FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 1

ÜNİTENİN ADI: MADDEYİ TANIYALIM

I. MADDE VE ÖZELLİKLERİ

A. Çevremizdeki Maddeler
Evimizdeki; kanepe, masa, sandalye, tablo, halı; sınıfımızdaki sıra, tebeşir,
kalem, defter, kitap; sokağımızdaki ağaç, ev, kuş ve bisiklet her zaman
karşılaştığımız varlıklardır.
Çevremizde yer kaplayan belli bir kütlesi olan her şey için maddedir
diyebiliriz.

B. Maddeler Nasıl Gruplandırılır?

Maddeler sahip oldukları özellikler, kullanım alanları, yapı maddesi gibi

durumları göz önünde bulundurularak alt gruplara ayrılabilir. Temel olarak bu alt
grupları cisim, eşya, alet ve malzeme olarak sıralayabiliriz. Maddelerin
gruplandırılmasında aynı varlık birden fazla gruba girebilir. Örneğin bir kahve
fincanı madde, cisim ve eşya gruplarına dâhil olabilir.
Yukarıda verilen maddeleri hangi gruplara dâhil edebiliriz. Birden fazla
gruba dâhil olabilecek madde var mı?
Maddenin alt gruplarının tanımlanması maddelerin sınıflandırılmasını
kolaylaştırır.
Eşya: Bir işimize yaradığı için evde, okulda ya da yanımızda
bulundurduğumuz nesnedir.
Alet: cisimlere şekil vermek ya da onlar üzerinde bir iş yapmak için
kullandığımız nesnedir.
Malzeme: Bir çoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine
dönüştürdüğümüz nesnelerdir.
Cisim: Katı maddelerin biçim almış durumudur.

C. Maddenin Özellikleri
Maddelerin Niteleme Özellikleri
Evde kullandığımız herhangi bir eşyanın rengi, saydamlığı, kokusu, sertliği,
sağlamlığı, katı ya da sıvı oluşuyla ilgili tespitler yapabiliriz. Maddenin beş duyu
organımızla tespit edebildiğimiz bu özelliklerine, niteleme özellikleri adı verilir.
Maddelerin bazı özelliklerinin verildiği aşağıdaki tabloyu inceleyiniz.

ÖZELLİK MADDE DURUMU

Saydam - Opak Duvar Opak
Parlak - Mat Ayna Parlak
Sert - Yumuşak Taş Sert
Esnek - Berk Lastik Esnek
Kırılgan - Sağlam Bisküvi Kırılgan
Su geçiren - Geçirmeyen Yağmurluk Su geçirmeyen
Kokulu - Kokusuz Çilek Kokulu
Katı - Sıvı Cam Katı
Mıknatısın çektiği - Çekmediği Demir çivi Mıknatıs çeker
Suda yüzen - Batan Tahta Suda yüzen
Islanan - Kuru kalan Kumaş Islanan
Su çeken - Çekmeyen Sünger Su çeken
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 2
Maddenin Ölçülebilir Özellikleri

Maddenin renk, koku, saydamlık gibi özelliklerini ölçemeyiz, rakamla ve

birimle ifade edemeyiz. Fakat maddenin rakamla ifade edilebilen ve ölçülebilen
özellikleri de vardır. Bunlar, kütle ve hacimdir.

Kütle
Varlıkları meydana getiren madde miktarına kütle adı verilir. Kütle eşit kollu
terazi ile ölçülür ve birimi kilogramdır. 1 kilogram (kg) ise, 1000 grama (g) eşittir.
1 kg elma ile 2 kg elmanın kütlesi eşit değildir. Bunun sebebi 2 kg elmada 1 kg
elmadakinin iki katı madde bulunmasıdır. 30 ve 37 kg'lık iki öğrenci arasında da
madde miktarı farklıdır.

Hacim
Varlıkların uzayda kapladığı yere hacim adı verilir. Çevremizde gördüğümüz
nesnelerin hepsi uzayda yer kaplar. Nesnelerin kapladığı yerin ölçülmesi yani
hacminin bulunması katı ve sıvı olma durumuna göre değişir. Sıvıların hacmi
dereceli silindir, beher veya hacmi bilinen başka kaplarla ölçülür.
Katılar küp, küre gibi düzenli bir şekle sahipse, hacmi belli formüllerle
bulunabilir. Taş parçası gibi düzensiz şekilli katıların hacmi ise dereceli bir kaptaki
sıvı seviyesinde sebep olduğu değişiklikle hesaplanır.
En çok kullanılan hacim birimi litre (L)'dir. 1 litre (L) 1000 mililitre (mL)'ye
eşittir.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 3
KONU DEĞERLENDİRME - 1

A. Aşağıda verilen cümleleri kutu içindeki kelimelerden uygun olanıyla

tamamlayınız.
dereceli silindir - niteleme – eşya - opak – kütle - alet
1. Renk, koku ve sertlik maddenin ………………………özelliklerindendir.
2. Cisimlerin …………………… si ölçülebilir.
3. Sıvıların hacmi …………………. ………………….. ile ölçülür.
4. Duvar ……………………. maddedir.
5. Pense, tornavida ve çekiç ………………………………..tir.
6. ……………………………..maddenin alt gruplarından biridir.

B. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanın başına "D", yanlış olanın

başına "Y" harfi yazınız.
( ) Yağmurluklar su geçirmeyen kumaştan yapılmalıdır.
( ) Gazların kütlesi yoktur.
( ) Maddenin renk, koku, saydamlık gibi özellikleri ölçülemez.
( ) Demirden yapılmış cisimler mıknatıs tarafından çekilir.
( ) Bazı maddeler birden fazla gruba dahil olabilir.
( ) Eşyaların yapımında kullanılan malzemenin özellikleri göz önünde
bulundurulmaz.
C. Aşağıda verilen tanımlarla doğru kavramı eşleştiriniz.
. . . 1. Cisimlere şekil vermek ya da onlar üzerinde bir iş yapmak için
kullanılan nesne.
. . . 2. Bir tüketim maddesinin üretilmesinde kullanılan maddeler. ...
. . . 3. Katı maddelerin biçim almış şekli.
. . . 4. Varlıkları meydana getiren madde miktarıdır.
. . . 5. Varlıkların uzayda kapladığı yerdir.
. . . 6. Sıvıların hacmini ölçmede kullanılan bir araçtır.
a. malzeme b. cisim c. Beher
ç. kütle d. alet e. hacim
D. Aşağıdaki kelimeleri birer cümlede kullanınız.
1. (Parlak) ………………………………………………………………………………..
2. (Saydam) ………………………………………………………………………………..
3. (Suda yüzen) ………………………………………………………………………………..
4. (Madde) ………………………………………………………………………………..
5. (Cisim) ………………………………………………………………………………..
6. (Eşya) ………………………………………………………………………………..
7. (Berk) ………………………………………………………………………………..
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 4

II. MADDENİN DEĞİŞİMİ

A. İnsanlar ve Doğa, Maddeyi Değiştirir

İnsanlar hayatlarını kolaylaştırmak için doğadan elde ettikleri maddeleri

kullanırlar. Maddelerin insan eli değmemiş tabiatta bulunduğu şekline doğal
madde adı verilir. Doğal maddeler demir, bakır, petrol gibi madenler; bitkisel ve
hayvansal maddeler olabilir. Doğal maddeler çoğunlukla işlenerek ürünlere
dönüştürülür. Bu maddeler işlenmiş madde olarak adlandırılır. Ağaç bir doğal
maddedir, mobilya yapılarak işlenmiş hâle getirilir. Petrol doğal maddedir, benzin
ise işlenmiş maddedir. İnsan eliyle doğadaki örneklerine benzetilerek yapılan
maddelere de yapay madde adı verilir. Takma diş, plastik çiçekler, gerçeğine
uygun iskelet ve göz modelleri yapay maddedir.

İnsanlar, araç gereç ve teknoloji kullanarak maddelerde değişiklik meydana

getirir. Bu değişiklikler kısa sürede oluşur. Ancak madde üzerinde sadece
insanların etkisi yoktur. Doğal olaylarda maddeyi değiştirir.
Gece - gündüz ve mevsimler arasındaki sıcaklık farklılıkları, rüzgâr, yağmur
ve buzlanmanın madde üzerinde tahrip edici etkisi vardır. Çevrenizdeki tarihî
binaları inceleyiniz.
İnsanlar ve doğanın madde üzerindeki etkileri her zaman olumlu değildir.
Doğal kaynaklara bizim ihtiyaç duyduğumuz gibi bizden sonraki insanların da
ihtiyacı olacaktır. Bu sebeple doğal kaynaklarımızı israf etmemeli ve korumalıyız.

B. Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi

Kışın evimizi ısıtmak için soba yakarız. Su veya süt ısıtmak için doğal gaz ya
da tüp kullanırız. Buzdolabına koyduğumuz meyve suyu ısı kaybederek soğur. Bu
örneklerden de anlaşılacağı gibi aralarında sıcaklık farkı bulunan ortamlar
arasında ısı geçişi olur. Sıcaklıkları farklı ortamlar arasındaki ısı geçişi
gözlenemez, fakat ortamların sıcaklık değişimi ölçülerek tespit edilebilir.
Maddelerin sıcaklıkları termometre ile ölçülür. Sıcaklık birimi (°C) derece
selsiyus'tur.

Isı, maddelerde hâl değişikliği meydana getirir. Kaynayan suyun üzerindeki

buhar çıkışını görmüşsünüzdür. Buzdolabının buzluğuna koyduğumuz suyun ise
katılaşarak buz oluşturduğunu biliriz. Bu durumda ısı alan ya da veren
maddelerde hâl değişikliği meydana gelir diyebiliriz.
Maddenin katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâli vardır. Buz, su ve buharı
maddenin üç hâline örnek olarak verebiliriz.

Maddelerin erime ve katılaşma özelliği kullanılarak onlara şekil verilebilir

mi? Çevremizde bu yöntemle şekillendirilmiş hangi ürünler var?
Margarin, çikolata, mum, cam, demir gibi maddeler eritilip kalıplara
dökülür. Kalıplar içerisinde soğuyan madde, içinde bulunduğu kabın şeklini alır.
Daha cazip hâle getirmek için çikolata, mum ve cam gibi ürünler bu yöntemle
şekillendirilir.
Maddelerin yapısı birbirinden farklıdır. Bazı maddeler ısı etkisiyle hâl
değiştirirken bazıları bozunur. Şeker ısıtıldığında erimeyip, bozunan maddelerden
biridir.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 5
KONU DEĞERLENDİRME - 2

A. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanın başına “D”, yanlış

olanın başına “Y” harfi yazınız
[ ] Maddeler, erime ve katılaşma özellikleri kullanılarak şekillendirilebilir.
[ ] Demir ve bakır cevheri doğal maddedir.
[ ] Isı termometre ile ölçülür.
[ ] Sıcaklık birimi joule'dür.
[ ] Sıcaklıkları farklı iki ortam arasındaki ısı akışı gözlenemez ancak
ortamların sıcaklıklarındaki değişim ölçülerek, ısı akışı tespit edilebilir.
[ ] İnsanlar ve doğa maddeyi değiştirebilir.
B. Aşağıda verilen soruların cevaplarını altlarındaki boşluklara
yazınız.
1. Eritilip kalıba dökülerek şekillendirilen ürünlere 5 örnek veriniz.
………………………………………………………………………………………………………………………
2. Maddelerin ısı vermesi ve alması madde üzerinde ne gibi değişikliklere
sebep olur?
………………………………………………………………………………………………………………………
3. Hangi etkenlerin maddeler üzerinde tahrip edici etkisi vardır?
……………………………………………………………………………………………………………………..
4. Doğal, işlenmiş ve yapay maddelere üçer örnek veriniz.
……………………………………………………………………………………………………………………..
C. Aşağıdaki cümlelerle doğru kavramı eşleştiriniz.

... 1. Maddelerin insan eli değmemiş tabiatta bulunan şeklidir.

... 2. Doğadaki maddelerin ürün hâline dönüştürülmüş şekli
... 3. Doğadaki örneklerine benzetilerek insan eliyle yapılan maddeler.
... 4. Isının maddelerde meydana getirdiği etkilerden biridir.
... 5. Maddenin hâllerinden biridir.
... 6. Suyun katı hâlidir.
a. buz b. yapay c. işlenmiş
ç. doğal d. hâl değişikliği e. gaz

D. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanın başına D, yanlış olanın

başına Y harfi yazınız.

[ ] İnsanlar ve doğanın madde üzerindeki etkileri her zaman olumludur.

[ ] Petrol, doğal maddedir.
[ ] Isıalan katı maddeler eriyerek sıvı hâle geçer.
[ ] Bazı maddeler ısı etkisiyle bozunun
[ ] Isı bir maddedir.
[ ] Plastik ve benzin, işlenmiş maddeye örnek verilebilir.
[ ] Rüzgâr ve yağmur, maddeyi tahrip eden doğal etkenlerdendir.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 6
III. MADDELER DOĞADA KARIŞIK HÂLDEDİR
A. Saf Madde - Karışım
İki ya da daha fazla maddenin bir araya gelmesiyle karışım oluşur.
Karışımlar saf maddelerden oluşur.
Örneğin soluduğumuz hava büyük oranda azot, oksijen ve diğer bazı
gazların karışımıdır. Azot ve oksijen saf maddedir.
Günlük hayatta kullandığımız pek çok ürün karışımdır. İçtiğimiz ayran ve
meyve suları, evimizde kullandığımız çatal, kaşık, musluk gibi metal eşyalar farklı
maddelerin karışmasıyla oluşmuştur.
Karışımı meydana getiren maddeler kendi özelliklerini kaybetmez.
B. Çözeltiler ve Çözünme
Bazı katı maddeler sıvı içerisinde görünmeyecek şekilde dağılır. Bu olaya
çözünme, oluşan karışıma da çözelti adı verilir. Suya şeker veya tuz ekleyip
karıştırdığınızda şeker ve tuzun kaybolduğunu görmüşsünüzdür. Ancak suyu
içtiğinizde şeker ve tuzun tadını algılarsınız. Bu bize tuz ve şekerin su içinde
kaybolmadığını gösterir. Bu durumda suda çözünen maddelerin kaybolmadığını
söyleyebiliriz.
Denizler topraktaki tuzun akarsularla denize taşınması ve tuz kayalarının
çözünerek suya karışması sonucu tuzlu olmuştur.
C. Karışımların Ayrılması
Karışımı meydana getiren maddelerin özelliklerini kaybetmediğini
öğrendiniz. Maddelerin suda yüzme - batma, mıknatıs tarafından çekilme -
çekilmeme, hâl değiştirme, suda çözünme - çözünmeme gibi özellikleri
kullanılarak karışımlardan ayrılmaları mümkündür. Karışımları ayırmada kullanılan
dört temel yöntem vardır: süzme, buharlaştırma, mıknatısla ayırma ve yüzdürme
Bu yöntemlerden biri veya birkaçı kullanılarak karışımlar ayrılabilir.
Süzme
Suda çözünmeyen katı maddelerin suyla oluşturduğu karışımlar süzme
yöntemiyle ayrılabilir. Karışım, katı maddenin geçemeyeceği bir süzgeçten
geçirilerek sudan ayrılır. Bu yöntem günlük hayatta çok kullanılır. Örneğin çayımızı
bardağa doldururken tortusundan ayırmak için süzgeç kullanırız. Bundan başka
annenizin mutfakta hangi karışımları ayırmak için süzme yöntemini kullandığını
düşünün.
Mıknatısla Ayırma
Demir, nikel, kobalt gibi mıknatıs tarafından çekilen maddelerle yapılan
karışımları ayırmada mıknatıs kullanılabilir. Demir tozu - kum, demir tozu - tuz
gibi karışımlar bu yöntemle ayrılabilir. Evde ya da iş yerlerinde toplu iğne ve
ataçların dağılmasını engellemek ve bir arada tutmak için mıknatıs kullanılır.
Buharlaştırma
Suyla tuz, kum, demir tozu gibi maddelerin oluşturduğu karışımlar
buharlaştırma yöntemiyle ayrılabilir. Şekildeki gibi bir düzenekle su
buharlaştırılarak bir başka kaba aktarılır. Diğer kapta ise kum, tuz, demir tozu
gibi buharlaşmayan katı maddeler kalır.
Buharlaştırma yöntemiyle çok eski yıllardan beri pekmez, salça, reçel, pestil
gibi besinler üretilmektedir.
Yüzdürerek Ayırma
Suda yüzen ve batan maddelerin oluşturdukları karışımlar suda
yüzdürülerek ayrılabilir. Örneğin tahta ve taş parçalarının oluşturduğu karışım
suya döküldüğünde tahta parçaları suyun üstünde kalır, taşlar ise suyun dibine
batar. Böylece karışım kolayca ayrılmış olur.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 7
KONU DEĞERLENDİRME- 3

A. Aşağıda verilen cümleleri kutu içindeki kelimelerden uygun

olanıyla tamamlayınız.
Katı-azot – mıknatıs - buharlaştırma - saf - oksijen
1.Birden fazla ………………maddenin bir araya getirilmesiyle karışım oluşur.
2.Hava…………………… oksijen ve diğer bazı gazlardan oluşmuş bir karışımdır.
3.Bazı…………………, maddeler, sıvı içinde görünmeyecek şekilde dağılır.
4.Tuzlu su karışımı …………………………, yöntemiyle ayrılır.
5. Demir tozu - kum karışımını ayırmada …………………………….kullanılır.
6. Azot ve……………………………….saf maddedir.
B. Aşağıdaki soruların cevaplarını işaretleyiniz.

1. I. Mıknatısla ayırma
II. Yüzdürme
Yukarıda verilen ayırma yöntemlerinin her ikisi de kullanılarak ayrılan
karışım aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A. Kum - tuz
B. Demir tozu - Şeker
C. Tuzlu su
D. Demir tozu - talaş - kum

2. Aşağıda verilenlerden hangisi karışımları ayırma yöntemlerinden biri

değildir?
A. Eritme B. Süzme C. Yüzdürme D. Buharlaştırma
3. Aşağıdakilerden hangisi maddelerin tahrip olmasına sebep olan doğal
etkenlerden biri değildir?
A. Rüzgâr B. Don olayı C. Bitkiler D. Yağmur

C. Aşağıda verilen tanımlarla doğru kavramları eşleştiriniz.

... 1. İki ya da daha fazla sayıda madde bir araya gelerek oluşturur.
... 2. Katı maddelerin su içinde görünmeyecek şekilde dağılması olayıdır.
... 3. Suyla pirinç karışımını ayırmada kullanılan yöntemdir.
... 4. Isı etkisiyle şekerin yapısında meydana gelen değişikliktir.
... 5. Tuzu suda görünmeyecek şekilde dağılmasıyla oluşan karışım.
... 6. Isı kullanılarak gerçekleştirilen ayırma yöntemidir.
a. buharlaştırma b. karışım c.çözelti
ç. bozunma d. çözünme e. süzme
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 8
KONU DEĞERLENDİRME- 4

A. Aşağıdaki tümcelerin, doğru olanların başına "D", yanlış olanların

başına "Y" yazınız.

1. ( ) Gümüş, maddedir.
2. ( ) Gazete, cisimdir.
3. ( ) Balon, hava üflenerek şişirildiğinde kütlesi değişmez.
4. ( ) Ses bir maddedir.
5. ( ) Bir maddenin kütlesi Dünya'da ve Ay'da farklıdır.
6. ( ) Gaz maddelerin belirli bir hacimleri yoktur.
7. ( ) Sıvı maddelerin belirli bir şekilleri vardır.
8. ( ) Elimize döktüğümüz sıvı haldeki kolonya bir süre sonra gaz haline ge-
çerek yayılır.
9. ( ) Küçük taneli katılar sıvılar gibi akıcıdır.
10. ( ) Her cisim bir veya birkaç maddeden yapılmıştır.

Sıvılar - şekli - kütle - hissedilebilir - kütle - hacmi - katı - su - özkütle -

küçülür

B. Aşağıdaki tümcelerde boş bırakılan yerlere yukarıdaki sözcüklerden

uygun olanını yazınız.

1. Hacim ve...................maddenin ölçülebilir özellikleridir.

2. Buz bir ................... madde, su ise sıvı maddedir.
3. Kilogram (kg)..................ölçüsü birimidir.
4. Un, şeker gibi küçük taneli katılar ......................gibi bulunduğu kabın
şeklini alır.
5. Bir cismin kütlesi artarsa..................... de artar.
6. Gaz maddeler sıkıştırılınca hacimleri ………………………………….
7. Cisimlerin belli bir.....................ve büyüklüğü vardır.
8. Hava.......................ve ince cam ışığı tamamen geçirirler.
9. ......................maddeler için ayırdedici bir özelliktir.
10. Renk, koku maddenin.......................özelliklerindendir.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 9
KONU DEĞERLENDİRME- 5

A. Aşağıdaki tümcelerin, doğru olanların başına "D", yanlış olanların

başına "Y" yazınız.
1. ( ) Doğal ya da işlenmiş maddelerin insanlar tarafından karıştırılıp, birleşti-
rilmesi ile elde edilen maddelere yapay madde denir.
2. ( ) Sıcaklık değişimi maddenin değişmesine neden olur.
3. ( ) İsi, Soğuk maddeden, sıcak maddeye akan bir enerjidir.
4. ( ) Şekerin ısıtılınca kömürleşmesi bozunmadır.
5. ( ) Çözelti, özellikleri her yerde aynı olan karışımdır.
6. ( ) Şeker saf maddedir.
7. ( ) Tuzlu su heterojen karışımdır.
8. ( ) Karışımı oluşturan maddeler bütün özelliklerini kaybederler.
9. ( ) Şekerli su, süzme ile ayrıştırılamaz.
10. ( ) Maddeler ısı etkisiyle hal değiştirebilirler.

hal - güneş - erozyon - traverten -karışım - çözelti - kütlesi – yapay-

termometre - sıvı
B. Aşağıdaki tümcelerde boş bırakılan yerlere yukarıdaki sözcüklerden
uygun olanını yazınız.

1. Yer altındaki mineralce zengin suyun yeryüzüne çıkmasıyla........................

oluşur.
2. Katı, sıvı-gaz maddelerin birbiri içinde gözle görülemeyecek kadar küçük par-
çalar halinde dağılmasına........................denir.
3. Çevreyi kirletmeyen ve tükenmeyen ......................enerjisi kullanmalıyız.
4. Isıalan maddenin ……………………….değişmez.
5. Sıcaklık....................ile ölçülür.
6.Katı maddeler ısı alarak ………………………..hale geçerler.
7. ................. verimli toprakların rüzgâr ve sel suları ile sürüklenmesidir.
8. Limonata bir.......................dır.
9. Suyun buharlaşması ……………………………………… değişimidir.
10. Plâstik tabak......................maddedir.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 10
KONU DEĞERLENDİRME – 1 CEVAP ANAHTARI

A. Aşağıda verilen cümleleri kutu içindeki kelimelerden uygun olanıyla

tamamlayınız.
dereceli silindir - niteleme – eşya - opak – kütle - alet
1. Renk, koku ve sertlik maddenin ………NİTELEME……özelliklerindendir.
2. Cisimlerin ………KÜTLE…………… si ölçülebilir.
3. Sıvıların hacmi ……DERECELİ SİLİNDİR.. ile ölçülür.
4. Duvar ………OPAK……………. maddedir.
5. Pense, tornavida ve çekiç ………ALET………………………..tir.
6. ………EŞYA……………………..maddenin alt gruplarından biridir.

B. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanın başına "D", yanlış olanın

başına "Y" harfi yazınız.
( D ) Yağmurluklar su geçirmeyen kumaştan yapılmalıdır.
( Y ) Gazların kütlesi yoktur.
( D ) Maddenin renk, koku, saydamlık gibi özellikleri ölçülemez.
( D ) Demirden yapılmış cisimler mıknatıs tarafından çekilir.
( D ) Bazı maddeler birden fazla gruba dahil olabilir.
( Y ) Eşyaların yapımında kullanılan malzemenin özellikleri göz önünde
bulundurulmaz.
C. Aşağıda verilen tanımlarla doğru kavramı eşleştiriniz.
. .d . 1. Cisimlere şekil vermek ya da onlar üzerinde bir iş yapmak için
kullanılan nesne.
. a. . 2. Bir tüketim maddesinin üretilmesinde kullanılan maddeler.
. .b . 3. Katı maddelerin biçim almış şekli.
. ç. . 4. Varlıkları meydana getiren madde miktarıdır.
. e. . 5. Varlıkların uzayda kapladığı yerdir.
. .c . 6. Sıvıların hacmini ölçmede kullanılan bir araçtır.
a. malzeme b. cisim c. Beher
ç. kütle d. alet e. hacim
D. Aşağıdaki kelimeleri birer cümlede kullanınız.
1. (Parlak) ………………………………………………………………………………..
2. (Saydam) ………………………………………………………………………………..
3. (Suda yüzen) ………………………………………………………………………………..
4. (Madde) ………………………………………………………………………………..
5. (Cisim) ………………………………………………………………………………..
6. (Eşya) ………………………………………………………………………………..
7. (Berk) ………………………………………………………………………………..
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 11
KONU DEĞERLENDİRME – 2 CEVAP ANAHTARI

A. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanın başına “D”, yanlış

olanın başına “Y” harfi yazınız
[ ] Maddeler, erime ve katılaşma özellikleri kullanılarak şekillendirilebilir.
[ ] Demir ve bakır cevheri doğal maddedir.
[ ] Isı termometre ile ölçülür.
[ ] Sıcaklık birimi joule'dür.
[ ] Sıcaklıkları farklı iki ortam arasındaki ısı akışı gözlenemez ancak
ortamların sıcaklıklarındaki değişim ölçülerek, ısı akışı tespit edilebilir.
[ ] İnsanlar ve doğa maddeyi değiştirebilir.
B. Aşağıda verilen soruların cevaplarını altlarındaki boşluklara
yazınız.
1. Eritilip kalıba dökülerek şekillendirilen ürünlere 5 örnek veriniz.
………………………………………………………………………………………………………………………
2. Maddelerin ısı vermesi ve alması madde üzerinde ne gibi değişikliklere
sebep olur?
………………………………………………………………………………………………………………………
3. Hangi etkenlerin maddeler üzerinde tahrip edici etkisi vardır?
……………………………………………………………………………………………………………………..
4. Doğal, işlenmiş ve yapay maddelere üçer örnek veriniz.
……………………………………………………………………………………………………………………..
C. Aşağıdaki cümlelerle doğru kavramı eşleştiriniz.

... 1. Maddelerin insan eli değmemiş tabiatta bulunan şeklidir.

... 2. Doğadaki maddelerin ürün hâline dönüştürülmüş şekli
... 3. Doğadaki örneklerine benzetilerek insan eliyle yapılan maddeler.
... 4. Isının maddelerde meydana getirdiği etkilerden biridir.
... 5. Maddenin hâllerinden biridir.
... 6. Suyun katı hâlidir.
a. buz b. yapay c. işlenmiş
ç. doğal d. hâl değişikliği e. gaz

D. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanın başına D, yanlış olanın

başına Y harfi yazınız.

[ ] İnsanlar ve doğanın madde üzerindeki etkileri her zaman olumludur.

[ ] Petrol, doğal maddedir.
[ ] Isıalan katı maddeler eriyerek sıvı hâle geçer.
[ ] Bazı maddeler ısı etkisiyle bozunun
[ ] Isı bir maddedir.
[ ] Plastik ve benzin, işlenmiş maddeye örnek verilebilir.
[ ] Rüzgâr ve yağmur, maddeyi tahrip eden doğal etkenlerdendir.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 12
KONU DEĞERLENDİRME- 3 CEVAP ANAHTARI

A. Aşağıda verilen cümleleri kutu içindeki kelimelerden uygun

olanıyla tamamlayınız.
Katı-azot – mıknatıs - buharlaştırma - saf - oksijen
1.Birden fazla ………………maddenin bir araya getirilmesiyle karışım oluşur.
2.Hava…………………… oksijen ve diğer bazı gazlardan oluşmuş bir karışımdır.
3.Bazı…………………, maddeler, sıvı içinde görünmeyecek şekilde dağılır.
4.Tuzlu su karışımı …………………………, yöntemiyle ayrılır.
5. Demir tozu - kum karışımını ayırmada …………………………….kullanılır.
6. Azot ve……………………………….saf maddedir.
B. Aşağıdaki soruların cevaplarını işaretleyiniz.

1. I. Mıknatısla ayırma
II. Yüzdürme
Yukarıda verilen ayırma yöntemlerinin her ikisi de kullanılarak ayrılan
karışım aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A. Kum - tuz
B. Demir tozu - Şeker
C. Tuzlu su
D. Demir tozu - talaş - kum

2. Aşağıda verilenlerden hangisi karışımları ayırma yöntemlerinden biri

değildir?
A. Eritme B. Süzme C. Yüzdürme D. Buharlaştırma
3. Aşağıdakilerden hangisi maddelerin tahrip olmasına sebep olan doğal
etkenlerden biri değildir?
A. Rüzgâr B. Don olayı C. Bitkiler D. Yağmur

C. Aşağıda verilen tanımlarla doğru kavramları eşleştiriniz.

... 1. İki ya da daha fazla sayıda madde bir araya gelerek oluşturur.
... 2. Katı maddelerin su içinde görünmeyecek şekilde dağılması olayıdır.
... 3. Suyla pirinç karışımını ayırmada kullanılan yöntemdir.
... 4. Isı etkisiyle şekerin yapısında meydana gelen değişikliktir.
... 5. Tuzu suda görünmeyecek şekilde dağılmasıyla oluşan karışım.
... 6. Isı kullanılarak gerçekleştirilen ayırma yöntemidir.
a. buharlaştırma b. karışım c.çözelti
ç. bozunma d. çözünme e. süzme
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 13
KONU DEĞERLENDİRME- 4

A. Aşağıdaki tümcelerin, doğru olanların başına "D", yanlış olanların

başına "Y" yazınız.

1. ( D ) Gümüş, maddedir.
2. ( D ) Gazete, cisimdir.
3. ( Y ) Balon, hava üflenerek şişirildiğinde kütlesi değişmez.
4. ( Y ) Ses bir maddedir.
5. ( Y ) Bir maddenin kütlesi Dünya'da ve Ay'da farklıdır.
6. ( D ) Gaz maddelerin belirli bir hacimleri yoktur.
7. ( Y ) Sıvı maddelerin belirli bir şekilleri vardır.
8. ( D ) Elimize döktüğümüz sıvı haldeki kolonya bir süre sonra gaz haline ge-
çerek yayılır.
9. ( D ) Küçük taneli katılar sıvılar gibi akıcıdır.
10. ( D ) Her cisim bir veya birkaç maddeden yapılmıştır.

Sıvılar - şekli - kütle - hissedilebilir - kütle - hacmi - katı - su - özkütle -

küçülür

B. Aşağıdaki tümcelerde boş bırakılan yerlere yukarıdaki sözcüklerden

uygun olanını yazınız.

1. Hacim ve...KÜTLE.............maddenin ölçülebilir özellikleridir.

2. Buz bir ....KATI........... madde, su ise sıvı maddedir.
3. Kilogram (kg).....KÜTLE.............ölçüsü birimidir.
4. Un, şeker gibi küçük taneli katılar ......SIVILAR............gibi bulunduğu kabın
şeklini alır.
5. Bir cismin kütlesi artarsa.....HACMİ............. de artar.
6. Gaz maddeler sıkıştırılınca hacimleri ………KÜÇÜLÜR………………………….
7. Cisimlerin belli bir.....ŞEKLİ.............ve büyüklüğü vardır.
8. Hava........SU...........ve ince cam ışığı tamamen geçirirler.
9......ÖZKÜTLE.............maddeler için ayırdedici bir özelliktir.
10. Renk, koku maddenin.....HİSSEDİLEBİLİR...........özelliklerindendir.
 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ANLATIM - ANLAMA ETKİNLİKLERİ SAYFA- 14
KONU DEĞERLENDİRME- 5

A. Aşağıdaki tümcelerin, doğru olanların başına "D", yanlış olanların

başına "Y" yazınız.
1. ( D ) Doğal ya da işlenmiş maddelerin insanlar tarafından karıştırılıp, birleşti-
rilmesi ile elde edilen maddelere yapay madde denir.
2. ( D ) Sıcaklık değişimi maddenin değişmesine neden olur.
3. ( Y ) İsi, Soğuk maddeden, sıcak maddeye akan bir enerjidir.
4. ( D ) Şekerin ısıtılınca kömürleşmesi bozunmadır.
5. ( D ) Çözelti, özellikleri her yerde aynı olan karışımdır.
6. ( D ) Şeker saf maddedir.
7. ( Y ) Tuzlu su heterojen karışımdır.
8. ( Y ) Karışımı oluşturan maddeler bütün özelliklerini kaybederler.
9. ( D ) Şekerli su, süzme ile ayrıştırılamaz.
10. ( D ) Maddeler ısı etkisiyle hal değiştirebilirler.

hal - güneş - erozyon - traverten -karışım - çözelti - kütlesi – yapay-

termometre - sıvı
B. Aşağıdaki tümcelerde boş bırakılan yerlere yukarıdaki sözcüklerden
uygun olanını yazınız.

1. Yer altındaki mineralce zengin suyun yeryüzüne

çıkmasıyla...TRAVERTEN..oluşur.
2. Katı, sıvı-gaz maddelerin birbiri içinde gözle görülemeyecek kadar küçük par-
çalar halinde dağılmasına.....ÇÖZELTİ.............denir.
3. Çevreyi kirletmeyen ve tükenmeyen ......GÜNEŞ............enerjisi
kullanmalıyız.
4. Isıalan maddenin ……KÜTLESİ……………….değişmez.
5. Sıcaklık....TERMOMETRE..............ile ölçülür.
6.Katı maddeler ısı alarak …………SIVI…………………..hale geçerler.
7. ...EROZYON........... verimli toprakların rüzgâr ve sel suları ile sürüklenmesidir.
8. Limonata bir...KARIŞIM...............dır.
9. Suyun buharlaşması …………HAL…………………………… değişimidir.
10. Plâstik tabak......YAPAY...............maddedir.