50 Soruda Turkiyenin Nukleer Enerji Sorunu

50 Soruda Trkiye'nin "Nkleer Enerji Sorunu"
1

50 SORUDA
TRKIYE'NIN
"NKLEER ENERJI SORUNU"

Hazirlayanlar:

Prof.Dr. Ahmet Yksel OZENRE
(Trkiye Atom Enerjisi Kurumu Eski Bakani)
Prof.Dr. Ahmet BAYULKEN
(Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanligi Danimani)
Prof.Dr. arman GENAY
(!stanbul Teknik Universitesi Nkleer Enerji Enstits)

!STANBUL - HAZ!RAN 2000

2

S O R U L A R

!. NUKLEER ENERJ! vE NUKLEER SANTRALLER

1. Nkleer enerji retiminin temel ilkeleri nelerdir?
2. Nkleer enerji retiminin bir lke iin ekici yanlari nelerdir?
3. Atom bombasi ile nkleer enerji retimi arasinda bir benzerlik var midir?
+. Bir nkleer reaktr, kaza sonucu bile olsa, tipki bir atom bombasi gibi patlar
mi?
5. Radyasyon nedir? Radyasyon kontrol altina alinabilir mi?
6. "Dogal radyasyon" ve "evre Radyasyonu" nedir?
7. Radyasyonun canlilar zerindeki olasi tehlikeleri nelerdir?
8. eitli radyasyon dozlari ve etkileri hakkinda bilgi verir misiniz?
9. Nkleer santrallerin gvenlilik ve gvenilirlikleri nasil saglanir?
10. Bellibali nkleer santral tipleri nelerdir? Bunlarin ilk yatirim bedelleri hakkinda
bir fikir verir misiniz?
11. Nkleer santral tiplerinin (dogal uranyum, zenginletirilmi uranyum, toryum,
dogal uranyum-toryum, pltonyum gibi) eitli nkleer yakit kullanmalarina gre bir
karilatirmasini yapar misiniz? Bir nkleer santralin mr ne kadardir?

!!. ELEKTR!K URET!N!NDE KLAS!K vE ALTERNAT!F DEN!LEN
ENERJ! KAYNAKLAR!

12. Kmr, mazot ya da dogal gazla alian elektrik retim santrallerinin evreye
zararlari var midir?
13. Hidrolik santrallerin (barajlarin) evreye zararlari var midir?
1+. Klasik elektrik retim santralleri ya da alternatif enerji santralleri tmyle tehli-
kesiz ve sorunsuz mudurlar?
15. Alternatif enerji kaynagi ne demektir? Petrol rezervlerinin 2050, dogalgaz re-
zervlerinin 2070 ve kmr rezervlerinin de 2150 yillari civarinda tkenecegi ng-
rlmekte olduguna gre bu birincil enerji kaynaklarina alternatif olacak baka ener-
ji kaynaklari var midir?
16. Sz konusu alternatif enerji kaynaklari hakkindaki beklentiler nelerdir?
17. Enerji kaynaklari hakkinda Dnya'nin gl lkelerinin ulusal politikalarinin ana-
hatlari nelerdir?

!!!. DUNYADA NUKLEER ENERJ!

18. Dnyada hangi lkeler nkleer enerji kkenli elektrik enerjisi retmektedirler?
Nkleer enerji kkenli elektrik retimi Dnya'nin toplam elektrik retiminin ne kada-
rini saglamaktadir? Hangi lkeler yakin gelecekte nkleer enerjiye gemeyi planla-
maktadirlar?
19. Bir lke nkleer enerjiye gei yaparken nelere dikkat etmektedir?
20. Yeni bir nkleer santralin lkeye yarari ucuz ve gvenilir bir elektrik retimidir.
3
Acaba byle bir santralin kuruldugu yreye de bir takim zel yararlari olur mu?
21. "Nkleer Atik Ynetimi"nin diger lkelerdeki problemleri nelerdir?

!v. NUKLEER ENERJ!N!N R!SK!

22. Bir olayin haiz oldugu "risk faktr" (tehlike orani ya da tehlike olasiligi) ne de-
mektir?
23. Riski en aza indirmenin yolu-yordami nedir? Risk nasil llr?
2+. eitli risklere bagli olarak ortalama mr kaybi (OOK) hakkinda bilgi verir misi-
niz?
25. Nkleer santrallerin riski ne mertebededir?
26. Elektrik retim teknolojilerinin hesaplanmi OOK degerleri ne kadardir?
27. Btn bu Ortalama Omr Kaybi degerlerinden hangi sonu ikmaktadir?

v. ERNOB!L KAZAS!N!N ETK!LER!

28. Tarihin en byk nkleer santral kazalari hangileridir ve evreye ne gibi zararla-
ri olmutur?
29. ernobil kazasinin Avrupa'daki etkileri neler olmutur?
30. ernobil kazasinin Trkiye'deki fiziksel etkileri neler olmutur?
31. ernobil kazasi bahane edilerek Trkiye zerinde ne gibi oyunlar oynanmaga
kalkiilmitir?
32. Trkiye aisindan "ernobil Dosyasi" resmen kapanmi midir?
33. Nkleer enerjiden elektrik retimi btn Dnya'da bu kadar yayginken kimler,
hangi sebeplerle gelimekte olan ve hatta gelimi lkeleri bile nkleer enerjinin ya-
rarlarindan vaz geirmege ugramaktadir?

v!. TURK!YE'N!N NUKLEER ENERJ!YE
GENES! NEDEN ZORUNLUDUR?

3+. Trkiye'nin elektrik enerjisi retiminin bugnk ve yakin gelecekteki potansiyeli
nedir?
35. Nkleer enerjiden yararlandigi takdirde Trkiye'nin stratejisi ne olmalidir?
36. Trkiye'nin uranyum ve toryum rezervleri aratirilmi midir? varsa hangi dzey-
lerdedir?
37. Trkiye'nin bir "Ulusal Nkleer Enerji Politikasi ve Stratejisi" var midir?

v!!. NUKLEER TEKNOLOJ! vE TURK!YE

38. Trkiye'nin nkleer santral yapimi hakkinda gerekli yasal dzenlemeleri var mi-
dir?
39. Trkiye'de nkleer santraller kuruldugunda bunlar gvenli ve gvenilir olacaklar
midir?
+0. Nkleer Silahlarin Yayilmasini Onleme Antlamasi" ve uluslararasi nkleer kon-
trol nedir? Trkiye kurdugu nkleer santraller araciligiyla atom bombasi imal edebi-
lir mi?
+1. Trkiye'nin kuracagi nkleer santralden ikacak olan kullanilmi nkleer yakit a-
tiklari lke iin bir sorun olacak midir?
4
+2. Trkiye'nin daha nce 1960'larin sonunda, 1970'lerin ve 1980'lerin ortalarinda
nkleer enerjiden yararlanmak zere, sonusuz kalan, ciddi giriimleri olmutu. Bu
giriimlerdeki temel politika neydi? Bu giriimler neden sonu vermedi?
+3. !lk nkleer santralimizin kurulacagi yerin seimi nerede ve hangi kriterlere gre
yapilmitir?
++. Trkiye'nin elektrik dagitim aginin (enterkonnekte ebeke'nin) durumu nasildir?
!lk nkleer santralin bu dagitim agina sorunsuz olarak baglanabilmesinin zorunlu
artlari nelerdir?
+5. Trkiye'nin yetimi eleman ve bilgi birikimi ilk nkleer santralin kurulmasi ve
iletilmesi iin yeterli midir?
+6. Akkuyu Nkleer Santrali iin ailan ihalede verilmi olan teklifleri degerlendir-
menin temel ilkeleri nedir?
+7. Teklif veren nkleer santral yapimcilarinin ciddiyeti ve gvenilirligi nasil anlailir?
+8. Nkleer santral ihale edildikten sonra Trkiye'nin karilaabilecegi sorunlar ne-
ler olacaktir?
+9. Trkiye bundan sonraki nkleer santral ihalelerine nasil hazirlanmalidir?
50. Son 15 yilda nkleer enerji teknolojisine hakim olmada byk baari gstermi
olan Gney Kore'nin durumunu Trkiye'ninkiyle karilatirir ve bu lkenin baarisi-
nin nelere dayandigini aiklar misiniz?

* * *

2000Jzemre, Baylken, Genay
5

50 SORUDA
TRKYE'NN
"NKLEER ENER] SORUNU"
* * *
Prof.Dr. Ahmet Yksel OZENRE, Prof.Dr. Ahmet BAYULKEN, Prof.Dr. arman GENAY

!. NUKLEER ENERJ! vE NUKLEER SANTRALLER

1. Nkleer enerji retiminin temel ilkeleri nelerdir?

Bilindii gibi tm maddeler atomlardan, ve her bir atom da etrafnda bir elekt-
ron bulutunun evreledii bir ekirdekten olumaktadr. Bu ekirdekte daima iki ayr
trden temel tnecik bulunur. Bunlar: (+) ykl protonlar ile hi bir elektrik yk bu-
lunmayan ntronlardr. Bir rnek vermek gerekirse, nkleer reaktrn yaktn olu-
turan Uranyum-235 (U-235) atomlarnn ekirdeinde 92 adet proton ve 143 adet de
ntron vardr. Nkleer enerji ite, ekirdekteki bu 235 tnecii bir arada tutan ba e-
nerjisinin bir blmnn aa kmasyla olumaktadr.

U-235 ekirdei zerine arpan yavalatlm bir ntron bu ekirdekteki ba
kuvvetlerinin dengesini bozarak ekirdei birka paraya bler (fisyon olay) ve bu
arada da 2 ve bzen de 3 ntron ortaya kar. Bu ntronlar civarlarndaki baka U-
235 ekirdeklerini paralarlar. Bunlardan kan yeni ntronlar da baka U-235 e-
kirdeklerini paralar ve bu sre bir zincirleme reaksiyon mekanizmas oluturur.

Nkleer reaktrlerde bu zincirleme reaksiyon mekanizmas tmyle kontrol
altndadr. Yni reaktr ileten mhendisler ve operatrler bu zincirleme reaksi-
yonu: 1) balatabilir, 2) istedikleri sre kadar ve istedikleri enerji dzeyi kna
ayarlayarak devam ettirebilir, ve 3) istedikleri anda sndrp durdurabilirler.

Bylece aa kan ba enerjisi, bu fisyon paralarna ve ntronlara kinetik
enerji (yni hza bal enerji) olarak iletilmektedir. Bu enerjiyle hareket eden tne-
cikler ise, reaktr ortamndaki soutucu akkann atomlaryla yapacaklar apma-
lar sonunda, bu hz enerjisini soutucu akkana s enerjisi olarak iletirler. Bu s
enerjisi yardmyla scakl artan soutucu akkann bir blm su buharna dn-
r. Bu su buhar da trbojeneratrler araclyla elektrik enerjisi retir.

2. Nkleer enerji retiminin bir lke iin ekici yanlari nelerdir?

6
"Bat Anlamndaki Nkleer Gvenlik Doktrini" normlarna gre ina edilen
bir nkleer elektrik retim santrali:

1) evreyi kirletmez
2) Karbon dioksit salmaz. (Sera etkisi'ne katks yoktur).
3) Azot oksitleri ve slfr oksitleri salmad iin asit yamur-
lar'na sebep olmaz.
4) Yeni bir teknolojinin lkeyi her ynden (teknolojik, kltrel, e-
konomik) zenginletirmesine sebep olur.
5) lkenin nitelikli personel potansiyelini arttrr.
6) lke, eer doal uranyum ve toryum yataklarn nkleer yakt
kayna olarak kullanabiliyorsa, kaynak bakmndan d lkelere
baml olmaz.
7) Bu nkleer santral olmasayd bunun yerini almas gereken ter-
mik retim santrallerinin civarlarnda sebep olaca st nefes
yollar hastalklarna ve anfizeme yol amaz.
8) Risk ynnden en dk tehlike riskine sahip bir teknolojinin ra-
hatln salar.
9) retim birim fiyat termik santrallerininkinden daha ucuza mal
olan gl bir ekonomik olanak salar.

3. Atom bombasi ile nkleer enerji retimi arasinda bir benzerlik var midir?

Atom bombasyla nkleer enerji retimi arasnda mevcd olan tek benzerlik her
ikisinin de fisyon olay'na dayanmasndadr, o kadar! Ama:

AtomBombas:

Nkleer Enerji retimi:

* Patlad yeri mahvetmee yneliktir.
* Zincirleme reaksiyonu kontrolszdr.

* evredeki etkisi kalc ve ldrcdr.

* retimi ve kullanlmas insanla kar
sutur.

*retildii lke iin faydadr,servettir.
*Zincirleme reaksiyonu kontrol altn-
dadr.
* evreyi kirletmez. Gvenilirlii di-
er enerji retim santrallerinden de s-
tndr.
* Kullanlmas insanln yararnadr,
erdemdir.

+. Bir nkleer reaktr, kaza sonucu bile olsa, tipki bir atom bombasi gibi patlar mi?

Atom bombasnda btn zincirleme reaksiyonlar saniyenin milyonda biri gi-
bi kk bir zaman dilimi iinde olup biter. Muazzam bir radyasyon salnmasyla
birlikte aa kan g ise bir nkleer reaktrn gcnden milyarlarca defa daha
byktr. Oysa maksimum gcnde alan bir nkleer reaktrde vuku bulan zin-
cirleme reaksiyonlar aylar boyu kontroll bir biimde ayn dzeyde srdrlr ve,
Bat Anlamnda Nkleer Gvenlik Doktrini uyarnca tasarmlanm olan koruyucu
zrhlama sistemleri dolaysyla da, reaktrn kalbinden ve iinde bulunduu binadan
7
darya radyasyon szmaz.

Doadaki elementlerin bir blmnn ntronlara kar hi "itihalar yok-
tur"! Buna karlk kadmiyum ve bor gibi dier baz elementler ise ntronlar "b-
yk bir itihayla yutarlar". Bir nkleer reaktrde kontrol altnda enerji retimi, nk-
leer reaktrlerin en nemli bileenlerinden biri olan ve kadmiyum ya da bor gibi
maddeler ieren "kontrol ubuklar" syesinde mmkndr. Bu takdirde zincirleme
reaksiyonlar ayakta tutan ntronlarn bir blm, kontrol ubuklarnn bunlar yut-
masyla, piyasadan ekilmi olur. Kontrol ubuklarn reaktrn kalbine kontroll
ve yarl bir biimde sokup kararak da zincirleme reaksiyonlar kontrol altnda tu-
tulmu olur.

Kontrol ubuklarn hareket ettiren mekanizmalarda bir sorun olsa ve zincir-
leme reaksiyonlar balarn alp gitseler bile bir nkleer reaktr asla bir atom bom-
bas gibi patlamaz. nk bir reaktrn kalbindeki zincirleme reaksiyonlarn kont-
rolden kmas hlinde aa kacak olan byk s kalbin eriyerek boyutlarnn de-
imesine neden olur. Bu ise reaktrn kritiklik hlinden uzaklamasna, yni zin-
cirleme reaksiyonlarn doal olarak azalp snmesine yol aar.

5. Radyasyon nedir? Radyasyon kontrol altina alinabilir mi?

Atomlardan doal olarak vey uyarlma sonucu yaylabilen: 1) girgin (yni
maddenin iine nfz edebilen) elektromagnetik dalgalar ( nlar) ya da 2) elekt-
ron, proton, ntron ve (alfa) gibi tnecikler, genellikle, radyasyon ad altnda top-
lanr. Elektromagnetik radyasyonun en ok bilinen rnei gzmzn eitli renk
nanslar olarak alglad k'tr. Grnen n dalgaboyu ok ksadr ve bunu i-
fde etmekte kullanlan birim ise angstrm'dr. 1 angstrm = 0,000 000 01 cm'dir.
Grnen n dalgaboyu 4000 il 8000 angstrm arasnda deiir. 4000 angstr-
mn tesinde kalan ve gzle grlemeyen a mortesi (ya da ltraviyole), 8000
angstrmn berisinde kalana da kzltesi (ya da infraruj, infrared) k ad verilir.
Bir elektromagnetik dalga radyasyonunun dalgaboyu ne kadar kkse, onun bir
maddenin iine girme (nfz etme) yetenei de o kadar byk olur. Mesel, Gne-
'in bir insann vcduna ancak derisi dzeyinde nfz ederken, Rntgen ayg-
tnda kullanlan ve dalgaboyu grnen nkinden yaklak 1000 defa daha kk
olan X-nlar insann btn vcdunu boydan boya geip iindeki kemiklerin bile
grnmesini salamaktadr. Radyoaktif atomlarn yaynladklar (gamma) nlar
ise ok daha girgin (nfz edici) nlardr.

Yolunun zerine, arkasna geemeyecei bir madde konularak her radyas-
yonun yolu kesilebilir ve verebilecei tm zararlara engel olunabilir. te bunun i-
indir ki: rntgen operatrleri kurun ieren bir nlk ve kaln kristal gzlkler ta-
karak X-nlarnn verecei zararlardan korunmaktadrlar. Nkleer reaktrlerin kal-
bi de, gene ayn sebepten tr, girgin nlarn ve ntronlar nleyen kaln ve et-
kin bir biyolojik zrh ile kaplanmakta, ayrca Bat Anlamndaki Nkleer Gvenlik
Doktrini'ne uygun olarak in edilen bir nkleer reaktrn tm yaps, bir kaz olsa
bile aa kacak olan radyasyonlar darya iletmeyecek olan kaln bir koruyucu
8
bin iine oturtulmaktadr
1
.

Tneciksel radyasyonlar durdurmak ise daha kolaydr. Mesel , nlarn
ince bir kt ya da birka santimlik bir hava tabakas bile durdurabilir. Ntronlar
iin ise onlar yutan bor ve kadmiyum elementlerinden yaplm zrhlar gereklidir.

Radyasyondan Korunma bugn pekok niversitede rutin olarak okutulan
bir pozitif bilimdir. Radyasyondan Korunma normlar "Uluslararas Radyasyondan
Korunma Komitesi" (ICRP: International Committee on Radiological Protection)
tarafndan vaz edilir ve srekli olarak gzden geirilir, gerekli grld zaman da
deitirilir
2
. Bu normlara uyulmas radyasyonun kontrol altnda tutulmas iin ge-
rekli ve yeterlidir. Bu komite bir insann bir yl boyunca almasna izin verilen mak-
simum radyasyon dozunun dzeyini de tesbit eder.

"Dnya Salk rgt" (WHO: World Health Organization) ile "Uluslarara-
s alma rgt" (ILO: International Labour Organization) "Uluslar-aras Rad-
yasyondan Korunma Komitesi"nin bu bilimsel esaslara gre saptad normlar te-
mel olarak alarak bunlardan kendi felsefelerine uygun daha kstl tretilmi norm-
lar retir ve sivil kurululara bunlar tavsiye ederler.

6. "Dogal radyasyon" ve "evre Radyasyonu" nedir?

Dnya'da hepimiz bir "Doal Radyasyon Banyosu" iinde yaamaktayz. Bu
banyoyu oluturan etkenler: 1) Yer kabuundaki radyoaktif elementlerin yaynla-
dklar radyasyonlar, ve 2) Uzayn boluklarndan gelen Kozmik Radyasyonlardr .

Toprakta yetien ve potasyum, fosfor gibi elementler ieren her gda madde-
si doal olarak radyoaktiftir. Bunun sonucu olarak, mesel 70 kiloluk bir insann
vcdunda srekli olarak 17 miligram kadar radyasyon yaynlayan bir radyoaktif
element deposu bulunur.

Doal Radyasyon Banyosu'nun insana ykledii yllk radyasyon dozu yere
baldr. Bu, mesel : stanbul'da 0,66 mSv/yl, Ankara'da 0,9 mSv/yl, Erzurum'da
1,75 mSv/yl ve altnda toryum yataklar bulunan Sivrihisar'da 3,74 mSv/yl'dr
(mSv: milisivert, radyasyon dozunu ifde etmek iin kullanlan bir birimdir). Yer-
yz'nde bunlardan ok daha yksek yllk doal radyasyon dozlarnn bulunduu
meskn yerlere rnek olmak zere 6 mSv/yl'lk dozu ile Rio de Janeiro'nun pljlar-
n ve 15 mSv/yl'lk dozu ile de Hindistan'daki Kerala blgesini gsterebiliriz.

evre Radyasyonu ise bu Doal Radyasyon dozuna eklenen: 1) TV ekran-
larndan, 2) bilgisayar ekranlarndan, 3) rntgen aygtlarndan, 4) toryum ieren fi-

1
26 Nisan 1986 tarihinde bir kaz sonucu byk evre kirlenmesine yol am olan ernobil Nkleer San-
tralinin 4. nitesinde, S.S.C.B.ndeki dier btn reaktrlerde de olduu gibi, bir kaz annda kan radyas-
yonlar darya szdrmayacak bu trden bir koruyucu yap bulunmamaktayd.
2
Buna bir rnek olmak zere, 7 numaral soru ile ilgili 3 numaral dipnota baknz.
9
tillerden, 5) saatlerimizdeki radyoaktif fosfordan yaynlanan radyasyonlar ile 6)
nkleer bomba denemelerinden ve ernobil kazsndan arta kalan radyasyonlarn
bilekesidir. Bu ise farkl faktrlere bal olarak 0,5 mSv/yl il 1,5 mSv/yl merte-
besindedir. A.B.D. kendi vatandalar iin doal ve evre radyasyonunun msaade
edilen toplam ortalama dozunu 1,8 mSv/yl olarak tesbit etmitir.

Uluslararas Radyasyondan Korunma Komitesi'nin (ICRP'nin) tesbitine g-
re bu dzeydeki radyasyonlarn hi biri insan sal iin asl bir tehlike olutur-
mamaktadr. Aksine dk dzeydeki radyasyonlarn hcre salna yararl olduu
hakkndaki yaygn kanaati destekleyen de bini akn bilimsel alma yaplmtr.

Lboratuvar deneylerinde belirli bir dk dzeyde radyasyona tbi tutulan
hcrelerin ve deney hayvanlarnn mrlerinin nlanmam deneklere oranla %20
kadar daha uzun olduu tesbit edilmise de bu konu insan zerinde lboratuvar art-
larnda denenmi deildir. Ancak, Dnya'da yksek yerlerde ve doal radyasyon
dzeyi yksek olan ovalarda yaayanlarn mrlerinin, ortalama olarak, daha dk
radyasyon dzeyine mruz yerlerde yaayanlarnkinden daha yksek olduu da bili-
nen bir gerektir. Bununla beraber, bilimsel ve epistemolojik adan, bu gzlem de
sz konusu radyasyon dzeyi ile uzun mrl olmann arasnda bir "sebep-sonu i-
likisi" bulunduunun kesin kant deildir.

Bilim adamlar dk dzeydeki radyasyonla uyarlan hcrelerin kansere
kar direnlerinin arttn tesbit etmilerdir. Oysa yksek dozda radyasyon ise, tam
aksine, kansere sebep olmaktadr. Bu tpk kalp hastalarn dijitalin ile tedvi etmee
benzemektedir. Bu ilcn dk dozlarda verilmesi kalbin kuvvetlenmesini ve d-
zenli almasn salamakta, ama yksek dozda verilmesi kalbin anden durmasna
ve lme neden olmaktadr.

7. Radyasyonun canlilar zerindeki olasi tehlikeleri nelerdir?

Yksek dozlardaki radyasyonlarn canl hcreleri tahrip etme ya da, en azn-
dan, hcrede oluturduklar (O) ve (OH) radikalleri araclyla hcreye zarar verici
kimyasal reaksiyonlara yol ama olaslklar vardr.

Canllarn radyasyona mruz kalmalar ise iki ayr durum altnda incelenir.
Akut nlanmalar, mesel bir radyasyon kazsnda olduu gibi, ksa bir srede ya
da srelerde alnan yksek radyasyon dozlarnn rol oynad nlanmalardr. Kro-
nik nlanmalarda ise sz konusu olan, normal alma ve hayat artlarnda uzun
sreler boyunca alnan dk radyasyon dozlardr.

Bir canlnn vcdunda radyasyon hasarlarna kar oluan tepkiler, na
mruz kalan organ ve dokularn: 1) radyasyona kar duyarllna, ve 2) bu organ
ve dokularn ilevlerine baldr. Mesel beyin dhil olmak zere btn sinir dokusu
ve kalp dhil olmak zere btn kas dokusu, genel olarak, radyasyona kar duyarl
deildir.

10
Akut radyasyonlarn bir dokuda ya da bir organda meydana getirdii hasar:
1) bunlarn rettii hormon, enzim, antikor, vb gibi maddelerin artmasna ya da
eksilmesine, 2) bunlarda byme aksaklklarnn ortaya kmasna, ya da 3) bunlarn
lmne sebep olabilir. Akut radyasyonlardan zellikle etkilenen balca insan or-
ganlar: kan, kemik ilii, lenf sistemi, akcierler, idrar yollar, karacier, kemikler,
cild ve reme organlardr.Bu organlarda akut radyasyonlarn verdii hasarn sonu-
cu, genellikle, kanser olarak ortaya kmaktadr.

8. eitli radyasyon dozlari ve etkileri hakkinda bilgi verir misiniz?

eitli radyasyon dozlar ve bunlarn kii bana etkileri ksaca aadaki
cetvelde zetlemektedir:

Srekli Alnan Radyasyon Dozlar:

0,001 mSv/yl Etkisiz A.B.D.nde tm nkleer endstrinin
bir kiiye ykledii fazladan doz
0,004 mSv/yl.Etkisiz 1000MWe'lik bir kmr santralinin
bacasndan kan radyoaktif partikllerin kiiye ykledii doz
0,01 mSv/yl. Etkisiz A.B.D.nde nkleer patlamalarn bir
kiiye ykledii fazladan doz
0,1 mSv/yl.. Etkisiz ngiltere'de Dounreay nkleer santra-
linin yakn civrndaki kiilere ykledii doz
0,5 - 4 mSv/yl. Etkisiz Doal radyasyonun dozu
0,6 mSv/yl .. Etkisiz ernobil kazsnda Trkiye'de kii
bana ilk yl boyunca alnm olan
doz
2,2 - 2,5 mSv/yl ..Etkisiz evre radyasyonunun dozu
5 mSv/yl...Etkisiz .WHO ve ILO'nun sivil halk iin m-
saade ettikleri tretilmi maksimum yllk doz
20 mSv/yl
3
...Etkisiz .ICRP'nin radyasyon alannda al-
anlar iin msaade ettii maksimum yllk doz

Bir Kerede Alnan Radyasyon Dozlar:

0,12 mSv Zararsz. ernobil kazsnda yakn
evrede alnan tahliye dozu
0,8 - 1,2 mSv.Zararsz..Akcier rntgeni ektirir-
ken alnan akcier dozu
50 - 150 mSv.Zararsz..Tiroid up-take'i iin alnan
doz

3
1992 ylna kadar bu, ICPR tarafndan 50 mSv/yl olarak belirlenmiti. 1992 de ICRP bu deeri 20 mSv/yl de-
erine ekmitir.
11
250 mSv....... Zararsz Nkeer kaz artlarnda a-
lnmasna izinverilen snr doz
1000 mSv.....Hlsizlik..Merkez ernobil olmak ze-
re 1 km'lik bir yarap iinde alnm olan doz
2.000 mSv ..Radyasyon hastalklar: Baars, kusma, ciltte k-
zarma ve yara, kanser balangc,
5.000 mSv .statistiksel olarak %50 orannda lm
10.000 mSv lmcl doz.ernobil'de reaktrn te-
pesine kartlan itfaiyecilerin maruz kaldklar doz.

9. Nkleer santrallerin gvenlilik ve gvenilirlikleri nasil saglanir?

Nkleer santrallerin gvenli (ng.: safe) ve gvenilir (ng.: reliable) bir bi-
imde, evreye de zarar vermeden elektrik retebilmeleri, bunlarn: 1) yapsal nite-
liklerinden kaynaklanan zellikleri, ve 2) aktif ve pasif koruma sistemleri syesinde
mmkn olmaktadr.

Nkleer yakt, genellikle, reaktrn kalbinde hkm sren scakla dayanan
ve yksek bir ergime scaklna ship olan Uranyum Dioksit'tir. Yaktta oluan ve
yakt lokumcuundan dar szan fisyon rnlerinden gaz olanlarnn soutucu a-
kkana karmas, yakt ubuunun iine hapsedildii yakt zarf tarafndan nlenir.
Bu soutucu akkan ise basn altndaki bir kapal devre iinde dolanp durduu i-
in, bu da, fisyon rnlerinin kontrol altnda tutulmalar bakmndan bir nlem tekil
eder. Ayrca: 1) btn reaktr iine alan ve dar radyasyon szmasn nleyen bi-
yolojik zrh, 2) santralin elektrik retim blm hari olmak zere tmn iine alan
ve reaktrde bir kaz vuku bulsa bile darya radyasyon szntsna engel olan d
gvenlik kabuu , ve 3) tm santrali evreleyen yasak blge de bu gvenlilii peki-
tirir.

Bat Anlamndaki Nkleer Gvenlik Doktrini'ne gre nkleer santrallerde
kullanlan tm paralarda uygulanan tasarm ve kalite kriterleri uzay teknolojisinin-
kiler kadar st dzeyde tutulmaktadr. Bunun iin Kalite Kontrol ve Kalite Temini
nkleer santral inaatnda n plnda gelir ve nkleer santral inaat, srf bu nlemle-
re uyulmas yznden, uzun zaman alr. Ayrca da nkleer santrallerin tm gvenlik
sistemlerinin yeterli sayda yedeklenmi olmas ve bu yedeklerin de deiik ilkelere
gre almas salanmaktadr.

Aktif ve pasif koruma sistemleri
4
ise bir kaz annda devreye giren soutma
sistemleri ile kimyasal kontrol sistemini ierir.

Btn bu sistemler bir nkleer santralin gvenli ve gvenilir bir biimde i-

4
Pasif koruma sistemi: hi bir makinann ya da motorun ilemesine gerek olmakszn kendiliinden devreye
giren koruma sistemi. Misl: CANDU 6 tipi reaktrn koruyucu kab iinde scakln ya da basncn artmas
sonucu kendiliinden devreye giren du sistemi, ve gene CANDU 6'da reaktr kalbinin reaktivitesi belirli bir
dzeyi geinde otomatik olarak devreye giren ve kalbe absorplayc gadolinyum skan sistem.
12
letilmesi iin gerekli olan sistemlerdir. Mesel 1979 ylnda A.B.D.nde Three Miles
Island nkleer santrali tpk ernobil santralinin 4. nitesi gibi bir insan hats y-
znden kazya uraynca koruyucu d gvenlik kabuunun kaps kapatlarak ergi-
yen reaktr kalbinden szan muazzam radyasyon sonsuza kadar bu kabuun iine
hapsedilmitir. Bu kazda kimsenin burnu kanamam, kimse radyasyon hastalna
mruz kalmamtr. Ama Bat Anlamnda Nkleer Gvenlik Doktrini'ne gre ina
edilmemi olan ernobil reaktrnde byle bir d gvenlik kabuu olmadndan
aa kan radyasyon ktalara yaylmtr.

Bir lkenin nkleer reaktrlerin iletilmesine lisans veren mevzuatnn, ne
kadar pahal olursa olsun, bu gvenlik nlemlerinin alnm olmasn ngrmesi ge-
rekir. Trkiye'de nkleer reaktrlerin iletilmesini lisanslama yetkisine ship tek ku-
rulu 2690 sayl yasaya gre Trkiye Atom Enerjisi Kurumu'dur. Ve bu Kurumun
lisanslama mevzuat da Bat Anlamndaki Nkleer Gvenlik Doktrini'ne dayanmak-
tadr.

Bu doktrine gre nkleer santrallerin gvenlilik ve gvenilirliine verilen
nem hakknda bir fikir verebilmek iin sz edilen gvenlik nlemlerinin bunlarn
hi biri olmadan ina edilecek santralin maliyetinin yaklak %60 kadar ek bir
masraf gerektirdiini ifade etmek yeterlidir.

10. Bellibali nkleer santral tipleri nelerdir? Bunlarin ilk yatirim bedelleri hakkinda
bir fikir verir misiniz?

Nkleer santral tipleri: 1) hlen var olup da elektrik retmekte olanlar, ve 2)
projeleri kt zerinde gerekletirilmi olup da henz fiziksel olarak mevcd ol-
mayanlar diye ikiye ayrlabilir. (Trkiye Atom Enerjisi Kurumu nkleer reaktr li-
sanslama mevzuat: 1) fiziksel olarak bir rnei olmayan, ve 2) kendi lkesinin
mevzuatna gre lisans alamam olan nkleer reaktrlere Trkiye'de de lisans veri-
lemeyeceini mirdir. Bu husus 1. Enerji rs Nkleer Enerji Komitesi'nde de
te'yid edilerek r zabtlarna gemi bulunmaktadr. Bu bakmdan proje hlindeki
nkleer santralleri Trkiye iin sz konusu etmek abestir.)

Nkleer santralin temelini oluturan nkleer reaktrn belli bal 3 bileeni
vardr: 1) yakt, 2) ntron yavalatc ortam, ve 3) soutucu akkan.

Bu bileenlere gre de, hlen elektrik retmekte olan reaktrleri 6 temel
grup altnda toplamak mmkndr:

1) Basnl hafif su (H
2
O) ile yavalatlan ve soutulan, zenginletirilmi u-
ranyum yaktl PWR (Pressurized Water Reactor) tipi reaktr,

2) Kaynar hafif su ile yavalatlan ve soutulan, zenginletirilmi uranyum
yaktl BWR (Boiling Water Reactor) tipi reaktr,

3) Ar su (D
2
O) ile yavalatlan ve soutulan doal uranyum yaktl PHWR
13
(Pressurized Havy Water Reactor) tipi reaktr,

4) Grafit ile yavalatlan, karbon dioksit (CO
2
) ile soutulan doal uranyum
yaktl GCR (Gas Cooled Reactor) tipi reaktr,

5) Grafit ile yavalatlan, karbon dioksit ile soutulan zenginletirilmi uran-
yum yaktl AGR (Advanced Gas Reactor) tipi reaktr, ve

6) Grafit ile yavalatlan ve hafif su ile soutulan zenginletirilmi uranyum
yaktl LWGR (Light Water Gas Reactor) tipi reaktr.

Btn bu reaktr tiplerinin yapmcsna gre eitli seenekleri bulunmakta-
dr. Bundan dolay aralarnda kesin bir fiyat sralamas yapmak olanak ddr. Bu-
nunla beraber, ar su kullanmas nedeniyle, PHWR tipi santrallerin kurulu kWe ba-
na ilk yatrm bedeli ($/kWe) dierlerine gre biraz daha pahal fakat doal uran-
yumlu yakt kullanmalar bakmndan da elektrik retim maliyeti (mills/kWh, ya da
cent/kWh, veyhut TL/kWh) daha ucuz olmaktadr.

11. Nkleer santral tiplerinin (dogal uranyum, zenginletirilmi uranyum, toryum,
dogal uranyum-toryum, pltonyum gibi) eitli nkleer yakit kullanmalarina gre bir
karilatirmasini yapar misiniz? Bir nkleer santralin mr ne kadardir?

Doada var olup da nkleer reaktrlerde dorudan doruya kullanlabilen
tek nkleer yakt, U-235 ve U-238 izotoplarnn srasyla %0,7 ve %99,3 oranlarn-
daki bir karm olan, doal uranyumlu yakttr. Bu yakt PHWR ve GCR tipi reak-
trlerde kullanlmaktadr. Dier btn reaktrlerde kullanlan zenginletirilmi u-
ranyumlu yakt ise doal uranyumdaki U-235 orannn %0,7 den %4,2 lere yksel-
tilmesini temin eden bir dizi fiziksel ilemi gerektirmektedir.

Fakat bu uranyum zenginletirme tesisleri yalnzca A.B.D., Avrupa Birlii,
ngiltere, Fransa, Rusya, Kzl in, Hindistan, Pakistan ve Gney Afrika Birlii'nde
bulunmakta ve bu durumuyla da kendine zg bir kartel oluturmaktadr. Nkleer
gce ship lkeler kendilerinin dnda baka lkelerin, atom bombas retebilirler
diye, uranyum zenginletirme tesisi kurmasna izin vermemektedirler. Pkistan srf
bu tesisleri kuruyor diye yllardanberi, ban A.B.D.nin ektii, uluslararas byk
bir bask ve ambargo altnda tutulmaktadr.

Doada pek bol olan U-238 ile Toryum 232 (Th-232) izotoplar nkleer re-
aktrlerde srasyla Pltonyum 239 (Pu-239) ve U-233 izotoplarna dnmektedir-
ler. Oysa, bu izotoplar da nkleer yakt olarak kullanmak mmkndr.

Pu-239 nkleer bomba yapmnda ve Hzl retken Reaktrler'de kullanl-
maktadr. Bu trden reaktrler henz deneme safhasnda olup hl zlememi bir
dizi teknolojik skntlar vardr. Bunlarn banda bu tipten reaktrlerin kontrolnn
dier tiplere oranla ok daha zor ve ok daha ileri bir teknolojiyle gerekletirilmesi
zorunluluu gelmektedir. Dier bir saknca da bu reaktrlerin soutma svsnn
14
yaklak 1150
o
C scaklnda NaK (ergimi sodyum-potasyum metalleri karm)
ya da yalnzca Na araclyla gerekletirilmesidir. Ve bu da bu ergimi metalik s-
vnn getii btn boru ve dier aksam zerinde byk korozyona, yni bu parala-
rn kullanlma mrlerinin ksa olmasna yol amaktadr.

Yakt olarak srf toryum kullanan reaktrlerin teknolojisinde ise mit verici
gelimeler salanmtr. Bu konuda Hindistan'da ve Almanya'da ilgi ekici ilerleme-
ler kaydedilmitir. Bunun dnda, yukarda sralanm olan reaktr tipleri iinde
PHWR tipi reaktrler, kalplerinin periferik ksmnda, doal toryumdan yakt ubuk-
lar kullanarak bunlarn U-233 e dnmesini salayabilmektedirler. U-233 ise nt-
ronlarn fisyona uratt bir madde olduundan, bu durum reaktrdeki ntron bi-
lanosuna olumlu bir katk oluturmaktadr.

Hangi trden nkleer yaktla alrsa alsn, bir nkleer reaktrn ekono-
mik mr bugne kadar hep 30 yl civarnda kabul edilmitir. Fakat yeni tasarlanan
modern nkleer reaktrlerin ekonomik mrnn 40 yla kadar uzayabilecei husu-
sunda mitler vardr.

!!. ELEKTR!K URET!N!NDE KLAS!K vE ALTERNAT!F DEN!LEN
ENERJ! KAYNAKLAR!

12. Kmr, mazot ya da dogal gazla alian elektrik retim santrallerinin evreye
zararlari var midir?
Kmr, mazot ya da doal gaz gibi fosil yaktlarla alan termik elektrik -
retim santrallerinin evreye pekok zarar verdii tesbit edilmitir. Bu yaktlarn
yanmak iin havaya ihtiyac vardr. Bu kimyasal ilem sonucunda doal olarak kar-
bon dioksit (CO
2
), azot oksitler (NO
x
) ve kkrt dioksit (SO
2
)

gibi gazlar olumakta
ve bunlar santralin bacasndan atmosfere salglanmaktadr. Nkleer santrallerde bu-
nun gibi gazlar olumamaktadr.
CO
2
gaz Sera Etkisi denilen bir olaya yol amaktadr. Salglanan bu gaz at-
mosferde bir tabaka oluturmaktadr. Bu tabakay delerek Yeryz'nde yansyan
Gne nlar ise atmosfere geri dndklerinde bu tabakay geememekte, aksine
bu tabaka tarafndan yanstlarak gerisin geriye tekrar Yeryz'ne gnderilmektedir.
Bu ise atmosferin scaklnn artmasna yol amaktadr. Btn Dnya'daki CO
2

salglanmas kontrol altna alnmad takdirde 2010 ylnda atmosferin ortalama s-
caklnda 5
o
C kadar bir art gereklemi olacaktr. Bu ise: 1) Kutup Blgelerin-
deki buzlarn bir blmnn erimesi, ve 2) tahl retiminin ende verici boyutlarda
debilmesi demektir.
Ayrca doalgaz kullanm esnsnda meydana gelen kaaklar yznden at-
mosfere szan metan gaz da CO
2
ye oranla ok daha etken bir sera olayna sebep
olabilmektedir.

Buna ek olarak, NO
x
ve SO
2
de asit yamurlarna neden olmaktadr. Asit
15
yamurlar bitki rtsn, metalik ve beton yaplar geri dn olmayan bir biim-
de tahrip etmektedirler.

Kmrle alan termik santrallerin bir baka sakncas da kmr cevherine
kark olan uranyum filizlerinin baca gazlaryla ve atk kllerle evreye kalc bir
radyoaktiflik bulatrmasdr (radyoaktif bir ekirdek olan uranyum-235'in yar m-
r 718 milyon yl ve uranyum-238'inki de 4,5 milyar yldr!). Bir nkleer santralin
nkleer yakt atn uygun bir teknolojiyle bir kap iinde muhafaza ve kontrol alt-
na almak mmkndr ve Bat Anlamndaki Nkleer Gvenlik Doktrini erevesi i-
inde bu, her zaman yaplmaktadr. Ama termik santrallerin at olan sz konusu
radyoaktif kllerin uuarak yaylmasnn ve teneffs yoluyla akcierlere girmesinin
engellenmesi ok daha zor ve pahal olduundan bunlarn ortadan kaldrlmasna hi
giriilmemektedir.

Ayrca termik santrallerin civarndaki yerleim alanlarnda anfizem ve st
nefes yollar hastalklarnda daima, inkr mmkn olmayan net bir art gzlen-
mektedir.

Saysal bir rnek vermek gerekirse, ylda 2.500.000 ton kmr tketen,
1.000 MWe kurulu gcndeki bir kmr santralinin bir ylda evreye salglad za-
rarl maddelerin mikdarlar yledir:

1) CO
2
gaz: 6.000.000 ton!
2) SO
2
gaz: 120.000 ton!
3) NO
x
gazlar: 25.000 ton!
4) Atk kl: 600.000 ton!
5) Radyasyon: 200.000.000 Becquerel!

Ayrca kmr santralleri evreye salk iin fevkalde zararl cva (Hg),
kadmiyum (Cd), antimuvan (Sb) ve kurun (Pb) gibi toksik ar metaller de salg-
larlar.

13. Hidrolik santrallerin (barajlarin) evreye zararlari var midir?

Hi kukusuz, hidrolik santrallerin de evreye zararl etkileri vardr. Baraj
havzas oluturulurken ekime elverili pekok arazinin ve yerleim yerinin su altn-
da kalmasndan baka tarih antlarn da su altnda kaldklarn, en azndan, GAP do-
laysyla yaam bulunmaktayz. Bunun yan sra, barajn ardnda biriken amur y-
nlarnn barajn mrn ksaltt ve ortadan kaldrlmas kolay olmayan bir sorun
olduklar da bir gerektir. Ayrca bir baraj yklmas kazsnda bir anda birok yer-
leim yerinin yok olaca ve yzlerce ve hatta binlerce insann leceini de unut-
mamak gerekir. Buna kk bir rnek vermek gerekirse, 1959 ylnda Fransada k-
k bir baraj olan Monpasset barajnn kmesi sonucu Frjus ehrinin btn bat
blmnn yklm ve 400 kiinin de lm olduunu bildirmek yeterlidir.

16
1+. Klasik elektrik retim santralleri ya da alternatif enerji santralleri tmyle tehli-
kesiz ve sorunsuz mudurlar?

Klsik elektrik retim santrallerinin hi biri tmyle tehlikesiz deildir. Son
40 sene iinde Fransa'da, talya'da ve Hindistan'da vuku bulan rneklerine baklacak
olursa, hidrolik santrallerde barajn kmesi: 1) binlerce kiinin lmne, 2) mil-
yonlarca dnm ekili arazinin ve yerleim yerinin harap olmasna yol aan bir riske
shiptir.

Termik santrallerin tehlikesi ise bunlarn evreye ve evrede yaayanlara
verdii zararlar bakmndan 12. soruda incelenmiti.

leride rzgr santralleri ve gne pilleriyle alan byk gne santralleri
devreye girdiinde ve bunlarn kullanm iyice yaygnlatnda, bugn pekok ev-
recinin yzeysel bir biimde bunlar sorunsuz ve evre dostu ideal santraller olarak
grmelerine ramen, bu santrallerin evreye hi de dost olmadklar daha belirgin
bir biimde yaanarak anlalacaktr. nk gne santralleri ancak Gne var iken,
rzgr santralleri de ancak rzgr esiyor iken elektrik reten santrallerdir. Hele g-
ne santralleri hava kapal olduunda ya da geceleyin elektrik retemezler.

Bundan dolay bu tip santraller, rettikleri elektrik enerjisinin bu gibi durum-
larda da kullanabilmesi iin, retilen elektriin depolanmasn zorunlu klmaktadr.
Bugn elektriin depolanmas ancak akler araclyla mmkndr. Oysa ak de-
mek kurun ve slfrik asit demektir ki bunlarn retimi de evreyi enok kirleten
teknolojilere dayanmaktadr. Ayrca fotovoltaik panellerin retimi de antimuvan gi-
bi evreyi kirleten zararl toksik bir metale ihtiya gsterdiinden bu da gne sant-
rallerinin, saf evrecilerin zannettiklerinin aksine, hi de evre dostu olmayan tek-
nolojilere dayanmakta olduklarn gstermektedir.

Gel-git hareketinin muazzam enerjisinden yararlanmak iin biri Fransa'da
dieri ise Rusya'da kurulmu olan gel-git santralleri projeleri ise, denizin santral ak-
sam zerindeki andrc etkisi ile trbojeneratrleri tkayan kum, yosun ve sair
deniz rnlerinin tahrip edici etkileri dolaysyla, verimsiz olduklar anlalnca ter-
kedilmitir.

Enerji retiminde, retim alannn etkin bir biimde kullanlmas da nemli
bir faktrdr. Mesel fosil yaktla alan 1000 MWe kurulu gcne ship bir sant-
ral 1 il 4 km
2
civarnda bir yerleim alanna ihtiya gsterirken ayn kurulu gteki
bir termal ya da fotovoltaik Gne santrali 20 il 50 km
2
civarnda bir alana ve bir
rzgr santrali ise 50 il 150 km
2
civarnda bir alana yaylm olur. Akkuyu Nkleer
Santral Yerleim Alan ise 4000 il 6000 Mwe'lik bir kurulu gce ship alt nkleer
birimi ihtiv edecek kapasitede olup 8,9 km
2
civarnda bir alana yaylm bulunmak-
tadr.

15. Alternatif enerji kaynagi ne demektir? Petrol rezervlerinin 2050, dogalgaz re-
zervlerinin 2070 ve kmr rezervlerinin de 2150 yillari civarinda tkenecegi ng-
17
rlmekte olduguna gre bu birincil enerji kaynaklarina alternatif olacak baka ener-
ji kaynaklari var midir?

Yeni bir enerji kaynann alternatif niteliini haiz olabilmesi iin: 1) yerini
alaca enerji kaynann toplam retim kapasitesinden daha byk bir retim kapa-
sitesine sahip olmas, ve 2) evreyi ondan daha az kirletmesi gerekir. Aksi halde sz
konusu yeni enerji kayna alternatif bir kaynak deil, bir enerji darboaznn al-
masnda snrl bir katks bulunan palyatif bir kaynak olur.

Alternatif enerji kaynaklar diye nitelendirilen enerji kaynaklar: 1) gne
enerjisi, 2) rzgr enerjisi, 3) deniz dalgalar ile gelgit olaynn enerjisi, 4) jeotermal
enerji, 5) biomas enerjisi, 6) organik pler, 7) hidrojen enerjisi, ve 8) fzyon ener-
jisidir.

Konvansiyonel enerji kaynaklar olarak kabl edilen fosil yaktlar, akarsular
ve nkleer enerjinin: 1) srekli retilebilmek, 2) dzeyi istee gre kontrol edilebil-
mek, ve 3) depolanmay gerektirmemek gibi temel zellikleri vardr. Hidrojen ener-
jisi ile fzyon enerjisi dndaki dier alternatif denilen enerji kaynaklar ancak kul-
lanlabilir gcleriyle snrldr. Mesel Gne ve rzgr var iseler bunlardan enerji
retilebilir. Benzer ekilde deniz dalgalar ya da gelgit olayndan yararlanarak enerji
retmek de ancak Doa'nn izin verdii artlarda ve zaman dilimlerinde mmkn-
dr.

Teknolojik zorluklar ald takdirde gerekten de petroln, doalgazn ve
kmrn yerini doldurabilecek konvansiyonal enerji kayna olarak: fisyona dayal
nkleer enerji, ve alternatif enerji kaynaklar olarak da: hidrojen enerjisi ile fzyon
enerjisi (ya da termonkleer enerji) grnmektedir. Ancak hidrojen gaznn yanma-
syla ortaya kan enerjinin pratikte uygulanmasnn btn teknolojik zorluklar he-
nz zmlenebilmi deildir.

16. Sz konusu alternatif enerji kaynaklari hakkindaki beklentiler nelerdir?

nsanln enerji retimi asndan ihtiyacn ortaya koyan klsik ve literatre
gemi bir rnek olarak Dnya'da 1990'larn bandaki toplam enerji retiminin 15
TWy (teravat = 1 milyon megavat) olduunu, buna karlk 2020 yl iin bunun 50
TWy ye da 50 milyon MWy olmas gerektiinin ngrldn bildirelim. En iyim-
ser tahminlerle yaplan aadaki, literatre gemi olan cetvel ise 2030 ylnda ve
yzyllar sonra alternatif denilen baz enerji kaynaklar ile evrecilerin pek itibar et-
tikleri hidrolik potansiyelin retim tahminlerini vermektedir:

Alternatif Enerji Kayna 2030 ylndaki Yzyllar sonra eriebilecei
enerji retimi (TWy) enerji retimi (TWy)
Gne 3 100 (?)
Biomas 3 10
Rzgr 1 3
Hidroelektrik Gc 1,5 2,9
18
Deniz Dalgalar ve Gelgit Olay 0,1 1 (?)
Jeotermal Gc 0,2 0,4
Organik pler 0,1 0,1
T o p l a m 8,9 TWy 117,4 TWy

Bu cetvel sz konusu enerji kaynaklarnn tmnn bile yakn gelecekte de
uzak gelecekte de insanln enerji ihtiyacn karlamaa yetmeyeceini yeterince
ak bir biimde ortaya sermektedir.

17. Enerji kaynaklari hakkinda Dnya'nin gl lkelerinin ulusal politikalarinin ana-
hatlari nelerdir?

Politika tarihileri iinde bulunduumuz yzyldaki btn savalarn kke-
ninde lkelerin "birincil enerji kaynaklar rezervlerine ulama hedefi" olduunu
tesbit etmi bulunmaktadrlar.Yeni ve byk rezervlerin bulunamamas durumunda
ise birincil enerji kaynaklarndan petroln 2050, doalgazn 2070 ve kmrn de
2150 yllarnda tkenmi olaca ngrlmektedir. Bu durum karsnda pekok l-
ke ksa vdede kar yolun nkleer enerji olduunu dnmektedir. Ekonomik a-
dan gl lkelerse daha uzun vdede enerji kaynaklarn deil de enerji retiminin
tekelini ellerinde tutmak zere ulusal stratejiler gelitirmekte ve yeni enerji tr re-
timi aratrmalarna byk yatrmlar yapmaktadrlar.

Avrupa Birlii lkelerinin sve ve svire'nin de katlmyla 1983-1991 ara-
snda baarya ulatrm olduu milyarlarca dolarlk JET (Joint European Torus)
Projesi dteryum-tritium plzmas kullanarak termonkleer fzyonu gerekletire-
bilmek zere tasarlanm bir ilk admd. Dteryum ve tritium ekirdekleri ok yk-
sek scaklklarda biribirlerine kaynar (fzyon olay) ve bundan da ortaya byk bir
enerji aa kar. Bu da nkleer ba enerjisinin bir baka ortaya karl yntemi-
dir. JET Projesinde 200 milyon
0
K (Kelvin derecesi) scaklk ve 2 sniye sren
plazma kararllna dayal pulslar elde edilmi ve buna bal olarak 2MW'lk bir
fzyon enerjisinin aa kabilecei gsterilmitir. Ayn deneyin daha dk bir
enerji dzeyinde ise 1 dakika kadar sren bir plzma kararl elde edilmitir. Plz-
ma kararl sona erdiinde enerji retimi de kesilmektedir.

Bu baar zerine A.B.D. ile Avrupa Birlii, Japonya ve Rusya Federas-
yonu'nun da katksyla 21.7.1992'de ITER (International Thermonuclear Experi-
mental Reactor: Uluslararas Deneysel Termonkleer Reaktr) Pojesini gerekle-
tirmek zere bir anlama imzlamlardr. Bu proje 2010 ylnda tamamlandnda
15 dakika sreli bir plzma kararln gerekletirmi olacak ve 1000-1500 MW
gcnde de bir fzyon enerjisi elde edilecektir. Proje 2030 ylnda 6000 MW gcn-
de ilk termonkleer reaktr prototipinin ve 2050 civarnda da 6000 MWe gcnde
ilk endstriyel termonkleer elektrik retim santralinin devreye girmesini mmkn
klacaktr. Ancak bu gerekletirilmesi zor bir teknolojiye dayandndan bu kabil
termonkleer reaktrlerin yaygnlamas ok zaman alacaktr.

Bu arada A.B.D. zellikle kendi lkesi dndaki petrol yataklarnn serbest
19
ticrete ak olmasna zen gstermekte ve kendi topraklarndaki petrol yataklarnn
%60 kadarn rezerv olarak saklayarak bunlarn dndaki Dnya petrolnn bir an
nce tkenmesini salamaa almaktadr. Bundan amac ise, dier lkelerdeki pet-
rol kaynaklar tkendiinde, elindeki rezervi: 1) ulusal sivil ve asker kesimlerinin
benzin ihtiyacn karlamak zere kullanmak, ve 2) petrokimya rnlerinin Dnya
tekelini de eline geirmektir.

!!!. DUNYADA NUKLEER ENERJ!

18. Dnyada hangi lkeler nkleer enerji kkenli elektrik enerjisi retmektedirler?
Nkleer enerji kkenli elektrik retimi Dnya'nin toplam elektrik retiminin ne kada-
rini saglamaktadir? Hangi lkeler yakin gelecekte nkleer enerjiye gemeyi planla-
maktadirlar?

Dnya'da ticari amala elektrik enerjisi reten ilk nkleer santral 1956 Ekim-
'inde ngiltere'de faaliyete gemi olan Calder Hall-1 santralidir. Bugn 32 lke:
1. Enerji retiminde petrol asndan da bamllktan olabildiince
kurtulmak amacyla,
2. Elektrik enerjisi retiminde kaynak eitlilii salamak iin,
3. evre dostu bir enerji tr semi olmak iin

nkleer enerjiden yararlanmay stratejik bir alternatif olarak semilerdir.

Bu 32 lke: Amerika Birleik Devletleri, Almanya, Arjantin, Belika, Bre-
zilya, Bulgaristan, ek Cumhuriyeti, in, Ermenistan, Finlandiya, Fransa, Gney
Afrika, Gney Kore, Hindistan, Hollanda, ngiltere, spanya, sve, svire, Japon-
ya, Kanada, Litvanya, Macaristan, Meksika, Pkistan, Romanya, Rusya Federasyo-
nu, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya/Hrvatistan, Tayvan, Ukrayna ile nkleer santral
inaatna balam olan ran'dr.

31 Aralk 1999 itibriyle hlen bu 31 lkede elektrik reten ve toplam
349.063 MWe'lik kurulu gce sahip 433 adet nkleer santral almaktadr. Bunla-
rn rettikleri elektrik enerjisinin tm Dnya'da retilen elektrik enerjisine oran
%17 civrndadr. Bundan baka, gene bu lkelerde, toplam 31.128 MWe
kurulu gce sahip 37 yeni nkleer santral de in hlinde bulunmaktadr. letimde
bulunan nkleer santrallerin toplam iletim sresi ise 9384 yl 7 ay'dr. Bu bilgiler
son sayfada ek olarak verilmi olan "1999'da letilen ve n Edilmekte Olan Nk-
leer Reaktrler" cetvelinde ayrntl bir biimde takdm edilmitir. 1996-1998 ara-
sndaki ylda btn Dny'da devreye giren yeni nkleer santral saysnn da 11
(onbir) olduunu bilmekte de fayda vardr.

Bu kapsamda Fransa, daha 1950'li yllarn sonundan itibaren, tm elektrik
enerjisinin nkleer kkenli olmasna karar vermi ve bu ulusal politikasndan asl
sapmamtr. Fransa ulusal elektrik retiminin %75 kadarn toplam 63.103 MWe
kurulu gce sahip 59 nkleer santralden elde etmektedir. A.B.D.nde ise 97.145
20
MWe kurulu gce sahip 104 nkleer santral lkenin elektrik ihtiyacnn %19,8 ini
salamaktadr.

Yakn bir gelecekte nkleer enerjiye gemeyi planlam olan lkelerin ba-
nda: Trkiye, Msr, Endonezya, Kuzey Kore gelmektedir. Bu lkeler ilk nkleer
santrallerini kurmak zere karar alm ve ihleye km bulunmaktadrlar.

Buradan da kolayca idrk edilebilecei gibi, baz evrecilerin iddialarnn
aksine, Dny nkleer enerjiden vaz gemi deildir.

Yukarda 12. soruda kmr santralleri iin verilmi olan byklkler gz
nne alndnda, hlen almakta olan toplam 349.063 Mwe gcndeki 433 nk-
leer santralin, bunlara edeer kmr santrallerine oranla, bir ylda:

1) 872.657.500 ton kmr israfna,
2) 2.094.378.000 ton CO
2
gaznn salglanmasna,
3) 41.887.560 ton SO
2
gaznn salglanmasna,
4) 8.726.575 ton NO
x
gaznn salglanmasna,
5) 209.437.800 ton atk kln retimine, ve
6) 69.812.600.000 Becquerel'lik bir radyasyonun yaylmasna

engel olduklar kolayca hesaplanr. Bu durum bile nkleer santrallerin ne denli
evre Dostu olduklarn gstermee yeter!

19. Bir lke nkleer enerjiye gei yaparken nelere dikkat etmektedir?

Bir lke iin nkleer enerjiye gei yapmak bir heves ii deil, gelecee u-
zanan hayat nemi haiz bir stratejinin iyi plnlanm bir yatrm olmaldr. Nk-
leer enerjiye geiin doal hedefleri:

1) lkenin elektrik retimi ihtiyacn karlamaktr.
2) lkenin doal nkleer yakt kaynaklarn deerlendirmektir.
3) lkenin, ksa zamanda ayrntsyla uygulayabilecei, ileri bir teknolojiyi
transfer etmektir.

Nkleer enerjiye geiin gerekli ve zorunlu artlar ise yle zetlenebilir:

1) Bu hususta hkmetlerden bamsz, kararl ve kalc bir siyas irde ge-
reklidir.
2) Bu siyas irdenin dayand, lke yararna, bilimsel bir nkleer enerji
ulusal politikas ve stratejisinin: A) belirlenmi, B) kabl ve C) resmen tescil edil-
mi olmas gereklidir.
3) Nkleer enerji uygulamalar ile ilgili mevzuatn yeterli olmas gerekmek-
tedir.
4) lkenin teknik insan potansiyelinin yeterli olmas gereklidir.
5) lkenin teknolojik potansiyelinin en azndan en kolay nkleer teknolojiyi
21
kolayca zmleyebilecek dzeyde olmas gereklidir.

Ayrca, seilen nkleer santral:

1) Asl ve asl yeni bir prototip tasarm deil, fakat gvenli ve gvenilir bir
tip olmal; yni
2) rnekleri fizikman mevcd ve
3) Uzun sre denenmi

olmaldr.

20. Yeni bir nkleer santralin lkeye yarari ucuz ve gvenilir bir elektrik retimidir.
Acaba byle bir santralin kuruldugu yreye de bir takim zel yararlari olur mu?

Bir nkleer santral kurulduu yreye ve o yrenin bal olduu belediyeye
byk bir canllk, isizlik sorununa belli lde bir zm ve parasal refah getir-
mektedir. Bir nkleer santralin inaat yaklak alt buuk yl srmekte ve antiyede
srekli olarak ortalama 2500 kii alabilmektedir. Bunlar aileleriyle birlikte o y-
renin ekonomisine ve sosyal hayatna da katkda bulunacak olan yaklak 10.000 ki-
i demektir. Bu yer bir yoksunluk blgesi bile olsa, nkleer santralin haiz olduu
nem o blgeyi ksa srede bu niteliinden uzaklatrmaktadr.

Nkleer santralin yksek entellektel nitelikli personeli uygun bir "uyum
salama pln" erevesinde yreye entegre olmakta ve sorunlarna eilmektedir.
Bu, yreye, ticret ve cemiyet hayat asndan bir canllk getirmekte; okullarn,
marketlerin, hastahne ya da tam donanml dispanserlerin, oyun ve rekreasyon a-
lanlarnn almasna sebep olmakta; santral ve civarnn evre dzenlemesine ve,
radyasyon asndan gvenli olduunu kantlamak zere, her nkleer santralin he-
men yannda kurulan minik bir hayvanat bahesinin ise yre halk iin bir ilgi oda
olmasna yol amaktadr. Ayrca belediyeye denen vergiler ile, genel politika gere-
i, santralin rettii elektriin yre halkna ucuz bir bedel karl verilmesi de y-
renin ok ksa srede olaanst kalknmasna neden olmaktadr.

Fransa'da ve Almanya'da nkleer santrallerin hemen yannda sebze ve
meyva bahelerine ve hatt balara rastlanmaktadr. Ayrca o blgelerde tarmn her
trne de eskiden olduu gibi devam edilmektedir. Yetien rnlerden hi biri sa-
lk asndan sakncal bulunmamtr. Fransa'da baz nkleer santrallerin soutma
suyunun scaklndan civardaki seralarn stlmasnda yararlanlmaktadr. span-
ya'nn Akdeniz kysndaki Vandellos nkleer santralinin hemen yannda halka ak
bir plj bulunmaktadr.

21. "Nkleer Atik Ynetimi"nin diger lkelerdeki problemleri nelerdir?

Nkleer atklarn evreye zarar vermeden muhafaza edilmeleri demek olan
"Nkleer Atk Ynetimi", ilkeleri ve kurallar artk iyice bilinen pozitif bir bilim du-
rumuna gelmitir. Nkleer teknolojinin az, orta ve yksek radyasyon ieren atklara
22
ne gibi fiziksel ve kimyasal ilemler uygulanaca, radyasyon szdrmaz kapsllerin
iine nasl hapsedilmeleri, nerelerde ve hangi artlarda depolanp korunmalar ge-
rektii artk iyice bilinmekte ve uygulanmaktadr. Bunlara harfi harfine uyulduu
takdirde nkleer atklarn bir tehlikesi yoktur.

Nkleer atklarn, 41. soruda ayrntlarna belli bir lde inilerek verilmi
olan paketleme ileminden sonra 600 il 1000 metre derinlikte su bulunmayan ve
deprem riski olmalayan salam kayalk blgelere gmlmesi ngrlmektedir. Hi-
bir depremde bu derinlikteki kayalarn Yeryz'ne kt grlmemitir. Bu derin-
likte, varsa bile, sularn hzlar gnde 25-40 cm civarnda olup bunlarn yzeye -
kabilmeleri iin de 40-50 km katetmeleri gerekmektedir. Bu ise en az 4000 yl de-
mektir. te yandan yksek dzeyde radyoaktif olan nkleer atklar radyoaktiflikle-
rinin yaklak %98 kadarn 200 yl iinde kaybetmektedirler. Bu sebeplerden tr
nkleer atklar bu kabil depolara gmmenin insan sal asndan herhangi bir
riski yoktur. imdiye kadar yer altnda gerekletirilen nkleer patlamalarn insan
salna herhangi bir risk yklemi olduu tesbit edilebilmi deildir. Ayrca her
yl kmr santrallerinden kan kllerin toplam binlerce ton uranyum ihtiv etmele-
rine ramen hibir nlem alnmadan yere serilmekte olduunu da gz ard etmemek
ve nkleer atklar iin alnan tedbirleri iyi ve insafl bir biimde deerlendirmek ge-
rekir.

Bu konuda asl tehlike, nkleer atklarn evreye byk zarar verdii amata-
sn kopararak kollektif bir paranoya ve histeriye sebep olmak isteyen evreci gr-
nml ar nkleer-enerji-kartlarndadr.

!v. NUKLEER ENERJ!N!N R!SK!

22. Bir olayin haiz oldugu "risk faktr" (tehlike orani ya da tehlike olasiligi) ne de-
mektir?

nsanlarn karlatklar olaylarn ve sebep olduklar faaliyetlerinin tmnde
insana zarar verebilecek bir tehlike olasl her zaman vardr. Mesel A.B.D.nde
yaplan bir istatistie gre 60 yan stndeki bir amerikalnn sokakta kalp sekte-
sinden lmesi olasl onbinde birdir (1/10.000). Buna karlk, hangi yata olursa
olsun, yksek dalarn uurumlarna koarak paratle atlayan sporcularn bir
kazya uramalar riski 1/500 den byktr. Risk ya da risk faktr de denilen bu
tehlike olaslnn kayna evrede gelien doal olaylar olabilecei gibi insan ya-
ps ara-gereler de olabilir.

nsann gnlk yaamnda riski sfr olan hi ama hi bir olay, hi ama hi
bir davran yoktur. Mesel : Gne altnda dolamann riski gne arpmasdr;
memurun ar sinirli olmasnn riski iten atlmasdr; hzl araba srmenin riski tra-
fik kazlarna sebep olmaktr, btn dnyann gelimi lkelerinin yararland nk-
leer enerjiden yz evirmenin riski lkenin refah iinde gelimesinin nne ge-
mektir.
23

Gnlk hayatn olaan risklerinden kurtulmak isteyen bir kimse ne yaparsa
yapsn, ok az bile olsa: 1) bulunduu yerde bir deprem olmas riskini, 2) kendisine
bir gk tann arpmas riskini, 3) mikrobik ya da virtik bir infeksiyona mruz
kalma riskini, 4) uykuda kalp sektesinden lm riskini asl ortadan kaldramaz.

23. Riski en aza indirmenin yolu-yordami nedir? Risk nasil llr?

Bir olayn riski akla hemen geliveren nlemleri uygulamakla nlenemez.
Mesel , Ankara'dan Eskiehir'e otomobil ya da bisikletle gitmenin belirli ve farkl
"trafik kazsna urama riskleri" vardr. Bunlardan kanmak iin otomobile ya da
bisiklete binmeyip de bu yolu yaya gitmee karar vermek insan bu risklerden kur-
tarmaz; aksine bu uzakl yaya yrmenin riski dierlerinkinden ok ok daha faz-
ladr.

Riskleri en aza indirmek iin en aklc ve mantkl yntem: 1) nce, tm risk-
leri niceliksel (kantitatif) yni objektif olarak llebilir bir biimde tesbit etmek,
ve 2) sonra da, dierlerine oranla, daha kk olanlarn semektir.

Nicelendirilmi riski dile getirmek zere birok bilimsel yntem vardr.
Bunlardan biri de Ortalama mr Kayb (OK) yntemidir. Bu, altna girilen risk
yznden bir insann mrnn ortalama olarak ne kadar ksalabileceini istatistiksel
olarak tesbit eden bir yntemdir. Mesel Trkiye'de istatistikler 40 yandaki bir
erkein, ortalama olarak, yaayaca daha 27 yl olduuna iret etmektedir. Eer
bu 40 yandaki adam %1 gibi lmcl bir riskin altna girerse, mr:

0,01 X 27 = 0,27 yl = 0,27 X 365 = 98,55 gn

kadar ksalacak demektir.

Bu yalnzca bir lttr ve ille de bu adamn mr 98,55 gn daha ksa
olacak demek deildir. Ama, mesel , onun yandaki 10.000 kii %1 lik bir lm-
cl risk altna girerse bu takdirde bunlardan ortalama olarak 100 (= 0,01X10.000)
kiinin mrleri toplam 27 yl ksalacak, geri kalan 9.900 kii ise bundan etkilen-
meyecek demektir. Dolaysyla bu 10.000 kii iin ortalama mr kayb 98,55 gn-
dr. te bu istatistiksel sonu, sz konusu riskin dourduu OK'dr.

2+. eitli risklere bagli olarak ortalama mr kaybi (OOK) hakkinda bilgi verir misi-
niz?

Elimizde ne yazk ki Trk toplumuyla ilgili risk analizleri yok. Aada A-
merikan toplumuyla ilgili olarak yaplm olan risk analizlerine dayanarak elde edi-
len OK rakkamlarn veriyoruz
5
:

5
Bk. : Bernard L. Cohen, ok Ge Olmadan/Bir Bilim Adamnn Gzyle Nkleer Enerji, TBTAK Popler
Bilim Kitaplar No.10, Ankara 1995.
24
Risk_________________________________ Gn olarak
OK

Kadn deil de erkek olmann riski 2800
Kalp hastalnn riski 2100
Bekr olmann riski 2000
Sigara imenin riski 1600
Kmr mdeninde almann riski 1100
Kanser riski 980
Ortaokuldan sonra eitimi brakmann riski 800
Normalden 7,5 kg daha ar olmann riski 450
Motorlu tatlarda kazya uramann riski 200
Zatrrie ya da gripe yakalanmann riski 130
Alkol alkanlnn riski 130
Kk araba kullanmann riski 50
Otoyollarda hz snrnn 10 mil (yaklak 15 km arttrlmas) 40
Doum kontrol hap kullanmann riski 5
mr boyunca gnde bir adet diyet iecei imenin riski 2
Tayfunlarn riski 1
Uak dmesinin riski 1
Yldrm arpmas riski 0,8
Bir barajn kmesi riski 0,5
Skylab uydusunun dmesinin riski 0,000.000.002.310 gn = 0,0002 saniye

25. Nkleer santrallerin riski ne mertebededir?

Nkleer enerji retimiyle ilgili risklere gelince, bunlarn gene Amerikan
kaynaklarna ve zellikle de NRC'ye (National Regulatory Commission: A.B.D.nin
nkleer santrallere lisans verme mill komitesine) gre saptanm olan OK deer-
leri ise aada verilmektedir
6
:

Risk________________________________ Gn olarak
OK

*18-65 yalar arasndaki kimselerin yksek radyasyonlu iyerinde
almalarnn riski 12
*mr boyu bir nkleer santralin yaknnda yaamann riski 0,4
*A.B.D.nin tm elektrii nkleer kkenli olsa bunun riski 0,03
*Bir nkleer santralin bir ylda kard nkleer atn riski 0,018
*Nkleer santral kazlarnn yol at risk 0,012
*1979'da vuku bulan Three Mile Island nkleer santral kazsnn
en yakn yerleim biriminde oturanlar zerindeki riski 0,001

6
A.g.e.
25
26. Elektrik retim teknolojilerinin hesaplanmi OOK degerleri ne kadardir?

A.B.D.nde yaplan istatistiksel almalara dayanarak kmrl elektrik re-
tim santrallerinin, bu lke nfusu zerinden ortalama alndnda, sebep olduklar
OK'nn 13 gn olduu tesbit edilmitir. Bu deerin petrol yakan santraller iin 4
gn, doalgaz santralleri iin 2,5 gn ve A.B.D.nde retilen elektriin tm gne
santrallerinden elde edilecek olursa bunun sebep olaca OK'nn da 0,4 gn olaca-
hesaplanmtr.

zellikle nkleer enerji kart evrecilerin en gvenli enerji tketim strateji-
si olarak savunduklar bir tez de eer insanlk yeterince enerji tasarrufu yapsa nk-
leer enerjiye hi ihtiya duyulmayaca tezidir.

Oysa yalnzca Trkiye'nin durumunda bile bunun hi de gereki olmad
kolaylkla grlr. Trkiye'nin nfusunun ylda %2 civrnda seyreden byk bir
hzla artmas yannda hzl bir sanayileme sreci iinde de bulunmas her yl elekt-
rik enerjisine olan ihtiyacn ylda ortalama %10 dolaylarnda arttrmaktadr. 1996
ylnda ise bu rekor bir dzey olan %14,70 e erimitir. Ayrca Trkiye konvansi-
yonel birincil enerji kaynaklarnn yetersizlii bakmndan da byk lde da-
baml bir lkedir. Bu lkede kiiler ne kadar enerji tasarrufu yaparlarsa yapsnlar,
enerji an bu yolla kapatmann mmkn olmad her saduyulu kimsenin teslim
edecei bir gerektir.

te yandan ar bir enerji tasarrufunun da bir takm sakncalar vardr. Ener-
ji tasarrufu yollarndan bir de, mesel , kk araba kullanmaktr. Oysa 24. soruda,
Amerikan toplumunda bunun 50 gnlk bir OK'ya yol atn kaydetmitik. Yakt
tasarrufu eer bisiklet kullanmn ikiye katlarsa bu da 10 gnlk bir OK'na neden
olacaktr
7
. Bir baka enerji tasarrufu biimi de binlarn iyi izole edilmesidir. Bu ise
binnn yapmnda kullanlan kum, ta, imento gibi malzemelerde eser mikdarda
bulunan radyoaktif radon gaznn binnn iine hapsedilmesi demektir ki bu yolla
bin iinde biriken radyasyonun riski 24 gnlk bir OK'ya neden olur.

27. Btn bu Ortalama Omr Kaybi degerlerinden hangi sonu ikmaktadir?

Btn bu Ortalama mr Kayb deerlerinin karlatrlmasndan kan bi-
limsel sonu udur ki, retimi ve retim sonucu btn etkileri de hesaba katldn-
da, nkleer enerji retimi en dk riske ship enerji retim biimidir. Bu husus
Avrupa Komisyonu'nun Extern E projesinin 1997 yl sonularnda aka belirtil-
mitir. Extern E projesi zerinde uzun yllardr allmakta olan ve enerji retim te-
sislerinin tm d etkilerini dikkate alan nemli bir ekip almasdr.

v. ERNOB!L KAZAS!N!N ETK!LER!

28. Tarihin en byk nkleer santral kazalari hangileridir ve evreye ne gibi zararla-

7
A.g.e., s.113.
26
ri olmutur?

Her nkleer santralde, dier btn elektrik retim santrallerinde de olduu
gibi, rahatlkla giderilebilen rzalar ve kazlar olabilir. Bunlarn kaytlar tutulur ve
rutin bir ilem olarak Birlemi Milletler rgt'nn bir alt kuruluu olan IAEA'ya
(International Atomic Energy Agency: Uluslararas Atom Enerjisi Ajans'na) bildiri-
lir.

Ancak nkleer santrallerin dier konvansiyonel santrallerden nemli bir far-
k kapal bir hacm iinde dar szmasna izin verilmeyen bir radyasyon ortamn
da kapsamalardr. Bununla beraber trajik baz kaz durumlarnda bu radyasyonun
evreye yaylmas da mmkn olmaktadr.

Nitekim imdiye kadar evreye (yni nkleer santral binasnn dna) zarar
dokunabilecek byklkte 3 nkleer santral kazs olmutur. Bunlardan ilki 1957
ylnda skoya'da vuku bulan, GCR tipi plutonyum retimine dnk asker bir re-
aktr olan Windscale Nkleer Reaktr kazsdr. Bu kazda reaktrn civarna bir
mikdar radyasyon yaylm, (st, sebze, meyva, et gibi) gda maddelerinin bazla-
rnda radyasyon dzeyi hayat bir tehlike arzetmeyecek kadar ykselmitir. lmle
ya da akut radyasyon hastalyla sonulanan hi bir vaka kaydedilmemitir. Kan-
ser vakalar ile ilgili istatistiklerde de bu olaya bal herhangi bir art tesbit edil-
memitir.

Kayda deer ikinci nkleer santral kazs 1979 ylnda A.B.D.nde Chicago
yaknlarnda PWR tipi bir reaktr olan Three Miles Island Nkleer Reaktr kaz-
sdr. Bu reaktr 1960'larn sonuna doru gelitirilmi olan "Bat Anlamndaki Nk-
leer Gvenlik Doktrini"ne uygun olarak koruyucu bir kabuk iine yerletirilmi ol-
duundan, reaktrn kalbi ergimeye balar balamaz reaktr bins hemen boaltla-
rak koruyucu kabuun kaps dardan kapatlm ve aa kan muazzam radyas-
yon ieriye hapsedilmitir. Bu kazda reaktrn koruyucu kabuunun dna ilk
anda havalandrma tesisatndan havaya karm olan radyasyondan baka rad-
yasyon szmamtr. Bu radyasyon ise 15 km apl bir daire iinde, bir insann bir
akcier rntgeni ektirirken ald dozdan ok ok dk bir doz olan, 0,08 mSv'lik
bir doza sebep olmutur. Sonu olarak da kimse lmemi ya da akut radyasyon has-
talna yakalanmamtr. Nkleer kaz snflandrlmasnda en byk kazdan bir
nce gelen bu kalp erimesi kazsnn bu ekilde atlatlm olmas "Bat Anlamndaki
Nkleer Gvenlik Doktrini"ne uygun olarak ina edilmi olan nkleer santrallerin
son derece gvenli ve gvenilir olduklarnn bir kantdr.

nc ve tarihin en trajik nkleer santral kazs ise 26 Nisan 1986'da imdi
Ukrayna devletinin snrlar iinde bulunan ernobil Nkleer Santralinin LWGR
tipi bir reaktr olan 4. nitesinde vuku bulan kazdr. Ancak bu reaktr "Bat An-
lamndaki Nkleer Gvenlik Doktrini"ne uygun olarak in edilmemi olduundan
koruyucu bir kabuk iinde bulunmamaktayd. Bunun sonucu olarak ergiyen reaktr
kalbinden kan radyasyon meteorolojik artlarn da etkisiyle yalnzca Ukrayna'y
deil, Trkiye de iinde olmak zere, 15 Avrupa lkesini etkisi altna alm, hepsin-
27
de de gerek meknlarda gerekse gdlarda belirli oranlarda radyasyon kirliliine ve
halkta da byk psikolojik tedirginlie yol amtr. Bu kazda, kan yangn sn-
drmee alan 29 itfaiyeci aldklar lmcl radyasyon dozu sebebiyle 2 hafta i-
inde, bir grevli kalp sektesinden ve bir dieri de kopan bir makine parasnn ba-
na arpmas sonucu an lmle lmlerdir.

29. ernobil kazasinin Avrupa'daki etkileri neler olmutur?

Fizyolojik adan, ernobil kazsnn, santralin yakn evresi dndaki yer-
lerde ve iinde Trkiye'nin de bulunduu dier Avrupa lkelerinde: 1) belirgin, 2)
kayda gemi, ve 3) bilimsel olarak gerekten de bu kazda salnan radyasyona ba-
lanabilecek herhangi bir etkisi olmamtr.

Psikolojik adan ise her lkede zaman zaman kollektif paranoya ve kollektif
histeri snrlarna varan tedirginlikler yaanmtr. Bu kaz, her lkede: 1) o zamanki
yerel hkmetlere kart olan gruplarn, 2) zellikle, nkleer enerji kart evrecile-
rin, ve 3) zellikle de sansasyon medyasnn hkmetleri ve grevlileri ok ucuza
thmet altnda brakmalar iin bulunmaz bir frsat ve bahne olmutur.

Oysaki Rusya dndaki pekok Avrupa lkesinde gdlardaki radyasyon d-
zeyi art Uluslararas Radyasyondan Korunma Komitesi'nin (ICRP'nin) ve hatt
(kendine zg radyasyon dozu normlar, ICRP'nin bilimsel olarak koymu olduu
normlarn 1/10 u kadar olan) Dnya Salk rgt'nn ve Uluslararas alma r-
gt'nn izin verdikleri snrlarn ok altnda kalmtr.

ernobil kazsn izleyen yllarda yetkili iki uluslararas rgt , Uluslararas
Atom Enerjisi Ajans (IAEA) ile Ekonomik birlii ve Kalknma rgt Nkleer
Enerji Ajans (OECD-NEA) yaynladklar raporlarda
8
ernobil kazsnn Rusya ve
dier Avrupa lkelerindeki etkilerini yle dile getirmilerdir:

*Kazda yalnzca 31 kii lm ve kaz sonrasnda da akut radyasyon hasta-
l dolaysyla 137 kii tedavi altna alnmtr.

*1986-1996 arasnda ernobil ve civrnda, zellikle I-131 in youn olarak
bulat yrelerde, zellikle kaz annda 0-5 ya grubunda bulunan ocuk-
larda ve bir mikdar da yetikinlerde tiroid kanseri art gzlenmitir.

* Rusya'da da, etkilenmi dier lkelerde de ernobil kazsna balanabile-
cek herhangi bir lsemi, sakat doum ve dk art tesbit edilmemi ol-
duu gibi radyasyonun sebep olduu ileri srlen dier hastalklarda da
herhangi bir art tesbit edilmemitir.

8
1) "The International Chernobyl Project/Technical Report", Assessment of Radiological Consequences and
Evaluation of Protective Measures, Report by An International Advisory Committee, battal boy 640 sayfa,
IAEA, Viyana 1991.
2) "Chernobyl: Ten Years On Radiological Impact", 112 sayfa, OECD-NEA, Paris 1996.
28

Bu raporlarla elikili olan ve medya araclyla kamuoyuna duyurulan b-
tn kiisel bildiriler ve yazlarn, bilimsi bir uslpta grnseler bile, insanlarn yal-
nzca kiisel kuruntularn dile getirmi olduu anlalmaktadr.

30. ernobil kazasinin Trkiye'deki fiziksel etkileri neler olmutur?

Bu kazda Trkiye'nin, Edirne ve civar youn olmak zere, Trakya ve Dou
Karadeniz Blgeleri yaygn olarak etkilenmitir. Bu etkilenmenin saysal ve boyut-
sal byklkleri ile bunlara kar alnm olan nlemler: 1) Trkiye Atom Enerjisi
Kurumu'nun konuyla ilgili olarak yaynlam olduu resmi raporlarnda, ve zellikle
de 2) T.B.M.M.nin "ernobil Fciasyla lgili Gereklerin ve Sorumlularnn Or-
taya karlmas ve Alnmas Gerekli nlemlerin Tesbiti" hakknda kurmu oldu-
u "10/77,78,82,84 Esas Numaral Meclis Aratrma Komisyonu"nun Soruturma
Says: 455 numaral, 103 sayfalk raporunda btn ayrntlaryla kayda gemitir.

lkemizde radyasyona balanacak hi bir lm vakas, bir hastalk ya da
tbbi bir semptom tesbit edilmemitir. Dou Karadeniz Blgesinde ocuklarda l-
semide art olduu yolundaki iddialar T.B.M.M. Aratrma Komisyonu raporunda
yer alan: 1) Karadeniz Teknik niversitesi Tp Fakltesi'nin, 2) Hacettepe niversi-
tesi Tp Fakltesi'nin, 3) Gazi niversitesi Tp Fakltesi'nin, 4) Ege niversitesi Tp
Fakltesi Onkoloji Ana Bilim Dal'nn, 5) Trakya niversitesi'nin, ve 6) T.C. Salk
Bakanl'nn resm raporlaryla reddedilmitir.

Kazy izleyen bir yl iinde Trkiye'de kii bana bu kaz dolaysyla faz-
ladan alnm olan ortalama doz yalnzca 0,6 mSv iken bu doz Yunanistan ve Fin-
landiya'da 5,5 mSv dolaylarnda, yni Trkiye'ninkinin 9 (dokuz) misli fazla olmu-
tur. Trkiye, Rusya'nn dndaki, etkilenmi btn lkeler arasnda sondan ikinci
yni 15. srada yer almtr.

31. ernobil kazasi bahane edilerek Trkiye zerinde ne gibi oyunlar oynanmaga
kalkiilmitir?

Bir blm d ve i kar odaklar bu kaznn sonularndan yararlanmaa
almlardr. En byk oyun fndk ve ay zerinde oynanmtr. Avrupa ay paza-
rn elinde bulunduran lkeler kendilerine rakip olabilecek olan Trk aynn Avru-
pa pazarndaki ansn sfrlamak iin youn bir kampanya amlardr. Ne yazk ki
buna Trk Basn'nn bir blm de let edilmitir. Halk youn propaganda sonucu
Trk ayndan yz evirmee zorlanm ve piyasay ingiliz aylar doldurmutur.
Olan Trk ekonomisine olmutur!

Ayn i fndk iin de denenmitir. Ancak fndmz, Avrupa pazarna gir-
mee alan aymzn aksine, yllardr btn dnya pazarnn vaz geilmez bir ma-
l olduundan ve hkmetin de kararl tutumu syesinde bu oyunlar bozulabilmitir.

Basnn bir blm Trk halknn bu kazya kar duyarllatrlmasndan
29
sonra dier baz konularda da duyarl klnp klnamyacan nedense aratrmak
gereini duymu ve gazetelerin bir blmnde: 1) ehir suyundaki klorun kansere
yol at, 2) Rusya'dan gelen bldrcn ve yaban rdeklerinin radyasyonlu olduu
iin yenilmemesi, 3) alminyumdan retilen mutfak eyasnn da kansere yol at
iddialar yannda 4) bu kaznn sakat doum vakalarn ve dkleri arttrd, ve
hatt 5) radyasyonlu ay ien kadnlarn nesiller boyu sakat ya da kan kanserine ya-
kalanm ocuk douraca iddialar ortal kasp kavurmutur.

Halkn byle bir psikoza sokulmasnda ne yazk ki baz niversite retim
yelerinin de bilim-d sorumsuz beynlar gz ard edilmeyecek bir rol oynamtr.
Sakat ocuk dourmak korkusuna den birok hmile kadn, bu sorumsuz akla-
malardan sonra, gereksiz yere krtaja bavurmulardr.

Basnn bir blm ve politikada sol ideolojiyi benimsemi olanlar nedense
kendilerini hep nkleer enerji kart gibi grmek istemiler ve bu kazy frsat bile-
rek Trkiye'nin asl nkleer enerjiden yararalanmamas gerektii tezini ilemiler-
dir.

32. Trkiye aisindan "ernobil Dosyasi" resmen kapanmi midir?

Trkiye asndan ernobil kazs ve etkileriyle ilgili dosya 30. sorunun ce-
vabnda sz edilen T.B.M.M. Aratrma Komisyonu'nun bu konudaki raporunun
Meclis'de kabul edilmesiyle resmen kapanmtr. Bu rapor:

1) Trkiye'nin radyoaktif bulutun tesiri altnda kaldnn renildii gn-
den itibaren lmler ve kontamine blgelerin tesbiti konusunda ilgili kurumun (y-
ni TAEK'in) mevcd yetimi eleman gc ve mevcd teknik donanm erevesinde
gerekli organizasyonlar yaparak derhal faaliyete geilmi olduunu,

2) Silhl Kuvvetler, mlki amirlikler ve ilgili bakanlklarla gerekli her trl
ibirliinin salanm olduunu,

3) eitli yrelerde: I) havada, II) toprakta, III) denizlerde, IV) her trl g-
d maddelerinde, V) ithl ve ihra gd maddelerinde, VI) deiik endikatr madde-
lerde aktivite lmlerinin yaplm olduunu ve VII) halk iin de btn vcd l-
mlerinin yaplm olduunu,

4) TAEK tarafndan halkn radyasyondan korunmasna ynelik nerilen n-
lemlerin mlk ve idar mirlikler kanalyla aldrlm, halkn uyarlm ve tehlikeler
ve alacaklar nlemlerin duyurulmu olduunu,

5) Meclis Komisyonunun yapm olduu tm incelemeler ve deerlendir-
meler sonunda, llen aktiviteler ve Trk insannn genel gd alkanlklar gz
nne alnarak i ve d radyasyonlarla toplum ferdinin mruz kald hesaplanan
radyasyon dozu deerinin genellikle Avrupa lkeleri insanlarnn ald dozlardan
daha dk olduunun tesbit edilmi ve ayrca salk otoritelerince bu dozlar ne-
30
deniyle kanser vakalarnda ve genetik hastalklarda herhangi bir art olduuna
dair bir bulguya rastlanmadnn ifde edilmi olduunu, ve dolaysyla ilgili ku-
rum (yni TAEK) tarafndan yaplan doz hesaplarnn sonularnn ni-
versitelerimizin ve Salk Bakanlnn bilimsel kurul raporlarnda belirtilen husus-
larla da dorulanm olduunu,

6) niversitelerin tp fakltelerinin ve Salk Bakanlnca oluturulan Bilim
Kurulunun 1993 yl banda hazrladklar raporlarn incelenmesi sonucunda
T.B.M.M. Aratrma Komisyonunca Trkiye genelinde ve kritik blgelerde nedeni
ernobil kazsna balanabilecek bir kanser vakas artnn bilimsel olarak
mmkn grlmedii kaanatine varlm olduunu,

7) T.B.M.M. Aratrma Komisyonununun fciann bandan itibaren yapl-
m olan btn uygulamalarda ilgili kurumun (yni TAEK'in) halkn saln ko-
rumak amacn hedef ald ve uluslararas kriterlere, ulusal mevzuata uygun ola-
rak, olanaklar erevesinde gerekli olan hizmeti vermi olduu kanaatine varlm
olduunu,

tesbit ederek kayda geirmi, ve

8) Yazl basnn halk panik ve endieye srkleyecek bilimsel destei olma-
yan haberler yaplmamasn nleyici nlemler alnmasnn gerekliliini

de vurgulamtr.

33. Nkleer enerjiden elektrik retimi btn Dnya'da bu kadar yayginken kimler,
hangi sebeplerle gelimekte olan ve hatta gelimi lkeleri bile nkleer enerjinin ya-
rarlarindan vaz geirmege ugramaktadir?

Nkleer kkenli elektrik retimi Dnya'daki tm elektrik retiminin %17 ini
oluturmaktadr. Elektrik retiminin geriye kalan %83 nn ounluu ise petrol,
kmr ve doal gaz santrallerinden elde edilmektedir. Nkleer elektriin orannn
artmas demek: daha az petrol, daha az kmr ve daha az doalgaz tketimi; yni bu
birincil enerji kaynaklarnn daha az sat demektir. Bu ise Dnya Petrol ve Kmr
Kartelleri'nin krlarna byk bir engel oluturmaktadr. te bu sebeplerden t-
r Dnya'daki nkleer enerji kart btn hareketlerin ve propagandalarn bu kartel-
ler tarafndan desteklendiine dair yaygn ve inandrc arbal yayn ve bildirim-
ler vardr.

v!. TURK!YE'N!N NUKLEER ENERJ!YE GENES!
NEDEN ZORUNLUDUR?

3+. Trkiye'nin elektrik enerjisi retiminin bugnk ve yakin gelecekteki potansiyeli
nedir?

Trkiye'nin elektrik enerjisi retiminin gelecei: 1) Enerji ve Tabii Kaynak-
31
lar Bakanl, Devlet Planlama Tekilat (DPT), Trkiye Elektrik retim-letim A..
(TEA), Trkiye Elektrik Datm A..(TEDA), Devlet Su leri (DS), Elektrik
leri Ett daresi (EE) ve Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) gibi bu ile
dorudan doruya ilgili devlet kurulular, 2) stanbul Teknik niversitesi Nkleer
Enerji Enstits, Hacettepe niversitesi Nkleer Mhendislik Blm ve benzeri
niversiter kurulular, 3) Elektrik Mhendisi Odas (EMO), Mstakil Sanayici ve
Adamlar Dernei (MSAD ) gibi sivil toplum rgtleri, ve 4) konuya ilgi duyan
bamsz bilim adamlarmz tarafndan srekli izlenmekte, plnlanmakta ve alterna-
tif strateji nerileri hazrlanmaktadr.

Bu konudaki en son cidd alma Trkiye'de elektrik retiminden sorumlu
devlet kuruluu olan Trkiye Elektrik retim letim A..nin (TEA'n) Aratrma
Plnlama ve Koordinasyon Daire Bakanl retim Plnlama ve Koordinasyon M-
drl'nn "Orta ve Uzun Dnem Elektrik Enerjisi retim Plnlama almas
1997-2020" baln tayan Aralk 1997 trihli raporudur.

Gelimi lkeler iin daha uyumlu sonular veren MAED modeline gre ha-
zrlanan bu rapor Trkiye'nin elektrik enerjisi ihtiyac iin olduka iyimser bir man-
zara izmekte, ve 1999 ylnda yaklak 24.000 MW olan kurulu elektrik retim ka-
pasitemizin 2020 ylnda 109.218 MW'a ulamasn ngrmektedir. Fakat byle bir
sonuca ulamak iin elektrik enerjisine duyulan ihtiyacn yllk art orannn
%10'lardan aaya ekilerek:

2006 ylna kadar ortalama % 8,5
2013 ylna kadar ortalama % 7,5, ve
2020 ylna kadar ortalama % 6,5

civrnda olmas gereklidir. Bu sonuca ulaabilmek ise ancak, Devletin: 1) lkenin
yllk nfus art orann ortalama % 1,5 dan daha dk tutacak zecr tedbirleri al-
masyla (sz konusu raporda bu konuya hi temas edilmemitir), ve 2) lkenin sana-
yileme srecine de sert bir fren yapmasyla mmkndr.

Oysa Trkiye'de elektrik enerjisine duyulan ihtiyacn yllk art oran Kal-
knma Plnlar dneminde hep %8 il %12 arasnda seyretmitir. Bu oran, istisna o-
larak, 1996 ylnda % 14,74 olarak gereklemitir. Eer bu oran, nfus artna ve
sanayileme srecine nasl yaplaca bilinmeyen frenler yaplmaz da, 2020 ylna
kadar % 10 civrnda seyredecek olursa bu takdirde 2020 de kurulu elektrik retim
gcmzn 109.218 MW deil 190.000 MW civrnda olmas gerekir.

Sz konusu raporda elektrik retim talebinin ancak, 2020 ylna kadar top-
lam 10.000 MWe kurulu gce ship nkleer santrallerin devreye girmesiyle dengeli
bir ekilde karlanabileceine de iret edilmektedir.

Bu pln ve stratejiler Trkiye'nin birincil enerji kaynaklarnn mmkn olan
en byk hassasiyetle bilinmesini gerekli klmaktadr. Bugn kullandmz birincil
enerji kaynaklar: 1) kmr, 2) petrol ve trevleri, 3) doal gaz, ve 4) hidrolik po-
32
tansiyelimizden olumaktadr.

TEA'n sz konusu rapora gre, 2020 ylnda toplam 109.218 MWe olmas
beklenen kurulu gcn retim tarzlarna gre dalmnn ve oransal katklarnn y-
le olmas beklenmektedir:

34.256 MWe Doalgaz %32
29.984 MWe Hidrolik %28
17.906 MWe Linyit ve Takmr %16
10.000 MWe Nkleer %9
9.000 MWe thal Kmr %8
8.025 MWe Fuel-oil ve Motorin %7
47 MWe Jeotermal ve dierleri (%1 den kk).

35. Nkleer enerjiden yararlandigi takdirde Trkiye'nin stratejisi ne olmalidir?

TEA'n yukarda sz edilen raporunun ortaya koyduu durum karsnda, gereki
olmak gerekirse, nkleer enerjinin lkenin elektrik enerjisi retiminde gitgide pay-
nn bymesini beklemek realist bir tutum olacaktr. Buna gre Trkiye enerji retim
stratejisinin dier umdeleri yannda unlar da gz nnde tutmak zorundadr:

1. Trkiye nkleer teknolojinin en azndan bir blmne hkim olmal ve mkul
bir zaman dilimi iinde, kendi reaktrlerinin nemli bir blmn kendisi ya-
pabilecek dzeye mutlaka ulamaldr.

2. Nkleer teknolojinin seimi ve stratejisi u ya da bu kurumun kstaslarna b-
raklmayacak kadar hayat bir konudur. Bu itibarla bunlar "Bilim Ve Tekno-
loji Yksek Kurulu"nda karara balanmal ve Hkmetler bunlarn uygulan-
masnda kararl ve srekli bir siys irde sergilemelidir.

3. Devlet, daha ilk nkleer santral birimlerinin inaat srasnda bile, zel teeb-
bsn ufak apta da olsa nkleer teknolojiye katks olan bir yan sanyi kur-
masn tevik etmelidir.

4. Nkleer santral teknolojisinin transferi ve gelitirilmesi konusunda zel ser-
myenin muharrik gcnden yararlanmak arttr. Mkul bir sre sonra, tpk
termik santrallerin zel sermye tarafndan kurulup iletilmesi imknnn ta-
nnmasnda olduu gibi, Devletin zel sermyeye, (yetkili yasal kurumlarn
denetiminde ve lisans alma artna bal olarak) nkleer santral kurup iletme
yetkisini vermelidir.

5. Trkiye toryum rezervi bakmndan Dny'nn 2. lkesidir. Bu olaanst
byk imknn heb edilmeden deerlendirilmesi lkenin gelecei iin ha-
yat bir meseledir. Toryumlu reaktrlerin teknolojisine mutlaka hkim olma-
33
mz gerekmektedir. Bu bakmdan Devlet bu ynde kesin ve kararl bir siys
irde ortaya koymaldr.

6. Sdece uranyum, toryum, zirkonyum, niyobyum, kadmiyum, hafniyum vb..
gibi nkleer teknolojide stratejik neme ship cevherlerin lke genelinde ve
yalnzca sathda deil derinliine de aranp bulunmas iin Hkmetler gerek-
li nlemleri almaldrlar.

7. Teknoloji transferine hkim olmas, teknoloji yeniletirme ve gelitirmesi
yapmas, stratejik nkleer maddeleri bulup kartmas, nkleer tesislere li-
sans vermesi, niversiteler ve gerek yurt iinde gerekse yurt dndaki dier
aratrma kurumlaryla sk bir ibirliini gerekletirebilmesi iin TAEK'e
gerekten de otonom bir kurum stats verecek olan yasal dzenleme cilen
yaplmaldr.

8. TEA ve TAEK niversitelerimizdekilerden olduu kadar bu konuyla yakn-
dan ilgilenmi ve ilgilenmekte olan bamsz uzmanlardan da youn bir bi-
imde yararlanmaldrlar.

36. Trkiye'nin uranyum ve toryum rezervleri aratirilmi midir? varsa hangi dzey-
lerdedir?

Trkiye'de uranyum ve toryum rezervleri ou kez, baka mden rezervleri-
nin aratrlmas esnsnda rastlant sonucu ve yzeysel olarak tesbit edilebilmitir.
Buna gre 10.000 ton civarnda uranyum ve 380.000 ton civarnda da toryum rezer-
vimiz bulunmaktadr. Trkiye bu toryum rezerviyle, 500.000 tonluk Dnya'nn en
byk toryum rezervine ship olan Hindistan'n ardndan Dnya'da ikinci srada bu-
lunmaktadr. Ancak bu rezerv tesbitinin tesadf ve yzeysel olmas olgusu, bunlar
sistematik bir biimde ve derinliine aratrld takdirde, gerek rezervlerimizin bu
mikdarlarn ok ok stnde olabilecei iretini vermektedir.

37. Trkiye'nin bir "Ulusal Nkleer Enerji Politikasi ve Stratejisi" var midir?

Trkiye Atom Enerjisi Komisyonu'nun nkleer enerjinin Trkiye'deki uygu-
lamalar hakknda ulusal nkleer enerji politikasnn anahatlarn kapsayan bir
rapor hazrlam ve bunu 1983 ylnda zamann Babakanna sunmu olduu anla-
lmaktadr.

Bu raporda: 1) Trkiye'nin ksa vadede nkleer enerjiden yararlanmasnn
bir gereklilik olduunun vurgulanmakta; 2) nkleer teknolojiye gemenin bir heves
deil aklc ve lke yararna bir politika ve strateji izlemekle verimli olabilecei, 3)
da bamlln en dk dzeye indirilmesi iin: A) lkenin uranyum ve toryum
kaynaklarn dorudan doruya kullanacak, B) kolaylkla ele geirilip uygulanabile-
cek ve hatt kendi olanaklarmzla daha da gelitirilebilecek esnek ve kolay bir nk-
leer reaktr teknolojisinin seilmi olmasnn olmazsa olmaz gereklilii zerinde
durulmaktadr.
34

Buna gre, Trkiye'nin 1983 ylndanberi bir "Ulusal Nkleer Enerji Politi-
kas ve Stratejisi"nin mevcd olduu anlalmaktadr. Ancak bu rapor erevesinde:
1) Hkmet, 2) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 3) TAEK ve 4) TEA arasnda
bir koodinasyonun bulunmad gzlenmektedir.

v!!. NUKLEER TEKNOLOJ! vE TURK!YE

38. Trkiye'nin nkleer santral yapimi hakkinda gerekli yasal dzenlemeleri var mi-
dir?

Trkiye'nin nkleer santral yapm iin gerekli olan yasal dzenlemeleri var-
dr. Buna gre TAEK: 1) nkleer santrallerin kurulaca sitlerin uluslararas kriterle-
re uygunluunu denetleme ve karar verme, 2) bir ihlede nerilen nkleer santralle-
rin Trkiye iin lisanslanabilir olup olmadklarna karar verme; ve 3) bunlarn ina-
atlar srasnda eitli evrelerinin inaatna balama iznini verme, 4) bunlarn ulusla-
raras kriterlere uymamas durumunda bu izinleri iptl etme, 5) nkleer yaktn yk-
lenmesine izin verme, 6) reaktrn kritiklik deneylerine balanmasna izin verme, 7)
reaktrn gcnn ykseltilmesine izin verme, 8) nkleer santralin tm gte ve ru-
tin almasna izin verme yetkilerine ship olan tek ve resm kurulutur. Bunlarla
ilgili tzk ve ynetmelikler Resm Gazete'de yaynlanm bulunmaktadr.

39. Trkiye'de nkleer santraller kuruldugunda bunlar gvenli ve gvenilir olacaklar
midir?

Trkiye'de kurulacak olan btn nkleer santraller, tpk Bat'daki benzerle-
ri gibi, ilke olarak:

1) hle artnmesi'ne gre gsterilecek olan gerek referans santralleri: A)
en az be yldr kaz geirmeden fiziksel olarak mevcd olarak alan, dolaysyla
B) gvenlii ve gvenilirlii denenmi, ve C) kendi lkelerinde de lisans alm nk-
leer santraller olacaktr.

2) "Bat Anlamndaki Nkleer Gvenlik Doktrini"ne uygun olarak kurulacak-
lardr. Bu ilkeden sapan nkleer santrallerin TAEK'den izin almas mmkn deil-
dir.

3) ICRP, IAEA, WHO ve ILO'nun ngrdkleri radyasyon dozu normlarna
uygun olarak in edileceklerdir.

4) naatlar srasnda santralin btn paralarna Kalite Kontrolu ve Kalite
Temini bakmndan en kat endstri normlar uygulanacaktr.

5) Btn ek bin ve tesisleriyle birlikte IAEA'nn denetimine bal olacaktr.

+0. Nkleer Silahlarin Yayilmasini Onleme Antlamasi" ve uluslararasi nkleer kon-
35
trol nedir? Trkiye kurdugu nkleer santraller araciligiyla atom bombasi imal edebi-
lir mi?

"Nkleer Silhlarn Yaylmasn nleme Antlamas" (ya da ksa olarak
NPT: Non Proliferation Treaty of Nuclear Arms) 12 Haziran 1968 trihinde kabl
edilerek Birlemi Milletlerde imzaya alm ve 5 Mart 1970'de de yrrle gir-
mi olan bir taahhtnamedir. Bunu imzalayp da kendi Ulusal Meclisinde ratifiye
eden her lke: 1) hem kendi lkesine ve hem de btn dier lkelere kar nkleer
silah retmeyeceini, 2) nkleer silah retmek isteyen lkelere de yardmda bulun-
mayacan, ayrca 3) kendi btn nkleer tesis ve lboratuvarlarn da Birlemi
Milletler rgt'nn bir alt kuruluu olan IAEA'nn denetimine aacana sz ver-
mi olmaktadr.

Trkiye 17 Nisan 1980'de bu antlamay imzalam olmakla nkleer silh
retmeyeceini ve retmek isteyen lkelere de bu kapsamda yardm etmeyeceine
resmen sz vermitir. Bu bakmdan Trkiye'nin kuraca btn nkleer santraller
IAEA'nn uluslararas denetimine ak olacaktr.

imdiye kadar NPT'yi 187 lke imzalam bulunmaktadr. Buna imza atma-
m olan lkelerden bazlar ise: Hindistan, Pakistan ve srail'dir.

+1. Trkiye'nin kuracagi nkleer santralden ikacak olan kullanilmi nkleer yakit a-
tiklari lke iin bir sorun olacak midir?

Nkleer santralden kan nkleer yakt atklarnn, gvenli bir biimde ko-
runmalar iin, uygulanmas gereken fiziksel ve kimyasal prosesleri tesbit eden yn-
temler artk bugn tm Dnya'da geerliliini kantlam olan gvenilir bir teknoloji
oluturmaktadr. Bu teknolojinin gereklerine harfi harfine uyulduunda hi bir lke
iin gerek bir nkleer atk sorunu olamaz.

Nkleer yakt atklar ok deerli bir nkleer madde olan pltonyum ierdik-
leri iin bunun geriye kazanlmas belki yerinde bir nlem olurdu ama Dnya'da bu
prosesi gerekletirebilecek pek az tesis vardr. stelik saf pltonyum nkleer bom-
bann temel maddesi olabildiinden, geriye kazanlsa bile, bu pltonyum olarak iade
edilmez. Bundan dolay pekok lke nkleer atklarn iinde birikmi olan plton-
yumu geriye kazanmay dnmeksizin gvenli ve gvenilir bir biimde koruma al-
tna alr.

Akkuyu Nktleer Santral hlesi'nde hle artnmesi nkleer santralden or-
taya kacak olan nkleer yakt atklarnn santralin mr olan 40 yl boyunca g-
venli bir biimde muhafazas ve soutulmas iin su dolu byk bir havuzun bu-
lunmasn ngrmektedir. mrn dolduran santralin terki ya da sklmesi duru-
munda bunlar da ayn biimde konuma altnda tutulacaklar ya da buradan baka bir
yere tanarak belirli bir takm kimyasal ve fiziksel muamelelere tutularak gvenli
ortamlarda saklanacaklardr.

36
Bu ikinci evrede uygulanacak olan teknolojinin temelinde yksek radyas-
yonlu ya da kendine zg deyimiyle scak nkleer atklar camlatrmak yatmakta-
dr. Bunun sebebi de camn suda znmesi hemen hemen olanaksz bir madde ol-
masdr. Bu itibarla nkleer atklar, nce standart boyutlarda, vitrifiye edilerek cam-
dan bir ortam iine hapsedilir. Bu ortam ise paslanmaz elikten bir kabn iinde
hapsedilir. Bu kap da, ayrca, suyun andrmasna ar dayankl zel bir malze-
meden yaplm bir ikinci kabn iine konulur ve iki kap arasndaki boluk da eer
suyla temas edecek olursa slandnda suyu birinci kaba iletmemek iin kendiliin-
den iecek olan zel bir dolgu maddesiyle doldurulur. Btn bunlar delinmeye
kar direnli bir kovan iine yerletirilerek kovanla arasndaki boluk da anmaya
kar olaanst dayankl bir malzemeyle doldurulur. Bu kovan ise yeralt su rt-
lerinden uzak bir kaya oluumu iine alan kuyulara yerletirilerek kaya ile kovan
aras gene suya direnli bir dolgu maddesiyle doldurularak st rtlr.

+2. Trkiye'nin daha nce 1960'larin sonunda, 1970'lerin ve 1980'lerin ortalarinda
nkleer enerjiden yararlanmak zere, sonusuz kalan, ciddi giriimleri olmutu. Bu
giriimlerdeki temel politika neydi? Bu giriimler neden sonu vermedi?
Trkiye altml yllarn sonunda uluslararas bir konsorsiyuma lkenin nk-
leer enerjiye gemesinin koullarn incelettirmi ve ilk nkleer santralinin ne boyut-
ta olmas gerektiini ve hangi tip nkleer santralin lkenin ulusal karlarna uygun
olacan analiz ettirmiti.
Bundan sonra yetmili ve seksenli yllarn ortalarnda iki kez nkleer santral
ihlesine giriilmi olmasna ramen bu giriimlerin sonuna kadar gidilememitir.
Bunun i ve d birok sebebi vardr. Ancak, grnrle yetinmek gerekirse, genel
kan odur ki: Bu giriimlerin sonusuz kalmasna, Trkiye'nin nkleer enerjiye
gemesi konusunda o zamanki hkmetlerin (imdiki siyasal kararllklar yerine)
yalnzca bir heves shibi olmalar ve bu hevesin de salam bir politika ve stratejiye
dayanmamas sebep olmutur.

+3. !lk nkleer santralimizin kurulacagi yerin seimi nerede ve hangi kriterlere gre
yapilmitir?

lk nkleer santralimiz Silifke yaknnda Akkuyu mevkiinde kurulacaktr. Bu
amala deniz kysnda 8,9 km
2
lik bir alan kaplamakta olan Akkuyu Nkleer Santral
Siti yaklak 25 yldr uluslararas kriterleri gre hazrlanmaktadr.

Nkleer santrallerin yerlerinin seimi ok kat birka norma uymak zorun-
dadr. Bunlardan biri zelzele fay hatlarna uzaklk, bir dieri ise soutma suyu kay-
nana yaknlktr. Nitekim bu yerin ve civrnn sismik aktivitesi sbit bir sismik
kayt cihazlar a araclyla yllarca llerek tesbit edilmi ve Anadolu'nun fay
hatlarndan en az 150 kilometre uzak olduu anlalmtr. Ayrca Akkuyu'nun bu-
lunduu Konya, Karaman ve Orta Toroslar kapsayan blge Anadolu'nun sismik ba-
kmdan en az faal blgesidir. Burada Richter leine gre 6,5 (alt buuk)'dan daha
yksek iddette bir deprem ve btn Trkiye genelinde de Richter leine gre 7,9
(yedi onda dokuz)'dan daha yksek iddette bir deprem grlmemitir. Akkuyu'ya
37
kurulacak olan nkleer santral 8 (sekiz) iddetindeki bir depreme dayankl olacak
biimde in edilecektir.

Ayrca Akkuyu nkleer sitinin zeminin salamln tesbit etmek zere bu
arazide eitli yerlerden 3000 metreye kadar inilerek alnan karotaj rnekleri zemi-
nin salam olduunu gstermilerdir. Sitin flora ve faunas (bitki rts ve orada
yaayan hayvanlar ile bcekleri) ile meteorolojik artlar da yllar boyu incelenerek
tesbit edilmitir. Ayrca denizin tuzluluk derecesinin deiimleri ile kydaki ve u-
zaktaki akntlarn parametreleri de incelenerek tesbit edilmitir. Site bir liman ve
gemilerin yanaabilecei bir de iskele yaplmtr.

Sonular Akkuyu Nkleer Santral Siti'nin ideal bir sit olduunu gstermek-
tedir.

++. Trkiye'nin elektrik dagitim aginin (enterkonnekte ebeke'nin) durumu nasildir?
!lk nkleer santralin bu dagitim agina sorunsuz olarak baglanabilmesinin zorunlu
artlari nelerdir?

Trkiye'nin elektrik datm anda (enterkonnekte ebekesi'inde) ebeke ka-
yplar yer yer %12 il %15 e ulamaktadr. Fakat bu kayplar kentlerdeki datm
ebekesinde daha da byk oranlara erimektedir. Yetkililerin ifdelerine gre kent-
lerin datm ebekelerinin iyletirilip gncelletirilmesi iin 5 milyar dolarlk bir
yatrma ve 5-10 yl gibi de bir zamana ihtiya vardr.

TEA'n, badanman Prof. Francesco Iliceto'nun bakanlnda Roma
niversitesine yaptrd ok kapsaml ve byk hacml bir inceleme raporu enter-
konnekte ebekemizin zaaflarn ortaya koymu; bu zaaflarn giderilmesi ynlerine
de k tutmutur.

Bu rapor, zellikle, ebekenin bugnk fiziksel yapsnn Akkuyu'da enter-
konnekte ebekeye balanacak olan nkleer santralin gcne bir snr koymak-ta ol-
duunu ortaya karm olmas bakmndan ok ilgintir. Bu rapor, yaplan kapsaml
incelemelerin nda, enterkonnekte ebekenin, Akkuyu'da: 1) her biri en ok
1000 MWe gcnde 2 niteyi kaldrabileceini, ve 2) byle bir nlemin de iletim
yatrmlarn byk lde azaltacan ortaya koymutur. ebeke, ufak tefek say-
labilecek baz pertrbasyonlara tahamml edilirse, belki 2X1100 MWe'lik bir nk-
leer santrali de kaldrabilecektir. Ama bundan daha byk bir gce sahip, mesel
2X1350 MWe ya da 2X1450 MWe gibi iki niteli bir santralin devreye girip de tam
gte altrlmas durumunda, ebekede faz kaymalar ve dengesizlikler artacak ve
hatt btn sistem oturabilecektir (yni uzun sre devre d kalabilecektir).

+5. Trkiye'nin yetimi eleman ve bilgi birikimi ilk nkleer santralin kurulmasi ve
iletilmesi iin yeterli midir?

TAEK'in ilk ekliyle kurulduu 1956 ylndanberi nkleer mhendis ya da
nkleer uzman yetitiren yurt dndaki ve yurt iindeki eitim kurulularnda ve
38
bunlara ek olarak da konuyla ilgili nkleer aratrma merkezleri ve laboratuvarlarda
i banda eitim ilkesine gre, kaba bir deerlendirmeyle, nkleer enerji uygulama-
larnn eitli dallarnda 1200 den fazla eleman yetimi bulunmaktadr. Bunlarn
1/3 kadar hlen TAEK bnyesinde ve eitli niversitelerde bulunmaktadr. Geri
kalan ise hkmetlerin nkleer enerjiye kar ilgisiz kalmalar dolaysyla ya yurt
dna gm ya da yurt iinde baka i ve mesleklere kaym bulunmaktadrlar.

Bununla beraber Trkiye'nin yetimi eleman ve bilgi birikimi bakmndan
bugnk durumu, 15 yl kadar nce bizden ok daha az yetimi elemana ship ol-
makla birlikte hkmetlerinin kararll sonucu plnl ve ulusal karlarn koru-
yucu bir stratejiyle nkleer enerjiye gemi olan, Gney Kore ile Romanya'ya k-
yasla ok daha avantajl grnmektedir.

Ayrca zten nkleer santral ihalesini kazanan yapmc da, hle artnme-
si'ne gre, 200 kadar reaktr operatrn nce Akkuyu'da kuraca reaktr siml-
trnde ve sonra da benzer reaktrlerde bilfiil yetitirmeyi taahht edecektir. Bu e-
itimin de yaklak 4-5 yl srmesi beklenmektedir. Santral iletmeye aldnda ise
firmann 24 uzman nezretisi 2 yl boyunca bu operatrlere nezret edeceklerdir.

+6. Akkuyu Nkleer Santrali iin ailan ihalede verilmi olan teklifleri degerlendir-
menin temel ilkeleri nedir?

Akkuyu Nkleer Santrali hle artnmesi'nde Cild: 1, Madde: 19, "Akkuyu
Nkleer Santral hlesi" iin verilmi olan tekliflerin nasl deerlendirileceklerini
ok ak bir biimde belirlemitir. Buna gre, ncelikle:

Cild: 1, Madde: 6 ve 25'de belirtilmi olan kredi artlarnn yerine
getirilmi olmasna, ve
Cild: 1, Madde: 4'de belirtilmi olan Teklif Shipleri'nin yeterlilik
artlarnn yerine getirilip getirilmediine

baklacaktr. Bu olmazsa olmaz ve de eleyici artlarn gereklenmi olmalar hlinde
ise u be (5) temel kriter gz nne alnacaktr:

Gvenlik Kriteri
Lisanslama Kriteri
Gvenilirlik Kriteri
Yeni Teknoloji Kriteri
G Kriteri.

Bu temel kriterlerden "Lisanslama Kriteri" ile "Gvenilirlik Kriteri"nin ne
denli nemli olduklar bunlarn Madde: 19'daki aklamalarnda ok net bir biimde
ortaya konulmutur.

Sz konusu maddenin devmnda ise yukardaki hususlarn salanm olmas
hlinde deerlendirme'nin, ncelikle:
39

1) hle artnmesi'ne uygunluk; idar, ticar ve teknik sapmalar
2) Fiyatlar, finansman ve kredi artlar
3) Trkiye'den temin edilecek techizat, malzeme ve hizmetlerin
mikdar
4) program
5) Yakt temininde gvence
6) letme masraflar
7) letme nezreti imknlar
8) Teknoloji transferi imknlar
9) Kalite temini ve kontrol hizmetleri
10) Eitim imknlar

hususlar dikkate alnarak yaplaca ifde edilmektedir.

Gene Cild: 1, Madde: 19'a gre, bu deerlendirme sonucu yaplmas gereken
sralama ise "ayn bir deere indirgenmi retim mliyetleri"ne gre yaplmakla bir-
likte yukarda sralanm bulunan dier hususlarda nemli aykrlklar ve farklar var-
sa bunlar da niha kararda dikkate alnacaklardr.

Grld gibi niha seim yalnzca "birim retim mliyeti" faktrne da-
yanmamaktadr. hle artnmesi, niha seimde baka faktrlerin de gz nne al-
naca ok kriterli seim yntemlerinin kullanlmasn mirdir.

+7. Teklif veren nkleer santral yapimcilarinin ciddiyeti ve gvenilirligi nasil anlailir?

Nkleer santral doal olarak bir takm rizikolar iermektedir. Ama bunlarn
en dk dzeyde kalmalardr. Bu bakmdan nkleer santral yapmcsnn ciddiyeti-
nin ve gvenilirliinin kantlarnn ortaya konulmas gerekir. Akkuyu Nkleer Sant-
ral hle artnmesi'nin I. cildinin 19. maddesi:

- Gvenilirlik Kriteri : Teklif edilen Nkleer Santralin iletme gveni-
lirliinin stn olmas aranacak olan en nemli artlardan biridir. Bu
nedenle, "Referans Santral"nn tatmin edici bir yk says ile en az
son 5 (be) yllk iyi bir iletme tecrbesi olduu gsterilmelidir. -
yet Referans Santral yeni iletmeye alnm bir santral ise dizaynnda
esasa ait farkll olmayan ve teklif shibi tarafndan yaplm ve son
5 (be) yllk iletmede olan bir baka iletmedeki nkleer santralin i-
letme performans ve karakteristikleri verilebilir"

eklindedir. artnme, ayrca, sz konusu referans santrali hakknda eksiksiz bilginin
de teklifle birlikte verilmesini zorunlu klmaktadr.
Bu madde Referans Santrali kavramnn nemini yanstmaktadr. Nitekim
TEA kendisine pahalya patlayacak, gvenilirlii ve performanslar pheli bir
nkleer santralin ya da btn belirsizlikleri Trkiye'nin srtndan denenecek yeni
40
bir prototip tasarmnn tuzandan kendisini korumak iin teklif edilen santrale da-
yanak olacak olan 1) benzer kapasitede, ve 2) ayn tasarm zelliklerine ship ve en
az 5 yllk bir iletim tecrbesi geirmi, yni durmu-oturmu-denenmi-gvenlii
ve gvenilirlii msellem bir santrali bu niteliklerinden ve zellikle de gvenilirlii
asndan kstas olarak semi ve ihle erevesi iinde teklif edilen tasarmn gve-
nilirliini de bu tasarmn Referans Santrali'nden sapmalarnn minimum olmasna
balamtr.
Teklifler, Referans Santrali'ne nazaran, ne kadar ok sapma ieriyorsa bu,
teklif edilen santralin o kadar az gvenilir bir santral olduunun ve, bu santral seil-
dii takdirde de: 1) firma ile pazarlk safhasnn o kadar uzun sreceinin, ve 2)
TEA'n, kibeti o kadar mehul bir mceraya atlacann da bir lsdr.

Farz- muhl, tekliflerden biri: 1) referans santrali olarak KONVOI tipi bir
santrali gsterse de teklifi EPR tipi olsa, 2) teklif edilenin gc referans santralinin
gcnden, diyelim ki, 200-220 MWe kadar daha da byk olsa, ve de 3) teklif edi-
len santral ile referans santrali arasndaki sapmalarn tesbitinin nne gemek zere,
artnme'ye aykr olarak, referans santrali hakknda hibir bilgi verilmemi olsa bu
teklifin ciddiyetinden ve gvenilirliinden sz edilebilir mi?

TAEK eski bakanlarndan (merhm) Prof.Dr.h.c. Nejat Aybers 1983 ylnda
teklif edilmi olan KWU reaktrnn, fiyatnn daha ucuz gsterilebilmesini temin
etmek zere: 1) Alman Lisans otoritesi tarafndan lisanslanm olan Referans Sant-
rali'nden, ou da reaktrn gvenliini ve gvenilirliliini ilgilendiren 51 noktada
sapma gsterdiini, ve 2) ok daha az gvenli ve de gvenilebilir olduunu teklif ile
Referans Santralini bire bir mukyese etmek sretiyle tesbit etmiti. Sonunda
IAEA'nn hakemlii altnda Viyana'da yaplan mzkereler sonunda Almanlar Prof.
Aybers'in tesbit ettii 51 noktadan 43'nde sapm olduklarn kabl etmek mecbri-
yetinde kalmlard.

imdi, Akkuyu Nkleer Santrali ihlesinde teklif verenlerden birisi teklifinin,
gsterdii referans santralinden yzlerce noktada sapmas olduunun anlalmamas
iin referans santrali hakknda hibir bilgi vermemi olsa ve kez teklifini ucuz gs-
termek iin de diyelim ki 800 milyon dolar kadar tutan ve reaktrn gvenli ve g-
venilir ilemesi iin olmazsa olmaz nitelikte olan baz aksm opsiyonlarm gibi
gstermee kalkm olsa bu teklifin ciddiyetinden ve gvenilirliinden sz edilebi-
lir mi?

Kez bir nkleer santral yapmcsnn ciddiyetine ve gvenilirliine glge d-
ren konulardan birka olarak:

hle artnmesi'ne gre Eximbank kredileriyle te'yit edilmi eksiksiz bir
kredi paketi sunmas gerekirken ve bu hususun yerine getirilmemi olmas i-
hleden ihrac gerektirirken, bir firmann "Naslsa brokratlar uyutur, onlar-
la anlarm" diyerek Eximbank kredisinin %90 kadarnn eksik olduu bir
kredi paketi sunmasn,
41
Teklifinde verdii bilgilerle Kapak mektubunda verdii bilgilerin biribirle-
riyle uyumlu olmamasn,
Teklif ettii santralin k gcn garanti etmemesini,
"Anahtar teslimi" bir ihlede farz- muhl "Ben santralin nkleer yaktna ka-
rmam; siz gidin nkleer yakt baka bir firmayla halledin!" demesini,
artnme'ye aykr olarak kesin bir fiyat vermeyip "Szleme fiyatnn detay-
lar daha sonra tartlacaktr" beynnda bulunmasn

da zikredebiliriz.

+8. Nkleer santral ihale edildikten sonra Trkiye'nin karilaabilecegi sorunlar ne-
ler olacaktir?

Nkleer santralin ihlesinden sonra karlalabilecek sorunlarn banda,
bugnk durumu slah edilmezse, TEA Nkleer Santraller Dairesi'nin bu ii y-
rtmedeki yeteneksizlii gelecektir. Bu Daire, yeterli sayda deneyimli ve bilhassa
yetkili nkleer mhendislerle takviye edilmezse, bu iin altndan kalkamayacaktr.

kinci byk sorun da nkleer santralin inaatnn i politika malzemesi ya-
plmasdr. Trkiye'nin nkleer enerjinin sulhu uygulamalarndan yararlanmasna
engel olmak isteyen yurt iinden ve yurt dndan pekok grubun gsterileri ve kar-
t propagandalarna hazr olmak gerekir. Ancak kararl bir politika ve, zellikle de,
Akkuyu civarndaki halkn iyi bilgilendirilmesi ve nkleer santralin bunlara sala-
yaca avantajlar hakknda bilinlendirilmesiyle bunlarn stesinden gelinebilir.

+9. Trkiye bundan sonraki nkleer santral ihalelerine nasil hazirlanmalidir?

Nkleer enerji: 1) bu iin asln-esasn, dibini-kkn bilmeyen, 2) bunu
herhangi bir baka rutin teknolojik uygulama gibi gren, 3) Trkiye'nin ulusal kar-
larn ve geleceini dnmeden, 4) altndan kalkamayaca bir teknolojiyi srf fiyat
ucuzluu iin seip lkenin bana bel edebilecek kimselerin heveslerine ve b-
rokratik tasarruflarna terk edilemeyecek kadar: 1)hayat nemi olan, ve de 2)
tehlikelerle dolu bir alandr.

Bundan sonraki nkleer santral ihleleri mutlaka: 1) Hkmet'in ulusal bir
politika ve strateji erevesi iinde tesbit edecei bir plna gre, ve 2) Hk-
met'in mutlak denetiminde gereklemelidir.

50. Son 15 yilda nkleer enerji teknolojisine hakim olmada byk baari gstermi
olan Gney Kore'nin durumunu Trkiye'ninkiyle karilatirir ve bu lkenin baarisi-
nin nelere dayandigini aiklar misiniz?

Seksenli yllarn banda Trkiye ile Gney Kore, nkleer uygulamalar a-
sndan, ayn dzeyde bulunmaktaydlar. Fakat Gney Kore nkleer enerjiden yarar-
lanmak konusunda lkenin yararna ulusal bir politika ve strateji tesbit etmi ve ge-
lip-geen hkmetler de, ne olursa olsun, buna uymay bir erdem bilmitir. Bu poli-
42
tik kararllk bugn Gney Kore'yi: 1) nkleer enerji kkenli elektrik retiminde, 2)
nkleer santral teknolojilerine hkimiyette, ve 3) bu alanda yaratclkta Tr-
kiye'nin fersah fersah nnde bir konuma tam bulunmaktadr. Gney Kore rne-
i bir ulusun: A) politik kararlln hi amadan kullanmasn bilmesi, ve B) bilim
adamlarna gven duymas syesinde 15 yl gibi ksa bir zaman diliminde ne denli
bir teknolojik atlm gerekletirmesinin mmkn olduuna dair izlenmesi gereken
iyi bir rnektir.

Gney Kore'de hlen ikisi Westinghouse, bir dieri AECL tarafndan tasa-
rmlanm fakat sekizi de bizzat Gney Korelilerin ina etmi olduklar tam 11 nk-
leer santral almaktadr. Bunlarn toplam gc 9.616 MWe'dir. Bu nkleer santral-
lerin nemli bir blmnn jeneratrleri de artk Gney Kore'de Hanjung firmas ta-
rafndan retilmektedir.

Toplam 6.100 MWe gcnde ve tasarmnn tm Gney Kore'ye ait olan
ina hlindeki 7 nkleer santral de 1997-2002 yllar arasnda devreye girecektir.
Ayrca, tasarm gene Gney Koreli nkleer mhendisler tarafndan yaplmakta o-
lan, toplam 11.200 MWe gcnde 10 nkleer santral daha ett aamasndadr.

Gney Kore henz kendi yaps olan bir nkleer santral ihra etmi deildir
ama zellikle in Halk Cumhuriyeti'nin: 1) Atom Enerji kurumu ile Elektrik retim
Bakanl'na hem danmanlk yapmakta, 2) Guangdong nkleer santrali iin iletme
ve bakm konularnda teknik ve danmanlk hizmetleri vermekte, 3) Qinshan Candu
Projesi ihlesine danmanlk etmekte, 4) Shandong Haiyang nkleer santralinin in-
aat iin n ettlerini yapmakta, ve 5) Gney Kore'nin santrallerin elektrojeneratr
ve dier paralarn reten Hanjung firmas da Qinshan Candu Projesi iin bu kabil
ekipmanlar temin etmeyi taahht etmi bulunmaktadr.

Btn bunlar, 15 yllk bir zaman aralna san ve ibretle izlenip incelen-
mesi gereken ok byk baarlardr. Politik kararlln destekledii uzun vdeli bir
nkleer enerji politika ve stratejisinin nasl baarl olabilecei hususunda bu rnek-
ten bizim durumumuzdaki lkelerin almas gereken byk dersler vardr.

* * *

(1 Haziran 2000)

43
1999'da letilen ve n Edilmekte Olan Nkleer Reaktrler
letimdeki
Reaktrler
n Hlindeki
Reaktrler
1999'da retilen E-
lektrik Enerjisi
31.12.1999'a
Kadar Toplam
letme Sresi
lke Adi
Birim
Sayisi
Toplam
MW(e)
Birim
Sayisi
Toplm
MW(e)
TW(e).h
retim
% si
Yil Ay
A.B.D. 104 97145

727.7 19.8 2455 8
Almanya 19 21122

160.4 31.21 590 7
Arjantin 2 935 1 692 6.59 9.04 42 7
Belika 7 5712

46.6 57.74 163 7
Brezilya 1 626 1 1229 3.98 1.12 17 9
Bulgaristan 6 3538

14.53 47.12 107 2
ek Cumhuriyeti 4 1648 2 1824 13.36 20.77 54 8
in 3 2167 7 5420 14.1 1.15 20 5
Ermenistan 1 376

2.08 36.36 32 3
Finlandiya 4 2656

22.07 33.05 83 4
Fransa 59 63103

375 75 1110 2
Gney Afrika 2 1842

13.47 7.08 30 3
Gney Kore 16 12990 4 3820 97.82 42.84 153 1
Hindistan 11 1897 3 606 11.45 2.65 169 2
Hollanda 1 449

3.4 4.02 55 0
Ingiltere 35 12968 91.19 28.87 1203 4
Iran

2 2111

Ispanya 9 7470 56.47 30.99 183 2
Isve 11 9432

70.1 46.8 267 2
Isvire 5 3079

23.52 36.03 123 10
Japonya 53 43691 4 4515 306.9 36 909 8
Kanada 14 9998

70.4 12.44 419 2
Litvanya 2 2370

9.86 73.11 28 6
Macaristan 4 1729

14.1 38.3 58 2
Meksika 2 1308

10 5.21 15 11
Pkistan 1 125 1 300 0.07 0.12 28 6
Romanya 1 650 1 650 4.81 10.69 3 6
Rusya 29 19843 3 2825 110.91 14.41 642 6
Slovak Cumhuriyeti 6 2408 2 776 13.12 47.02 79 0
Slovenya 1 632 4.48 37.18 18 3
Tayvan 6 4999 2 2560 36.9 25.32 139 4
Ukrayna 14 12155 4 3800 67.35 43.77 238 1
TOPLAM 433 349063 37 31128 2401.16 9384 7

50 Soruda Turkiyenin Nukleer Enerji Sorunu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

50 Soruda Turkiyenin Nukleer Enerji Sorunu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

50 Soruda Trkiye'nin "Nkleer Enerji Sorunu"

You might also like