265

KamuoyuPropaganda ve Siyasal Katlma

14

Amerikallarn son derece geni hrriyetini fark etmemek imkanszdr. Ayn ekilde, bu hrriyetin herkes arasnda eit oluu da kolayca anlalabilir. Fakat bizzat ahit olmadan anlalmayacak ey, Birleik Devletlerde hkm sren siyasi faaliyettir. Amerikan toprana iner inmez bir nevi grlt ile karlarsnz; her ynden mphem bir uultu ykselir, kulanza bin ses birden gelir ve bu seslerden her biri baz toplumsal ihtiyalar ifade etmektedir. Etrafnzda her ey hareket etmektedir; urda bir mahalle halk kilise inasnn gerekli olup olmadn incelemek iin toplanmtr, burada bir temsilci semek iin almaktadr; daha tede bir Kantonun milletvekilleri baz mahalli ihtiyalar iin fikir vermek zere alelacele ehre gitmekte; baka bir yerde bir kyn iftileri bir okulun veya yolun plann tartmak zere sabanlarn terk etmektedir. Baz vatandalar, sadece devletin gidiatn onaylamadklarn beyan etmek amacyla toplanrlarken, dier bazlar iktidardakilerin vatann babalar olduunu ilan etmek zere bir araya gelirler. Nihayet bir baka grup da devletin aksaklklarnn balca sebebi olarak ayyal grdkleri iin bir itidal rnei vermek zere birleirler. (Kaynak: Alexis de Tocquville, Amerikada Demokrasi, ev: Taner Timur, Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar, 1962)

266

Siyaset Bilimi

Amalarmz
Bu niteyi altktan sonra; kamuoyu ve propaganda kavramlarn aklayacak ve bunlarn siyasal yaamdaki rol ve nemi zerinde duracak, kamuoyunun nasl olutuu, hangi ara ve araclarn kullanld, fakl toplumlarda kamuoyu ve propagandann nasl bir grnm oluturduunu tartacak ve nitenin en sonunda da geri kalm lkelerde kamuoyunun zelliklerini gzden geireceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Kamuoyu Siyasal Kan Kamuoyu nderleri Propaganda Siyasal Katlma Semen Sosyolojisi

indekiler
GR KAMUOYUNUN OLUUMU Aralar ve Araclar Sreler ve Propaganda FARKLI TOPLUMLARDA KAMUOYU VE PROPAGANDA oulcu sistemlerde Kamuoyu Tekilci Sistemlerde Kamuoyu Geri Kalm lkelerde Kamuoyu SYASAL KATILMA Katlmann levi Biimi ve Dzeyi Katlmay Belirleyen Etkenler SEM SOSYOLOJS Oy Vermede Rol Oynayan Etkenler Seme ve Seilme Eitliini Bozan Nedenler

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

267

GR
Kamuoyu ounluun kansn yanstabilecei gibi, baz durumlarda yanstmayabilir de. Aznln kararl bir biimde benimsedii bir gr, ounluun gevek olarak benimsedii bir gre ar basabilir. Bu gibi durumlarda, kamuoyu aznln etkisi altnda oluabilir. Ama ne olursa olsun, kamuoyu siyasal yaamda kendisini siyasal bir g gibi duyurur. Ulusal dzeyde olsun uluslararas dzeyde olsun, demokratik bir rejimde olsun bask rejiminde olsun hkmetleri etkiler, siyasal kararlarn ynlendirilmesinde rol oynar. Kamuoyunun oluumunda ise, eitli propaganda tekniklerinin nemi giderek artmaktadr.

KAMUOYUNUN OLUUMU
Kamuoyunun oluumunda eitli aralar ve araclar grev stlenirler. Oluumun kendisi ise, birok srelerin ve bu srelerde kullanlan tekniklerin bir rndr.

Aralar ve Araclar
Kamuoyuna temel oluturan siyasal kanlarn biimlenmesinde, elbette ki nce kiinin bireysel zellikleri rol oynar. Dnyaya gelirken sahip olunan ve ou kaltm yoluyla kazanlm bulunan fiziksel ve ruhsal zellikler bir hareket noktasdr. Sonra buna, aileden balayarak bir dizi kk grubun etkisi katlr. ocuklukta kazanlan temel tutumlara giderek bakalar eklenir. Kan, kiisel tutumun belirli bir soruya verdii yanttr. Ama kii o konuyla yakndan ilgili deilse, ya bir kan belirmez ya da beliren kan ok gevek olur. Bu gibi durumlarda kii etkileime daha fazla aktr. Nasl ki, temel tutumlarn yani kiiliklerin belirlenmesinde, aileden balayarak toplumsal evrenin belirli bir etkisi varsa, o temel tutumlara baml olmakla beraber, kanlarn oluum ve deiiminde de gene ayn evrenin etkisi bulunur. Aile, i ve arkada gruplar, yesi olduu sendika, dernek ya da siyasal parti gibi kurulular, bu srete derece derece rol oynarlar. Bireysel eilimleri giderek grup kanlaryla btnleir. Acaba kamuoyunun oluumunda kitle iletiim aralarnn etkisi nedir? Kiiler onlardan m daha ok etkileniyor, yoksa yakn evrelerindeki baz kiilerden mi? Paul Lazarsfeldin ABDde yapt aratrmalar, TV dahil en gelimi kitle iletiim aralarnn bile, yz yze ilikilerdeki kadar etkili olamadn ortaya koyuyordu. Baka lkelerde yaplan benzer aratrmalar da benzer sonular verdi. Yazl basn; radyo, televizyon, sinema gibi kitle iletiim aralar, kiilerin ancak var olan gr ve kanlarn glendirebiliyor, ama deimelerinde fazla etkili olamyordu. Kiiler kendi eilimlerine uygun gazeteleri alyor, eilimlerine uygun yazarlar okuyordu. Radyo ve televizyonda da, eilimlerine uygun haber ve yorumlardan daha ok etkileniyordu. Buna karn, devlet ve siyaset adamlar, hangi siyasal sistem iinde olurlarsa olsunlar, kamuoyunu etkilemek amacyla kitle iletiim aralarna byk nem vermilerdir. Hfz Topuzun aratrmas, II. Abdlhamit gibi bir diktatrn, sadece yerli basn deil yabanc basn bile denetlemeye altn ortaya koyuyor. Abdlhamit yerli basna sk bir sansr uygulamakla yetinmemi, hakknda olumsuz yazlar yazlmasn nlemek iin, Pariste yaynlanan 17 gazeteye de para datmt. Dar evrelerde asl etkili olanlar kamuoyu nderleri dir. Kitle iletiim aralarnn yaymak istedikleri dnce ve bilgileri alp yorumlayan ve bakalarna aktaranlar onlardr. Gelimi lkelerde bile var olan bu durum, zellikle geri kalm l-

Aile, i ve arkada gruplar, yesi olduu sendika, dernek ya da siyasal parti gibi kurulular kanlarn oluum ve deiiminde nemli rol oynarlar.

268

Siyaset Bilimi

SIRA SZDE

kelerde ok daha fazla geerlidir. retmen, muhtar, imam, aa, eyh ve benzeri kiilerin aldklar bilgileri kendi eilimlerine gre szgeten geirdikten sonra krsal kesim insanna aktardklarn biliyoruz. Kiilerin, kitle iletiim aralarnn yaymak istedikleri mesajlar almalar ve yorumlamalar zorlatka, bu gibi kan ya da kamuoyu nderlerinin etkisi artmaktadr. Kamuoyu nderlerinin ya da genel olarak bilgi aktaran kiilerin zgrce davrandklarn sanmak yanltr. Bilgiyi aktaran, karsndaki kiinin houna gidecek eyler sylemek zorunluluunu ounlukla duyar. Bylece karsndakini etkiledii kadar ondan da etkilenir. Bir konuda olumakta olan kamuoyu, karlkl etkileim iinde, giderek kendi kendini glendirmi olur . Kamuoyunun olumasnda nderlerin rol nedir? Tartnz.

Sreler ve Propaganda
Kamuoyu ancak baz bilgilere dayanarak oluabilir. Kamuoyunun oluumunda ilk aama bu bilgilerin iletilmesi olduu iin, nce bu iletme ilevini yerine getiren aralar ve araclar zerinde durduk. Oluumdaki ikinci aama ise, iletilen bilgilerin alnmasn, alglanmasn kapsar. Bu aamada belirli sreler ve propaganda teknikleri rol oynar. Verilen bilgileri alpayklama srelerini bilmek, kamuoyunu ynlendirmek isteyenler iin ok nemlidir. Kamuoyunu, duygularyla deil, aklyla deerlendirme yapabilen, bilinli insan topluluunun kans saymak kukusuz ki yanl olur. Kitlelerin bilinli bir saduyusu olduu gr bilimsel deil, ideolojiktir. Kamuoyunun ne srld gibi salkl oluabilmesi koula baldr: Bireylerin yeterli ve doru haber almalar; aldklar bilgileri duygularndan uzak, akllaryla deerlendirmeleri ve karlarn salama umudu ile, kamu ilerine yakn bir ilgi gstermeleri. Oysa bu koulun bir araya gelmesi ve zellikle de, kamuoyunu oluturanlarn ounluunun bu durumda bulunmas son derece zordur. Salkl bir kamuoyunun olumas hangi koullara baldr? lkmeizdeki kamuoyu oluumunu da dikkate alarak tartnz. Alfred Sauvy, kamuoyunun oluumu srasnda alnan bilgilerin baz durumlarda biim deitirerek, sapmalara urayarak alglanmasnda, belirli kurallarn egemen olduuna dikkati ekiyor: Maddesel karlar sz konusu olduunda, bilgiler bu karlar koruyacak biimde sapmaya urayarak alglanyor. rnein; tketiciler, fiyat artlarn hep gerekte olduundan daha yksek deerlendiriyorlar. Vergi mkellefleri, genellikle gelirlerinin tahminlerinden ok daha yksek olduunu grerek hayrete dyorlar. Tarmsal rnlerle ilgili iyimser haberler kulaktan kulaa daha da iyimserleerek, saylar daha da artarak dolarken, karamsar haberler ksa mrl oluyor. Umut verici bilgiler abartlarak yaylrken, umut krc olanlar abucak unutuluyor. Duygularn ve tutkularn sz konusu olduu durumlarda, bilgilerdeki sapma bu duygu ve tutkular glendirici ynde gerekleiyor. Dindar kii mucizeler grmeye ya da duymaya, inansz kiiye oranla ok daha yatkn oluyor. Ayn ekilde, rnein uan daireleri inanmayanlar deil, ounlukla inanma eilimindekiler gryorlar. Sava srasnda dmann yapt vahetle ilgili bilgiler abucak yaylp inanlrken, kendinden olanlarn benzer davranla-

Bir konuda olumakta olan kamuoyu, karlkl etkileim iinde, giderek kendi kendini glendirmi olur.

SIRA SZDE

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

269

ryla ilgili bilgiler kukuyla karlanp abucak unutulabiliyor. Bir bilim adam bile, kendi kuramn glendirecek deneyleri ve olaylar hemen grrken, tersi durumlar alglamakta zorluk ekebiliyor. Toplumsal ortak bir davayla ilgili olaylar sz konusu olduunda, sapma, gruptaki dayanma ve tutarll glendirecek ve desteklenen mcadeleyi hakl gsterecek biimde ortaya kyor. Savata ordunun gc, durumu, baarlaryla ilgili olarak hep gven duyucu bir kamuoyunun olumas olasl yksek oluyor. nk gereksinme bu yndedir. Nasl ki, barta da siyasal partilerin yeleri ayn olaylara farkl gzlklerle bakyorlar. Olaylar ve koullar, bir kuku bunalmna yer vermeyecek, yaplan zverileri hakl gsterecek biimde gryor ve deerlendiriyorlar. tenlikle, bilinsiz olarak, istenmeden yaplan sapmalarla, kiinin kendi tutumunu hakl gstermek iin bilerek ve isteyerek bavurduu sapmalar hep ayn ynde oluyor. Sz konusu tutumun maddesel, zihinsel ya da duygusal oluu sonucu deitirmiyor. Sauvyya gre maddesel karlar sz konusu olduunda bilgilerin sapmaya urama nedenleri nelerdir? Aklaynz. ok nemli olaylar dnda, kamuoyunda hzl deimelerin olmadn syleyebiliriz. Kendi kansnn tersini gsteren olaylar ya da kantlarla karlaan her birey, grn ve tutumunu deitirmeye hazr deildir. Kimisi bu yeni verileri deerlendirmeye bir lde olsun akken, kimisi savunmaya geerek tutumunu daha da katlatrabilir. Kamuoyundaki deime, en lmllardan balayarak, zamanla, ar ar gerekleir. Nasl ki, kamuoyunun oluumuna yardm eden bilgilerin alglanmas belirli kurallara gre gerekleiyorsa o oluumu etkilemek amacyla yaplan propagandann da belirli kurallar vardr. Jean-Marie Domenach bu kurallar yle sralyor: Basitletirme ve tek dman kural: Propaganda her eyden nce konuyu basitletirip, herkes tarafndan kolaylkla anlalabilecek hale sokmaya alr. Yaasn A, Umudumuz B, Kahrolsun C, Katil D gibi sloganlar, etkili bir siyasal propagandann vazgeilmez gelerindendir. Dost ve dman, iyi ve kt bellidir. Kabaca, genel ifadelerle anlatma kural: Bu kuralda, kitlelere verilmek istenen mesajlarn basitletirilmesinin doal bir sonucudur. Hitler nl Kavgam kitabnda yle diyor: Her propaganda, anlatm dzeyini, yneldii kitleler iindeki en dk anlama yeteneine gre dzenlemek zorundadr. Partiler iktidara ulatklarnda eitli toplum kesimleri iin neler yapacaklarn programlarnda ayrntl bir biimde yazabilirler. Tekrar kural: Hitlere gre, propaganda az sayda dnce ile snrlandrlp, o az saydaki dnce bkmaz usanmaz bir biimde tekrarlanmaldr. Nazizmin propaganda ileri sorumlusu Gbbelsin u sz nldr: Ayn eyi iki bin yldr tekrarlad iindir ki Katolik kilisesi etkisini srdryor. Aslnda ticari reklamlarda da ayn kuraln geerli olduu sylenebilir. Srekli duyulan ey, doruymu gibi bilin altna yerleebilir. Sevileni kullanma kural: Sfrdan balayarak bir topluma herhangi bir dnceyi ya da herhangi bir rn istenildii anda kabul ettirme olana yoktur. Ancak toplumun daha nce benimsemi olduu eylerden hareketle, ona yeni baz eyler de verilebilir. rnein; bir dini ya da ideolojiyi benimSIRA SZDE

Kendi kansnn tersini gsteren olaylar ya da kantlarla karlaan her birey, grn ve tutumunu deitirmeye hazr deildir.

270

Siyaset Bilimi

Jean-Marie Domenacha gre sfrdan balayarak bir topluma herhangi bir dnceyi ya da herhangi bir rn istenildii anda kabul ettirme olana yoktur.

semi olanlara, Sizin inancnz yanltr diye propaganda yapmak, davay daha peinen kaybetmek anlamna gelir. Oysa,Esasta ben de sizinle ayn inanc paylayorum, ama... diye balamak, en azndan syleyeceklerinizin daha dikkatli dinlenmesini salayabilir. Oybirlii ve bulama kural: nsan toplumda yalnz bana yaamad iin, grubun ya da yesi olduu birden ok grubun etkisi altnda kalr. O gruplardaki egemen dnceye ters dmemeye alr. Kararsz olan kii ise, ounlukla bir gr olmadndan dolay deil, ama farkl evrelerin etkisi altnda kaldndan dolay bu durumdadr. Propagandann amac, belirli yndeki etkileri glendirmek ve toplumda nemli bir kesimin de o gr benimsedii inancn yaratmaktr. ounlua uymak, ondan etkilenmek genel ve gl bir eilimdir. Propagandann toplumda nemli bir kesimin de o gr benimsedii inancn yaratmaya almasnn nedenlerini tartnz. zellikle siyasette, her propagandann bir kar-propagandas bulunur. Kendi grlerini yaymak isteyenler; bir yanda da karlarndakilerin grlerini rtmeye alrlar. zellikle siyasette, her propagandann bir kar propagandas bulunur. Kendi grlerini yaymak isteyenler; bir yanda da karlarndakilerin grlerini rtmeye alrlar. Kar tarafn propagandasn oluturan geler birbirinden ayrlarak teker teker ele alnp zayflatlr. Hatta bu geler baz durumlarda birbirlerine kar kullanlr. Rakip propagandann zayf taraflar n plana karlarak, ncelikle o noktalar rtlr. Kar propagandann bulunmas durumunda, en iyi dzenlenmi propagandalar bile baarszla urayabilir. Otoriter rejimlerdeki resmi propagandann etkisinin ykseklii, kar propaganda olanaklarnn byk lde kslm oluundandr. Propaganda, kamuoyunun oluumu srasnda zellikle kararsz kesimler zerinde etkili olur. Byk bunalm dnemlerinde ortaya kan kararsz ortamlarda, propagandann etkisi ile kamuoyunun bir utan teki uca ksa aralklarla kaymas olasl artar. Kararsz kesimler byk bunalm dnemlerinde propagandadan nasl etkilenirler?

SIRA SZDE

zellikle siyasette, her propagandann bir kar propagandas bulunur. Kendi grlerini yaymak isteyenler; bir yanda da karlarndakilerin grlerini rtmeye alrlar.

SIRA SZDE

FARKLI TOPLUMLARDA KAMUOYU VE PROPAGANDA

Gerek kamuoyu, gerekse o kamuoyunun oluumunda rol oynayan propaganda, siyasal atma ve uzlama srelerinde byk nem tar. Ama bu nem, bir yandan toplumun gelime dzeyine ve kltrel zelliklerine, te yandan da rejimin niteliklerine gre deiir.

oulcu Sistemlerde Kamuoyu

oulcu sistemler, toplumda koullar, karlar ve dolaysyla grleri birbirinden farkl kesimlerin varln kabul ederler. Farkl koullarn rn olan kar ve grlerin yasal yollardan dile getirilmesini, savunulmasn salamaya alrlar. Toplumda belirli bir uzlamann, ancak bu bar atmann konusunda ortaya kabileceine inanrlar. oulcu demokrasi ya da zgrlk demokrasi olarak adlandrlan siyasal sistem ite bu temel zerinde olumutur.

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

271

oulcu demokrasinin temeli nedir? Propaganda ve demokrasi ilikisini tartnz. Bir siyasal sistemin, kamuoyunun oluumuna katkda bulunmak asndan tm toplum kesimlerine eit olanaklar salayabildii lde, salkl bir toplumsal uzlamaya ulalabileceini syleyebiliriz. Kamuoyunun tek yanl etkiler altnda olutuu durumlarda dengeden uzaklalr, siyasal kararlar da tek yanl olmaya balar. Bu kararlarla karlar ya da dnya grleri badamayan toplum kesimleri patlamaya, rejime kar kmaya itilirler. Sartorinin de vurgulad gibi, bir kannn halk arasnda yaylmasn salamakla, bir kannn halk tarafndan oluturulmasn salamak arasndaki ayrm temeldedir. Birinci durum bask rejimlerinde, ikinci durum ise demokratik rejimlerde sz konusu olabilir. Bask rejimlerinde, kamuoyunu oluturan aralarn hemen tm devletin tekelindedir. Demokratik rejimlerde, byle bir devlet tekeli daha balangta reddedilmi olmakla birlikte, kamuoyunun serbeste oluumunu zorlatran, hatta baz durumlarda nleyen engeller vardr. Kimi toplum kesimlerinin sesi daha fazla kt gibi kimi konularn da serbeste tartlmasn engelleyen tabular bulunur. Baz dinsel ya da ulusal konular bu erevede saylabilir. Demokratik rejimlerde kamuoyunun serbeste oluumunu zorlatran engeller nelerdir? Demek ki, oulcu toplumlarda oluan kamuoyu ile tekilci toplumlarda gdlen kamuoyu arasndaki temel fark, bu konuda bir devlet tekelinin bulunup bulunmamasndan kaynaklanmaktadr. Ondan tesi, bir nitelikten ok derece farkl olmaktadr. Baz oulcu sistemlerde radyo ve televizyonun devlet tekelinde olduunu biliyoruz. Bunun amac, iktidarda bulunanlara, kamuoyunun oluturulmas asndan bir avantaj salamak deildir. Byle bir olana, haberleri saptrma ve halka yanl bilgi verme iin deerlendiren bir siyasal iktidar, grevini ktye kullanyor demektir. Radyo ve televizyon kadar yaygn ve etkili iletiim aralarn devlet tekelinde bulundurmann oulcu bir sistemdeki nedeni, onlarn herhangi bir toplum kesimince tek yanl kullanlmasn nlemektir. Oysa iktidarn onlar tek yanl kullanmas da oulcu sistemin mantna ters der. Baz oulcu sistemlerde radyo ve televizyon niin devlet tekelindedir?

SIRA SZDE
Propaganda, yandan toplumun gelime dzeyine ve kltrel zelliklerine, te yandan da rejimin niteliklerine gre deiir.

SIRA SZDE

Kamuoyunun tek yanl etkiler altnda olutuu durumlarda dengeden uzaklalr, siyasal kararlar da tek yanl olmaya balar.

SIRA SZDE

Tekilci Sistemlerde Kamuoyu

Baskc rejimler, ok seslilie ve dolaysyla da, kamuoyunun farkl etkilerin sonucunda olumasna izin vermezler. Tm iktidar tek elde toplanmtr ve devlet eliyle sistemli bir biimde yrtlen propagandann amac da, iktidarn grnn tm toplum tarafndan benimsenmesini salamaktr. Rejimin temel felsefesine, resmiideolojisine ters olan grlerin sylenmesi ve savunulmas yasaktr. oulcu sistemlerin kart olarak, bu sistemlerin tmn de tekilci olarak nitelendirebiliriz. Artk serbeste oluan bir kamuoyu deil, gdml bir kamuoyu sz konusudur. En byk basklar ve ileri teknikler, mutlak gdml bir kamuoyu yaratamamaktadr. Ama ada rejimler iinde bu konudaki en byk baary Lenin ve Hitler salamtr.

272

Siyaset Bilimi

oulcu toplumlarda oluan kamuoyu ile tekilci toplumlarda gdlen kamuoyu arasndaki temel fark, bu konuda bir devlet tekelinin bulunup bulunmamasndan kaynaklanmaktadr.

Leninci propaganda, sadece yetitirilmi propagandaclar deil, ayn zamanda yetitirilmi kkrtclar da kullanyordu. Propagandacnn grevi, bir kiiye ya da kk bir gruba birok dnceyi, bir ideolojinin temellerini iletmekti. Kkrtc ise, tek bir dnceyi ya da kk bir dnce grubunu byk bir kitleye gtrmekle ykmlyd. Kapitalist sistemin elikilerinin yaratt somut bir hakszlktan hareket eden kkrtc, honutsuzluk yaratmaya, bu ak hakszla kar kitleyi harekete geirmeye alacakt. O haksz durumun ideolojik aklamasn yapma grevi ise propagandacya aitti. Propaganda ve kkrtmann arkasndan da rgtlenme gelmeliydi. Leninci propaganda, kamuoyunu komnist partisinin st dzey yneticilerinin grleri dorultusunda oluturmaya alr. Dorunun ne olduuna orada karar verilir ve kamuoyu da o erevede oluturulur. Ama bu ereve daraldka honutsuzluklarn artmas, sonunda da parti iinde byk temizliklerin yaplmas kanlmaz olur. Parti ynetiminin ya da o ynetime egemen olan tek bir kiinin izledii siyaset gerei, baz durumlarda tarihsel gerekler bile saptrlmtr. ada siyasal propaganda tekniklerinin gelimesine en byk katky Hitler ve Gbbelsin yaptn syleyebiliriz. kisi de tekilci bir toplum yaratmak amacyla kullanlsa da, Leninci ve Hitlerci propagandalar arasnda byk farklar vardr. Kullandklar aralar bile farkl amalar iin kullanmaktadrlar. Lenin Toprak ve Bar slogann kullanrken, gerekten de topran paylatrlmasn ve savan sona erdirilmesini neriyordu. Oysa Gbbels, Alman halknn Hristiyan uygarln savunmak iin savatn sylerken, bunun gereklerle hibir ilgisi yoktu. Leninci sloganlar aklc ve somut bir temele dayanrken, Hitlerci sloganlarn tek amac duygulara ve heyecanlara hitap etmekti, halkta kin ve kudret arzusu yaratmakt. Hitler ve Gbbels, ada siyasal propaganda tekniklerine hangi katky yapmlardr? Mussolini, ada insann hayret verecek kadar inanmaya hazr bir yaratk olduunu sylyordu. Hitler ise bu konuda daha da ilgin grlere sahipti: Halk byk ounluuyla kadns bir ruh haline sahiptir. Dnceleri ve davranlar, akl yrtmenin rn olmaktan ok duygularnn yaratt izlenimlerin rndr. (...) ktidara geldiimiz zaman, her Alman kadnn bir kocas olacaktr. Hitlerci propagandann temel ilkelerinden birisi, halka dnme frsat brakmamakt. Halk dnmemeli, kendisi yerine dnenleri duygularyla benimsemeliydi. Birgn Yahudi sorunu, birgn komnist barbarl, baka birgn d sorunlar gndeme geliyordu. Bu konulardan birisiyle ilgili propaganda aniden durabilir ve beklenmedik bir anda yeniden balayabilirdi. Hitlerci propaganda halkn Hitleri sevmesini deil, ondan bylenmesini, onun elinde bir ara, bir robot olmasn salyordu. Hitler propaganday hangi amalarla kullanmtr?

SIRA SZDE

Gdml kamuoyu yaratma konusunda en byk baary Lenin ve Hitler salamtr.

SIRA SZDE

Geri Kalm lkelerde Kamuoyu

Bamszln yeni kazanm olan birok Asya ve Afrika lkesinde henz bir ulusal btne ait olma bilinci domamtr. Geleneksel toplumdaki kabile tr ie dnk yaam biimini srdrmektedir. Bireyin ilgisi ve bilgisi kabilesinin snrlarn ok nadiren aabilmektedir. Kentlerde oturan aznlk bile, ounlukla etnik ve dinsel gruplara blnm olarak birbirlerinden kopuktur. ounlukla bir dil ve inan birliinin bile bulunmay, kltr birliini ve ulusal dzeyde kamuoyu oluturulmasn olanakszlatrmaktadr.

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

273
Leninci propaganda, kamuoyunu komnist partisinin st dzey yneticilerinin grleri dorultusunda oluturmaya alr.

Geleneksel yapnn bozulmad, iblmnn ve farkllamann yeterince gelimedii bu gibi toplumlarda, ada anlamda kar ve bask gruplaryla siyasal partiler de olamaz. Oysa kamuoyunun oluumu asndan bu tr gruplama ve rgtlenmelerin rol byktr. Geri kalm lkelerin ounda tek partili sistemlerin ve askeri diktatrlklerin ar bastn gryoruz. Geri kalm lkelerin yapsal zelliklerinin sonucu olan bu durum da, etkin bir kamuoyunun oluumunu engelleyici bir rol oynamaktadr. Geri kalm lkelerde etkin ve yaygn bir kamuoyu niin yoktur? lke gelitike kentleme oran artmakta, eitim dzeyi ykselmekte, etnik blnmelerin yerini toplumsal iblmnn yaratt blnme ve rgtlenmeler almakta, kitle iletiim aralar gelimekte, kamuoyunun etkinlii artmakta ve rejim demokratiklemektedir. Geleneksel yap tekilci ve baskc rejimleri kolaylatrrken, yapnn oulcu ynde deimesi ile birlikte daha uyank ve hareketli bir kamuoyu doabilmektedir.

SIRA SZDE

SYASAL KATILMA
Yurttalarn siyasal yaama nasl ve ne lde katldklar ile neden katldklar sorularn ayr ayr incelemekte yarar var. Eski Yunann dorudan demokrasisinden gnmzn sanayi demokrasisine gelinceye dein, siyasal katlmann sadece biimi ve dzeyi deil, ayn zamanda itici nedenlerinde de nemli deiiklikler ortaya kmtr. Siyasal katlma nedir?
SIRA SZDE

Katlmann levi Biimi ve Dzeyi

Halkn siyasete katlmas, halk egemenlii kavramnn yaygnlamas ve meruluun lt olmasyla geliti. Gnmzde bir rejimin demokratiklii, halka tand siyasal katlma olanaklar ile llr hale geldi. Siyasal katlmann amac ve ilevinin ne olduu sorusunun tek yant yoktur. Siyasal katlmannrejimden rejime nem sralamas deien birok ilevi bulunduu gibi, siyasal katlmann kendisi de, ara olmann yan sra ayn zamanda bir amatr. Hibir sonu vermese bile, katlma yollarnn ak bulunmas, toplumsal gerilimi azaltc, yurttalk duygularn glendirici bir etki yapar. ada demokrasiler, katlma olanaklarn sanayi kurulularna ve zerk kurumlara kadar uzatmaktadrlar. ilerin iletmelerin, retim yelerinin ve hatta rencilerin niversitelerin ynetimine katlmalar uygulamalar oalmaktadr. Ekonomik demokrasi olarak da adlandrlan birinci uygulamann amac, verimlilii arttrmak ve yabanclamay gidermektir. Siyasal katlma, eitli toplum kesimlerine temsil olana salayarak, toplumda belirli bir dengenin ve uzlamann oluumunu kolaylatrr. Katlm olanaklar deiik bir biimde arttka, toplumdaki gler dengesinin siyasete bar yollardan yansmas ve siyasal istikrarn artmas doaldr. Eer toplumdaki baz kesimler yeterli katlma olanaklarna sahip deillerse bir katlma bunalm doar. O toplum kesimleri, kendilerine gleri orannda etkin olma frsat tanmayan sisteme kar karlar. Bat Avrupada 1848 ii ayaklanmalar bu tr bir katlma bunalmnn rnyd. Oy hakknn geniletilmesi, sendikal hak ve zgrlklerin salanmasyla bunalm atlatld. Rejime kar olan toplum kesimleri, rejimin temel gvencelerinden birisi durumunu geldiler.
Bamszln yeni kazanm olan birok Asya ve Afrika lkesinde ounlukla bir dil ve inan birliinin bile bulunmay, kltr birliini ve ulusal dzeyde kamuoyu oluturulmasn olanakszlatrmaktadr.

274

Siyaset Bilimi

SIRA SZDE

Siyasal katlmann yarar nedir? Trkiyede siyasal katlma ilikin ne gibi olumluluk ve olumsuzluklar grmektesiniz, yakn evrenize ilikin gzlemlerinizle birlikte tartnz. Siyasal katlma, sistemin bar yollardan zaman iinde deimesine olanak tanrken, ayn zamanda kar gleri sistemle btnletirmi ve bir anlamda sistemi de glendirmi olur. Siyasal sistemin ve toplumsal dzenin, deien koullara gre kendilerini yenilemelerine olanak verir. Kukusuz ki, tm yurttalar siyasal yaama ayn lde katlmazlar. Amerikal siyasal bilimci R.A. Dahl, katlmann drt boyutta incelenebileceini savunuyor: lgi, nemseme, bilgi ve eylem. Siyasal olaylar izleme derecesi ilgiyi, onlara verilen nem derecesi nemsemeyi, onlarla ilgili olarak sahip olunan veriler de bilgiyi gsterir. Siyasal kararlar etkilemek iin gsterilen abalar eylemdir. Deniz Baykaln nerdii l snflandrma ise daha sade ve aktr. Siyasal olaylar izleme, onlar hakknda tutum taknma ve onlarn iine karma. Bylece siyasal olaylar izlemeden balayp, onlar etkilemeye ynelik eylemlere kadar uzanan bir siyasal katlma yelpazesi olumaktadr. Yurttalarn ne kadarnn hangi boyutta katldn saptamak, gerek siyaset bilimi asndan, gerekse lkeyi ynetenler ve ynetmek iddiasnda olanlar iin nemlidir. Katlma dzeylerini deerlendirirken, onlarn da kendi ilerinde derecelendirildiklerini unutmamalyz. rnein siyasal ilgi, olaylar radyo ve televizyon izlemekle olabilecei gibi, yazl basn izlemeye, bu konudaki ayrntl haber ve yorumlar okuyarak bir sonu karmaya, belirli evrelerde onlar tartmaya kadar da uzayabilir. Siyasal eylem, sadece oy vermekle snrl kalabilecei gibi, partilerin toplantlarna katlmaya, onlara ye olmaya, orada etkin grevler almaya, partinin aday olmaya kadar da gidebilir. Siyasal katlmann yasal olmayan biimleri de vardr. Yasa d rgtlere ilgi duymak, onlarn yesi veya yneticisi olmak, gizli toplantlara katlmak, yasaklanm afi basp bildiri datmaktan balayp silahl mcadeleye kadar uzanan eylemlere girimek, hep bu erevede deerlendirilebilir. Yasa d siyasal katlma biimleri, rejimin katlndan ve basklardan kaynaklanabilecei gibi, belirli dnce ve kar gruplarnn toplumdan destek grmemelerinden, yasal yollardan etkili olmamalarndan da kaynaklanabilir. Bar yollardan salanamayan etkinin yasa d yollardan salanmaya allmas, ayn zamanda bir umutsuzluun ifadesi olabilir. Yasa d siyasal katlma biimlerini tanmlayarak nedenlerini aklaynz.

Gnmzde bir rejimin demokratiklii, halka tand siyasal katlma olanaklar ile llr hale geldi.

SIRA SZDE

Katlmay Belirleyen Etkenler

ada demokrasiler, katlma olanaklarn sanayi kurulularna ve zerk kurumlara kadar uzatmaktadrlar.

Siyasal katlma da, birok apraz etkenin rn olarak ortaya kan bir tutumdur. Bireysel olanlardan balayarak bu etkenleri ylece sralayabiliriz: Ya ve cinsiyet, aile, eitim, meslek, gelir, yerleme biimi. eitli aratrmalar, siyasal katlma eiliminin orta ya gruplarnda dierlerine oranla daha yksek olduunu gsteriyor. Genler bunalml dnemlerde, i ve d nemli sorunlarn gndemde olduu ortamlarda yksek oranda siyasal katlma eilimi iine girdikleri halde, bunu izleyen dnemlerde ilgilerinde azalma olabilmektedir. Bu durum, zellikle yksek renim yapan genlerde belirgindir. Genlere umut verebilen ynetimler, onlardaki enerjiyi ok yapc bir katlmla deerlendirebilmektedir.

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

275

Kadnlarn siyasete duyduklar ilginin erkeklerden daha az olduunu da daha nce grmtk. zellikle ocuk dourma ilevinin kadnda oluu, onu ev ilerine ynlendirmektedir. Bylece de, siyasal olaylarn onun ilgi alan dna tamas doallamaktadr. Ailenin, ocuun eitiminde ve dolaysyla da temel tutumlarnn oluumundaki nemli roln biliyoruz. zellikle siyasal ilgi dzeyinin yksek olduu ailelerde, ocuun da ailesinin eilimlerinden etkilenmesi doaldr. Anne ve babann eitim dzeylerinin yksek olduu ailelerde bu etkinin daha belirgin olmas beklenebilir. Ama tersi durumlarda ve zellikle de ocuun yksek renim yapmas halinde, ocuk zerindeki aile etkisi azalacaktr. Gzlemler, gelir dzeyi ile siyasal katlma eiliminin doru orantl olduunu ortaya koyuyor. Gelir dzeyi ykseldike siyasal olaylara ilgi artarken, en dk gelir gruplarna gidildike bu ilgi tamamen yok olabiliyor. Yoksul snflarn temsiline ynelik siyasal partilerin bulunmad durumlarda, btn partilerin yneticileri, yasama ve yrtme organnn yeleri, st ve orta gelir dzeyindekilerle snrl kalabiliyor. Kadnlarn siyasette yeterince yer almamasnn nedenleri neler olabilir? Tartnz. Siyasal katlma eiliminin doru orantl artp ya da eksildii bir baka deiken de eitim dzeyidir. Eitimin, kiilerin siyasal olaylarla ilgili bilgi edinmelerini, o bilgileri yorumlamalarn, kendi toplumsal durumlar ve sorunlaryla balantsn kurmalarn kolaylatrd lde siyasal katlma eilimlerini arttrmas doaldr. Ama eitim dzeyinin byk lde gelir dzeyine baml olduu da unutulmamaldr. Alt gelir gruplar ayn zamanda dk bir eitim dzeyinde bulunduklarndan, onlarn siyasete ilgisizliklerinin bu iki etkenin ortak rn olduu sylenebilir. Meslek, bir anlamda paray kazanma biimidir. Ne var ki, ayn gelir dzeyinde olanlar arasnda bile, siyasal katlma eilimi mesleklere gre farkllklar gsterebilmektedir. En etkin siyasal katlmann genellikle serbest meslek gruplarnda grldn syleyebiliriz. Bu arada i evresi de siyasal katlma asndan nem tayabilmektedir. Eitim dzeyinin dk olduu, aile etkisinin azald durumlarda, i evresinin etkisi artmaktadr. Siyasal katlma asndan zel bir durum, etnik ya da dinsel aznlk gruplar yla ilgilidir. Dayanma, kendini ve benzerlerini ounlua kar savunma duygusu, bu gibi gruplarn siyasal yaama daha ok katlmalarnda rol oynamaktadr. stelik siyasal yaama yalnz daha ok katlmakla kalmamakta, ayn zamanda ayn ynde katlma eilimi tamaktadrlar. Bu nedenle de, siyasal yaamda toplumdaki oranlarnn stnde bir arlk kazanabilmektedirler. Fransadaki Ermeni, ABDdeki Yahudi aznln rnek olarak verebiliriz. Aznlk grubunun ekonomik gc ve eitim dzeyi ykseldike, sz konusu etki de doal olarak artar. Konuyu kapamadan nce, bireyi siyasal katlmaya iten ya da ondan alkoyan ruhsal ve kiisel nedenlere deinmekte yarar var. Siyasal katlma, bireye toplumda daha etkili olabilme olana salar. Bu etki, rnein, iktidar partisinin bir yesi olmann salad olanaktan, lkenin bir st dzey yneticisi olmann salad olanaklara kadar uzanr. Siyasal katlma, bireye baz ekonomik olanaklar da salayabilir. Bu, belirli grevlere gelmek biiminde olabilecei gibi, temsilcisi olduu kesimlerin karlarn kollamak biiminde de olabilir. Hatta iktidar olanaklarn kiisel kar amacyla kullanmak biiminde de ortaya kabilir. Siyasal katlma, ayn

Siyasal katlma, sistemin bar yollardan zaman iinde deimesine olanak tanrken, ayn zamanda kar gleri sistemle btnletirmi ve bir anlamda sistemi de glendirmi olur.

SIRA SZDE

276

Siyaset Bilimi

zamanda inand, doru bildii bir davaya ya da toplumuna hizmet frsatdr. Tm bu etkenler, katlmay zendirir.
SIRA SZDE

Bireyleri siyasal katlmaya iten veya uzaklatran kiisel nedenler nelerdir?

SEM SOSYOLOJS
zellikle siyasal ilgi dzeyinin yksek olduu ailelerde, ocuun da ailesinin eilimlerinden etkilenmesi doaldr.

Alt gelir gruplar ayn zamanda dk bir eitim dzeyinde bulunduklarndan, onlarn siyasete ilgisizliklerinin bu iki etkenin ortak rn olduu sylenebilir.

Seim, lkeyi ynetecekleri, kitleleri temsil edecekleri belirlemede bavurulan bir yoldur. Nasl ki, yneticilerin katlmla ya da zor kullanarak belirlenmesi de baka bir yoldur. Halkn alanlarda toplanp, lkeyi ilgilendiren kararlar dorudan ald eski kent demokrasilerinde bile, yneticilerin kurayla ve srayla belirlenmesinin yan sra, baz durumlarda seime bavuruluyordu. Nfus art, sorunlarn karmaklap uzmanlk gerektirmesi ve yurttalarn siyasal konulara ayracak zamanlarnn azalmas sonucu dorudan demokrasi olanakszlat. Halk temsil edecek, halk adna lkeyi ynetecek araclarn seimi zorunlu hale geldi. Bylece lkeyi, ounluk adna bir aznln ynettii dorudur. Ama ynetime gelme yolunun tm toplum kesimlerine ak olmas kouluyla, bu durumun demokrasiyle badamad ne srlemez. Bugn dorudan demokrasi neden olanakszlamtr? Tartnz.

SIRA SZDE

Oy Vermede Rol Oynayan Etkenler

Genel olarak siyasal katlm etkileyen koullar, katlmn bir biimi demek olan seimleri de etkilerler. Genel de, seimlere katlmann ve verilen oyun ynnn belirlenmesinde rol oynayan etkenleri ayrca incelemekte yarar var. Seimlerin zellikle oulcu rejimler asndan tad nem, seim sosyolojisinin, siyaset biliminin hzla gelien ve zerinde ok aratrma yaplan bir dal olmas sonucunu dourmutur. Lipset ve Lazarsfeld, sandk bana gidip gitmemekle ilgili olarak drt genel eilimden sz ediyorlar: (1) Hkmetin izledii siyaset, bir toplumsal grubun karlarn ne kadar yakndan etkiliyorsa, o toplum kesimindeki oy verme eilimi o kadar ok artar. Kamu grevlileri bu konuda rnek gsterilebilir. nk iktidara gelenler, bir bakma kamu grevlilerinin ivereni olmaktadrlar. (2) Hkmet kararlarnn kendisiyle ilgili sonular konusunda bir toplum kesimi ne kadar ok bilgi sahibiyse, o toplum kesimindeki oy verme eilimi o kadar artar. Hkmet kararlarnn yarataca sonularn ak olup olmamas; toplum kesimlerinin onlar kavrayabilmeleri iin gerekli eitim ve deneyim dzeyleri; o toplum kesimindeki bireylerin birlikte deerlendirme yapma olanana sahip bulunup bulunmamalar (sanayi iisi ile ev hizmetisinin fark) gibi koullar bu konuda belirleyici olurlar. (3) Bir toplum kesimi zerinde, siyasal katlm ynndeki basklar ne kadar fazlaysa, o toplum kesimindeki oy verme eilimi o kadar artar. Ama bu basklarn birey zerindeki etkisi, bireyin yesi olduu toplum kesimiyle olan ilikilerinin younluuna baldr. Yani gecekondulunun, yeni gmenin, sandk bana gitmek iin fazla bir istek duymayabilecei gibi, henz toplumsal ilikileri younlamam bir gen ya da toplumsal ilikileri giderek ok azalm bir yal da genellikle ayn durumdadr. (4) Daha nce de belirttiimiz gibi, grup zerindeki basklar ayn ynde olduunda, katlma eilimi artarken, zt ynlerde olduu zaman katlma eilimi azalr. Lipset ve Lazarsfeldin sandk bana gidip gitmemekle ilgili olarak sz ettikleri drt eilim nedir? lkemizde oy verme davrannn bu boyutunu tartnz.

Etnik ya da dinsel aznlk gruplar siyasal yaama yalnz daha ok katlmakla kalmamakta, ayn zamanda ayn ynde katlma eilimi tamaktadrlar.

SIRA SZDE

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

277

Oy verirken semeni kar dnda etkileyen drt nedenden sz edebiliriz: Gvenlik istei, saygnlk istei, duygusal ballk, dinsel ve siyasal inanlar. Gvenlik istei, kiileri istikrar arayna ve dolaysyla tutuculua iter. Dk, ama dzenli geliri olan baz toplum kesimlerinin sac partileri desteklemesi bundandr. Toplumda yeterince sayg grmeyen, ayrm uygulanan, baz durumlarda ikinci snf yurtta olduu izlenimine kaplan etnik ya da dinsel kkenli aznlk gruplar genellikle ilerici, deiimden yana tutum taknrlar. Gelir dzeylerinin greli ykseklii bile bu eilimi ounlukla deitirmez. Duygusal ballk bir partiye veya ndere ynelik olabilir. Zamanla ya kendisinin ekonomik koullar ya da partinin dorultusu deitii halde bu duygusal ballk etkisini srdrebilir. nderin veya o partinin baars, o kiiye, tuttuu takmn kazanmasna benzeyen ruhsal bir doyum salar. Dinsel ve siyasal inanlara balln da benzer bir durum yarattn syleyebiliriz. Baz kiiler maddesel karlarndan ok inanlarna, lklerine nem verebilirler. Bu durum maddesel kar konusundaki bir umutsuzluktan, umudu te dnyaya ya da yeni bir dzene balamaktan doabilecei gibi maddesel koullar asndan bir sknt olmamasndan da kaynaklanabilir. Kii doyumu, kendisiyle ayn inanc paylaanlarla bir arada olmaktan, onlarla dayanmaktan ve inanlarnn baarsndan salar. Duygusal balln gelir dzeyi ile ilikisini aklaynz. Bu genel aklamalardan sonra oyun ynnn belirlenmesinde, rol oynayan daha somut deikenlere ve seim sosyolojisi almalarnn bunlarla ilgili verilerine geebiliriz: Tarma dayal yar kapal geleneksel toplumdan endstriye dayal ak, ada topluma geildike, oy vermedeki yresel ve blgesel etkiler azalmakta, toplumsal snflarn etkisi artmaktadr. Bu yeni toplumsal ilikiler iinde kiinin ykselme olanaklar ne kadar oksa, tutucu eilimler o lde glenmektedir. Kiinin iinde bulunduu koullar iyiletirme umutlarnn azl lsnde ise, dzen deiiklii istekleri gndeme gelmektedir. Ayn ekilde, toplumdaki eitsizlikler arttka snf bilinci glenmekte, genel olarak siyasal katlma ve zel olarak da yaplan siyasal tercihin sola kaymas olasl ykselmektedir. Gelir dalmndaki pay azalan esnaf, zanaatkar kesiminde faist ve gerici eilimler gelimeye balamaktadr. Trkiyede yaplan aratrmalar, dine dayal akmlarn da balca desteinin bu toplum kesiminden kaynaklandn gstermektedir. Sanayilemenin ve kentlemenin artt yrelerde sol oylar artarken, geleneksel toplum yapsnn deimedii ya da ok az deitii yrelerde durum tersine olmaktadr. Geleneksel yap iinde egemen olan toprak aalar, eyhler ve benzeri gler, kendilerine baml kitlelerin oylarn istedikleri ynde harekete geirebilmektedirler. Gncel nemli olaylar, zellikle kararsz semenlerin oylar zerinde etkili olabilmektedir. rnein; iddet olaylarnn artnn yaratt korku, genellikle tutucu eilimleri glendirmekte, aray iinde olanlar istikrara, gl grnene itmektedir.

Nfus art, sorunlarn karmaklap uzmanlk gerektirmesi ve yurttalarn siyasal konulara ayracak zamanlarnn azalmas sonucu dorudan demokrasi olanakszlat.

SIRA SZDE

278
Genel olarak siyasal katlm etkileyen koullar, katlmn bir biimi demek olan seimleri de etkilerler.

Siyaset Bilimi

Seme ve Seilme Eitliini Bozan Nedenler

Bir siyasal rejim, lkedeki toplumsal gler dengesinin siyasal iktidara doru yansyabilmesi lsnde salkldr. Baz toplum kesimleri siyasal iktidara glerinden fazla, bazlar ise, glerinden az etki yapabiliyorsa, siyasal bunalm kanlmazdr. Seim, toplumsal gler dengesinin siyasal iktidara yansmasnn bar bir yoludur. G ve kar dengesinin yansmasndaki arpklklar arttka bunalmlar da byr. Semen iradesinin doru yansmasn, seme eitliini bozan engelleri bu adan deerlendirmek gerekir. Seme eitliini bozan engellerin banda, herkesin oy hakkna sahip olamamas ya da herkesin eit oy hakkna sahip olamamas gelir. zellikle geen yzyln ilk yarsnda en ok bavurulan kstlama servet ve cinsiyetle ilgiliydi. Ancak varlkl olan ve devlete belirli dzeyde vergi veren yurttalara oy hakk tannyordu. ou kanl mcadelelerle Bat Avrupada oy zerindeki servet kstlamasnn snrlar daralrken, okumulara da seme ve seilme haklar tannmaya baland. Servet kstlamas giderek tmden kalkarken, eitimle ilgili kstlamalar biim deitirerek de olsa, uzun sre varln korudu. Eitim de ekonomik olanaklara bal olduuna gre, aslnda bu, servetle ilgili kstlamann baka bir grnm altnda ve yumuayarak srmesi demekti. Nazi Almanyasnda Yahudiler oy hakkndan yoksundular. Yakn bir dneme gelinceye kadar, ABDde zencilerin seme ve seilme haklar nceleri yoktu, sonralar da kstlyd. Seme eitliini bozan engeller neler olmutur? Oy hakkna cinsiyetle ilgili olarak getirilen kstlama, hibir toplumsal gc hedef almad iin, varln ada demokrasilerde de en uzun srdrebilen kstlama oldu. Atatrkn Trk kadnna seme ve seilme hakkn tanmasndan uzun yllar sonra bile, Batnn birok demokrasisinde kadnlarn oy hakk yoktu. svirenin baz kk kantonlarnda, bu uygulama neredeyse gnmze kadar srebildi. Belirli sulardan mahkm olmu kiilerin yurttalk haklarnn kstlanmas ve bu arada seilme hakkndan yoksun braklmas da ada uygulamalar arasndadr. Adi sularla ilgili konulan kstlamalar doal karlanrken, siyasal sularla ilgili kstlamalar genellikle tartma yaratmaktadr. zellikle ideolojik sular ya da dnce sular sz konusu olduunda, konulan kstlamalarn demokrasiye uygunluunu savunmak zordur. Gizli oy, ak saym ilkesi artk tm ada demokrasilerde geerlidir. Ak oy, gizli saym ilkesini uygulayan bir rejimin demokratik saylmas sz konusu deildir. bu nedenledir ki, Trkiyede 1950 ylna gelinceye kadar yaplan seimler demokratik saylmamtr. Eer bir seimde ya da halkoylamasnda yalnz tek grn propagandasnn yaplmas serbest ise, oylarn gizli verilip, saymn ak yaplmas, bireyi deitirmez. yle bir ortamda semen iradesinin zgrce olutuu ne srlemez. Seimlerde gizli oy-ak saym ilkesinin benimsenmesi niin ok nemlidir? Seme eitliini bozan hukuksal engellerin sonuncusu olarak tek turlu ounluk sistemi nden sz edebiliriz. O seim evresinde en ok oy alan partinin tm milletvekillerine sahip olmas temeline dayal bu sistem, 1960 ylna kadar lkemizde de uygulanyordu. rnein, Demokrat Parti, 1954 seimlerinde oylarn % 56,6sn ald halde, yasama meclisindeki sandalyelerin % 93,2sini ele geirmiti. Oysa

Bir partiye veya ndere ynelik duygusal bamllk zamanla ya kendisinin ekonomik koullar ya da partinin dorultusu deitii halde etkisini srdrebilir.

SIRA SZDE
Oy verirken semeni kar dnda etkileyen drt nedenden gvenlik istei, saygnlk istei, duygusal ballk, dinsel ve siyasal inanlardr.

Baz toplum kesimleri siyasal iktidara glerinden fazla, bazlar ise, glerinden az etki yapabiliyorsa, siyasal bunalm kanlmazdr.

SIRA SZDE

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

279
Gizli oy, ak saym ilkesi artk tm ada demokrasilerde geerlidir.

oylarn % 34,8ini toplayan Cumhuriyet Halk Partisinin ayn meclisteki sandalye oran % 5,8 idi. Seme eitliini salamaya en yatkn sistem orantl temsildir. Bu sistemde, ilke olarak her parti ald oy orannda milletvekili karr. Buraya kadar hukuksal engellerden sz ettik. Semen iradesinin zgrce yansmasn, baz durumlarda yasalar deil toplumsal iliki ve basklar da nleyebilir. Geleneksel yapnn srd, derebeylik dzeni kalntlarnn varln koruduu, eitim dzeyinin dk olduu durumlarda, birey kendi zgr iradesinden ok, egemen glerin istei dorultusunda oy kullanmak durumunda kalabilir. Parti kurmak, tm lkeye yaylan bir rgt iin binalar kiralamak, o binalarn masraflarn karlamak, seim kampanyalar iin ilanlar ve brorler bastrmak, byk ak hava toplantlarn ve gsteri yrylerini dzenlemek nemli parasal kaynaklar gerektirir. Ekonomik bakmdan gl toplum kesimlerine dayal partilerin olanaklar arasndaki eitsizlik, ister istemez seimlere de yansr. Hukuksal ve toplumsal grnml eitsizliklerin de, byk lde bu ekonomik kkenli eitsizliklerden kaynaklandn sylemek yanl olmaz. Demokrasiler, seme eitliini salayacak nlemleri alabildikleri lde gereklik kazanr ve salkl iler. Hukuksal iradenin dnda ne gibi etmenler seme iradesinin zgrce yansmasn engeller?

SIRA SZDE

280

Siyaset Bilimi

zet
Yurttalarn, devletin eitli dzeylerdeki karar ve uygulamalarn etkileme eylemlerine siyasal katlma denmektedir. Siyasal katlma toplumsal gerilimi azaltr ve yurttalk duygularn glendirir. Siyasal katlmn amac, siyasal yneticilerin ve toplumsal istemlerin belirlenmesidir. ada demokrasiler siyasal katlm arttrmaya alrlar. Siyasal katlma toplumda denge ve uzlama oluumunu kolaylatrr. Bylece gler dengesi siyasete bar yollardan yansyabilir. Faist ve komnist rejimlerdeki siyasal katlma farkldr. Ama resmi ideoloji ve yneticilerin onaylanmas iin halkn harekete geirilmesidir. Herkesin siyasal katlm farkl llerde olur. nk herkes siyasetle ayn lde ilgilenmez. Yasal olmayan rgtlere ye veya ynetici olmak, gizli toplantlara katlmak ise siyasal katlmn yasal olmayan biimleridir. Ya, cinsiyet, aile, eitim, meslek gibi unsurlar siyasal katlm etkilerler. Dinsel veya etnik aznlk gruplarnn siyasal katlma asndan zel bir durumu vardr. Bunlar, dayanma ve savunma duygularyla siyasal yaama daha ok katlarak, siyasal yaamda toplumdaki oranlarnn zerinde bir arlk kazanabilirler. Fransadaki Ermeniler veya ABDdeki Yahudi aznlk bu duruma rnektir. Seim, lkeyi ynetecekleri, kitleleri temsil edecekleri belirlemede bavurulan bir yoldur. Seimler, oulcu demokratik rejimler asndan byk nem tar. Siyasal, toplumsal ve ekonomik dzende deiiklik isteyenler sol partileri, kurulu dzenin korunmasn isteyenler sa partileri desteklerler. Bu tr karlar dnda semeni etkileyen dier nedenler, gvenlik, saygnlk, duygusal ballk, dinsel veya siyasal inanlardr. Sanayileme ve kentleme arttka sol oylar artmakta, geleneksel toplum yapsnn deimedii yerlerde durum tersine olmaktadr. Gncel nemli olaylar ise kararsz semenleri etkilemektedir. Bir lkedeki siyasal rejimin salkl olmas, toplumsal gler dengesinin siyasal iktidara doru ekilde yansyabilmesine baldr. Toplum kesimleri siyasal iktidara gleri lsnde etki yapabilmelidir. Aksi halde bunalm doar. Seme eitliini bozan engeller hukuksal, toplumsal ve ekonomik olarak e ayrlabilir. Baz gruplarn, kadnlarn oy kullanamad, buna kar baz kii ve gruplarn birden ok oy kullanabildii, seim blgelerinin keyfi olarak snrlandrld uygulamalar hukuksal eitsizliin baz rnekleridir. Geleneksel yapnn srd, insanlarn zgr iradeleriyle deil, egemen glerin basksyla oy kulland rneklerde de sorunun kayna toplumun yapsdr. Demokrasilerin salkl ileyebilmesi seme eitliini salamalarna baldr.

nite 14 - Kamuoyu-Propaganda ve Siyasal Katlma

281

Kendimizi Snayalm
1. Ekonomik demokrasinin amac nedir? a. Verimlilii artrmak, yabanclamay gidermek b. Siyasi katlm artrmak c. Demokratik dnceyi yaygnlatrmak d. Siyasi partileri glendirmek e. Siyasal partiler arasndaki gelir farkllklarn trplemek 2. Faist ve komnist rejimlerdeki siyasal katlmann ilevi nedir? a. Faist ve komnist rejimlerde siyasal katlma yoktur. b. Grnrde bir siyasal katlma vardr, ancak gz boyamaktadr. c. Halk belirli ynde harekete geirmek, seferber etmek d. Halkn, devletin kararlarna kaytsz, artsz itaat etmesini renmesi e. Halkn zamanla siyasete kar duyarsz ve ilgisiz hale gelmesi. 3. Etnik veya dinsel aznlk gruplar, siyasal yaama daha ok katlmas nasl aklanabilir? a. Siyasi partiler bu gruplarla zel olarak ilgilenmektedirler. b. Devlet bu gruplara ou zaman baz ayrcalklar tanmaktadr. c. Bu gruplarn ok olduu lkelerde dier gruplar siyasetle pek ilgilenmemektedir. d. Bu gruplarn uluslararas ilikileri vardr. e. Dayanma ihtiyac, kendisini ve benzerlerini ounlua kar savunma duygusu bu gruplarn siyasal yaama daha ok katlmn salamaktadr. 4. Aadakilerden hangisi oy verirken semeni karlar dnda etkileyen drt nedenden biri deildir? a. Gvenlik istei b. Saygnlk istei c. Duygusal ballk d. Ekonomik g e. Dinsel ve siyasal inanlar 5. Aadakilerden hangisi seme eitliini bozan hukuksal engellerden biri deildir? a. Herkesin oy hakkna sahip olamamas b. Egemen glerin istei dorultusunda oy kullanmak zorunda kalmak c. Baz kiilere veya toplum kesimlerine birden fazla oy kullanma hakk tanmak d. Tek turlu ounluk sistemi uygulanmas e. Seim blgelerinin snrlarnn keyfi olarak izilmesi veya eit olmayan blgelerde eit sayda temsilci setirilmesi

6. Aadakilerden hangisi kamuoyunun oluumunda kiilerin var olan gr ve kanlarn glendirir ve bu konularn deimesine yol amaz? a. Aile b. Kitle iletiim aralar c. Okul d. Arkada evresi e. gruplar 7. Aadakilerden hangisi kamuoyunun salkl oluabilmesi iin gerekli koullardan biri deildir? a. Bireylerin yeterli haber almalar b. Bireylerin doru haber almalar c. Bireylerin aldklar bilgiyi akllaryla deerlendirmeleri d. Bireylerin kamu ilerine yakn ilgi gstermeleri e. Toplumdaki nemli kiileri iyi dinlemeler 8. Toplumda koullar, karlar ve grleri birbirinden farkl kesimlerin varln kabul eden sistemler aadakilerden hangisidir? a. oulcu sistemler b. ounluku sistemler c. Faist sistemler d. Totaliter sistemler e. Tekilci sistemler 9. Aadakilerden hangisi tekilci sistemlerin zelliklerinden biri deildir? a. ok seslilie izin vermezler. b. Kamuoyunun farkl etkilerle olumasna izin vermezler. c. Rejimin temel felsefesine aykr grlerin dillendirilmesine izin vermezler. d. ktidar farkl ellerde toplanmtr. e. Propagandann amac iktidarn grnn tm toplum tarafndan benimsenmesini salamaktr. 10. Aadakilerden hangisi lkenin gelimesinin sonularndan biri deildir? a. Kentleme oran artar. b. Eitim dzeyi ykselir. c. blm azalr. d. rgtlenme dzeyi ykselir. e. Kitle iletiim aralar geliir.

282

Siyaset Bilimi

Yaamn inden
Trkiyede partilerin ve kiiler olarak siyasetilerin imajn siyasetin imajndan ayr dnemeyiz. Siyasetinin topluma katks semenler nezdinde tartlr bir konumdadr. TSESin Veri Aratrma ile 1994ten 2002ye gerekletirdii aratrma sonular szn ettiimiz gvensizlii aka ortaya koyuyor (1): (i) Trkiyede Partilere gvenmeyen ve zaman iinde giderek byyen bir kitle var. (ii) Trkiyenin sorunlarna zm getirebileceine, hatta bir tehlike karsnda lkeyi koruyabileceine tam olarak gvenilen siyasi parti yok. (iii) Parti yandalarnn dahi kendi partilerine olan gvenleri ok az. Bu aratrma sonularn siyasal katlm asndan tartnz. Kaynak: Ferruh Uztu, Siyasal letiim Ynetimi. Media Cat, stanbul, 2004.

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

ABADAN, Nermin. 1965 Seimlerinin Tahlili, SBF Yaynlar, Ankara, 1966. BAYKAL, Deniz. Siyasal Katlma- Bir Davran ncelemesi, SBF Yaynlar, Ankara,1970. CHARLOT, Monica. La Persuasion Politique, Armand Colin, Paris, 1970. AM, Esat. Siyaset Bilimine Giri, .. Hukuk Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1975. DCLE, Atilla. Endstriyel Demokrasi ve Ynetime Katlma, ODT Yayn, Ankara, 1980. FEK, Kurthan. Ynetime Katlma, TODAE Yaynlar, Ankara,1977. GURVITCH, Georges. Traite de sociologie, (Tome II), La Sociologie lectorale (Franois Goguel et Georges Dupeux), PUF, Paris, 1968. KALAYCIOLU, Ersin. Karlatrmal Siyasal Katlma, .. SBF Yaynlar, stanbul, 1983. LIPSET, S.M. Siyasi nsan (ev. M. Tuncay), Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar, Ankara, 1961. LIPSET-Lazarsfeld-Barton-Linz. The Psychology of Voting: an analysis of political behaviour (in LINDZEY; Handbook of Social Psychology), AddisionWesley Publishing Co., Cambridge, 1954. ZBUDUN, Ergun. Trkiyede Sosyal Deime ve Siyasal Katlma, A.. Hukuk Fak. Yaynlar, Ankara, 1975. SABUNCU, Yavuz. Sosyalist lkelerde Ynetime Katlma, Birey ve Toplum, Ankara, 1984. SOYSAL, Mmtaz. Halkn Ynetime Etkisi, TODAE Yaynlar, Ankara, 1968. UYSAL, Birkn. Siyasal Katlma ve Katlma Davranna Ailenin Etkisi, TODAE Yaynlar, Ankara, 1984. NSAL, Artun. Siyaset Bilimine Giri, (Ders Notlar 198081), Teksir, SBF, Ankara.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. e 3. e 4. d 5. b 6. c 7. e 8. a 9. d 10. c Katlmann levi, Biimi ve Dzeyi ksmn yeniden gzden geiriniz. Katlmann levi, Biimi ve Dzeyi ksmn yeniden gzden geiriniz. Katlmay Belirleyen Etkenler ksmn yeniden gzden geiriniz. Oy Vermede Rol Oynayan Etkenler ksmn yeniden gzden geiriniz. Seme ve Seilme Eitliini Bozan Nedenler ksmn yeniden gzden geiriniz. Aralar ve Araclar ksmn yeniden gzden geiriniz. Sreler ve Propaganda ksmn yeniden gzden geiriniz. oulcu Sistemlerde Kamuoyu ksmn yeniden gzden geiriniz. Tekilci Sistemlerde Kamuoyu ksmn yeniden gzden geiriniz. Geri Kalm lkelerde Kamuoyu ksmn yeniden gzden geiriniz.