1.

ELEKTRİKLE TANIŞALIM
Kazanımlar
1. Bir enerji çeşidi olan elektriğin günlük hayattaki kullanım alanları ile ilgili olarak
öğrenciler;
1.1. Elektrikle çalışan araçlara örnekler verir.
1.2. Elektrikle çalışan araçları kullanım amaçlarına göre (aydınlatma, ses
üretme, ısıtma, haberleşme, hareket vb.) sınıflandırır.
1.3. Elektriğin bir enerji çeşidi olduğunu fark eder.
İşleniş
Bölüm sorularını öğrencilerinize yöneltiniz. Elektrik konusundaki ön bilgilerini
yoklayarak konuya ilgilerini çekiniz.
1. Günümüzde kullanılan haberleşme araçlarında elektriğin rolü nedir?
Günümüzde kullandığımız haberleşme araçları elektrikle çalışır. Örneğin cep
telefonları, elektrik enerjisini bataryadan alırken sabit telefon hatlarında da elektrik
vardır. Radyo, televizyon ve bilgisayar gibi haberleşme araçları şehir elektriğiyle çalışır.
2. Işık veren ampul ısınır. Neden?
Elektrik, ampulün flamanından geçerken ısıyla birlikte ışık oluşur. Bu nedenle
ampul ısı yayar.
3. Otomobillerdeki akü ne işe yarar?
Otomobilin aydınlatma ve ses sistemleri ile ilk çalışması için gerekli olan elektrik
ihtiyacını karşılar.
4. Elektrik kabloları neden plastikle kaplıdır?
Elektrik çarpmasından korunmak amacıyla tellerin üzeri plastikle kaplanır.
Sayfadaki (195) fotoğrafların incelenmesi istenilerek elektriğin kullanıldığı yerler
düşündürülmeye çalışılır.
Öğrencilerden çevrelerindeki elektrikle çalışan araçları gözlemlemelerini isteyiniz.
Gözlem sonuçlarına dayanarak araçları kullanım amaçlarına göre (aydınlatma, ses
üretme, ısıtma, haberleşme, hareket vb.) isteyiniz. Sınıflandırmada bazı araçların
birden fazla sınıfa girebileceğini belirtiniz. Örneğin "Ampul ısı üretirken ışık da üretir."
gibi.
Elektrikle çalışan makine ve aletlerle ilgili sorular da sorularak oryantasyon
sağlanabilir.

1
 KONU: 1. ELEKTRİKLE TANIŞALIM

Merak Ediyorum

1. Karanlıkta yün kazağımı çıkardığımda oluşan kıvılcım elektrik midir?

Karanlıkta yün kazağımızı çıkardığımızda oluşan kıvılcım bir çeşit elektriktir. Ancak
bu elektriği evlerimizde kullanamayız.

Elektrik bir tür enerjidir. Başka tür enerji çeşitleri de vardır (Isı, ışık enerjisi,
hareket enerjisi, kimyasal enerji, vb.). Bir cisim hareket ediyor ya da değişiyorsa
bunun nedeni enerjinin bir biçimden diğerine dönüşmesidir.

Elektriğin keşfinden önce, evler gaz lambalarıyla aydınlatılır, yiyecekler Kiler gibi
serin yerlerde saklanırdı. Günümüzde ise kol saatinden uydulara kadar her yerde
elektriğin varlığını görmek mümkündür. Soğutma sistemlerini çalıştırmakta
kullandığımız elektrikle kışın, ev ve iş yerlerimizi ısıtabiliriz. Evinizde ve okulunuzda
elektrikle çalışan ne çok şey var, fark ettiniz mi? Peki elektrik nedir?

Enerji, taşımacılıkta, endüstride, evlerde, kısaca her yerde kullanılmaktadır. Isı,

ışık ve ses birer enerji çeşididir. Daha başka enerji çeşitleri de vardır. Elektrik bu
enerjilerin en önemlilerinden biridir.

Bu enerji kullandığımız bazı aletlerin çalışmasını sağlar. Elektrik kolaylıkla

üretilebilir, taşınabilir ve diğer enerji çeşitlerine dönüştürülebilir. Ampulde ışık, ısıtıcıda
ısı, motorda hareket olur. Bu özellikleri nedeniyle de geniş bir kullanım alanına sahiptir.
ETKİNLİK- 1 ( SAYFA 108 ……….) YAPILACAK

2. ELEKTRİĞİN GÜNLÜK YAŞANTIMIZDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

Kazanımlar
2
 1.4. Elektriğin günlük yaşantımızdaki önemini araştırır ve sunar
Ders Öncesi Hazırlık
Öğrenciler, elektriğin değişik araçları çalıştırarak farklı yollardan (ısı, ışık, ses vb.)
yaşamımızı kolaylaştıran bir enerji kaynağı olduğu konusunda tartışırlar. Elektriğin
insan ve toplum yaşamındaki önemi ile ilgili bilgi toplayarak arkadaşlarına sunarlar.
İşleniş
Sayfadaki resim incelenerek, aşağıdakilere benzer sorular öğrencilere
yöneltilebilir.
•Elektrik nerelerde üretilir?
•Üretilen elektrik nasıl taşınır?
•Resimde görülen elektrikli aletler nelerdir? Öğrencilerden resimdekiler dışında
çevrelerinde gördükleri elektrikli aletlere örnekler vermelerini isteyiniz.
KONU: 2. ELEKTRİĞİN GÜNLÜK YAŞANTIMIZDAKİ YERİ VE ÖNEMİ
Merak Ediyorum:
Sihirli bir güç gibi yaşantımızı kolaylaştıran elektrik, evimize, okulumuza
veya İş yerimize nasıl ulaşır?
Santrallerde üretilen elektrik, ülke geneline iletim şebekesi adı verilen sistemle
dağıtılır. Bu sistem, yüksek gerilim hattı olarak da bilinir. Santrallerde üretilen elektrik
taşınabilir hâle dönüştürülerek şehirlerimize ulaştırılır. Daha sonra da evlerde
kullanılabilir hâle getirilerek hizmetimize sunulur.
Elektrik üretildiği yerden evimiz, okulumuz ve iş yerimiz gibi tüketilen yerlere
elektrik telleriyle ulaştırılır.
Düğmeye bastığımızda odamızı, sınıfımızı aydınlatan, radyoda ses, televizyonda
görüntü oluşturan elektriğin yokluğunu düşünebilir miyiz?
Günlük yaşantımızda yokluğunu düşünemediğimiz elektrik, evlerimize ulaşıncaya
kadar birçok aşamadan geçer, iletim hatlarıyla yerleşim alanlarına gelen bu elektrik
çoğunlukla işyeri ve konutlarda kullanılır.
Tıp, tarım, sanayi, iletişim ve daha birçok alanda kullandığımız elektrik aynı
zamanda çağdaşlaşmanın da önemli bir göstergesidir. Her ülkede olduğu gibi
ülkemizde de elektrik enerjisinin en büyük tüketicisi işyerleri İkincisi İse konutlardır.
Elektrik süpürgesinden, matkaba kadar her yerde kullandığımız elektriği
gözümüzle göremeyiz ancak etkilerini hissedebiliriz.
Elektriğin bu aletlerde ısıya, ışığa, sese ve harekete dönüşmesi onun varlığının
kanıtıdır.
3
 Elektrik, tellerin içinde geçer. Tıpkı suyun borularda geçmesi gibi. Çeşmeyi
açtığımızda borudaki suyun akmasını sağlayan bir kuvvet vardır. Elektriğin telden
geçmesi için de bir kuvvetin olması gerekir. Elektriğin tellerden geçmesini sağlayan
kuvvet, elektrik kaynaklarından sağlanır.
Hareket eden ya da etmeyen bütün varlıkların enerjisi vardır. Bütün canlılar
yürümek, koşmak gibi hareketleri yapabilmek için enerjiye gereksinim duyarlar.
Gereksinim duydukları bu enerjiyi de besinlerden sağlarlar.
Günlük yaşantımızın her alanında kullandığımız enerjiye birçok yönden bağımlıyız.
Elektriğin kesildiği bir günde neler yaşadınız. Alıştığınız birçok şeyi yapamamak
sizi nasıl etkiledi?
Elektriksiz bir günde Dünya'daki tüm haberleşme sistemleri, evlerimizdeki
elektrikli aletler işlemez hâle gelir. Bununla birlikte arabalar, trenler ve uçaklar hareket
edemez. Günlük yaşantımızda bu kadar önemli olan elektriğin yokluğunu düşünmek ne
kadar ürkütücü değil mi?

Elektriğin olmadığı bir dünyada yaşam nasıl olur? Bu konudaki düşüncelerinizi

kısa bir öykü şeklinde çalışma kitabınıza yazınız.

Yaşamımızın ayrılmaz birer parçası olan araçları çalıştırabilmek için yeterli

miktarda elektrik üretmek gerekir. Elektrik enerjisi de diğer enerjiler gibi doğal
kaynaklardan üretilir. Ancak doğal kaynaklarımız sınırlıdır ve gün geçtikçe
azalmaktadır. Bunu bilerek hareket etmeli, evde, okulda ve iş yerlerinde elektrik
enerjini boşa harcamamalıyız. Kullanılmayan odalardaki lambaları söndürmeliyiz.
Elektrikli aletlerimizi gereksiz yere kullanmamalıyız. Öncelikle kendimiz tasarruflu
olmalıyız. Bununla yetinmeyip çevremizdeki tüm insanları bu konuda uyararak
bilinçlendirmeliyiz.
Bazı canlılar vücutlarında elektrik üretir. Bu elektriği yön bulmak, saldırmak ve
korunmak için kullanırlar. Uyuşturan balığı, büyük bir balığı öldürecek kadar elektrik
üretebilir.
ETKİNLİK- 2 - 3 ödev verilecek evde yapılacak

3. FARKLI ELEKTRİK KAYNAKLARI

Kazanımlar
4
 2. Elektrikli araçların farklı elektrik kaynakları kullanımıyla ilgili olarak öğrenciler;
2.1.Çevresinden farklı elektrik kaynaklarıyla çalışan araçlara örnekler verir.
2.2.Elektrikli araçları, kullandıkları kaynağa göre sınıflandırır.
Ders Öncesi Hazırlık
Öğrencilerden, çevrelerinde farklı elektrik kaynakları ile çalışan araçları
gözlemlemeleri ve bunları kaynaklarına (pil, akü, şehir cereyanı vb.) göre
sınıflandırmaları istenmelidir.
İşleniş
Öğrencilere;
•"Kullandığımız bazı aletler pil ile çalışırken, neden bazıları şehir elektriğiyle
çalışırlar?"
•"Şehir elektriği ile pillerin ürettiği elektrik farklı mıdır?" .
•"Neden bazı aletler şehir elektriğine ihtiyaç duyarlar?" sorularıyla sınıfta tartışma
ortamı oluşturulur.
KONU: 3. FARKLI ELEKTRİK KAYNAKLARI

Michael Faraday (Maykıl Faraday). yaklaşık İki yüz önce elektriği evlerde
kullanılır duruma getiren bir bilim insanındır. Yaşadığı dönemde çocuklara bilim
konusunda dersler vererek bilimi halka indirmiştir.

Günlük yaşantımızda sürekli kullandığımız elektrik enerjisi çoğunlukla su, kömür

ve petrol gibi kaynaklardan elde edilir.
Bilim insanları daha ucuz ve güvenilir elektrik elde etmek için sürekli
çalışmaktadırlar. Elektrik santrallerinde üretilerek kullanıma sunulan şehir elektriği, bu
çalışmaların temelini oluşturmaktadır.
Bisikletimizin farı nasıl ışık verir?
Tekerleğin dönmesiyle elde edilen enerji dinamo adı verilen alet yardımıyla
elektrik enerjisine çevrilir.

Bisikletle giderken karanlıkta önümüzü görebilmek İçin bisikletimizin farlarını

açmamız gerektiğini biliyoruz. Bisikletimizin tarları da evde kullandığımız lambalar gibi
elektrikte çalışır. Bu elektrik nereden gelmektedir?
Bisikletin lambasının ışık vermesini sağlayan elektrik, tekerleğe sürtünen dinamo
tarafından üretilir. Bisikletin farlarının ışık vermesini istediğimizde dinamoyu tekerleğe
5
dayalı konuma getiririz. Pedalı çevirip tekerleği döndürmeye başladığımızda
bisikletimizin farları ışık vermeye başlar. Tekerleği döndürürken harcanan enerjinin bir
kısmı, dinamo tarafından elektriğe çevrilir.
Günlük yaşantıda kullandığımız birçok aleti çalıştırmak için şehir elektriğinden
farklı bir enerji kaynağına ihtiyaç duyarız. Elimizden düşürmediğimiz televizyon
kumandası, çağın buluşu cep telefonu gibi araçların enerji kaynağının ne olduğunu
biliyor musunuz?
BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ?
Uyuşturan balığından bahsettikten sonra elektrik üreten başka canlıların da olduğu
hatırlatılarak araştırma ödevi verilebilir.
Santrallerde elektrik üretmek için jeneratör denilen araçlar kullanılır.
Jeneratörlerin elektrik üretebilmesi için başka bir enerji kaynağına (su, petrol,
kömür, rüzgâr vb.) ihtiyaç vardır.
Elektrik, genelde elektrik santrallerinde büyük jeneratörler kullanılarak üretilir.
Ülkemizdeki santrallerin çoğu su ve kömür ile çalışan hidroelektrik ve termik
santrallerdir. Dinamo da basit bir jeneratördür. Dinamolarda tekerlekten elde edilen
hareket elektrik enerjisine dönüşür.

ETKİNLİK: 4 - 5 YAPILACAK

AŞAĞIDAKİ bilgiler FAZLADAN verilebilir!

Hidroelektrik santraller: Dünyadaki elektriğin %20'sinden fazlası hidroelektrik
santrallerinden sağlanır. Bu santrallerde, akarsulardaki suyun hareket enerjisinden
yararlanılarak bir ya da daha çok sayıda türbin döndürülür ve elektrik enerjisi elde
edilir. Akarsuların büyüklükleri ve akış hızları büyük olduğundan her hidroelekrik
santral özel olarak tasarlanır.
Termik santraller: Ülkemizde kullanılan elektriğin önemli bir kısmı da kömür,
doğal gaz, petrol gibi yakıtların yanmasıyla oluşan buharın gücüyle elde edilir.
Ülkemizde bulunan termik santrallerin yarıya yakınında kömür kullanılır. Buralarda
kalitesi düşük (düşük kalorili) linyit kömürü kullanılır. Bu santraller linyit yataklarının
bulunduğu yerlere kurulmaktadır. Termik santral, önemli çevre sorunlarına neden
olmaktadır.
Rüzgâr santralleri: Rüzgâr enerjisi, çok uzun zamanlardan beri insanların
kullandığı bir enerji çeşididir. Günümüzde, rüzgârdan elektrik üretimi her geçen gün
6
yaygınlaşmaktadır. Öteki enerji kaynaklarıyla karşılaştırıldığında daha güvenli ve çevre
kirliliğine yol açmayan rüzgâr enerjisi, geleceğin iyi bir enerji potansiyelidir.
Ülkemizde az da olsa rüzgâr santralleri vardır.
Bu santraller haricinde jeotermal, gelgit vb. enerjilerden elektrik üreten santraller
de vardır.
Elektrik elde etmenin en kolay yollarından biri de pil ya da batarya kullanmaktır.
Pillerdeki elektrik enerjisi, pilin içindeki kimyasal maddeler sayesinde oluşur.
Bataryalar da bir dizi pilin bir araya getirilmesiyle oluşur.
DİKKAT: Kimyasal reaksiyon kavramı üst seviye bilgidir. Öğrencilere
verilmemelidir.
Piller, elektronik cihazlar, saat, kamera, hesap makineleri, işitme aletleri, kablosuz
telefonlar, oyuncak vb. birçok alanda kullanılmaktadır.
Bir dizi pilin bir araya getirilmesiyle oluşan bataryalar, amaca uygun voltta da
üretilebilmektedir.
DİKKAT:Seviye üstü olan volt kavramından bahsedilmemelidir.
Bazı piller tek kullanımlıktır. Tükenince atılırlar. Bazıları da tükendikçe yeniden
doldurulur (şarj edilir) ve kullanımına devam edilir.
Piller, çevre kirliliğine neden olduğu için tek kullanımlık piller yerine, şarj edilebilir
piller tercih edilmelidir.

Piller ve aküler
Bir enerji kaynağı olan pil, radyodan saate kadar yüzlerce cihazda
kullanılmaktadır. Piller sayesinde küçük ve taşınabilir cihazları istediğimiz yerde kolayca
kullanabilmekteyiz. Bu tür cihazlar elektrik enerjisini pillerin içindeki çeşitli
maddelerden alır.
Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan piller, ilk kez 1800 yılında İtalyan Fizikçi
Alessandro Volta tarafından yapılmıştır.
Birbirinden farklı cihazlarda, değişik boyutlarda pil kullanıldığını fark ettiniz mi?
Farklı piller, farklı güçlere sahip olabilir. Gücü yüksek olan pil, ampulü daha parlak
yakar ve motoru daha hızlı döndürür. Pillerin çoğunun üzerinde 1,5 volt yazıldığını
görürüz. Bu rakam, pilin gücünü göstermektedir. Birçok cihaz için bu güç yeterli
değildir. Dolayısıyla çoğu cihazda birden fazla pil kullanılır. El feneri, uzaktan kumanda
cihazı veya radyoda bunu gözlemleyebiliriz.
BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ?
7
 Amerikalı bilim insanları, en az 10 yıl tükenmeyen ve benzerlerinin 10 katı daha
güçlü yeni bir pil geliştirdiler.
Rocheter (Roştır) Üniversitesinden bilim insanları, şarj etmeden 10 yıl dayanacak
bu pilin kalp cihazı veya diğer cerrahî implant cihazları için ideal olduğunu, ayrıca
uzay veya derin deniz araçlarında da kullanılabileceğini belirttiler.

Cep telefonlarının enerji kaynağı nedir?

Sorunun cevabı hemen batarya olacaktır. Bataryalar birkaç pilden oluşan
sistemlerdir.
Günümüzde bir kullanımlık piller olduğu gibi, yüzlerce kez doldurulup
kullanılabilen şarjlı piller de mevcuttur. Bu piller bittiğinde, elektrik enerjisiyle tekrar
doldurulur.
Piller olmasaydı hayatımızı kolaylaştıran birçok alet keşfedilir miydi?
Piller olmasaydı teknolojinin hangi olanaklarından mahrum kalırdınız? Bu durum
hayatınızı nasıl etkilerdi?
Bu konudaki araştırmanızı çalışma kitabınıza yazınız.
Ulaşım araçlarının elektrik ihtiyaçtan nasıl karşıladığını biliyor musunuz? Örneğin
araçların farlarını, radyosunu veya klimasını çalıştıran elektrik enerjisi nereden
gelmektedir?
Ulaşım araçları, elektrik İhtiyaçlarını akü denilen cihazdan sağlar. Akü, elektrik
enerjisini depolayan çok sayıda özel pilden oluşmuştur. Akülerin gücü pillerden çok
büyük ve kullanım süreleri çok uzundur. Binlerce kez doldurulabilirler.
Denizaltılar, suyun artında elektrik motorları sayesinde hareket eder. Bu motorlar,
elektrik enerjisini çok fazla sayıda aküden sağlar.
Açıklamalar:
Otomobiller, elektrik ihtiyaçlarını nereden karşılar, sorusu sorularak otomobilde
akü ile çalışan parçalar düşündürülmelidir.
Elektrik enerjisinin akülerde depolanır. Mühendisler, daha büyük miktarlarda
elektriği depolayabilecek aküler tasarlamaktadırlar. Uçaklarda ve denizaltılarda
kullanılan aküler daha büyüktür. Denizaltılarda akü odaları bulunmaktadır.
Otomotiv tamir ve bakım servislerinde değiştirilen aküler, çevreyi kirletmemesi ve
ekonomiye geri kazandırılması için belli merkezlerde toplanmalıdır.
BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ?

8
 Klasik denizaltıların petrolle çalışan motorları, suyun altında oksijen olmadığı için
çalışmaz. Denizaltılar, suyun altında elektrik motorları tarafından hareket ettirilir.
Elektrik motorlarının enerji ihtiyacı ise çok sayıda aküden karşılanır.
Tükenen aküler, denizaltının su yüzüne çıkıp petrolle çalışan motorları sayesinde
yeniden doldurulabilir. Fakat yeni teknolojiyle üretilen denizaltılar başka tür enerji
kullandıklarından günlerce suyun altında kalabilmektedirler.

Günlük yaşantıda kullandığımız başka bir enerji kaynağı da güneş pilleridir. Güneş
pillerinin kullanıldığı bazı örneklerin fotoğrafları ders kitabına konulmuştur. Fakat güneş
pillerinin kullanıldığı daha birçok alan vardır.

Güneş Pilleri: Güneşten gelen enerjiyi elektrik enerjisine çeviren pillerdir. Bunlar
hesap makinelerinde ve uydularda kullanılmaktadır. Güneş pillerinin yapımıyla ilgili
araştırmalar günümüzde devam etmektedir.
Güneş pilleri, güneşin bulutların arkasında olduğu durumlarda da elektrik
üretebilirler.
Güneş pilleri, günümüzde başka hangi alanlarda kullanılmaktadır? Araştırınız.
Güneş enerjisinin kullanıldığı araçların resimlerini dergilerden kesiniz.
Kestiğiniz resimleri, bir karton üzerine yapıştırarak poster oluşturunuz. Bu
çalışmanızı sınıfta arkadaşlarınıza gösteriniz.
ETKİNLİK 6

4. ELEKTRİĞİN YOL AÇABİLECEĞİ TEHLİKELER

Kazanımlar

9
 3. Elektriğin yol açabileceği tehlikeleri bilme ve önlem almayla ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Elektrik çarpmasına yol açabilecek durumları fark eder.
3.2. Elektriğin güvenli kullanımı için dikkat edilmesi gereken hususları listeler.
3.3. Elektrik çarpmasını önlemek için gereken önlemleri alır.
Uyarı
•Öğrenciler, çevrelerindeki (ev veya okul) elektrik prizlerine, yıpranmış kablolara
vb. dokunmalarının tehlikeli olabileceği noktasında uyarılmalıdır. Ayrıca öğretmen sınıf
içerisinde elektrik tehlikesinden korunmak için önlem alan öğrencileri destekler.
•Elektrikle çalışan araçların tamirinin uzman kişiler tarafından yapılması
konusunda öğrenciler uyarılır.

KONU: 4. ELEKTRİĞİN YOL AÇABİLECEĞİ TEHLİKELER

Radyo, televizyon veya gazetelerde elektrikten çıkan yangın haberlerini duyarız.
Herhangi bir tanıdığınızı elektrik çarpmış olabilir. Belki de siz, elektrikle ilgili bir tehlike
yaşamış olabilirsiniz. Hayatımızı her yönüyle kolaylaştıran elektrik, dikkatli
kullanılmadığında can ve mal kaybına neden olabilmektedir. Elektrik çarpması,
elektrik enerjisinin dikkatsizce kullanılması sonucu meydana gelen tehlikeli bir olaydır.
Vücudumuzun elektrikle teması çok tehlikelidir. Böyle bir temas ölüme neden
olabilir. Tellerde elektrik olup olmadığını gözle göremediğimiz için elektrik taşıyan
kablolara temas etmemeye özen göstermeliyiz.
Sıkça yapılan Hatalar
Unutmayınız! Elektriğe çarpılan birine çıplak elle müdahale etmemeliyiz. Plastik,
kumaş ya da tahta cisim kullanarak onu elektrikten uzaklaştırmalıyız.
Saç kurutma makinesini ıslak zeminlerde kullanmak çok tehlikelidir. Elektrikli
aletleri ıslak ortamlarda kullanmamalıyız. Böyle durumlarda büyüklerimize haber
vererek onlardan yardım istemeliyiz.
Unutmayınız! Islak ortamlarda elektrikli alet kullanmak, elektrik çarpmasına
neden olabilir.
Elektik prizlerine sadece elektrik (işleri sokulur. Elektrik fişi dışında herhangi bir
şey sokmak elektrik çarpmasına ve yangına neden olur.
Unutmayınız! Büyüklerimizin izin vermediği hiçbir şeyi prizlere sokmamalıyız.
Merak Ediyorum:
Elektrik neden çarpar?
10
 Vücudumuzun büyük bir kısmının suyla kaplı olması nedeniyle elektrik
vücudumuzdan geçer. Bu yüzden elektrik bizi çarpar.
Elektrik kazalarıyla ilgili olarak aşağıdaki bilgilerin öğrenciler tarafından
bilinmesinde yarar vardır.
Elektrik çarpması: Elektrik tarafından çarpılan kişi, elektrik kaynağıyla temas
halindedir. Bu durumdaki kişiye direkt olarak dokunulmamalıdır. Çünkü elektrik,
çarpılan kişinin üstünden geçip ikinci kişiyi de çarpar. Elektrik çarpması durumda
yapılması gerekenler:
1. İlk önce elektrik şalterleri kapatılmalıdır.
2. Acil servis (112 numaralı telefon) aranarak bir elektrik kazası olduğu
söylenmelidir.
3. Çarpılan kişinin elektrik kaynağıyla teması kesilerek ilk yardım istenmelidir.
4. Çarpılan kişinin elbiseleri çıkarılır ancak yanıklara dokunulmaz. Elektrik
çarpması, iç organların zarar görmesine neden olduğundan en kısa zamanda doktora
gidilmelidir.
Elektrik yangınları: Elektrik yangınları diğer yangınlardan farklıdır. Elektrik
yangınına su dökmek, yangının daha da büyümesine neden olabilir. Çünkü su, elektriği
iletebilir. Elektrik yangınlarında yapılması gerekenler;
1. Elektrik yangınlarında su kullanılmaz.
2. Elektriği kesmek için evin şalteri kapatılmalıdır.
3. Yangını güvenil bir şekilde söndürmek için kimyasal yangın söndürücüler
kullanılmalıdır. Eğer yangın güvenli bir şekilde söndürülemiyorsa yangın yeri süratle
terk edilir.
4. İtfaiye (110 numaralı telefon) aranarak elektrik yangını bildirilir.
Sarkan Elektrik Telleri: Direklerden sarkan elektrik telleri çarpar. Bunlardan
uzak durulmalıdır. Bu tellere herhangi bir cisimle bile dokunulmamalıdır. Böyle
durumlarda 186 numaralı telefon aranarak ilgililere haber verilmelidir.
Arabanın içindeyken elektrik teli arabanın üstüne düştüyse; uzmanlar gelip gerekli
önlemleri alıncaya kadar arabanın içinde metal kısımlarına dokunulmadan
beklenilmelidir. Size yardıma gelenlere arabadan uzak durmalarını ve 186 numaralı
telefonu aramalarını söyleyiniz. Önlemler alınmadan arabadan inmeye çalışırsanız,
elektriğe çarpıtabilirsiniz.
Elektrikli aleti, kablosundan çekmemeliyiz. Kablosundan çektiğimiz aletin elektrik
sistemini bozabilir veya bağlantısını koparabiliriz.Kablosu yıpranmış herhangi bir aletin
11
fişini prize sokmamalıyız. Bu durumda büyüklerimize haber vererek tamir edilmesini
sağlamalıyız.
Unutmayınız! Kablosu zedelenmiş fişi prize sokmak tehlikelidir.
Ampuller, ışık üretirken elektrik kullanır ve çok ısınır. Sıcak ampulün yanma
koyduğumuz yanıcı maddeler tutuşabilir,
Unutmayınız! Işık vermekte olan ampuller çok sıcaktır. Yakınlarına yanıcı bir şey
konulmamalıdır.
Unutmayınız! Arızalanan cihazlar, uzman kişilere veya yetkili servislere tamir
ettirilmelidir.
Ülkemizde her yıl birçok kişinin elektrikli aletleri kendileri tamir etmeye çalışırken
hayatını kaybettiğini aklımızdan çıkarmamalıyız.
Sigorta, bizim ve kullandığımız elektrikli araçların güvenliğini sağlayan önemli bir
parçadır. İçinde İnce bir tel vardır. Fazla elektrik geçince bu tel eriyerek elektriği keser.
Elektriğin yol açabileceği tehlikelerden korunmanın bir diğer yolu da alet ve malzeme
güvenliğidir. Kullandığımız alet ve malzemelerde Türk Standartları Enstitüsü (TSE)
garantisi olmasına dikkat etmeliyiz.

BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ?

Elektrik, sigorta adı verilen bir güvenlik cihazından geçerek eve gelir.
Sigortalar, bir arıza oluştuğunda akımın geçişini durduran elektriksel güvenlik
cihazlarıdır. Birçok alette de sigorta vardır.
Sigorta, elektriği iyi ileten ancak erime noktası düşük telden yapılır. Çok fazla
akım geçtiğinde tel eriyerek akımın geçişini keser. Bu duruma sigortanın atması denir.
Günümüzde daha çok otomatik sigortalar kullanılmaktadır. Bu sigortalardan yüksek
akım geçtiğinde içindeki mekanizma harekete geçerek devreyi keser.
ETKİNLİK 7

5. PİLLERİ TANIYALIM
Kazanımlar
12
 4. Bir elektrik kaynağı olan pillerin kullanımıyla ilgili olarak öğrenciler;
4.1. Pille çalışan cihazlarda, pillerin pil yatağına uygun yerleştirilmemesi
durumunda cihazın çalışmayacağını kavrar.
4.2. Pillerin (+) ve (-) olmak üzere iki kutbu olduğunu fark eder.
4.3. Pilin (+) ve (-) kutuplarına bağlantı yapar.
4.4. Pil atıklarının çevreye ve insan sağlığına verebileceği zararları ifade eder
Ders Öncesi Hazırlık
Öğrencilerden sınıfa farklı boyutlarda pillerle çalışan çeşitli araçlar (el feneri, saat,
uzaktan kumanda cihazı, radyo vb.) getirmeleri istenir.
İşleniş
Öğrencilerden değişik pil örneklerini inceleyerek, pillerin güvenli elektrik
kaynakları olup olmadıkları hakkında tartışırlar. Öğrenciler sınıfa, farklı boyutlarda
pillerle çalışan çeşitli araçlar (el feneri, saat, TV uzaktan kumanda cihazı, radyo vb.)
getirmeleri istenir ve sınıf ortamında incelemeleri sağlanır.
Pile baktığımızda bir ucunda + diğer ucunda - işaretli olduğunu görürüz. Bir akü
ya da bir bataryada da + ve - olmak üzere iki uç vardır. Aynı İşaretleri cihazların pil
yuvalarında da görürüz. + ve - İşaretlerinin bulunduğu bu uçlara kutup adı verilir.
Pillerin aletleri çalıştırabilmesi için pilin üzerinde yazılı olan + ve - kutuplarının pil
yuvasındaki + ve - kutuplarına denk gelmesi gerekir.
Merak Ediyorum
1- Tükenen pilleri neden çöpe almamalıyız?
Pillerin içindeki kimyasal maddeler su ve toprağı kirleterek çevre kirliliğine neden
olmakta ve canlı sağlığına zarar vermektedir.
Gelişen teknoloji ve taşınabilir pilli cihazların artması pil tüketimini de arttırmıştır.
Tükenen pillerin gelişigüzel atılması insan sağlığına zarar vermekte, su ve toprağın
kirlenmesine neden olmaktadır. Kullanılmış pillerin tehlike oluşturmaması için ayrı
toplanmaları ve geri kazanılmaları gerekmektedir.
Atık piller, uygun şekilde depolanmalı, toplanmalı, taşınmalı ve çevreye zarar
vermeden ortadan kaldırılmalıdır. Çöpe gelişigüzel atılan piller, hava, su ve toprak
kaynaklarını kirletirler.

13
 2- Akülerin yaygın olarak kullanılmadığı zamanda ilk otomobiller nasıl
çalıştırılıyordu?
-Akü otomobilden sonra icat edildiği için otomobiller üzerindeki kol sayesinde
çalıştırırlardı. Çevrilen kol dinamoda elektrik üretiyor ve bu elektrik de arabayı
çalıştırıyordu. Günümüzde motosikletler, çeşitli su motorları ve motorlu testereler bu
yöntemle çalıştırılır.
Pilleri çöpe atmayalım.
Günlük hayatta kullandığımız kuru piller çeşitli boylarda ve güçlerde İmal edilir.
Pilin taşınabilir küçük bir enerji kaynağı olduğunu daha önce öğrendik. Pillerin
içerdiği maddeler, çevreye ve insan sağlığına zararlıdır. Bu özellikleri nedeniyle;
•Rasgele atılan pillerin İçindeki maddeler, yağmur sularıyla çözünerek toprağı ve
suyu kirletir. Dolayısıyla tükenen piller, evsel atıklardan farklı bir şekilde
depolanmalıdır.
•Pillerin İçini açmak, dokunmak veya ateşe atmak tehlikelidir.
Atık pillerin canlı yaşama ve çevreye verdiği zararları nelerdir? Pillerin güvenli bir
şekilde toplanması için birey, toplum ve İlgili kuruluşlara ne gibi görevler düşmektedir?
ETKİNLİK 8

14
 6. BASİT ELEKTRİK DEVRESİ KURALIM
Kazanımlar
5. Basit elektrik devreleri oluşturmayla ilgili olarak öğrenciler;
5.1. Basit bir elektrik devresinin, temel devre elemanlarını ( pil, ampul, duy,
anahtar, kablo, pil yatağı) tanır ve kullanır.
5.2. Basit bir elektrik devresi kurar ve çalıştırır.
5.3. Bir elektrik devresinin hangi durumlarda çalışmayacağını fark eder.
5.4. Devredeki ampulün istenilen verimde çalışabilmesi için pil ile uyumlu
olması gerektiğini fark eder.
5.5. Çalıştırdığı basit elektrik devresinin resmini çizer.
5.6. Verilen çeşitli devre resimlerinin çalışıp çalışmayacağını tahmin eder ve
sebebini açıklar.
5.7. Basit bir elektrik devresinin kullanıldığı bir sistem tasarlar ve çalıştırır
Ders Öncesi Hazırlık
Öğrenciler masa üzerinde hazır bulunan ampul, duy, anahtar, pil yatağı ve
kabloları gözlemleyerek tanır.
İşleniş
"Işık vermesi için ampul pile nasıl bağlanır?", "Elektrik devresi deyince ne
anlıyorsunuz?" gibi sorularla konuya giriş yapabilirsiniz.
KONU: 6. BASİT ELEKTRİK DEVRESİ KURA1IM
MERAK EDİYORUM
Odamızı aydınlatan ampulün ışık vermesi için anahtara basarız. Ampulün ışık
vermesini sağlayan devre nerede?
Ampulün ışık vermesi için mutlaka bir elektrik devresi olmalıdır. Elektrik devresi
sıvanın altındadır. Fakat bazı eski binalarda sıva üstünde borular içinde de bu devreleri
görmek mümkündür.
Odamızın ampulün ışık vermesi veya bilgisayarın çalışması için düğmeye basarız.
Yaptığımız işlem bir elektrik devresini çalıştırmaktır. Devre, elektriğin izlediği yoldur.
Devre, elektrik üretecinden başlayıp yine orada biten kesintisiz yoldur. Bu yol
üzerindeki kopukluk devrenin çalışmamasına neden olur. Basit bir elektrik devresi; pil,
ampul, bağlantı kabloları ve anahtardan meydana gelir. Ancak bir televizyon ya da
bilgisayarın içindeki devre çok karmaşıktır.

15
 Ampulün ışık vermesi İçin, tellerden birinin; ucunun pilin + kutbuna, diğer ucunun
da pilin - kutbuna temas etmesi gerekir. Pilin herhangi bir ucu boşta kalırsa ampul ışık
vermez. Pilin enerjisi ampulde ışık vermesini sağlar. Ampul ışık verirken ısı da oluşur.
Bazı elektrikli aletler pille, bazıları şehir elektriği ile çalışır. Bu aletlerin hangi
elektrikle çalışacağı kullanma kılavuzunda yazar.
Pille çalışan aletler, şehir elektriği ile çalıştırılmamalıdır. Bazı aletlerin şehir
elektriğiyle (radyo, walkmen gibi) çalıştırılabilmesi için adaptör kullanılması gerekir.
Evlerde kullanılan şehir elektriğinin çok tehlikeli ve öldürücü olduğu öğrencilere
öğretilmelidir.
Elektrik tellerine konan kuşları, neden elektrik çarpmadığını hiç düşündünüz mü?
Çünkü elektrik daima toprağa gidecek bir yol arar. Kuşlar, toprağa
dokunmadıklarından, ya da toprakla temas edecek herhangi bir şeye
dokunmadıklarından elektrik onları çarpmaz.
ETKİNLİK 9 - 10 – 11 – 12 – 13 – 14 SAYFA :

16
 7. ELEKTRİĞİ KONTROL EDELİM
Kazanımlar
5. Basit elektrik devreleri oluşturma ile ligi olarak öğrenciler;
5.1. Basit bir elektrik devresinin, temel devre elemanlarını (pil, ampul, duy,
anahtar, kablo, pil yatağı) tanır ve kullanır.
5.3. Bir elektrik devresinin hangi durumlarda çalışmayacağını fark eder.
5.6. Verilen çeşitli devre resimlerinin çalışıp çalışmayacağını tahmin eder ve
sebebini açıklar.
İşleniş
"Elektrikli aletlerin istediğimiz zaman çalışmasını sağlamak için ne yaparız?"
sorusuyla tartışma ortamı oluşturularak konuya giriş yapılabilir.
KONU: 7. ELEKTRİĞİ KONTROL EDELİM
Merak Ediyorum
Uzaktan kumanda cihazı, kablosuz olmasına rağmen televizyonu nasıl
kontrol edebiliyor?
Uzaktan kumanda cihazının üstündeki düğmeler anahtar görevini görür. Cihazın
düğmesine bastığımızda elektrik devresi tamamlanır ve televizyon çalıştırılır,
Ders Kitabı'ndaki *BİR DEVREDEKİ ANAHTARIN GÖREVİ* etkinliği yapıldığında
devre elemanlarından anahtarın görevi daha İyi anlaşılmış olacaktır. Anahtar açıkken,
devrenin açık olduğu, anahtar kapalıyken tam bir devre oluştuğu görülecektir.
Birçok elektrikli aletin anahtarı, devreyi açıp kapatmaya yani aleti kontrol
etmemize yardımcı olur.

Günlük yaşantımızda birçok yerde elektrik düğmesi kullandığımızı fark ettiniz mi?
(Televizyon, hesap makinesi, el fenerleri, bilgisayar, elektrik süpürgesi ve daha pek çok
yerde..,)
Bu gibi araçların içindeki elektrik devresini açmak ya da kapatmak İçin düğmesine
basmamız gerektiğini hepimiz biliriz. Televizyonun içyapısında karmaşık bir elektrik
devresi vardır. Bu devreye elektrik vermek veya kesmek için televizyonun açma
kapama düğmesini kullanırız.
Elektriği kontrol ettiğimiz düğmelere, genel olarak anahtar denir. Elektrik
anahtarları, kullanıldıkları yere göre değişik tiplerde üretilir. Bazı anahtarlar basıldığı
gibi kalırken bazıları da basıldıktan sonra tekrar eski konumlarına döner. Kapı ziline
17
basarken kullandığınız anahtar İle radyoyu açarken kullandığınız anahtarın farklı
olduğunu görebildiniz mi? Buzdolabınızın kapısını açtığınızda ampulünün kendiliğinden
ışık verdiğini hepiniz fark etmişsinizdir. Buzdolabının kapısının açılmasıyla anahtar
devreyi tamamlar ve içindeki ampul ışık verir.
BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ?
Ampulün içindeki telin uzunluğu ampulün gücüyle (dolayısıyla parlaklığı) doğru
orantılıdır. 60 wattlık ampulde bulunan flaman tel yaklaşık 2 m'dir. Çift sarmallı
yapıldığından boyu kısa gibi görünebilir. Flaman yaklaşık 3000°C kadar ısınır ve ışık
yaymaya başlar.
ETKİNLİK 15 – 16 – 17 SAYFA:

18
 ETKİNLİK- 1
Aşağıdaki devrelerde eksik bırakılan elemanları çizerek tamamlayınız.

19
 ETKİNLİK- 2

Aşağıdaki devrelerden hangisinin ışık vereceğini belirtiniz

20
 BULMACA ÇÖZELİM

5 14

3 15

13

11

16

7 9

8 12

10

1- Hareket enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren araç.

2- En fazla kullandığımız enerji.
3- Güneş enerjisini elektrik enerjisine çeviren elektrik üreteci.
4- Elektrik enerjisinin dolaştığı düzenek.
5- Elektrikli aletlerin fişinin takıldığı ve elektrik enerjisinin alındığı yer.
6- Taşıtların elektrik gereksiniminin karşılandığı aygıt.
7- Elektriğin taşındığı izolasyonlu tel.
8- Birkaç pilden oluşmuş düzenek.
9- Taşıtların önlerini aydınlatabilmeleri için yaktıkları ışık düzeneği.
10- Elektriğin tehlikelerinden korunmak için yapılmış otomatik anahtar.
11- Bisikletlerde bulunan ve farın ampulünü yakmaya yarayan aygıt.
12- Pilin ve elektriğin gücünü belirten birim.
13- Canlıların hareket edebilmesi için gereken güç.
14- Elektriğin radyoda dönüştüğü enerji.
15- Elektrik üreten ve küçük elektrikli aletleri çalıştıran bir üreteç.
16- Santrallerden gelen elektriğin kullanılabilecek düzeye indirildiği yer.

21
 KELİME AVI
Aşağıda verilen kelimeler tabloya ters, düz, yatay ve dikey
olarak yerleştirilmiştir. Bu kelimeleri bulup işaretleyiniz.

Elektrik Aydınlatma Anahtar

Akü Haberleşme Kutup
Piller Isıtma Fener
Devre Ses üretme Pil yatağı
Duy Florasan Tel
Ampul Cereyan Far
Kablo Kaynak İletken

A B E M T E R Ü S E S C
A N A S A R O L F A R Ç
N P H A B E R L E Ş M E

A İ F D E V R E D E İ I
H L E J K A N Y A K L Ğ
T L N K A K Ü F K A E A
A E E L D U Y G U B T T

R R R A M P U L T L K A
C E R E Y A N İ U O E Y

T Ğ A M T I S I P I N L
E A Y D I N L A T M A İ
L M K İ R T K E L E H P

ETKİNLİK- 3
22
 1. Aşağıda verilen cümleleri verilen kelimelerden uygun olanıyla
tamamlayınız.

Isıtma- vantilatör – şarj edilebilir – artı - priz – kimyasal - aydınlatma –

elektrik – kablo – kutbu – eksi - duy

1. …………………………..……….hareket amaçlı kullanılan bir elektrikli araçtır.

2. Ütü ……………………………..amaçlı kullanılan bir elektrikli araçtır.

3. …………………………………….dikkatli kullanılmadığında insana zarar verebilir.

4. Açık uçlarına dokunmamalıyız.

5. Elektrik …………………………..lerine her hangi bir cisim sokmamalıyız.

6. Ampuller …………………………….da kullanılır.

7. Pilin (+) ve (-) olmak üzere…………………………….vardır.

8. Pillerin çıkıntılı olan üst ucu ………………… kutbudur.

9. Cep telefonu, dijital kamera gibi araçlarda ……………………………piller kullanılır.

10 Pil yataklarının yaylı kısma pilin ………………………….kutbu gelmelidir.

11. Pillerin yapısında ………………………………..maddeler bulunur.

12. …………………………ampulün takıldığı vidalı yataktır.

2. Aşağıda verilen tanımlarla kelimeleri eşleştiriniz.

( ) pil ( A ) Pilin devreye bağlanmasını sağlar

( ) Ampul ( B ) Devredeki elektriği kontrol eden devre elemanı.
( ) duy ( C ) elektrik enerjisinden ışık üreten elektrikli araç.
( ) anahtar ( D ) Elektrik enerjisinin taşınmasını sağlar.
( ) kablo ( E ) Basit elektrik devrelerinde kullanılan elektrik kaynağı.
( ) pil yatağı ( F ) Ampulün takıldığı vidalı yatak.

ETKİNLİK- 4
23
 1. Aşağıdaki tümcelerin, doğru olanların başına "D", yanlış, olanların
başına "Y" yazınız.

1. ( ) Bir sistemin iş yapabilme yeteneğine enerji denir.

2. ( ) Elektrikli araçlar günlük işlerimizi kolaylaştırır.
3. ( ) Çamaşır makinesi elektrik akımının ısıtma ve hareket sağlama
özelliğinden yararlanarak yapılmıştır.
4. ( ) Elektrik motoru, hareket enerjisini elektrik enerjisine dönüştürür.
5. ( ) Bulaşık makinesi, elektrik akımının sadece hareket sağlama özelliğinden
yararlanarak yapılmıştır.
6. ( ) Akümülatör elektrik enerjisi kaynağıdır.
7. ( ) El feneri pille çalışır.
8. ( ) Plastik maddeler iletkendir.
9. ( ) Bir elektrik devresindeki anahtar kapalı ise devreden akım geçmez.
10. ( ) Pil ve ampul elektrik devresi elemanlarındandır.

Kömür • yalıtkan • radyo • iletken • açıksa • şehir akımı • üreteç

•akümülatör •enerji • hareket

2. Aşağıdaki tümcelerde boş bırakılan yerlere yukarıdaki sözcüklerden

uygun terim yazınız.

1.Elektrik, ses ve ışık gibi bir…………………………dir.

2. Elektrik akımının ses üretme ve iletme özelliği ...........yapımında kullanılır.

3. Elektrik motorları elektrik enerjisi ………………… enerjisine dönüştürür.

4. Oto radyoları ……………………….. ile çalışır.

5. İnsan vücudu ………………………..dir.

6. Kuru pilde ……………………….. çubuk (+) kutuptur.

7. Bir elektrik devresinde ………………………….. akım sağlayan bir elemandır.

8. Bir elektrik devresinde anahtar …………………………. ampul yanmaz.

9. Elektrik akımı …………………………..maddelerden çok az geçer ya da hiç geçmez.

10. Ütü ………………………. ile çalışır.

24
25
26
27
28