Vesaik Mukabili Ödeme Gazi Hukuk Dergisi

ULUSLARARASI TCARETTE VESAK MUKABL DEME YNTEM
engl AL KILI*
zet Uluslararas ticarette sk kullanlan deme yntemlerinden biri olan vesaik mukabili deme yntemi, ihracat ile ithalat arasnda yaplan anlama uyarnca, ihracatnn mallar gmre gndermesi ilemi ile balar. Mallar temsil eden vesaik, ihracat tarafndan gnderi bankasna; gnderi bankas tarafndan da ithalatya ulatrlr. thalatnn mallarn bedelini demesi ya da ihracatnn dzenledii polieyi kabul etmesi karlnda, belgeler kendisine teslim edilir. thalat bu belgeler sayesinde mallar gmrkten ekme imknna sahip olur. Vesaik mukabili deme ilemi, taraarca ak ya da zmni olarak kararlatrlmas ve ulusal hukukun emredici kurallarna aykr olmamas art ile MTO (Milletleraras Ticaret Odas) tarafndan hazrlanan 522 sayl Bror erevesinde gerekletirilir. Anahtar Kelimeler: deme yntemi, Vesaik, Polie, Amir, Gnderi Bankas, Tahsil/braz Bankas, Muhatap, 522 sayl Bror. METHOD OF PAYMENT AGAINST DOCUMENTS (COLLECTIONS) IN INTERNATIONAL TRADE Abstract Document against payment, as one of the most usual payment methods in international commerce, commences with exporters sending the goods to custom in respect of the agreement between the exporter and the importer. The document representing the goods ought to be sent from exporter to importer by the remitting bank. In consideration of importer to pay the cost and approve of the policy, the documents will be delivered to him. By the virtue of these documents, importer could enable to clear goods from custom. Document against payment is carried out pursuant to the 522 numbered brochure prepared by the ICC (International Chamber of Commerce), on behalf of being agreed by the parties apparently or implicitly and not being contrary to the national mandatory rules. Key Words: payment methods, documents, bill of exchange, drawer, remitting bank, collecting bank, presenting bank, drawee, 522 numbered brochure.
*
Erzincan niversitesi Hukuk Fakltesi Ticaret Hukuku Anabilim Dal Aratrma Grevlisi.
Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2
engl AL KILI
GR Gelien dnya, kresellemenin etkisi ve daha fazla gelir elde etme arzusu ile birlikte tacirler, ticari faaliyetlerini lke snrlarn aan nitelikte, uluslararas alanda devam ettirme eiliminde olmaktadrlar. Ancak uluslararas ticaretteki belki de en nemli skntlardan birisi, taraarn birbirlerini tanmamas; ou zaman birbirlerine gven duymamasdr. Uluslararas ticarette, taraar arasnda yaplan anlama gereince taraarn birbirlerinden beklentileri, ihracatnn mallar zamannda ve niteliklerine uygun olarak gndermesi; ithalatnn ise, bu mallara tekabl eden ve szlemede kararlatrlan bedeli zamannda ve tam olarak demesidir. Uluslararas ticaretin salkl bir ekilde ileyebilmesi ve yaplan anlama neticesinde taraarn bekledikleri menfaatlerin salanabilmesi, ancak taraar szleme gereince zerlerine den ykmllkleri tam ve eksiksiz olarak yerine getirirse mmkn olabilir. Uluslararas ticaretin en nemli konularndan birisini, deme aamas oluturmaktadr. Uluslararas ticarette, ihra edilen mal bedellerinin, kolay, sratli, dk maliyetli ve gvenli bir ekilde ihracatya ulatrlmas amacyla eitli deme yntemleri uygulanmaktadr. deme ynteminin, mal bedelinin maln satcsna denmesinde kullanlan yntem olarak tanmlanmas mmkndr1. hracat bedellerinin yurda getirilmesinde kullanlan deme yntemleri; pein deme, alc rma prenansman, kabul kredili deme2, mal mukabili deme, vesaik mukabili deme, akreditii deme ve teminat mektubu ile deme eklinde sralamak mmkndr. almamzn konusunu tekil eden vesaik mukabili deme, uygulamada sklkla karlalan deme yntemlerinden birisini oluturmaktadr. almamzda, vesaik mukabili deme kavram zerinde durulacak, deme yntemindeki taraar, bu deme yntemine uygulanacak olan hkmler, vesaik mukabili deme ynteminin trleri, sistemin ileyii, taraar asndan avantaj ve dezavantajlar, bankalarn hukuki sorumluluklar aklanmaya allacaktr.
Hayrettin YCEL, hracatta Pratik Bilgiler-hracatta Pein deme, GEME (hracat Gelitirme Ett Merkezi), Austos 1999, s. 1; Arif TAPINAR, hracatta Pratik Bilgilerhracatta Pein deme, GEME, Eyll 1990, s. 1. Ancak doktrinde YCEL, kabul kredili deme, prenansman ve pein demenin d ticaretin nansman ile ilgili kavramlar olduunu belirtmekte ve bunlarn deme eklini deil; zamann belirten ifadeler olduunu belirtmektedir. Bkz. YCEL, s. 1.
Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi
I. Terim Sorunu ve Genel Olarak Vesaik Mukabili deme Kavram Belge karl deme veya Trk hukuku uygulamasndaki ad ile vesaik mukabili deme (cash against documents/documentary collections/ bill of exchange) terim anlam itibari ile bankann ithalatdan mal bedelini tahsil etmesi ya da gelecek bir tarihte tahsil etmek zere vadeli bir polie dzenlemesi karlnda, ihracat tarafndan kendisine verilmi (tevdi edilmi) olan belgeleri, mallar gmrkten ekebilmesi iin ithalatya vermesidir3. Ancak doktrinde vesaik mukabili deme/belge karl deme ifadesi, ilemi tam olarak aklamaya yeterli olmad gibi; kavram zt armlara neden olduu iin hakl olarak eletirilmitir. nk burada banka tarafndan yaplan ilem, tahsil ilemidir. Yoksa bu deme ynteminde akreditifte olduu gibi, banka kendisine ibraz edilen belgeler karlnda para dememektedir. Bu nedenle de, esasnda kullanlmas gerekli olan doru terim, tahsil karl belge/belgeli tahsil olmaldr4. Nitekim konumuz asndan nem arz eden MTOnun (ICC) 522 sayl Brornn baln da Tahsiller in Yeknesak/Birrnek Kurallar (Uniform Rules for Collections) ifadesi oluturmaktadr. Documentary collection ifadesinin Trke karl, belgeli tahsil olduu halde, uygulamada bu deme tr iin, vesaik mukabili deme kavram kullanlmaktadr5. Konumuz asndan terim sorununu ifa3
4 5
nal TEKNALP, nal Tekinalpin Banka Hukukunun Esaslar, 2. Bas, stanbul 2009, s. 645. Benzer ynde tanmlar iin bkz. Nihayet DURUKANOLU, D Ticaret Dnyas, 2. Bas, stanbul 2008, s. 122; GEME, 100 Soruda D Ticaret, GEME, Haziran 2009, s. 149; Yaser GRSOY, D Ticaret Ynetimi, 5. Bas, Bursa 2009, s. 76; Murat CANITEZ, Uygulamal thalat ve hracat lemleri ve Dkmantasyon, Ankara 2005, s. 55; Halil SEYDOLU, Uluslararas Finans, 3. Bas, stanbul 2001, s. 365366; Yaser GRSOY, D Ticaret lemleri Muhasebesi, 4. Bas, Bursa 2008, s. 102; INTERBANK-Uluslararas Ticarette Bankalar Aras deme Yntemleri, Eitim Blm Yaynlar No: 19, s. 48; Edward G. HINKELMAN (ev: Berk KAPLANER), Uluslararas demeler, Akreditier, Vesaik Karl Tahsiltlar ve Siber demeler, stanbul 2002, s. 19; Abdurrahman ZALP, Uluslararas Yeni Kurallar Inda D Ticarette Teslim ve deme ekilleri, Genel ve Bankalar Uygulamas, stanbul 2004, s. 42; Mustafa Cem YENARAS, Uluslararas Ticarette Akreditif ve Belge Karl deme, BD (stanbul Barosu Dergisi), C. 80, S. 2006/1, stanbul 2006, s. 132; Vecdi NAY, Bankalarca D Ticaretin Finanse Edilme Usulleri, stanbul 1989, s. 57; Arif AHN, hracatta deme ekilleri, GEME, Ankara 2006, s. 32; Hakan AKIN, Yeni imiz D Ticaret, 7. Basm, Austos 2008, s. 172; Vural SEVEN, D Ticarette Vesaik Mukabili demeli Satlarn CMR Kapsamndaki Tama Szlemelerine Etkisi, Legal Hukuk Dergisi, ubat 2006, S. 38, s. 448; Edip YETK, D Ticarette deme ekilleri, Gmrk Dnyas Dergisi, S. 55 (http://www.gumrukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/55/8.html). TEKNALP, s. 645646; INTERBANK, s. 91. Marziye DLEK, D Ticarette deme Yntemleri ve Uygulamada Karlalan Sorun-
engl AL KILI
de etmeye altktan sonra, biz de almamzda uygulamada sklkla kullanlan ve terminolojiye bu ekliyle dhil olan6 ifadeyi, vesaik mukabili deme kavramn kullanacaz. Vesaik mukabili deme ynteminde, esas olan, yaplan d ticaret ilemi sonucunda, ihracat bedelinin, satc tarafndan hazrlanan belirli belgeler karlnda, ithalat tarafndan denmesini salamaktr7. Vesaik mukabili deme eklinden, istenilen sonucun elde edilebilmesi; alc ile satcnn birbirine gvenmesi, satcnn alcnn deme gc hakknda kuku duymamas, maln sevk edildii lkedeki ekonomik, hukuki ve siyasal koullarn dengeli olmas, maln sevk edildii lkede kotalarn msait olmas ve snrlamalarn bulunmamas artlarna baldr8. II. Vesaik Mukabili deme leminin Taraar TBK (Tahsiller in Birrnek Kurallar) 522 sayl Brorn m. 3 hkmne gre vesaik mukabili deme ileminin taraarn; a) Amir, b) Gnderi Bankas, c) Tahsil Bankas, d) braz Bankas ve e) Muhatap eklinde sralamak mmkndr. Ancak uygulamada genellikle tahsil bankas ile ibraz bankasnn grevleri ayn banka tarafndan yerine getirildii iin, vesaik mukabili demede drt tarafn bulunduu sylenebilir9.
6 7
lar, Yaynlanmam Master Tezi, Ankara 2007, s. 8. enay ERYREK, Uluslararas Ticarette deme ekilleri ve Vesaik, stanbul 1987, s. 23. Vesaik mukabili deme yntemi, esas itibariyle, alcnn mallar karlnda demeyi teslimat annda yapt, teslimat karl deme ilemine benzemekle birlikte; teslimat karl deme ileminden iki bakmdan farkllk arz etmektedir. Bunlardan birincisi, vesaik mukabili demede, bedeli bir kiinin, nakliye irketinin veya bir posta servisinin tahsil etmesi yerine, ilemler banka tarafndan yrtlr. Bir dier ifade ile bankalar, bu deme ynteminde, para tahsilts olarak hareket ederler. Oysa teslimat karl deme ynteminde, mal teslim eden belgeler, banka adna deil; lojistik rmasnn adna dzenlenmektedir. Bu durumda, ithalat, mal bedelini nakliye rmasnn bankasna yatrdnda ya da bizzat nakliye rmasna dediinde, mal temsil eden belgeler, lojistik rmas tarafndan, ithalatya ciro edilmektedir (Bkz. HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 54; CANITEZ, s. 60; nal SOMUNCUOLU, Vesaik Mukabili hracatta Mal Bedelinden Doan Sorumluluklar, BD, C.63, S.456, stanbul 1989, s. 193). kincisi ise, vesaik mukabili demede, mallarn bizzat teslimi karlnda bir nakit deme deil; daha sonra mallar gmrkten ekmede kullanlacak mlkiyet hakkn temsil eden belgelerin teslimi karlnda nakit deme sz konusu olmaktadr (Bkz. HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 54). ZALP, s. 42; TEKNALP, s. 646; CANITEZ, s. 56; Salih KAYA, Uluslararas Bankaclk Uygulamalar, 2. Bas, Ankara 2003, s. 73. Cemal ANLI/Nuray EK, Uluslararas Ticaret Hukuku, 5. Bas, stanbul 2006, s. 80; Nuray EK, Kambiyo Mevzuatnda thalat ve hracat Hesaplar ve Bu Hesaplarn Kapatlmamasna likin Sular (Kambiyo Mevzuat), 3. Bas, stanbul 2005, s. 25; YENARAS, s. 133; Sibel ZEL, Akreditif ve Hukuki Nitelii, stanbul 1991, s. 8; Nuray
A. Amir (hracat- Satc- Keideci-Drawer-Exporter-Principal) TBK 522 sayl Brorn m. 3/a/i hkmnde ihracat, amir olarak ifade edilmitir. lgili hkme gre amir, bir tahsili ileme almas iin, bir bankaya tevdi eden, bavuran taraftr. Bir dier ifade ile amir, ithalat ile yapm olduu szleme uyarnca, mal sevkeden, mal temsil eden belgeleri hazrlayan ve bu belgeleri tahsil emri ile birlikte bankasna gnderen taraftr10. B. Gnderi/Havale Bankas (hracatnn Bankas-Remitting Bank) TBK 522 sayl Brorn m. 3/a/ii hkmne gre gnderi bankas, amirin tahsil ilemiyle grevlendirdii bankadr. Tahsile gnderen banka olarak da adlandrlmaktadr. Gnderi bankas, ihracat tarafndan seilen bir bankadr. Gnderi bankasnn grevi, ihracat tarafndan kendisine verilen talimatlar uyarnca, kendisine tevdi edilen ve mal temsil eden belgeleri, ithalatnn lkesindeki tahsil bankasna gndermek ve tahsil bankas tarafndan tahsil edilen sat bedelinin de ihracatya ulamasn salamaktr11. C. Tahsil Bankas (Collecting Bank) - braz Bankas (Presenting Bank) TBK 522 sayl Brorn m. 3/a/iii hkmne gre tahsil bankas, Tahsil ileminin yrtlmesinde devreye sokulan ve gnderi bankas dndaki herhangi bir bankadr. Bir dier ifade ile tahsil bankas, gnderi bankasnn tahsil konusunda kendisine talimat verdii bankadr. Tahsil bankas, amir tarafndan belirlenir. Amirin byle bir belirleme yapmamas durumunda ise, gnderi bankas, kendisinin ve dier bir bankann seimiyle belirleyecei, deme, kabul ve dier artlarn salanaca lkedeki herhangi bir bankay kullanacaktr (TBK 522 sayl Bror m. 5/e). braz bankas ise ayn hkmde, muhataba ibrazda bulunan tahsil bankas olarak ifade edilmitir. Bir baka deyile ibraz bankas, ihracatnn hazrlad belgeleri ithalat iin hazr bulunduran banka olarak ifade edilebilir. Ancak uygulamada, tahsil bankas ve ibraz bankasnn grevlerinin ayn banka tarafndan yrtldne rastlanlmaktadr12. Byle bir durumda ise,
10
11
12
EK, Milletleraras Ticaret Hukuku, stanbul 2010, s. 251. ERYREK, s. 24; AHN, s. 33; ZEL, s. 8; DURUKANOLU, s. 123; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 55; INTERBANK, s. 93; TEKNALP, s. 648. ANLI/EK, s. 80; AHN, s. 33; ERYREK, s. 24; ZEL, s. 8; DURUKANOLU, s. 123; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 55. ANLI/EK, s. 80; ERYREK, s. 25; EK, Kambiyo Mevzuat, s. 25; YENARAS, s.
engl AL KILI
sz konusu banka the presenting bank olarak adlandrlr. Tahsil bankas, demenin yaplaca lkede deilse, ibraz bankas olarak bir baka banka devreye sokulabilir13. Bu durumda, ibraz bankas gnderi bankas tarafndan belirlenir. Gnderi bankas, herhangi bir bankay grevlendirmezse; tahsil bankas kendi seecei bir ibraz bankasn kullanabilir (TBK 522 sayl Bror m. 5/f). Tahsil bankas ile ibraz bankasnn ayn banka olmas durumunda, alcnn (ithalatnn) lkesinde bulunan sz konusu banka, gnderi bankasnn kendisine verdii talimat dorultusunda belgeleri alcya ibraz eder ve ithalatdan ya sat bedelini tahsil eder ya da polienin ithalat tarafndan kabuln salar14. Bu ilemlerin karlnda ise, kendisine tevdi edilmi mallar temsil eden belgeleri, ithalatnn mallar gmrkten ekebilmesi iin ithalatya verir. Mallar temsil eden vesaik ou zaman bu bankaya, gnderi bankas tarafndan gnderilir. Ancak kimi zaman dorudan doruya ihracatnn ya da ihracatnn o lkedeki temsilcisinin de, ilgili belgeleri, tahsil bankasna gnderdii de grlebilir15. D. Muhatap (thalat-Alc-Drawee/Importer) TBK 522 sayl Bror m. 3/b hkmne gre muhatap, tahsil talimat uyarnca kendisine ibrazn yaplaca kiidir. Muhatap, uluslararas ticaret erevesinde yaplan szleme gereince, szleme konusu mallarn alcsn bir dier ifade ile ithalaty ifade etmektedir. Muhatap, kendisine ibraz edilen belgeler karlnda demeyi veya polienin kabuln gerekletirerek mallar temsil eden belgeleri teslim alan taraftr16. III. Vesaik Mukabili demeye Uygulanacak Olan Hkmler A. TBK 522 Sayl Bror Asndan Uluslararas ticarette kullanlan bir deme yntemi olan, vesaik mukabili deme ilemi ile ilgili olarak, i hukukumuzda ayrntl ve maddi kurallar ieren dzenlemeler sz konusu deildir. Bununla birlikte Trk Parasnn Kymetinin Korunmas le lgili Teblilerde17 bu tarz bir deme hak13 14 15 16 17
133; ZEL, s. 8; EK, s. 252. ANLI/EK, s. 81; EK, Kambiyo Mevzuat, s. 25; EK, s. 252. ZEL, s. 8; DURUKANOLU, s. 123; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 55. INTERBANK, s. 93; AHN, s. 34. DURUKANOLU, s. 123; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 5556; INTERBANK, s. 93. Bu anlamda Trk Paras Kymetini Koruma Hakknda 32 Sayl Karara likin 9132/5 Sa-
knda dzen normlarna yer verildii grlmektedir. D ticarette yaygn bir deme tr olarak kullanlan vesaik mukabili deme eklinde uygulanacak olan kurallar, yeknesak hale getirmek ve snr tesi ticarette bu hususa ilikin ulusal dzenlemeler arasndaki farkllklar nedeniyle doabilecek problemleri nlemek amacyla MTO tarafndan ilk olarak 1956 ylnda Ticari Senetlerin Tahsili in Yeknesak/Birrnek Kurallar yaymlanmtr. Sz konusu yayn, 1967 ylnda gzden geirilerek 1968 ylndan itibaren geerli olmak zere URC/TBK 254 sayl Bror olarak yaynlanp, yrrle girmitir. Sz konusu Bror, 1978 ylnda URC/TBK 322 sayl Bror olarak gncellenmi ve 1 Ocak 1979dan itibaren yrrle girmitir. Son olarak ise, 1995 ylnda, vesaik mukabili deme ekline gre gerekletirilen d ticaret ilemlerinde kullanlmak zere URC/TBK 522 sayl Bror yaynlanm ve 1 Ocak 1996da yrrle girmitir. Halen yrrlkte olan Bror de, TBK 522 sayl Brordr18.
yl Teblide Deiiklik Yaplmasna Dair 200432/29 Sayl Tebliin m. 15/b ve c hkmne gre, hracat bedelleri, pein deme, akreditii deme, vesaik mukabili deme, mal mukabili deme ve kabul kredili deme ekillerinden birine gre yurda getirilerek bir bankaya veya zel nans kurumuna satlr..hracatta deme ekilleri ile transit ticarete ilikin usul ve esaslar Merkez Bankasnca belirlenir. Yine TCMB tarafndan yaynlanan, Trk Parasnn Kymetini Koruma Mevzuatnn ithalata ilikin hkmlerinin uygulanmasna ilikin esas ve usuller hakkndaki deiir sayfal talimat dorultusunda karlan 13 Mays 2003 tarih ve 2003/YB42 sayl genelgenin yeniden dzenlendii 2004/YB50 sayl genelgenin 2.2. balna gre, vesaik mukabili demede, uluslararas kurallar ile bankaclk teamlleri uygulanr. Vesaik mukabili deme ekline gre yaplacak ithalatta, sevk belgelerine istinaden yaplacak mracaat zerine bankalarca mal bedelinin tahsilini mteakip transfer yaplr. Bu deme eklinde ithalat hesab, transfer tarihinden itibaren 180 gn iinde ithalatnn GB ile yapaca bavuruya istinaden transferi yapan bankaca kapatlr. Vesaik bedelinin ksm ksm dendii durumlarda belgeler, demenin tamamnn yaplmasn mteakip rmaya verilir ve 180 gnlk hesap kapatma sresi son deme tarihinden itibaren hesaplanr. Ayn genelgenin 5.1. balna gre, D Ticarette Teknik Dzenlemeler ve Standardizasyon Mevzuatna aykr hareketten dolay ithalattan men edilen rmalarca, men edilme tarihinden balamak zere men suresi iinde yaplacak akreditif talepleri, pein ve vesaik mukabili deme ekline gre yaplacak transfer talepleri ile kabul kredili ilemler iin polie kabul veya avali talepleri kabul edilmez. Ancak ithalattan men edilen rmalarca, yatrm tevik belgesi ve dhilde ileme izin belgesi kapsamndaki mallarn ithalat gerekletirilebilir. Buna gre sz konusu rmalarn, ithalattan men suresi iinde yapaca talepler, ithalatn yatrm tevik belgesi kapsamnda olduu hususunda rmalarca verilecek yazl beyana istinaden, dhilde ileme izin belgesi kapsamndaki ilemler iin ise herhangi bir beyan aranmakszn sonulandrlr. thalattan men edilme tarihinden nce; * Alm akreditif kapsamndaki ilemler, * k lkesinden ihra edilmi mal veya vesaik mukabili ilemler (kabul kredili ilemler dhil), * Pein olarak dvizi satlm ilemler bankalarca sonulandrlabilir. ANLI/EK, s. 80; TEKNALP, s. 647; DURUKANOLU, s. 127128; EK, Kambiyo Mevzuat, s. 2425; YENARAS, s. 132; Interbank, s. 9798; EK, s. 251.
18
engl AL KILI
TBK 522 sayl Bror, toplam 26 maddeden olumaktadr. Sz konusu Brorde, vesaikin tanmna, ihracatnn bankasna verdii tahsil talimatnda yer almas gereken hususlara, vesaikin ibrazna, taraarn sorumluluklarna, demenin yaplma ekline, komisyon ve masraarn taraarna, vesaikin kabulne ve polie ve senedin protesto edili ekline ilikin hususlarda aklamalar yer almaktadr19. TBK 522 sayl Brorn hukuki nitelii konusunda eitli grler ileri srlmekle birlikte, MTO tarafndan hazrlanarak yrrle konulan ve lkelerin i hukuklar asndan pozitif geerlilii bulunmayan bu kurallar lex mercatoria olarak deerlendirmek mmkndr20. Lex mercatoria, uluslararas ticaretin, ulusal hukuk dzenlerinden bamsz, onlarn zerinde ve kendine zg hukuk kurallarndan olumaktadr21. Bu tr kurallar, taraar arasnda kabilecek olan uyumazlklarda, hukuk kurallar gibi dorudan uygulama alan bulmazlar. TBK 522 sayl Brorn, d ticarette gerekletirilen vesaik mukabili demelerde kullanlabilmesi iin, taraarn vermi olduu yazl talimatlarda ak ve net ifadelerle, ilemlerin TBK 522 sayl Brore tabi olduunu belirtmeleri gerekmektedir22. Nitekim Brorn m. 1/a hkmne gre, bu kurallarn uygulanmas, tahsil talimatnda (m. 4) bu hususa aka yer verilmesi artna balanm ve bu kurallarn ulusal hukukun emredici kurallarna aykrlk tekil etmemesi halinde tm taraar iin balayc olaca ifade edilmitir. Tahsil talimatnda uygulanmasna karar verilmi ve uygulanacak olan hukukun emredici kurallarna aykr olmayan TBK 522 sayl Bror kurallar, bu andan itibaren artk taraar iin balayc olarak kabul edilecektir23. B. Uygulanacak Hukuk Asndan Vesaik mukabili deme trnde uygulanacak hukuk asndan, TBK 522 sayl Bror ak bir dzenleme getirmemekte ve bu konuda TBK 522
19
20
21
22 23
DURUKANOLU, s. 128; brahim KAPLAN, Banka Szlemeleri Hukuku, C. I, Ankara 1996, s. 19. lgili grler hakknda ayrntl bilgi iin bkz. Vahit DOAN, Uluslararas Ticarette deme Arac Olarak Akreditif, 2. Bas, Ankara 2005, s. 30 vd.. Doktrinde TEKNALP, hakim grn TBK 522 sayl Bror, genel ilem artlar eklinde nitelendirdiini ifade etmektedir. Bkz. TEKNALP, s. 647. DOAN, s. 33; Arzu OUZ, Hukuk Tarihi ve Karlatrmal Hukuk Asndan Uluslararas Ticaret Hukuku (Lex Mercatoria)-Unidroit lkelerinin Lex Mercatoria Nitelii, AHFD (Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi), C. 50, S. 3, Ankara 2001, s. 12. TEKNALP, s. 647; DURUKANOLU, s. 128; DOAN, s. 36. ANLI/EK, s. 80; EK, Kambiyo Mevzuat, s. 25; Cevat GERN, D Ticaretin Finansman, Ankara 1990, s. 27; EK, s. 251.
sayl Brorn uygulanmasna tahsil talimatnda aka yer verilmesi ve ulusal hukukun emredici kurallarna aykrlk tekil etmemesi durumunda uygulanacandan sz etmektedir. Milletleraras unsurlu bir ticari iliki nitelii tayan vesaik mukabili deme tr, maddi anlamda milli hukukumuzda dzenleme altna alnmamtr. Maddi olarak milli hukukta dzenlenmemi olan bir konunun, kanunlar ihtilaf kural olarak MHUKda (Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun) dzenlenmi olmas da beklenemez24. Ancak TBK 522 sayl Brorn, ulusal hukukun emredici kurallarna aykr olmamas koulu ile uygulanacana ilikin dzenlemesi karsnda, hangi ulusal hukukun emredici kurallarna gre hareket edilecei sorusu ile karlalr. nk yukarda da ifade edildii zere, vesaik mukabili deme trnde drt taraf bulunmaktadr ve bu taraardan hangisinin ulusal hukukunun emredici kurallarnn dikkate alnaca hususu, konumuz asndan nem arz etmektedir. Bu sorunun cevabnn verilebilmesi iin ncelikle, taraar arasndaki ilikilerin tek tek deerlendirilmesi ve tespit edilen hukuki ilikilere uygulanacak olan hukukun belirlenmesi gerekmektedir. 1. Amir le Muhatap Arasndaki likiye Uygulanacak Hukuk Milletleraras unsura sahip olan amir ile muhatap arasndaki ilikiyi ou zaman bir satm szlemesi oluturmaktadr25. Taraar arasnda yaplan bu szleme, tam iki tarafa bor ykleyen bir szlemedir. Szleme sayesinde, amir, szlemenin konusu eyi, szlemede belirtilen niteliklere uygun ve szlemede kararlatrlan zamanda, muhatabn gmrne gnderirken26; muhatap da, szlemede kararlatrlan bedeli demek ile ykml olmaktadr. Amir ile muhatap arasndaki szleme ilikisine uygulanacak olan hukukun tespitinde, taraar arasnda var olan ilikinin yabanclk unsuru tamas nedeniyle, milletleraras zel hukukun balama kurallar dikkate alnacaktr. Bu anlamda uygulanacak hukukun tespitinde 5718 sayl MHUKun
24
25
26
Uluslararas ticarette yaygn olarak kullanlan bir deme tr olan akreditif asndan bkz. DOAN, s. 171. Bununla birlikte sz konusu ilikinin, eser, stlenenin kendi malzemesiyle kendi yerine hazrlayp verecei eser teslimi szlemesi vs. olmas da mmkndr (Bkz. TEKNALP, s. 650). Vesaik mukabili deme trnn taraarca kararlatrld durumlarda, ihracat, edimini (mallar ykleyerek, bunlar temsil eden belgeleri hazrlayp gnderi bankasna vermesi) nce yerine getirmelidir. nce ifa, iin niteliinden kaynakland iin, ihracatnn demezlik denden yararlanmas sz konusu olamaz (BK m. 81). Bkz. TEKNALP, s. 650.
engl AL KILI
szlemeden doan bor ilikilerinde uygulanacak hukuk baln tayan m. 24 hkm dikkate alnacaktr27. Vesaik mukabili deme ynteminde dikkate alnan TBK 522 sayl Brorn, MHUK m. 24 hkmne gre tespit edilen uygulanacak hukukun emredici dzenlemelerine aykrlk tekil etmesi durumunda ise, artk TBK 522 sayl Bror hkmleri, taraar bu Bror hkmlerinin uygulanmasn kararlatrm olsalar dahi, uygulama alan bulmayacaktr. 2. Amir le Gnderi Bankas Arasndaki likiye Uygulanacak Hukuk Taraar arasnda yaplan satm szlemesinde, taraarn deme yntemi olarak vesaik mukabili deme yntemini tercih etmelerinin ardndan, devreye gnderi bankas ve tahsil/ibraz bankas girecektir. Gnderi bankas, amirin bulunduu lkede yer alan ve uygulamada ihracatnn bankas olarak ifade edilen bankadr. Amir ile gnderi bankas arasndaki hukuki ilikinin tespiti konusunda, daha ok bu ilikinin bir hizmet szlemesi mi yoksa bir veklet szlemesi mi olduu hususu zerinde durmak gerekmektedir. Her ne kadar amir (ihracat/satc) iin, TBK 522 sayl Brorn zgn ngilizce metninde principal (mvekkil, veklet veren) ifadesi kullanlm olsa da, amir ile gnderi bankas arasndaki ilikinin, BK m. 386 vd. anlamnda veklet szlemesi niteliini tadn sylemek zordur. Taraar arasndaki ilikinin veklet olarak nitelendirilememesinin en nemli sebebi,
27
MHUK m. 24 hkmne gre taraar, aralarndaki ilikiye uygulanacak olan hukuku aka seebilirler. Ancak aka hukuk seiminde bulunmam olsalar dahi, szleme hkmlerinden veya hlin artlarndan tereddde yer vermeyecek biimde anlalabilen hukuk seimi de geerli olarak kabul edilecektir (MHUK m. 24/I). Taraar, aralarndaki ilikiye uygulanacak olan hukuku sememilerse, bu durumda uygulanacak olan hukuk, o szleme ile en sk ilikili hukuk olarak belirlenir (MHUK m. 24/IV). Akdin en sk ilikili olduu lke hukukunun tespitine, szlemenin karakteristik edimi yardmc olmaktadr (Bkz. Ergin NOMER, Devletler Hususi Hukuku, 17. Bas, stanbul 2009, s. 321). lgili dzenlemede belirtilen en sk ilikili hukukun tespiti, her somut olayn zelliklerine gre ayr ayr deerlendirilmesi gereken bir durumdur (Bkz. EK, s. 35). Temelini genellikle bir satm szlemesinin oluturduu vesaik mukabili demelerde, karakteristik edim borlusunun amir (ihracat/satc) olduunu sylemek mmkndr. Bu nedenle amir ile muhatap arasndaki ilikiye uygulanacak olan hukuk, taraarca ak ya da zmni olarak seilmemise, MHUK m. 24/IV hkm gereince, ihracatnn iyeri, bulunmad takdirde yerleim yeri hukuku; ihracatnn birden ok iyeri varsa sz konusu szlemeyle en sk iliki iinde bulunan iyeri hukuku olarak kabul edilir. Ancak hlin btn artlarna gre szlemeyle daha sk ilikili bir hukukun bulunmas hlinde szleme, bu hukuka tbi olur.
10
vesaik mukabili demelerde, gnderi bankasnn, amire kar bamsz olmamasdr. Gnderi bankas, amirin kendisine tahsil emrinde belirttii ekilde hareket eder. Bu anlamda gnderi bankasnn, tahsil emrinde amirin, tahsil bankasn belirlemesi durumunda, yalnzca bu banka ile alabilecei hususu da, gnderi bankasnn amire kar bamsz olmadnn bir gstergesidir. Amir ile gnderi bankas arasndaki ilikinin, hizmet edimlerinin ar bast, BK m. 313 vd. anlamnda bir hizmet szlemesi olduunu sylemek mmkndr28. Vesaik mukabili demelerde, ilgili taraar arasndaki iliki, tahsil talimatnn gnderi bankas tarafndan kabul ile birlikte balar. Gnderi bankasnn, ihracat tarafndan gnderilen tahsil talimatn ileme alma zorunluluu olmamakla birlikte (TBK 522 sayl Bror m. 1/b), bu talimat kabul etmesinin ardndan, amir ile gnderi bankas arasnda hizmet szlemesinin balad da kabul edilir29. Gnderi bankasnn, amir tarafndan hazrlanan tahsil emrine uygun olarak hareket etme zorunluluu; yapm olduu ilemler karlnda, ihra edilen satm konusu mal bedelinden kendisinin komisyon creti alabilme imknnn varl nedeniyle, taraar arasndaki ilikinin hizmet szlemesi olduunu sylemek mmkndr. Amir, vesaik mukabili deme trnn tercih edildii bir ihracat ileminde, gerekli belgelerin, tahsil bankasna gnderilmesi iin, genellikle kendi lkesinde bulunan gnderi bankasndan yararlanmaktadr. Bu nedenle ou zaman, amirin bulunduu lkede faaliyet gsteren gnderi bankas ile amir arasnda klasik anlamda yabanclk unsuru bulunmamaktadr. Bu gibi durumlarda, taraar arasndaki ilikinin klasik anlamda yabanclk unsuru tamas ancak istisnai durumlarda sz konusu olabilir. rnein, amirin, yabanc lke vatanda olmas ya da yabanc lkede ikamet ediyor olmas gibi. Ancak her ne kadar taraar arasnda klasik anlamda yabanclk unsuru sz konusu olmasa da, taraar arasndaki ilikinin uluslararas ticaret hayatn ilgilendirdii de bir gerektir30. nk amir tarafndan hazrlanan ve tahsil bankasna ulatrlmas iin gnderi bankasna teslim edilen belgeler, ithalat ile ihracat arasnda yaplan satm szlemesi gereince, ithalatnn mallarn bedelini deyerek, mallar gmrkten ekebilmesi iin dzenlenmektedir. Bu nedenle doktrinde, her ne kadar klasik anlamda kii ve yer bakmndan yabanclk unsuru tamasa dahi, akdi ilikinin, uluslararas ticari hayat ilgilendirmesi du28 29 30
TEKNALP, s. 651. TEKNALP, s. 651. Akreditif asndan bkz. DOAN, s. 176177.
11
engl AL KILI
rumunda, taraarn irade muhtariyetinden yararlanarak, uygulanacak hukuku serbeste belirleyebilecekleri ifade edilmektedir31. Kanaatimizce de her ne kadar ou zaman klasik anlamda yabanclk unsuru tamasa dahi, amir ile gnderi bankas arasndaki ilikinin, uluslararas ticari hayat ilgilendirmesi nedeniyle, uygulanacak hukukun tespitinde kanunlar ihtilaf kurallar erevesinde hareket edilebilmesi sz konusu olmaldr. Taraar arasndaki iliki, hizmet szlemesi olarak deerlendirildiinden bu konuda, MHUKun zel olarak i szlemelerine uygulanacak olan hukuku dzenledii m. 27 hkm dikkate alnmaldr32. Amir ile gnderi bankas arasndaki ilemlerde, TBK 522 sayl Bror uygulama alan bulduu durumlarda, bu Bror hkmlerinin, MHUK m. 27 hkm erevesinde belirlenen uygulanacak hukukun emredici kurallarna aykrlk tekil etmemesi gereklidir. 3. Gnderi Bankas le Tahsil/braz Bankas Arasndaki likiye Uygulanacak Hukuk Amir tarafndan kendisine tevdi edilen mal temsil eden belgeleri, tahsil emri ekinde, tahsil bankasna gnderen gnderi bankas ile tahsil/ibraz bankas arasndaki hukuki ilikinin tespit edilmesi de nemli sorunlardan birisini oluturmaktadr. Gnderi bankas, ou zaman ihracatnn lkesindeki bir banka; tahsil bankas ise, yine ou zaman, ithalatnn lkesindeki bir bankadr ve ilgili bankalar arasnda bir yabanclk unsuru sz konusudur. TBK 522 sayl Brorn bu bankalar arasndaki ilikileri dzenleyen hkmlerinin, ulusal hukukun emredici kurallarna aykrlk tekil edip etmediinin belirlenebilmesi iin ncelikli olarak taraar arasndaki hukuki ilikinin nitelendirilmesi ve bu hukuki ilikiye uygulanacak olan hukukun tespiti gerekmekte31
32
DOAN, s. 177; Vahit DOAN, Banka Teminat Mektuplar, 3. Bas, Ankara 2005, s. 319 vd.; Bilgin TRYAKOLU, Tanr Mallara likin Milletleraras Unsurlu Satm Akitlerine Uygulanacak Hukuk, Ankara 1996, s. 7 vd.. MHUK m. 27 hkmne gre, amir ile gnderi bankas arasndaki uyumazlklar, gnderi bankasnn mutad iyeri hukukunun emredici hkmleri uyarnca sahip olaca asgar koruma sakl kalmak kaydyla, taraarn setikleri hukuka tbi olabilecektir (m. 27/I). Taraarn hukuk seimi yapmam olmalar hlinde taraar arasndaki ilikiye, gnderi bankasnn, iini mutad olarak yapt iyeri hukuku uygulanr. Gnderi bankasnn iini geici olarak baka bir lkede yapmas hlinde, bu iyeri mutad iyeri saylmaz (m. 27/II). Gnderi bankasnn, iini belirli bir lkede mutad olarak yapmayp devaml olarak birden fazla lkede yapmas hlinde i szlemesi, amirin esas iyerinin bulunduu lke hukukuna tbidir (m. 27/ III). Ancak hlin btn artlarna gre i szlemesiyle daha sk ilikili bir hukukun bulunmas hlinde szlemeye ikinci ve nc fkra hkmleri yerine bu hukuk uygulanabilir (m. 27/IV).
12
dir. Sz konusu tespite gre belirlenen hukukun emredici kurallarna aykrlk tekil eden TBK 522 sayl Bror hkmleri uygulama alan bulamayacaktr. Gnderi bankas ile tahsil/ibraz bankas arasndaki ilikinin de, tpk amir ile gnderi bankas arasndaki ilikide olduu gibi, hizmet szlemesi olduu kanaatindeyiz33. nk tahsil bankas, ancak kendisine gnderilen tahsil emrinde yer alan dzenlemeler erevesinde hareket etmekle ykmldr ve bu anlamda, tahsil emrinde belirtilen ya da gnderi bankas tarafndan kendisine bildirilen ekilde davranmaktadr34. Bununla birlikte, gnderi bankas, en fazla kendisinde bulunan yetkiler kadarn, tahsil bankasna devredebileceinden35, gnderi bankasna ihracat tarafndan yetki verilmemi olan hususlarda; tahsil bankas, gnderi bankasnn talimatlarna gre hareket edemez. Bankalar arasndaki iliki, hizmet szlemesi olarak deerlendirildiinden, uygulanacak hukukun tespitinde de, MHUK m. 27 hkmndeki dzenlemenin dikkate alnmas gerekmektedir. Bu anlamda, gnderi bankasnn karsnda olan bankann, tahsil ya da ibraz bankas olmas arasnda da bir fark bulunmamaktadr36. 4. Tahsil/braz Uygulanacak Hukuk Bankas le Muhatap Arasndaki likiye
Tahsil bankas, gnderi bankas tarafndan kendisine tevdi edilen ve mal temsil eden belgeleri, ithalatya, szleme konusu satm bedelini demesi karlnda vermekte ve ithalatdan tahsil ettii bedeli ise, gnderi ban33 34
35 36
Ayn ynde bkz. TEKNALP, s. 652. Ancak doktrinde, tahsil bankas, ihracat tarafndan tahsil emrinde belirtilmemi ve bu konuda gnderi bankasna aka bir talimat verilmemi olmas nedeniyle, tahsil bankasnn gnderi bankas tarafndan belirlendii durumlarda, gnderi bankas ile tahsil bankas arasndaki ilikinin alt veklet ilikisi niteliinde olaca savunulmaktadr. Bkz. TEKNALP, s. 652. TEKNALP, s. 652. MHUK m. 27 hkmne gre, gnderi bankas ile tahsil/ibraz bankas arasndaki ilikiler, tahsil/ibraz bankasnn mutad iyeri hukukunun emredici hkmleri uyarnca sahip olaca asgar koruma sakl kalmak kaydyla, taraarn setikleri hukuka tbi olabilecektir. Taraarn hukuk seimi yapmam olmalar hlinde taraar arasndaki ilikiye, tahsil/ibraz bankasnn, iini mutad olarak yapt iyeri hukuku uygulanr. Tahsil/ibraz bankasnn, iini geici olarak baka bir lkede yapmas hlinde, bu iyeri mutad iyeri saylmaz (MHUK m. 27/II). Tahsil/ibraz bankasnn, iini belirli bir lkede mutad olarak yapmayp devaml olarak birden fazla lkede yapmas hlinde i szlemesi, gnderi bankasnn, esas iyerinin bulunduu lke hukukuna tbidir (MHUK m. 27/III). Ancak hlin btn artlarna gre i szlemesiyle daha sk ilikili bir hukukun bulunmas hlinde szlemeye ikinci ve nc fkra hkmleri yerine bu hukuk uygulanabilir (MHUK m. 27/IV).
13
engl AL KILI
kas araclyla ihracatya ulatrmaktadr. Esasnda tahsil bankas ile ithalat arasnda dorudan kurulmu bir szleme ilikisi bulunmamaktadr. Aralarndaki ilikinin hizmet szlemesi olarak nitelendirilmesi de mmkn deildir. nk hizmet szlemesinin en belirgin zelliklerinden birisini oluturan bamllk unsuru, tahsil bankas ile ithalat arasndaki ilikide yer almamaktadr. Tahsil bankas ile ithalat arasndaki ilikiyi, asli edim ykmlerinden bamsz bor ilikisi olarak nitelendirmek mmkn olabilir37. Her ne kadar tahsil bankas ile ithalat arasnda dorudan bir szleme ilikisi olmasa dahi, MK md. 2den kaynaklanan asli edim ykmlerinden bamsz kanuni bor ilikisi teorisi nedeniyle, taraarn birbirlerinden talepte bulunabilmesi ve zellikle ithalatnn bankaya bavurabilme imkn sz konusu olabilir38. Kaynan MK md. 2den alan bu teoriye gre, bir hukuki ileme ynelmeleri nedeniyle temas haline giren kiiler, birbirlerine doru bilgi vermek, birbirlerini aydnlatmak, mal ve canlarna gelebilecek zarardan koruyucu tedbirleri almakla ykmldrler39. Asli edim ykmlerinden bamsz bor ilikilerinin domas, taraf iradelerine bal deildir40. Her ne kadar taraar arasnda bir szleme ilikisi bulunmasa dahi, taraar arasndaki ilikiye szleme hkmlerine ilikin dzenlemelerin kyas yolu ile uygulanmas gerekmektedir. Bu nedenle, MHUK m. 24 hkm erevesinde taraara uygulanacak hukukun tespiti ve tespit edilen bu hukukun emredici kurallarna aykrlk tekil edip etmediine gre de TBK 522 sayl Brorn uygulanmas gerekmektedir.
37
38 39
40
Tahsil bankasnn, amirin dzenlemi olduu polieyi kabul etmesi durumunda, ou zaman banka ile muhatap arasnda, polie bedelinin, polienin vadesinden nce tahsil bankasna ithalat tarafndan denecei kararlatrlr. Bu nedenle her ne kadar tahsil bankas, polieyi demeyi kabul etmi olsa da, bu bedel vadede kendisi tarafndan denmemekte; vadeden nce ithalat tarafndan polie bedeli, tahsil bankasna yatrlmaktadr. Byle bir durumda, bankann kabul etmesi, ithalatya bir itibar salamaktadr. Yoksa burada banka, ithalatya nakdi olarak bir imkn sunmamaktadr. Bankann polieyi kabul ettii ancak bedelin ithalat tarafndan, polie vadesinden nce tahsil bankasna dendii durumlarda, tahsil bankas ile ithalat arasnda hizmet szlemesinin var olduu sylenebilir (Bkz. ner DA, Trk Hukukunda Kabul Kredisi, BD, C. 59, S. 101112, stanbul 1985, s. 905). Ancak vadeden nce ithalat tarafndan bankaya deme yaplmamasna ramen, vadede polie borlusu olarak grnen tahsil bankasnn, polie bedelini demesi durumunda, tahsil bankas, ithalatya nakdi bir kredi salam olacaktr. Bu durumda, ithalat ile tahsil bankas arasndaki ilikinin de dn szlemesi olduunun kabul edilmesi gerekir. TEKNALP, nal, Banka Hukukunun Esaslar (C.I), C. 1, stanbul 1988, s. 487. TEKNALP, C. I, s. 254; Huriye Reyhan DEMRCOLU, Gven Esas Uyarnca Szleme Grmelerindeki Kusurlu Davrantan Doan Sorumluluk (Culpa In Contrahendo Sorumluluu), Ankara 2009, s. 126127. DEMRCOLU, s. 127.
14
IV. Vesaik Mukabili deme leminde Kullanlan Temel Kavramlar A. Belgeler (Vesaik) Belgeler, TBK 522 sayl Bror m.2/bde mali belgeler ve/veya ticari belgeler olarak tanmlanmtr. Mali belgeler (nancial documents) ile polieler, bonolar, ekler ve para demesinin salanmas iin kullanlan dier benzer belgeler ifade edilmektedir. Ticari Belgeler (Commercial Documents) ile ise, faturalar, tama belgeleri, tasarruf (sahiplik) yetkisi veren belgeler ve dier benzer belgeler veya mali belgeler olmayan dier herhangi tr belgeler ifade edilmektedir41.
41
MHUK m. 7 hkmne gre, hukuk ilemler, yapldklar lke hukukunun veya o hukuk ilemin esas hakknda yetkili olan hukukun madd hukuk hkmlerinin ngrd ekle uygun olarak yaplabilir. Bu nedenle vesaik mukabili deme ynteminin tercih edildii durumlarda, dzenlenen belgelerin geerli olup olmad dzenlendii lke hukukunun kurallarna gre, tespit edilecektir. Trkiyede dzenlenen bir belgenin geerlilii, el yazs ile imzalanm olmas artna baldr. Bankalarn, vesaik mukabili deme ynteminde, hukuki ilemlerin ekli anlamda geerli olup olmadnn tespiti ve bu konuda varsa bir eksikliin bildirilmesi konusunda ncelikli olarak TBK 522 sayl Brore gre deil; ortada milletleraras unsura sahip bir szleme sz konusu olduundan, milletleraras zel hukuk kurallarna dikkat etmeleri gerekmektedir (Bkz. DOAN, s. 243). hracatnn Trkiyede bu belgeleri dzenlemesi durumunda, her bir belgenin geerli olarak dzenlenip dzenlenmedii konusunda, Trk hukukunda yer alan kurallarn dikkate alnmas gerekecektir. rnein, polie, bono ya da ekin hukuken geerli olarak kabul edilebilmesi iin, tamas gerekli olan tm zorunlu unsurlar bnyesinde barndrmas gerekmektedir. Bu zorunlu unsurlardan birisini de keidecinin/dzenleyenin imzas oluturmaktadr. Sz konusu eksiklik, bu kdn polie, bono ya da ek olarak nitelendirilmesinin nne geecektir (Bkz. TK m. 581, m. 582; m. 688, m. 689; m. 692, m. 693). Fatura asndan konuya yaklamak gerekirse faturann, vesaik mukabili deme ynteminde ihracat tarafndan mutlaka imzalanmas gerekip gerekmedii sorusuna verilecek olan cevap, imzalanmas ynnde olmaldr. Delil olarak kullanlacak bir belgeyi dzenleyen tacirin ticaret unvan ve bu unvan ile birlikte kulland imzann faturada bulunmas arttr (Bkz. Ouz Krat NAL, Trk Ticaret Kanununda ve Vergi Usul Kanununda Fatura ve spat Kuvveti, 4. Bas, Ankara 2006, s. 72). Bu sonuca TK m. 41/I hkmnden ulamak mmkndr. lgili dzenlemeye gre, Her tacir, ticari iletmesine mteallik muameleleri ticaret unvanyla yapmaya ve iletmesiyle ilgili senet ve sair evrak bu unvan altnda imzalamaya mecburdur.. Faturann da, tacirin (konumuz asndan ihracatnn) iletmesi ile ilgili evraklar arasnda yer ald dikkate alndnda, ihracat tarafndan imzalanmas mecburiyeti ortaya kacaktr. Kald ki, VUK m. 231/I, b. 5 hkmnde yer alan, Faturalarn ba tarafnda i sahibinin veya namna imzaya mezun olanlarn imzas bulunur. ifadesi de bizi ayn sonuca gtrmektedir. Faturay dzenleyenin ticaret unvann ve imzasn ihtiva etmeyen bir yaz, fatura olarak nitelendirilemez ve bu yaz herhangi bir belge vasf da tamaz (Bkz. NAL, s. 74). Tama senetlerinin eklinin dzenlendii TK m. 769 hkmnde, her ne kadar aka, gnderenin imzasndan bahsedilmese de, tacir olan gnderenin (ihracatnn), iletmesine ilikin bir evrak olan tama senedini de, TK m. 41/I hkm erevesinde imzalamas gerektiinden sz edilebilecektir.
15
engl AL KILI
B. Tahsil Tahsil ilemi, mali ve/veya ticari belgelerle ilgili olarak alnan talimat uyarnca; demenin (payment) ve/veya kabuln (acceptance) salanmas, deme ve/veya kabul karlnda belgelerin teslimi ve dier artlara bal olarak belgelerin teslimi iin bankalarca ileme alnmas anlamna gelir (TBK 522 sayl Bror m. 2/a). TBK 522 sayl Bror m. 2.de, Temiz Tahsil/Adi Tahsil (Clean Collection) ve Belgeli Tahsil (Documentary Collection) olmak zere iki tahsil trne yer verilmitir. Temiz Tahsil, ticari belgelerin elik etmedii mali belgelerin tahsilini ifade eder (m. 2/c). Bu tr tahsil ileminde, satcnn yetkilendirdii banka, fatura ve tama senedi gibi mal temsil eden bir belge ibraz etmeksizin, nezdinde bulunan, alcnn dzenledii ekin, bononun veya polienin bedelini tahsil eder. Belgeli Tahsilde ise, bankann nezdinde mal temsil eden ticari senetler bulunur, tahsil bankas, paray tahsil etmesi karlnda bu belgeleri, ithalatya verir42. Belgeli tahsil, iki trldr. Bunlardan birincisi, ticari belgelerin elik ettii mali belgelerin tahsili; ikincisi ise, mali belgelerin elik etmedii ticari belgelerin tahsili. Son durumda, banka nezdinde mal temsil eden belgeler, ithalatnn demeyi yapmas zerine, ithalatya verilmekte ve ithalat satn ald mallara ulamaktadr. Temiz tahsil, ihracatnn; belgeli tahsilin ikinci tr ise, ithalatnn lehinedir43. C. braz braz, ald talimata uygun olarak ibraz bankasnn belgeleri muhatap iin hazr tutmasna ilikin bir ilemdir (TBK 522 sayl Bror m. 5/a). D. Tahsil Talimat (Tahsil Emri/Collection Order) Tahsil talimat, ihracat tarafndan hazrlanarak gnderi bankasna verilen, vesaik karl tahsiltn artlarn belirten anahtar belgedir. Tahsil talimat, vesaik mukabili deme ileminin yrtlmesi bakmndan (zellikle bankalar asndan) son derece nemli bir ileve sahip olduu iin zenle hazrlanmasnda byk fayda vardr44. Tahsil talimat, hizmet edimlerini ieren ancak tahsilin gerekleecei taahhdne yer vermeyen bir igrme szlemesidir. Trk hukukunda tahsil talimatna, BKnn veklet ve hizmet szlemesine ilikin hkmleri uygulanr (BK m. 386 vd. ve m. 313 vd.). Bununla birlikte eser szlemesine ilikin hkmler, bu talimata uygulanma asndan uygun deildir45.
42 43 44 45
TEKNALP, s. 649. TEKNALP, s. 649650. HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 62. TEKNALP, s. 650.
16
V. Vesaik Mukabili deme Trleri A. deme/Tahsilt Karl Vesaik Teslimi (Documents Against Payment D/P) Bu deme trnde, tahsilt bankas, mallar temsil eden belgeleri, ithalatya yalnzca, onun demeyi tam ve szlemeye uygun olarak yapmas durumunda teslim etmektedir46. Vesaik mukabili demenin, ihracat asndan en gvenilir ekli bu yntemdir47. nk burada, ithalat mallar gmrkten ekmeden nce, ihracat mallarn bedelini, tahsil bankas araclyla tahsil etmi olmaktadr48. Bu deme trnde, ihracat, paras kendi adna tahsil bankas tarafndan teslim alnd ve muhtemelen kendisine SWIFT (parann elektronik aralarla annda ihracatnn hesabna geirildii uluslararas para transfer sistemi) yoluyla ulatrlaca iin gvendedir49. Bu vesaik mukabili deme trnde, tahsil emrinde ihracat tarafndan aka uygun grlmse, ithalatnn yerli para cinsinden de deme yapabilmesi mmkndr. Byle bir ihtimalde, tahsil emrine, transfer annda kur farknn ithalat veya onun bankas tarafndan garanti edilmesine ynelik bir art da eklenebilir50. deme karl vesaik teslimi trnde, uygulamada baz alclarn mallar gelinceye kadar, vesaikin teslim alnmasn ve dolaysyla da bedelin denmesini geciktirdikleri grlmektedir. Bunun nne geilebilmesi iin, ihracatnn tahsil emrinde aka ilk ibraznda (on rst presentation) denmesi emrine yer vermesi yararna olacaktr51.
46
47
48
49 50
51
hracatnn, vesaik mukabili deme ynteminde, mallara ilikin belgeleri hazrlarken mutlaka bir polie dzenleme zorunluluu bulunmamaktadr. Ancak, ihracatnn deme karl vesaik tesliminde, vadesiz (grldnde demeli/sight bill of exchange/draft) polie dzenlemesi de mmkndr. Byle bir ihtimalde, ithalat, vadesiz poliede yazl olan bedeli dedikten sonra, belgeler tahsil bankasnca kendisine teslim edilir. HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 58; GRSOY, D Ticaret, s. 77; DLEK, s. 1112; SEYDOLU, s. 366; IGEME, s. 149. Tahsil talimatnda D/P ksaltmas yer alyorsa ya da deme karl (belgelerin) teslimi kayd veya benzer bir ifade yer alyorsa, byle bir ihtimalde, mal temsil eden belgeler ancak nakdi demenin yaplmas halinde tahsil bankas tarafndan ithalatya verilebilecektir (Bkz. TEKNALP, s. 653; INTERBANK, s. 96). GERN, deme Yntemleri, s. 5. Cevat GERN, D Ticarette deme Yntemleri (deme Yntemleri), Aratrma Merkezi, D Ticaret Aratrma Dizisi, No: 81989, s. 5. DURUKANOLU, s. 126; DLEK, s. 12; INTERBANK, s. 96.
17
engl AL KILI
B. Kabul Karl Vesaik Teslimi/Kabul Kredili Vesaik Mukabili deme (Documents Against Acceptance D/A) Kabul karl vesaik teslimi trnde (documents against acceptance)52, ithalatnn mallar gmrkten ekebilmesi iin gerekli olan vesaik, ithalatya, ihracat tarafndan dzenlenen ileri tarihli (genellikle 30, 60 veya 90 gn) bir polienin53, ithalat tarafndan kabul edilmesi karlnda, tahsil bankas tarafndan teslim edilir54. thalat bu belgeler sayesinde, mallar gmrkten eker ancak, polieyi kabul etmesi sayesinde, mallarn bedelini daha sonra der55. hracat tarafndan ithalat adna dzenlenmi olan polienin, ithalat tarafndan kabul edilmesi durumunda ticari kabul (commercial acceptance) sz konusu olur56. Kabul edilmi olan polie, tahsil bankasnn elinde bulundurulur. Polienin vadesi geldiinde, deme iin ithalatya ibraz edilir ve ithalatdan yaplan tahsilt sonucunda, tahsil bankas paray, gnderi bankasna, o da ihracatya iletir. Vesaik mukabili demenin bu trnde, ihracat52
53
54
55
56
Tahsil talimatnda D/A ksaltmasna ya da kabul karl (belgelerin) teslimi ifadesine yer verilmise byle bir durumda, polienin muhatap (ithalat) tarafndan kabulnn istendii ortaya kacaktr (Bkz. TEKNALP, s. 653). Kabul karl vesaik tesliminde, ihracat daha ok iki tr vadeli polie dzenleme yoluna gitmektedir. Bunlardan birincisi, ibraz vadeli poliedir (X days sight bill of exchange/ draft). Bu polie trnde, ithalat, kendisine belgelerin ibrazndan itibaren belirli bir sre sonra, polie bedelini der. Burada vade, ibraz tarihinden itibaren ilemeye balar. rnein, belgelerin ithalatya ibrazndan 60 gn sonra vadeli bir polie gibi. kincisi ise, sabit vadeli poliedir. Bu polie trnde ise, belirli bir tarih, polienin vadesi olarak polie zerinde yer almakta ve ithalat da polieyi bu ekliyle kabul etmektedir. Kabul kredili vesaik mukabili demede, ithalat, mallarn bedelini belirlenen ileri bir tarihte deyecek olduundan ve bu arada mallar satma imkn sz konusu olduundan, bu durum sz konusu deme trne, d ticaretin nansmannda kullanlan bir ara nitelii kazandrmaktadr (Bkz. SEYDOLU, s. 367). Vadeli bir polienin dzenlenmesi ve ithalatnn kabul etmesi durumu esasnda, ihracatya da bir nansman salamaktadr. yle ki, bu polienin bankaya skonto ettirilerek vadeden nce paraya evrilme ihtimali de sz konusudur. Bu durum banka aleyhine de bir sonu dourmaz. nk ihracat bu polieyi bankaya skonto ettirirken, bankaya ciro yoluyla polieyi devretmekte ve kendisi de polienin denmemesi durumunda mracaat borlular arasna girmektedir. Polie bedelinin ithalat tarafndan denmemesi halinde, bankann mracaat hakk kapsamnda ihracatya da bavuru hakk bulunmaktadr. Ayrca banka skonto ettii polie bedelini dedii, ihracat kendi mterisi olduu iin de, hesabnn durumunu iyi bilmektedir (Bkz. GERN, s. 28; GERN, deme Yntemleri, s. 56; IGEME, s. 150). HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 58; TEKNALP, s. 653; GRSOY, D Ticaret, s. 77; DLEK, s. 13; GERN, deme Yntemleri, s. 5; SEYDOLU, s. 367; IGEME, s. 149. hracat tarafndan banka adna dzenlenmi olan polienin, banka tarafndan kabul edilmesi durumunda ise, banka kabul (bankers acceptance) sz konusu olacaktr. Bkz. DURUKANOLU, s. 127; SEYDOLU, s. 367.
18
nn tek gvencesi, elinde bulunan ithalat tarafndan kabul edilmi poliedir. Ancak bu deme trnde, kabul karlnda, mallarn mlkiyetini geiren belgeler, ithalatya verildiinden, ihracat ithalatnn polienin vadesinde bedeli dememesi riski ile kar karya kalabilir57. hracat, bu tr bir ynteminde bedelin denmeme riskini en aza indirmek amacyla, tahsil bankasnn, polieye aval vermesini salamaldr58. Aksi takdirde, ihracat, polienin denmemesi hususunda yksek bir risk stlenmi olacaktr59. Kabul kredili vesaik tesliminde dzenlenen polieye banka tarafndan verilen aval, polienin gvenilirliini, teminat olma niteliini artraca gibi; onun dolamn da kolaylatracaktr60. Vesaik mukabili deme asndan vadeli bir polienin de yer ald tahsil talimatnda, belgelerin deme karlnda m yoksa polienin kabul karlnda m teslim edileceinin aka tahsil bankasna bildirilmi olmas gerekmektedir. Bu yaplmad srece, tahsil bankas, mal temsil eden belgeleri yalnzca deme karlnda teslim edebilir (TBK 522 sayl Bror m. 7)61. Tahsil emrinde ayrca faiz denmesi de yer alyorsa62, bunun ayn zamanda tahsil emri ekindeki polie zerine de yazlmas gerekmektedir. Faiz tahsil edilecekse, tahsil emrinde ve polienin zerinde faiz oran ve srenin de gsterilmesi gerekmektedir. thalatnn faiz demeyi reddetmesi durumunda ise, tahsil bankas bu durumu, gecikmeksizin gnderi bankasna bildirir63.
57 58
59
60
61 62
63
HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 58; DLEK, s. 13; INTERBANK, s. 96. Aval, polie bedelinin tamamen ya da ksmen gvence altna alnd bir kambiyo taahhddr (TK md. 612/I, md. 690/III). Avalde, aval verene avalist denilmektedir ve avalist, kimin lehine aval vermise onun gibi sorumlu olur. Avalin amac, senet bedelinin denecei konusunda hamile (ihracatya) ek bir gvence vermektir (Bkz. Hseyin LGEN/ Mehmet HELVACI/Abuzer KENDGELEN/Arslan KAYA, Kymetli Evrak Hukuku, 3. Bask, stanbul 2006, s. 137138; smail KAYAR, Kymetli Evrak Hukuku, Ankara 2006, s. 102). CANITEZ, s. 59; DLEK, s. 13; DURUKANOLU, s. 126; INTERBANK, s. 96; GERN, deme Yntemleri, s. 5; IGEME, s. 150. DURUKANOLU, s. 127. Bankann kabul ettii ya da ithalatnn kabul edip bankann aval verdii polieler, likiditesi yksek ksa sreli menkuller grubuna girmektedir. Bu anlamda zellikle bankalarn kabul ettikleri polieler, bankalar tarafndan karlan devredilebilir mevduat sertikalarna benzetilmektedir (Bkz. SEYDOLU, s. 367). TEKNALP, s. 653; DLEK, s. 14. Faiz art yalnzca grldnde ya da grldnden belirli mddet sonra vadeli polielerde konulabilir. Bkz. TTK m. 587. DLEK, s. 14.
19
engl AL KILI
C. deme Karl Akseptans/Kabul Tahsiltl Vesaik Mukabili deme deme karl akseptans64, hem deme karl vesaik teslimi hem de kabul karl vesaik teslimi trlerine ait zellikleri bnyesinde barndrr65. Bu deme trnde, tahsil bankas, ithalatya bir akseptans poliesi sunar. Akseptans poliesi, ithalat tarafndan kabul edilir ve vadeye kadar, mal temsil eden belgelerle birlikte tahsil bankasnda kalr. thalat, vadesi geldiinde polie bedelini der. Tahsil bankas bu demenin ardndan, szlemede kararlatrlan maln mlkiyet hakkn devralan alcya, akseptans teslim eder. Bu vesaik mukabili deme tr, deme karl vesaik tesliminden farkl olarak ithalatya, szleme konusu bedeli demek iin zaman salar; ancak kabul karl vesaik tesliminden de farkl olarak, ithalat, deme yapncaya kadar, mallarn mlkiyeti ihracat zerinde kalmaya devam eder. Bu durum ise, ihracatnn gven altnda olmasn salar66. Eer ithalat, polienin kabuln reddeder ya da vadesi geldiinde polie bedelini demekten kanrsa, bu durumda mallarn mlkiyeti hala ihracatda olduundan; ihracat, mallarn satmak iin yeni anlamalar yapma imknna sahip olur. Bununla birlikte, bu tarz vesaik mukabili deme trne uygulamada nadiren rastlanlmaktadr67. D. Taahhtname Karl Vesaik Teslimi Vesaik mukabili deme trlerinden bir dieri de, ithalatnn mallar gmrkten ekmesini salayacak olan ilgili belgelerin, bir taahhtname karlnda, ithalatya teslim edildii yntemdir. Burada deme arac olarak nakit para ya da vadeli bir polie kullanlmamakta; deme taahhd karlnda, mal temsil eden belgeler, ithalatya teslim edilmekte ve bylece ithalat mallar gmrkten ekebilmektedir. Sz konusu deme taahhd, ihracat ve ihracatnn bankas olan gnderi bankas tarafndan dzenlenmi olan bir deme sz verisinin, tahsil bankas tarafndan, ithalatya kabul ettirilmesinden baka bir ey deildir. hracat bu yntemle, szleme bedelinin ithalat tarafndan denmesini gvence altna almaya almaktadr68. Ancak ithalat64
65
66 67 68
Polielerin zerine kabulmdr biiminde yazlarak alt imzalanan aklama. Bkz. http://www.dictionarist.com/nedir/akseptans ; http://www.anlambilim.net/akseptansnedir-3765.htm Bu deme trne, kabul tahsiltl vesaik mukabili deme de denilmektedir. Bkz. CANITEZ, s. 5960. HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 59; CANITEZ, s. 60. HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 59. CANITEZ, s. 60; GRSOY, D Ticaret, s. 77; INTERBANK, s. 97.
20
nn verdii taahhtnameyi de ieren bu deme ynteminin, ihracat asndan ok da gvenilir bir yntem olduunu sylemek zordur69. E. Banka Garantisi Karl Vesaik Teslimi Bu vesaik mukabili deme trnde ise, mal bedelinin gvence altna alnmas iin, ihracatnn istei zerine, ithalatya, yaplan szleme uyarnca teslim edilecek olan belgeler, ancak bir banka garantisi var ise, tahsil bankas tarafndan teslim edilir70. Bu vesaik mukabili deme tr esasnda, vadeli polienin ithalat tarafndan kabulnn ardndan bankann aval verdii deme trne de benzerlik gstermektedir. Ancak banka avali, polie zerine ithalat adna geerli bir bankann vermi olduu deme taahhd olduu halde; banka garantisi, vesaik bedelinin belirlenen tarihte ithalat tarafndan deneceinin ithalat adna taahht edilmesidir71. VI. Vesaik Mukabili demenin leyii Vesaik mukabili demenin ileyiini, bir tablo ile gstermek gerekirse, ortaya aadaki gibi bir sonu kacaktr72.
69 70
71 72
DLEK, s. 15. Banka garantilerinin bazlar, teslim edilen mallarla ilgili demenin tamamen teminat altna alnmasn temin eder niteliktedir (payment guarantee). Byle bir ihtimalde, ihracat, mallar teslim etmesine ramen, satm bedelini alamadn beyan eden ilk yazl talebi ile birlikte, garanti tutarnn nakde dnmesini temin edebilir. Ancak bazlarnda ise, garantinin nakde dnmesi, yklemenin yapldn ve ithalatnn mallar ektiini temsil eden belgelerin ibrazna bal tutulur (Bkz. DLEK, s. 15). DLEK, s. 14. Vesaik mukabili deme ynteminde ileyii anlatan bir Yargtay karar iin bkz. Y. 11. HD., 22.01.2007 T., E. 2005/13656, K. 2007/586 (Kazanc tihat Bankas).
21
engl AL KILI
Vesaik mukabili demede ileyi u ekilde gereklemektedir73: 1) hracat ile ithalat arasnda uluslararas ticaret kapsamnda bir satm szlemesi imzalanr. Bu szlemede ayrca taraarn deme ekline de karar vermeleri gerekir. Ancak deme ekline ilikin taraar arasnda yaplan anlamada, deme yntemi aka kararlatrlabilecei gibi; bu konuda zmnen anlama salanm olmas da mmkndr74. Taraar arasnda yaplan anlamada ayn zamanda, vesaik mukabili demenin bir gerei olarak, tahsil/ibraz bankas da belirlenir. Bu banka genellikle, ithalatnn bankasdr. Taraflar arasnda yaplan anlamada son olarak, gereken belgelerin listesi de oluturulur. 2) Akreditin aksine, vesaik mukabili demede, deme ilemi, ihracatnn (satcnn) eylemi ile balamaktadr75. hracat, satm szlemesinde belirtilen ekilde mallar gnderir. hracat, nakliye rmasndan/acentesinden ayn zamanda ciro edilebilir bir tama belgesi de alr. Mallar, ithalat rmann gmrne gelir. Ancak vesaik mukabili deme eklinde, ithal konusu olan mallarn, ithalatnn lkesine gelmi olmas bir art olarak deerlendirilmemelidir. Bu deme ynteminde, ihracat, sevk ettii mallar karlnda, bu mallarn sevk edildiini gsteren belgeler (vesaik) karlnda, bir kredi kullanmaktadr76. 3) hracat, maln sevkiyatna ilikin belgeleri ve dier gerekli belgeleri , gnderi bankasna tevdi eder ve bunlarn ithalatya ulatrlmas ister. hracat, gndermi olduu belgelerin hangi artlar altnda, ithalatya teslim edilecei ve hangi artlarla meblan tahsil edileceini belirten tahsil talimat77
73
74 75 76
77
YENARAS, s. 133; DURUKANOLU, s. 122123; Murat TRKSEVER, Uluslararas Ticarette Kullanlan Teslim ve deme ekilleri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, Haziran 1996, s. 26; TEKNALP, s. 648649; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 5658; CANITEZ, s. 5657; Ali DLEK, Mevzuat Inda D Ticaret lemleri ve Piyasa Uygulamalar, stanbul 1999, s. 84; INTERBANK, s. 9192; EK, Kambiyo Mevzuat, s. 26; ANLI/EK, s. 81; GRSOY, s. 102; SEYDOLU, s. 369370; GRSOY, D Ticaret, s. 7677; AKIN, s. 172; ZALP, s. 4344; EK, s. 252253. TEKNALP, s. 648. TEKNALP, s. 648; GRSOY, D Ticaret, s. 77; YASER, s. 102. IGEME, s. 149. zellikle, belgelerin ibraz annda yaplan demeler asndan bu sonuca varmak mmkndr. Dier belgelerin kapsamna, alc tarafndan istenen sigorta belgesi, mene ahadetnamesi, uluslar aras gzetim irketlerinden alnm olan gzetim raporu gibi belgeler girmektedir. Bkz. HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 56.
22
n (tahsilt emrini)78 de gnderi bankasna ulatrr79. Bu deme eklinde, ykleme ile ilgili tm belgelerin asllarnn (tama belgesi, mene ispat belgesi, fatura, ATR, EURO 1 vb.), gnderi bankas araclyla, tahsil bankasna gnderilmesi gerekmektedir80.
78
79
80
Tahsil talimatnn iermesi gereken bilgilerin neler olduu Tahsil Talimat baln tayan TBK 522 sayl Bror m. 4de dzenlenmitir. Bir tahsil talimat duruma uygunluuna gre aadaki bilgileri iermelidir: 1. Tahsilin alnd bankann tam ismi, posta ve SWIFT adresleri, teleks, telefon, faks numaralar ve referans dhil ayrntlar, 2. Amirin tam ismi, posta adresi ve duruma gre teleks, telefon ve faks numaralar dhil ayrntlar, 3. Muhatabn tam ismi, posta adresi veya ibrazn yaplaca ikametghn ve duruma gre teleks, telefon ve faks numaralar dhil ayrntlar, 4. braz bankas varsa bu bankann tam ismi, posta adresi ve duruma gre teleks, telefon ve faks numaralar dhil ayrntlar, 5. Tahsil edilecek tutar(lar) ve dviz cinsi/ cinsleri 6. Eklenen belgelerin listesi ve her belgenin saysal dkm 7. a) deme ve/veya kabuln salanmasna ilikin artlar, b) Belgelerin teslimine ilikin artlar: ba) deme ve/veya kabul karlnda teslim bb) Dier artlar karlnda teslim 8. Tahsil edilecek masraf ve komisyonlar ve bunlardan vazgeilip geilmeyecei, 9. Faiz sz konusu ise, faiz oran, faiz dnemi, hesaplama esas (rnein bir ylda 360 veya 365 gn) dhil tahsil edilecek faizin tutar ve bundan vazgeilip geilmeyeceinin belirtilmesi, 10. deme yntemi ve deme bildiriminin biimi, 11. dememe, kabul etmeme ve/ veya dier artlar yerine getirmeme hallerinde izlenecek yola ilikin talimat. Tahsil talimat, yukarda belirtilen hususlardan baka, muhatabn veya ibrazn yaplaca ikametghn tam adresini de iermelidir. Adresin eksik veya yanl olduu hallerde ise, doru adresin tahsil bankas tarafndan aratrlmas da mmkndr. Fakat byle bir durumda bankann herhangi bir sorumluluu sz konusu deildir. (TYK.m.4/c) Talimatta ayrca, muhatap tarafndan yaplacak herhangi bir eylemin tam olarak hangi sre iinde yaplmas gerektii de belirtilmelidir (TBK 522 sayl Bror m.5/a). Sz konusu sre tayin edilirken, abuk, derhal, birinci gibi ifadeler kullanlmsa bankalar bu tr ifadeleri dikkate almayacaklardr (bkz. TBK 522 sayl Bror m. 5/b). Bu talimatta, genellikle u ifadelere yer verilir: X lkesinde yerleik .. Firmasna ../../. Tarih uyarnca yaptmz ihracatn bedeli Dolar/Euro olup, orijinal evrak ekte yer almaktadr. Anlan evrakn ithalatnn bankas/tahsil bankas olan . Banka DHL ile gnderilmesi ve bedelinin tahsili/polienin kabul ve tahsil/muhabir bankas tarafndan avali suretiyle evrakn alcya teslimi hususunun salanmas saygyla rica olunur. . Firmas EKLER:.. Bkz. Atilla BARIAIK/Seyfettin KANDEMR, D Ticarette Uygulamal Akreditif lemleri, stanbul 1995, s. 7374. Burada unutulmamas gereken husus, tama belgelerinin (konimento, hava konimentosu, nakliyeci makbuzu vb.) alc rma (ithalat) yerine, tahsil bankas adna dzenlenmesi gerektiidir. Konimentoda yer alan gnderilen (consigee) ksmna ithalatnn bankas (tah-
23
engl AL KILI
hracat, gnderi bankasna tevdi ettii tahsil talimatnda vesaik mukabili demeler ile ilgili olarak MTO tarafndan yaynlanan TBK 522 sayl Brorn dikkate alnacan da ayrca belirtmelidir (TBK 522 sayl Bror n. 4/a). Vesaik mukabili deme ynteminden kaynaklanan herhangi bir sorunun uluslararas platformda zlebilmesi iin dayanlmas gereken belgeler, TBK 522 sayl Bror ve alc ile satc arasnda yaplan satm szlemesidir. zellikle ihracat rmalarn bu hususa ayrca nem gstermeleri gerekmektedir81. 4) Gnderi bankas ilgili belgeleri, rmiz mektubu (remittance letter)82 ekinde, posta veya kurye yoluyla ithalatnn lkesindeki tayin edilmi tahsil/ibraz bankasna gnderir83. Gnderi bankas, rmiz mektubu ekinde, ilgili belgelerin bedel dendikten ya da polie kabul edildikten sonra ithalatya teslim edilmesi gerektiini belirtir. Ancak, gnderi bankas, baz durumlarda, tahsilt emrini ve mal temsil eden belgeleri dorudan tahsil bankasil bankas); bilgi verme (noty) ksmna ise, ithalatnn ad yazlr. Tahsil bankas tarafndan, maln bedelinin tahsilinden sonra, mal temsil eden dier belgelerin yan sra, konimento da ithalatya verilir. Ancak konimento, banka adna dzenlenmi olduundan, ithalatya teslim edilirken, banka tarafndan, ithalatya ciro edilmesi gerekir. Yaplan bu ciro sonucunda, ithalat sz konusu belgeyi kullanabilir ve mallarn alcs sfatn kazanr (Bkz. BARIAIK/KANDEMR, s. 68; TRKSEVER, s. 27; IGEME, s. 149; SEVEN, s. 449). Gnderilen ksmna, ithalatnn isminin yazld durumlarda, ithalat bu belgeyi hibir ilem yapmadan alabilir. Ancak bu durum vesaik mukabili deme ynteminin mantna ters dmektedir (Bkz. TRKSEVER, s. 27). Konimentonun, ithalat adna dzenlendii ya da dorudan mallarla birlikte gnderildii durumlarda, ilem mal mukabili deme ekline dnm olacaktr. Bu ekilde ilem yaplmak istendiinde yaplmas gereken deme eklinin mal mukabili (open account-ak hesap) deme ekli olaca gzden karlmamaldr (Bkz. DURUKANOLU, s. 123). Bununla birlikte Yargtay, Trk irketi tarafndan Almanyada yerleik irkete gnderilen emtiay tama iinin tayc tarafndan yapld ve tayc tarafndan mallarn, gerekli belgeler alnmadan irkete teslim edildii bir olayda, vesaik mukabili deme ynteminden sz etmitir. Bkz. Y. 11. HD. 01.05.2006 T., E. 2005/5001, K. 2006/4963 (Kazanc tihat Bankas). DURUKANOLU, s. 123. Rmiz mektubu, satc bankann ihracat dokmanlarn satcdan ald zaman dzenledii aklayc mektuptur. Bu mektupta hangi dokmanlarn alcya gnderildii, alc ile ilgili bilgiler, satc ile ilgili bilgiler, satc veya alc bankasnn isimleri, dokmanlarn neyin karlnda alcya teslim edilecei mal ile ilgili ksa aklamalar yer alr. Bkz. YETK, (http://www.gumrukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/55/8.html); CANITEZ, s. 57. Gnderi bankasnn, ithalatnn bulunduu yerde ubesi olmas durumunda, ihracatnn (amirin) de uygun grmesi artyla, gnderme ve ibraz ilemlerinin de ayn banka (gnderi bankas) tarafndan yaplmas mmkndr. Byle bir durumda, arac bankalarn says bire dmektedir. Bkz. ERYREK, s. 25; ZEL, s. 8.
81 82
83
24
sna gndermek yerine, muhabir banka olarak adlandrlan bir arac bankay kullanmay da tercih edebilir. Bu duruma daha ok, tahsil bankasnn ok kk olduu veya tahsil bankas ile gnderi bankas arasnda kurulmu bir ilikinin bulunmad durumlarda rastlanlmaktandr84. Tahsil bankasna gnderilmek zere gnderi bankasna verilen tahsil talimatnn hibir pheye yer brakmayacak biimde ak ve kesin olmas gereklidir. Zira belgelerin teslimine ilikin artlarn ak ve net biimde ifade edilmesini salamak, tahsil talimatn hazrlayan tarafn (ihracatnn) sorumluluundadr. Aksi takdirde bundan kaynaklanan sonulardan bankalar sorumlu olmayacaklardr (TBK 522 sayl Bror m. 4/b). Bununla birlikte, gnderi bankasnn, iyiniyetle hareket etme ykmll kapsamnda ald vesaikin, tahsil talimatnda belirtilenlere uygun olup olmadn makul derecede dikkat gstererek incelemek ve eksikliin tespiti halinde keyyeti derhal amire bildirme ykmll bulunmaktadr85. 5) ve 6) Tahsil bankas, bir ihbar mektubu dzenler ve ithalatya gnderir. thalatya hitaben yazlan ve vesaikin geldiini haber veren ihbar mektubu zerine ayrca MTO TBK 522 sayl Brore tabidir ibaresinin de yer almas gerekir. Tahsil bankas, tahsil emrinde kendisine bildirilen duruma uygun hareket eder ve bunun sonucunda mal temsil eden belgeleri, ithalatnn bedeli demesi ya da ileri tarihli polieyi kabul etmesi karlnda86, mallar gmrkten ekebilmesi iin, ithalatya teslim eder. Banka, tahsil emrine uygun olduklarndan emin olmak iin belgeleri dikkatle inceler87.
84 85 86
87
HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 58; CANITEZ, s. 57. TEKNALP, s. 651; ERYREK, s. 24. Vesaik tesliminin deme karl m yoksa kabul karl m yaplacann, ihracat (amir) tarafndan, tahsil talimatnda belirtilmedii durumlarda, vesaik alcya ancak deme karlnda teslim edilir (TBK 522 sayl Bror m. 7). Tahsil emri iki ekilde olabilir: Bunlardan birincisine gre, ilgili belgeler, deme karlnda ithalatya teslim edilir (documents against payment). Bu durumda, ithalat, mallarn bedelini demeden, ilgili belgeleri alamaz ve dolaysyla da mallar temsil eden belgeleri alamad iin, mallar gmrkten ekemez; hkimiyeti altna alamaz (TBK 522 sayl Bror m. 7/a). kincisine gre ise, ilgili belgeler, ileri tarihli polienin ithalat tarafndan kabulne bal olarak teslim edilir (documents against acceptance). Byle bir ihtimalde, ihracat (amir), muhatabn ibraz bankasna gelip kabul etmesi iin mallarn satm bedeli tutarnda bir polie keide eder ve bu polieyi de ithalatya ulatrlmas iin, mallar temsil eden dier belgelerle birlikte gnderi bankasna tevdi eder. Gnderi bankas tarafndan, tahsil bankasna verilen belgeler, ithalatnn polieyi kabul etmesi zerine, ithalatya teslim edilir. Polieyi kabul eden ithalat, mal temsil eden belgeleri alr ve bylece mallara ular. hracat, dzenlemi olduu polieyi ithalatnn kabulnn yan sra ayrca bankann aval vermesini de isteyebilir (TBK 522 sayl Bror m. 7/b ve m. 7/c). Byle bir durumda ise, ithalatnn
25
engl AL KILI
Tahsil bankas, ithalatnn vesaik mukabili deme eklinde, satm bedelini dememesi veya ileri tarihli dzenlenmi olan polieyi kabul etmemesi durumunda, sz konusu hususu, gecikmeksizin gnderi bankasna bildirmelidir88. Gnderi bankasnn bu bildirimin ardndan, tahsil bankasna belgelerin bundan sonra tabi olaca durum hakknda gerekli talimat vermesi gerekmektedir. Tahsil bankas tarafndan yaplan bildirimden (bankaya ihbar ettii yaz tarihinden) itibaren altm (60) gn iinde gnderi bankas tarafndan sz konusu talimat verilmezse, tahsil bankas, mal temsil eden belgeleri hibir sorumluluu olmakszn gnderi bankasna iade edebilir (TBK 522 sayl Bror m. 26/c, iii). 7) Tahsil bankas, ithalatdan pein olarak tahsil edilen mebla ya da ithalatnn ileri tarihli polieyi kabul etmesi durumunda, kabul edilmi polienin vade tarihinde tahsil edilen meblan, komisyon ve masraar mahsup edildikten sonra gnderi bankasna iletir (TBK 522 sayl Bror m. 16/a). Kabul kredili vesaik mukabili deme trnde, tahsil talimatnn ekinde yer alan polienin, kabul edilmi olmasna ramen vadesinde denmemesi ihtimalinde ise, protesto dzenlettirilmesi son derece nem arz etmektedir89. Bu nedenle, tahsil talimatnda yer alan polie ve dier belgelerin, protesto artyla birlikte tahsile verilmesi, ihracatnn yasal takibe geebilmesi asndan nemlidir90. Ancak, polienin kabul edilmemesi veya denmemesi durumunda tahsil bankasnn protesto ekebilmesi iin, kendisine bu konuda ak talimat verilmi olmas gerektii unutulmamaldr. Aksi takdirde, tahsil banpolieyi kabul etmesi ve bankann aval vermesinin ardndan belgeler ithalatya teslim edilir ve mallar gmrkten ekilir (Bkz. ANLI/EK, s. 8182). hracat, bankadan aval istemek yerine, polienin ithalatnn lkesindeki bir banka tarafndan kabul edilmesini de art koabilir. Byle bir durumda polieyi kabul eden banka, ithalatya kabul kredisi am saylr. Kabul kredisinde ithalatnn vade bitiminden nce polie bedelini, bankaya demesi art koulur. Burada da ama, ihracatnn kendisini gvence altna almasdr (Bkz. KAYA, s. 73). DLEK, s. 10. Vesaik mukabili demelerde, protestonun gndeme gelebilmesi iin, aadaki durumdan birinin gereklemi olmas gerekmektedir: a. Grldnde demeli (vadesiz/at sight) bir polienin, tahsil bankas tarafndan ithalatya ibraz edilmi olmasna ramen, onun tarafndan denmemesi. Bu durumda, dzenlenecek olan protesto, dememe protestosu olacaktr. b.Vadeli bir polienin, ithalat tarafndan kabul edilmemesi. Bu durumda dzenlenecek olan protesto, kabul etmeme protestosu olacaktr. c. Vadeli bir polienin kabul edilmi olmasna ramen, vadesinde tahsil bankasna bedelin denmemesi. Bu durumda dzenlenecek olan protesto, dememe protestosu olacaktr (Bkz. DURUKANOLU, s. 126). DURUKANOLU, s. 126.
88 89
90
26
kasnn protesto dzenlettirme veya baka bir yasal ileme bavurma ykmll bulunmamaktadr (TBK 522 sayl Bror m. 24)91. Byle bir talimatn verilmedii durumlarda, tahsil bankas, gecikmeksizin gnderi bankasn durumdan haberdar etmelidir92. Protesto ve dier ilemlerin giderleri, talimat veren tarafa ait olacaktr (TBK 522 sayl Bror m. 24/III). Ancak bu masraarn, protesto ardndan balanlacak olan hukuki takip sonucunda, ithalatdan geri alnmas mmkndr. 8) Gnderi bankas, tahsil bankas tarafndan tahsil edilen mebla, ihracatnn (amirin) kullanmna hazr olarak tutar ya da ihracatya deme yapar (TBK 522 sayl Bror m. 16/b). 9) thalat, teslim ald mal temsil eden belgeler karlnda, mallar gmrkten ekme hakkna sahip olur. VII. Vesaik Mukabili demenin Fayda ve Sakncalar A. Faydalar Vesaik mukabili demenin ihracat asndan faydalarn u ekilde sralamak mmkndr93: - Akreditii deme yntemine kyasla daha ucuz, basit ve sratli bir yntemdir. Vesaik mukabili deme yntemi, dier deme yntemlerine nazaran gerek bankalara denen komisyon, gerekse dier masraar bakmndan daha dk maliyetlidir. deme mal mukabili demeden daha abuk gerekleir ve daha gvenlidir. - Mal temsil eden belgelerin, ithalat tarafndan yaplan demeden sonra verilmesi, ihracat asndan bir avantaj olarak deerlendirilmektedir. hracatnn, szlemenin konusunu tekil eden mallar, havayolu, karayolu ya da demir yolu ile dorudan alcnn adresine gndermesi yerine, vesaik mukabili deme yntemi sayesinde, ithalatnn bankas tarafndan yaplacak olan tahsilt sonucunda, mallar temsil eden belgelerin ithalatya verilmesini salamas da onu bir nevi gvence altna alacaktr.
91
92 93
Vadesiz bir polienin grldnde denmemesi ya da kabul kredili bir polienin kabul edilmi olmasna ramen vadesinde denmemesi durumunda dzenlettirilecek olan protesto ile amalanan, polienin ibraznn usule uygun yapldnn ortaya konulmas ve dememe nedeniyle giriilecek olan hukuki srecin balang aamasnn belirlenmesi; mracaat borlularna bavuru hakknn salanmasdr (Bkz. DURUKANOLU, s. 127). DURUKANOLU, s. 127. DURUKANOLU, s. 124; TEKNALP, s. 646; ZALP, s. 42; YENARAS, s. 133; ERYREK, s. 23; AHN, s. 37; ZEL, s. 9, BARIAIK/KANDEMR, s. 68; TRKSEVER, s. 26.
27
engl AL KILI
- Yaplan deme ileminde arada bankalar olacandan, ihracat, dorudan ithalat ile muhatap olmaktan kurtulur. Vesaik mukabili demenin, ithalat asndan faydalarn ise, u ekilde sralamak mmkndr94: - thalat, satm bedelini, hemen demek veya ileri tarihli polieyi kabul etmek suretiyle alaca vesaik sayesinde, mallarn mlkiyetini hemen kazanacaktr. zellikle, kabul kredili vesaik mukabili demede, ithalat, maln bedelini henz demeden, mallarn szleme artlarna uygun olup olmadn da tespit edebilecektir. - thalat, vadeli polie sayesinde, vadeli ithalat imkanna kavuacaktr. - thalatnn vesaik mukabili deme yntemine gre ilem yapmas, akreditii demede akreditif amasna nazaran daha kolay ve ucuz bir yol olacaktr. B. Sakncalar Vesaik mukabili demenin ihracat asndan sakncalarn u ekilde sralamak mmkndr95: - hracatnn mallar gmre gndermi olmasna ramen, ithalatnn mal bedelini demek istememesi veya deyememesi, ihracat asndan bir risk oluturmaktadr. Yine byle bir durumda, ihracatnn, mallar ayn artlarla alacak baka bir alc bulamamas, mallarn daha kt artlarda baka bir alcya satmas veya mallar geri getirmek zorunda kalmas da satc asndan, vesaik mukabili deme ynteminin tercihi durumunda ortaya kabilecek olan sakncalar arasnda yer almaktadr. Byle bir ihtimalde, ihracat, ithalat ile arasndaki temel ilikiye dayanarak alcy dava edebilir, ancak ihracatnn parasn ve yapt giderleri dava ile elde etmesi, ou zaman kendisi tarafndan istenen bir sonu olmayacaktr. Kambiyo rejimimize gre, mal bedeli dvizlerin belirli srede yurda getirilme zorunluluu mevcuttur. thalatnn bedeli demek ve mallar almaktan vazgemesi durumunda, ihracat zor duruma decektir. Alc deiiklii yaplmas durumunda, yeni alcnn ismini hem bankaya hem de nakliye irketine bildirmek gerekmekle birlikte; orijinal evrakn geri getirilerek deitirilmesine gerek yoktur.
94 95
ZALP, s. 43; INTERBANK, s. 95. DURUKANOLU, s. 124; DLEK, s. 87; TEKNALP, s. 646; ZALP, s. 43; Bahir Mazhar ERRETEN, D Ticaret Hukuku hracat Szlemeleri ve Tatbikat, stanbul 1991, s. 338; TAPINAR, s. 1; YCEL, s. 2; AHN, s. 3637; ERYREK, s. 13; INTERBANK, s. 9394; ZEL, s. 10; BARIAIK/KANDEMR, s. 68; TRKSEVER, s. 27.
28
- thalatnn mallar reddetmesi ihtimali de, yine ihracat asndan bu ynteminde oluabilecek riskler arasnda yer almaktadr. Bunun nedeni, o maln piyasa yatnn, szlemede belirlenen yatn altna dmesi gibi sebepler olabilir. - hracat asndan oluabilecek bir dier risk de, ithalatnn lkesindeki kambiyo mevzuat gereince ithalatn gerekletirilememesi veya transferde gecikme sz konusu olmasdr. - thalatnn ihmali veya dier hukuksal nedenler yznden, mallarn gmrkte beklemesi, ekilememesi ve bunun sonucunda, ihracatnn lkesine geri gnderilmesi de, bir dier sakncay meydana getirmektedir. Bu gibi durumlarda, ihracatnn ek sigorta, antrepo ve demuraj (gemi bekleme masraf), nakliye gibi masraar da sz konusu olacaktr. - zellikle, ileri tarihli polienin kabul suretiyle yaplan vesaik mukabili deme ilemlerinde, banka garantisi/aval/kabul olmadka, ihracat demenin yzde yz gerekleeceinden emin olamaz. Tm bu sakncalar karsnda ihracat, mallarn var limanndaki antrepoyu da kapsayacak ekilde sigorta ettirmek, d ticaret ilemine balamadan nce ithalatdan bir miktar salamak veya maln bir blmnn bedelini (olas zararlar karlamaya yetecek miktarda) pein olarak almak gibi ek tedbirlerle de riskin azaltlmas yolunu tercih edebilir96. Vesaik mukabili demenin, ithalat asndan sakncalarn ise, u ekilde sralamak mmkndr97: - Karlalabilecek ilk saknca kabul kredili vesaik mukabili deme eklinin ihracat tarafndan kabul edilmemesi durumunda ortaya kmaktadr. Nitekim bu ihtimalde, ithalat, gmrkteki mallar grmeden, vesaik bedelini demek zorunda kalmakta ve szlemede belirtilen artlara uygun olmayan mallarla karlaabilmektedir. Sz konusu riski azaltmann en iyi yolu ise, ileride gereklemesi muhtemel ihtilaarda kullanlmak zere, ithalatnn, ihracatdan uluslararas bir gzetim irketi tarafndan denetim raporu hazrlanmasn talep etmesi olacaktr98. - Kabul kredili vesaik mukabili demede, ithalat polieyi kabul ederek, hukuken sorumlu hale gelir ve bedelin denmemesi durumunda sat sz96 97
98
ZEL, s. 10; AHN, s. 37; INTERBANK, s. 94. DLEK, s. 87; ZALP, s. 43; TAPINAR, s. 1; YCEL, s. 2; NAY, s. 58; AHN, s. 38; INTERBANK, s. 95. Gzetim irketleri hakknda ayrntl bilgi iin bkz. EK, s. 449457.
29
engl AL KILI
lemesinden ayr olarak kendisine kar protesto ve icra yoluna bavurulabilir. Bu durum ise, ithalatnn ticari itibarnn zarar grmesine neden olur. - Belgelerdeki eksikliklerden dolay, mallarn gmrkten ekilememesi ihtimali de, mallarn bedelini tahsil bankasna deyen ithalat asndan bir risk tekil etmektedir. VIII. Vesaik Mukabili demede Taraarn Dikkat Etmesi Gereken Hususlar A. hracat Tarafndan Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 1. Szleme ncesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Szleme ncesinde ihracatnn her eyden nce vesaik tahsiltnn gerekli olan gvenceyi salayp salamadna; ithalatnn gvenilir olup olmadna ve kredibilitesine dikkat etmesi gerekmektedir. thalatnn lkesindeki dviz ve kambiyo rejimi, ithalat snrlamalarnn olup olmad da ihracat tarafndan gz nnde bulundurulmas gereken dier hususlar oluturmaktadr. hracat tarafndan mallarn ithalatnn gmrne gnderilmi olmasna ramen, ithalatnn mal temsil eden vesaiki almaktan ya da bedeli demekten veya polieyi kabul etmekten kanmas durumunda, ihracatnn o mallara yeni bir mteri bulabilip bulamayaca konusunu da, deme ilemini kabul etmeden nce iyice dnmesi gerekmektedir99. 2. Szleme Sonrasnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar leri tarihli bir polienin ithalat tarafndan kabul karlnda, vesaikin teslim edildii durumlarda, mallarn mlkiyeti vesaikin teslimi ile birlikte ithalatya geecektir. Byle bir ihtimalde ihracatnn, polienin vadesinde ithalat tarafndan denmemesi ihtimalini de dnerek, alacan gvence altna almak iin, vadeli polie dzenledii durumlarda, ithalatnn kabul etmesinin yan sra ayrca, bankann da aval vermesi ya da kabul etmesini istemesinde yarar bulunmaktadr. Bu durum zellikle, ithalatnn ihracat tarafndan yeterince iyi tannmad hallerde, ihracatnn kendisini gvence altna almas asndan nem arz edecektir100. hracat, ithalatdan, ithalatnn lkesindeki gmrk formaliteleri iin gerekli olan evraklarn neler olduunu da renmeli ve ilgili belgeleri dikkatle bir araya getirmelidir101.
DURUKANOLU, s. 124; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 63. DURUKANOLU, s. 124; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 6364. 101 HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 64.
99 100
30
B. thalat Tarafndan Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar thalat, vesaik mukabili demeyi, yalnzca, ihracatnn mallar szlemeye uygun olarak gndereceine inand durumlarda kabul etmelidir. thalat, gmrkten mallar ekebilmesi iin istenilen belgelerin neler olduu tam ve eksiksiz bir ekilde, szlemenin yapld srada ihracatya bildirmelidir. Bylece ihracat gerekli olan tm belgeleri hazrlayarak, mallar ithalatnn gmrne gnderebilir. Tahsil bankas, gnderi bankas tarafndan kendisine iletilen vesaik ile ilgili olarak gecikmeksizin, ithalatya haber vermeli ve mallarn gmrkten ekilmesine imkn veren vesaikin elinde olduunu ithalatya bildirmelidir. Bu bildirim zerine, bankaya giden ithalat asndan nem arz eden husus, kendisinin deme yapmadan nce, tahsil bankasnn elinde bulunan vesaiki incelemesidir. Bu vesaiki inceleyerek, mallarn szlemede yer alan artlara uygun olup olmadn hakknda da bilgi sahibi olabilmesi mmkn hale gelecektir. Ancak, ihracatnn zel izni olmadka, ithalatnn mallar gmrkte, bedeli demeden nce kontrol imkn bulunmamaktadr. Bu nedenle, ithalatnn szlemenin yapl aamasnda, ihracatdan mallar gmrkte incelmesine ynelik bir izni de szleme art olarak szlemeye eklemesini istemesinde fayda vardr. Mallar incelemeye ynelik olarak bir izin alamad durumlarda ise ithalat, uluslararas nitelikli bir gzetim irketi tarafndan belge dzenlenmesini istemelidir. Vadeli polienin kabul edilmesi karlnda vesaikin teslim alnarak, mallarn gmrkten ekildii durumlarda, ithalat mallar krla satabilme imknna da sahip olacaktr. Ancak mallarn satlmamas ihtimalinde dahi, ithalatnn ihracatya kar vadede polie bedelini demekle sorumlu olduunun unutulmamas gerekmektedir102. C. Bankalar Tarafndan Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Bankalar, sadece ihracat (amir) tarafndan kendilerine gnderilen tahsilt emri erevesinde ilemleri yrtrler. Gnderi ya da ibraz/tahsil bankas, tahsilt emrinde belirtilen hususlardan bir ya da birkana rza gstermiyorsa, bu durumu gecikmeksizin emri ald ahsa bildirmelidir. Bankalarn sorumluluu, ellerine geen belgelerin, tahsilt emrinde belirtildii gibi olup olmadn onaylamaktan ibaret olarak dzenlenmitir. Tahsilt emrinde sralanm olan belgelere bakldnda, ellerindeki belgelerde eksiklik olduunu gren bankann bu durumu derhal belgeleri ald ahsa bildirmesi gerekmektedir. Amirin, tahsilt emrinde, belirli bir bankay tahsil bankas olarak belirtmesi durumunda, gnderi bankasnn, amirin bu tercihi dorultusunda, o ban102
DURUKANOLU, s. 125; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 6465; CANITEZ, s. 61.
31
engl AL KILI
kay kullanmas gerekmektedir. Ancak amirin, tahsil bankasn belirlememesi durumunda, gnderi bankas, ithalatnn lkesinde istedii bir tahsil bankasn seme hakkna sahiptir. Mallar temsil eden belgelerin bulunduu tahsilt emri, gnderi bankas tarafndan, tahsil bankasna dorudan gnderilebilecei gibi, bu konuda bir muhabir bankadan yararlanlmas da mmkndr. Bankalar, kendilerine gnderilen belgeleri aldklar gibi ibraz edeceklerdir. Fakat bu ibraz yaplrken gerekli olan damga pullar bankalar tarafndan yaptrlacak ve aksi belirtilmedii srece bunlarn masraar, ihracatdan taraftan alnacak ve gerekli cirolar yaplacak veya tahsil ilemi iin gereken veya usulden olan herhangi bir kae veya tanmlayc iaretler veya simgeler konulabilecektir (TBK 522 sayl Bror md. 5/c). Tahsilt emrinde, ithalatnn adresi eksik ya da yanl bildirilmise, bu durum, gecikmeksizin ihracatya bildirilebilecei gibi; tahsil bankas herhangi bir ykmllk veya sorumluluk stlenmeksizin doru adresi bulmay da deneyebilir. Tahsil bankas, kendisine ulatrlan tahsilt emri ve mallarla ilgili belgeleri gecikmeksizin ithalatya ibraz etmek ykmll altndadr. Tahsilt emrinde, vesaikin belli bir para birimi ile deme karlnda teslim edilmesi gerektiine dair bir dzenleme yer alyorsa, tahsil bankas, kendisine aksine bir talimat verilmi olmadka belgeleri sz konusu o para birimi ile deme yaplmas karlnda teslim edecektir. Tahsil emrinde aksine bir talimat bulunmad srece, tahsil bankas, ithalat tarafndan teklif edilen ksmi deme talebini kabul etmemelidir103. IX. Vesaik Mukabili demede Bankalarn Hukuki Sorumluluklar Vesaik mukabili demenin ileyiine bakldnda bankalarn, yalnzca bedelin denmesine/polienin kabul edilmesine ve karlnda mal temsil eden belgelerin teslimine ilikin hususlarda araclk yaptklar grlmektedir. Uluslararas ticarette birbirlerini tanma imknna ok fazla sahip olmayan taraar, mallarn alnmas ve bedelin denmesi konusunda gvenilir kurulular olarak kabul edilen bankalarn aracln tercih etmektedirler. Fakat bu deme ynteminde bankalar, sadece ihracatnn kendilerine gnderdikleri belgelerin ithalatnn lkesindeki muhabirlerine gnderilmesi ve tahsil emrindeki direktier uyarnca alcya teslimi sorumluluunu tarlar104. Bu anlamda konumuzu incelerken ncelikle, TBK 522 sayl Brorde dzenlenen bankalarn sorumluluu hakknda bilgi verilecek; ardndan da i
103 104
HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 6566; DURUKANOLU, s. 125126. GERN, s. 29.
32
hukukumuzda bankalarn sorumluluunu dzenleyen kurallar ile 522 sayl Bror arasnda bir karlatrma yaplacaktr. A. TBK 522 Sayl Brore Gre Bankalarn Hukuki Sorumluluklar TBK 522 sayl Brorn uluslararas ticarette taraara uygulanabilmesi iin; taraarca ak ya da zmni olarak Brorn uygulanmasnn kabul edilmi olmas ve bu Brorn uygulanmasnn yetkili/uygulanacak hukuka, konumuz asndan ise, Trk hukukunun emredici kurallarna aykrlk tekil etmemesi gerekir. Vesaik mukabili deme ileminin yrtlmesinde son derece nemli bir konuma sahip olmalarna ramen, TBK 522 sayl Brorde bankalarn ykmllklerini ve sorumluluklarn ortaya koyan ve neredeyse tamamnda bu sorumluluklar snrlandran ya da ortadan kaldran birok hkm bulunmaktadr. Vesaik mukabili deme ynteminde bankalar, aval ya da garanti vermemiler ya da polieyi kabul etmemilerse, sat ileminin aksamadan gelimesini garanti edecek herhangi bir sorumlulua sahip deildir. Bankalar, bu deme trnde, yalnzca, ihracat tarafndan kendilerine verilen vesaikin ithalatnn lkesindeki muhabirlerine gnderilmesi ve tahsil emrinde belirtildii gibi, alcya teslim edilerek bedelin tahsili sorumluluunu tamaktadrlar105. Bu deme trnde bankalarn faaliyetleri, adeta sorumsuz araclk faaliyeti olarak alglanmaktadr106. Brore gre bankalarn sorumluluklarn daraltan ya da ortadan kaldran hkmlerden en nemli olanlarn vurgulamak gerekirse; Brorn ykmllkler ve sorumluluklar baln tayan 9. maddesinde bankalarn iyi niyetli hareket etmelerinden ve makul zeni gstermelerinden sz edilmi; bu durum bankalarn gstermeleri gereken zen asndan yeterli kabul edilmitir. Vesaik mukabili demelerde bankalar, ancak belgelerin tevdi ve ibraz edildii; bedelin dendii yer olarak karmza kmaktadr. Bu anlamda bankalarn ihracat tarafndan gnderilen mallar gzetim ykmllnden sz edilmemektedir. TBK 522 sayl Brorn m. 10/a hkmne gre, ihracatnn mallar, nceden bankann muvafakati olmadan bankann adresine veya onun emrine gndermesi, bankaya tevdi etmesi mmkn deildir. Aksi halde banka bunlar kabul etme zorunluluunda deildir. Bu durumda, bankalarn sorumluluu da sz konusu olmayacaktr. Byle bir ihtimalde, risk ve her
105 106
GERN, deme Yntemleri, s. 6; DLEK, s. 15. Bkz. YENARAS, s. 134; ZALP, s. 42; AHN, s. 32; ZEL, s. 9; INTERBANK, s. 92.
33
engl AL KILI
trl hasar, ihracatya ait olacaktr. Bunun sebebi, bankalarn bu deme trnde belgelerin ibraz ve bedelin alnmas grevini stlenmi olmalar ve temel iliki ile bankalarn ilgisinin bulunmamasdr107. Bankaya talimat verilmi olsa bile, bankann, sigortalama ve depolama dhil herhangi bir ilem yapma zorunluluu bulunmamaktadr. Ancak banka bu hizmetleri, kendi isteiyle yapabilir. Byle bir durumda, banka hizmetin kapsam ve snrlarn da kendisi belirleyecektir (TBK 522 sayl Bror m. 10/b ve c). Banka ister talimat alm olsun isterse de olmasn, maln korunmas iin yapm olduu ilemlerde, mallar korumaya alan, gzetim altnda tutan veya benzer hizmetler yapan kiilerin hareketlerinden ve kusurlarndan dolay sorumlu olmaz (TBK 522 sayl Bror m. 10/c). Ancak tahsil bankas sz konusu hizmetleri gryor ise, ilgili durumu, gnderi bankasna bildirir (TBK 522 sayl Bror m. 10/c, c. son). Tahsil emrinde, tahsil bankas aka belirlenmi ise, gnderi bankas, tahsil emrinde belirtilen bankay kullanmak zorundadr. Tahsil bankasna ilikin olarak, tahsil emrinde bu ynde bir belirleme yoksa gnderi bankas, ibraz ve tahsil iin bu ilemin yaplaca lkede kendisinin belirleyecei bir bankay kullanr (TBK 522 sayl Bror m. 5/e, f). Ancak byle bir ihtimalde dahi, bu ilemi, amir hesabna ve riski amire ait olmak zere gerekletirir. Bu anlamda gnderi bankas, seimi kendisi yapm olsa dahi, tahsil emrinde verilen talimatn, tahsil bankas tarafndan yaplmamas nedeniyle ykmllk ve sorumluluk stlenmezler (TBK 522 sayl Bror m. 11). TBK 522 sayl Brorde esas itibariyle, bankalarn sorumluluklar, belgelere ilikin inceleme ykmll olarak kabul edilmektedir. Ancak bu inceleme ykmll belgelerin ieriklerinin gerekliine ya da ihracat tarafndan gnderilen mala ilikin deildir. Bankalar, belgelerin biiminden, yetersizliinden, doru olmamalarndan, sahteliinden ve benzeri dier aksaklklardan sorumlu deildirler (TBK 522 sayl Bror m. 13). Bankalarn belgelere ilikin ykmllkleri, onlarn ihracat tarafndan verilen tahsil talimatndaki belge listeleri ile uyuup uyumadna yneliktir. Eer, belgeler verilen tahsil talimatndaki belgelerle uyumuyorsa ya da eksikse bu durumda bankann durumu derhal tahsil talimat veren tarafa108 bildirmesi gerekmektedir (TBK 522 sayl Bror md. 12/a). TBK 522 sayl Bror md.
107 108
TEKNALP, s. 654. Burada ihracat yerine taraf (the party) ifadesinin kullanlmasndaki sebep, belge karl tahsil talimatnn her zaman ihracat tarafndan verilmemesi; bu talimatn, gnderi bankasna verilmesi halinde ihracat tarafndan verilmesi; oysa ibraz ya da tahsil bankasna verilmesi halinde ise, gnderi bankasnca verilmesidir (Bkz. TEKNALP, C. I, s. 488).
34
12/ann son cmlesinde de aka belirtildii zere, bankalarn belgelerin eksik kmas ya da farkl olmas halinde, bu durumu gecikmeksizin bildirme dnda, herhangi bir sorumluluklar bulunmamaktadr109. Her ne kadar TBK 522 sayl Brorn md. 12/a bendinde, bankalarn inceleme ykmllnn belgelerin, kendisine verilen tahsil talimatnda yer alan listedeki belgelerle, uyuup uyumadna ilikin incelemenin yaplmas ve eksikliklerin ya da farkllklarn gecikmeksizin bildirilmesinden ibaret olduu sylenilse de; esasnda basiretli bir i adam gibi davranmak zorunda olan ve uluslararas ticarette taraarca birbirlerine verilmesi gereken belgeler ve bunlarn ekline ilikin geerlilik artlarn bilen bankalarn grm olduklar bu tarz biimsel eksiklikleri ya da belgelerin geersizliine sebep olan hatalar bildirmeleri110 ve bunlar giderilmeden de ithalatdan parann tahsili yoluna gitmemeleri gerekmektedir. Aksi davran, gmrkten mallar ekme aamasnda belgedeki eksikliklerden dolay mallarn verilmedii hallerde, parasn demi olmasna ramen mallar gmrkten ekemeyen ithalatnn ihracatya ynelik taleplerinin yan sra kanaatimizce bankaya da mracaat etmesine sebep olur. TBK 522 sayl Brorn 13. maddesi, belgelerin geerliliine ve mallarn durumuna ilikin bankalarn sorumluluunu dzenlemektedir. lgili hkme gre, bankalar; belgelerin temsil ettii mallarn mevcut olup olmad veya deeri, tanm, miktar, arl, kalitesi, durumu, ambalaj, teslimat veya mallar gnderenlerin, tamaclarn, navlun komisyoncularnn, mallar sigorta edenlerin, alclarn veya dier herhangi bir kiinin iyi niyetine veya eylemlerine veya ihmallerine, mali durumlarna, icraatna veya ticari itibarna ilikin olarak hibir sorumluluk veya ykmllk almazlar. Brorn 14. maddesinde ise, belgelerin yolda kaybolmasndan ve belgelerdeki eviri hatalarndan ve/veya teknik terimlerin yorumundan dolay
Ancak burada u hususun unutulmamas gerekmektedir: TBK 522 sayl Brorn ngilizce metninde bildirimin derhal/gecikmeksizin (without delay) yaplmas gerektiinden sz edilmektedir. Aksi davran, uranlan zararlarn, bildirimi yapmayan ya da yapmakta geciken banka tarafndan karlanlmasn gerektirir. Bu hususta Brorde yer almayan konularda i hukuk dzenlemelerince zararn tazmini yoluna gidilebilecektir. 110 Tahsil emri ekinde bir polienin olduu durumlarda da, bankann tahsil emri ekindeki dier belgelerin, tahsil emrinde belirtilenler ile ayn olup olmadn incelemesinin yan sra; bu polienin ekil artlarn tayp tamadn belirlemesi, tahsil emrinde belirtilen miktar, taraar, vade, faiz gibi hususlar ile polienin rtp rtmediine bakmas ve eksiklikleri gecikmeksizin bildirmesi gerekir. Bu sonuca Brorn 9. maddesinde bankalarn iyi niyetli olmalar ve makul zeni gstermeleri sonucundan varlabilir. Makul zen ifadesi dahi bizi, bu konu hakknda geni bilgilere sahip olan bankalarn, bu tarz yanllklar giderecek bildirimde bulunmalar gerektii sonucuna gtrmektedir.
109
35
engl AL KILI
bankalarn sorumlu olmadklar dzenlenmektedir. Bu maddeye gre bankalar, herhangi bir mesajn, mektubun veya belgenin gnderilmesi srasnda kaybolmas veya gecikmesinden kaynaklanan sonulardan veya telekomnikasyon haberlemesindeki gecikme veya dier hatalardan ve teknik terimlerin eviri ve yorumlanmasndaki hatalardan dolay hibir sorumluluk stlenmezler. TBK 522 sayl Brorn 15. maddesi ise, mcbir sebepler baln tamakta ve bankalarn tabii afetler, isyan, ayaklanma, i karklk ve sava hali veya kendi kontrolleri dndaki tm nedenlerle veya grev ve lokavtlar sonucunda faaliyetlerinde meydana gelecek kesintiden doacak sonulardan dolay sorumlu ve ykml olmadklar belirtilmektedir. Kabul kredili vesaik mukabili deme trnde, tahsil bankasnn, polienin kabulnn ekil ynnden tam ve doru olarak yaplp yaplmadn denetme ykmll bulunmaktadr. Bununla birlikte, kabule imza koyanlarn yetkili olup olmadklarnn ya da imzalarn gerek olup olmadklarndan sorumlu deildir. Ayn kural bono, makbuz ve dier ktlar bakmndan da geerlidir (TBK 522 sayl Bror m. 2223). hracatnn, tahsil emrinde ak bir talimat bulunmad mddete, tahsil ilemine ilikin olarak ithalatnn vadesiz poliede vesaik bedelini dememesi veya ileri tarihli bir poliede, polieyi kabul etmemesi nedeniyle protesto dzenlettirmek veya onun yerine baka bir yasal ilem yaptrmak ykmll bulunmamaktadr (TBK 522 sayl Bror m. 24). B. Vesaik Mukabili demelerde Bankalarn Sorumluluuna Ynelik Trk Hukukundaki Dzenlemeler ve Bunlarn TBK 522 Sayl Brorle Karlatrlmas TBK 522 sayl Brore gre, vesaik mukabili demelerde bankalar, ihracat tarafndan dzenlenen polieye aval vermemi ya da polieyi kabul etmemilerse111, kural olarak, sadece belgelere ilikin bir takm ykmllk111
thalat lehine aval verilmesi durumunda, tahsil/ibraz bankasnn sorumluluu artmakta ve tpk, ithalat gibi, ihracatya kar mal bedelinin denmesinden dolay sorumlu olmaktadr. Aval vermi olan bankann hukuki sorumluluu, Brorde genel olarak ifade edilen bankann hukuki sorumluluk hallerinden farkllamakta; bu durumda banka tpk ithalat gibi sorumlu olmaktadr. Fakat bankann sorumluluuna gidebilmenin art, ncelikle ithalatya bavurarak dememe durumunun tespitini salamaktr. Bankann sorumluluunun geniledii bir dier hl ise, ihracat tarafndan dzenlenen polienin ithalat tarafndan deil de, banka tarafndan kabul edilmesidir. Byle bir durumda banka ithalat lehine kabul kredisi am gibi kabul edilmektedir (Bkz. KAYA, s. 74). Hatta banka bu gibi bir durumda avale nazaran daha ar bir sorumluluk altna girmektedir. nk polie zerinde asl borlu olarak kendisi grlmektedir. Bankann sorumluluu bu
36
ler stlenmekte ve ithalat tarafndan denen bedeli ihracatya ulatrmakla sorumlu olmaktadrlar. Bu sorumlulukta ise, bankalarn lehine bir snrlama sz konusudur. Ancak bu snrlamalarn, esasnda uluslararas ticaretin taraf olanlarn zararna sebebiyet verebilme ihtimallerinin yksek olduu grlmektedir. yle ki, Trk hukukunda bankalar, gvenilir kurulu olarak kabul edilmekte ve bu belirleme yaplrken de bankalarn tr ayrmlar dikkate alnmamaktadr112. Hukuki ilemlerde bankalarn gvenilir kurulu olmas; onlarn zen borcunun ve sorumluluunun artmas anlamna gelmektedir113. Bankalara duyulan zel gvenin sebeplerinin banda, bankalarn bir meslei icra amacyla bu ilemleri yapmalar gelmektedir. Bu durum beraberinde tecrbe, bilgi ve gveni getirmektedir114. Yine, bankaclk mesleinin herkes tarafndan yaplmasnn mmkn olmamas, bunun bir ruhsata dayanmas gereklilii, banka ile ilikiye giren kiilerce, onlarn yeterli bilgi ve tecrbeye sahip kiiler olarak alglanmasna ve halkn onlara zel olarak gvenmesine sebep olmaktadr115. Nitekim Bankaclk Kanunu md. 10 hkmnde de, bankalarn, faaliyet izni almalarnn art olduu vurgulanmakta ve bunun artlar hakknda bilgi verilmektedir. Nihayet, bankalarn devletin denetim ve gzetimi altnda ilemler yapmas ve Trk hukukunda bankacln ruhsat alnarak yaplmas nedeniyle, imtiyaz suretiyle faaliyet icra ettikleri kabul edilmektedir116. Bu nedenle bankalarn drstlk kurallarna aykr ilemlerinin devlet tarafndan engellenecei dnlmekte; bankalarn kamu hizmeti grmeleri nedeniyle de bunlar kamusal gvene sahip kurulular olarak benimsenmektedirler117. Bankalarn sorumluluklarnn arlatrlmas iki yntemle gerekletirilebilmektedir. Bunlardan birincisi, hkimin yorum yoluyla sorumluluk hkmlerini ar takdir etmesidir. kincisi ise, kanun koyucunun zel arlatihtimalde de genileyerek ithalatnn demesi gereken bor miktar kadar artar (istisnas ksmi kabuldr). thalatnn vadeden nce polie bedelini dememesi, ithalat ile banka arasndaki i ilikiyi ilgilendirir. 112 Ahmet BATTAL, Gven Kurumu Nitelendirmesi Inda Bankalarn Hukuki Sorumluluu, Ankara 2001, s. 105. 113 BATTAL, s. 106. 114 TEKNALP, C. I, s. 294; KAPLAN, s. 47. 115 Sermet Galip AKMAN, Sorumsuzluk Anlamas, stanbul 1976, s. 65. 116 BATTAL, s. 57; DOAN, s. 133, s. 269. Bu ynde verilmi Yargtay kararlar iin bkz. YHGK, T. 15.06.1994, E. 11178, K. 398 (Yasa Hukuk Dergisi, C. XV, S. 176/7, Austos 1996, s. 1246); Y. 11. HD., T. 09.02.2009, E. 2007/12559, K. 2009/1362 (Yargtay Kararlar Dergisi, Kasm 2009, C. 35, S. 11, s. 2093-2095). 117 BATTAL, s. 108.
37
engl AL KILI
rlm sorumluluk kurallar koymasdr118. Bankalarn vesaik mukabili deme konusundaki hukuki sorumluluklar incelenirken hukukumuzdaki genel dzenlemelerden yararlanmamz gerekecektir. Bankalarn, ruhsata bal olarak almalar nedeniyle, BK md. 99 ve md. 100 anlamnda imtiyaz suretiyle faaliyet icra ettikleri kabul edilmektedir. Bu anlamda bankalarn, BK md. 99 ve md. 100e gre haf kusurundan kaynaklanan zararlardan sorumlu olmayacaklarna dair konulan kaytlar, hkim tarafndan dikkate alnmayacaktr119. Esasnda bu dncenin temelinde bankalara duyulan gven ve onlardan st dzeyde beklenen basiretli davranma ykmlldr. Hal byle olunca TBK 522 sayl Brorde yer alan ve bankalarn belgelerle ilgili olarak makul zeni gstermelerinin yeterli olduuna dair ifade, baz hallerde hkm ifade etmeyecek gibi grlmektedir. Nitekim bankalar, kendilerine zel olarak gvenilen kurululardr ve faaliyetlerini ruhsata bal olarak srdrmeleri, banka olacak kurulularda aranlan arlatrlm zellikler ve basiretli davranma ykmllnn bankalar asndan en st dzeyde olmas nedeniyle, haf kusurlardan sorumlu olunmayaca, Brore gremakul zen ifadesinin yeterli olduu dncesi, i hukuk asndan bankalarn sorumluluunu deerlendirirken dikkate alnmayacaktr. Bu maddelerle getirilen snrlamann sebebi, borlu olan bankann alacakl taraf karsndaki stnl ve kanun koyucunun sosyo-adaleti salama amacdr120. Bankalar, sahip olduklar vasar nedeniyle, zel hkmlerin kendilerine uygulanmas gereken kurumlardr. Bu konuda Karayaln121, bankalarn tacir olarak btn ilemlerinde basiretli davranma mkelleyetleri (TK md. 20/II), herhangi bir tacirinkinden farkldr. Bankaclk alannda hizmet verenlerden beklenen basiret ls, zen vecibesi, phesiz daha ardr demektedir. Brorn 13. maddesinde bankalarn belgelerin biimi, yeterlilii, doruluu, gerek/sahte olup olmadklar veya yasal sonular veya belgelerde yer alan veya sonradan eklenen genel ve zel artlar dolaysyla hibir
BATTAL, s. 109. BATTAL, s. 7; DOAN, s. 269; Fikret EREN, Borlar Hukuku Genel Hkmler, 8. Bas, stanbul 2003, s. 1045. Bu ynde verilmi bir Yargtay karar iin bkz. Y. 11. HD., T. 09.02.2009, E. 2007/12559, K. 2009/1362 (Yargtay Kararlar Dergisi, Kasm 2009, C. 35, S. 11, s. 2093-2095). 120 AKMAN, s. 63. 121 Yaar KARAYALIN, zel Hukukta Meseleler ve Grler, C.V, Ankara 1997, s. 85.
118 119
38
ykmllk ve sorumluluklarnn olmayaca dzenlenmitir. Oysa basiretli bir tacir gibi davranmak zorunda olan bankann belge karl demede taraarca amalanan uluslararas ticaretin gerekletirilmesi ve kendisi asndan da komisyona hak kazanabilmesi iin belgeleri de inceleyip ieriklerindeki eksiklikleri, yanllklar, ekli hatalar da bildirmesi gerekmektedir122. Nitekim bankalar bu belgelere ilikin olarak, konumlarndan dolay daha fazla bilgiye sahiptirler. zellikle ithalatnn demeyi dzenlenen polie sayesinde vadeli olarak deyebilecei hallerde, bir poliede bulunmas zorunlu unsurlarn nelerden ibaret olduunu bankann bilmemesi gibi bir durum sz konusu olamaz. Bankalarn belgelerden dolay sorumsuzluklar ancak, kendilerinden beklenen zeni gstermelerine ramen, tespit edemedikleri eksiklikler nedeniyle oluacak zararlarla snrl olmaldr. Bankann kendisinden beklenen zeni gstermedii durumlarda meydana gelen zararlardan sorumluluu sz konusu olacaktr123. Bankaclk Kanunu md. 76ya gre; Bankalar, mterilerinin, verilen hizmetlerden kaynaklanan her trl sorularna cevap verecek bir sistem kurmakla ve bu hizmetle ilgili bilgiyi mterilerine bildirmekle ykmldr. Kanunun bu emredici hkm karsnda Brorn 14. maddesinde yer alan bankalarn iletiim aksaklklarndan dolay hibir sorumluluk stlenmeyeceklerine dair dzenlemenin uygulanmas sknt oluturacaktr. yle ki, belgelerin bankaya ulam olmasna ramen, bankann bu belgeleri ithalatya ibrazda gecikmesi karsnda, banka kendi sistemindeki iletiim aksaklklarn bir gereke olarak ileri sremeyecektir. Ancak ihracatdan kaynaklanan sebeplerle, belgelerin bankaya ulatrlmasndaki iletiim aksaklklarndan bankalarn sorumluluu sz konusu olmayacaktr.
thalat tarafndan belgelerdeki ekle ya da ierie ilikin eksikliklerin, geersizliklerin ithalat tarafndan fark edilip, onun deme yapmaktan kanmas nedeniyle ihracatnn mallarn satamamaktan, dk yata satmaktan ya da ziya uramasndan dolay bankaya bavurabilme ihtimali doacaktr. Nitekim byle bir durumda bankann fark etmesi gereken bu eksiklikler, geersizlikler hakknda ihracatya bildirim yapma ykmll sz konusudur. thalatnn belgeleri, eksiklikler, hatalar ya da geersizliklerle birlikte alp creti dedikten sonra, mallar gmrkten ekememesi halinde ise, her ne kadar banka ile ithalat arasnda dorudan bir szleme ilikisi olmasa dahi, MK md. 2den kaynaklanan asli edim ykmlerinden bamsz kanuni bor ilikisi (teorisi) nedeniyle ithalatnn bankaya bavurabilme imkn ortaya kabilecektir (Bkz. TEKNALP, C. I, s. 487). Gven ilkesi, ithalat ile banka arasnda kurulan banka i ilikilerinin (arada szleme olsun ya da olmasn) tamamn koruyucu ats altna alr (Bkz. TEKNALP, C. I, s. 255). 123 DOAN, s. 270.
122
39
engl AL KILI
SONU Vesaik mukabili deme, d ticarette sklkla bavurulan bir deme yntemidir. Vesaik mukabili deme, ihracatnn, ithalat ile yapm olduu anlama neticesinde, szlemede kararlatrlan mallar sevk ettikten sonra, bu mallar temsil eden vesaiki tahsil emri ekinde, gnderi bankas araclyla tahsil bankasna ulatrd; ithalatnn bedeli tahsil bankasna demesi ya da polieyi kabul etmesi karlnda tahsil bankasnn vesaiki, mallar gmrkten ekebilmesi iin ithalatya verdii deme eklidir. Vesaik mukabili demeye ilikin kurallar, MTOnun 522 sayl Tahsillere likin Birrnek/Yeknesak Kurallar adl yaynnda dzenlenmektedir. Fakat ilemin bu kurallara tabi olmas, tahsil talimatnda aka bu hususa yer verilmesi ve ilgili lke mevzuatnn emredici kurallarna aykrlk tekil etmemesi artlarna baldr. Vesaik mukabili deme ileminin taraar; ihracat, ihracat tarafndan seilen gnderi bankas, tahsil bankas, ibraz bankas ve muhataptr. Ancak uygulamada tahsil bankas ile ibraz bankas genellikle ayn bankalar olduu iin esasen deme ileminin drt taraf vardr. Vesaik mukabili deme trnde ilemler, ihracatnn ithalat ile kurduu temel iliki uyarnca mallar ithalatnn lkesine sevk etmesi ve mallara ilikin ticari ve/veya mali vesaiki alcya ulatrlmak zere gnderi bankasna vermesi ile balar. Daha sonra gnderi bankas kendisine tevdi edilen vesaiki ak ve net bir tahsil talimat ekinde dorudan veya bir muhabir banka aracl ile tahsil bankasna yollar. Vesaiki alan tahsil bankas, keyyeti alcya ihbar eder. thalat vesaiki ya deme ya da polieyi kabul karlnda bankadan teslim alr ve bu vesaik ile mallar gmrkten eker. Tahsil edilen miktardan, komisyon ve masraarn dlmesinin ardndan, kalan bedel nce gnderi bankasna, son olarak da ihracatya ulatrlr. Vesaik mukabili deme satc asndan, mallarn alc tarafndan kabul edilmeyerek gmrkten ekilmemesi, kabul edilen polienin denmemesi risklerini tar. Bununla birlikte, deme yaplmakszn vesaikin alcya teslim edilmemesi ve bunun sonucunda alcnn mal gmrkten ekememesi gibi eitli avantajlar mevcuttur. Alc bakmndan ise, demeyi yapmadan mal teslim alamamas nedeniyle maln sipariine uygun kmama riski vardr. TBK 522 sayl Brore gre, vesaik mukabili demede grev alan bankalarn, iyiniyetli davranma ve gereken zeni gstermek dnda ne belgelerin detayl incelenmesi ne de demeye ilikin herhangi bir taahht ve sorumlulu40 Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2
u bulunmaz. Bankalarn belgelerin ibraz ve bedelin alnmas konusundaki sorumluluunu dzenleyen TBK 522 sayl Brorde bankalarn sorumluluu, son derece haetilmi; onlarn lehine snrlandrlmtr. Bununla birlikte bankaclk, imtiyaz suretiyle yrtlen ve ancak ruhsat alan, belirli artlar yerine getiren kurulularca yaplan bir faaliyettir. Bankalara duyulan zel gven, onlarn sorumluluunun snrlandrlmasn deil; aksine basiretli bir tacirden beklenen en st dzey zeni gstermelerini gerektirmektedir. TBK 522 sayl Brorn, ulusal hukukun emredici kurallarna aykrl halinde uygulanmayacann da dikkate alnmas durumunda, bu Brorde yer alan bankalarn sorumluluklarn ortadan kaldran baz dzenlemeler, MK md. 2deki drstlk kural, BK m. 99 ve 100de belirtilen imtiyaz suretiyle alanlarn haf kusurlarndan sorumlu olmayacaklarna dair dzenlemelerin geersiz saylmas, TTK md. 20/IIdeki basiretli tacir gibi davranma ykmll ve kaynan MK md. 2den alan kanuni bor ilikisinden bamsz asli edim ykmll engeline taklacaktr.
KAYNAKA AKIN, Hakan, Yeni imiz D Ticaret, 7. Basm, Austos 2008. AKMAN, Sermet Galip, Sorumsuzluk Anlamas, stanbul 1976. BARIAIK, Atilla/ KANDEMR, Seyfettin, D Ticarette Uygulamal Akreditif lemleri, stanbul 1995. BATTAL, Ahmet, Gven Kurumu Nitelendirmesi Inda Bankalarn Hukuki Sorumluluu, Ankara 2001. CANITEZ, Murat, Uygulamal thalat Dkmantasyon, Ankara 2005. ve hracat lemleri ve
DA, ner, Trk Hukukunda Kabul Kredisi, BD, C. 59, S. 101112, stanbul 1985, s. 901927. DEMRCOLU, Huriye Reyhan, Gven Esas Uyarnca Szleme Grmelerindeki Kusurlu Davrantan Doan Sorumluluk (Culpa In Contrahendo Sorumluluu), Ankara 2009. DLEK, Mazriye, D Ticarette deme Yntemleri ve Uygulamada Karlalan Sorunlar, Yaynlanmam Master Tezi, Ankara 2007.
Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2 41
engl AL KILI
DOAN, Vahit, Banka Teminat Mektuplar, 3. Bas, Ankara 2005. DOAN, Vahit, Uluslararas Ticarette deme Arac Olarak Akreditif, 2. Bas, Ankara 2005. DLEK, Ali, Mevzuat Inda D Ticaret lemleri ve Piyasa Uygulamalar, stanbul 1999. DURUKANOLU, Nihayet, D Ticaret Dnyas, 2. Bas, stanbul 2008. EK, Nuray, Kambiyo Mevzuatnda thalat ve hracat Hesaplar ve Bu Hesaplarn Kapatlmamasna likin Sular (Kambiyo Mevzuat), 3. Bas, stanbul 2005. EK, Nuray, Milletleraras Ticaret Hukuku, stanbul 2010. EREN, Fikret, Borlar Hukuku Genel Hkmler, 8. Bas, stanbul 2003. ERRETEN, Bahir Mazhar, D Ticaret Hukuku hracat Szlemeleri ve Tatbikat, stanbul 1991. ERYREK, enay, Uluslararas Ticarette deme ekilleri ve Vesaik, stanbul 1987. GERN, Cevat, D Ticaretin Finansman, Ankara 1990. GERN, Cevat, D Ticarette deme Yntemleri (deme Yntemleri), Aratrma Merkezi, D Ticaret Aratrma Dizisi, No: 81989. GRSOY, Yaser, D Ticaret lemleri Muhasebesi, 4. Bas, Bursa 2008. GRSOY, Yaser, D Ticaret Ynetimi, 5. Bas, Bursa 2009. HINKELMAN, Edward G. (ev: KAPLANER, Berk), Uluslararas demeler, Akreditier, Vesaik Karl Tahsiltlar ve Siber demeler, stanbul 2002. INTERBANK-Uluslararas Ticarette Bankalar Aras deme Yntemleri, Eitim Blm Yaynlar No: 19. GEME, 100 Soruda D Ticaret, GEME, Haziran 2009. KAPLAN, brahim, Banka Szlemeleri Hukuku, C. I, Ankara 1996. KARAYALIN, Yaar, zel Hukukta Meseleler ve Grler, C.V, Ankara 1997. KAYA, Salih, Uluslararas Bankaclk Uygulamalar, 2. Bas, Ankara 2003.
42 Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2
KAYAR, smail, Kymetli Evrak Hukuku, Ankara 2006. NOMER, Ergin, Devletler Hususi Hukuku, 17. Bas, stanbul 2009. OUZ, Arzu, Hukuk Tarihi ve Karlatrmal Hukuk Asndan Uluslararas Ticaret Hukuku (Lex Mercatoria)-Unidroit lkelerinin Lex Mercatoria Nitelii, AHFD, C. 50, S. 3, Ankara 2001, s. 1153. ZALP, Abdurrahman, Uluslararas Yeni Kurallar Inda D Ticarette Teslim ve deme ekilleri, Genel ve Bankalar Uygulamas, stanbul 2004. ZEL, Sibel, Akreditif ve Hukuki Nitelii, stanbul 1991. SEVEN, Vural, D Ticarette Vesaik Mukabili demeli Satlarn CMR Kapsamndaki Tama Szlemelerine Etkisi, Legal Hukuk Dergisi, ubat 2006, S. 38, s. 447-460. SEYDOLU, Halil, Uluslararas Finans, 3. Bas, stanbul 2001. SOMUNCUOLU, nal, Vesaik Mukabili hracatta Mal Bedelinden Doan Sorumluluklar, BD, C.63, S.456, stanbul 1989, s. 190 203. AHN, Arif, hracatta deme ekilleri, GEME, Ankara 2006. ANLI, Cemal/ EK, Nuray, Uluslararas Ticaret Hukuku, 5. Bas, stanbul 2006. TAPINAR, Arif, hracatta Pratik Bilgiler-hracatta Pein deme, GEME, Eyll 1990. TEKNALP, nal, Banka Hukukunun Esaslar (C.I), C. 1, stanbul 1988. TEKNALP, nal, nal Tekinalpin Banka Hukukunun Esaslar, 2. Bas, stanbul 2009. TRYAKOLU, Bilgin, Tanr Mallara likin Milletleraras Unsurlu Satm Akitlerine Uygulanacak Hukuk, Ankara 1996. TRKSEVER, Murat, Uluslararas Ticarette Kullanlan Teslim ve deme ekilleri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, Haziran 1996. LGEN, Hseyin/HELVACI, Mehmet/KENDGELEN, Abuzer/ KAYA,
43
engl AL KILI
Arslan, Kymetli Evrak Hukuku, 3. Bask, stanbul 2006. NAL, Ouz Krat, Trk Ticaret Kanununda ve Vergi Usul Kanununda Fatura ve spat Kuvveti, 4. Bas, Ankara 2006. NAY, Vecdi, Bankalarca D Ticaretin Finanse Edilme Usulleri, stanbul 1989. YENARAS, Mustafa Cem, Uluslararas Ticarette Akreditif ve Belge Karl deme, BD, C. 80, S. 2006/1, stanbul 2006, s. 107-137. YETK, Edip, D Ticarette deme ekilleri, Gmrk Dnyas Dergisi, S. 55 (http://www.gumrukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/55/8.html). YCEL, Hayrettin, hracatta Pratik Bilgiler-hracatta Pein deme, GEME (hracat Gelitirme Ett Merkezi), Austos 1999.
44

Vesaik Mukabili Ödeme Gazi Hukuk Dergisi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vesaik Mukabili Ödeme Gazi Hukuk Dergisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ULUSLARARASI TCARETTE VESAK MUKABL DEME YNTEM

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

TEKNALP, s. 651. TEKNALP, s. 651. Akreditif asndan bkz. DOAN, s. 176177.

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

DURUKANOLU, s. 125; HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 6465; CANITEZ, s. 61.

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

HINKELMAN (ev: KAPLANER), s. 6566; DURUKANOLU, s. 125126. GERN, s. 29.

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi

Uluslararas Ticarette Vesaik Mukabili deme Yntemi