1.

ÜNİTE: VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

1. HAREKET VE DESTEK
İnsan vücuduna; şekil veren, organları koruyan ve desteklik veren, hareket
etmemizi sağlayan sisteme DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ denir.
Üç kısımda incelenir: İskelet, Kaslar ve Eklemlerdir.

A. İskeletin Yapısı ve Görevleri

Vücudumuzda derimizin altındaki bölümlerden çoğu yumuşak, nemli ve jöleye
benzer bir kıvamdadır. Bu durumda şeklimizi veren ve hareket etmemizi sağlayan
nedir?
İnsan vücuduna şekil veren, vücudumuzun dik durmasını ve hareket
edebilmesini sağlayan iskelettir.
İskeletimiz olmasaydı vücudumuz şekilsiz, sulu bir et yığını görüntüsünde olurdu.
İnsan iskeleti sert ve sağlam yapılı kemiklerden meydana gelir. Yetişkin bir
insanın iskeletinde yaklaşık 206 adet kemik vardır. Bu kemiklerin yarıdan fazlası el,
ayak ve bileklerde bulunur. İskeleti oluşturan kemiklerin yapısı, şekli, görevi ve
büyüklüğü birbirinden farklıdır.
İnsan iskeletinde bulunan kemikler şekillerine göre üç gruba ayrılabilir: Uzun,
kısa ve yassı kemik.

Uzun Kemik: Boyu eninden uzun olan kemiklerdir. El, ayak, kol ve bacaklarda
bulunur.
Kısa Kemik: Eni boyundan uzun olan kemiklerdir. El ve ayak bileklerinde ve
omurgada bulunur.
Yassı Kemik: Yassı şekilli kemiklerdir. Kafatası ile gövde de bulunur.

Eklemler
Vücudumuzda bulunan kemikler; sert ve dayanıklı olmasının yanı sıra hareketli
bir iskelet meydana getirir. İskeletin kaslarla birlikte hareketi oluşturabilmesi için
kemiklerin birleşme yerlerinin hareketli olması gerekir. Kemiklerin birleşme yerlerine
eklem adı verilir. Eklemlerin tamamı hareketli değildir. Hareketsiz ve hareketi sınırlı
eklemler de vardır.
Kafatasında çene eklemi dışındaki eklemler hareketsizdir. Omurgada bulunan
kemiklerin hareketi ise sınırlıdır.
Eklemlerle birbirine bağlanan kemikler bir bütün oluşturur. Vücudumuzun çatısını
meydana getiren bu yapı iskeletimizdir.

4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÖZET SAYFA- 1
 Eklemler hareket yeteneklerine göre üçe ayrılırlar:

1.Oynamaz eklemler: Kafatasımızda bulunan kemikler birbirine kenetlenmiş bir

şekildedir ve hiçbir şekilde hareket etmezler. Bu kemikler arasındaki eklemler
oynamaz eklemlerdendir.

2. Yarı Oynar Eklemler: Omurgayı oluşturan kemiklerin hareketleri sınırlıdır.

Çok fazla hareket yeteneğine sahip değildir. Bu şekildeki eklemlere yarı oynar
eklemler denir.

3. Oynar Eklemler: Kolumuz ve bacağımızın hareket yetenekleri diğer

kemiklere göre daha fazladır. Omuz, dirsek, diz ve kalça kemikleri arasındaki eklemler
ise oynar eklemler denir.

B. İskeletimiz ve Kısımları
İskelet; kollar ve bacaklar, kafatası, omurga ve göğüs kafesi olmak üzere dört
temel kısımdan oluşur.

Kollar ve Bacaklar
Bilek kemikleri kısa, bunların dışındaki kemikler uzundur. İskeletin en hareketli
kısımlarıdır. Kolda pazı, önkol, bilek, el tarak ve dirsek kemikleri bulunur. Bacakta ise
uyluk, kaval, baldır, bilek, ayak tarak kemikleri bulunur.

Kafatası:
Yassı kemiklerden oluşur. Kemikler hareketsizdir. Dayanıklı yapısı sayesinde
beyin, kafatası içinde korunur.

Omurga
Kısa kemiklerden oluşur. 33 adet omur kemiği sırt boyunca uzanarak bir şerit
meydana getirir. Bu yapı omurga diye adlandırılır. Omurganın içinde omurilik bulunur.
Vücudun ve iskeletin en temel destek noktasıdır.

Göğüs kafesi
Yassı kemiklerden oluşur. Kaburga, kürek, omuz kemikleri ve göğüs kemiği
bulunur. İçinde akciğer ve kalp gibi organlar korunur.

C. İskeletin Görevleri

Kasların yardımıyla vücudun hareket etmesini sağlar.

Beyin, akciğer, kalp gibi iç organları korur.
Vücuda destek olur.
Vücudun dik durmasını sağlar.
Kaslarla birlikte vücuda şekil verir.

D. Kasların Yapısı ve Görevleri

Kaslar insan vücudunu çepeçevre sararak iskeletin tamamını örter. Vücut
yüzeyini örten bu kaslara iskelet kasları adı verilir. İnsanda, iskelet kaslarından başka
iç organlarda bulunan kaslar da vardır.
4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÖZET SAYFA- 2
 İskelet kasları, yüzümüzden parmak ucumuza kadar vücudun bütün bölümlerini
kaplar. Kaslar, iskeletle birlikte çalışarak vücudun hareketini gerçekleştirir. Farklı kas
grupları kemikler arasında uzanarak kemiklerle bağlantı kurar. Kas gruplarının ritmik
çalışması sonucu karmaşık hareketler yapılabilir. Koşma, zıplama gibi hareketlerin yanı
sıra göz kırpma, yüz mimikleri de kaslar sayesinde gerçekleşir.
İnsan vücudundaki hareketler kasların kasılıp gevşeme özelliği sayesinde
gerçekleşir. Kasılan bir kas kısalır, kalınlaşır. Gevşeyen bir kasta ise bunların tersi olur.
Kaslar çoğunlukla iki kemik arasında bağlandığından, iki kemiği eklem noktasından
hareket ettirir. Kaslar bazen zıt çalışır. Yani kasların bazıları kasılırken bazıları gevşer.

İskelet kasları, ipliksi yapılardan meydana gelmiştir. Bu ipliksi yapılar kas lifi
olarak adlandırılır. Kas lifleri bir araya gelerek kas demeti denilen yapıları meydana
getirir. Çok sayıda kas demeti de kasları oluşturur.

Kaslarımız 2 çeşittir:

1.Kırmızı kaslar: İskeletimizi saran kaslarımızdır. Kırmızı renkte ve lifli ( çizgili)

bir yapıya sahiptir. İsteğimizle çalışırlar. Kol, bacak, el , Parma, göz kapakları çalıştıran
kaslardır.

2. Beyaz Kaslar: İskeletimize bağlı olmayan mide, yemek borusu, bağırsaklar

gibi iç organlarımız düz kaslardan oluşmuştur. Beyaz (düz) kaslarımız isteğimiz dışında
çalışırlar.

Kalp Kası: Kalbimiz çizgili ( kırmızı) kaslardan oluşmasına rağmen isteğimiz

dışında çalışır.

Kasların görevleri
Kemikleri birbirine bağlar.
Vücudun hareketini sağlar.
Vücuda şekil verir.

İskelet ve kas sağlığımız:

Yürüme, koşma gibi pek çok aktivitemiz iskelet ve kastarımızın sağlıklı olmasına
bağlıdır. Bu yapılarımızın korunması ve gelişimine özen göstermeliyiz.

Kemik ve kaslarımızın gelişimi için dengeli ve düzenli beslenmeliyiz. Protein,

vitamin ve mineral yönünden zengin besinler almalıyız. Düzenli olarak spor ve egzersiz
yapmalıyız. Anî çarpma ve darbelerden vücudumuzu korumalı, dar elbiseler ve
ayakkabı giymemeliyiz. Oturma, yerden bir şey kaldırma ve yük taşıma hareketlerini
doğru yapmalıyız.

Yaşımıza uygun spor yapmak, iskelet ve kas sağlığı açısından önemlidir.

Özellikle küçük çocukların kalsiyum ve fosfor içeren süt ve süt ürünlerinden

tüketmesi gerekmektedir.
Küçük çocukların kemik gelişimi için D vitaminine gereksinimleri vardır. Bunun için bol
güneş ışığı gerekmektedir.

4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÖZET SAYFA- 3
 2. SOLUK ALIP VERME

İnsan vücudu incelendiğinde çok karmaşık bir yapıya sahip olduğu görülür.
Vücudumuz âdeta sürekli hareket eden bir makine gibidir. Bir gün boyunca neler
yaptığımızı zihnimizde canlandıralım: Okula gideriz, ders çalışırız, spor yaparız.
Uyurken veya otururken bile hareket ederiz. Hareket eden her makine için enerji
gerekir. Peki, insan bütün bu hareketleri nasıl gerçekleştiriyor? Enerjiyi nereden
sağlıyor?
Günlük faaliyetlerinizde kullandığımız ve canlı kalmak için harcadığımız enerji,
yediğimiz besinlerin oksijenle yakılması sonucu elde edilir. Bu nedenle hayatımızın her
anında oksijene ihtiyaç duyarız.

İhtiyaç duyduğumuz bu oksijeni soluk alıp verme ile karşılarız. Soluk alma ile
vücudumuza aldığımız oksijen akciğerlerimiz aracılığıyla kana geçer, kan yoluyla
vücuda dağıtılır. Vücuda zararlı olan karbon dioksit ise soluk verme ile dışarı atılır.
Bu nedenle doğduğu andan ölünceye kadar insanlar soluk alıp verir.

A. Solunum Organları

Solunum organımız sadece akciğer değildir. Şimdi soluk alıp vermemizi sağlayan
organlar ve görevlerini öğrenelim.

Gırtlak
Burunda gelip yutaktan geçen havayı soluk borusuna aktarır. Ses telleri burada
bulunur. Ses oluşumunu sağlar.

Burun
Burun deliklerinden hava alınır. Hava burun boşluğunda ısıtılıp nemlendirilir, toz
ve mikroplardan arındırılır.

Soluk Borusu
Gırtlakla akciğer arasında uzanan boru şeklinde yapıdır. İçindeki tüysü uzantılar
havanın temizlenmesini sağlar.
Yutak
Ağız ve burun boşluğunun birleştiği yerdir.

Diyafram
4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÖZET SAYFA- 4
 Akciğerin altında yer alan kaslı yapıdır. Kasılıp gevşeyerek solunuma yardımcı
olur.
Akciğer
Göğüs kafesinin içinde yer alır. Sağ ve solda olmak üzere iki parçadan oluşur.
Süngerimsi bir yapısı vardır. İçinde bulunan hava keseciklerinde (alveol) oksijen
ve karbon dioksit değişimi olur.

B. Nasıl Soluk Alıp Veririz?

SOLUK ALMA
Soluk almaya başladığımızda;
1. Kaburga kasları kasılır. Göğüs kafesi genişler.
2. Diyafram kasılır, aşağı doğru iner. Göğüs boşluğu büyür.
3. Hava akciğerlere dolar.

SOLUK VERME
Soluk vermeye başladığımızda;
1. Kaburga kasları gevşer, göğüs kafesi daralır.
2. Diyafram gevşer, göğüs boşluğu küçülür.
3. Akciğerdeki hava sıkışır, dışarı çıkar.

Soluk alıp verme hızı; bireyin 1 dakikadaki soluk alıp verme sayısıdır. Soluk alıp
verme hızı yaş, cinsiyet, fiziksel özelliklere bağlı olarak bireyden bireye farklılık
gösterebilir. Normal bir yetişkin dinlenme anında 1 dakikada 15-20 kez soluk alıp verir.
Spor, egzersiz, yük taşıma gibi durumlarda bu oran artar.

SOLUNUMUN DÜŞMANI SİGARA

Niçin Sigara İçmemeliyiz?
Bu sorunun binlerce cevabı var. Bu cevapların birkaç tanesi şunlardır:
Sigara damar tıkayıcı özelliğiyle beyindeki damarların çeperlerini daraltır, beyine
daha az kan gitmesine sebep olur.
Sigaranın yanması sırasında ortaya çıkan radyoaktif ışınlar dalak, akciğer ve
kalın bağırsaklarda hasara sebep olur.
Sigara, akciğer kapasitesini en çok kısıtlayan maddedir.
Sigara içilen kapalı bir yerde 4 saat kalan bir kişinin tükürüğünde 10 sigara
içeninkine eş nikotin bulunmaktadır.
Sigara, en önemli yangın sebeplerinden biridir.

KANIN VÜCUTTA DOLAŞIMI

A. Dolaşım Organları
Bir yerimiz kesildiğinde ya da yaralandığında akan ılık, kırmızı renkli sıvının ne
olduğunu biliyor musunuz?
Kan, insan vücudunda besin ve oksijeni taşıyan sıvıdır. Bununla birlikte zararlı
maddelerin vücuttan atılmasında da yine kan rol oynar.
Vücudumuzda her an oksijene ihtiyaç duyulur ve zararlı atıklar üretilir. Bu
sebeple kan sürekli vücutta dolaşmak zorundadır. Kan vücutta damar adı verilen
yapılar içerisinde hareket eder. Vücudun her hangi bir yerinde kesik ya da yaralanma
olmadığı sürece, kan damarların dışına çıkmaz. Kanın damarlar içinde hareketi ise kalp
tarafından sağlanır. İnsanın bütün hayatı boyunca kalp, kanı pompalayarak kanın
4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÖZET SAYFA- 5
vücutta dolaşımını sağlar. Kalp, yaklaşık saniyede bir kez kasılır. Bu kasılma sırasında,
hem kirli kan akciğere giderek temizlenir hem de akciğerden gelen oksijence zengin
kan vücuda gönderilir.

DAMAR
Kanın içinde hareket ettiği yapılardır. Kanın vücut içinde dağılmasını engeller.
Kalpten kanı götürme yada kalbe kanı getirme özelliklerine göre isimlendirilir. Madde
değişimin yapılacağı organlarda çok ince kılcal dallara ayrılır.

KAN
Sıvı hâlde olması, damarlar içinde hareket edebilmesini sağlar. Akciğerden aldığı
oksijeni organlara, organlardan aldığı karbon dioksiti akciğere taşır. Besin ve diğer
atıkları da taşır.
Alyuvarlar: Kanın rengini veren hücrelerdir. Alyuvarlar akciğerlerden aldıkları
oksijeni hücrelere hücrelerde oluşan karbondioksiti akciğerlere taşırlar.
Oksijeni bol olan kan açık kırmızı renktedir. Böyle kana temiz kan denir.
Karbondioksiti bol olan kan koyu kırmızı renktedir. Böyle kana kirli kan denir.
Akyuvarlar: Akyuvarlar vücudun koruyucu hücreleridir. Bizi hastalıklardan korur.
Kan Grupları: 4 çeşit kan grubu vardır:

A kan grubu: Sıfır grubu ve kendisinden kan alabilir. AB grubuna kan verir.
B kan grubu: Sıfır grubu ve kendisinden kan alabilir. AB grubuna kan verir.
AB kan grubu: bütün gruplardan kan alır. Yalnız kendi grubuna kan verir.
O(sıfır) kan grubu: genel vericidir fakat sadece kendi grubundan kan alır.

KALP
Kaslardan oluşan bir organdır. İsteğe bağlı olmadan çalışır. Bir dakikada yaklaşık
70 kez kasılarak kanı vücuda dağıtır. Kanın, damarlar içinde hareket etmesi için gerekli
gücü oluşturur. Kalbin içinde dört tane odacık bulunur. Kalbin üst tarafında duvarları
oldukça ince olan iki odacık( kulakçıklar) yer alır. Alt tarafta ise duvarları kalın
kaslardan yapılmış iki odacık ( karıncık) bulunur. Kalbin sol tarafındaki odacıklarda
temiz kan, sağ tarafındaki odacıklarda kirli kan bulunur.

Kalbin çalışması:
4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÖZET SAYFA- 6
 Kalbin çalışması, kasılma ve gevşeme ile olur. Karıncıklar kasıldığı zaman,
içlerindeki kanı atardamara iterler. Karıncıklar gevşerken kulakçıklardaki kanı çekerler.
Kulakçıklar da toplardamardan kan çekerler. Karıncıklar kasılırken kapakçıkların
hareketi, kalp sesini oluştururlar.

Kanın vücuttaki dolanımı:

Vücutta kirlenen kan toplardamarlar vasıtasıyla önce sağ kulakçığa gelir.
Buradan sağ karıncığa iner, sağ karıncıktan pompalanan kan akciğere gider.
Akciğerlerde oksijen yüklenen kan, sol kulakçığa gelir. Sol kulakçıktan sol karıncığa
geçen kan buradan da vücudumuza atardamarlar vasıtasıyla vücudumuzun her
tarafına yayılır.
Kanın vücuttaki hücrelerle kalp arasında yaptığı dolanıma Büyük Kan Dolaşım
kalp ile akciğerler arasında yaptığı dolanıma Küçük Kan Dolaşımı denir

B. Nabız
Kalp; kanı pompaladığında oluşan güç, damarlarda bir etki meydana getirir. Bu
etki kalbe yakın, büyük damarlarda hissedilebilir. Kalbin sebep olduğu damarlardaki
atış hâline nabız adı verilir. Parmaklarımızı damarlara koyduğumuzda bu etkiyi
hissedebiliriz. Boynumuzun yan tarafları ve sol el bileğimizin iç kısmı nabzın en iyi
sayılabildiği yerlerdir.

C. Egzersiz - Nabız - Soluk Alıp Verme

Masamızda oturup ders çalışırken veya futbol oynarken harcadığımız enerji
miktarı aynı değildir. Bu sebeple vücudun ihtiyaç duyduğu besin ve oksijen, ürettiği
karbon dioksit de eşit olmaz. Spor veya egzersiz yaparken vücut daha fazla oksijene
ihtiyaç duyar. Bu ihtiyacı karşılamak için daha sık soluk alıp veririz. Bununla birlikte
kalbimiz de daha sık ve hızlı çarpar.
Solunum ve nabzımızı egzersiz dışında hızlandıran etkenler de vardır. Heyecan,
sevinç, korku bunlardan bazılarıdır. Ayrıca yük taşıma gibi ağır işler de nabız ve
solunumu hızlandırır.

4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÖZET SAYFA- 7