271

Etik Davranlar ve Ynetimi

17

Etik, davran ve ahlak konusunu tartmak, gnmz karmak, rekabeti, global ekonomik dzeninde ayakta kalabilmek iin gereklidir. Etik konusu gnmzde kiilerin, toplumlarn ve rgtlerin mkemmellie ve kaliteye ulama abalarnn doal bir uzants olmaldr. Bu nedenlerle etik, son yllarda zerinde tartlan, nemsenen ancak yerlemesi sre alan bir konu olma zellii tamaktadr. Bu nitede de etik kavram tanmlanacak, etik d davranlarn nedenleri ve etik davranlarn oluturulmas zerinde durulucaktr.

Amalarmz
Bu niteyi altktan sonra; Etik kavramn tanmlayacak ve nemini aklayabilecek, Bireysel etik geliimini inceleyebilecek, Bireysel etik davranlarn nedenlerini sralayabilecek, Etik davranlar ynetebileceksiniz.

272

Sosyal Psikoloji

Trafik ve Etik
Bir trafik polisi, acelesi olan bir yakn arkadann trafikte skm olduunu grr. Arkadann kendisinden yardm istemesiyle ona eskortluk ederek, gidecei yere ulamasn salar. Fakat bu arada trafiin akn aksatr. Bu olayda trafik polisinin yapt davran size gre etik bir davran mdr?

Dier bir rnekte ise,

Televizyonda ve basnda sk sk yer alan haberlerden biri yledir: Trafik kontrol esnasnda trafik kurallarn ihlal eden vatandalardan birinin milletvekili yakn olduu ortaya kmtr. Trafik polisi bu durumu rendikten sonra, bu suu grmemezlikten gelmitir. Ancak daha sonra ayn kural ihlal eden baka bir vatandaa ceza kesmitir. Sizce insanlar toplumsal statlerine gre mi deerlendirilmeli, yoksa her vatandaa eit mi davranlmaldr? Bu rnek olaylar zmlemek iin etik davranlar ve etik d davranlar incelemek, etik davranlarn ynetimini renmek gerekecektir.

Anahtar Kavramlar
Etik Ahlak Norm Etii Etik Kodlar Deer

indekiler
ETK KAVRAMI ET KAVRAMI BREYSEL ETK KURAMLARI BREYSEL ETK GELM BREYSEL ETK DAVRANILAR NORMLAR, DEERLER VE BREYSEL ETK DAVRANILAR RGTLERDE ETK DAVRANILARIN KONTROLU RGTLERDE ETK DAVRANILARIN YRTLMES ETK DAVRANILARIN YNETMNDE KLTRN NEM RGTLERDE KSEL AHLAK GELMNN KONTROLU

nite 17 - Etik Davranlar ve Ynetimi

273

GR
Toplumlarda yaamn kendi iinde devam edebilmesi iin birtakm kurallarn olumas gerekmektedir. Bu kurallarn bazlar dini, bazlar hukuki, bazlar da mesleki olmutur. lkemizde de gei dnemi toplumlarnda olduu gibi, kurallar ve etik sistemler henz yerlememitir. Ancak zaman iinde her rgtn kendi geleneklerinden oluturduu bir i etii sistemi ortaya kmaktadr. ortam ve ilikiler karmaklatka, alanlarn birbirlerine olan gvenleri de gittike nem kazanmaktadr. Gven unsurunun salanamamas halinde ise iktisadi, ticari ve sosyal ilikilerin aile, arkadalk ve hemehrilik gibi dar gruplar iinde kalmas kanlmaz olmaktadr.

ETK KAVRAMI
Etik kavram her eyden nce, istenebilecek bir yaamn aratrlmas ve anlalmasdr. Daha geni bir bakas ile btn etkinlik ve amalarn yerli yerine konulmas; neyin yaplaca ya da yaplmayacann; neyin isteneceinin ya da istenmeyeceinin; neye sahip olunaca ya da olunmayacann bilinmesidir (Sayn, 1998). Etik, insanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya konmasn ve aratrlmasn inceleyen bir felsefe disiplinidir. Ayrca etik, ahlaki grev ve sorumluluklar da ierir. Birok dnr, etik ve ahlak szcklerini birbirinin yerine kullanmakta saknca grmemektedir. Gerekte etik, doru ve yanl davran teorisidir; ahlak ise onun pratiidir. Etik ilkelerden, ahlaki bir davran tarzndan sz etmek daha dorudur. Gnmzde etik deerlerin alma hayat ile birlikte gndeme alnmas gereklilii ortaya kmtr. Srekli olarak basnda ve televizyonda karmza kan iletme odakl rvet, yolsuzluk, dolandrclk, yetkilerin ktye kullanm, ahlak d davranlar kamunun duyarl olduu balca konular arasndadr.

Etik, insanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya konmasn ve aratrlmasn inceleyen bir felsefe disiplinidir. Ayrca etik, ahlaki grev ve sorumluluklar da ierir.

ET KAVRAMI
etii, i dnyasndaki davranlar ynlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartlar toplamdr. etii kavram erevesinde gelitirilen grlerin nemli bir blmnn hareket noktas iletmelerin gnmz toplumlarnda, zel bir ahlaki sorumluluunun olduunun kabul edilmesidir. Buna bal olarak, rgtte alanlarn etik davranlar da nem kazanmtr. etii, i dnyasnda hkm sren doru ve yanl davranlar ele almaktadr. Dier bir anlatmla i etii drstlk, sznde durmak, doaya saygl olmak, haka davran, yaplan hakszlklara kar kmak gibi deerlerle ilgilenmektedir. Fakat drstlk, gven, sayg ve adalet gibi etik deerler genel kavramlardr. Bu nedenle kesin izgilerle belirlenmeleri ok zordur. etii genel olarak etiin zel bir uygulama alandr. Etik adan doru ve yanl kavramlar i hayat erevesinde zelletirilerek incelenmektedir. etiinin odak noktas da iletme politikalar, kurumlar ve davranlar iin etik standartlarn nasl uygulanaca konusudur. etii kavramnn neden gncel olduunu tartnz.
SIRA SZDE

274

Sosyal Psikoloji

BREYSEL ETK TEORLER

Etik daha nce de bahsedildii gibi ahlak biliminin felsefe yn ile ilgilenir. Bireysel etik kavram ahlak hkmlerinin temel deerlerini, davran prensiplerini, insan dnce ve eylemlerinin niteliini kapsar.

Etik daha nce de bahsedildii gibi, ahlak biliminin felsefe yn ile ilgilenir. Bireysel etik kavram ahlak hkmlerinin temel deerlerini, davran prensiplerini, insan dnce ve eylemlerinin niteliini kapsar. bireysel etik teorisi mevcuttur. Bunlar Ama Etii, lke Etii ve Sonu Etiidir (Roberts, 1971).

Ama Etii
Yunan filozofu Aristo, etiin dorular zerine kurulu olduunu, insann doasnda iyi kavramnn var olduunu aklamtr. Aristoya gre eylemin ne olduu nemli deildir; ama, iyi bir sonu almaktr. Aristo, bireyin iyi son un ne olacan bilmesi konusundaki yeteneinin, o bireyin anlayna gre deitiini belirtmitir. Birey sona ulamak iin kt sonu, iyi bir son gibi dzenleyebilir. Gerekten iyi bir sonu gerekletirmek iin abalamak, her bireyin temel doasdr. Fakat iyi bir sonuca ulamak iin, kt aralar kullanmak byk tutarszlk yaratmaktadr. Ama etiinin temeli, hem kullanlan aralarn, hem de baarlan sonularn iyi olmasdr.

lke Etii
Alman filozof Kanta gre, insan faaliyetlerinin ilkesi sebep temeline dayanr. Her insann tabiatnda iyilik veya ktlk vardr. Bireylerin iyi veya kt davranlar, birbirimizle olan eylemlerimizde bize yol gsteren kural ve ilkelerle belirlenir. Kant, Her insann deerleri olduuna inanrsan, nasl davranacan da anlayabilirsin diyerek insan davranlarnn sebeplerini aklamaya almtr.

Sonu Etii
ngiliz filozof John Stuart Millsin almalar, sonucun getirecei fayda zerinedir. Mills, davrann ahlakl olup olmadn, davrann sonucunun belirlediini ifade etmitir. Ama veya ilkeden ok sonu nemlidir. Eer bir hareket mutsuzluktan daha ok mutluluk yaratyorsa, o davran dorudur. oulculuk ilkesine gre davran, zarar verdiinden daha ok insan mutlu ediyorsa, dorudur. Millse gre, az da zarar verse bu durumdan kanlmaldr. Uzun dnemde ahlaki bir karar alnaca zaman toplumda aznln haklar gznnde bulundurulmaldr. nk aznlk zarar grrse, ounluun menfaati de tehdit altna girebilir (Carell, Jennings, Heavrin, 1997).
SIRA SZDE

Bireysel etik anlayna gre ilke ve amalarnzn neler olduunu dnnz.

BREYSEL ETK GELM

Bireylerin etik geliimleri farkl aamalarda meydana gelebilir. En alt aama, salt dorular tarafndan ynetilir. Yasalar, belli davranlar engellemek iin kullanlr. Bir eyleme ynelik yasa mevcut ise, o eylemi farkl bir ekilde uygulamak yanl ve yasa d demektir. Belli bir eylem iin herhangi bir yasa sz konusu deilse, bireyin davranlar kendi dorularna gre ynlenir. Ancak birey yanl bir davranta bulunmaktan kanr. Her yanl eylemi ayrntl olarak anlatan etik kurallar, bu aamada insanlar iin tek etkili aratr. Orta aamada ise, yasa d eylemlerin dn da da, daha ok yanl eylemler olduunun alglanmas sonucu ortaya kar. Burada bireyin yargs, bir bakasnn neyin doru, neyin yanl olduu konusundaki yargs kadar geerlidir. Birey, bu aamada etik aktr roln kabul etmek istemez.

nite 17 - Etik Davranlar ve Ynetimi

275

Etik geliiminin son aamas, bireyin kendi inanlar ile tatmin olduu ve davranlarnda etiksel standartlar uygulama konusundaki sorumluluu kabul ettiinde ortaya kar. Bireysel etik geliiminin son aamasnda en ok hangi davranlarn olabileceini tartnz.
SIRA SZDE

BREYSEL ETK DAVRANILAR

Etik davranlar ve ahlak, ncelikle aileden renilir. Daha sonra ise davran ve deerler sistemimizin bir paras olarak, bydke tekrar renilir. Deerlerimiz ve dolaysyla davranlarmza ilikin doru ve yanl kavramlarmz ailemiz ve evremizin deerlerinden etkilenir (Costley, Todd, 1991). etiinde incelenecek en nemli konulardan biri de, bireysel etik davranlar olmaktadr. Bireylerin etik davranlarnn incelenmesi, i etiini belirlemede nemli bir faktrdr. rgtlerde etiin geliimine etki eden unsurlarn banda rgtsel yap gelir. rgtteki ar merkeziyetilik, grev ve sorumluluklarn belirlenmemi olmas, grev tanmlarnn yaplmam olmas, rgtn ar byyerek hantallamas, saydamln olmamas, gizliliin ne kartlmas gibi rgtsel zellikler, bireylerin etik davranlarna olumsuz etki yapar. Bireylerin etik davranlarn etkileyen dier bir faktr de alanlarn zellikleridir. alanlar, davran kalb iinde deerlendirilmektedir (Sayn, s.10): karc Grevci Ahlak karc davran kalb iinde deerlendirilecek zellikler gsteren alanlar, ynetsel etiin oluumuna olumsuz etki yapacaklardr. Grevci davran kalb iinde deerlendirilecek bir alann ise i etiinin oluumuna etkisi hem olumlu hem de olumsuz olacaktr. rnein, alann yasa d ve haksz eylemde bulunmamas etik oluumuna olumlu etki yapacak; te yandan stnn emirlerine emir yerinde olmasa bile, kar kmamas etik oluumuna olumsuz etki yapacaktr. Ahlak davran kalb iinde yer alan alan ise, etik oluumuna katk salayacaktr. Ahlak alann temel davranlar yle sralanabilir: Ahlak ve yasa d iler yapmaz, yaplmasna kar kar, yapanlar affetmez. ini en iyi biimde yapar, yapanlar destekler. karclarn fark edilmesi iin almay dllendirir. Drstl savunur, brokratik oyunlar nlemeye alr. Ak ve drst iletiim kurar. stlerinin verdii yasa ve ahlak d emirlere direnir. Kamu ynetiminin halka hizmet iin var olduu bilinciyle hareket eder. mkanlarn, toplum yararn ve birey zgrln dikkate alarak, kurum amalar dorultusunda kullanr. Baz dnrler de etik d davranlarn nedenlerini yle sralamlardr (Steinberg, Austern, 1996): yi niyetler Yasalarn, kurallarn ve yntemlerin bilinmemesi Agzllk deoloji Arkadalk Kiisel ya da ailesel kazan

276

Sosyal Psikoloji

SIRA SZDE

Etrafnzda en ok hangi etik d davranlara rastlyorsunuz? Neden?

NORMLAR, DEERLER VE BREYSEL ETK DAVRANILAR

Etik normlar ve ilkeleri belirlemek, snrlarn izmek kolay bir i deildir. ou kii basit bir ekilde kendilerine doru gelenleri vicdanlarnn sesine gre hareket ederek belirlemektedir. Etik normlarn nemi ve deeri, btn kt davranlarn kkn kurutmak veya yok etmek deildir. Eer belirli bir insan grubu belirli bir zamanda daha ahlakl davranmaya balarsa, bu norm ve ilkeler amalarna ulam demektir. Etik norm ve ilkeleri belirlemeden nce bu kavramlarla yakndan ilgili baz tanmlamalarn yaplmasnda yarar grlmektedir (Hoffman, Frederick, 1995, s.98). rnein ahlak, manevi ahlak, kiisel ahlak, deerler, ahlaki deerler, ahlaki olmayan ilkeler bunlardan bir kadr. Ahlak, bir bireyi veya grubu ynlendiren davran prensipleridir. Ahlak, kiinin bireysel yaam hakknda kullanldnda kiisel ahlak; profesyonel ve mesleki anlamda kullanldnda sorumluluk ahlak kavramlaryla grlmektedir (Velasquez, 1998, s.11). Manevi ahlak, karakter ve davranta neyin iyi ve doru olduudur. Kiisel ahlak ise daha nce de belirtildii gibi, bir bireyin doru ya da iyinin ne olduu konusundaki kiisel deer ve inanlar hakknda var olan kurallara dayanmaktadr. Ahlaki deerler de, asl olarak neyin iyi veya kt olduu ve nasl davranlmas gerektiiyle ilgili olan inanlardr (rnein, doruluk ve drstlk gibi). Ahlaki olmayan deerler de doal olarak var olan deerlerdir (Zenginlik, salk, konfor, prestij gibi). Ahlaki deerlerle uyumsuzluk iinde olmamalar gerekmez; ancak sklkla aralarnda atma vardr. Ahlaki ilkeler ise ahlakl bir kiinin iinde bulunmas ve bulunmamas gereken davran tarzn tanmlayan standartlar ve kurallardr. Politika ve dinde olduu gibi ahlak bir fikir ve kiisel inan durumudur. Seksel ve dini konularla ilikili tartmal inanlarn manevi bir kimlik altnda yer almasnn yannda kltr ve zamana yaylan ahlaki normlar da vardr. Temel ahlaki deerler, genel hatlaryla unlardr: Drstlk: Dorucu, iten, akszl, candan olmak, kopya ekmemek, almamak, yalan sylememek, ktlk etmemek veya kt harekette bulunmamak. Doruluk: lkeli, saygl, kurallara sadk olmak, iki yzl veya vicdansz olmamak, duruma gre deien ve ilkeleri yok sayan biri olmamak. Sz Tutan: Gvenilir, verdii sz tutan, ballklarn yerine getiren, gerek szleme hkmlerine gerekse szl olarak verilen szlere bal kalmak. Sadakat: Ailene, arkadalarna, alanlara ve lkene bal ve inanl olmak, profesyonel bir yapda gereksiz etki veya kar atmalarndan etkilenmeden bamsz karar verebilme yeteneini korumak. Adalet: Tarafsz ve ak fikirli olmak, hatalar kabul etmek, uygun durumlarda pozisyon ve inanlar deitirmek, yargya olan ball sergilemek, bireylere eit davranmak, bakalarnn hatalarndan veya eksiklerinden kendine kar salamamak. Bakalarna Yardm Etmek: Dnceli, iten ve tutkulu olmak, paylamak, verici olmak, bakalarna yardm etmek ve zarar vermekten kanmak. Bakalarna Sayg Gstermek: Kiilerin haklarna, zel yaamlarna ve kiisel tercihlerine saygl olmak, nazik, anlayl, tevik edici olmak, insanlarn kendi hayatlaryla ilgili karar verebilmelerinde ihtiya duyduklar bilgiyi salamak, patronluk taslamamak, bakalarn kltc davranlar sergilememek.

Ahlak, bir bireyi veya grubu ynlendiren davran prensipleridir.

nite 17 - Etik Davranlar ve Ynetimi

277

Vatandalk Sorumluluuna Sahip Olmak: Kanunlara uymak (eer kanunlar adil deilse, aka protesto etmek), katlmc, toplumsal, bilinli ve toplumsal hizmet veren biri olarak tm demokratik hak ayrcalklar kullanmak (oy vermek, grn vurgulamak), gerekli olmadka gizlilikten ve bilgileri saklamaktan kanmak. Mkemmeliyeti Aramak: Her konuda mkemmeliyeti aramak, gayretli, gvenilir, retken ve bal olmak, yeteneiniz dahilinde tm grevlerde en iyisini denemek, yksek mcadele istei yaratmak ve gelitirmek. Doru bilgilere sahip olmada ortalama olaym diye abalamamak ve ne pahasna olursa olsun yeneyim dememek. Sorumluluk: Verilecek kararlarda sorumluluk alabilmek, yaplan davranlarla rnek oluturmak, kendi davranlarndan sorumlu olmak, davranlarn sonularn nceden grmek, kendini bakalarnn yerine koymak, aileye, kuruma, hkmete kar gvenilir bir rnek oluturmak. Bireylerin etiksel davranlarn dayandrdklar deerler, ailelerden, retmenlerden, kardelerden ve iinde yaanlan toplumdan renilir. Bu etkenlerin tm bireyin kafasndaki doru ve yanl arasndaki fark yaratr. Doru davran dllendirilir; yanl davran cezalandrlr. ocuklara doru ve yanl kavramlar ok basit ifadelerle retilir. Bu tamamen yanl veya Bu kesinlikle doru gibi. Bazen de bunlarn anlatmnda dl ve cezalandrmalardan yararlanlr. Fakat yllar ilerledike doru ve yanllarn ayrlmas zorlar. Yetikinler, deer yarglarn kullandklar iin doru ve yanl arasndaki izgiyi bulmada glk ekerler. Norm, deer ve etik kavramlarnn ortak noktalar nelerdir?
SIRA SZDE

RGTLERDE ETK DAVRANILARIN KONTROLU

Kontrol, personelin etik davranlarn dzenlemek iin rgtler tarafndan kullanlan teknikleri ifade etmektedir. Etik ile ilgili rgt politikalar oluturmak ve bunlar uygulatmak gibi kontrol teknikleri, ahlaki karar alma srecinde hangi faaliyetlerin kabul edilebilir veya edilemez olduunu ortaya karr. rgtsel kontrol teknikleri, i ortamnda doabilecek atmalar zmeye yarar. Etik davranlar iin dller getirmenin yannda, etik-d davranlar iin cezalarn uygulanmas sayesinde, alanlar kendilerinden ne beklendiini anlayabilirler (Krel, 2000, s.7). Kontrol teknikleri, ilk olarak ie alma srecinde kullanlabilir. rgtlerin ou, tutum ve kiilik testleri uygulayarak, potansiyel olarak etik standartlara uyma eilimi iinde olan ve olmayan bireyleri ortaya karrlar. e aldktan sonra da kontrol tekniklerinin uygulanmasna devam edilir. Kontrol teknikleri, rgt ierisinde etik zerine irket politikalar oluturmak ve uygulamak ynnde kullanlmaktadr. Kontrol; rgtsel standartlar ve etik kodlar, performans lm, iyiletirici faaliyetler olmak zere aamada gereklemektedir.

rgtsel Standartlar ve Etik Kodlar

Etik davran kontrol, rgtsel standartlarn oluturulmas ile tevik edilebilir. Bu standartlar etik kurallarn bir dzenlemesi eklinde karmza kar. Farkl kltr ve gemie sahip olan bireylerin ahlak felsefeleri de farkl olabilir. Ayn politika ve standartlar uygulanmad srece, alanlar irkette hangi davrann kabul grdn saptamakta zorluk ekerler. Etik kodlar, alanlara yol gsteren kurallar belirleyerek, etik davranlarn yerlemesine yardmc olurlar. Gnmzde kurumlarn ounun kendi etik kodlarn dzenleme abas iine girdii gzlenmektedir. Bazen de kamu hizmetlerini dzenleyen ynetmeliklerde, meslek mensuplarnn davranlarna ilikin ahlaki kurallar koyulduunu grmek-

278

Sosyal Psikoloji

teyiz. rnein, baz denetim birimlerinin almalarn dzenleyen ynetmeliklerde, denetim elemanlarnn denetledikleri birimin alanlarndan ikram kabul etmelerinin, bor alp vermelerinin ya da denetimde bulunduklar yerde grevlilerle alveri yapmalarnn yasaklandn grmekteyiz. rnein, polislere retilen vatandalar arasnda hibir ekilde din, dil, rk, cinsiyet, sosyal stat, ekonomik durum ayrm yapmakszn grevini yerine getirmesi vardr. Bu hem bir insan olarak, hem de kamu grevlisi olarak byk nem tamaktadr. Birok kamu grevlisine, eitli nedenlerle farkl niteliklerde hediye verilmesi Trk toplumunun ve Trk brokratik kltrnn bir gerei ve kabul edilebilir bir davran olarak alglanmaktadr. Ancak dnyann pek ok yerinde olduu gibi, lkemizde de hediye greceli bir kavramdr ve rvet ile arasndaki fark ayrmak ok zordur. Bu adan bakldnda i ilikisi iinde olunan gruplardan hibir ekilde hediye kabul edilmemesi, kamu grevlisi olan polislerin de temel ilkelerinden biri olmak durumundadr. Bylece zellikle trafik polisleri, rvet sulamalarndan ve toplum gzndeki saygnln yitirilmesi riskinden de kurtulacaklardr. Hediye kabul edilmeyeceinin kesin bir dille aklanmas, ilgili gruplar hem baz ahlak d beklentilerden hem de madur olmaktan kurtaracaktr (atma ve Stres Ynetimi Meslek Etii El Kitab, 1999).

Performans lm
Kontrolun dier bir grevi de, alanlarn performanslarn rgtn etik standartlarna gre kyaslama yapmasdr.Bireyin iini dzgn ve etik standartlara uygun bir ekilde yapp yapmadn gzlemlemesi gerekir.alanlarn, yneticilerin rgtleri hakkndaki etiksel alglamalarn ve rgtn etik ve etik d davranlarn aratran almalar ve anketler , etik performansn genel deerlendirmesini ortaya koyarlar. Bylece etik d davranlarn yaygn grld rgtlerde, bu davranlarn nedenleri ortaya kabilir.

yiletirici Faaliyetler
yiletirici faaliyetler, rgt ilke ve standartlarna uyan alanlarn dllendirilmesi ve uymayanlarn cezalandrlmasn ierir. alanlar, rgt standartlarna uyduklarnda abalar fark edilir; ikramiye, terfi gibi amalarla dllendirilirler.Fakat alanlar, rgt standartlarndan saptklarnda knanabilir, baka yere tayin edilebilir, iten uzaklatrlabilir veya iine son verilebilir. Etik kurallar, st ynetim ve alanlar denetleyen tm amirlerin desteini almaldr. Kurallar, kat bir ekilde uygulandnda ve kurum kltrnn bir paras olduunda, rgt iinde etik davran gelitirme konusunda etkili olabilirler. rgtsel veya sosyal olarak etik d bulunan bir davrana kar iyiletirici faaliyetler uygulamaya konmadnda, bu tr davranlarn devam etme olasl fazladr. rgtlerde etik davranlar iyiletirmede alnacak nlemlerden birisi de rgtsel ball arttrmaktr. alanlarn rgte ballnn, rgte katlmla dorudan ilgisi vardr. Kurum, ball deiik ekillerde etkileyebilir. Etik ve etik d davranlara ynelik beklentiler ak olmaldr. nk sonular, geri dn olmayan bir sonla bitebilir. alanlar, ahlakl veya ahlakl olmayan davranlar konusunda kendi iradelerine gre karar verirler ve sonutan sorumlu olmalar alann etik amaca olan balln etkiler.Etik davranlarn ynlendirilmesinde kukusuz en byk rol yneticinindir.

nite 17 - Etik Davranlar ve Ynetimi

279

Eer alyorsanz, rgtnzdeki etik kodlarn neler olduunu tartnz.

SIRA SZDE

RGTLERDE ETK DAVRANILARIN YRTLMES

Etik davranlarn yrtlmesi, rgtsel etik ynetimi faaliyetlerine dier baz stratejileri ilave etme anlamnda kullanlmaktadr. Bu stratejiler, dier etik ynetim teknikleriyle birlikte kullanldnda rgtsel etii glendirerek, alanlarn ou tarafndan benimsenmesinde etkili olabilecektir. rgt etiinin yrtlmesinde nemli strateji arac kullanlmaktadr. Bunlar; rgt, motivasyon ve iletiimdir (Krel,2000, s.95-98).

rgt
rgtn etiksel standartlar planlama ve uygulamaya koyma yetenei, bir lde rgtn koullarna baldr. rgt, etiksel anlamda, performansn tatmin edici bulmuyorsa (etik d davranlar engellemiyorsa) ynetim, etik kararlarn alnd yntemleri yeniden organize etmelidir. rnein, nemli kararlarn alnmasnda merkezileme, alt dzey yneticilerin ve alanlarn etik-d kararlar almalarn engelleyebilir. Bylece st ynetim, rgt kltrn gelitirmede ve rgte etik deerlerin alanmasnda etkili olabilir. Bunu yaparken de olumlu davranlar iin dller, olumsuz davranlar iin de yaptrmlar kullanabilir.
rgtn etiksel standartlar planlama ve uygulamaya koyma yetenei, bir lde rgtn koullarna baldr.

Motivasyon
Motivasyon, kiilerin belirli bir amac gerekletirmek zere kendi arzu ve istekleri ile davranmalardr. Bir rgtte motivasyon, rgtsel amalara varmak iin alanlar cesaretlendiren davranlarda gerekleir. Etiksel davranlar dllendirerek ve bireysel amalara ulamalarna yardmc olunarak yneticiler, alanlar daha verimli etiksel olmaya ynlendirebilir. cret ve maalar, alanlarn motivasyonunda nemli bir kaynak olsalar da, tek bir kaynak deillerdir. Gnmzde alanlar, daha ok alma yaam kalitesi, bireysel geliim iin frsatlar, rgtlerin etik performanslar gibi konularla daha ok ilgili olmaya balamlardr. alanlara daha fazla bireysel baar ve tannma salayan, etiksel problemleri zmeleri iin frsatlar yaratan i zenginletirme programlar, ayn zamanda bireysel geliim ve byme de salamaktadr. Rasyonel bir motivasyon sistemi, bireylerin davranlarn etkileyebilecek, davranlarna yn verebilecek sosyal alkanlk ve tutumlarn da olumlu etkileyerek, etik davranlarn gelitirebilecektir.
Motivasyon, kiilerin belirli bir amac gerekletirmek zere kendi arzu ve istekleri ile davranmalardr.

letiim
Yneticiler, zel bir iletiim sistemi olmadan alanlar motive edemez ve abalarnn organizasyonunu salayamaz. letiim, etiksel standartlara rehberlik yapar ve iletmenin fonksiyonel blmleri arasnda birlemeyi salayc eylemleri beraberinde getirir. Her bireyin salkl bir temele dayansn veya dayanmasn, eitli kii ve konular hakknda pein ve deimesi zor bir takm deer yarglar olabilir. Bu yarglar, baz kiilerin etkisiyle oluabilecei gibi, kiinin ac deneyimlerinin bir sonucu olarak da oluabilir. Bu tr yarglarn olumsuz etkileri en ok iletiim olgusunda kendisini gsterir. Kiinin belirli kiilere kar nyargs varsa, karsndakilere gvenmiyorsa, byk bir olaslkla bu kiilerden gelecek mesajlar ya hi alglamayacak ya da vericinin kastettiinden farkl bir biimde alglayacaktr. nsanlarn
Yneticiler, zel bir iletiim sistemi olmadan alanlar motive edemez ve abalarnn organizasyonunu salayamaz.

280

Sosyal Psikoloji

holarna gitmeyen eyler veya hesaplarna gelmeyen eyleri duymamazlktan gelmeleri bu durumun somut rneidir (imek, Akgemci, elik, 1998, s.57). Bu tr davranlar, etik d davranlara yol aabilecek gvenilirlik ve ball olumsuz etkileyecektir. Bu adan iletiim, rgtlerde etik davranlarn yerlemesinde etkili olmaktadr.

ETK DAVRANILARIN YNETMNDE KLTRN NEM

Etik kurallar, her etik problemi zemez; ama alanlara yol gsteren kurallar koyar. rgtlerde etik davranlar gelitirmenin bir yolu da etik kltrn alanlarca benimsenmesidir. Etik davranlarn ynetimi aamada gerekleir: Bunlardan ilki, yneticilerin rgtlerindeki mevcut etik kltr anlamalar; ikincisi, etik kltr gelitirici faaliyetlerde bulunmalar; ncs de etik davranlarn kuvvetlendirilmesidir (Krel,2000, s.98-105).

Varolan Etik Kltrn Anlalmas

Btn bireylerde olduu gibi rgtler de birer kltre sahiptirler. Bu sahip olduklar etik deer ve normlar, karar ve davranlarnda bireylere ve rgtlere rehberlik ederler. rgtlerin mevcut etik kltrlerini anlamak, etik davranlarn ynetiminde nemli bir ilk admdr. Bu nedenlerle ncelikle rgtlerin mevcut kltrel yaps incelenmeli, norm ve deerler ortaya konmaldr. rgtlerin mevcut etik deerlerinin saptanmas ve yerletirilmesi konusunda liderler de nemli rol oynarlar.

Etik Kltrn Geliimi

rgtlerde etik kltrn geliimi iin rgt iinde, insan ve kltrn etik deerlerinin birlikte deiimi gereklidir. rgtte her bir alan yeteri kadar cesaretli ve dayankl ise, etik olmayan davranlarla mcadele edebilir veya etik davranlar dorultusunda yol gsterebilirler. rnein gammazlk yapmak, sabotajda bulunmak, rvet almak, ihmalkarlk yapmak gibi etik olmayan davranlarla baa kabilirler. rgtler ve yneticiler etik kltrler gelitirebilmek amacyla uygun birok metotlar kullanmaktadrlar. Bu metotlar, etik kodlar gelitirmek, rehberlik edecek politikalar oluturmak, etik performans standartlar gelitirmek, etik eitimi salamaktr.

Etik Davranlarn Desteklenmesi

Etik davranlarn gelitirilmesi ve desteklenmesi konusunda alan yneticiler, alanda nemle durulmas konusunda birlemilerdir: rgt kltrnn etik deerlerini yeni alanlara retmek, Etik ynlendirmelerde davranlar etkileyen eitli yollar kullanmak, rgt kltrndeki etik davranlar kurumsallatrmak. rgt kltrnn deerlerini alanlara henz ie girmeden nce aklamak ve benimsetmek gerekir. Bylece, neyin doru veya yanl olduunu anlayan yeni alanlar, ie girmeden nce deerlendirme ansna sahip olabileceklerdir. Bylece, alanlar hangi davranlarnn glendirileceini ve cezalandrlacan renebilirler. rnein polisler, yasalarla kendilerine verilen grevleri yerine getirmek ve yetkilerini snrlar iinde kullanmakla sorumludurlar. Nedeni ne olursa olsun, grevlerin savsaklanmas, grevin ihmal edilmesi anlamn tar. Grev ihmali, yasal

nite 17 - Etik Davranlar ve Ynetimi

281

olarak cezalandrlmay gerektirir. Bu nedenle, bu tr cezalar vermemek iin ie balamadan nce bu deerlerin alanlara benimsettirilmesi gerekir. Etik davranlarn yerlemesinde kltrn nemini rneklerle tartnz.
SIRA SZDE

RGTLERDE KSEL AHLAK GELMNN KONTROLU

rgtte etiksel iletme standartlarn kontrol etme srecinde, bireysel ahlak geliimi nemli bir rol oynar. Baz dnrlere gre ahlaki geliim, rasyonel byme ve bireysel geliimin bir paras olmaktan ok, toplumsallama srecinin bir parasdr. rgtler, etiksel ilkeleri uygulamaya alrken eitim programlarna bavururlar. Baarl olmak iin rgtn etik programlar konusunda alanlar eiterek, kiisel ahlak geliimlerine yardmc olmaldrlar. rnein yneticilerin, alanlar din, dil, etnik kken ve cinsiyete dayal bir ayrma tabi tutmamas etik bir sorumluluktur. alanlar, amirlerinin bu kriterlerinden honutluk duyarak, onu model alabilirler. rnein trafik polisleri, her gn, farkl ya, cinsiyet, sosyo-ekonomik dzey ve kiilikteki yzlerce insanla iliki iinde olmak durumundadrlar. Bu i ilikileri iinde retilen hizmetin kalitesi ve i yaamndan doyum salayabilmek iin insan ilikilerine byk bir nem vermek gerekecektir. etiinde, bireyleri etik d davranlara iten en byk faktr amir korkusudur. inden olma, tayin edilme, cezalandrlma korkusu bireyin etik d davranlarda bulunmasna neden olabilir. zellikle bu durum kiisel gveni az kiilerde daha da sklkla rastlanr. Bu tr korkularla baa kmada yneticiler, alanlara destek olmal, korkular bastrmak yerine, onlarla ba edebilmelidir. Gereken gven salanmal, kiisel ahlaklarnn gelimesine yardmc olunmaldr. Etrafnzdaki kamu grevlilerinde korkuya dayal etik davranlar neler olabilir?
SIRA SZDE

282

Sosyal Psikoloji

zet
AMA

Etik kavramn tanmlamak ve nemini aklayabilmek. Etik, insanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya konmasn ve aratrlmasn inceleyen bir felsefe disiplinidir. Gnmzde etik deerlerin alma hayat ile birlikte gndeme alnmas gerei ortaya kmtr. Srekli olarak basnda ve televizyonda karmza kan iletme odakl rvet, yolsuzluk, dolandrclk, yetkilerin ktye kullanm, ahlak d davranlar, kamunun duyarl olduu balca konular arasndadr. Bireysel Etik Geliimini inceleyebilmek. Bireysel etik kavram, ahlak hkmlerinin temel deerlerini,davran prensiplerini, insan dnce ve eylemlerinin niteliini kapsar. bireysel etik teorisi mevcuttur. Bunlar; ama etii, ilke etii ve sonu etiidir. Bireylerin etik gelimeleri farkl aamalarda meydana gelebilir. En alt aama salt dorular tarafndan ynetilir. Bir eyleme ynelik yasa mevcut ise, o eylemi farkl bir ekilde uygulamak yanl ve yasa d demektir. Orta aama ise yasa d eylemlerin dnda daha ok yanl eylemler olduunun alglanmas sonucu ortaya kar. Etik geliiminin son aamas bireyin kendi inanlar ile tatmin olduu ve davranlarnda etiksel standartlar uygulama konusundaki sorumluluu kabul ettiinde ortaya kar.

AMA

AMA

Bireysel etik davranlarnn nedenlerini sralayabilmek. Deerlerimiz ve dolaysyla davranlarmza ilikin doru ve yanl kavramlarmz ailemizin ve evremizin deerlerinden etkilenir. etiinde incelenecek en nemli konulardan biri de bireysel etik davranlar olmaktadr. Bireylerin etik davranlarn etkileyen dier bir faktr alanlarn zellikleridir. alanlar, davran kalb iinde deerlendirilmektedir. Bunlar; karc Grevci Ahlak davranlardr. Etik davranlar ynetebilmek. rgtlerde, alanlarn etik davranlarn dzenlemek, etik d davranlar ise ortadan kaldrmak amacyla birtakm teknikler kullanlmaktadr. Bunlardan biri kontrol teknikleridir. Kontrol teknikleri, rgtsel standartlar ve etik kodlar, performans lm, iyiletirici faaliyetler olmak zere aamada gereklemektedir. rgtlerde etik davranlar gelitirmenin bir yolu da etik davranlarn yrtlmesidir. Bunun anlam, rgtsel etik ynetimi faaliyetlerine, dier baz stratejileri ilave etmektir. rgt etiinin yrtlmesinde nemli strateji arac kullanlmaktadr. Bunlar: rgt, motivasyon ve iletiimdir. rgtlerde etik davranlar gelitirmenin bir yolu da etik kltrn alanlarca benimsenmesidir. Etik davranlarn ynetimi admda gerekleir. Bunlardan ilki, yneticilerin rgtlerindeki mevcut etik kltr anlamalar, ikincisi etik kltr gelitirici faaliyetlerde bulunmalar, ncs de etik davranlarn kuvvetlendirilmesidir.

AMA

nite 17 - Etik Davranlar ve Ynetimi

283

Kendimizi Snayalm
1. nsanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya konmasn ve aratrlmasn inceleyen disipline ne ad verilir? a. Felsefe b. Psikoloji c. Ahlak d. Etik e. Sosyoloji 2. Aadakilerden hangisinde alann i etiinin oluumuna etkisi hem olumlu hem de olumsuz olacaktr? a. karc davran b. Bencil davran c. Eksik deerlendirme d. Grevci davran e. Ahlak davran 3. Aadakilerden hangisi ahlak bir davran iersinde yer almaz? a. Brokratik oyunlar dzenler b. Ak ve drst iletiim kurar c. mkanlar toplum yararna kullanr d. ini en iyi biimde yapar e. Yasa ve ahlak d emirlere direnir. 4. Bireyin doru ya da iyinin ne olduu konusundaki kiisel deer ve inanlar hakknda var olan kurallara dayanan kavram aadakilerden hangisi aklar? a. Sorumluluk ahlak b. Manevi ahlak c. Kiisel ahlak d. Maddi ahlak e. Politik ahlak 5. Aadakilerden hangisi temel ahlaki deerlerden biri deildir? a. Drstlk b. Doruluk c. Adalet d. effaflk e. Sadakat

6. Davranlarnn sonularn nceden grmek, kendini bakalarnn yerine koymak, aileye, kuruma, hkmete kar gvenilir bir rnek oluturmak hangi ahlaki deere bir rnektir? a. Sorumluluk b. Bakalarna yardm etmek c. Bakalarna sayg gstermek d. Adalet e. Mkemmeliyeti aramak 7. Aadakilerden hangisi etik davranlar kontrol tekniklerinden biri deildir? a. rgtsel standartlar oluturmak b. Etik kodlar oluturmak c. Yasa ve kurallar dzenlemek d. Performans lm e. yiletirici faaliyetler 8. Kiilerin belirli bir amac gerekletirmek zere kendi arzu ve istekleri ile davranmalarna ne ad verilir? a. Stat b. Norm c. letiim d. Motivasyon e. Etik 9. Aadakilerden hangisi varolan etik kltrn anlalmasnda kullanlan aamalardan biridir? a. rgtsel yapy iyiletirmek b. rgtsel iletiim an kurmak c. rgtlerde motivasyonu iyiletirmek d. rgt kltrn yaygnlatrmak e. rgt kltrndeki etik davranlar kurumsallatrmak 10. Aadakilerden hangisi rgtlerde etik oluumuna olumsuz etki yapan unsurlardan biri deildir? a. Ar merkeziyetilik b. Grev ve sorumluluklarn belirlenmemi olmas c. rgtn ar bymesi d. rgtlerde kariyer planlamasnn olmamas e. Grev tanmlarnn yaplmam olmas

284

Sosyal Psikoloji

Yaamn inden
Ahlaki Deerler Bir Tehdit midir, Yoksa Frsat m? nsanlar sr tutmay sevmezler, elde ettikleri bilgileri kendi karlar iin kullanabilir, rveti hkmetlerle i yaparlar ve kimse bunlar bilmiyor veya umursamyor gibi grnebilirler. Yakalamak ya da yakalanmamamak bir ynetii iin gerek bir kaygdr. Ancak skandal korkusu, bir yneticinin ahlaki deerlere uygun davranmasnda temel drt olmamaldr. ahlak, kalite ve mkemmellik; hepsi de i yaamnn evrensel deerleridir. Ahlaki deerler de bunlarn ayrlmaz parasdr. Bu nedenle, nemli olan, ahlaki standartlarn gelitirilmesini, baarmz engelleyen ya da tehdit eden bir konu olarak deil, alma yntemlerimizi iyiletirecek bir frsat olarak grmemizdir. Ben patronumun basks ve sendika bakann dolayl tehdidi ile karlatmda, kendimi yapayalnz ve akn hissetmitim. yle dndgm hatrlyorum: Ben btn bunlar hakettim mi? Drst olmaya altm, bama bunlar geldi. Sendikaya kar makul olmaya alyorum, fayda etmiyor. Standartlar korumaya alyorum; ama patron kurallar iniyor. O zamanlar bir motivasyon grafiim karlsayd, izginin hzla aa dt grlebilirdi. Bir sre almak bile iimden gelmedi. Yneticiler olarak hibirimiz benim bama geleni demotive olmay-yaamak istemeyiz. irketteki geleceim konusunda da endie duymaya balamtm. Ahlaki deerlerin, alt dzeydeki alanlar nasl etkileyecei konusunda uzun vadeli almalar yaplmamaktadr. Ahlaki deerlere nem veren bir irketin, daha ok kr edeceinin garantisi de yoktur. Ancak, deerlere nem verilen bir ortam yaratmak konusunda sylenecek ok sz var. Ahlaki sorunlar i yaamnn kanlmaz gerekleridir. Karmak, zor ve rahatsz edicidirler; bu yzden kendi sorumluluk alanmza giren deerleri bazen grmezden geliriz. Yine de, ahlaki deerleri dikkate almak, bize ok ey kazandrr. Daha nce grdmz gibi, hepimiz yaam boyu standartlarla yaar ve onlar tarafndan ynlendiriliriz. Drstlk, gven ve sorumluluk kiiler iin olduu kadar kurulularn baars asndan da nemlidir. Yneticiler, bu kavramlar yerletirmek ve i ahlakna uygun davranlmasn salamak zorundadr. Birbirimize gvenirsek ibirlii yapabilir, ak davranabiliriz. Gvensizlik, korkuya ve risk almaktan ekinmeye yol aar. Birbirimize kar drst olursak ho olmayan bilgileri bile paylaabiliriz; aksi halde enerjimizi ve zamanmz, bakalarnn neler diyeceini tahmin etmek iin harcamakla geiririz.

Birbirimize, irketimize ve topluma kar sorumluluk duyarsak saygnlmz artar, sonuta zorluklardan ve dier gruplarla kar karya gelmekten kanm oluruz. Ahlaki deerlere nem vermek bu kadar iyi ise, insanlar neden ahlaki deerlere aykr davranrlar? Kaynak: Elizabeth P. Tierney, Ahlak, (ev: Gnhan Gnay) Rota Yaynlar, stanbul, 1997.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. d 2. d 3. a 4. c 5. d 6. a 7. c Yantnz yanl ise, Etik Kavram konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Bireysel Etik Davranlar konusunu tekrar gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Ahlak alann Temel Davranlar konusunu tekrarlaynz. Yantnz yanl ise, Normlar, Deerler ve Bireysel Etik Davranlar konusunu okuyunuz. Yantnz yanl ise, Temel Ahlaki Deerler konusunu genel hatlaryla okuyunuz. Yantnz yanl ise, Ahlaki Deerler Konusunda Sorumluluk konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Etik Davranlarn Ynetiminde Kontrol Teknikleri konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Etik Davranlarn Yrtlmesi konusunu tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, rgtlerde Etik Davranlarn Ynetiminde Kltrn nemi konusunu gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Etii konusunu tekrar inceleyiniz.

8. d 9. e

10. d

nite 17 - Etik Davranlar ve Ynetimi

285

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Carell, M. J. Daniel, F., Heavrn C. (1997). Fundamentals of Organizational Behavior. Prentice Hall, New Jersey. Costley, D. L., Todd, R. (1991). Human Relations in Organizations, West Publishing Company, New Jersey. Hofmann, W. M., Frederick, R. E., (1995). Business Ethics, McGraw Hill Inc, New York. Krel, ., (2000). rgtlerde Etik Davranlar, Ynetimi ve Bir Uygulama almas. A....B.F. Yaynlar, Eskiehir. Roberts, S. H. (1971). Roberts Dictionary of Industrial Relations, Washington D.C., Bureau of National Affairs, Sayn, D., (1998). Ynetsel Etik, Yerel Ynetim ve Denetim. ileri Bakanl Mahalli dareler Kontrolrleri Der. Yayn, Cilt:2, Say:12, Ocak, Ankara. Steinberg, S., Austern, D. T. (1996). Hkmet Ahlak ve Yneticiler (ev: Turgay Ergn), TODAI Yaynlar, Ankara. imek, . Akgemci, T., elik, A., (1998). Davran Bilimlerine Giri ve rgtlerde Davran. Nobel Yayn Datm, Ankara. Velasquez, M., (1988). Business Ethics, Concept and Cases. Prentice Hall, Englewood Cliffs, New York.

286

Szlk

Szlk
A
A Tipi Kiilik: Yksek dzeyde rekabetilik, zamanla yarma ve dmanl ieren kiilik rnts. Atfetme: Olaylarn ya da davranlarn nedenlerine ilikin izlenim oluturmak iin bilgileri kullanma sreci. Ahlak: Bir bireyi veya grubu ynlendiren davran prensibi. Akraba Seimi Prensibi: Ayn kandan olduumuz kiilere yardm etmekte neden daha uygun ve istekli olduumuzu aklar. Aldatc Yaygnlk: Kendi davranmz ve fikirlerimizin yaygnln abartma eilimine aldatc yaygnlk etkisi. Antisosyal Saldrganlk: Toplumsal normlar ineyen ve toplumca onaylanmayan saldrganlk biimi. Arasal Saldrganlk: Saldrganln, kii tarafndan deerli grlen bir amaca ulamak iin gsterilmesi. Arnma: Uyarlm (harekete gemi) psiik enerjinin harcanmas ve sistemin tekrar psikolojik denge durumuna dnmesi. Arttrma Etkisi: Sosyal kategorizasyon srecinde, kategori ii benzerlikleri ve kategori aras farkllklar abartl alglama eilimi. Ayrmclk: Bir kiiye, sadece grup yeliinden dolay olumsuz (bazen olumlu) davran gsterilmesi. Aznlk: yelerinin kendi yaamlar zerinde, baskn grubun yelerinden daha az gc, kontrol ve etkili olan gruplara, aznlk grup ad verilmesi.

Bilisel Uyumsuzluk: Bir kimsenin tutumlaryla tutarsz davranta bulunmadan kaynaklanan rahatszlk duygusu. Birey Dzeyli atmalar: Bireyin kendi kararn vermede, eylem tarzn semede ya da eylemi yerine getirmede glkle karlamas sonucu ortaya kan durumlar ifade edilmesi. Bireyselci: Yaklam asndan kitle davran, belirli tarzlarda davranmaya yatkn olan, birbirine benzer insanlarn bir araya gelmesiyle ortaya kmas. Bilinirlik Ksa Yolu: Kolayca anmsanabilen rneklerin, ya da anmsadnz bilgilerin karar vermede esas alnmas. Birincil Gruplar: Dolaysz ilikiler yani hiyerari araclyla salanan ilikilerin tersine, yzyze ilikilerden olumas. Boyun Eme: stemesek de, yapmamz istenen bir eyi yapmak. Boyun eme, yasal otoritenin bask uygulayabilecei inancna dayanmas.

C-
Ceza: Davran izleyen ve organizma zerinde hoa gitmeyen bir etki yaparak davrann tekrar olma olasln azaltan ya da durduran uyarc. Cinsel Kimlik: Erkek veya dii bilgisinin iselletirilmesi. atma: Birey ya da gruplarn iinde ve aralarnda eitli nedenlerle ortaya kan anlamazlk, ztlama, uyumsuzluk ve birbirine ters dme durumu olarak tanmlanr.

D
Davran Yaklam: Yalnzca gzlenebilir ve llebilir davrann incelenmesi gerektiini ne sren psikoloji okulu. Deerler: Bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlk, birlik, ileyi ve devamn salamak ve srdrmek iin yelerinin ou tarafndan doru ve gerekli olduklar kabul edilen, onlarn ortak duygu, dnce, ama ve menfaatini yanstan, genelletirilmi temel ahlaki ilke ve inanlar olmas. Denek: Bir deneyde tepkileri ya da yantlar gzlenen ya da llen bireyler. Denence (Hipotez): Bir kuramdan karlan zel ve snanabilir tahminler. Deney Grubu: Bir deneyde bamsz deikende yaplan deiimin uyguland grup. Dgrup Homojenlii: Dgrup yelerinin birbirlerine, igrup yelerinin benzediinden daha fazla benzediine ilikin algsal yanlg. Doal Gzlem: Belirli bir davran konusunda dorudan ve betimsel bilgi edinilen yntemi. Dnmsel Liderlik: Toplumlarda ve rgtlerde kkl deiikliklerin gerekletirilmesinde baar ile uygulanabilen bir liderlik tarz. Duyarszlatrma Etkisi: Uzun sre iddeti izleme sonucunda, bireyin ac eken insanlara kar duyarszlamas ve eskiye oranla daha az duygusal tepkiler vermesi.

B
Baml Deiken: Bir deneyde bamsz deikende yaplan deiimlerin, zerinde yol aaca etkiyi grmek iin llen deiken. Bamsz Deiken: Bir deneyde baml deiken zerindeki etkisini grebilmek iin deiime uratlan deiken. Beliren Norm Kuram: Kitle davrannn normsuz ve babo olan bir davran biimi olmadn, kitlesel srete oluturulan normlarla ynlendirildiini ne sren yaklam. Benlik: Kendimiz hakknda edindiimiz ilk ve en nemli inanlarmzn toplam. Benlik Duygusu: Bebeklik dneminin bal bana zellii olan ayrmlardan birini tanmas. Benzetirme: Birisi ok ekici olan iki kii birlikte grldnde; daha az ekici olann, olduundan daha ekici olarak alglanmas. Bilisel Psikoloji: Zihinsel sreleri en geni anlamda inceleyen psikoloji okulu. Bilisel Tarz: Kiilerin nesneler, kiiler ya da gruplarla ilgili dnme biimleri.

Szlk

287

Dmanca Saldrganlk: Amac dier kiiye zarar verme ya da onu incitmek olan saldrganlk.

kincil Gruplar: likilerin zihinsel-rasyonel ve szlemeli olduu, formal ve aka tanmlanm sorumluluklarla kiisel olmama eilimi. nan: Bireylerin kendi duygularnn bir yn ile ilgili alglarn ve tanmlarn meydana getirdii srekli duygular a. nanlar: Bireylerin kendi duygularnn (i alemlerinin) bir yn ile ilgili alglarn ve tanmlarn meydana getirdii srekli duygular a. birlii: ddiac ve ibirliki bir davran ifade eder. taat: stemesek bile, bizden yaplmas isteneni yapma. zin Verilmi Saldrganlk: Toplum kurallarnn snrlar iinde olan ve ak bir onay verilmese de toplum tarafndan meru olarak alglanan saldrganlk biimi. zlenim Oluturma: Bir kiinin baka birisi hakknda genel bir yargya varmak iin; deiik bilgi kaynaklarn birletirme sreci.

E
Edimsel (Arasal) Koullama: Belirli uyarclarn var olduu bir ortamda, davranlarn dl kazanmak ya da cezadan kanmak iin ortaya konulduu renme tr. Engellenme: Kiinin amaca ynelik davrannn dsal olarak bloke edilmesi. Engellenme-Saldrganlk Modeli: Engellenmenin, saldrganln gl bir belirleyicisi olduunu ne sren kuramsal yaklam. Etik: nsanlar iin neyin doru ve iyi olduunun ortaya konmasn ve aratrlmasnn inceleyen bir felsefe disiplini. Etnosentrizm: yesi olunan grubun (igurubun) dier btn gruplardan stn olduuna ilikin inan.

F
Formal Gruplar: rgtn kendisi tarafndan belirli ileri yerine getirmek amacyla oluturulan ve rgtle belirli yeri olan gruplar. Face-ism: Medyada kadn vcudu ve erkek yznn kullanm.

K
Kanma: ddiasz ve ibirliksiz bir davran ifade eder. Kalpyarg: Bir sosyal grubun yeleri hakknda yaygn bir biimde paylalan genelleme. Kapal Zihinlilik: Deiime direnli ve hogrsz dnme biimi. Karizmatik Liderlik: Bireysel ekicilii olan, bakalarn etkilemek ve onlara istediklerini yaptrmada nemli rol oynayan ve sadk astlarn oluumunu salayan bir lider tipi. Kimliksizleme: Bireyin kitle iinde bireysel kimliini yitirerek, kimliksiz hale gelmesi ve davranlarnn sorumluluunu stlenmemesi. Kiileraras ekicilik: Bir kiinin baka bir kiiye yaklama istei. Kiilik Deerlendirmeleri: Sklkla yanl dnme zerine kurulmas. Kitle Davran: ok sayda insann, nceden belirlenmi normlar olmad, bir liderin olmad yani yksek belirsizlik ieren durumlarda ayn anda ayn davran gstermeleri. Klasik Koullama: Bir uyarc tarafndan doal olarak uyarlan bir tepkinin, farkl ve ntr olan bir dier uyarc tarafndan da uyandrlabilir hale geldii renme tr. Kontrol Grubu: Bir deneyde bamsz deikende yaplan deiimin uygulanmad ve deney grubu ile karlatrmak iin kullanlan grup. Korelasyon: ki ya da daha ok deiken arasndaki iliki. Korelasyon Yntemi: ki ya da daha ok deiken arasnda kendiliinden oluan ilikileri aratrma yntemi. Kuram: Bir konunun sistemli bir ekilde aklanmas. Kltr: Doann ya da tanrnn yarattklarna karlk, insanolunun yaayarak yaratt, rendii, rettii, aktard, gelitirdii maddi manevi anlamda her ey.

G
Gereki atma Kuram: Gruplar arasndaki atmann gerek kar atmalarndan kaynaklandn ileri sren yaklam. Gestalt Psikolojisi: nsanlarn nesneleri nasl bir btn olarak algladklarn inceleyen psikoloji okulu. Gzlem Yoluyla renme: Dier insanlarn davranlarnn gzlenmesi yoluyla gerekleen renme. Grup Ball: Grup yelerinin bir arada kalmasnda etkili olan ekim gc olarak tanmlanr. Grup Kompozisyonu: Grup yelerinin homojen veya hetorojen oluu ile ilgili olarak tanmlanr. Grup Zihni: Baz kuramsal yaklamlara gre, kitle yeleri tarafndan paylalan ve kitle davrann mmkn klan ortak ruh hali. Gruplar Aras Davran: Bir ya da birden fazla kiinin grup yelikleri temelinde etkileimde bulunmas. Gruplar Aras Rekabet: Sosyal kimlik kuram balamnda alt statdeki gruplarn statkoyu deitirmek zere st statdeki grup ya da gruplarla direkt olarak atmaya girmesi. Gnah Keisi: Engellenme-saldrganlk kuram balamnda, saldrganln gerek hedefine ynelemedii zaman bulunan grece zayf dgrup.

H
Hayali likisellik: ki olay arasnda gerekte olmayan bir iliki alglama ya da var olan ok az dzeydeki ilikiyi abartma.

288

Szlk

Kltrleme: Bir toplumdaki kltr, o toplumun bireylerine kazandrma sreci.

Psikodinamik Kuramlar: nyargcy, bireyin bilindndaki belirli dinamiklerin bir sonucu olarak gren ve analiz eden kuramlar.

M
Model: Davrannn taklit edildii ve uygun davran iin rehber olarak alnan kii. Model Alarak renme: Deer verilen kiilerin davranlarn gzlemleyerek renme. Motivasyon: Kiilerin belirli bir amac gerekletirmek zere kendi arzu ve istekleri ile davranmalar.

R
Rekabet: atmay dikkate almadan her iki tarafnda da kendi karlarn dnmesi. Rol Belirsizlii: Birey dzeyli atmalardan birisidir. Rol belirsizlii en basit bir ifade ile bireyin ne yapacan, kimlere ve nelere kar sorumluluklarnn olduunu bilememesi. Rol atmalar: Bir role ve rol ykmlsne ilikin beklentilerin uyumsuzluu. Rol emalar: Bunlar belli bir roldeki insanlar iin elimizde olan, organize edilmi kavramlar.

N
Norm: Bir grup yesi iin uygun davrann ne olduuna ilikin grup yelerince paylalan inanlar. Normatif Etki: dller almak ya da cezalandrmalar nlemek isteine bal uyum, itaat. Numunecilik: Daha sonraki ayrmc davranlar mazur gstermek zere, sosyal bir gruptan az sayda kiiye nemsiz konularda olumlu davran gsterme.

S-
Saldrganlk: Dier kiiye fiziksel ve psikolojik olarak zarar vermeyi ya da incitmeyi amalayan davran. Sekisiz rneklem: Her potansiyel katlmcnn rnekleme seilme ansnn eit olduu rneklem. Sosyal Alg: Baka insanlar ve olaylar tanma ve anlatma abas. Sosyal Bili: Toplumsal dnyaya ilikin bilgileri yorumlama, analiz etme, anmsama ve kullanma biimi. Sosyal Dei-Toku Kuram: Bizim, getirisi gtrsnden fazla olan ilikiler arama ve bu tr ilikileri srdrme peinde olduumuzu ileri sren kuram. Sosyal Deime: Sosyal kimlik kuram balamnda, alt statdeki grubun kollektif biimde st statye gemesi. Sosyal Hareketlilik: Sosyal kimlik kuram balamnda alt statdeki grup yelerinin kolektif olarak deil, kiisel olarak st statl gruba gemesi. Sosyal Karlatrma Kuram: Kii ya da kiilerin kendi gruplarn eitli deerlendirme boyutlar (doruluk ve drstlk, alkanlk-tembellik, zenginlik-yoksulluk, vatanseverlik-vatansever olmama vb.) zerinde dier gruplarla kyaslamas. Sosyal Kategorizasyon: Sosyal dnyann belirli zellikler (cinsiyet, ya, rk, din, milliyet vb.) temelinde gruplara blnmesi. Sosyal Kimlik: Bireyin bir gruba aidiyeti ile elde edilen kimliktir; bireyin kim olduunu ve o grup yeliinin birey iin ne anlam tadn ifade eden kavram. Sosyal Kimlik Kuram: Sosyal deimeye araclk eden psikolojik sreleri sosyal kimlik kavram erevesinde ie koan bir gruplar aras ilikiler kuram. Sosyal Norm: Bir grup tarafndan belirlenen ve zorunlu tutulan davran ve inan lt. Sosyal renme Kuram: Sosyal davranlarn direkt pekitirme ve model alma yoluyla renildiini ne sren kuramsal yaklam.

O-
Olumluluk Yanll: Tek tek insanlar, grup ya da nesnelerden daha olumlu deerlendirme eilimi. Olumsuzluk Etkisi: zlenim oluturmada, olumsuz zelliklerin olumlu zelliklerden daha ar basmas eilimi. Otoriteryen Kiilik Kuram: nyargl tutum ve ayrmc davranlar, kkleri kiiliin derinlerinde olan bir eilim olarak grlmesi. Otoriteye Boyun Eme: Uyum ya da itaat gerektirdii davranlarn edinimi iin kullanlabilecek g. ncelik Etkisi: Bir kii hakknda edinilen ilk izlenimlerin sonrakileri belirlemede esas olmas ve sonrakilerden daha etkili olmas. zgeci Davran: Herhangi bir biimde, dllendirilme beklentisi (belki, iyi bir ey yapm olmann verdii duygu dnda) olmakszn bir bakasna yardm etmesi. zgeci Saldrganlk: Toplumsal normlara uygun olarak grlen ve toplum tarafndan onaylanan saldrganlk biimi. rneklem: Geni bir evrenden, evrenin zelliklerini temsil eden katlmclarn seilmesiyle oluturulan grup. zsayg: se kendimizi deerlendirme ekli. nyarg: Bir kiiye ynelik, sadece grup yeliinden dolay gelitirilen olumsuz (bazen olumlu) tutum.

P
Pasif Saldrganlk: Dier kiiye zarar vermeyi ya da onu incitmeyi amalayan faaliyetsizlik hali. Pekitirme: Davran izleyen ve organizma zerinde hoa gidici bir etki yaratarak, davrann tekrar olma olasln arttran uyarclarn verilmesi. Prototip: Bir snfn zelliklerini en iyi temsil eden eleman.

Szlk

289

Sosyal Psikoloji: Bir bireyin, davran, duygu ve dncelerinin bakalarnn gerek yada hayal edilen varlndan nasl etkilendiinin bilimsel yollarla aratrlmas. Sosyal Snflama: nsanlar ortak zelliklerine gre gruplara ayrma. Sosyal Yaratclk: Sosyal kimlik kuram balamnda alt statdeki grup yelerinin statkoyu deitiremedikleri durumda, olumsuz olan sosyal kimliklerini olumluya evirmek iin bulduklar yollar. Sosyalleme: ocuklarn sosyal evrelerindeki yerleik sosyal normlar renme sreci. ema: Herhangi bir ey hakknda, gemi yaantlarmza bal olarak oluturulan inan ve beklentiler. iddet: Dier kiiye fiziksel olarak zarar vermeyi amalayan davran.

U-
Uyum: ddiasz ve uzlac bir davran ifade edilmesi. Uzlama: ddiac ve ibirliki davranlarn arasnda bir yerdedir. st Dzey Hedefler: Gruplar aras balamda her bir grubun tek bana ulaamayaca, sadece gruplararas ibirlii ile ulalabilecek trden hedefler.

Y
Yanltc liki: Gerekte, aralarnda ok az ya da hibir iliki yokken; iki deikenden birinin dieriyle ilikili olduu inanc. Yer Deitirmi Saldrganlk: Engellenme sonucu ortaya kan saldrganlk drtsnn, gerek hedefine ynelemedii zaman alternatif bir hedefe ynelmesi.

T
Temsil Edici rneklem: Evrenin zelliklerine olduka yakn zelliklere sahip katlmclarn seildii rneklem. Temsillilik Ksa Yolu: nsanlarn bir toplumsal snf yesi olmasna, o snfn prototipine ne kadar uygun olduuna bakarak karar verme eilimi. Tersine Ayrmclk: Bir kiiye sadece grup yeliinden dolay, dier kiilere davrandndan daha olumlu davranma biimi. Toplumsal Rol: nsanlarn belli bir ortamda yerine getirmeleri beklenen; toplumsal olarak tanmlanm beklentiler. Tutum: Bireyin belirli bir objeye veya bir kimseye kar zihinsel adan hazr olu durumu veya belirli bir biimdeki vaziyet al.

Z
Ztlk Etkisi: lk edinilen izlenime bal olarak, sonrasndaki izlenimin daha olumlu ya da daha olumsuz olmas.

290

Dizin

Dizin
A
A Tipi Kiilik 116, 126, 131 Alan Deneyi 2, 11, 12, 202, 203 Aldatc Yaygnlk 28 Ama atmas 140 Ama Etii 274, 282 Anlam Ykleme 24 Anomi 249 Anonimlik 222, 224-227, 232 Antisosyal Saldrganlk 116, 119, 130 Arabuluculuk 137, 214 Arasal Saldrganlk 116, 118, 126, 130 Arnma 116, 127, 131, 180, 190 Arkadalk 5, 83, 85, 91, 157, 167, 168, 171, 173, 175, 203, 249,
273, 275

D
Davran 3-6, 8, 9, 11, 13, 19, 21, 22, 25, 27-30, 38-40, 45-48, 49,
53, 55, 57, 64-66, 71-74, 76-79, 83, 86, 87, 91, 94, 95, 103-107, 109, 112, 117-128, 130, 137, 139, 140, 142, 144, 145, 147, 153-156, 158-162, 167, 172, 173, 181, 182, 184-186, 188-194, 201, 202, 205-207, 215, 216, 223-232, 239, 241, 243-248, 250-252, 257, 258, 261-264, 266, 268, 273-279, 281, 282

Davransal Yaklamlar 144, 154 Deer 7, 19, 21-25, 28, 30, 37, 39, 42, 45, 46, 48, 49, 63, 64, 65, 7177, 79, 87-89, 91, 92, 94, 95, 98, 104, 106, 112, 117-119, 124, 130, 137, 138, 140-142, 147, 153, 159-161, 164, 167, 168, 170, 172, 174, 181, 182, 189, 190, 192, 194, 206, 207, 208, 212-214, 216, 226, 227, 234, 239, 240, 242, 247-250, 252, 257, 259, 260, 264, 268, 273,-283

Deerin Teslimi 88, 98 Destek Duygusu 88, 98 Dgrup Homojenlii 180, 187, 188, 194 Dogmatik Kiilik 192, 194 Doal Gzlem 8, 9, 13 Dnmsel Liderlik 160, 162 Durumsal Liderlik Modelleri 156, 162 Duyarszlatrma Etkisi 124 Dmanca Saldrganlk 118, 130, 133

Artan Benzerlik 248 Arzulanabilirlik 92 Ak Dncesi 94 Ayrc zellik 19, 20, 30 Ayrmclk 4, 13, 179, 180, 183-186, 189, 193, 194, 210

B
Bamllk 96, 143, 204, 244 Balanma Kuram 96, 97 Bakm Frsat 88 Beliren Norm 221, 222, 227, 232 Benlik 5, 46, 48, 75, 112, 120, 192, 206, 207, 226, 237, 238, 240, 243,
245-248,252, 255, 257, 261, 268

E
Egoizm 104, 109 Engelleme 22, 118, 230, 231, 274 Engellenme 121, 122, 125, 129, 130, 138, 140, 148, 190, 191, 193,
194

Ecinsellik 261 Etik Kod 277, 279, 280, 282

1 60, 153, 161, 224

Benlik Algs 112, 238 Benlik Verimlilii 246 Benzerlik 20, 90-92, 94, 97, 130, 187, 188, 211, 219, 240 Benzetirme 20 Bilinirlik Ksa Yolu 43 Bilisel Etiket 241 Bilisel Uyumsuzluk 57, 84, 90, 92 Bilisel Yaklam 2, 5, 6, 7, 13 Bilisel Yk 18, 20 Boyun Edirme Teknikleri 53, 60, 62, 65 Bulama 222, 224, 225, 228, 232

Etkileimci Yaklam 138, 147 Etnik Kimlik 242 Evlilik 86, 91, 94, 97

F
Fiziksel ekicilik 94, 97 Flrt 91, 94

G
Geleneksel Yaklam 138, 147 Gereki atma 199, 202-204, 216 Gereklik Duygusu 133, 240 Geri Bildirim 239, 241, 243 Grup Ball 171-175 Grup Kompozisyonu 172, 173 Grup Normlar 55, 56, 169, 172, 175, 192 Grup Zihni 222, 225, 229, 232 Gruplar Aras Davran 193, 201, 205, 207, 216 Gruplar Aras Temas 200-212, 216

C-
Cezalandrma 107, 128, 131, 262, 277 Cinsiyet Snflandrma 257 Cinsiyet ablonlar 260 atma Ynetimi 136, 137, 144, 146

Dizin

291

G Mcadeleleri 142, 147 Gd 2, 5, 6, 13, 26, 46, 47, 74, 112, 118-120, 122, 127, 137, 139,
147, 156, 158, 169, 170, 173, 175, 208, 216, 224, 225, 243, 248, 268

L
Laboratuvar Deneyi 2, 4, 12 Lider ye likileri 158

Gdsel yaklam 5, 13, 119 Gnah Keisi 190, 191, 194 Gvenli Balanma 87

M-N
Medyada iddet 116, 121, 123 Milgram Deneyleri 63 Model Alarak renme 116, 121 Motivasyon 18, 77, 139, 145, 161, 167, 249, 250, 279 Norm 20, 54-57, 63, 64, 72, 73, 89, 92, 105, 106, 108, 118, 119, 141,
142, 166-169, 172-174, 179, 185, 189, 190, 192, 193, 206, 207, 221-223, 226-230, 247, 250, 261, 263, 264, 267, 272, 276, 277, 280

H
Hakem Yoluyla Anlama 200, 213, 214, 216 Halo Etkisi 24 Hayali likisellik 188 Holanma 30, 83, 90, 91, 92, 93, 124, 211

letiim 137, 142, 147 likiye Ynelik Davran 154 lke Etii 274 nan 72 Etii 272, 273, 275, 282 Tatmini 69, 70, 77, 78, 79 lev 41, 75, 79, 136 zin Verilmi Saldrganlk 116, 119 zlenim Oluturma 19, 20, 21, 22, 23, 24

Numunecilik 180, 185, 186

O-
Olumsuzluk Etkisi 23 Ortak Deiim Modeli 27 Otoriteryen Kiilik 5, 180, 191, 192 Oyuncu-Gzlemci Etkisi 28 dl 6, 57, 59, 75, 77, 78, 87, 92, 103, 107, 109, 121-123, 136, 142,
143, 157, 158, 160, 174, 189, 207, 266, 275, 277-279

renme 5, 6, 24, 37, 54, 70, 73, 75, 77, 87, 106, 119, 121, 128, 167,
183, 189, 193, 242, 246, 247, 249, 257, 262, 272

K
Kanan Balanma 87 Kalpyarg 4, 36, 40-42, 49, 89, 94, 179, 180-183, 187, 189, 190,
194, 202, 211, 212, 216, 264-267

ncelik Etkisi 19, 24, 39 ncelik-Sonralk Etkisi 24 nyarg 4, 5, 7, 12, 39, 40, 42, 43, 110, 179, 180-193, 202, 210, 211,
241-243, 279

Kapal Zihinlilik 192 Karar Verme 3, 25, 35, 43-45, 48, 49, 92, 94, 101, 108, 112, 169173, 181, 230

rgt 40, 63, 76-78, 135, 136, 138, 140-144, 146, 152-156, 158, 159,
, 165-172, 174, 242

zbilgi 244 zdeer 248 zdzenleme 245 zfarkllk 244 zgeci Saldrganlk 116, 118, 119 zgven 28, 248, 250 zsayg 239, 240, 242-245, 248, 250 zema 244

Karar Verme Modeli 101, 112 Karlatrma 86, 199, 200, 207, 216, 242, 249, 252 Karlkl ekim 85 Kendini Gelitirme 111, 240 Kendini Gerekletirme 170, 171, 176 Kimsizlikleme 226, 227, 232 Kiileraras ekicilik 85 Kiisel Alg Teorisi 241 Kiisel Dorulama 248 Kiisel Engel 251 Kiisel Karklk 246 Kitle Davran 4, 193, 221-227, 229, 232 Kontrol 5, 11, 12, 26, 58, 70, 120, 128, 140, 142, 152, 156, 157, 169,
170, 172, 176, 184, 224, 230, 245, 246, 248, 251, 252, 266, 272, 277, 278, 281, 282

P
Partner 25, 87 Pasif Saldrgan 118 Pazarlk Yapma 200, 213 Psikolojik ekicilik 85

R
Rol Belirsizlii 138, 140, 141 Rol atmalar 138, 140 Rol emalar 25 Rolleraras atma 140 Romantik Ak 85, 94, 96

Korelasyon 2, 8, 13, 123 Kltrel Kimlik 242

292

Dizin

S-
Saldrganlk 4, 11-13, 115-127, 130, 140, 190-194, 204, 226, 266,
268

U-
Uyarlma Dzeyi 241 Uzlama 61, 136, 140, 144, 145, 174, 193, 194, 200, 201, 214,-217,
231

Saygnlk 75, 105 Sevgi 13, 38, 70, 83, 86, 91, 95-97, 157, 169, 174, 182, 255 Scaklk 93, 97, 125, 130 Sonu Etii 274, 282 Sosyal Alg 4, 19, 92 Sosyal Bili 4, 7, 13, 33, 35, 49, 179, 180, 187, 194 Sosyal Btnleme 88, 97 Sosyal Deime 199, 200, 207-209, 216, 217 Sosyal Destek 88, 267, 268 Sosyal Hareketlilik 200, 208, 216 Sosyal Kategorizasyon 180, 187, 188, 194, 199, 200, 205, 206,
216

st Dzey Hedefler 193, 194, 200, 203, 213, 216

Y
Yakn liki 83, 85 Yanltc liki 41 Yanl Dnce 22 Yapya Ynelik Lider 154 Yer Deitirmi Saldrganlk 180 Yeterlilik 93, 238 Ynetim Biim lei 155 Ykleme 18, 26, 209

Sosyal Kimlik 13, 187, 199, 200, 202, 206-209, 216, 221, 222, 229,
230, 232, 242, 252

Z
Ztlk Etkisi 20

Sosyal Norm 56, 105, 106, 112, 179, 185, 223, 232, 247, 267 Sosyal renme Kuram 6, 106, 121, 128, 194 Sosyal Psikoloji 1-8, 10-13, 108, 123, 130, 153, 183, 184, 187, 202204, 207, 221, 224-227, 229, 232, 262, 266, 267

Sosyal Yaratclk 200, 209 Stat Farkllklar 142, 147 Stereotip 258, 259 Survey 2, 9, 10, 13, 123 iddet 11, 116, 117, 121, 123, 124, 130, 225

T
Tahrik 116, 121, 123, 125, 127, 128, 130, 144 Tanklk Etkisi 91 Tersine Ayrmclk 180, 185, 186, 194 Testosteron 266 Toplam Alma 22, 30 Toplumsal Rol 21, 22, 36, 262, 263, 264 Toplumsal Rol Teorisi 264 Toplumsallama Sreci 21, 240, 281 Tutarl Benlik 248 Tutarllk 23, 29, 47, 49, 73, 76, 92 Tutum 3-5, 7-10, 13, 19, 23, 26, 27, 36, 38, 41, 45, 47, 53, 55, 57, 65,
69, 70-77, 79, 85, 90, 91, 93, 94, 97, 140-142, 144, 147, 161, 174, 179, 181, 183, 184, 187, 189, 190-192, 194, 210-212, 243, 252, 262, 264, 277, 279

Tutum Deiimi 4, 69, 71, 75, 76