G AZ ALTI KAYNAI

MIG - MAG KAYNAI

Prof. Dr. Kutsal TLBENT

T KMYA - METALRJ MAKNASI

12 KASIM 1993

MIG - MAG KAYNAK DONANIMI

Bir NIG kaynak donanm u ksmlardan oluur: 1.- Kaynak tabancas diye de adlandrlan bir kaynak torcu. 2.- Tel eklindeki elektrod ve muhafazasn, kaynak ve alter kablosunu, gaz hortumunu ve gerektiinde soutma suyu giri ve k hortumlarn bir arada tutan metal spiral takviyeli hortum; tor balant paketi. 3.- Tel eklindeki elektrodun hareketini salayan tertibat. 4.- Kaynak akmnn geiini, soutma suyunun devreye giriini, koruyucu gazn akn ve telin hareketini salayan kumanda dolab. 5.- Kaynak akm reteci. 6.- zerinde basn drme ventili ve gaz debisi lme tertibat bulunan koruyucu gaz tp. KAYNAK TORLARI MIG-MAG kaynamdael elektroda akmn yklenmesi,ark blgesine koruyucu gazn gnderilmesi torcun grevidir. Arkn ok yaknnda bulunmas nedeni ile zellikle, yar otomatik yntemlerde operatrn scaklktan mmkn olduu kadar az etkilenmesi iin eitli biimlerde torar gelitirilmise de gnmzde en yaygn olarak kullanlan, oksi-asetlen ftecini andran biimde bklm olan trdr; tel elektrodun spiral iinde itilerek ilerletilmesi ok zor olan alamlar iin tabanca eklinde, zerinde te ilerletme tertibat ve ufak bir tel kangal bulunduran torlar da retilmektedir.

MIG - MAG ynteminde tel elektrod srekli olarak ilerledii iin tele elektrik iletimi bir kayar kontak ile salanr. Tel torcu terketmeden biraz evvel bakr esasl bir kontak llesi iinden geerken kaynak akm ile yklenir; bu kontak llesine konsantrik olarak, torcun az blgesinde bir gaz llesi (nozul) bulunur ve bu lle sayesinde, koruyucu gaz akm laminer olarak (girdapsz olarak) kaynak blgesine sevkedilir. Ark scaklndan etkilenen torcun srekli olarak soutulmas gereklidir; dk akm iddetlerinde yaplan almalarda koruyucu gaz akm gerekli soutmay yapabilmektedir. Kaln elektrodlarn, yani yksek akm iddetlerinin kullanlmas halinde ise ( 250 A) su ile soutma sistemi gereklidir. Su ile soutma, doal olarak dk akm iddetlerinde de daha iyi bir soutma yaparsa da, uygulamada torta szdnnazm salanmas iin kullanlan contalarn bakm klfetli olduundan tercih edilmez. Torcun ark scaklndan en fazla etkilenen paralar gaz ve kontak lleleridir; kontak llesi, scakln yansra hareket halindeki tele, ksa bir blgede akm ilettiinden, yksek bir akm iddetinin ve kaynak banyosundan srayan metal damlacklarnn etkisine de maruz kalmaktadr. Yksek scaklk anmay arttrarak telin getii deliin bymesine ve dolays ile tele elektrik iletiminin zorlanmasna neden olur. Uygulamada, akm iddetinin st snrlarnda allmas halinde, ksa bir sre sonunda tel ilerleme hznda dzensizlikler grlmeye balar, bu telin an snm kontak llesi iinde srtnmesinin artmasndan ortaya kmaktadr; bu olay temas dzensizliine yol atndan, arkn stabilitesini kaybetmesine, kaynakl balantnn da kalitesini yitirmesine neden olur. Uygun akm iddetlerinde de eer snma ortaya kyorsa kontak llesinin montajna dikkat etmek gereklidir; lledeki scakln geriye iletilmesi balant soketinin tam yerme oturmamas veya temas yzeylerinde yabanc madde (pislik v.b.) bulunmas nedeni ile nlenmi olabilir. Koctak llesinin an snmas bu olayn dnda baka birok nedenle de ortaya kabilir; rnein llenin banyodan olan mesafesi, kontak kalitesi llenin malzemesi, koruyucu gaz tr, ark boyu, az tr, i paras scakl ve i parasnn s yanstma zelii gibi... Kontak lle malzemesi elektrii ok iyi iletmek ve ayn zamanda anmaya (zellikle eektroerozyona) dayankl olmak zorundadr. CuCr, CuCrZr, CuBe uygulamada ok sk kullanlmakta ve saf bakra tercih edilmektedir; gnmzde piyasada anmaya daha da dayankl sinter teknii ile retilmi CuTu, CuTuAg alam kontak lleleri de bulunmaktadr. Uygulamada llenin i apnn tel apndan takriben 0,2 mm daha byk olmasna msaade edilir, bu deer yumuak tel eektrodlar halinde daha da byyebilir. Cr, Ni ve Al eektrodlar kontak llesini bakr kaplanm yumuak elik tellerden daha fazla zorlarlar; ksa bir sre iinde, ok sayda arkn yaklp sndrlmesi llenin kontak yzeylerinin bozulmasna neden olur. Kontak llesi ile konsantrik olarak bulunan gaz llesi de alma esnasnda ar termik zorlamaya maruz kalan tor elemanlarndandr. Kaynak blgesine gnderilen koruyucu gazn dzgn akmn salayan gaz llesinin bykl, erime gc ve kaynak hzna bal olarak deiir. Kaynak esnasnda lleye yapan, srayan metal damlacklar, koruyucu gazn laminer akmn bozar ve bu da kaynak blgesinin iyi korunmamasna neden olur. Sramann ar olduu hallerde, yapan metal damlacklar akm llesi ile gaz llesi arasnda kpr oluturarak, gaz llesi ile i paras arasnda ikinci bir arkn olumasna ve bu da, hem i parasnn hem de torcun hasar grmesine neden olur; bu bakmdan kaynak esnasnda sramann fazla olduu hallerde tor sk sk kontrol edilip temizlenmelidir. Her iki tle de torcun kolaylkla deitirilebilen ve yedekleri tedarik edilebilen elemanlardr.

213

1 Tor Boynu 2 Kontak Llesi Tutucusu 3 Tor Gvdesi 4 Tor alteri 5 Kabza 6 Conta 7 Balama Ringi 8 zolasyon Yks 9 Klavuz Llesi 10 Klavuz Hortumu 11 alter Kablosu 12 Gaz Hortumu 13 Akm Kablosu 14 Gaz Llesi 15 zolasyon Ringleri 16 Kontak Llesi 17 Eiektrod Klavuzu (spiral) Hava soutmal tor kesiti ve tor balant paketi. 18 Tor Balant Rakoru

TOR BALANTI PAKET Tor kaynak makinasna, iinde tel eiektrod klavuzunu, akm kablosunu, koruyucu gaz hortumunu ve gerekli hallerde soutma suyu geli ve dn hortumlarn bir arada tutan meta spiral takviyeli ve kaln hortum ile irtibatlanmtr, bu kaim hortuma tor balant paketi ad da verilir. Kullanlan tel elekrodun malzemesine gre eitli trde klavuzlar kullanlr; baz yrelerde bu klavuzlara spira! veya gayd ad da verilir. Klavuz, tel ilerletme tertibatndan kontrol llesine kadar tel elektrodun sevkedilmesi grevini stlenir; alminyum ve alamlar, Cr-Ni paslanmaz elikler iin plastik hortum, aamsz ve alaml elik eekrrodlar iin ise :e!:k spiral eklinde yaplm klavuzlar kullanlr. Kullanlan klavuz hortumun ap!, eiektrod apna uygun olarak seilir; uygulamada genellikle her klavuz ile ancak iki birbirine yakn aptaki teller kullanlabilir.

214

TEL SRME TERTBATI Tel elektrod srme tertibat, teli makaradan sap, nceden saptanm bir hzla ark blgesine gnderen bir mekanizmadr. alma sistemlerine gre ekme, itme tr tertibatlar diye adlandnhrlarsa da prensip olarak alma bakmndan birbirlerinden pek farklar yoktur. Hz ayan kademesiz bir mekanik tertibat veya gerilimi deitirilerek hz ayarlanan bir doru akm motoru tarafndan gerekletirilir. Gnmzde daha ok bu ikinci sistem tercih edilmektedir. Tel srme tertibatlar alma prensibi bakmndan, rulolu tertibatlar ve planet tertibatlar olmak zere iki ana gruba ayrlrlar.

Tel srme tertibat. Rulou tertibatlarda, tel iki veya drt rulo arasndan geer; bunlardan alt rulolar arzu edilen tel besleme hzna eit bir evresel hzla dnerler ve zerlerinde tel apna uygun bir kanal almtr, st rulolar avara dner, bunlarn bazlar dz, dier bazlarna ise kanal almtr; kullanlan elektrodun sert olmas halinde rulolara teli kaydrmamalar iin trtllar da almtr. Tel makaradan sahrken tam dz deildir ve bu ekilde tel kaynak blgesine sevkedilirken, spiral klavuz iinde srtme yaptndan srme tertibatn zorlar ve tel ilerletme hznn dzensiz olmasna neden olur ki bu olay da kaynak dikiinin kalitesini etkiler.

Drt rulolu tertiplerde tel bir dereceye kadar dzelir, ik rulolu tertibatlarda, srme mekanizmasndan nce bir tel dorultma rulolar grubuna gerek vardr. Tel srme tertibatnda rulolarn tel zerine yaptklar basncn iyi ayarlanmas ve tel tr ve apna uygun biimdeki rulolarn kullanlmas gereklidir.

215

Uygun tel basnc ve Tel basnc kanal ls ok yksek

Uygun olmayan Uygun olmayan kanal boyutu kanal boyutu (kk) (byk)

Rulo profilinin ve basncnn elektrod zerine etkileri.

Yumuak malzemeden yaplm kaynak telleri ile zl elektrodlar halinde drt rulolu tel srme tertibatlarnn kullanlmas ile daha iyi sonu alnmaktadr; bu halde rulolarn profilinin kalitesi ile rulo basncnn ayar da byk bir neme sahiptir. Rulolu tel srme tertibatlarnn yegne mahzuru makaradan salan teli tam olarak dorutamamalardr. Dnel veya planet sistemi tel srme tertibatlarnda eksenleri birbirlerine gre arpk rulo vardr, tel bunlarn arasndan geer, rulolarn bal olduu gvde dndrlr ve bu ekilde rulolarn temas noktas tel zerinde bir helis izer; tel dnemedii iin de ilerleme hareketi yapar. Bu sistemin en byk avantaj tel elektrodu ok iyi bir ekilde dorultmasdr. Planet sistemi tel srme mekanizmalar, teli ok iyi dorulttuundan, tel ile spiral klavuz arasndaki srtnme azalr ve dolays ile daha uzun hortumlar kullanmak mmkn olur; bu tertibatla hortum boyu 6 m.'ye kadar uzatlabilir. Yalnz bu sistem ince ve yumuak metallerden yaplm tel elektrodlar ile zl eiektrodlar iin uygun deildir.

Planet veya dnel tel srme tertibat emas.

216

KUMANDA TERTBATI Gerekli ayarlar yaplp makinann ana alteri kapatlarak almaya hazr hale gelinince, kaynaa balamak iin yan otomatik MIG-MAG makinalarmda tor zerindeki dmeye basmak kafi gelir. Bu anda, nce ayarlanm debide koruyucu gaz akm balar, ksa bir sre sonra ark oluur ve ark olutuktan ok ksa bir sre sonra da tel srme tertibat devreye girer. Kaynaa son verilmesi halinde ise bu sralamann tersi oluur. Byk gl makinalarda ayrca soutma suyunun devreye giri ve vk da gem kumanda tertibat tarafndan gerekletirilir.

Tel ilerlemesinin durmas ile akmn kesilmesi arasndaki srenin (geri yanma sresi) telin ucunun biimine etkisi.

MG - MAG KAYNAI AKIM RETELER MG - MAG kaynanda kullanlan kaynak akm retelerinin VI karakteristii rtl elektrod ile yaplan elektrik ark kayna ve TIG kaynanda kullanlan akm retelerinden ok farkldr. MIG - MAG kaynak ynteminde kullanlan akm reteleri yatay karakteristiklidir; sabit gerilimli diye de adlandrlan bu kaynak akm retelerinde, gerilimin tamamen sabit tutulmas mmkn olmad gibi ayn zamanda mahzurludur. Zira byle bir retete elektrod i parasna temas ettiinde gerilim decek ve akm iddeti sonsuz ykselecektir ve bu da elektrod ucunda ani bir patlamaya ve iddetli sramaya neden olur; bu bakmdan bu tr kaynak akm retelerinde her 100 amper iin azami 7 Volt kadar ark gerilimi dmne msaade edilir; bu deer kaliteli retelerde 2 il 5 V arasndadr.

Bu tip kaynak akm retelerinde i ayar diye isimlendirilen ark boyu ayan vardr. Bu tip retelerde ark gerilimi ve tel ilerleme hz \e buna bal olarak da akm iddeti ayarlanr. Bu tr maknalarda tel ilerletme motoru, seilmi sabit bir devirde dner, yani dier bir deyime tel hz sabittir.

/ \ ) ayan ile ark boyunun kaynak sresince sabit kalmas.

Kaynak esnasnda herhangi bir nedenle ark boyu uzad zaman ekil 18'de grld gibi akm iddeti byk miktarda azalr. Buna bal olarak da eriyen tel miktar azaldndan ark normal boyuna dner; aksi halde, yani ark boyunun ksalmas halinde ise akm iddeti sratle artar, eriyen tel miktar da buna bal olarak artacandan neticede de ark boyu normale dner. Bu kaynak ynteminde grld gibi ark boyunun ayarlanmas yar otomatik kaynak halinde dahi, kaynaknn melekesine veya dikkatine braklmamtr. Ark boyu kaynak akm retecinin yatay karakteristii sayesinde kendinden ayarlanmaktadr. Gnmzde MIG-MAG kaynanda kullanlmak zere genelde iki tr kaynak akm reteci imal edilmektedir. Birinci tr, antiyelerde, elektrik akmnn bulunmad yerlerde kullanlmak zere gelitirilmi, dize! veya benzin motoru tarafndan tahrik edilen jeneratrlerdir. Bunla: genellikle gerektiinde yatay ve gerektiinde dey karakteristik ile alabilecek tarzda dizayn edilirler ve bu ekilde bilhassa pipe line borularnn kaynanda hem rtl elektrod ile elektrik ark kayna ve hem de MIG-MAG ynteminde kullanlabilir. Bu zelik bilhassa pipe line borularnn kaynaklarnda byk bir kolaylk sallamakladr.

-218-

Atlyelerde kullanlan akm reteleri ise bir transformatr ve bir redresrden olumu paket cihazlardr. Gnmzde artk elektrik motoru ile tahrik edilen jeneratrlerin imali yok denecek kadar azalmtr. Normal ebekeye balanan bu cihazlarn monofaze ve trifaze akm ile alanlar vardr. Trifaze akm ile alan reteler gerek daha kararl bir kaynak ark oluturmalar ve gerekse de ebekeyi dengeli bir ekilde yklemeleri nedeni ile tercih edilirler. MIG kaynak ynteminde gvenilir kaynak balants elde edebilmek iin ayarlanmas gereken kaynak parametrelerinin banda akm iddeti ve gerilimi gelir. Sabit gerilimli veya dier bir deyimle yatay karakterisikli kaynak akm retelerinde bu iki parametre birbirlerinden bamsz olarak ayarlanabilir.

Kaynak akm gerilimi, akm retecenin ince ve kaba ayar dmelerinden kademeli olarak veya baz zel tiplerde ise potansiyometre ile kademesiz olarak ayarlanabilir. Kaynak akm iddeti ise MIG kaynak retelerinde tel ilerletme dmesinden ayarlanr. Seilmi olan gerilim ve akm iddetinin diki formu ve ark ekli zerine etkileri ekil 42'de gsterilmitir. Uygun seilmi bir alma noktas arkn sakin ve kararl bir ekiide yan ile kendini belli eder. Bir MIG kaynak akm retecinde sabit gerilim karakteristik ayar imkn ne kadar fazla olursa optimal alma noktasnn saptanmas da o derece kolay olur. Genel olarak standard akm retelerinde 3 kaba ayar ve 5 adet de ince ayar vardr, bu da toplam 15 kademede gerilim ayar olana salar. Eriyen elektrod ile gazalt kaynanda doru akm ve yatay karakteristikli kaynak akm reteleri kullanlr. Bilinen dier ark kaynak yntemlerinde olduu gibi doru akm kullanlmas halinde elektrod pozitif veya negatif kutba balanabilir. Alminyum ve alamlarnn kaynanda banyo zerinde oluan oksit tabakasnn paralanabilmesi iin elektrodun muhakkak pozitif kutba (ters kutuplama) balanmas gereklidir. Dier metal ve alamlarn zellikle eliklerin kaynanda her iki kutuplama tr de kulamlabiiirse de, ok daha derin bir nfuziyet saladndan uygulamada genellikle ters kutuplama tercih edilir: doru kutuplama ok nadir olarak, nfuziyetin ok az olmasnn gerekli olduu hallerde kullanlr.

Kutuplamann diki formuna ve kaynak zeliklerine etkileri.

yi bir nfuziyetin, buna Karn paraya kaynaktan olan s girdisinin snrl tutulmasnn gerekli olduu hallerde, darbeli doru akm yntemi uygulanr. Darbeli doru akm (pulsed direct current) ile alternatif akm birbirlerine kartrmamak lazmdr; darbeli doru akm halinde, seilen akm iddeti nceden saptanm iki deer arasnda, arzu edilen bir frekansta deimektedir. KORUYUCU GAZ TPLER lkemizde MG - MAG ka>na iin gerekli koruyucu gaz basnl tplerden salanr. letme ii merkezi sistem gaz datm ebekeleri henz uygulama alan bulamamtr. lkemizde asal gaz tp olarak, oksijen iin retilmilerin benzeri 40 litre hacimli 150 Al'lk tpler kullanlmaktadr. Bat lkelerinde ise 10, 20, 50 litre hacimli, 200 At ile doldurulan tpler tercih edilmektedir; bu ekilde tplerde 2, 4 veya 10 m- gaz depolanabilmektedir.

-220-

CO? tpleri iinde gaz svfhaldedir ve bu bakmdan gaz tpleri ierdikleri sv gazn arlna gre 10, 20 ve 30 Kg'lk olmak zere snflandrlrlar. 1 Kg. sv CO2 teknik olarak 540 litre koruyucu gaz oluturur. Tp azlarna gaz basn ayar ventili diye isimlendirilen ve aynen oksijen tpndeki tertibat andran bir dzenek taklr; bunun zerinde tpe yakn olan manometre tp basncn,dieri ise gaz debisini gsterir. Gaz debisi bu ekilde llp ayarlanabildii gibi, flovmetre denilen bir konik cam tp iinde haraketli bir bilya bulunan aletle de yaplabilir. Koruyucu gaz olarak COj kullanlmas halinde, tp iinde gaz svdan buharlarken ortamdan enerji eker ve doays ile tpte ortaya kan scaklk dmesi sonucu kuru buz diye adlandrlan CO2 kar oluur ve bu da ventili tkar; srekli olarak 12 lt/dak daha fazla debilerde CO2 kullanlmas veya kaynak ileminin souk iklimlerde yaplmas hallerinde tp kna bir stc konur. Gaz akmnn kaynak esnasnda alp kapanmas tpler ile deil, kumanda dolabnda bulunan bir magnetik ventil ile salanr. Gaz tplerine taklan basn ayar ventilleri sadece belirli bir gaz tr iindir ve bunlar dizayn edildikleri gaz iin kullanlmaldrlar.

2 21

iMIG - MAG KAYNAK YNTEMNDE KULLANILAN KORUYUCU GAZLAR

Gazalt kaynak yntemlerinin tr sarf malzemesi vardr, bunlar elektrik enerjisi, koruyucu gaz ve kaynak metalidir. Kaynak telinin kimyasal bileimi ve koruyucu gazn tr kaynak metalinin bileimini ve mekanik zeliklerini belirleyen en nemli faktrlerdir. Btn gazain kaynak yntemlerinde olduu gibi koruyucu gazn MG - MAG ynteminde ark blgesini tamamen rtmesi ve atmosferin olumsuz etkilerinden korumas gereklidir. MG - MAG kaynanda inert ve aktif gazlar veya bunlarn eitli oranlarda karm kullanlr. Genel olarak asal gazlar, reaksiyona girmediklerinden demir d metallerin kaynanda, aktif gazlar veya aktif ve asal gaz karmlar da eitli tr eliklerin kaynanda uygulama alan bulmaktadr. Kaynak ilemi iin gaz seiminde eitli faktrlerin gz nnde bulundurulmas gereklidir; Bunlar u ekilde sralanabilir: 1.- Kaynatlan metal veya alamn tr, 2.- Ark karakteristii ve metalin damla gei biimi, 3.- Kaynak hz, 4.- Para kalnl, gereken nfuziyet ve kaynak dikiinin biimi, 5.- Tedarik edilebilirlik ve gazn maliyeti, 6.- Kaynak dikiinden beklenen mekanik zelikler. ASAL GAZLAR Asal gazlar, kabuklanndaki btn yerlerin elektronlar ile dolu olmas, dier bir deyimle d kabuun kapal olmas doays ile dier elementlerin atomlar ile elektron alveriinde bulunamazlar; yani kimyasal bir reaksiyon oluturamazlar. Koruyucu gaz kayna yntemlerinde, asal gaz olarak helium ve argon kullanlr. Argon gaz, iinde oluan arkn gerilim dm dier koruyucu gazlara nazaran daha azdr, ayrca argonun s iletme kabiliyetinin de zayf olmas nedeni ile ark stunu daha geni ve scakl da zellikle d ksmlarda dktr. Stunun merkezinde gerek metal buharlar ve gerekse damla geii doays ile scaklk daha yksektir. Bu bakmdan argon'un koruyucu gaz olarak kullanld kaynak dikilerinde nfuziyet dikiin merkezinde derin, kenarlarda azdr. Al ve Cu gibi metallerin kayna iin uygun olan argon, elikler halinde, ancak baka gazlarla kartrlarak kullanldnda iyi sonular vermektedir. Helium'un havadan ok hafif olmas gaz sarfiyatn ok arttrmakladr. rnein; yatay pozisyonda ayn artlarda argonun yapt korumay salamak iin 3 misli heliuma gerek vardr. Helium atmosferi, sy iyi ilettiinden, bu gazn koruyucu gaz olarak kullanlmay halinde derin nufuziyeli kaynak dikileri elde edilir. Ark geriliminin dm de argona nazaran yksek olduundan, helium atmosferinde oluan kaynak ark daha yksek enerjilidir. Bu bakmdan sy iyi ileten metallerin kaln kesitlerinin kaynanda ekseriya n stma gerektirmez.

222

. eitli Asal gaz ve karm gaz atmosferlerinde oluan ark gerilimi.

KARBONDOKST (CO 2 ) Karbondioksit renksiz, kokusuz ve zgl arl 1,997 kg/m 3 olan bir gazdr. Havadan takriben 1,5 misli daha ardr. Basnl tplerde kullanlr. Karbondioksit tpleri 15 C Cde takriben 65 atmosferde doldurulur. Bu artlarda tpn ihtiva ettii gaz sv haldedir. Kullanma srasnda sv haldeki karbondioksit gaz haline geer. Karbonun yanmas sonucu ortaya kan karbondioksit, endstriyel apta, yanc gazlarn, akaryakt ve kokun yanma rn olarak, kire tann kalsinasyonu, amonyak retimi ve alkoln fermantasyonunda da yan rn olarak elde edilir. Karbondioksit kaynak iletmelerine genellikle tp iinde getirilir, tp iindeki karbondioksitin byk bir ksm sv halinde bulunur ve svnn st ksmnda (tpn 1/3) ise buharlam karbondioksit gaz halindedir ve bu gazn basnc dtke de svdan buharlaarak basnc normale dndrr. Buharlama esnasnda tp daima bir buharlama ssna ihtiya gsterir, bu bakmdan standard bir tpten bir anda ok fazla gaz ekebilme olana yoktur; zira buharlama ssnn ekilmesi sonucu scaklk der ve sv karbondioksit zerrecikleri karbondioksit karna dnr, k borusunu ve detandr tkar; bu bakmdan bir tpten srekli olarak 12 litre/dakMan daha byk debiler ekilmemesi gereklidir, srekli olmamak koulu ile bu deer 17 h/dak'ya kadar kabilir. Bu debiden daha fazla gazn gerekli olduu hallerde, birden fazla tpn bir manifold ile balanarak kullanlmas gereklidir. Souk iklimlerde ise karbondioksit kan zerreciklerin k azn tkamamas iin, buraya bir elektrikli stc konmas hararetle tavsiye edilen bir husustur. Tp iinde karbondioksitin ok byk bir ksmnn sv halde bulunmas nedeni ile hibir zaman bu tpler eik veya yatay durumda kullanlmamaldr; karbondioksit tpleri daima kullanma esnasnda dik durumd2 tutulmaldr. Birok aktif gazn kaynakta koruyucu gaz olarak kullanlmaya uygun olmamalarna karn, karbondioksit arzettii ok sayda stnlk dolays ile az alaml ve sade karbonlu eliklerin gazalt-kaynanda cok geni capta bir uygulama alan bulmutur. Karbondioksidin eliklerin kaynanda sunduu avantajlar derin nfuziyet, daha yksek kaynak hzlar ve dk kaynak maliyeti olarak sralanabilir. Karbondioksit ile dk akm iddetleri ve ark gerilimlerinde ksa ark ile, yksek akm deerlerinde ise uzun ark damlal metal geii ile kaynak yapmak mmkn olabilmektedir.

223

Karbondioksit atmosferi altnda yaplan, dier bir deyimle koruyucu gaz olarak karbondioksit, kullanlan kaynak yntemine Metal Activ Gas kelimelerinin ba harflerinden faydalanlarak MAG ad verilmitir. Alminyum, magnezyum ve alamlar gibi kolaylkla oksitlenen malzemelerin kaynanda CO2 gibi aktif bir gazn kullanlmamasna ramen, bu gaz eliklerin kaynanda yeni imknlarn ortaya kmasna neden olmutur. Karbondioksit, argon gibi monoatomik elementer bir gaz olmadndan, arkn yksek scaklnda karbonmonoksit ve oksi jene ayrr. Serbest kalan oksijen kaynak banyosundaki elementlerle birleir; ark stunu iinde ionize olan gaz kaynak banyosuna doru gelir ve bir miktar tekrar karbondioksit haline geer ve doays ile aynma esnasnda alm olduu sy tekra : verir ve bu da dikite nfuziyctin armasna neden olur. Banyo iinde demiroksi: aynca mangan ve silisyum tarafndan redkenir. Mangan ve silisyum kayb kayna k telinin bileimi tarafndan karlanr, Bu bakmdan eliklerin. ka>nanda MIG >o niemi iin retilmi teller MAG ymeminde kullanlamaz.

CO2 atmosferinde oluan reaksiyonlar.

MAG kaynanda, kaynak ilemi esnasnda bir miktar alam elementi oksidasyonla kasbolduundan, dikiin zerinde ok ince bir cruf tabakas oluur ve bu da ok kolay bir ekilde kalkar. KARIIM GAZLAR Ark atmosferinin karakteri, kullanlan eitli gaz ve gaz karmlarna bal olarak deiir. He ve Ar karmlar koruyucu gaz olarak yukarda belirtilmi olan zelikleri karm oranna gre gsterirler. Argon gazna az miktarda Oksijen, eitli oranlarda CO2 ilave ederek karm gazlar elde edilir. \rgon, h e! iu m gibi 2 ^ ! gazlarn clu^u-fuklan a:V. atmosferinin ntr bir karakter gstermesine karn, argon gazna oksijen veya karbondioksit gibi aktif gazlarn kartnlmasyla ark atmosferine oksitleyici bir karakter kazandrlabilir. Hidrojen gaznn kartrlmas halinde ise redkleyici bir gaz atmosferi oluur.

224

Areon'a oksijen veya karbondioksit gazlarnn kartrlmas ile oluan ekzoterm bir reaksiyon sonucunda kaynak banyosunun scakl ykselir ve yzey gerilimi zayfiar, bylece kaynak banyosunun akcl ykseltilmi ve gaz giderilmi olur. Ayrca, koruyucu gazn oksijen iermesi dk akm younluklarnda da ince taneli ve ksa devresiz damla geiinin (Sprey ark) olumasna yardmc olur. Oksijen, oksitleyici etkisi, oksijene kar byk bir afnitesi olan mangan, silisyum, alminyum, titanyum, zirkonyum gibi alam elementlerinin kaynak telindeki miktarnn arttrlmas ile dengelenir. eliin MG kaynanda argon gazna oksijen ve karbondioksit kartrlmaktadr. Bylece oksijen kolay eriyen oksitlerin oluumunu hzlandrarak, eriyen elektrod4eioden den damlalarn yzey gerilimini zayflatmakta ve ince taneli bir metal geii salamaktadr.

Kaynak Usul MIG

Gazn Karakteri Asai Asa! Asal

Gazn areti DN 32526 1.1 1.2 I.3 M. 1.1

Gazn Bileimi Ar % 100 He % 100 He % 25-75 Ar kalan O 2 /o 1... 3 Ar katan CO2 % 2... 5 Ar kalan CO2 /o 6... 14 Ar kalan CO2 Q/o 15... 25 Ar kalan CO2 /b 5... 15 O 2 % 1... 3 Ar kalan CO2 % 26... 40 Ar kalan CO2 % 5... 20 O2 % 4. . 6 Ar kalan O 2 % 9... 12 Ar kalan CO2 % 100

Kullanma Yeri elik nar cinde btn metal ve alamn Cu ve A! alamlar Cu ve A alamlar Paslanmaz elikler Paslanmaz elikler Alasrr.s 2 ve az alaml elikler Alamsz ve az alaml elikler (zl e'eWroG ile) Alam?: ve az alaml elikler Alama z ve az alaml elikler ASarr z ve az alaml eiikier Aarrs z elikler Aiair.s z ve az alassmli elikler

Hafif Oksitleyici

M. 1.2 M. 1.3

Oksitleyici

M. 2.1 M. 2.2

karm gazlar

Kuvvetli Oksitleyici

M. 3.1 M. 3.2 M. 3.3

MAG

MiG-MAG Kaynak ynteminde kullanlan koruyucu gazlar.

Koruyucu gazlarn farkl kimyasal ve fiziksel zeliklerinden dolay, dzgn ve sakin vanish bir ark ile kaynak yapabilmek iin, her bir gaza belirli bir ark gerilimi ve akm iddeti uygulamak gerekmektedir. rnein; karbcr.dioksit moleklnn ayrmas iin yksek akm younluuna gerek vardr. Bun." sonucu olarak iri taneli, srarnah bir damla geii meydana gelir ve derin nfuziyetli kaynak dikileri elde edilir. Baz metal ve alamlarn kaynanda argon gaznda ok dk derecede bir safiyetsizlik bulunmas, kaynak dikiinde oksit, nirr ve gzenek olumasna neden olmaktadr.

225

MiG - MAG YNTEMINDE KAYNAK ELEKTRODLARI

Bu yntemde kullanlan tm elektrodar tel halindedir ve bir kangala sarlm olarak makinaya taklr. Kangal byklkleri ve tel aplan standardlarla saptanmtr. Son yllarda, kaynak metalinin zeliklerini gelitirebilmek iin eliklerin kaynanda kullanlmak zere zl veya kenetli elektrod diye isimlendirilen bir tr gelitirilmitir. Bunlar yumuak elikten ince bir eritin, ferroaiiyaj ve dekapanlar ile beraberce kvrlp tel haline getirilmesi ile retilmilerdir. Bu ekilde tel halinde retilmesi g veya imknsz bileimdeki alamlar dahi kolaylkla elektrod haline getirilebilmekte ve daha geni bir spektrumda elektrod retimi mmkn olabilmektedir. MIG - MAG KAYNAK YNTEMNDE ELEKTROD SEM Eriyen elektrod ile gazalt kaynak ynteminde en nemli problemlerden bir tanesi de tel elektrodun seimidir. Bu kaynak ynteminde tel ve koruyucu gaz kombinasyonu sonucunda ortaya kan kaynak metalinin bileimi gereken mekanik ve fiziksel zelikleri karlamak zorundadr, bu bakmdan elektrod seiminde aada belirtilmi olan hususlar gznne alnmak zorundadr. Elektrod seimini etkileyen en nemli faktr esas metalin fiziksel ve mekanik zelikleri ile kimyasal bileimdir. Esas metalin bu zelikleri bilinmedii zaman grn, arl, magnetik zelii ile kama testi, krma ve kvlcm testi gibi basit atlye testleri ile bu konuda bir fikir edilinebilirse de, zellik gerektiren ilerde, kimyasal bileimin muhakkak bir analiz ile saptanmas gereklidir. Elektrod seimi aada belirtilmi olan kriterler gznnde bulundurularak yaplr; 1,- Esas metalin mekanik zelikleri Bu kritere gre elektrod seimi, genellikle esas metalin ekme ve akma mukavemeti gznne alnarak yaplr; baz hallerde, zellikle ferritik elikler halinde malzemenin krlma tokluunun da (entik-darbe mukavemeti) gznne alnmas gereklidir. 2.- Esas metalin kimyasal bileimi Esas metalin kimyasal bileiminin bilinmesi, bilhassa renk uyumunun, korozyon direncinin, krip dayanmnn, elektriksel ve sl iletkenliinin szkonusu olduu hallerde gereklidir. Bunun yansra elikler halinde, snn tesiri altnda kalan blgede, sertleme oluup olumayacann nceden belirlenmesi bakmndan da esas metalin kimyasal bileiminin bilinmesi gereklidir. Genel oarak sade karbonlu ve az alaml elikler halinde elektrod seiminde, esas metalin kimyasal bileimi en nemli faktrdr. 3.- Koruyucu gazn tr Koruyucu gaz oarak asal gaz veya karmlarnn kullanlmas halinde br yanma kayb szkonusu deildir; buna karn bir aktif gaz, rnein karbondioksit veya asal gaz + aktif gaz karm kullanlmas halinde birtakm yanma kayplar ile karlalr. Daha nceden belirtilmi olduu gibi aktif gaz kullanlarak eliklerin kaynatlmas halinde az bir miktar demir oksijen tarafndan oksitlenir ve ortaya kan demir oksit de bileimdeki mangan ve silisyum tarafndan redkenir; buradaki silisyum ve mangan kayb elektrod tarafndan karlanmak zorundadr, bu bakmdan eliklerin kaynanda MG Yntemi iin gelitirilmi bir elektrod MAG ynteminde kullanlamaz.

227-

4.- Esas metalin kalnl ve geometrisi Kaynakla birletirilecek olan paralarn, kaln kesitli veya kark ekilli olmalar halinde, atlamann nlenebilmesi iin kaynak metalinin snek olmas gereklidir;bu durumlarda en iyi sneklii salayan kaynak metalini oluturacak trde bir elektrod seilmelidir. Kaynakl yapnn ar dk veya yksek scaklklarda, korozif ortamlarda almasnn gerekli olduu hallerde, kaynak metalinin her bakmdan esas metalin zeliklerini aksettirmesi gereklidir. Ayrca artnamelerde kaynak metalinin baz ilave zeliklere de sahip olmas istenebilir ve bu husus da elektrod seiminde ok nemli bir rol oynar. Gnmz endstrisinde, elektrod seimini kolaylatrmak gayesi ile eitli standardlar hazrlanm ve zelikler snflandrlmtr, gereksinimleri karlayacak ve esas metal ile en iyi uyumu salayarak en iyi sonulan verecek trde ok eitli tel ve zl tel elekrodiar retilmektedir. ELKLERN KAYNAINDA KULLANILAN ELEKTRODLAR eliklerin kaynanda kullanlan tel elektrodlar u ekilde gruplanabilir: 1- Alamsz teller Bu tr teller yumuak eliklerin kaynanda kullanlr, bunarm bileimlerini alamsz eliklerden ayrdeden sadece mangan ve silisyum ieriklerinin bir miktar daha fazla olmasdr. 2- Alaml teller Bu teller zel bileimde olup, alaml eliklerin kaynanda kullanlr. 3- Kenetli veya zl teller Bu tr tel elektrodlar, alamsz ince bir sa eridin boru haline getirilmesi veya bir lleden geilerek tel eklinde ekilmesi sonucu elde edilmilerdir. Boru biiminde olanlarn i ksmnda, dierlerinin kvrmlar arasnda bir dekapan ve ferroalam tozlar bulunur; kaynak dikiinin dezoksidasyonu ve alamlanmas bu z tarafndan gerekletirilir.

eliklerin eriyen elektrod ile gazalt kaynanda kullanlan elektrodlarn trlerine ve eitli Standardlara gre snflandrlmalarna gemeden nce, bunlarn bileiminde bulunan alam elementleri ve bunlarn kaynak dikiine olan etkilerini bilmek, elektrod seiminde kolaylk salar.

228

25.-35% 25...35% 30...40% eliklerin kaynanda kullanlan zl tel elektronlarn kesitleri (ematik).

Dezoksidasyon: kaynak banyosundan bir elementin oksijenle birleerek oksit oluturup crufa gemesine denir; oksijen dikite gzenek oluumuna neden olduundan, bu ilemin kaynak esnasnda gereklemesi ok nemlidir. eliklerin kaynanda kullanlan elektrodlara ilave edilen alam elementleri ve bunlann etkileri aada belirtilmitir. Silisyum eliklerin eriyen elektrodla gazalt kaynanda silisyum elektrod metalinde en yaygn bir ekilde kullanlan dezoksidasyon elementidir. Genelde, elik gazalt telleri % 0.40 ila 1,2 arasnda deien bir oranda silisyum ierirler ve bu bileim aralnda, silisyum ok iyi bir dezoksidasyon zeliine sahiptir. Silisyum ieriinin ykselmesi sonucu kaynak metalinin snekliinin az bir miktar azalmasna karn mukavemeti olduka iddetli bir artma oluturur; bir smr deerin zerinde, silisyum miktarnn artmas ise kaynak dikiinin atlama hassasiyetini arttrr. Mangan Mangan da silisyum gibi, kaynak metalinin mukavemet zeliklerinin gelitirilmesi ve kaynak banyosunun dezoksidasyonu iin ilave edilir. Mangan ieriinin artmas kaynak dikiinin mukavemetini silisyumdan daha iddetli olarak ykseltir ve ayn zamanda kaynak metalinin atlama hassasiyetini de azaltr. eliklerin kaynanda kullanlan kaynak tellerinin manganez ierii % 1 il 2 arasnda deiir. Alminyum, Titanyum, Zirkonyum Bu elementlerin hepsi de ok kuvvetli dezoksidandrlar, kaynak teline ^o .20'ye kadar ilave edildiklerinde ayn zamanda mukavemeti arttrc ynde de etkirler. Karbon Karbon, eliklerin yapsal ve mekanik zeliklerini dier btn alam elementlerinden ok daha iddetli bir ekilde etkiler, bu bakmdan elik kaynak tellerinde miktar % 0.05 il 0.12 arasnda deiir. Bu miktar kaynak metalinin mukavemetini gerektii kadar ykselttii gibi sneklik ve tokluuna da olumsuz ynde hissedilebiir bir etki yapmaz. Esas metal veya telde karbon miktarnn artmas, koruyucu gaz olarak CCb kullanlmas halinde porozite oluumuna neden olur; karbon miktar artnca, banyoda CO oluarak karbon kayb ortaya kar, bu da gzenek oluumuna neden our, bu olay dezoksidasyon elementlerinin ilavesi ile nlenir. Dier alam elementleri Nikel,krom ve molibden mekanik zelikleri gelitirmek ve korozyondayanmn

-229-

arttrmak gayesi ile eitli elik kaynak tellerine katlan alam elementleridir. Bu elementler az miktarda kaynak metalinin mukavemet ve tokluunu arttrmak gayesi ile, paslanmaz elikler halinde ise olduka yksek miktarlarla paslanmay nlemek iin katlrlar. Genel olarak kaynak ileminde koruyucu gaz olarak bir asal gaz veya iinde az miktarda CO 2 ieren asal gaz kullanldnda, kaynak dikiinin kimyasal bileimi telin bileiminden bir farkllk gstermez, buna karn saf CO kullanlmas halinde Si ve Mn ve dier dezoksidasyon elementlerinin miktarlarnda bir r azalma grlr. ok dk miktarlarda ( o 0.04-0.05) karbon ieren teller ile yaplan kaynak dikilerinde ise karbon miktarnda bir artma grlr. ELKLERN KAYNAINDA KULLANILAN TEL VE ZL ELEKTRODLARIN SINIFLANDIRILMASI eliklerin eriyen elektrod ile gazat kaynanda (MIG-MAG) kullanlan tel ve zl tel elektrodlar lkemizde TS, Alman DN standardlarma ve Amerikan AWS'a gore snflandrlr. lkemizde bu konuda sadece az alam!: eliklerin kayna iin kullanlan elik tellere ait bir standard bulunmaktadr (TS 5618). Uygulamada bu halin dnda yukarda belirtildii gibi DN ve AWS standardlarma bavurulmaktadr. Birok metal ve alamn gazalt kayna iin gelitirilmi olan elektrodlar genellikle her iki standardda kimyasal bileimlerine gre snflandrlm olmasna karn, elikler halinde bir istisna olarak hem kimyasal bileim ve hem de mekanik zelikler bir arada snflandrma kriteri olarak kullanlmlardr. A WS standardnda MIG-MAG kaynak elektrodlarnn simgeleri 4 grup iaretten olumutur: 1- Simgenin ba ksmndaki E harfi elektrod olduunu ve MIG-MAG kaynanda kullanlabileceini gsterir; bunu takiben bulunan R harfi ise ayn elektrodun TIG kaynanda da kullanlabileceini belirtir. 2- 2 /eya 3 hane halinde verilmi olan rakkamlar kaynak telinin nominal ekme mukavemetini belirtir. 3- Rakkarnlardan sonra gelen harf kaynak telinin trn belirtir, S standard dolu teli. C ise zl teli belirtir. 4- En sonda bulunan rakkam veya harfler telin zel bileimini belirtir.
AWS Standard No. A5.7 A5.9 A5.10 A5.14 A5.1 A5.18 A5.19 A5.24 A5.28 ; Meta! Bakr ve bakr alamlar* Paslanmaz elikler Alminyum ve alrrunyjn alamlar Nikel ve ala;mlan Titanyum ve titanyum ala;mlan Karbonlu elikler Magnezyum alamlar; Zirkonyum ve alamlar! Az alatrr.l elikler

MIG-MAG kaynanda kullanlan elekrodann AWS standard numaralan.

Alman DN normlarnda ise, MIG-MAG kaynanda kullanlan elektrodlar eitli normlar halinde de gruplandnlmlardr. Bu standardlarda, tellerin aplan, toleranslar, yzey durumlar, ambalajlanma ve pazara sunma biimleri ile kimyasal bileimleri belirtilmitir. Gazalt kaynanda kullanlan elektrodlar ile ilgili DN normlar unlardr: DN 8559 DN 8575 Alaml ve alamsz eliklerin kaynanda kullanlan gazalt kayna iin tel elektrodlar, Scakla dayankl elikler iin gazat kayna tel elektrodlan,

-230

Paslanmaz elik Elektrodlar Paslanmaz eliklerin gazalt kaynanda elektrod seiminde aadaki faktrlerin gznnde bulundurulmas gereklidir: 1.- Paslanmaz eliklerin kaynanda Ar-1% O2 karm sprey ark halinde ve r ksa ark halinde ise ABD'de ^o9O He, o7.5 Ar, /o2,5 CO 2 karm (A-1025) kullanlr. Bu her iki gaz ile de btn paslanmaz elikleri kaynatmak mmkndr. 2.- Kaynak elektrodu seimi genel olarak kaynak metali bileiminin esas metal ile uyum gstermesi esasna gre seilir. 3.- Burada elektrod seiminde dezoksidantlarm miktar bir kriter olarak kullanlmaz.

DEMRDII METAL VE ALAIMLARIN KAYNAINDA KULLANILAN TEL ELEKTRODLAR Alminyum alam kaynak tellerinin, ana alam elementleri magnezyum, manganez, inko, silisyum ve bakrdr. Bu elementleri katmann en nemli gereji. alamn mekanik zeliklerinin slahdr, doal olarak bu ilem yaplrken ortaya kan alamn korozyon direnci ve kaynak kabiliyeti de goznnde bulundurulur.

Hangi tr alminyum elektrodun, hangi tr alam ile beklenen sonucu . erdii tecrbeler ile saptanmtr ve genellikle bir tr tel birden fazla alam ile rahatlkla kullanlabilmektedir: tabiat ile burada zerinde dur^mas 2fe-:en e~. ne' husus kaynak balantsndan beklenen zeliklerdir.

236

Bakr ve alamlarnn kaynanda kullanlan tel eektrodlann bileiminde mukavemeti arttrmak gayesi ile bir takm alam elementleri ilave edilmitir, yalnz bakr halinde gznnden uzak bulundurulmamas gereken en nemli husus, her alamn elektrik iletkenliini olumsuz ynde etkilediidir. Bu alamlarn kaynanda elektrod seimine kullanlan koruyucu gazn bir etkisi yoktur.

 DIN 1736ya gre Nike! ve alamlar iin kaynak leieri.

Nikel ve alamlarnn kaynanda, telin bileiminin esas metal bileimine uygun olmasna dikkat edilir. Magnezyum ve alamlarnn kaynanda elektrodan esas metalden daha dk bir erime scaklna ve daha geni bir katlama aralna sahip olmas arzu edilir.

238

MG - MAG KAYNAINDA ARK TRLER VE ARKTA KAYNAK METAL TALMMI

MIG - MAG kaynanda gerekli s enerjisi, i paras ve eriyen tel elektrod arasnda oluturulan elektrik ark tarafndan salanmaktadr. Elektrik arkmdaki olaylar olduka kark ve arXui fiziksel aklamas konumuz d olduundan, olay basite, i paras ve tel elektrod arasnda kzgn gaz ve metal buharlar tarafndan elektriin iletimi diye tanmlayabiliriz. Kaoddan (eksi kutup) elektrodlar byk bir hzla anoda (an kutup) doru giderler ve bunlarn bu hzl hareketlerinin enerjisi de sya dnr: hzla hareket eden elektronlarn arptklar blge de ar snr, malzeme erir ve ksmen buharlar. Elektronlar bu hzl hareketleri esnasnda atomlarn d kabuklarna arparlar \e oradan da elektronlarn ayrlmasna neden olurlar; elektron kaybeden a:om ise artk ntr deildir, ion haline gelmitir ve pozitif ykldr ve yknden tr de hzla katoda (eksi kutba) doru gider ve orann snmasna neden olur ve bu ekilde erime ve buharlama srekli devam eder. Elektron ve ionlarm elektrik alan iinde hareketleri bir ark sunu oluturur ve buoa plazma ad verilir. Burada grlen ionlarn ok az kullanlan koruyucu gaza aittir, bunlar metal atomlarndan olumulardr. Koruyucu gaz aomlarnm bu ionlaraaolayna itirak etmemelerine ramen, koruyucu gaz tr ve bileimi dikiin biimine ve ark iinde kaynak metali tanmma etki eder. Koruyucu gaz tr ve bileimi byk apta akm ileten ark 5_:ununnn kesitini ve doays ile de elektrodda erime sonucu damlacklar oluturan kuvvetin iddet ve dorultusunu etkiler. Alam ileten ark stununun kesiti koruyucu gazn s iletme zeliine baldr; sy iyi ileten koruyucu gaz halinde ark ekirdei daralr, akm younluu anar ve scaklk ykselir. Karbondioksit ve Helium sy iyi ilettiklerinden, bu gazlarn kullanlmas halinde akm ileten ark ekirdei argon veya argonca zengin gazlar haline nazaran daha in oluur. Ark ekirdeinde bu incelme, arkn elektrik direncinin artmasna neden olur ki bu da ark gerilimini ykseltir. rnein; CO2 halinde ark geriirr.i. ayn erime gcnde, argon veya argonca zengin gazlarn kullanlmas haline nazaran 3 V daha yksektir. Karbondioksit koruyucu gaz olarak kullanldnda, ark scaiO.'mds molekllerden bazlar (CO2 * CO+ /2O2) ayrr ve genileme ynnde bir kuvvet ortaya kar. Artta scakln dk olduu blgelerde (ark zarfnda) ayrm olan CO2 molekllerinin byk bir ksm tekrar birleir ve bu esnada ayrma esnasnda absorbe ettii sy geri verir ve bu da kaynakta erimeye yardmc olur. CO2 iinde oluan arkn ekirdei ok ince olmasna ramer. yukarda bahsedilen bu olay nedeni ile geni ve nfuziyeti olduka iyi bir kaynak i ikisi elde edilir. Ayrma sonucu ortaya kan oksijenin az bir ksm elikteki alam elementleri ile birleerek yzeyde ok ince bir cruf oluturur. Artda bir tr elektrik iletkeni olduundan etrafnda bir magnek alan oluur; ak younluu ykseldike radyal bzlme kuvvetini oluturan marr.etik alann iddeti artar ve bu olaya Pinch-Effekt ad verilir. Arkn bu ksmlarnda bilhassa elektrod ucunda akm younluu fazla olduundan bzlme kuvveti e en iddetli bu ksmda oluur ve damla oluumunu kolaylatrr.

-539-

 Elekrodun ucunda damla oluumu (ematik).

Radyal bzlme kuvvetinin byk olduu ksmdan bu kuvvetin daha zayf olduu ksma doru bir aksiyal kuvvet oluur ve bu da olmii damlann elektrod ucunda ayrlmasna ve kaynak azna tanmasna yardmc olur.

Elektrodun ucunda oluan metal damlasna etkiyen kuvvetler ve ynleri. (ematik).

Argonun koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde olduka geni bir ark stunu onaya kar \e ark stunu elektrod ucunda kapanarak daralr: ark scaklnda elektrod ucunun, Pinch-Effekt (bzlme kuvveti) ve sv metalin yzey gerilimi ters ynde etkir, damla irileir elektroddan ayrlr ve ark tarafndan i parasna tanr. Belirli bir akm iddeti ve ark geriliminin zerindeki uygulamalarda Pinch-Effekt. (bzlme kuvveti) ok iddetlenir, elektrodun ucu sivriler ve uzar, damlacklar oluur olumaz elektroddan ayrlarak i parasna geer; saniyede yzlerce damlacn oluup i parasna ark tarafndan tand bu hale arkla sprey tanm (sprey transfer) veya sprey ark ad verilir.

240

Arkta sprey tanm olay yalnz argon ve argonca zengin karm gaz kullanld ve belirli bir kritik akm iddeti ve ark gerilimi deerlerinin zerinde alld zaman ortaya kar.' Argonun koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde CCK'ye nazaran daha geni bir diki, daha az bir nfuziyet elde edilir. Dikiin kesiti incelendiinde erime blgesinin orta ksmnda i parasna doru parmak eklinde bir nfuziyet grlr; bu olaya hzla i parasna elekroddan ark tarafndan taman erimi metal damlacklar neden olmaktadr. Kaynak ilemi esnasnda metal damlacklarnn gei zeliine gre alma karakteristii seimi le 14 ila 24 V arasnda ksa ark, 23 il 34 V arasnda ise uzun ve sprey ark (du eklinde damla geii) elde edilir. 18 il 28 V arasnda ise uzun ve ksa ark aras bir damla geii karlanr. Damla geiine bal olarak akm yo: unluu ksa ark halinde 125 A/mm 'den kk, uzun ve sprey ark halinde ise bu deerden byk olmaldr. KISA ARK Ksa ark yntemi ince elektrodlarla (0.6 il 1.2 mm) ksa ark boyu yani dk ark gerilimi ve dk akm iddeti ile kaynak yapldnda karlalan bir ark trdr. Burada ark oluunca elektrodun uc ksm hemen erimeye balar ve burada bir damlack oluur, damlack banyoya doru akarken elektrod ve i paras arasmda ksa devre oluur, gerilim der, akm iddeti ykselir damla eektroddan kopar ve ksa devre ortadan kalkar ve ayn olay tekrarlanr. Uygulanan akm iddeti, ark gerilimi koruyucu gaz tr ve eektrod metaline bal olarak bu ilem saniyede 20 il 200 kere tekrarlanr. Burada kaynak metali i parasna sadece ksa devre annda gemekte ye ark tarafndan tanmamaktadr. Ksa ark boyu halinde dk ark gerilimi, dk akm iddeti ile allmas ve metal transferinin ksa devre esnasnda gereklemesi sonucu i parasna uygulanan s girdisi ok dktr, bu bakmdan ince paralarn kayna ve arplma tehlikesinin byk olduu haller iin ok uygun bir ark trdr. Ayrca bu tr ark ile yaplan kaynakta kaynak banyosunun ok byk olmamas ve hemen katlamas nedeni ile, dik ve tavan kaynaklan ve geni kk aralklarnn rlmesnde de uygun br yntemdir. ZN ARK (GLOBLER METAL TAINIMI) Akm iddeti ve ark gerilimi biraz daha yksek tutulursa ksa devre ile kaynak metali tanm yerine globler (damlasal) metal tanrm hali oluur. Bu halde ark tutuur tutumaz elektrodun u ksmnda erime balar ve bir damlack oluur, damlack irileir ve elektrod apn atktan sonra eektroddan kopar ve yerekimi yardm ile ark stunu boyunca ilerler ve banyoya der. Ark geriliminin yksek olmas nedeni ile burada ark boyu uzundur ve dolays ile normal halde damla banyoya intikal ederken ksa devre oluumu nadirdir. Bu tr ark hemen hemen btn kullanlan koruyucu gazlar ile ortaya-kar, yalnz COj haricindeki gazlarda bu ark ancak alma blgesinin ak ksmlarndaki deerlerde grlr, buna karn CO:'nin koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde hemen hemen her alma blgesinde damlasal metal ianm grlr. Damlalarn iri olmas ve metalin kaynak banyosuna yerekimi ile tanmasndan tr bu yntemde tavan kayna yapmak zorlar. Damlasal metal tanm halinde ark stabl deildir ve srama miktar fazladr.

241

 Ksa Ark ve Uzun Ark ile yaplan MAG kaynanda akm iddetinin damla geii ile deiimi.

SPREY ARK Kaynak metalinin i parasna dulama eklinde geii, sprey ark halinde grlr. Kaynak metalinin i parasna bu ekilde tanm eektrod ucunun sivrilemesi sonucu bu sivrmi ularn koparak i parasna ok kk damlalar halinde geii ile gerekleir. Damlacklar tel apndan ok kktr ve telden uzun ark halinden ok daha sratle ayrlrlar. Damla says saniyede birka yze kadar kabilir. Sprey ark genel olarak argon veya argonca zengin koruyucu gaz ile yksek akm iddeti ve ark gerilimi kullanldndan ortaya kar. Sprey ark, yksek akm iddetlerinde olutuundan bilhassa kaln paralarn ka>na iin ^>k uvgundur ve bu yntemde srama ok azdr. Yksek erime y ucu nedeni ile banyo dier ark trlerine nazaran daha geni oluur. Bu bakmdan yatay ve oluk pozisyonlarda dolgu ve kapak pasolarnn ekilmesi iin ok uygundur; kok panolar iin ancak altlk kullanmak koulu ile uygulanabilir. Bu ark trnde yksek glerde alldndan torun ok iyi bir ekilde soutulmas gereklidir.

242

DARBELI ARK Bu yntemin uygulanabilmesi iin bu tr kaynak akmn reten zel bir kaynak akm retecine gerek vardr. Burada sz edilen darbeli doru akm ile alternatif akm birbirlerinden iyi ayrt etmek gereklidir,darbeli doru akmda akm iddeti, saptanm iki deer arasnda seilmi olan frekansta deimektedir. Bu yntem ile arzulanan her alma blgesinde ksa devre oluturmadan i parasna az bir s girdisi uygulanarak almak mmkn olabilmektedir ve ayrca frekans ayarlayarak istenen sayda ve irilikte erimi metal damlacklarnn i parasna geii salanabilmektedir. Bu yntemin tek dezavantaj kaynak akm retecinin ve tel ilerletme tertibatnn pahal ve donanmn bakmnn da klfetli olmasdr. Bu yntemde akm iddeti ayan yaplrken temel akm iddeti darbeler arasnda arkn snmeyecei bir deerde seilmelidir. Gerekli temel akm iddetinin deeri, byk apta darbe frekansnn etkisi altndadr, frekans ykseldike akm iddeti azaltlabilir. Akm iddetinin ykselmesi paraya olan s girdisinin artmasna neden olur ve daha ok ykselmesi halinde ise darbeler arasndaki srede de erime olabileceinden damla oluum dzeni yok olur. Bu bakmdan kahn ve sy iyi ileten metaller mmkn olduu kadar kaln elektrod kullanarak kaynatlmaldr.

.- Darbel akm ynteminde damlalarn oluumu ve banyoya geii (ematik).

Darbe akm, elektrod ucunda temel akm tarafndan oluturulmu damlaya, kuvvetli bir bzlme kuvveti (Pinch effekt) uygular ve damla ksa devre oluturmadan ark tarafndan kaynak banyosuna tanr. Bu ekilde ksa devresiz damla tam ancak darbe akm belirli bir deere eritii zaman mmkndr ve bu deer elektrod malzemesi ile koruyucu gazn trne ve tel apna bal olarak deiir. ok yksek iddetli darbe akm, damlann ok fazla ivmelenmesine neden olur ve bu da sramay arttrr, banyoya hzla arpan damla yarc bir etki yapar, diki kenarlarnda kertikler oluturur. Bu ark trnn eliklere uygulanmasnda koruyucu gaz olarak CCh kullanlamaz, zira darbe faznda ark kuvvetleri damla oluumuna ters ynde etki yapmaktadr. Darbe geniliinin azalmas, sinzoidal deiim gsteren darbe de, ortalama akm deerinin azalmasna neden olur; yalnz darbe genilii darallrken damlalarn gereken ekilde ivmelenip elektrod ucundan ayrlmas iin gerekli zaman gz nnde tutulmaldr.

244

Darbe frekansnn ykselmesi, damla saysn, etkin akm iddetini, paraya olan s girdisini arttrr ve bu da diki biimini etkiler. Darbe frekans akm retelerinde genellikle 25,33, 50 ve 100 olacak ekilde kademelendirilmitir; 25 ve 33 gibi dk frekans deerlerinde oluan ark, gzler iin zararl olduundan, bu kademeler, el ile yaplan kaynakta kullanlmazlar.

MIG-MAG kaynanda kullanlan ark trleri ve uygulama alanlar.

MIG-MAG kaynak yntemi geni ayar olanaklar, eitli yardmc malzeme ve donanmlar sayesinde gnmz endstrisinde ince salardan olduka kaln kesitli paralara kadar uygulama alan bulmutur. nce paralarn kaynanda birok hallerde sadece ok kk ark glerinde alma gerekirken, kaln paralarda gerek ekonomiklik ve gerekse de yeterli bir nfuziyetin salanmas, uygun pozisyonlarda almann gerekletirilmesi gibi nedenlerden tr yksek gl arklar tercih edilmektedir. Yalnz uras da unutulmamaldr ki her kaynak makinesinde her koruyucu gazla btn ark trlerinin eldesi mmkn deildir. rnein sprey ark hali uygun eektrod ve gaz kombinasyonu ile iyi soutulmu torv kullanarak orta akm iddetlerinde elde edilebilmektedir. Darbeli ark ise ancak bu i iin dizayn edilmi akm retelerine sahip olunduu zaman uygulanabilmektedir. MG - MAG kaynanda kullanlan ark trlerinin uygulama alanlar Tablo 29'da topluca zetlenmitir.

245

KAYNAK PARAMETRELERNN SEM

Kaynak parametreleri kaynak ilemini ve elde edilen kaynak balantsnn kalitesini belirleyen en nemli unsurlardr. Kaynak parametreleri, kaynaklanan metal veya alam ile kaynak metalinin tr ve kaynak az geometrisi gznnde bulundurularak saptanr. Bu parametrelerin seimi kaynaknn alma koullarn kolaylatrd gibi gereken zelikte kaynakl balant elde edebilme olasln da arttrr. Kaynak parametreleri, kaynak ncesi saptanan ve kaynak sresince deitirilmesi mmkn olmayan parametreler, birinci derecede ayarlanabilir ve ikinci derecede ayarlanabilir parametreler olmak zere ayr grupta incelenebilir. Birinci gruba giren parametreler kaynan uygulanmasndan nce saptanan, kaynak koruyucu gaz tr, elektrod tr ve ap gibi etmenlerdir ve bunlarn kaynak ilemi esnasnda deitirilmesine olanak yoktur. Bu parametreler, kaynaklanan malzemenin tr, kalnl, kaynak pozisyonu, erime gc ve balantdan beklenen mekanik zelikler gznne alnarak saptanr. Birinci derecede ayarlanabilir diye adlandrlan, ikinci gruba giren parametreler, ilk gruba giren parametreler seildikten sonra, kaynak dikiini kontrol altnda tutan, dikiin biimini, boyutlarn, ark stabilitesini ve kaynakl balantnn emniyetini etkileyen deikenlerdir. MIG-MAG kaynanda bu parametreler akm iddeti, ark gerilimi ve kaynak hzdr. Bu parametreler kolaylkla llebildii gibi, kaynak esnasnda da gereken hallerde yeniden ayarlanabilen ve tm dikii en sk ve etkin bir biimde kontrol altnda tutan etmenlerdir. nc gruba, kaynak ilemi sresince srekli olarak deien ve kaynak dikiinin biimini olduka iddetli bir ekilde etkileyen parametreler girer. Bu parametrelerin nceden seilip deerlendirilmeleri olduka zordur ve baz hallerde etkilen de ak bir ekilde grlmez. Bunlar genelde ikinci gruba giren parametreleri etkileyen ve dolayl olarak da kaynak dikiinin biimini belirleyen parametrelerdir. MIG-MAG kaynanda bunlar tor as ve elektrod serbest u uzunluu olarak sralanabilir. KAYNAK NCES SAPTANAN PARAMETRELER Elektrod ap Her tr elektrod bileimi iin apa bal olarak bir akm iddeti aral vardr. Byk apl elektrodlar daha yksek akm iddeti ile kullanlabildiklerinden daha yksek bir erime gcne sahiptirler ve daha derin nfuziyetli dikiler olutururlar. Erime gc akm younluunun bir fonksiyonudur, e apl iki elektrod farkl akm iddetlerinde kullanldklarnda, yksek akm iddeti ile yklenende, akm younluu byk olduundan, daha yksek bir erime gc elde edilir. Akm iddeti, tel ap ve erime gc arasndaki ilikiler ekil 'de grlmektedir. Dikiin nfuziyeti de, akm younluuna baldr, ayn akm iddetinde, kk apl eektrodla daha derin nfuziyetli dikiler elde edilir. Byk apl elektrod halinde ise kaynak dikii daha byk olur. Kullanlacak olan kaynak elektrodunun apnn seiminde kaynatlan parann kalnl, nfuziyet derecesi, erime gc, arzu edilen kaynak dikii profili, kaynak pozisyonu ve elektrodlarn fiyat gz nnde bulundurulur. Kk apl elektrodlar arlk lsnde daha pahaldr, fakat her uygulama iin kaynak maliyetini asgariye indiren bir elektrod ap bulmak mmkndr.

2.46

 Ylan, kaynak metali, akm iddeti ve elektrod ap arasndaki itiki (Yumuak elik eiektrod, CO 2 ile kaynatldnda)

KORUYUCU GAZ TR Gazalt kaynanda eitli trlerde gazlar kullanlr ve her gazn oluturduu erime gc, diki biimi ve nfuziyet birbirlerinden farkldr. Koruyucu gaz trnn ayn zamanda kaynak esnasnda srama miktarna, kaynak hzna, kaynak metalinin arktaki transfer ekline ve elde edilen balantnn mekanik zeliklerine etkisi vardr. Demir esasl metallerin kaynanda saf karbondioksit ile, argon-karbondioksit ve argon-oksijen karmlar kullanlr. Karbondioksitin koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde ayn akm iddeti iin en byk erime gct en derin nfuziyet, en geni ve en konveks kaynak dikii elde edilir. Karbondioksit en ucuz koruyucu gaz olmasna karn en fazla srama kayb ve en fazla duman oluturan gazdr. Karbondioksitin koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde oluan yksek s girdisi doays ile ayn akm iddeti iin daha yksek hzlarda kaynak yapmak mmkn olabilmektedir. Argon ve argon-oksijen karm gazlar, kaynak esnasnda karbondioksitin tam bir kart zelik gsterirler; bu gazlar ile en dk erime gc, en az nfuziyet, en dar ve en az yksek kaynak dikii elde edilir. Argon-oksijen karm gazlar ayn zamanda en az duman ve en az srama oluturan bir kaynak ilemi salarlar. Argokarbondioksit karm gazlar ise karbondioksit ve argon-oksijen karm arasnda bir zelik gsterirler. Demir d metallerin kaynanda kullanlan koruyucu gazlar, argon, helium ve argon-helium karmlardr. Bu durumda da argon en az nfuziyeti ve en d^k erime gcn, en dar dikii veren gazdr. Helium ve argon-helium .karmlarna nazaran daha ucuz olan argon ayn zamanda en az srama oluturan gazdr. Helium en derin nfuz:ye:i, daha yksek bir erime gc, geni ve konveks bir kaynak dikii oluumunu salar. Heliurnun kullanlmas halinde ayn ark boyu iin arkgerilimi daha yksektir ve kaynak esnasnda koruyucu gaz sarfiyat argona nazaran daha fazladr. Argon-heum karmlar karm oranna bal olarak bu ikisinin arasnda bir karakteristik gsterir. ekil 38'de eitli koruyucu gaz trlerinde elde edilen kaynak dikii profili err.arik olarak gsterilmitir.

247

- eitli koruyucu ga2 trlerinde elde edilen kaynak dikii profilinin ematik olarak gsterilii.

BRNC DERECEDE AYARLANABLR PARAMETRELER Kaynak akm iddeti Kaynakta kullanlan akm iddetinin erime gcne, kaynak diki biim ve boyutlarna ve nfuziyete etkisi dier btn parametrelerden daha iddetlidir. Sabit gerilim sistemli olan MIG-MAG kaynak makinalarnda, kaynak akm iddeti tel hz ile beraberce, tel hz ayar dmesinden ayarlanr, tel ilerletme hz arttka, kaynak akm iddeti de artar. Kaynak akm iddeti ykseldike erime gc de artar, bu olay ak bir biimde ekil deki diyagramda grlmektedir. Diyagramdaki erilerin ak ksmnn eimleri azdr, yukar doru ise diklemektedirler, bu artan akm iddeti ile erime gc arasndaki bantnn dorusal olmad, yksek akm younluklarnda erime gcnn daha iddetli arttn ortaya koymaktadr. Bu husus serbest tel ucunda, telin yksek akm iddetlerinde ortaya kan iddetli bir elektrik diren stmasna balanmaktadr. Btn dier kaynak parametreleri sabit tutulduu zaman anan akm iddeti ile kaynak dikiinin eninin yksekliinin, nfuziyetinin ve boyutlarnn artan akm iddeti ile artt grlr Ar yksek akm iddeti ok geni bir kaynak banyosu ve derin nfuziyete neden olduundan delinmelerin ortaya kmasna neden olabilir; ok dk akm iddeti de ok kt bir nfuziyete ve elektrod metalinin parann zerine ylmasna neden olur.

MIG-MAG kaynanda gaz sarfiyat tel ap, lle ap ve akm iddeti arasndaki bant.

-248-

Kaynak gerilim! (Ark boyu) Sabit gerilim karakterisikli bir kaynak akm reticinde ark gerilimi veya kaynak gerilimi, elektrod ucu ile paras arasndaki uzaklk tarafndan belirlenir. Sabit gerilim karakteristikii kaynak akm retelerinde ark gerilimi, akm retecinin ince ve kaba ayar dmelerinden kademeli olarak veya baz tiplerde ise potansiyometre ile kademesiz olarak ayarlanr. Zira bu tr akm retelerinde, her ark gerilimi deeri iin makina tarafndan sabit olarak tutulan bir ark boyu vardr; sabit akm karakteristikii makinalarda (rtl elektrod ile ark kayna, TIG) ise ark boyunu kaynak ayarlamak zorundadr. Bir uygulama iin ark gerilimi, kullanlan koruyucu gaz, elektrod ap, kaynak pozisyonu, az ekli ve esas metalin kalnl gz nnde bulundurularak saptanr. Her koulda ayn kaynak dikiini veren bir sabit ark boyu mevcut deildir. rnein, ark boyu, ayn gerilim iin helium ve karbondioksit kullanlmas halinde, argonun koruyucu gaz olarak kullanlmas haline nazaran ok daha uzundur. Btn dier parametreler sabit tutulmak koulu ile ark geriliminin artmas, halinde kaynak dikii yaygn ve geni bir biim alr.

Ark gerilimi ve akm iddetinin kaynak dikiinin biimine etkileri (ematik).

249

Nufuziyet ise artan ark gerilimi ile bir optimum deere kadar artar ve bu deerden sonra azalmaya balar. Yksek ark gerilimi, nfuziyetin azl dolays ile baz geni aralklarda kk pasoda kpr kurabilmek iin kullanlr. ok kk ark gerilimi ok dar ve an ikin (konveks) kaynak dikilerinin olumasna, an derecede kk ark gerilimi ise poroziteye neden olur. Uygun seilmi bir alma noktas, arkn sakin ve kararl bir ekilde yan ile kendini belli eder. Bir MIG-MAG kaynak akm retecinde sabit gerilim karakteristik ayar imkn ne kadar fazla olursa optimal alma noktasnn saptanmas da o derece de kolay olur. Genel olarak standard akm retelerinde 3 kaba ayar ve 5 adet ince ayar vardr, bu da toplam 15 kademede gerilim ayar olana salar.

Kaynak hz Kaynak hz yan otomatik yntemlerde kaynak, otomatik veya mekanize yntemlerde ise makina tarafndan ayarlanr. Kaynak hz, kaynak arknn i paras boyunca olan hareketi veya birim zamanda yaplan kaynak dikii boyu olarak tanmlanr. En derin nfuziyet kaynak hznn optimum deerinde elde edilir ve bu hzn yavalamas veya artmas hallerinde ise nfuziyet azalr. Kaynak hz yava olduu zaman, birim zamanda birim boya ylan kaynak metali artar ve bu da kaynak banyosunun bymesine neden olur, ok akkan hale gelen sv metal az iinde arkn nne doru akar ve bu da nfuziyetin azalmasna neden olur ve sonuta geni bir kaynak dikii elde edilir. Kaynak hznn artmas, diki yksekliinin artmasna neden olur. An derecede yava kaynak hz, fazla miktarda kaynak metalinin ylmas ve nfuziyetin azl nedeni ile az kenarlarnda kalan blge olumasna neden olur. Hzn artmas birim boya verilen snn azalmasna ve dolays ile de esas metalin eriyen miktarlarnn azalmasna neden olur ve bu da nfuziyeti azaltr. Kanyak hznn an artmas, kaynak metalinin kaynak azn doldurmamas nedeni ile diki kenarlarnda yanma oluklarn andran yarklarn olumasna neden olur. KNC DERECEDE AYARLANABLR PARAMETRELER Serbest tel uzunluu Elektrod serbest tel uzunluu, tor iindeki kontak borusunun en u noktas ile tel elektrodan u ksm arasndaki mesafe olarak tarif edilir. Bu boyun uzamas sonucu elektrodun elektrik direnci artar ve elektrodun n snmas diye tanmlanan scakl ykselir ve dolays ile de elektrodun u noktasn eritebilmek iin gerekli akm iddetinde azalma ortaya kar. Serbest tel uzunluunun artmas erime gcnn artmasna, nfuziyetin azalmasna neden olur, sonu olarak serbest tel uzunluunun an artmas, fazla miktarda souk kaynak metalinin (dk scaklkta) kaynak dikiine ylmasna neden olur

Serbest tel uzunluunun diki formuna etkisi (ematik).

Genel olarak serbest tel uzunluu, kaynak aznda, ksa bir blgede kk aklnn deitii ballerde, dikii kompanse edebilmek gayesi ile kullanlr. rnein; geni kk akl halinde, nfuziyetin azaltlmasnn gerekli olduu yerlerde serbest tel uzunluu arttrlarak akm iddetinin ve nfuziyetin azaltlmas salanm olur

-.25/-

Ksa Ark

Uzun Ark

Sprey Ark

ejtii ark trlerinde uygun serbest tel uzunluu (ematik).

Tor as Kaynak elektrodunun veya torunun i parasna nazaran konumu ve kaynak esnasndaki hareketi kaynak dikiinin formunu etkileyen etmenlerden bir tanesidir. Kaynak elektrodunun konumunu, kaynak dikiini referans alarak belirlemek konusunda kta Avrupasmda bir kural veya alkanlk yoktur, buna karn Amerikan literatrnde bu konuya yer verilmektedir. Bu konumlamaya gre, kaynak dorultusuna dik dzleme alma dzlemi ve bu dzlem zerinde torun iz dm ile kaynak yaplan parann st yz arasndaki aya alma as denir. Kaynak dorultusu ve elektrod'dan geen dzleme de hareket dzlemi ad verilir. Elektrodun bu dzlemde bulunan ve kaynak dorultusuna dik olan izgi ile yapt a hareket as diye tanmlanr ve elektrodun ucu kaynak ynnde olursa bu a negatif, aksi ynde olursa pozitif olarak gsterilir. MIG - MAG kaynanda da, aynen oksiasetien kaynanda olduu gibi sola ve saa kaynak yntemi uygulanabiiir. Torun kaynak yaplan i parasna tam dik olarak tutulmas halinde sa veya sol kaynak arasnda sonu ynnden bir fark grlemez, buna karn kaynak hamlac 30'ye kadar bir hareket as ile tutulduu zaman sol ve sa kaynan diki biimi zerine olan etkisi ak bir ekilde grlr.

Hareket as 30'yi amad srece, bu a, kaynan, kaynak tarafndan kontroluna yardmc olur; kaynak kaynak banyosunu ve elektrod ucunun erimesini rahatlkla grebildii iin dikiin kalitesi ykselir. Buna karn bu deer aldnda nfuziyet azalr ve diki incelir, bu durumda kaynak hznn arttrlmas gerekir, aksi halde sv metal kaynak banyosunun nne doru ilerler ve dikite gzenek ve kalnt oluumu olasl anar; eimin fazlalamas dier ynden koruyucu gaz akmn da etkilediinin, gazn koruma etkinlii azalr. Saa kaynak pozitif hareket as ile daha dar, daha yksek ve daha derin nfuziyeti diki elde edilir, ark daha stabildir ve srama daha azdr; saa kaynak daha ziyade eliklerin kaynanda tercih edilen bir yntemdir. Sola kaynak (hareket as negatif) ise kontaminasyona mani olmak ve esas metale intikal eden s miktarn azaltmak gayesi ile alminyumun kaynanda tercih edilen bir yntemdir.

MIG-MAG ynteminde kaynak ynnn eimine gre diki biiminin deiimi.

'-253-

MIG-MAG ymeminde kaynak dikiinin biimine, kaynak dikiinin yataya nazaran konumu da byk lde etkiler* zira kaynak esnasnda banyo sv haldedir ve kaynak az iinde yer ekiminin etkisi ile eim dorultusunda akmak ister. Bu olayn etkisi en belirgin bir biimde byk apl bir boru biiminde bir yapnn evre kaynann, tor sabit tutulup parann ekseni etrafnda dndrlerek gerekletirilmesinde grlr. Burada torcun dnen paraya gre konumuna gre dikiin biimi deiir; gene! bir kural olarak kaynak dorultusunun eimi yukar doru arttka diki daralr, nufuziyeti ve ykseklii artar; aksi halde meyil aa doru olduu zaman dikiin genilii artar, nufuziyeti ve ykseklii azalr.

KAYNAK AIZLARININ HAZIRLANMASI

Eriyen elektrod ile gazaJt kaynanda, kaynak azn ekillendirmede kaynakl parann ekli, kaynatlan malzemenin tr ile ilgili metalurjik hususlar ve konudaki standardlargznnde bulundurulur. Kaynak az hazrlamada en nemli husus gereken mukavemette en iyi kalitede kaynak dikiinin gereklemesini en ekonomik ekilde gerekletirmedir. Kaynakl balantnn gerek kalitesini ve gerekse de maliyetini ok nemli bir biimde etkiledii iin az dizayn kaynak teknolojisinde nemli bir konuma sahiptir. Eriyen elektrod ile gazalt kayna dier ark kaynak yntemlerinden tr, kaynak az dizaynnda bu zeliinde gz nnde bulundurulmas gereklidir. Bu adan en nemli konu kaynak yaparken kaynaknn kaynak dikiine rahat bir ekilde eriebilmesi ve kaynak yaparken de torunu rahat bir ekilde hareket ettirebilmesidir.Bu konuda dier nemli bir husus da gaz llesi ile dikiin kk arasndaki mesafedir. Dikiin kk ksmna llenin gerektii kadar yaklaamamas hem kk nifuziyetini ve hem de kaynak banyosunu koruyan gaz rtsnn kaynak banyosunu koruma derecesini etkiler. Kaynak az dizaynn etkileyen en nemli faktr balantdan beklenen mukavemettir. Bu deer kaynak aznda nfuziyet miktarn belirler. Yksek mukavemetin gerekli olduu veya dinamik zorlamalarn etkin olduu hallerde para tm kesiti boyunca kaynatlmak zorundadr ve diki tam bir nfuziyete sahip olmak zorundadr. Buna karn statik zorlanmalar halinde ancak kaynak dikiinden beklenen mukavemetin gerektirdii kadar bir kesit kaynatlr ve bu gibi hallerde tam nfuziyet gerekmez. Kaynakl balantda, kaynaklanan kesitin tmnn veya bir ksmnn kaynaklanmas, az formunu, kk araln ve kk aln yksekliini etkiler. Kesitin ancak bir ksmnn kaynatlmasnn gerekli olduu hallerde, kk aklna gerek yoktur ve yksek bir kk aln da braklabilir. Eriyen elektrod ile gazalt kaynanda dier ak ark yntemlerine (rtl elektrod, TIG) gre daha ince apl bir elektrod kullanlmas nedeni ile ark daha youndur ve ayn akm iddeti iin nfuziyet daha derindir. Bu bakmdan dier yntemlere gre daha yksek bir kk aln ve daha dar bir kk aral kullanlr. Doal olarak bu husus dk akm iddetlerinin kullanld ksa devre ark yntemi iin geerli deildir. Elektrod apnn dier yntemlere gre daha kk olmas kaynak az alarnn daha dar tutulmasna olanak salar. Kaynak az ekil seimini etkileyen faktrlerden bir tanesi de kaynak pozisyonudur, rnein oluk pozisyonunda az asnn dar tutulabilmesine karn dik pozisyonda daha geni az asna gerek vardr. Dik ve tavan pozisyonlarnda akm iddetinin alt snrlar kullanldndan kk aral daha byk ve kkte aln ykseklii daha az olmak zorundadr. Ayrca korni kaynaklarnda, asimetrik V az banyonun akmasna mani olduundan simetrik V azna tercih edilir. Kaynak az dizaynnda en nemli etkenlerden bir tanesi de para kalnldr. MIG-MAG ynteminde iki taraftan kaynak yapmann mmkn olduu hallerde, uygun kk aral brakmak ve akm iddetini st snrlarda semek koulu le 10 mm kalnlndaki paralar dahi kt aln az ile kaynatlabilirler. Kaln paralar iin V ve X azlan kullanlr, para kalnlnn daha da artmas hazrlanmas zor olan U azn daha ekonomik hale getirir, zira kaln para halinde (15 mm'den kaln) daha az kaynak metali gerektirmesinden tr U az daha ekonomik olmaktadr. Kaynak az dizaynn etkileyen dier nemli bir husus da kaynatlan malzemenin trdr. rnein alminyumun sl iletkenlii ok yksek ve erime scakl dktr, buna karn paslanmaz eliin sl iletkenlii daha dktr, bu bakmdan alminyum halinde kt aln az ile kaynatlabilecek azami para kalnl paslanmaz elikten daha kk olacaktr, zira s kaynak blgesini hzla terketmekte ve kaynak banyosunun derinlemesine olanak salamaktadr.

255

Nikel halinde, kaynak banyosunun tam akc hale gelmemesi nedeni Ut, uygun bir erimeyi salamak iin tor maniplasyonuna olanak verebilmek iin daha geni bir az asna gerek vardr. Tek taraftan yaplan kaynak dikilerinde, kk nfuziyetini kontrol altnda tutmak ve akmay nlemek iin zaman zaman eitli altlk trleri de kullanlr. Yukarda belirtilmi olan bu nemli faktrler de gz nne alnarak dizayn edilen kaynak azlarnn hazrlanmasna gereken itina gsterilmelidir. Uygun olmayan bir dizayn ve kt hazrlanm kaynak azlan, hatal dikilerin ortaya kmasna neden olur.

KAYNAK HATALARI
Tm kaynak yntemlerinde olduu gibi eriyen elektrod ile gazalt kaynanda da kaynak parametrelerinin uygun seilmemesi, uygun olmayan ilave metal ve kt bir kaynak tekniinin uygulanmas sonucu bir takm kaynak hatalar ile karlalr. Tm kaynak hatalar kaynak dikiinde bir zayflama ve sreksizlik oluturduklarndan balantnn servis esnasnda krlmasna ve baz hallerde de telafisi olanaksz kazalara neden olduklarndan kaynakl balantlarn hatasz olmas gereklidir. Bu bakmdan kaynakl konstruksiyonlarda, ka>nak dikilerinin kontrol son derece nemlidir. Kaynak dikilerinde iki ana grup hata ile karlalr. Birinci gruba giren hatalar d hatalar diye adlandrlr ve plak gz veya byltele saptanabilir. kinci gruba giren hatalar ise gz kontrol ile saptanmas olanaksz i hatalardr; bunlar ancak (X) nlan veya u-rason ile bellenebilirler. Kaynakl balantlarda belirlenmi hatalarn tamiri olduka g ve pahal olduundan, mmkn olduu kadar hataya olanak vermeyen bir biimde allmaldr. Eriyen elektrod ile yaplar, gazak kaynanda en ok karlalan hata trleri ve bunlarn nedenleri aada aklanmtr: NFUZYET AZLII Kaynak annda, erimenin btn malzeme kahnhnca olmamas sonucunda, balanann alt ksmlarnda krlmaya neden olabilecek oyuk ve entikler oluur. MIGMAG kaynanda nfuziyet azlnn olumasna aadaki nedenler yol aar. a- Birletirme yerinin geometrisine uygun bir elektrod apnn seilmemesi, b- Akm iddetinin uygun serr.emesi, c- Uygun bir kaynak aznn almamas, d- Kk pasosunun fena ekilmesi. Kt aim birletirmelerde, tam bir nfuziyet elde etmek iin birletirmenin alt (yani dier yz) bir keski veya oksijen rendesi ile temizlenip bir paso kaynak ile doldurulmaldr. Nfuziyet azl hatasnn olunmamas iin alr. birletirmelerinde azlarn titizlikle hazrlanmas ve iki para arasnda uygun bir araln braklmas gereklidir. MIG-MAG kayna ile yaplar, ke birletirmelerinde, dk akm iddeti ile allmas veya gereinden kaim bir eekrodun kullanlmas, dipte br nfuziyet azlna neden olabilir. Ancak, daha in:e apl bir elektroda- kuiattlmas da her zaman bu haayortadan kaiuinn ,w -., ^-anmA lkene ve s iletme yeteneine gre uygun apta bir elektrodun kullanlmas gereklidir. Genel olarak ke kaynaklarnn oluk durumunda kaynak edilmesi nemli ner:.en bir konudur. Nfuziyet azlnn neden olduu hatalarn giderilmemeleri halinde; zellikle dikiin yorulma dayanm ciddi bir ekilde der ve diki bklrneye zorlandnda dipteki oyuk ve entikler krlma eilimini arttrr ve birletirme bu ksmndan atlayarak kolayca krlr.

BRLETRME AZLII (YETERSZ ERME) Kaynak metali ile esas metal veya stste ylan kaynak metaline ait pasolar arasnda birlemeyen ksmlarn bulunmas sonucunda bu hata ortaya kar. Birleme azlna genellikle cruf, oksit, kav veya dier demir olmayan yabanc maddelerin varl neden olur. Bu maddeler, esas metal veya ilave metalin tamamen erimesine engel olduundan yetersiz bir birleme ortaya kar. Birletirme azlndan oluan hatalar, genellikle ekilen pasolarn dikkatlice temizlenmesi ile giderilebilir. zl elektrod ile MIG-MAG kaynanda, bir sonraki paso ekilmeden nce, cruf iyice temizlenmeli, gerekliinde talanmal ve keskinlenmelidir. Bu hatann olumasnn kaynak annda nlenebilmesi iin, uygun akm iddeti ve ksa ark bou ile alnmak ok nemlidir. Fazla dk akm iddeti yetersiz bir birleme oluturmakta; buna karn, ok yksek akm iddeti de elektrodun abuk erimesi dolays ile ayn: olaya neden olabilmektedir. Elektrod ok abuk eriyince, kaynak daha hzl kaynak yapma hevesine kaplmakta ve eriyen kaynak metali esas metal, erime derecesine ykselmeden (daha dorusu zaman buna elvermediinden) stste ylmaktadr. Kaynak keskindeki birleme azl, hem statik ve hem de dinamik zorlamalarda balantnn dayanmn byk apta drr. Bu hatay gidermek iin kaynak dikiinin hatal ksmlarnn tamamen sklp yeniden kaynak edilmesi gereklidir.

YANMA OLUKLARI VEYA ENTKLER Bu hata, kaynaktan sonra esas malzemede ve dikiin kenarndaki oyuk veya entik eklinde gzkr; oluklar diki boyunca srekli veya kesintili olarak devam eder. Btn ark kaynak yntemlerinde karlalan yanma oluklarnn esas nedenleri kaynak parametrelerinin uygun seilmemesi ve hatal manipiasyonlardr. Yanma oluklar kaynak diki kesitini zayflattklarndan ve kertik etkisi yaptklarndan zellikle dinamik zorlamalara maruz balantlarda varlklar arzu edilmez. Yanma oluklarnn olumasnn nedenleri unlardr: a- Akm iddetinin yksek seilmesi, b- Kaynaknn an hzla almas, c- Elektrodur, fazla zikzak hareketler yapmas, d- Kaynak annda elektrodun yanl bir ayla tutulmas, e- Esas metalin ar derecede pasl olmas. entikli kaynak dikilerinin dinamik zorlamalara kar dayanm ok zayftr, bu neden ile en ufak bir entik ve oluun bulunmasna izin verilmemelidir. Yanma nedeniyle oluabilecek entik veya oluklar (iyice temizlendikten sonra) yeni bir paso kaynak ile doldurularak, tamir edilebilirler.

BNDRME DKLERDE LEVHA KENARLARININ ERMES Bu hata, ste bindirilen sacn serbest kenarlarnn kaynak annda erimesi sonucu ortaya kmaktadr. MIG-MAG kaynanda levha kenarlarnn erimesine, yanl el hareketi, yetersiz bindirme.uygun olmayan bir elektrod ap veya sac kalnlnn seilmesi neden olmaktadr. Bindirilen kenarn kaynak annda erimesi, diki yksekliini ve dolays ile dikiin statik ve dinamik dayanmlarn azaltr; bu haa tekrar kaynakla doldurularak ortadan kaldrlabilir. KALINTILAR Eriyen elektrod iie gazalt kaynanda iki tr kalnt ile karlalr; bunlar cruf ve oksit kalntlardr. Kalntlar gerek kaynak kesitini zayflatmalar ve gerekse de atlak balangcna neden olduklarndan varlklar arzu edilmezler. MIG-MAG kaynak ynteminde cruf kalnts problemi rtl elektrod halinde olduu gibi byk bir sorun deildir, zira kaynak banyosu cruf rts yerine bir koruyucu gaz atmosferi tarafndan korunmaktadr. Yalnz zellikle eliklerin kaynanda kullanlan baz tr eiektrodlar diki zerinde ok az miktarda cams bir cruf olutururlar; ok pasolu kaynakta bir sonraki pasoya balamadan nce bunlarn temizlenmesi zellikle nerilen bir konudur. Alminyum, magnezyum ve alamlar ile paslanmaz eliklerin kaynanda, zellikle kaynak hznn yksek seilmesi halinde, esas metalin yzeyim kaplayan oksit tabakas banyo iinde hapsolur ve diki iinde oksit kalntlar da balantnn zayflamasna neden olur. Bu olaya kaynak hzn azaltp ark gerilimini ykselterek mani olunabilir.

' Diki iinde kalntlar (ematik).

ATLAKLAR Kaynak hatalar arasnda en tehlikelileri atlaklardr;atlak ierenbir kaynakl balantnn gerek dinamik ve gerekse statik zorlanmasna izin verilmez. Genellikle, bu atlaklara dikiteki blgesel gerilmeler neden olmaktadr. Kaynak anndaki arplma ve ekmelere kar koyan kuvvetler, i gerilmelerin dalmasnda nemli rol oynar. Bu bakmdan paralarn olabildiince serbest hareket edebilecek konumda olmalar istenir. Kaynak yerinin bir hava akm ile abuk soutulmas veya dk ortam scaklklar atlama meylini arttrr. Birbirine tam uymayan paralarda ve dzgn olmayan kaynak azlarnda grlen nfuziyet azl, kt birleme veya cruf kalntlar gibi hatalar zamanla klcal atlaklarn olumasna neden olur. Yumuak eliklerin kkrt ierii malzemenin kaynak kabiliyetini etkiledii gibi, esas veya ilave metalde fazla miktarda kkrt bulunmas kaynak yerinin atlamasna neden olur. Byle bir durum ortaya ktnda, hemen basit bir kkrt analizinin yaptrlmas gereklidir. Kkrt gibi dier baz alam elementlerinin fazlalnn da atlamaya neden olabilecein: hatrdan karmamak lazmdr. Kaynakl balantlarda karlalan atlaklar kaynak metalinde ve esas metalde oluanlar olmak zere yerbakmndaniki ana gruba ayrr.Kaynak metalinde grlen atlaklar, ekil bakmndan enlemesine, boylamasna ve krater atlaklar (yldz atlaklar) dive snflandrlabilir.

-261-

Boylamasna atlaklar genellikle kk pasolarda oluurlar. Eer bu kk pasolar tamamen sklp yeniden kaynak yaplmaz ise, atlak sonraki pasolarda da kendini gsterir. Boylamasna atlaklar bazan dikilerde krater atlaklarnn devam olarak da oluabilirler. Enine atlaklar, kaynak annda hareket olana en az olan dikilerde ortaya karlar. Oluum zamanna gre de atlaklar scak ve souk atlaklar olmak zere iki ana gruba ayrlabilirler. Scak atlaklar, kaynak banyosu katlamaya balad anda oluan, souk atlaklar ise kaynak metali katlatktan sonra (hatta haftalar sonra da ortaya kabilir) ortaya kan atlaklardr. Scak atlaklara elikler halinde esas metalin fazla miktarda kkrt,fosfor ve kurun,demir d metallerde ise kkrt ve inko iermesi sonucu karlalr. Ayrca kaynak diki kesitinin esas metalin kalnl yannda ok kk olmas da bu atlaklara neden olur. Scak atlaklarn oluumuna aada belirtilmi olan nlemler alnarak mani olunabilir: 1.- Scak atlak oluumunu tevik eden elementler iermeyen esas metal kullanmak, 2.- elikler halinde yksek manganezli kaynak elektrodu kullanmak, 3.- Kaynak dikiinde oluan gerilmeleri azaltmak gayesi ile ntav uygulamak, 4.- Temiz koruyucu gaz kullanmak, 5.- Kaynak dikiinin boyutlarn arttrmak (kk pasonun), 6.- Kaynak az geometrisini, diki formunu deitirmek. Krater atlaklar da bu gruba giren atlaklardandr ve krater oluumuna mani olunarak bu atlaklarn ortaya kmas nlenebilir.

ESAS METALDE OLUAN ATLAKLAR

Esas metalde oluan atlaklara sade karbonlu ve az alaml yumuak eliklerde nadiren, yksek karbonlu ve alaml, yksek mukavemetli eliklerde daha sk olarak rastlanr; bu olaya kaynaktan sonra snn tesiri altnda kalan blgenin sertlemesi neden olmaktadr. Esas metalin bileimi, souma hz ve ekme gerilmeleri bu tr atlaklarn balca nedenleridir; bu etmenlerden en iddetlilerinden birisi olan souma hz, para kalnlna, kaynak annda paraya uygulanan s girdisine ve parann scaklna bal olarak deiir. eliklerin sertleme eilimlerini bileimleri tayin eder; sertleme eilimine sahip bir elikte snn tesiri altnda kalan blgenin hzl soumas, sertlemeye neden olur. zellikle kaln paralarda s abuk daldndan, para kalnl arttka atlak oluma olasl da artar. Isnn tesiri altnda kalan blgenin sertlemesini nlemek iin souma hzn olabildiince yavalatmak gereklidir; souma hz ancak aada sralanm kurallara uyularak yavalatlabiiir: a- Kaynak edilecek paralara kaynaktan nce ve sonra tav uygulanmaldr. b- Paraya verilen s miktar arttrlmaldr. rnein: yksek akm iddeti ile geni pasolar ekilmelidir. c- ok pasolu kaynaklarda, paraya verilen snn abuk dalmas nlenmelidir. Yani scaklk olanaklar lsnde sabit tutulmaldr. Bu da pasolarn birbirinin arkasndan, soumaya meydan vermeden ekilmesiyle salanr. d- Sertleme meyli fazla eliklerin kaynanda, nceden tavlama ilemi uygulanmad durumlarda, puntalarnadan ve ark, kaynak aznn dnda oluturmaktan kanlmaldr. Zira byle bir ilem, sert blgelerin ve dolaysyla yzeysel atlaklarn olumalarna neden our. e- Hava scaklnn sfr veya sfrn altnda bulunduu zamanlarda yap eliklerinin kaynanda dahi hafif bir ntava gerek vardr. Baz durumlarda da ostenitik kaynak metali kullanlmas yarar salamaktadr.

262

Gerek kaynak metalinde gerekse esas metalde oluan atlaklarn tek onarm ekli hatal yeri skp kartarak yeniden kaynak yapmaktr. Bu ilemi yaparken btn atlaklarn tamamen karlm olmasna, zellikle dikkat edilmeli ve yeniden kaynak yaplacak yer ok iyi temizlenmelidir. Bazan ayn hatann tekrarn nlemek amacyla yeniden kaynak yapldnda deiik bir yntemin uygulanmas da gerekebilir. D zorlamann ekli ne olursa olsun, atlaklar daima balantnn dayanm deerini drr. Bu bakmdan, hibir kaynak ynteminde atlak oluumuna izin verilmez. Kaynak dikii tamamen katlatktan sonra ortaya kan souk atlaklarn oluumuna hidrojen gevreklii, ar zorlanma ve abuk souma neden olur. Kaynak dikiinin ortasnda boylamasna olarak ortaya kan ve bu bakmdan baz yazarlarca merkez hatt atlaklar diye de adlandrlan bu tr atlaklara mani olabilmek iin u nlemler alnmaldr: 1.- Kaynak diki boyutlar byltlmeli, 2.- Kk akl azaltlmal, 3.- ntav uygulanmal, 4.- Krater oluumuna mani olunmaldr.

KAYNAK DKNN TAMASI Kaynak metalinin, esas metal zerine birleme olmadan, tamas halidir. Bu tama ya tek tek noktalar halinde; ya da btn diki boyunca ortaya kmaktadr. Genellikle, ke kaynaklarnda oluan bu tama olay, dikiin gereinden fazla kabarmas eklinde kendini gsterir. MIG-MAG kaynanda yanl manipasyon da tamaya neden olur. zellikle, yatay ve dey dzlemdeki, yatay dikilerin (korni) kaynanda, torun tutu asna ve el hareketine dikkat etmek gereklidir. Gereinden fazla kaln elektrod kullanmaktan kanlmaldr.Tamann nlenmesinde, akm iddetinin uygun seilmesi ve ksa ark boyu ile allmasnn da nemli etkisi vardr; akm iddeti ykselince veya ark boyu artnca tama olay kendini gsterir. Tamalar zellikle dinamik zorlamalarda, tehlikelidir, nk bu noktalarda bir gerilme ylmas olumaktadr. Kaynak kesitinde bir daralma yoksa, tamalar statik yklemede nemli bir hata olarak grlmez. Tamalarn neden olduu hatalar, bir keski veya tala giderilebilir; ancak, bunu yaparken, diki veya esas metalin zerinde derin iz brakmamava dikkat edilmelidir.

GZENEKLER Eriyen elektrod ile gazalt kaynak ynteminde en sk karlalan kaynak hatas gzeneklerdir. ok eitli oluum nedeni olan gzenekler kaynak banyosunda skp kalan gazlarn oluturduu boluklardr. Bunlar gaz kabarc denilen tek tek yuvarlak veya gaz kanal diye adlandrlan uzunlamasna boluklar halinde diki iinde yer alrlar. Gzeneklerin oluum nedenleri ok eitlidir ve ekil 98'de bunlar etraflca aklanmtr. Bir kaynak dikiinin ierisinde bulunan gzenekler, dikiin tayc kesitini azalttndan dayani deerlerini drr ve ayn zamanda yerel gerilme birikmelerine neden olur. Bu durum balantnn mekanik zeliklerini ktletirir. Gzenekler zellikle yorulma dayanmn azaltan bir etki yaparlar. Ancak, dalm gayet kk gzenekler,birletirmenin statik dayanm deerlerini fazla etkilemezler.Yksek dinamik dayanm istenen konstrksiyonlarda fazla gzenek ieren dikiler sklerek yeniden kaynak yaplr.

Kaynak dikilerinde karlalan eitli gzenek tiplerinden rnekler.

Kay nak banyosunda gzenek oluumu

Uygun oima/sn gaz-tel kombinasyonu neden! ile segregasyon blgesinde gzenek oluumu

264

Koruyucu gaz fazla

Koruyucu gaz az

Serbest tel uzunluu fazla

Kontak borusu erilmi

Soutma suyu koruyucu gaza kanyor

Lle ksmen tkanm veya izc-asyon nng. hatah mcr.te edilmi

-266-

G2Z '*r5' U^Bk

G2 ti'-rS 'kS.nrTH

Yanit kaynak parametrelerinin seilmesi veya hatal hamla hareketinin neden olduu gzenekler.

HATALI KAYNAK EKL VE BOYUTU Genellikle, dier bakmlardan hatasz, fakat dikiin ekli ve boyutu bakmndan farkl kaynaklar bu gruba girer. Bu kaynaklarda, diki istenen ekil ve llere uymaz. Bu hatalar, fazla ibkey veya dbkey, yzey bozukluu, kalnlk azl ve eit olmayan diki uzunluu ekillerinde olabilmektedir. Hatal kaynak boyut ve ekillerinin oluumlarnn balca nedenleri yanl kaynak tekniklerinin uygulanmasdr. rnein,ke birletirmelerindeki dk akm iddeti dbkeylik ve yksek akm iddeti de ibkeylik oluturmaktadr. Bunlara, kaynak annda torun tutulu ekli de nemli derecede etkimektedir. Yukardan aaya veya yatay pozisyonlarda yaplan ike kaynaklannda dzgn olmayan boyutlarn olumas el hareketlerine baldr. Korni pozisyonundaki kaynaklarda geni pasolarn ekilmesi zordur. 6 il 8 mm'den yksek ike dikilerinde, oluk durumunda kaynak yapma olana yoksa, ok pasolu kaynak yntemi uygulanmaldr.

A iz (kenar) kaymas

Paralar arasndaki kk aral ok az

Kenarlann dz ksm, kk aln ykseklii ok yksek

Para arasndaki kk aral ok fazla

Kaynak azlarnn iyi hazrlanmamas sonucu ortaya kan hatalar.

267

MG-MAG kaynanda, aln birletirmelerinde diki kalnlnn az veya fazla olmasna aadaki faktrler etki ederler: a- Yanl bir alma teknii, b- Kaynak azlarnn iyi hazrlanmamas, c- Elektrod apnn uygun seilmemesi, d- Uygulanan akm iddeti, e- ekilen pasolarn says, f- Kaynak hz. Fazla ibkey ve dzgn olmayan ike dikileri, kaynak yerinin kalnln azalttndan, balantnn dayanmn drr. An dbkey ve dzgn olmayan ike dikileri de kaynak yksekliine ve dolays ile balantnn dayanmna etki eder. ok fazla dbkey dikilerde de, genel olarak yetersiz nfuziyet ve birleme azl gibi hatalar da bulunmaktadr. Ayrca, fazla dbkeylik, dikilerde tamalara da neden olur. Bu tamalar da, blgesel entik etkisi oluturduundan, buralarda gerilme birikmesi grlr. Dolaysyla balantnn yorulma dayanm azalr. Aln biretirmelerindeki fazla ykseklik de birletirmenin, yorulma dayanmn azaltmaktadr. Kalnlk azl se kesiti klteceinden, balantnn statik dayanmn drr. An ibkeylik veya kalnlk azl, yeniden bir paso kaynak yapmakla ortadan kaldrlr. Ar dbkey dikilerdeki fazlalklar ise keski veya talama ile kaldrlr. Yeniden kaynak yaparken zellikle temizlie ve arada cruf kalmamasna ok dikkat edilmelidir. SIRAMALAR Kaynak annda eitli nedenlerle meydana gelen patlamalarn, etkisiyle oluan, kk metal paracklarn etrafa sramasdr. Bunlar gerek kaynak dikiinin gerekse esas metalin yzeyinde istenmeyen ve mutlaka temizlenmesi gereken kresel kabarcklar olutururlar. An srama kaynak dikiinin grnn bozduu gibi gereksiz elektrod sarfna da neden olur. Sramalar, zerine kaynak metali yldnda, arada kalarak yapmamaya da neden olduundan, zellikle ok pasol kaynak halinde bu konuya dikkat etmek gereklidir. MIG-MAG kaynanda ayrca srayan metal damlacklar torun gaz llesine yaparak tkanmasna veya koruyucu gaz akmnn trblansna neden olur. Ark gerilimin ykselmesi, akm iddetinin artmas ve tel serbest ucunun byk olmas sramalar arttrr. Genel olarak karbondioksitin koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde dier gazlara nazaran daha fazla srama grlr. Sramann en nemli sakncalar, metal kayb ve temizlenmek iin harcanan zamandr. Bu hatann, balantnn dayanm ynnden grnr bir etkisi yoktur. Sramay yok etmek iin, kaynak yerini veya esas metali bir keski yahut fra ile temizlemek gerekir. DK YZEYNN FENA GRN Bu hata, dikiin yzeyinde gzenek, cruf kalnts, dzgn olmayan trtl oluumu, dikiin tekrar balad noktalarda fena birleme ve kraterler iermesidir. Dzgn olmayan diki yzeyinin ve yzey kntlarnn olumas, MIG-MAG kaynak ynteminde yanl kaynak tekniklerinin uygulanmasna baldr. Kaynan, d grn hakknda bir karara varmadan nce, kaynak pozisyonu deerlendirilerek, birletirilecek yerlerin daima kaynaknn elektrodu kolayca hareket ettirebilecei bir duruma getirilmesi salanmaldr. Kaynak dikiinin fena bir grne sahip olmas, balantnn yorulma dayanmna etki eder. Yzeydeki hatalar blgesel gerilme alanlarna, bunlar da \oruhna atlaklarnn olumasna yol aarlar .Statik yklemede dikiin d yzeyindeki hatalar, balantnn dayanmn pek etkilemezler. Yzeydeki bu kusurlu ksmlar trl ekillerde ortadan kaldrlp, yeniden kaynak yaparak onarlr.

-268-