeler hlinde belirtilmitir.
1.2. Organik ve Anorganik Bileiklerin Karlatrlmas

Tablo 1.1: Organik ve anorganik bileiklerin baz zellikleri
ORGANK BLEKLER
Erime ve kaynama noktalar genellikle dktr. abuk bozunurlar. Genellikle kovalent karakterli molekler yapdadrlar Organik tepkimeler yava gerekleirler. Genellikle iki ynldrler Bileik says milyonlar civarndadr. Yanarlar CO2 ve H2O olutururlar Genellikle organik zclerde znrler.
ANORGANK BLEKLER
Erime ve kaynama noktalar genel olarak yksektir. Yksek scaklklara dayankldrlar Genellikle iyonik ba ieren iyonlu bileiklerdir. Tepkimeleri genel olarak hzldrlar. Bileik says yz bin civarndadr. Bir ka dnda yanmazlar. CO, SO2 ve H2 gibi maddeler yanar. Genellikle suda znrler.
1.3. Kimyasal Balar ve Snflandrlmas

Atomlar bir arada tutan kuvvetlere ba denir. Atomlar arasnda ba oluup olumayacan ve oluuyorsa ba cinsini anlamak iin, elementlerin elektronegatifliklerini bilmek gerekir Ayn ya da farkl tr atomlarn kuvvetli etkileimlerle bir arada tutulmalarn salayan kuvvetlere kimyasal ba denir. Yksek enerjili kararsz atomlar aralarnda ba yaparak daha dk enerjili moleklleri olutururlar. Bu olay srasnda bir miktar enerji aa kar. Tersi olaylarda da reaksiyonun olmas iin enerji verilir. Bu enerjilere kimyasal ba enerjisi denir. Ba oluurken aa kan enerji, ba krmak iin gereken enerjiye eittir. Ba enerjisi byk olan atomun ba daha kuvvetlidir. Kimyasal balar, atomlar arasnda elektron ortaklamas ya da elektron alverii sonucu oluur. Kimyasal balar, iyonik ve kovalent ba diye snflandrabiliriz. Atomlar dk enerjili ve kararl yapda olmak isterler. Kararl olmak iin elektron alverii yaparak ya da elektronlar ortak kullanarak elektron dzenlerinin soygaz kararllnda olmasn isterler. Elementlerin elektron alverii yaparak ya da ortak kullanarak elektron saylarn 2 ye tamamlamalarna dublet, 8 e tamamlamalarna oktet kural denir.
1.3.1. Elektronegatiflik
Bir kimyasal ba iki atom arasnda oluur. Bir atomun ba elektronlarn ekme isteine elektronegatiflik denir. ekme istei byk olan atomun elektronegatiflii daha byktr. Elektronegatiflik bir enerji birimi deildir. Elektronegatiflik periyodik tabloda genellikle ayn periyotta soldan saa doru ve ayn grupta aadan yukar doru artar. Elektronegatiflii en byk olan element flor(F) dur. Bunun iin flor btn bileiklerinde negatif deerlik alr, florun pozitif deerlii yoktur.
Tablo1.2: Baz Elementlerin elektronegatif deerleri
Element H Li Na Be Mg F Cl Br I O S N
Elektronegatiflik 2.1 1.0 0,9 1,5 1,2 4,0 3,0 2,8 2,5 3.5 2,5 3,0
1.3.2. yonik Ba
Bir metal ile bir ametal arasnda elektron alveriiyle oluan baa iyonik ba denir. yonik ba ieren bileiklere iyonik bileikler denir.
Resim 1.1: Yemek tuzu kristal yapdadr.
Elektron veren element verdii elektron says kadar (+) iyon, elektron alan element ald elektron says kadar () iyon deerlii kazanr. rnek: 12Mg ile 9F elementlerinin oluturaca bileiin ba trn belirtiniz.
zm:
12Mg 9F:
: 1s2 2s2 2p6 3s2
1s2 2s2 2p5
Magnezyum atomunun son yrngesinde iki, flor atomunun son yrngesinde yedi elektron vardr. Magnezyum florr bileii oluurken, magnezyum atomu son yrngesindeki iki elektronunu verir. Oktet kuralna uyarak son yrngesindeki elektron saysn sekize tamamlar. Bu iki elektronun her birini bir flor atomu alr. Flor atomlar da oktet kuralna uyarak son yrngelerindeki elektron saylarn sekize tamamlarlar. Elektron alveriinden sonra magnezyum atomu (+2) iyon, flor atomlar ( 1) iyon hline geerler. Zt elektrikle yklenen magnezyum ve flor atomlar birbirlerini ekerler. Bylece aralarnda iyonik ba oluur. rnek: 11Na ile 17Cl arasndaki ba yapsn inceleyiniz. zm:
11Na
: 1s2 2s2 2p6 3s1eklindedir.
Na elementi 1A grubundadr. Metal zellii gsterir. Son yrngesinde 1 elektron olduu iin 1 elektronu vererek okted kuralna uymak ister. Na elementi bileiklerinde +1 deerlik alr ve soygaz elektron dzenine varr.
11 Na 17 Cl +
: 1s22s2 2p6
: 1s22s22p6 3s2 3p5 eklindedir.
Klor elementi 7A grubundadr. Ametal zellii gsterir. Son yrngesinde 7 elektron olduu iin bir elektron alarak oktede ulamak ister. Cl elementi bileiklerinde -1 deerlik alr ve soygaz elektron dzenine varr.
17Cl -
: 1s22s22p63s2 3p6
Na+1 ve Cl-1 elektriksel ekimi ile birbirini kuvvetle ekerek NaCl iyonik bal bileiini oluturur.
ekil 1.1: yonik ykler
yonlarn ykleri artka iyonik ban kuvveti de artar. Kuvvetlilikte iyonlarn birbirine olan uzaklklar da (atom ap) nemlidir. ap byk olan metal daha salam iyonik ba yapar. Ykleri ayn olan farkl atomlarn bir iyonla yaptklar bileikte atom aplar farkl olduundan ba salamlklar da farkl olur.
1.3.3. Kovalent Balar

yonlama enerjileri veya elektronegatiflikleri ayn ya da birbirine ok yakn olan ametal atomlarnn, ba olutururken elektron alverii yapmalar ok zordur. Bu atomlar kararl bir yapya ulamak iin deerlik elektronlarndan bazlarn ortaklaa kullanrlar. Atomlarn elektronlarn ortaklaa kullanarak yaptklar baa kovalent ba denir. Ametal olan H, C, O, F, N, S, Cl, Br, I gibi atomlar arasnda kovalent ba kurulur. Kullandmz su (H2O) , havadan aldmz O2 molekllerinin atomlar arasnda kovalent ba bulunduran maddelerdir. Ametallerin deerlik elektronlar says soy gazlarn deerlik elektron saysna yakn ancak eksiktir. Bunun iin ametaller elektron alcdrlar. Elektron alarak elektron dzenlerini soy gaz elektron dzenine benzetmeye alrlar. Ametaller elektron almadklar zaman kendi aralarnda elektron ortakl kurarlar. Ba says ametalin yar dolu orbital says ile ilgilidir. Ametal sahip olduu yar dolu orbital saysnca ba yapar.
1H
Hidrojenin elektron dalm, : 1s1
1 tane yar dolu orbitali olduundan 1 ba yapabilir. H2 moleklnde atomlar arasnda tekli ba vardr. Hidrojen atomlar birer elektronlarn ortak kullanarak H H yani H2 molekln olutururlar.
Resim 1.2: Apolar kovalent bal hidrojen molekl modeli
9F
atomunun deerlik elektron says 7 olduundan birer elektronlarn ortak kullanarak tek bal FF yani F2 molekln oluturur.
Flor moleklnn oluumu u ekildedir.

9F
: 1s2 2s2 2p5
F - F F2 Bu ekilde bir ba eit kuvvetli atomlar tarafndan ortak kullanlrsa oluan baa apolar kovalent ba denir.
8O
atomunun deerlik elektron says 6 olduundan ikier elektronlarn ortak kullanarak iki bal,
O = O yani O2 molekln olutururlar.

7N
atomunun deerlik elektron says 5 olduundan er elektronlarn ortak kullanlarak bal,
N N yani N2 molekln oluturur. F2, O2 ve N2 molekllerinde olduu gibi ayn atomlar arasnda oluan kovalent balarn tamam apolar kovalent badr. rnek: 1H ile 9F nin yapaca kovalent ba inceleyiniz. zm:
1H 9F
: 1s1 : 1s2 2s2 2p5
H nin son yrngesinde 1 tane elektron olduundan 1 yar dolu orbitali vardr. F nin son yrngesinde 7 tane elektron olduundan 1 yar dolu orbitali vardr. Son yrngelerindeki elektronlarn soy gaz dzenine ulatrmak iin birbirlerinden birer tane elektronlar ortak kullanldndan H - F bileii oluur. Byle oluan bileiklere kovalent bal bileikler denir. Farkl elementler arasnda oluan bu tip kovalent balara polar kovalent ba denir. SO2 bileiinde kkrt ile oksijen atomlarnn ekirdek ekim kuvvetleri farkl olduundan aralarndaki balar polar kovalent badr. SO2 bileiindeki gibi farkl ametal atomlar arasnda oluan H2O, HCl, NH3 gibi kovalent bal bileikler de polar kovalent baldr.
1.3.4. Elektron Nokta Yaps (Lewis Yaps)

Bir elementin deerlik elektronlarnn, atomun sembol etrafnda bir nokta ile gsterilmesini ierir. Bunun iin Amerikal G.N.Lewis kendi ad ile anlan sembolleri kullanmtr.
Azot atomunun deerlik elektron says 5 tir.
10
N sembolnn etrafna 5 tane nokta konulmaldr.
Lewis sembollerinde her nokta bir elektronu ifade eder.

Tablo 3: Baz elementlerin Lewis nokta yaplar
Element Yaps
Elektron Dalm
Deerlik Elektron- Says
Lewis Nokta
1H 3Li 4Be 5B
1s1 1s2 2s1 1s2 2s2 1s2 2s2 2p1
1 1 2 3
H. Li. .Be. . .B.
1.3.5. Sigma () ve Pi () Balar

Atomlar arasnda oluan ilk balara sigma() ba ad verilir. ki atom arasnda oluan ikinci ve nc balara pi () ba ad verilir. Buradan u sonucu karabiliriz. ki atom arasnda sigma ba olumadan pi ba olumaz. Sigma balar, pi balarna gre daha kuvvetlidir. Bunun iin reaksiyon srasnda ilk nce pi balar kopar. H2 , H H moleklnde 1 sigma vardr. O2 , O = O moleklnde 1 sigma, 1 pi ba vardr. N2 , N N moleklnde 1 sigma , 2 pi ba vardr.
1.3.6. Hibritleme
Baz molekllerin ba yapsn, atomlarn temel hl elektron dizilii ile aklamak yeterli olmaz. rnein; temel elektron diziliine gre, C atomunun iki kovalent ba yapabilme kapasitesi vardr. Karbon atomunun drt kovalent ba ile dier atomlara balanm olduu kararl molekllerinin varl da bilinmektedir. O hlde C atomunun drt yar dolu orbitalinin bulunmas gerekir. Drt kovalent ba kapasitesine ulamak iin C
11
atomunun 2s elektronlarndan biri daha yksek enerjili bo 2p orbitallerinden birine geer. Bu elektron diziliine sahip karbon atomuna uyarlm karbon atomu denir. Uyarlma iin gereken enerji bu orbitalin kimyasal ba oluturmas srasnda aa kan enerji ile karlanr. Bir atomda deerlik elektronlarnn bulunduu orbitallerin rterek zde yeni orbitaller oluturmas olayna hibritleme (melezleme ), oluan yeni orbitallere de hibrit orbitalleri denir. Hibritlemeye; Bir tane s, bir tane p orbitali katlrsa hibritlemeye sp hibritlemesi, Bir tane s, iki tane p orbitali katlrsa hibritlemeye sp2 hibritlemesi, Bir tane s, tane p orbitali katlrsa hibritlemeye sp3 hibritlemesi, ad verilir. Karbon atomunun elektron dalm,
6C
1s2 2s2 2p2 eklindedir. Karbon atomunun normal hli;
Bu durumda karbon atomunun ba yapabilecek 2 tane elememi elektronu gzkyor. Fakat 4 hidrojen atomu ile ba yapmas bekleniyor. Karbon atomu enerji verilerek uyarldnda hibritleir ve 4 tane ba yapabilecek yar dolu orbitali oluur. Karbon
atomunun hibritlemi hli;
C atomunda hibritlemeye bir tane s orbitali ile 3 tane p orbitali katld iin , oluan hibrit orbitalleri sp3 hibrit orbitalleridir. Enerji alan karbon atomunun orbital emas aadaki gibi gsterilir.
12
1.3.6.1. kinci Sra Elementlerinin Hidrojenle Oluturduu Bileikler

Periyodik cetvelde ikinci sra, lityum elementi ile balar; neon soy gaz ile sona erer. Deiik biimlerde ba oluturulan bu elementlerin bazlarn inceleyelim:
Tablo 1.4: kinci sra elementleri
Gruplar 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A 2.periyot A grubu elementleri 3Li 4Be 5B 6C 7N 8O 9F 10Ne Lityum
Elektron diziliine gre Li ve H atomlarnn birer tane deerlik elektronlar vardr. Bu nedenle Li ve H atomlar kovalent bala balanarak LiH molekln oluturur. Atomlar arasndaki ba Li H eklinde gsterilir. LiH molekl dorusaldr.
ekil 1.2: LiHn orbital emas
13
Berilyum
Bu elektron diziliine gre deerlik orbitali dolu olan berilyumun baka atomlarla ba yapmamas beklenir. BeH2 bileiinin varl bilindiine gre berilyum atomunda 2s orbitali ile 2p orbitalinden birisi hibritleerek sp hibrit orbitallerini oluturmas gerekir. Berilyum atomunun 2s orbitalindeki elektronlardan bir tanesi uyarlarak 2p orbitallerinden birine geer. Bylece, yar dolu iki tane sp hibrit orbitali oluur.
Bu durumda berilyum yar dolu sp orbitalleri ile 2 ba yaparak BeH2 molekln oluturur. Elektronlarn birbirini itmelerinin en az olaca konumda bulunmalar iin molekl dorusaldr. Ba as 180odir. Be-H balar polar olmasna karn, BeH2 molekl apolardr. nk ba polarln gsteren vektrlerin bilekesi sfrdr.
ekil 1.3: BeH2n orbital emas
Bor
5B:
1s2 2s2 2px12py02pz0
1H:
1s1
14
Elektron dizililerine gre yar dolu bir deerlik orbitali olan borun, bir ba yapmas beklenir. BH3 bileiinin varl, sp2 hibrit orbitallerinin olumasyla aklanabilir. Bor atomunun 2s orbitalindeki elektronlardan bir tanesi, uyarlarak 2p orbitallerinden birine geer. Bir tane s iki tane p orbitalinin hibritlemesi ile tane yar dolu sp2 hibrit orbitali oluur.
Bu durumda bor, hidrojenle 3 ba yaparak BH3 molekln oluturabilir. zde sp2 orbitali hidrojen atomunun s orbitalleri ile rterek tane sigma ba yapar. Bu balar, bir dzlemde birbirinden en uzak konumda bulanabilecekleri ekilde ynlenir. Bu yzden molekl geometrisi dzlem gen olup, ba alar 120o dir. B-H balar polar olmasna karn, molekl geometrisinden dolay molekl apolardr.
ekil 1.4: BH3 moleklnn orbital emas
Karbon
15
C atomunda hibritlemeye bir tane s orbitali ile 3 tane p orbitali katld iin, oluan hibrit orbitalleri sp3 hibrit orbitalleridir. Enerji alan karbon atomunun orbital emas aadaki gibi gsterilir.
Karbon, sp3 hibrit orbitallerini kullanarak H atomlar ile dzgn drt yzl geometriye sahip CH4 molekln oluturur. Dzgn drt yzlnn kelerinde H atomlar, merkezinde C atomu bulunur. Bu konumda balar oluturan elektron iftleri arasndaki itme kuvvetleri en aza iner. Ba alar 109,5o dir.
ekil 1.5: CH4 moleklnn orbital emas
sp2 Hibritlemesi
Eer karbon atomu baka bir atoma bir ift ba ile balanm ise, karbon atomu sp2 hibritlemesine uramtr.
16
rnein C2H4 (etilen) moleklnde C atomunun yar dolu 2s orbitali ile yar dolu olan 2p orbitallerinden iki tanesi hibritlemeye girerek, zde tane sp2 hibrit orbitali oluturmutur. 2p orbitallerinden biri hibritlemeye katlmamtr. Oluan 3 tane hibrit orbitali ayn dzlemdedir. Karbon atomu bir ekenar genin merkezindedir. Hibrit orbitalleri genin kelerine doru ynelmilerdir. Orbitaller arasndaki a 120o dir. Hibritlemeye katlmayan 2p orbitali ekenar gen dzlemine dik konumda ve bir blm dzlemin stnde, dier blm altndadr. C2H4 molekl oluurken karbon atomlarnn yar dolu sp2 hibrit orbitallerinden iki tanesi , iki tane hidrojen atomunun s orbitalleri ile , nc sp2 hibrit orbitalide dier karbon atomunun yar dolu sp2 hibrit orbitallerinden biri ile rtr. Bylece bir tane C C ve drt tane C H sigma ba oluur.Karbon atomlarnn hibritlemeye katlmayan p orbitalleri ise yan yana rterek pi ban oluturur.
ekil 1.6: C2H4 moleklnde kovalent balarn orbital emas
sp Hibritlemesi
Karbon atomu C2H2 ( ) moleklnde olduu gibi, bir sigma iki pi ba oluturmusa, sp hibritlemesi yapmtr. Bu tr hibritlemede 2s orbitali ile 2p orbitallerinden biri hibritlemeye katlarak zde 2 tane sp hibrit orbitali oluturur. 2p orbitallerinden dier ikisi hibritlemeye katlmaz. Oluan sp hibrit orbitalleri bir doru zerindedir. Hibritlemeye katlmayan 2p orbitalleri ise, bu doruya ve birbirine dik olarak ynlenmitir. C2H2 moleklnn olumasnda, 2 karbon atomunun sp hibritlemesi yapm iki orbitali u uca rterek CC sigma ban oluturur. C atomlarnn dier sp hibrit orbitalleri, H atomlarnn s orbitalleri ile u uca rterek CH sigma balarn oluturur. Hibritlemeye katlmam, birbirine ve ba eksenine dik 2p orbitalleri, yan yana rtp 2 tane ba olutururlar. Oluan molekl dorusal olup ba as 180o dir.
17
ekil 1.7: C2H2 moleklnde kovalent balarn orbital emas
Azot
7N
: 1s2 2s22px12py12pz1
Azot atomlar da karbon atomlarna benzer biimde sp3 hibritlemesi yapar, ancak oluan drt hibrit orbitalinde 5 tane elektron bulunur.
N atomu hidrojen ile NH3 molekl oluturur. N atomlar sp3 hibritlemesi yaptnda CH4 da olduu gibi NH3n da dzgn drt yzl olmas beklenir. Ancak ba yapmayan elektronlar, ba elektronlarn iterek ba alarn daraltr ve ba alar dzgn drt yzl as olan 109,5 o den daha kk olur. NH3 moleklndeki ba alar bu yzden 107o dir.
ekil 1.6: Amonyan orbital emas
18
Tablo 1.5: Baz molekllerin hibrit ekli, molekln geometrisi ve moleklndeki ba acs
rnek (ba says) BeH2 AlCl3 CH4 PCl5 SF6
Hibrit ekli sp sp2 sp3 sp3d sp3d2
Geometrisi Dorusal gen dzlem Dzgn drtyzl gen pramit Sekiz yzl (octahedral)
Ba as() 180 120 109.5 120-90 90
1.3.6.1. kili ve l Ba Yaps

Karbon atomu sp3, sp2, sp hibritlemeleri yapabilir. Karbon atomu dier atomlara
eklinde balanm ise, sp2 hibritlemesi yapmtr. C atomunun yapt ikili badan biri sigma , dieri badr. C atomu dier atomlara C eklinde balanm ise sp hibritlemesi yapmtr. C atomunun yapt l badan biri sigma, dier ikisi badr.
Etilen moleklnde karbon atomlar sp2 hibritlemesine urayarak, birbirine ift ba ile balanmtr. Bu balardan biri sigma, dier ikisi badr.
Asetilen moleklnde karbon atomlar sp hibritlemesine urayarak, birbirine l ba ile balanmtr. Bu balardan biri sigma, dier ikisi badr.
1.3.6.2. Rezonans
Baz molekl ya da iyonlar iin tek bir elektron nokta forml yeterli deildir. rnein, SO2 molekl iin Lewis yaps yazlrsa aada grld gibi iki olaslkla karlarz.
Bu formllerde S ve O atomlarnn yerleri ayn, ancak ortaklaa kullanlan elektronlarnn yerleri farkldr. S ile O atomlar arasndaki balardan biri tek, dieri ise ift
19
baldr. Bu durumda ba zelliklerinin farkl olmas beklenir. Ancak yaplan deneyler her iki ban da ayn zellikte, ayn uzunlukta olduunu gstermitir. Bu durumda yukardaki elektron-nokta formllerinin ikisi de SO2 yapsn tam olarak gstermemektedir. Bu yzden, SO2 yaps iin iki elektron nokta forml de yazlr. Bu yaplara rezonans denir. rnek: O3 gsteriniz (8O) zm:
8O:
moleklnn elektron - nokta formln yazp, rezonans yapsn
1s2 2s2 2p4
6 deerlik elektronu var .
O3 molekln oluturan 3 tane O atomundan 3x6= 18 deerlik elektronu vardr.Bu 18 elektron , 3 atomun evresine yerletirilir.Her atomun da evresinde 8 elektron bulunmaldr.
Elektron nokta yaps ise aadaki gibidir.
ekil 1.7: O3 moleklnn rezonans yaps
1.3.7. Koordine Kovalent Ba

Ba yapmak iin kullanlan elektronlar ayn atom tarafndan veriliyorsa bu tr kovalent balara koordine kovalent ba denir. N (azot) atomu ba yapabilir. N atomu zerinde bulunan ortaklanmam elektron ifti hidrojenle drdnc ba yapmnda kullanlr. Bylece bu ban oluumunda elektronlar azot tarafndan salanm olur.
20
ekil 1.8: Koordine kovalent ba modeli
1.3.8. Molekller Aras Balar

Gaz hlinde bulunan maddeleri oluturan tanecikler arasndaki uzaklklarn ideal durumlarda ok byk olduunu, aralarnda hibir ekim kuvvetinin olmadn daha nce renmitik. imdi maddelerin taneciklerini kat ve sv hlde bir arada tutan ekim kuvvetlerini ve bu kuvvetlerin maddelerin fiziksel zelliklerini (znrlk, iletkenlik, erime scakl, kaynama scakl vb.) nasl etkilediklerini grelim. rnein, ekim kuvveti artka maddelerin erime ve kaynama noktas ykselir. Maddeler polar yapl ise suda znr. Hareketli iyon ieriyorlarsa sulu zeltilerinde elektrik akmn iletirler.
1.3.8.1. Metalik Ba
ekil 1.9: Metalik ba modeli
Metal atomlarn kat ve sv fazda bir arada tutan kimyasal baa metalik ba denir. Metalik ba, metal atomu evresindeki kresel simetrik kovalent baa benzetilebilir. Metallerin bir dizi zelliklerini aklayabilen en basit metalik ba modeli, kat hldeki metali, elektron denizinde dzenli olarak konumlanm pozitif iyon rgs olarak ifade edilir.
21
Metalik bir katda deerlik elektronlar serbeste hareket ederek elektron denizini olutururlar. Elektron denizi modeli, metalik zelliklerin birounu baaryla aklar. Bilindii gibi metaller, parlak grnmldr. Bir metalin yzeyindeki elektronlar, yzeye arpan kla (fotonla) ayn frekansta yabilirler, bu da metallerin parlak grnmesine yol aar. Metaller, elektrii iyi iletir. Metalik ba oluturan elektronlar, herhangi bir atoma ya da iyona bal deildir, serbesttir. Bunun iin metalin bir ucuna bir kaynaktan bir elektron girerse serbest elektronlar telin iinden geer ve ayn hzla telin teki ucundan kar. Metallerin dvlebilmesi, tel ve levha hline getirilebilir olmas da "elektron denizi" modeliyle kolaylkla aklanabilir. Metal iyonlarnn bir tabakas darbe ile dieriyle kar karya gelmeye zorlanrsa, bu tabaka kayar, hibir ba krlmas olmaz, elektron denizi yeni duruma uyum salar. Metallerin iletkenlii scaklk arttka azalr. Scaklk art, hem elektronlarn kinetik enerjisini hem de 'pozitif iyonlarn' titreim hareketlerini artrr. Bunun sonucu, scaklk art elektriksel iletkenlikte dmeye yol aar. Elektrolitlerde yani iyon hareketiyle elektrik akm iletiminde ise scaklk art ile elektriksel iletkenlik de artar.
1.3.8.2. Kovalent Ba ve rgs

Kovalent balarn, elektronlarn ortaklaa kullanlmas sonucu olutuunu grmtk. Baz katlarda, katy oluturan tm atomlar kovalent ba ile birbirine balanarak kovalent kristalleri [a rgl katlar] oluturur. Bunun tipik rnekleri 4A grubu elementlerinde grlr. Karbon 4 kovalent ba yapabilir. Elmas ve grafit, karbonun iki nemli a rgl katsdr. Elmasta her karbon atomu, bir dzgn drt yzlnn kelerinde yer alr. Karbon atomlar arasndaki her ba sp3 hibrit orbitalleri ile oluur. Elmasn yapsnda birka atomdan oluan basit molekller deil, ok sayda karbon atomunun zincirleme balanndan doan dev bir molekl vardr. 4A grubu elementlerinden silisyum, germanyum ve gri kalay (kalayn allotropu) da elmas tipinde kristallenir. Elmas en sert doal maddedir. Erime noktas ok yksektir. (3600oC) ve elektrii iletmez. Erime noktasnn ok yksek oluu, elmasta karbon atomlarnn ok salam balarla birbirine balandn gsterir. Elmasta karbon atomlar, komu karbon atomlarna bir rg hlinde balandndan ok salam bir yap oluturmutur. Karbon elementinin kristal ekillerinden biri de grafittir. Grafitte karbon atomlar sp2 hibrit orbitalleri ile 3 tane sigma ba yaparak, dier karbon atomuna balanmtr. Hibritlemeye katlmayan p orbitalleri, pi balarn yapar. Balarn 120olik a yapacak ekilde ynlenmi olmas a rgsnn bir dzlemde kalmasn salar. Dzlemlerin arasndaki balar Van der Waals balardr. Bu balarn zayf olmas nedeniyle dzlemler bir
22
biri zerinde kolayca kayarlar. Grafitin yumuak olmasnn nedeni budur. Pi balarndaki hareketli elektronlar sayesinde grafit elektrik akmn iletir. Silisyum karbr (SiC) ve silisyum dioksit (SiO2) de a rgl katdr.
Allotropi: Ayn elementte ait atomlar farkl sayda ve dizilite bir araya gelerek farkl maddeler oluturabilir. Bu olaya allotropi, maddelere de elementin allotroplar denir. rnein, elmas ve grafit, karbon elementinin allotroplardr. Allotroplarda molekl biimleri farkldr. nk atomlarn konumlar farkl ekillerde dzenlenmitir. Oksijen elementinin allotropu O2 dorusal, O3 (ozon) ise dorusaldr. Allotroplarn erime ve kaynama noktas, zktle, elektrik iletkenlii gibi zellikleri farkldr. Allotroplarn baka elementlerle oluturduu bileikler ayndr. rnein, elmas ve grafitin oksijenle oluturduklar CO2 moleklleri birbirinden farkl deildir. Allotroplarn fiziksel zellikleri farkl, kimyasal zellikleri ayndr.
ekil 1.10: Elmasn kristal modeli
1.3.8.3. yonik Yapl Bileiklerdeki Balar

yonik ba ile olumu bileiklerde katyon ve anyonlar birbirini ekecek ekilde, boyutlu olarak bir araya gelip rg yaps oluturur. rg yapsn oluturan en kk birim iyonlardr ve maddenin kristal yapsnda olmasn salar. yonlar ile oluan kristallerin eitli geometrik ekilleri vardr.
23
rnein, NaCl iyonik kats, her Na+ iyonunun evresinde 6 Cl- iyonu ve her Cl- iyonu evresinde yine 6 Na+ iyonunun bulunduu kristal rgden olumutur. yon yapl kristallerinin genel zellikleri: yon yapl bileiklerde iyonlar birbirine kuvvetli elektrostatik ekim kuvveti ile bal olduundan, bu tr katlarn erime ve kaynama noktalar olduka yksektir. Bu nedenle, oda koullarnda katdrlar. yonlarn serbest hareket edememesi ve elektronlarn tutabilmesi nedeniyle, bu maddeler kat hlde iken elektrik akmn iletmez. yon yapl bileiklerin sv hllerinde veya zeltilerinde iyonlar hareketlidir, bu nedenle iyon yapl bileikler eritildiinde ya da zndnde elektrik akmn iletir.
1.3.8.4. Van der Waals Ba

Gaz tanecikler srekli hareket hlindedir. Bu hareketleri srasnda birbirleri ile arprlar. arpma sonucu elektriklenme meydana gelir. Bunun sonucunda birbirlerine ekim uygularlar. Bu ekime Van der Waals ekimleri denir. Bir atom veya moleklde elektronlarn (zellikle deerlik elektronlarnn) serbest hareketleri srasnda molekl iindeki elektron younluu srekli deiir. Bir an iin elektron younluu molekln bir yannda daha byk olabilir. Bylece, ok ksa bir sre iin molekllerin bir taraf ksmen (+), dier taraf (-) olur ve ok sayda molekln zt ykl ular birbirini eker. te Van der Waals kuvvetleri, bu ekilde oluan ok zayf ve anlk ekim kuvvetleridir. Sv ve kat hlde molekller arasnda yalnz Van der Waals kuvvetlerinin etkin olduu maddeleri aadaki gibi gruplayabiliriz. Soy gazlar (He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn) Molekller hlinde bulunan ametaller (H2, O2, N2, F2, Cl2, Br2, I2, P4, S8) Apolar olan bileikler (CH4, C2H4, C2H6, CO2, C2H2, CCl4) Polar molekllerde ise, dipol-dipol ekim kuvvetlerinin yannda Van der Waals kuvvetleri de etkin olur. Van der Waals kuvvetleri molekl ii ba kuvvetlerine gre ok zayftr. Bu nedenle bu tr molekllerin erime ve donma noktalar ok kktr. Gazlarn dk scaklkta ve yksek basnta, younlaarak kat kristalleri oluturmalar Van der Waals balarnn zayf olduunu gsterir. Van der Waals kuvvetleri; Toplam elektron says, Molekllerin bykl, Molekllerin temas yzeyi nicelikleri ile doru orantl olarak deiir.
24
CO2 nin molekl ktlesi 44 g, CH4 n molekl ktlesi 16 gramdr. Molekl ktlesinin byk olmas Van der Waals bann kuvvetli olmasna neden olur. CO2 moleklleri arasndaki Van der Waals ekimi, CH4 moleklleri arasndaki Van der Waals ekiminden daha byktr. Bu durumda CO2nin kaynama noktasnn, CH4n kaynama noktasndan byk olmasna neden olur. CH4 n k.n = - 161 oC , CO2 nin k.n= - 78 oC dr. Ametallerde etkili olan Van Der Waals kuvvetleri ayn grupta aa doru inildike artar ve erime ve kaynama noktasnn ykselmesine neden olur.
1.3.8.5. Dipol- Dipol Ba

Bu tr etkileim, polar molekllere sahip bileiklerin moleklleri arasnda olur. Polar molekllerde atomlarn, ba elektronlarna uygulad ekim kuvvetleri farkldr. Bu nedenle, ba elektronlar molekln bir tarafnda daha ok younlamtr. Bu tr molekllerin bir taraf ksmen eksi (-) , bir taraf ksmen art (+) gibi dnlr. Bir molekln (+) ucu ile dier molekln (-) ucu arasnda elektrostatik ekim kuvvetleri oluur. Bu ekim kuvvetlerine dipol-dipol etkileimi denir. Bu kuvvetler iyonlar arasndaki ekim kuvvetlerinden daha zayftr. Maddenin kat ve sv hlde bulunmasnda, dipol- dipol ekim kuvvetleri yannda dier ekim kuvvetleri de etkin olur. Polar molekller arasndaki dipol-dipol etkileimleri Van Der Waals ekim kuvvetlerinden ok daha byktr. Bu nedenle ayn mol ktlesine sahip iki maddeden polar olannn kaynama noktas, apolar olan maddenin kaynama noktasndan daha yksektir. Polar molekllerden oluan katlar, su gibi polar zclerde iyi znr. HCl, H2S, PCl3, SCl2, CH3Cl gibi polar molekllerde ksmi (+) ve (-) ular bulunduundan, bu tr molekllerin arasnda dipol-dipol etkileimi grlr.
1.3.8.6. Hidrojen Ba
Baz polar molekller arasndaki ekim kuvvetleri, dipol-dipol kuvvetlerinden beklenenden ok daha yksektir. Bu tr molekllere rnek olarak H2O, HF ve NH3 moleklleri verilebilir. Hidrojen atomu, elektronegatiflikleri yksek olan N, O, F atomlar ile kimyasal ba oluturduunda dier polar molekllerdekine gre daha etkin bir (+) yk kazanr. Etkin (+) yk kazanan hidrojen, evredeki molekllerin (-) ucunu ekerek molekller arasnda hidrojen ba denilen bir ba oluur. Hidrojen ba dipol-dipol etkilemesinden farkldr.
25
rnein, H2O moleklndeki hidrojen balar aada gsterilmitir.
ekil 1.11: Su moleklnde hidrojen ba
Kovalent balara gre zayf olan hidrojen balar dipol - dipol etkileiminden daha kuvvetlidir. Kendi moleklleri arasnda hidrojen ba bulunan iki ayr bileiin moleklleri de birbiriyle hidrojen ba oluturabilir. rnein, CH3OH ile H2O, aralarnda hidrojen ba oluturur. Aralarnda hidrojen ba oluturabilen sv maddeler birbirleri ierisinde ok znr.
1.3.9.1. Basit Forml

Bir bileii oluturan elementlerin trn ve en kk birleme oranlarn gsteren formle basit forml denir. Basit formlde molekl oluturan atomlarn gerek saylar grlmediinden ou kez basit formlle bileiin hangi bileik olduu anlalamaz. rnein, CH basit formlne sahip birden fazla bileik olabilir. Ad Asetilen Benzen Molekl forml C2H2 C6H6 Basit forml CH CH
Bir bileii oluturan elementlerin ktlelerinin ya da ktlece yzde bileimlerinin bilinmesi durumunda bileiin basit forml bulunabilir. rnek: Ktlece % 80 karbon % 20 hidrojen ieren bileiin basit forml nedir? (C:12, H:1) zm: Bileiin formln CxHy ile gsterelim. 100 g bileikte, 80 g karbon ve 20 g hidrojen bulunduuna gre karbon ve hidrojen atomlarnn mol saylarn bulalm: nc =
80 20 12 3
26
nH = CxHy
20 = 20 1
C 20/3 H20/1 her iki taraf 3 ile arplrsa, C20 H60 olur. Her iki atomlarn mol saysn 20 ye blerek sadeletirirsek bileiin kaba forml CH3 olarak bulunur.
1.3.9.2. Molekl Forml

Bir molekldeki atomlarn trlerini ve saylarn gsteren formle molekl forml denir. Bir bileiin molekl formlnden; Moleklndeki atomlarn tr, Moleklndeki atom saylar Bir molndeki elementlerin mol saylar, Bileiin basit forml bilinir. Elementlerin yzde bileimi hesaplanabilir.
Molekl formlleri, basit formllerin tam sayl katlardr. (Basit forml)n= Molekl forml eitlii yazlabilir. n . (Basit formln ktlesi) = Molekl ktlesi Buna gre, bir bileiin molekl formlnn bulunabilmesi iin, basit formlnn ve molekl ktlesinin bilinmesi gerekir. rnek: 0,5 mol tam yandnda 88 gram CO2 ve 2,5 mol H2O veren organik bileiin forml nedir? ( C:12, H: 1 , O:16) zm: Bir bileiin 1 molnn yanmasyla ka g CO2 ve ka mol H2O olutuunu hesaplayalm. 0,5 mol yandnda 88 g CO2 oluuyor ise 1 molnden 2.88 = 176 g CO2 oluur. 0,5 mol yandnda 2,5 mol su oluuyor ise 1 molnden 2.2,5 = 5 mol H2O oluur.
nCO2
176 4 mol 44
27
nH 2O 5 mol suda 10 mol H atomu olduundan

nC = 4 mol CO2 bileiinde 4 mol C atomu olduundan Bileiin forml C4H10 olur.
C4H10
1.3.9.3. Yap Forml

Bir molekl oluturan atomlarn molekl iinde birbirine balan biimleri yap forml ile gsterilir. Bu formlde ba oluturan elektron iftleri izgi eklinde gsterilir.
H
veya
CH4
veya
H3C
CH3
Molekl forml ayn olup, yap forml farkl olan maddeler vardr. Aadaki tabloda byle maddelere rnekler verilmitir.
Tablo 1.6: Baz bileiklerin molekl ve yap formlleri
Organik Bileik Yap Forml Molekl Forml
Aldehit O C2 H5CH C3H6O
Keton O CH3CCH3 C3H6O
Eter C2H5 O CH3
Alkol C3H7 OH
C3H8O
C3H8O
28
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler nlnz giyerek alma masanz dzenleyiniz. alma ortamnz hazrlaynz. Kullanacanz malzemeleri nce eme suyu ,sonra saf su ile temizleyip kurumasn salaynz.
Kire suyu zeltisi hazrlaynz.
Deney tpne organik madde alnz.
Bunun zerine bakr (II) oksit ilave ediniz.
Maddelerin tamamen karmasn salaynz.
29
Tpn azn cam boru geirilmi lastik tpa ile kapatnz.
Lastik tpay vazelinleyiniz. Dier tpe kire suyu ilave etmeyi unutmaynz.
Karm bek alevinde stnz.
Ksk ve mavi alevle alnz.
Oluan gaz kire suyu bulunan zeltiye gnderiniz.
30
Kire suyundaki gzlemleyiniz.
bulankl
Kullandnz malzemeleri temizleyiniz.
Kullandnz tm malzemeleri nce eme suyunda sonra saf su ile ykayarak kuruduktan sonra yerlerine kaldrmaya unutmaynz. Meydana gelen reaksiyon
Sonular rapor ediniz.
denklemlerini unutmaynz.
yazmay
31
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
lk 5 soru iin uygun seenei seiniz, dier sorular iin doru veya yanl seenei kullanarak iaretleyiniz. 1. CH4 ve CH3CH3 bileikleri iin, I. Moleklleri arasnda Van der Waals ekimleri vardr. II. kisi de suda znmez. III. CH4 polar, CH3CH3 apolardr. yarglarndan hangileri dorudur? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III 2. 2. Deneme I. NaCl II. CO2 III. H2O Yukardaki bileiklerin kaynama noktalar arasndaki iliki aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir? A) B) C) D) 3. I > II > III II> III > I IIII > I > II I > III > II
Aadaki molekllerden hangisinin moleklleri arasnda dipol-dipol etkileimi yoktur? A) B) C) D) H2O C2H2 NH3 CH2O
32
4.
XY2 bileiinin sulu zeltisi elektrik akmn iletmektedir. Buna gre; I. XY ba polardr. II. Moleklde (pi ) ba vardr . III. Molekl apolar zellik gsterir . yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur? A) B) C) D) Yalnz I Yalnz II I ve III II ve III
5.
5. Deneme I. KCl II. PCl3 III. CH3 O CH3 Yukardaki molekllerden hangileri iyonik ba zellii gsterir? (1H, 6C, 15P, 8O, 17Cl) A) B) C) D) Yalnz I Yalnz II I, II ve III I ve II
6.
Organik bileikler yandklar zaman CO2 ve H2O olutururlar. A) Doru B) Yanl Tm organik bileikler suda znrler. A) Doru B) Yanl AlCl3, organik bir bileiktir. A) Doru B) Yanl
7.
8.
DEERLENDRME Yukardaki teste verdiiniz cevaplar, cevap anahtar ile karlatrnz. Eksik konularnz varsa, bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak, tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz
33
UYGULAMALI TEST (YETERLK LME)

Organik bileikte karbonun varln gsteren uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz. Gerekli malzemeler: Deney tp Delikli mantar tpa Destek Dik al cam boru Istma dzenei Beher Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Deney tp aldnz m? Deney tpne organik madde aldnz m? zerine bakr (II) oksit ilave ettiniz mi? Tpn azn cam boru geirilmi lastik tpa ile kapattnz m? Karm bek alevinde sttnz m? Oluan gaz kire suyu bulunan zeltiye gnderdiniz mi? Oluan gaz kire suyu bulunan zeltiye gnderdiniz mi? Kire suyundaki bulankl gzlemlediniz mi? Malzemeleri temizleyip yerine kaldrdnz m? Deney raporunuzu hazrlayp retmeninize teslim ettiniz mi? Evet Hayr
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
DEERLENDRME Bu yeterlilik srasnda bilgi konularnda veya uygulamada anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.
34
RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak organik bileikte hidrojen arayabilecek bilgi ve beceriye sahip olabileceksiniz.
ARATIRMA
Uzay aralarnda hangi tr yakt kullanlmaktadr? Aratrnz. Hidrojen, IA grubunda olmasna ramen neden ametal zellik gsterir? Aratrnz.
2. ORGANK BLEKLERDE HDROJEN ARANMASI

Hidrojen, atmosfer katmannn stnde ok az miktarda serbest olarak bulunur. Yeryznde daima bileikleri hlindedir. En nemli bileii sudur. Hayvansal ve bitkisel dokularn yapsndaki temel elementlerdendir.
2.1. Hidrojenin Fiziksel zellikleri

Hidrojen renksiz, kokusuz ve tatsz bir gazdr. Suda ok az znr. Bilinen en hafif elementtir. Difzyon zellii ok fazladr, gzenekli eperlerden kolaylkla geer. zktlesi d= 1,293 g /ldir (Havadan 14,4 defa daha hafiftir.)
2.2. Hidrojenin Kimyasal zellikleri

Yancdr. H2 + 1/2 O2 H2O tepkimesi patlama eklinde olur.
1500 C scaklk oluur. 68,34 kcal/mol s aa karr.
H2 , N2 ile NH3 oluturur 3H2 + N2 2 NH3 Hidrojen ok kuvvetli indirgen bir maddedir. Oksitli metal bileiklerden metalleri aa karr. ( Alkali metal oksitleri hari) Cu + H2O
CuO + H2
35
2.3. Hidrojenin Elde Edilii

Suyun elektrolizinden elde edilir. ine bir miktar H2SO4 konmu su, platin elektrotlarla elektroliz edilirse katotta H2 oluur. H2 + O2
H2O
Alkali metallerin suya etkisinden elde edilir. NaOH + 1/2H2 ( souk suda) ( scak suda ) (sanayide
Na + H2O
Zn + H2O ZnO + 1/2H2
Kzgn kok kmr zerinden su buhar geirilerek elde edilir. kullanlr) 1500 oC H2 + CO Su gaz
C + H2O
Zn
Aktif metaller zerine asit etkisi ile; + 2 HCl ZnCl2 + H2
2.4. Kullanld Yerler

Amonyak, HCl ve CH3COOH eldesinde kullanlr. Sv yalarn katlatrlmasnda kullanlr (margarin oluumu). Kaynaklkta kullanlr. Uzay aralarnda yakt olarak kullanlr ndirgen olarak kullanlr.
2.5. Analizin Yapl

Az miktarda organik madde ile bakr oksit karmnn, deney tpnde stlmas sonucu oluan su ve karbondioksitin belirlenmesi temeline dayanr.Tpn eperlerinde su buharnn younlamas ile oluan damlacklar suyun varln, kan gazn Ba(OH)2 ya da Ca(OH)2i bulandrmas da CO2nin varln kantlar.
CuO/s
Organik madde + O2
CO2 + H2O
CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + H2O
36
kinci tepkimede Ca(OH)2 yerine Ba(OH)2 kullanlrsa CaCO3 yerine BaCO3 kelei oluur. CO2 + Ba(OH)2 BaCO3 + H2O Nitel karbon ve hidrojen aranmas iki deney hlinde gerekletirilebilir.
37
lem Basamaklar Organik maddeyi deney tpne alnz.
neriler
nlnz giyerek alma masanz dzenleyiniz. alma ortamnz hazrlaynz. Kullanacanz malzemeleri nce eme suyu sonra saf su ile temizleyip kurumasn salaynz.
zerine bakr (II) oksit ilave ediniz.
lave yaparken dikkatli olunuz. Maddelerin tamamen karmasn salamay unutmaynz.
Baka bir deney tpne daha nceden kurutulmu bakr (II) slfat koyunuz.
Bakr (II) slfat etvde 100 oC a kadar starak kurutunuz.
38
Dzenei kurunuz.
Dzenei kurarken lastik tpalar vazelinleyiniz.
Organik maddeyi bek alevi ile stnz.
Dk mavi alev ile alnz.
. Bakr(II) slfatta oluan mavi rengin oluumuna bakarak hidrojenin varln tespit ediniz.
yi gzlem yapnz.
Malzemeleri temizleyip yerine kaldrnz.
Kullandnz malzemelerin kurumasn saladktan sonra kaldrnz.
Sonular rapor ediniz.
Raporunuzda amacnz, ilem basamaklarnz ve sonucunuzu ieren bir rapor hazrlaynz.
39

Aadaki ilk 3 soruda uygun seenei iaretleyiniz. 4 ve 5.sorularda doru veya yanl olularna gre iaretleyiniz. 1. 8 g H2 nin yanmas sonucu NAda ka l H2O oluur? ( H: 1 ) A) 5,6 B) 89,6 C) 8,96 D) 44,8 3,6 g H2Onun elektrolizinden NA da ka l H2 gaz oluur? ( H:1, O: 16 ) A) 67,2 B) 2,24 C) 4,48 D) 22,4 6,5 g inkonun 50 ml HCl ile tepkimesinden NAda 2,24 l hidrojen gaz elde edildiine gre asidin molaritesi nedir? ( Zn : 65 ) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Hidrojen indirgen bir maddedir. A ) Doru Hidrojen bir metaldir. A ) Doru
2.
3.
4.
B) Yanl
5.
B ) Yanl
DEERLENDRME Yukardaki teste verdiiniz cevaplar, cevap anahtar ile karlatrnz. Eksik konularnz varsa, bu eksikliin neden kaynaklandn dnerek arkadalarnzla tartnz. retmeninize danarak, tekrar bilgi konularna dnp eksiklerinizi gideriniz.
40

Organik maddede hidrojenin varln gsteren uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz. Gerekli malzemeler: Deney tp Tplk Lastik tpa Bek ayak Amyant tel Destek Dik al cam boru Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Deney tpne organik madde aldnz m ? zerine bakr( II) oksit ilave ettiniz mi? Bek alevinde ksk atete sttnz m? Bakr (II) slfatn renk deiimini gzlemlediniz mi? Malzemeleri temizleyip yerine kaldrdnz m? Hesaplamalar yapp raporunuzu hazrladnz m? Evet Hayr
1 2 3 4 5 6 7 8
DEERLENDRME Bu yeterlilik srasnda bilgi konularnda veya uygulamada anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz
41
RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak organik bileikte azotu arayabilecektir.
ARATIRMA
Azot gaz nerelerde bulunur? Aratrnz. Azotun mineralleri nelerdir? Aratrnz.
3. AZOT
Doada atmosferde % 78 orannda serbest hlde bulunur. Canllarn yaplarnda nemli miktarda azot bileikleri bulunur. zellikle proteinler azotlu bileiklerdir.
3.1. Azotun zellikleri

Renksiz, kokusuz bir gazdr.(K.n = -195 oC) zktlesi havadan azdr. Zehirli deildir. Yanc ve yakc deildir. Baka elementlerle zor birleir, bu da azot molekllerinin yapsndan ileri gelir. Azot bileiklerinde - 3, + 5 arasnda deerler alr. Azot bileikleri genel olarak aktif maddelerdir.
Tablo 3.1: Baz azot bileikleri ve deerlikleri
Bileiin ad Bileikteki azotun deerlii
NH3 -3
N2 0
N2O +1
NO +2
N2O3 +3
NO2 +4
N2O5 +5
Azotun Na , Ca , Mg , Al gibi aktif metallerle yapt bileiklere nitrrler denir. 6Na + N2 2Na3N (sodyum nitrr ) 3Mg + N2 Mg3N2 ( magnezyum nitrr ) 2Al + N2 2AlN (almnyum nitrr) Azotun oksijen ve hidrojenle birlemesi uygun artlar salanrsa katalizr yardm ile olur. N2 + 3H2 2NH3 N2 + 2O2 2NO2 Azot; su, asit ve bazlarla NAda tepkime vermez.
42
3.2. Azotun nemli Bileikleri

Amonyak : NH3 Nitrik asit : HNO3 Azot monoksit : NO Diazot monoksit : N2O Azot dioksit : NO2 Diazot trioksit : N2O3 Diazot pentaoksit N2O5
3.3. Azotun Kullanm Alanlar

Amonyak eldesinde Suni gbre yapmnda eitli bileiklerin eldesinde
3.4. Azot Tayini

3.4.1. Sodyum Eritiiyle Azot Tayini
Organik bir bileikte azot, kkrt ve halojenlerin aranmas bir alkali metal eritii ile gerekleir.En ok kullanlan metal sodyumdur. Az miktarda organik maddenin sodyum kzl dereceye kadar stlp, iindeki azotun NaCN, kkrdn NaS halojenlerin ise NaX e dnmesi temeline dayanr.
s Organik Madde + Na
Bunun iin; Kuru bir deney tp alnr.ine 10-12 miligram organik madde konur. Yarm nohut byklnde iyice kurutulmu metalik sodyum deney tpndeki organik madde ierisine katlr. nce yava stlr. Istma srasnda rengin koyulamas ve hafif kprdamalar tepkimenin baladnn gstergesidir. Tp akkor hle geldikten sonra stma ilemine bir dakika daha devam edilir. Soumadan ierisine 10 cm3 saf su bulunan kk bir behere daldrlarak tpn krlmas salanr. Sulu zelti szlerek ayrlr. zeltide azot, kkrt ve halojen aranmas yaplr.
NaS + NaCN + - NaOH
3.4.2. Amonyak Oluumuyla Azot Tayini

Yapsnda N bulunan organik madde ( re, trnak, sa) bir deney tpne konur. zerine deriik H2SO4 konarak stlr. NaOH zeltisi ilave edilirse tpten NH3 gaz kar. Bu gaz kokusundan tanmak mmkndr. Ayrca krmz turnusol maviye evirmesinden de NH3 n varl anlalr. Bu da organik madde de N nin varln gsterir.
43
Organik madde + H2SO4
(NH4)2SO4(suda) Na2SO4(suda) + 2NH3(g) + 2H2O
(NH4)2SO4(suda) + 2NaOH(suda)
3.5. Azot , Kkrt ve Halojen Tayininde Dikkat Edilecek Noktalar

Kullanlacak deney tp ok kuru olmaldr. Kloroform ve karbon tetraklorr gibi maddelerle bu deney yaplmamaldr. Tehlikeli sonular dourabilir. Sodyum tpe konmadan nce szge kd ile iyice kurutulmaldr. Ani snma ve patlamalar olabilir. ncelenecek madde kesinlikle su iermemeli , kuru olmaldr. Deney sonunda, kzdrma sonunda arta kalan sodyum su ile etkinletiinde patlayabilir. Azot aranmas srasnda zelti kkrt ieriyorsa 1 dakika kadar kaynatlr. Sey. H2SO4 ile asitlendirildikten sonra Prusya mavisine baklr. Demir 2 slfat eklendiinde siyah kelek olumas bileikte kkrt olduunun gstergesidir. Halojen aranmasnda kaynatma ilemi eker ocakta yaplmaldr.
Uyar: Uygulama faaliyetinin renciler tarafndan yaplmas uygun deildir. retmen gzetiminde gsteri deneyi olarak yaplmas tavsiye edilir.
44

lem Basamaklar Az miktarda organik madde alnz. neriler nlnz giyerek alma masanz dzenleyiniz. alma ortamnz hazrlaynz. Kullanacanz malzemeleri nce eme suyu sonra saf su ile temizleyip kurumasn salaynz. Organik maddenin kuru olmas gerektiini unutmaynz.
zerine yarm nohut byklnde kurutulmu metalik sodyum ilave edeniz. Eriti zeltisini retmeninizin gzetiminde yapnz. Sodyum tpe konmadan nce szge kd ile iyice kurutulmaldr. Ani snma ve patlamalara kar dikkatli olunuz. Karm bek alevinde ergitiniz.
Deney sonunda arta kalan sodyum su ile etkinletiinde patlayabilir. Dikkatli olunuz.
Ergimi zeltiyi soutmadan iinde bir miktar su bulunan behere atnz. Ani patlamalara kar dikkatli olunuz
45
Erimi karm sznz.
nce szge kd kullannz.
Szntden deney tpne alnz.
Bunun zerine %10luk NaOH zeltisinden 1 damla ilave ediniz.
lave yaparken dikkatli olunuz.
Bunun zerine %30luk KF zeltisinden 1 damla ilave ediniz.
46
20 mg kat FeSO4 tartnz.
Tartm iin hassas teraziyi kullannz.
Karmn zerine tarttnz FeSO4t ilave ediniz.
Karm dk alevde 1 dakika kaynatnz.
Dk alevle alnz.
zerine %1lik FeCl3 zeltisinden 1 damla ekleyiniz.
47
Karm tekrar kaynama scaklna kadar stnz.
Kaynama scakln amaynz.
Bunun zerine 1N H2SO4 zeltisinden damla damla ilave ederek znmeyi salaynz.
Asit ilavelerinde dikkatli olunuz.
Deney tpn 3 dakika bekleyip oluan mavi renkle azotun varln gzlemleyiniz.
Malzemeleri temizleyip yerine kaldrnz. Sonular rapor ediniz.
Kullandnz malzemelerin kurumasn saladktan sonra kaldrnz. Raporunuzda amacnz, ilem basamaklarnz ve sonucunuzu ieren bir rapor hazrlaynz.
48

Aadaki ilk 4 soruda uygun seenei iaretleyiniz. 5 ve 6 . sorulardaki boluklar doldurunuz. 1. HNO3teki azotun ( N ) deerlii aadakilerden hangisidir? A) +5 B) +3 C)-2 D) -3 16 g NH4NO3in stlmas sonucu NA da ka l N2 gaz oluur? (NH4NO3: 64 ) A) 5,6 B) 2,24 C) 11,2 D) 22,4 Aadakilerden hangisi azotun zelliklerinden deildir? A) Renksiz ve kokusuz bir gazdr. B) Havadan ardr. C) Yanc ve yakc deildir. D) Bileiklerinde +3,+5 arasnda deerlik alr. 3 mol N2 ile 6 mol H2 nin tepkimesinden NAda ka l amonyak elde edilir? A) 11,2 5. 6. B) 22,4 C) 89.6 D) 44,8
2.
3.
4.
Azotun Na , Ca , Mg , Al gibi aktif metallerle yapt bileiklere.denir. Azot; su, asit ve bazlarla NAda vermez..
49

Organik maddede azotun varln gsteren uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab hayr olan sorular retmeninize dannz. Gerekli malzemeler: Deney rp Tplk Ispatula Bek ayak
Piset Beher Szge kd Hassas terazi Pipet
Destek ubuu Bunzen kskac Maa Pens Baget
Dik al cam boru Lastik tpa Huni
1 2 3 4 5 5 6 7 8 9 10 11 9 10 11 12
Deerlendirme lei nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Az miktarda organik madde aldnz m? Sodyum eritiini hazrladnz m? Eritii szdnz m? Szntden deney tpne aldnz m? Bunun zerine %10luk NaOH zeltsinden 1 damla eklediniz mi? Bunun zerine %30luk KF zeltisinden 1 damla ilave ettiniz mi? Bunun zerine 20 mg kat FeSO4 ilave ettiniz mi? Karm dk alevde kaynattnz m? zerine %1lik FeCl3 zeltisinden 1 damla ilave ettiniz mi? Karm tekrar kaynama scaklna kadar sttnz m? Bunun zerine 1 N H2SO4 zeltisinden damla damla damlatarak znmesini saladnz m? 2-3 dakika bekledikten sonra mavi rengin oluumuna bakarak azotun varln tespit ettiniz mi? Malzemelerinizi temizleyip kaldrdnz m? Raporunuzu hazrladnz m?
Evet
Hayr
50

AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak organik bileikte kkrt arayabilecektir.
ARATIRMA
nemli kkrt bileikleri nelerdir? Aratrnz. Hava kirliliini oluturan kkrt bileii hangisidir? Aratrnz.
4. KKRT
Doada serbest hlde veya bileikleri hlinde bulunur. Serbest hlde yurdumuzda Keiborlu ve Sarayky blgelerinde bulunur. En nemli kkrt mineralleri ; FeS2 (Prit ), PbS(Galen ), ZnS (inkoblent), CaSO4 .2H2O (Al ta) , CuFeS2 (Kalkoprit) HgS ( Zencefre) ve BaSO4 (barit) dir
4.1. Kkrtn zellikleri

Element hlindeki kkrt, sar renkli ve toz halindedir. Oda scaklnda aktif bir element deildir.Tatsz ve kokusuzdur. tane allotropik ekli vardr. Bunlar srasyla, Rombik, Monoklinik ve Amorf yapsdr. Bunlardan Rombik ve Monoklinik kristal yapl maddelerdir. Amorf yaps ise ekilsizdir( Rombik kkrt, 113oC, monoklinik kkrt, 119oC ergir. Sv kkrt 444 oC de kaynar.). Kkrt suda znmez,CS2de znr. Kkrtn allotroplar ayn kimyasal zellii gsterir. Ancak monoklinik kkrt ok kararszdr ve yava yava rombik kkrte dnr. Kkrt bileiklerinde -2, + 4 , + 6 deerlik alr. H2S -2 SO2 +4 H2SO4 +6 Kkrt yannca daima SO2 verir S + O2 SO2
51
Kkrt H2 ve Cl2 gibi ametallerle birleir. 500 oC S + H2 H2S 2S + Cl2 S2Cl2
Kkrt ( Fe, Cu , Pb ) gibi ar metallerle kolaylkla birleerek slfrleri oluturur. Fe + S Cu + S FeS CuS
Kkrt deriik H2SO4 ile reaksiyona girerek SO2yi , HNO3 ile NO i oluturur. S + 2H2SO4 3SO2 +2H2O 2NO + H2SO4 ( So ( S+6 S+4 ykseltgenir) S+4 indirgenir )
S + 2 HNO3
4.2. nemli Kkrt Bileikleri

Hidrojen slfr ( H2S ) Kkrt dioksit ( SO2 ) Slfirik asit ( H2SO4 )
4.3. Kkrtn Kullanm Alanlar

Suni gbre yapmnda, Petrol rnlerinin artlmasnda, Patlayc maddeler , fotoraf filmi, boyalar , ilalar , deterjanlar ve plastiklerin yapmnda, Kurunlu akmlatrlerde, Tekstil endstrisinde, Kendinden daha uucu asitlerin elde edilmesinde, . kullanlr.
52
4.4. Kkrt Tayini

Organik bir bileikte azot, kkrt ve halojenlerin aranmas bir alkali metal eritii ile gerekleir.En ok kullanlan metal sodyumdur. Az miktarda organik maddenin sodyum kzl dereceye kadar stlp, iindeki azotun NaCN, kkrdn NaS halojenlerin ise NaX e dnmesi temeline dayanr.
s Organik Madde + Na
- NaOH
NaS + NaCN + NaX
4.5. Dikkat Edilecek Noktalar

Kullanlacak deney tp ok kuru olmaldr. Kloroform ve karbon tetraklorr gibi maddelerle bu deney yaplmamaldr.Tehlike sonular dourabilir. Sodyum tpe konmadan nce szge kd ile iyice kurutulmaldr. Ani snma ve patlamalar olabilir. ncelenecek madde kesinlikle su iermemeli , kuru olmaldr. Deney sonunda , kzdrma sonunda arta kalan sodyum su ile etkinletiinde patlayabilir. Azot aranmas srasnda zelti kkrt ieriyorsa 1 dakika kadar kaynatlr.Sey. H2SO4 ile asitlendirildikten sonra Prusya mavisine baklr.Demir 2 slfat eklendiinde siyah kelek olumas bileikte kkrt olduunun gstergesidir. Halojen aranmasnda kaynatma ilemi eker ocakta yaplmaldr.
53

lem Basamaklar Eriti zeltisinden deney tpne alnz. neriler
Deney tp temiz olmaldr.
Bunun zerine sodyum nitroso prussiyat zeltisini ekleyiniz. laveleri dikkatli yapnz.
Oluan koyu krmz rengi gzlemleyiniz.
Malzemelerinizi temizleyip kaldrnz raporunuzu yaznz.
ve Temizlediiniz malzemelerin kurumasn salaynz.
54

Aadaki ilk 5 soruda uygun seenei iaretleyiniz, 6 ve 7. sorularda doru veya yanl olularna gre yantlaynz. 1. Kkrt bileiklerinden H2SO4deki S nin deerlii katr? A) +1 B)-1 C)+6 D) -2 Hava kirliliini oluturan kkrt bileii aadakilerden hangisidir? A) SO2 3. B) H2SO4 C) CO2 D) HNO3
2.
9,6 kg kkrtten ka g FeS elde edilir.( S: 32 , Fe:56 ) A)12000 g B) 21200 g C) 13500 g D) 26400 g
4.
zktlesi d = 1,84 gr/ml olan 500 ml H2SO4 elde etmek iin ka gr kkrt yaklmaldr? ( S: 32 , H:1 , O:16 ) A) 300,4 gr B) 200,2 gr C) 400,4 gr D) 500,3 gr Kkrt aadaki bileiklerden hangisinde znr? A) NH3 B) H2S C) H2SO4 D) HNO3
5.
6.
Asit zerine su dklebilir. A) Doru B) Yanl Rombik yap kkrtn allotropik yapsdr. A) Doru B) Yanl
7.
55

Organik maddede kkrtn varln gsteren uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz. Kullanlacak malzemeler: Deney tp Tplk Damlalk Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Eriti zeltisini deney tpne aldnz m? zerine sodyum nitroso prussiyat zeltisinden eklediniz mi? Oluan koyu krmz rengi gzlemlediniz mi? Malzemelerinizi temizleyip kaldrdnz m ? Deney raporunuzu hazrlayp retmeninize teslim ettiniz mi? Evet Hayr
1 2 3 4 5 6 7
56

AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak organik bileikte halojeni arayabilecektir.
ARATIRMA
7A grubuna neden halojen denilmektedir?Aratrnz. Soutucu gaz ve yanmayan plastik madde yapmnda kullanlan halojen hangisidir? Aratrnz. Halojenler oda koullarnda hangi hllerde bulanabilirler? Aratrnz.
5. HALOJENLER VE ZELLKLER
Grup elementleri F , Cl , Br, I , At dir. Grup elementlerine halojenler denir. Halojen szc tuz oluturucu anlamna gelir. Halojenler doada serbest hlde bulunmazlar. Bileikleri daha ok denizlerde tuz hlinde bulunur. Okunurken bileiklerinde r eki alrlar. Son yrngelerinde 7e- bulunur. Kararl bileiklerinde -1 deerliktedirler. Elektron alma eilimleri en yksek elementlerdir. En aktif ametaldirler. Aktiflik grupta Fdan Ia gidildike azalr. Oda koullarnda F, Cl gaz, Br sv ve I kat hlde bulunur. Halojenler renkli elementlerdir. Flor,ak sar; klor, yeil ; brom, koyu krmz ; iyot, mor renktedir. Halojenler koklanrsa burnu ve boaz tahri ederler, fazla koklanrsa ldrc_olabilirler. Halojenlerden atom ap en kk olan F, en byk olan I dur. Her peryotta soygazlardan sonra en yksek iyonlama enerjisine sahip elementlerdir. NAda 2 atomlu molekler hlinde ( F2 , Cl2.) bulunurlar. Halojenler genel olarak X sembol ile gsterilirler. ( HX , CaX2..) Halojenler metallerin ou ile tepkime verirler.Tuzlar olutururlar. 2Na + X2 2 NaX Ca + X2 CaX2 2Al + 3 X2 2AlX3
Aktif olan halojen serbest hlde ise , kendisinden daha az aktif olan halojeni bileiinden ayrr. Aktif halojen bileik hlinde ise tepkime olmaz. 2NaCl + F2 2NaF + Cl2 CaBr2 + I2 Tepkime olmaz. MgBr2 + Cl2 MgCl2 + Br2
57
Halojenler H2 ile kolaylkla tepkime verirler. Oluan bileiklerin sulu zeltisi asit zellii gsterir ( HF dnda ). H2 + Cl2 2HCl H2 + Br2 2HBr H2 + I2 2HI
5.1.Halojen Tayini
Organik bir bileikte azot, kkrt ve halojenlerin aranmas bir alkali metal eritii ile gerekleir.En ok kullanlan metal sodyumdur. Az miktarda organik maddenin sodyum kzl dereceye kadar stlp iindeki halojenlerin NaX e dnmesi temeline dayanr. s Organik Madde + Na NaOH Not:Halojen aranmasnda kaynatma ilemi eker ocakta yaplmaldr. NaX
58

lem Basamaklar Eriti zeltisinden deney tpne alnz. neriler
Temiz bir deney tpn alnz.
zeltiyi seyreltik asit ile asitlendiriniz.
Asit ilavelerinde dikkatli olunuz.
zeltiyi kaynatnz.
zeltiyi ksk alevde kaynatnz.
zeltinin zerine 3 damla %5lik gm nitrat zeltisi ekleyiniz.
59
zeltiyi santrifjleyiniz.
Oluan kelei szntden ayrnz.
kelei saf su ile ykaynz. Santrifj kullannz. cihazn doru
kelek zerine amonyum hidroksit ekleyiniz.
60
kelein znmesini gzlemleyiniz.
znmesi alkalaynz.
iin
iyice
Malzemeleri temizleyip kaldrnz. Raporunuzu ediniz. yazarak retmeninize teslim
Temizlediiniz malzemelerin kurumasn salaynz.
61

Aadaki ilk 5 soruda uygun seenei iaretleyiniz. 6, 7 ve 8. sorulardaki boluklar doldurunuz. 1. 7A grubuna halojenler denilmektedir. A) Doru B) Yanl Halojenlerden klor, yeil; iyi, mor renklidirler. A) Doru B) Yanl Halojenlerden flor gaz, brom kat, iyot svdr. A) Doru B) Yanl Halojenlerin H2 ile yapt bileiklerin sudaki zeltisi asit zellii gsterir. A) Doru B) Yanl Halojenlerde yukardan aaya doru aktiflikleri artar. A) Doru B) Yanl Halojenler metallerle olutururlar.. Halojenlerin son yrngesinde bulunur. Halojenler kararl bileiklerinde .deerliktedirler.
2.
3.
4.
5.
6. 7. 8.
62

Organik madde de halojenin varln gsteren uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz. Kullanlacak malzemeler: Beher Szge kd Deney tp Piset Tplk Huni Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Eriti zeltisinden deney tpne aldnz m? Seyreltik nitrik asit ile asitlendirdiniz mi? zeltiye gm nitrat zeltisi eklediniz mi? Oluan kelei szerek aldnz m? kelek zerine amonyum hidroksit eklediniz mi? kelein znmesini gzlemlediniz mi? Malzemelerinizi ykayp kaldrdnz m? Raporunuzu yazdnz m? Evet Hayr
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
63

AMA
Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileiklerde kaynama noktas ykselmesinden yararlanarak molekl arln bulabileceksiniz.
ARATIRMA
Raoult yasasn nedir? Aratrnz.
6. EBLYOSKOP
Molekl hlinde znen farkl bileiklerin ayn zcdeki seyreltik zeltilerinin saf zcye oranla, donma scaklklarnda grlen alalma ve kaynama scaklklarnda grlen ykselme, znen maddenin cinsine deil, molar deriimine baldr ve doru orantldr. inde organik ve kat bir madde znm olan zcnn kaynama noktasnda grlen ykselmeden yararlanarak, znen maddenin molekl arln bulmaya ebliyoskopi denir. Azeotropik karmlar hari, sv bir organik maddenin su veya baka bir zcyle oluturduu zeltiler iin kaynama noktasndan sz edilemez. nk, bu iki svdan, kaynama noktas dk olan daha nce kaynar. Kat maddelerin zeltilerinin kaynama noktalar ise her zaman saf zcdekinden yksektir. Bu ykselme znen madde ne olursa olsun, eit deriimli zeltiler iin ayndr ve deriim arttka artar. Saf madde imi gibi, sabit scaklkta kaynayan sv karmlara azeotropik karm denir.
64

lem Basamaklar Adi damtma dzeneini kurunuz. neriler
Dzenek iin balant yerlerini vazelinleyiniz.
Damtma balonuna bir miktar saf su koyunuz.
Bek alevini yakarak saf suyun kaynama noktasna duyarl biimde baknz ve not ediniz.
Ksk alevle alnz.
65
Damtma balonundaki scak suyu dknz.
100 ml suyu duyarl olarak lerek balona koyunuz.
7 g eker tartarak balona dkerek znz.
Hassas terazi kullannz.
ekerli suyun kaynama noktasn bulunuz.
Kaynama scaklna dikkat ediniz.
Malzemelerinizi temizleyip kaldrnz ve raporunuzu hazrlayarak retmeninize veriniz.
Temizlediiniz malzemelerin kurumasn salaynz
66

Aadaki sorularda boluklar doldurunuz. 1. Donma scaklklarnda grlen alalma ve kaynama scaklklarnda grlen ykselme maddenin cinsine deil,.baldr ve doru orantldr. inde organik ve kat bir madde znm olan zcnn kaynama noktasnda grlen ykselmeden yararlanarak, znen maddenin molekl arln bulmaya..denir. Saf maddeymi gibi, sabit bir scaklkta kaynayan sv karmlara denir.
2.
3.
67

Organik bileiklerde kaynama noktas ykselmesinden yararlanarak molekl arlnn bulunmas uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab hayr olan sorular retmeninize dannz.. Kullanlacak malzemeler: Damtma balonu Soutucu ayak Lastik tpa
Destek ubuu Beher Bek Termometre
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Adi damtma dzeneini kurdunuz mu? Damtma balonuna bir miktar saf su koydunuz mu? Bek alevi yaklarak saf suyun kaynama noktasna duyarl biimde bakarak not ettiniz mi? Damtma balonundaki scak suyu dktnz m? 100 ml suyu duyarl olarak lerek balona koydunuz mu? 7 g eker tartp balona dkerek zdnz m? ekerli suyun kaynama noktasn buldunuz mu? Malzemelerinizi temizleyip kaldrdnz m? Hesaplamalar yapp raporunuzu hazrladnz m?
Evet
Hayr
68

AMA
Gerekli ortam salandnda, kuralna uygun olarak organik bileiklerde donma noktas alalmasndan yararlanarak molekl arln bulabileceksiniz.
ARATIRMA
Bir organik bileiin molekl formln belirlemek iin uygulanmas gereken ilemler nelerdir? Aratrnz..
7. KRYOSKOP
inde organik bir madde znm olan zcnn donma noktasnda grlen alalmadan yararlanarak, znen maddenin molekl ktlesini bulmaya kriyoskopi denir Moleklsel olarak znen her madde zcnn donma noktasn drr. Burada etkin olan, maddenin cinsi deil deriimidir. Farkl bileiklerin, belirli bir zcyle hazrlanan farkl deriimdeki zeltiler iin Raoult yasasndan yararlanarak u eitlikler kartlmtr;
T T1 T 2 3 K M1 M 2 M 3
T1, T2, T3 deerleri kaynama noktasnda grlen ykselmeyi veya donma noktasnda grlen alalmay, M1, M2, M3znen maddenin moleklsel deriimini, K ise zcnn kriyoskopi veya ebliyoskopi sabitini gsterir. Ksaca yazarsak;
T K veya M
T K .M dir. K : her zc iin farkl bir sabittir.
Molekl ktlesi MA ve bir litrede znen madde miktar m ile gsterilirse molar deriim;
m M A 1
eklinde olur. O hlde
T K
m MA
eitliinden hareket ederek
molekl ktlesi M A K
m forml ile hesaplanabilir. T
69
rnek: Bir organik maddeden 17,50 g alnp 100 ml suda zlyor. Kriyoskopi deneyi yapldnda donma noktasnda 0,91 oC gibi bir dme grlyor. Bu maddenin molekl ktlesini hesaplaynz. Suyun kriyoskopisi K = 1,864tr. zm: 1 litrede znen madde miktar hesaplanrsa; 100 ml su da 1000 ml su X== 17,50 g organik madde znyorsa X g organik madde znr.
1000 17,5 =175g 100
m = 17.50 . 10 = 175 g olarak bulunur.

m formlnde bilinen deerler yerlerine yazlrsa; T
MA K
175 0,91 M A 358,46 g/mol olarak molekl ktlesi bulunur. M A 1,864
70

lem Basamaklar Dzenei kurunuz. 6 g naftalini deney tpne alnz. neriler Dzenei kurunuz,.mantarlar vazelinleyiniz.
doru
Teraziyi doru kullannz.
Su banyosunda naftalinin erime noktasn bulunuz.
Erime noktasna dikkat ediniz.
Naftalinin donma noktasn bulunuz.
Naftalinin donduu scakl amaynz.
71
Duyarl olarak tartlm 0,5 g kkrt tp iine alnz.
Hassas teraziyi kullannz.
Tekrar stnz.
Dikkatli titiz alnz.
Her iki katnn da tam olarak znmesini salaynz.
72
Karmn donduu scakl bulunuz.
Karmn donduu scakl amaynz.
Malzemelerinizi temizleyerek kaldrnz ve Ykadnz malzemelerin raporunuzu hazrlayarak retmeninize veriniz. kurumasn salaynz.
73

Aadaki ilk soruda uygun seenei iaretleyiniz. 2 ve 3 sorularda boluklar doldurunuz. 1. Bir organik maddeden 13,40 g alnp 200 ml suda zlyor. Kriyoskopi deneyi yapldnda donma noktasnda 0,94 oC gibi bir dme grlyor. Bu maddenin molekl ktlesi aadakilerden hangisidir? (Suyun kriyoskopi sabiti K= 1,864 tr.) A) 140,34 B) 132,85 C) 153,52 D) 145,67 inde organik bir madde znm olan zcnn donma noktasnda grlen alalmadan yararlanarak, znen maddenin molekl arln bulmayadenir. Moleklsel olarak znen her madde zcnn donma noktasn drr. Burada etkin olan , maddenin cinsi deil.dir.
2.
3.
74

Organik bileiklerde donma noktas alalmasndan yararlanarak molekl arlnn bulunmas uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz.lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz.Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz.. Kullanlacak malzemeler: Beher Deney tp Hassas terazi Ispatula Destek Termometre Bek ayak Evet Hayr
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Dzenei kurdunuz mu? 6 g naftalini deney tpne aldnz m? Su banyosunda naftalinin erime noktasn buldunuz mu ? Naftalinin donma noktasn buldunuz mu? Duyarl olarak tartlm 0,5 g kkrt tp iine aldnz m? Tekrar sttnz m? Her iki katnnda tam olarak znmesini saladnz m? Karmn donduu scakl buldunuz mu? Malzemelerinizi temizleyip kaldrdnz m? Raporunuzu hazrladnz m?
75
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorularda uygun seenei iaretleyiniz. 1. I: CO (karbonmonoksit) II: O2 (oksijen) III: CH4 (metan) A) Yalnz I 2. B) Yalnz III C) I ve III D) II ve III
Yukardaki bileiklerden hangileri polar kovalent baa rnektir? ( 8O, 6C , 1H )
yonik ba, kovalent ba ve metalik ba ile ilgili, I: Elektron alveriiyle olumalar II: Ba kuvveti arttka erime noktasnn ykselmesi III: Her nde de mutlaka metal bulunmas zelliklerinden hangileri ortaktr? A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) II ve III
3.
16X
atomu ve 9F atomu ile,
I: XF2 II: X7F6 III: XF6 bileiklerinden hangilerini oluturabilir? A) Yalnz I 4. B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III
C2H6 nn kaynama noktasnn, CH4n kaynama noktasndan byk olmas; I: Mol ktlesi II. Temas yzeyi III: yonik ba hangileri ile ilgilidir? A) Yalnz I B) Yalnz I ve II C) Yalnz I ve III D) II ve IIII
5.
Aadaki molekllerden hangisinde pi ba yoktur? ( 1H , 6C , 7N , 8O ) A) C2H2 B) C3H4 C) N2H4 D) CO2
6.
7,2 g H2Onun elektrolizinden NAda ka l hidrojen gaz oluur?( H: 1 , O : 16 ) A) 22,4 B) 11,2 C) 8,96 D) 44,8
7.
HNO3 bileiindeki Nun deerlii aadakilerden hangisidir? A) +5 B) +3 C) +1 D ) -1
76
8.
Hava kirliliini oluturan kkrt bileii olan gaz aadakilerden hangisidir? A) CO2 B ) NH3 C) CO D ) SO2
9.
En aktif halojen aadakilerden hangisidir? A) yot B) Klor C) Brom D) Astatin
10.
Bir organik maddeden 24,125 g tartm alnp 250 mL suda zlyor. Ebliyoskopi deneyi yapldnda kaynama noktasnda 0,27 oC ykselme grlyor. Suyun ebliyoskopi sabiti K = 0,518 olduuna gre organik maddenin molekl arl aadakilerden hangisidir? A) 184,56 B ) 154,23 C) 186,87 D) 143,65
77
UYGULAMALI TEST
Organik bileikte karbonun varln gsteren uygulama faaliyetini yaparak, raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz. Kullanlacak malzemeler: Deney tp Istma dzenei Delikli mantar tpa Beher Dik al cam boru Destek Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Deney tpne organik madde aldnz m? Bakr (II )oksit ile kartrdnz m? Tpn az cam boru geirilmi lastik tpa ile kapattnz m ? Karm bek alevinde sttnz m? Oluan gaz kire suyu bulunan zeltiye gnderdiniz mi? Kire suyundaki bulankl gzlemlediniz mi? Hesaplamalar yapp raporunuzu hazrladnz m? Evet Hayr
1 2 3 4 5 6 7 8 9
DEERLENDRME Bu yeterlilik srasnda bilgi konularnda veya uygulamada anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier modle geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz
78
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 C D B A A A B B
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 B C D A B

1 2 3 4 5 6 A A B C Nitrr Tepkime

1 2 3 4 5 6 7 C A D A B B A
79

1 2 3 4 5 6 7 A A B A B Tuzlar 7e-
RENME FAALYET-6NIN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 Molar deriimine Ebliyoskopi Azeotropik karm
RENME FAALYET-7NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 B Kriyoskopi Deriimine
MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C B D B C C A D D A
80
KAYNAKA KAYNAKA
COMBA Cemalettin, Organik Kimya Laboratuvar Ders Kitab,MEB yaynlar, Ankara, 1999. OBAN H.Hasan, zzet RES, SS Kimya Konu Anlatml, Gvender Yaynlar, , stanbul, Mays 2006. ERTRK A.Tlin, Aysel KARAHAN ,Lise Kimya 3 Ders Kitab, Mill Eitim Devlet Kitaplar, Semih Ofset Matbaclk, Ankara, 2004. KTEMER Atilla, Prof.Dr, Hayrettin KOCABA, Nebahat KINAYOLU, smail DEMR, Organik Kimya ve Uygulanmas Temel Ders Kitab,Mill Eitim Basmevi, stanbul, 2001. VAROL inasi, Murat GROCAK, Lise Kimya 3 Ders Kitab, Bilim ve Kltr, Yaynlar, Ankara, 2002. YILMAZ Fahrettin, Kimya Lise 3 Ders Kitab, Serhat yaynlar, stanbul ,2001. www.atominson.com www.chemplace.com www.chemscope.com www.fenokulu.net www.kimyaevi.org www.kimyaokulu.com
81

Elementel Analiz Ve Mol Kutlesi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elementel Analiz Ve Mol Kutlesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEMENTEL ANALZ VE MOL KTLES

RENME FAALYET1 GR RENME FAALYET-1

1. ORGANK BLEKLER VE YAPISI

1.2. Organik ve Anorganik Bileiklerin Karlatrlmas

1.3. Kimyasal Balar ve Snflandrlmas

Tablo1.2: Baz Elementlerin elektronegatif deerleri

Resim 1.1: Yemek tuzu kristal yapdadr.

: 1s2 2s2 2p6 3s2

1s2 2s2 2p5

: 1s2 2s2 2p6 3s1eklindedir.

: 1s22s22p6 3s2 3p5 eklindedir.

ekil 1.1: yonik ykler

1.3.3. Kovalent Balar

Hidrojenin elektron dalm, : 1s1

Resim 1.2: Apolar kovalent bal hidrojen molekl modeli

Flor moleklnn oluumu u ekildedir.

: 1s2 2s2 2p5

O = O yani O2 molekln olutururlar.

atomunun deerlik elektron says 5 olduundan er elektronlarn ortak kullanlarak bal,

: 1s1 : 1s2 2s2 2p5

1.3.4. Elektron Nokta Yaps (Lewis Yaps)

Azot atomunun deerlik elektron says 5 tir.

N sembolnn etrafna 5 tane nokta konulmaldr.

Lewis sembollerinde her nokta bir elektronu ifade eder.

Deerlik Elektron- Says

1s1 1s2 2s1 1s2 2s2 1s2 2s2 2p1

H. Li. .Be. . .B.

1.3.5. Sigma () ve Pi () Balar

1s2 2s2 2p2 eklindedir. Karbon atomunun normal hli;

atomunun hibritlemi hli;

1.3.6.1. kinci Sra Elementlerinin Hidrojenle Oluturduu Bileikler

Gruplar 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A 2.periyot A grubu elementleri 3Li 4Be 5B 6C 7N 8O 9F 10Ne Lityum

ekil 1.2: LiHn orbital emas

ekil 1.3: BeH2n orbital emas

1s2 2s2 2px12py02pz0

ekil 1.4: BH3 moleklnn orbital emas

ekil 1.5: CH4 moleklnn orbital emas

ekil 1.6: C2H4 moleklnde kovalent balarn orbital emas

ekil 1.7: C2H2 moleklnde kovalent balarn orbital emas

ekil 1.6: Amonyan orbital emas

rnek (ba says) BeH2 AlCl3 CH4 PCl5 SF6

Hibrit ekli sp sp2 sp3 sp3d sp3d2

Ba as() 180 120 109.5 120-90 90

1.3.6.1. kili ve l Ba Yaps

moleklnn elektron - nokta formln yazp, rezonans yapsn

1s2 2s2 2p4

6 deerlik elektronu var .

Elektron nokta yaps ise aadaki gibidir.

ekil 1.7: O3 moleklnn rezonans yaps

1.3.7. Koordine Kovalent Ba

ekil 1.8: Koordine kovalent ba modeli

1.3.8. Molekller Aras Balar

ekil 1.9: Metalik ba modeli

1.3.8.2. Kovalent Ba ve rgs

ekil 1.10: Elmasn kristal modeli

1.3.8.3. yonik Yapl Bileiklerdeki Balar

1.3.8.4. Van der Waals Ba

1.3.8.5. Dipol- Dipol Ba

rnein, H2O moleklndeki hidrojen balar aada gsterilmitir.

ekil 1.11: Su moleklnde hidrojen ba

1.3.9.1. Basit Forml