Toplum ve Siyasal Yaam

107

kinci Adam
kinci Dnya harbinin lleri iinde bir ordunun harbe katlabilmesi iin muhta olduu silh ve malzemeyi, en iyi o hesabedebilirdi. Adanadaki listeler ve bu sefer tabii daha geni lde, gene ortaya serildi. yle listeler ki, bu ihtiyalarn Trkiyeye salanmas, belki de harbin sonuna kadar srecekti. Yahut da Stalinin daima tekrarlad gibi, eer Trkiyenin taleplerini karlamak iin, Bat Avrupa karmasna hazrlanan malzemeden kesinti yapmak gerekecekse, Trkiyenin harbe girmemesi o zaman daha faydal olurdu. nn harbi biliyordu. Harbin getireceklerini seziyordu. Akdeniz istikametinden ve Gneyden Balkanlara yaplacak bir kartmaya katlacak Trk Ordusunun, elbette ve Eisenhowerin tabirince; Arslanlar gibi dveceini de biliyordu. Ama: - Btn bunlar niin, btn bunlar kimin iindi? Ve batan baa bir harabe halinde davranlm bir Trk lkesinde, byle bir savaa katlmann daha ilk yirmi drt saatinde bu lkenin, yani stanbulun, zmirin, Ankarann ve u binbir aln teri ile yaratlmaya allan endstri merkezlerinin, yollarn, kprlerin urayaca tahribatn bedeli ne olacakt? Ve sonunda Trkiye, hele bir istilya da urarsa, onu kim kurtaracakt? Churchillin dedii gibi ilerde kurulacak Birlemi Milletler mi? Yoksa Dou Avrupa ve Balkan lkelerini Almanlardan kurtaran komumuz Sovyetler Birlii mi?... Geri nn iin ve harbe girmediine atlarak: - Milletin erkekliini krletti! diyenler olmutur. Millet Meclisinde de baz harb mndileri grlmtr. Hatt Memduh evket Edendal gibi air tabiatl, fakat Trkiyeyi Birinci Dnya harbine srkleyen ttihat ve Terakkiden devralnan bir Meclis azas, hem de Parti idare organlar iinde: - Milletlerin harbe girmesi, aalarn budanmas gibidir. Budandka srer, diyebilmitir. Ama bizce nnnn kinci dnya harbine girmeyii ve hele onun Kahiredeki baars, yakn tarihimizde onun, milletin kaderine en etkili mdahalesi olmutur. (Kaynak: evket Sreyya Aydemir, kinci Adam, II. cilt, stanbul, 1967)

108

Siyaset Bilimi

Amalarmz
Bu niteyi altktan sonra; siyaset ve toplum ilikisini aklayabilecek, ulusal g ve ulusal gc oluturan unsurlar tanmlayabilecek, uluslararas siyaset kavramn uluslararas gcn unsurlarn uluslararas atmalarn nedenleri ve zmlerini aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Ulusal g Dnya siyasal sistemi nc dnya Milliyetilik Emperyalizm Kltrel emperyalizm

indekiler
GR ULUSAL G Ulusal Gcn Alt Yapsal geleri Ulusal Gcn st Yapsal geleri ULUSLARARASI SYASET Uluslararas atmalar ve zm Dnya Siyasal Sistemi

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

109

GR
Bilim kurgucularn ngrleri gerekleip de yldzlar aras atmalar balayncaya dek, siyasal yaamn -en azndan bugn iin- son boyutunu toplumlar oluturuyor. Ama her nedense, uluslararas siyaset konusu, hemen tm siyaset bilimi el kitaplarnn kapsam dnda kalmtr. Nasl ki, bireyin ve kk gruplarn siyasal yaamdaki yerlerine deinmemek eksiklik ise, siyaset olgusunun incelenmesini uluslarn snrnda brakmak da kanmzca yanl bir yaklamdr. Uluslararas siyaset, bir uzmanlk alan olmadan nce, siyaset biliminin ana konularndan birisidir. Siyasal yaamn bu boyutunu incelerken, nce ulusal g, sonra da uluslararas siyaset kavramlar zerinde duracaz. Ulusal gc oluturan gelere ve uluslararas atmalarn oluum ve zm srelerine eileceiz.

ULUSAL G
Nasl ki, i siyasete ynelik deerlendirmelerde gler dengesi belki de temel hareket noktasysa, ulusal g kavram da, siyasetin toplumlar dzeyindeki ynnn aklanmasnda temel geyi oluturur. Ulusal g ise, baz maddesel ve tinsel gelerin bireimidir.

Ulusal Gcn Alt Yapsal geleri

Ulusal gcn maddesel gelerini, bir yandan o toplumu evreleyen doal koullar, te yandan da toplumun ekonomik ve demografik olanaklar oluturur. Bunlara bir de, eitli etkenlerin bir bireimi sayabileceimiz askeri gc eklememiz gerekir. lkenin corafi konum ve geniliinin siyasal yaama yansmalar zerinde daha nce de durmutuk. Bir toplumun bir ada ya da adalar zerinde yerlemi oluu ile, deniz kysnda topraklara sahip bulunuu, ya da ak denizlerden tamamen uzak bir toprak parasnda yaamas arasnda nemli farklar vardr. ngilterenin bir ada devleti olmas, Avrupadan ok dar bir deniz paras tarafndan ayrld halde, onu tarih boyunca birok istiladan korumutur. Napolyon ve Hitlerin bile cesaretini kran bu durum ngilterenin etkisine ve saygnlna katkda bulunmutur. Amerika Birleik Devletleri ile ilgili olarak da bir lde benzer eyler sylenebilir. ada ulam ve sava teknolojilerindeki tm gelimelere karn, lkeyi doudan ve batdan kuatan binlerce kilometre geniliindeki su engelleri, bugn bile nemini bir lde korumaktadr. Ulusal gc dorudan etkileyen doal etkenleri denizlerden ibaret sayamayz. spanyay Avrupann dier lkelerinden ok farkl klan temel nedenlerden birisi Pirenelerdir. Avrupay etkileyen byk gelimelerin ou Pireneleri aamamtr. spanya niin Avrupann dier lkelerinden farkldr? stanbul ve anakkale boazlarn da iine alan konumu, Trkiyenin ulusal neminin nedenlerinden birisidir. Bu nem yalnz Karadeniz ile Akdeniz arasndaki geit olmaktan deil, ayn zamanda Avrupa ile Asya arasndaki balanty oluturmaktan da kaynaklanmaktadr. lke geniliinin ulusal gce katksnn en iyi rneklerini Rusyann tarihinde buluyoruz. Usuz bucaksz topraklar, Hitlerin de Napolyon gibi baarszla uramasnda belki en byk etkendi. Ar ar ekilen kuvvetler karsnda dman
SIRA SZDE

110

Siyaset Bilimi

stanbul ve anakkale boazlarn da iine alan konumu, Trkiyenin ulusal neminin nedenlerinden birisidir.

lsz bir biimde dalmak ve balantlarn yitirip ypranmak durumunda kalyordu. Benzer genilikteki topraklar, ine de Japonya karsnda ayn stratejiyi uygulamak frsatn verdi. ok geni topraklar bulunan bir lkeyi ele geirmek ne kadar zorsa, kk toprak paralarn savunmak da o kadar zor grnyor. Byle bir durumda, lkenin btn askeri ve sanayi kurulular birbirlerine yakn hedefler oluturuyorlar. Dar topraklar zerinde taktik geri ekilmeler ve yeni mevzilerde direnmeler kolay yaplamyor. Kk saylabilecek bir toprak paras zerinde yaayan Yunan halknn, kolayca beslenebilen bir Trkiye korkusu iinde bulunmasnda, kukusuz ki bu durumun da rol var. Doal kaynaklarn ulusal gce katksnn her zaman ayn lde olduu sylenemez. rnein; ancak buharl makinenin kefinden ve yaygn olarak kullanlmasndan sonradr ki, ngilterenin zengin kmr yataklar bir nem kazanm ve ulusal g asndan nde gelen bir ge olmutur. Zengin petrol yataklarnn baz Arap lkelerinin uluslararas dzeydeki arln arttrmas da yenidir. te yandan baka enerji kullanmnn artmas ve dnya petrolnde rekabetin oalmas ile birlikte bu nem azalmaktadr. Doal kaynaklarn ulusal gce katks neye bal olarak artar veya azalr? Tek ya da az sayda rne ballk, o rn ne lde nemli olursa olsun, o lkeye srekli ve deimeyen bir g kazandramaz. Brezilyann kahvesi, Msrn pamuu, Kbann eker kam ve Arap lkelerinin petrol bunun en ak rneklerini veriyor. Bir ekonomik bunalm durumunda alc lkelerin almlarn ksmalar ya da ayn rn zerinde iddetli bir rekabetin balamas, satc lkenin ekonomisini ve dolaysyla da ulusal gcn olumsuz ynde etkileyebiliyor. Oysa doal kaynaklardaki ya da ekonomideki eitlilik, dnyadaki ekonomik bunalm dnemlerinde bile etkilenme snrn aalarda tutabiliyor. Yiyecek bakmndan kendi kendine yeterli olma durumunun da, nemli bir ulusal g kayna oluturduunu belirtmeliyiz. Trkiye bu durumdaki az sayda lkeden birisidir. kinci Dnya Savana kadar yiyecek gereksinmesinin ancak % 30unu kendi retimiyle karlayabilen ngiltere, sava srasnda deniz ulamnn zorlamasyla birlikte ok g duruma dmtr. Almanya savalarda, hep yiyecek stoklar bitmeden ksa sre nce sonuca ulamaya ve Dou Avrupann byk yiyecek reticisi alanlarn ele geirmeye almtr. Nfusun ulusal gce katks, genellikle tartmasz olarak kabul edilir. Bir zamanlar dnyann iki sper gc olan Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii, ayn zamanda byk nfusa sahip bulunan lkelerdi. Ama onlardan daha kalabalk toplumlar oluturan in ve Hindistann, onlar dzeyinde bir etkiye ve ulusal gce ulaamadklar da aktr. nk nfus, ok nemli olmakla birlikte, ulusal gc belirleyen tek etken deildir. Bununla birlikte, ok daha az nfuslu bir in ve Hindistann -dier koullarn ayn kalmas durumunda- ulusal glerinin de daha az olacan unutmamalyz. Hans J.Margenthaunun ok iyi zetledii gibi; Byk bir nfusa sahip olmakszn, modern savan gerei olan geni apta endstri kurmak ve iletmek; karada, havada ve denizde savaacak byk sayda ordular tesis etmek; ve nihayet, savaan nfustan ok daha byk saylara varan yiyecek, tama, ulatrma, cephane, silh ve haberleme gibi alanlardaki destekleyici kadrolar oluturmak olanakszdr.

SIRA SZDE

Tek ya da az sayda rne ballk, o rn ne lde nemli olursa olsun, o lkeye srekli ve deimeyen bir g kazandramaz.

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

111

Burada, nfus kadar nfusun bileiminin de nemini vurgulamak gerekiyor. zellikle nfusun ya gruplarna gre dalm, ulusal gc yakndan ilgilendirir. Ekonomik ve askeri adan asl nem tayan, 20-40 yalar arasndaki nfustur. Nfuslar ve ekonomik gleri birbirine yakn olan iki toplumdan, gen nfusun oran daha yksek olan avantajldr. Nfus art hz dtke, ortalama mr uzadka, yal nfusun oran artar. Bu, alabilen ve savaabilen nfusun, giderek daha ok kiiyi doyurmak ve korumak zorunda kalmas demektir. kinci Dnya Sava banda, Fransann silah altna alabilecei nfus 5 milyon iken, Almanyann silah altna alabilecei nfus 15 milyondu ve bu durum g dengesini elbette ki etkilemitir. Nfus, ulusal gc nasl ve ne lde etkiler? Trkiye asndan tartnz. Ulusal gc oluturan maddesel gelerin sonuncusu ekonomiktir. Doal kaynaklar ve insan gcnn nemine daha nce deindiimize gre, geriye teknolojik dzey kalyor. rnein; Trkiyenin nfusunun ancak bete biri kadar bir nfusa sahip olduu halde, svein uluslararas dzeydeki arlnn ok daha fazla oluunu, zellikle ulat yksek teknolojik dzeyle aklayabiliriz. Kitabn birinci blmnde de belirtildii gibi, gerek nfus, gerekse doal kaynaklar ve topraklar, ancak teknolojik olanaklarla birlikte ele alndnda salkl bir deerlendirme yaplabilir. Nfusu daha fazla olduu, demir ve kmr rezervleri bakmndan hemen Amerika Birleik Devletleri ve eski Sovyetler Birliinin arkasndan geldii halde, Hindistann ulusal gcnn ok daha gerilerde bulunmasnn nedeni teknolojik dzeydir. Son yzyl iinde Almanyann arlnn Fransaya oranla artmasnn nedeni de, iki lkenin teknolojik gelimeleri arasndaki farktr. Sovyetler Birlii, 1950li yllarda nkleer teknolojiye sahip olduktan sonradr ki, Birleik Amerikaya rakip duruma gelebilmitir. Sahip olunan askeri g de, kukusuz ki ulusal gcn belirlenmesinde nemli bir rol oynar. Ancak askeri gcn oluumu baka etkenlere baldr. Nfus ordunun saysal gcn, ekonomi ordunun donanm ve eitim dzeyini, kltrel etkenler ordunun disiplin ve moralini, kurumsal etkenlerse ordunun rgtlenme dzeyini belirler. Askeri gc kmsemek nasl olanakszsa, askeri gc ulusal gcn tek ya da en nemli gesi saymak da ayn lde yanl olur. Ulusal gcn, silahl kuvvetlerdeki insan ve silahlarn say ve niteliinden olutuu sylenemez. Hans J.Margenthaunun da belirttii gibi; Uluslararas politika alanna maksimum maddi g koyan, koyabilen ulus, btn rakiplerinin de ayn eyi yapmak; kendisine eit duruma gelmek, hatta gemek iin aba sarf etmeye baladklarn grecektir. Etrafnda tek bir dost bulamayacak; sadece uyruklar ve dmanlar olacaktr. Militarizm yolunu tercih eden lkelerden hibiri, kendi kaba kuvvetinin korkutucu etkisinin dier uluslarda yol aaca kombine bir dirence dayanamamtr... Byk Britanya, kendi stnl ile dier uluslarn varlklarn tehdit etmemeye dikkat etmi, bylece kendi gcne kar ynelecek tehditlere ve meydan okumalara sebebiyet vermemeye almtr. Napolyon Bonapartn nl szn anmsamakta yarar var: Snglerle her ey yaplabilir, ama stne oturulamaz! Osmanl mparatorluu yalnz silah gcne dayanm olsayd, eline geirdii saysz lkeyi yzyllar boyunca denetimi altnda tutamazd. Dnyann en bar lkelerinden birisi olan svein ulusal gcn ve uluslararas dzeydeki etkisini kim yadsyabilir?
SIRA SZDE

112

Siyaset Bilimi

Ulusal Gcn st Yapsal geleri

Ulusal zellikler bir toplumun g dzeyinin belirlenmesinde hesaba katlmas gereken nemli bir gedir. Trk cesareti ve saval, Amerikal kiisel giriim ve yaratcl, Rus kavgacl ve inatl, Yahudi ticaretteki becerisi ve kurnazl, ngiliz soukkanll ve hesapl, Alman disiplin ve kabal ile tannr. Bu, o toplumun gemiinin, kltrel etkenlerin bir rn saylabilir. Alman ulusunun zelliklerini gz nne almayan hi kimse, Birinci Dnya Savandan sonra Versailles Antlamasnn ok ar koullarn kabul etmek zorunda kalan Almanyann, yirmi yl sonra dnyann en byk askeri gc olarak yeniden sahneye kacan hesaplayamazd. Nasl ki, Trk ulusunu iyi tanmayanlar da, Hasta Adamn Birinci Dnya Savandaki direncini ve Kurtulu Savayla birlikte yeniden diriliini hi beklememilerdi. Baz uluslar sava, bazlar ise bar zellikler tarlar. Birinci trden toplumlar ynetenler iin, sava planlayabilmek olduka kolaydr. Oysa ikinci gruba giren bir Amerika Birleik Devletlerinin, kinci Dnya Savana katlabilmesi iin ok zaman ve aba gerekmitir. Hemen hibir umut kalmad halde, Alman halk sava Hitlerin intiharna kadar srdrrken; Amerikan askerinin Vietnamdan ekilmesi iin belki de en byk bask gene bizzat Amerikan toplumundan gelmitir. Rusyann tarihi boyunca hep byk ordular besleyebilmi olmasn, halktaki devlete itaat geleneine ve yabanclara duyulan korkuya balayanlar oktur.
SIRA SZDE

Ulusal zellikler bir toplumun g dzeyinin belirlenmesinde nasl etkili olur? Daha nce de grdmz gibi; belirli kltrler belirli kiilik trleri yaratr. M.J.Herzkovitz yle diyordu: Bir kltr bir halkn yaam biimidir. Toplum ise, belirli bir yaam biimini izleyen bireylerden oluur. Her birey, iinde yaad toplumun kabul ettii davran biimlerini renir ve toplumun beendii kiilik trn benimsemeye ynelir. Kltrel etkenlerin yan sra, aile yaps, eitimle ilgili gelenekler ve disiplin anlay da, toplumdaki temel kiilik trnn oluumunda nemli rol oynar. Davranlarndaki esneklik ya da katln, kabul ya da reddetme eilimlerinin, bar ya da kavgacln, otoriterlik ya da demokratikliin kkeninde, toplumsal kurumlarn etkisi oktur. Ulusal moral de ulusal g asndan nem tar. Ama ulusal kiiliin kararl ve srekli olmasna karlk, ulusal moral koullara bal olarak deiir. rnein; savataki haklla duyulan inan, rejime ve lkeyi ynetenlere duyulan gven gibi, siyasal ortamla yakndan ilgili olgular, ulusal moralin dzeyini dorudan etkiler. Ayn ulus bir savata ok yksek bir morale sahipken, baka bir savata durum tersine dnebilir. siyasal yaamda gerilimi arttrm, derin anlamazlk konular yaratm olan hkmetler, d siyasetlerinin baars iin yeterli bir halk desteini salayamazlar. lkeyi ynetenlerin ya da rejimin, kendisini dlad ya da yeterince kollamad duygusuna kaplan toplum kesimlerinin varl orannda ulusal g azalr. Ayn ekilde, kararsz ve tutarsz d siyasetler de, ulusal moralin ve dolaysyla da ulusal gcn dmesine neden olurlar. Ynetim ile halk arasndaki boluk dolduu lde moral ykselir, ulusal g artar. Halkn her dzeydeki siyasal kararlarn alnmasna katlmnn artmas lsnde o kararlarn halk tarafndan benimsenmesi kolaylar ve kararlar yrtmek durumunda bulunan hkmetler, gerek i ve gerek-

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

113

se d siyasette ok daha gl olurlar. Bu, ulusal moral ve dolaysyla ulusal g asndan, siyasal rejimin tad nemi gsterir. Bir ordu ne kadar gl olursa olsun, o ordunun zafere ulamasnda bandaki komutanlarn rol ne kadar bykse, bar zamannda da bir ulusun d siyasetinin ynetilmesindeki ustalk o lde nemlidir. Baarl bir d siyaset, ulusal karlar asndan ulusal gc en iyi deerlendiren d siyasettir. zlenen d siyaset ile sahip olunan ulusal g arasnda bir denge olmaldr. Gcnn altnda bir d siyaset izlemek ne kadar yanlsa, gcnn zerinde bir d siyaset de lkeleri felakete gtrebilir. Bir Napolyon, bir Hitler, arkalarna aldklar ulusal gcn snrn iyi kestiremedikleri iin, durmasn bilememi ve olanaklarnn tesine geerek, kazandklar baarlar baarszla dntrm, ayn zamanda kendi sonlarn da hazrlamlardr. Atatrkn bu iki tarihsel kiilie kar d siyaset ve askerlikteki stnl de, ulusal gc en iyi biimde kullanm olmakla, bu noktada somutlar. Halkn bir lkenin d siyasetine verdii ya da esirgedii destek, ulusal gcn dzeyini dorudan etkiler. Ama lkeyi ynetenler, yalnzca halkn houna gidecek bir d siyaset izlemeye zen gsterirlerse, toplumun uzun vadeli karlarndan uzaklaabilirler. Halk ounlukla gncel dnr ve abuk sonu ister. 1963 sonlarnda Kbrs sorunu duygular yeniden harekete geirdiinde, Babakanln nnde Paam izmeyi giy diye baran kalabala smet nn yle yant vermiti: Benim izmem yok, ama aklm var! Oysa, zellikle demokratik olmayan rejimlerde, lke iinde sorunlar zmekte zayf kalan ynetimler, zaman zaman dikkatleri d sorunlara ekerek rahatlamaya alrlar. Falkland adasn ele geirerek kolay yoldan halkn desteini arkalarna alan Arjantinin askeri rejim yneticileri, ngilterenin tutumunu iyi hesaplayamadklar iin, baarnn baarszla dnmesiyle kendilerini cezaevinde bulmulard. zlenen d siyaset ile sahip olunan ulusal g arasnda niin denge olmaldr? amzda, yalnz kendi halknn deil, dnya kamuoyunun desteinin de, bir d siyasetin baarsnda arlk kazandn gryoruz. lkeler askeri g ve diplomasi kadar propagandaya da nem vermektedirler. Trkiyenin bu gerei kavramasnda, Ermeni sorununa kar eitli lkelerin taknd tutum byk rol oynamtr. Kbrs Bar Harekt nedeniyle Amerika Birleik Devletlerinin uygulad ambargo kararnn ve daha sonra eitli yardmlara getirilen kstlamalarn kaldrlmas iin, Trkiye gene da ynelik bir propaganda abasna girmek zorunda kalmtr. Bir zamanlar iki byk sistemin temsilcisi olan iki sper g n (ABD ve SSCB) dnya lsnde nasl yaygn bir propaganda yrtmeye altklarn ve bunun iin ne byk kaynaklar harekete geirmekten kanmadklarn biliyoruz. Byk devletler bu yoldan etkilerini arttrabilmektedirler. Ama baz durumlarda kk devletler iin de, glerinin tesinde bir uluslararas saygnla ve dolaysyla etkiye sahip olma olasl vardr. rnein; Kemalist Trkiye, yalnz ulusal bamszlk konusunda gsterdii baardan dolay deil, ayn zamanda ite baaryla uygulad reformlar sonucunda da, gerek geri kalm gerekse gelimi lkeler kamuoyunda sempati ve destek salayabilmi, bu durum ise ulusal gcn artmasna ayrca katkda bulunmutur. Konuyu kapatmadan nce, ulusal gcn nemli bir gesini oluturan milliyetilik ya da yurtseverlik olgusu zerinde durmamz gerekiyor. Kk gruplar olu-

Baarl bir d siyaset, ulusal karlar asndan ulusal gc en iyi deerlendiren d siyasettir.

siyasal yaamda gerilimi arttrm, derin anlamazlk konular yaratm olan hkmetler, d siyasetlerinin baars iin yeterli bir halk desteini salayamazlar.

SIRA SZDE

114

Siyaset Bilimi

Ticaret ve sanayinin gelimesiyle derebeylik atlad, ulusal diller ve kltr birlii dodu, ulusal devlet ortaya kt. Artk biz duygusunun yeni snr uluslard.

turan bireylerin benzer ynlerinin vurgulanmasyla ortaya kan biz duygusuna daha nce deinmitik. Yurtseverlik ise, hemen her insanda var olan bir igdnn yansmasdr. Her insann doal olarak doyduu doduu yere ballk, ortak koullarn paylalmasyla, zaman iinde bir dayanma duygusunu da beraberinde getirir. Ortak dil ve inanlar bu dayanmay glendirir. Ortak koullar baz ortak karlar da peinden srkleyecei iin, biz ve onlar ayrm giderek yerleir. Bu biz duygusu bir zamanlar kabile ile snrlyd. Kent devletinde kent, feodal dnemde derebeylik bu snr oluturuyordu. retim biimi deitike, biz duygusunun ap da geniledi. Ticaret ve sanayinin gelimesiyle derebeylik atlad, ulusal diller ve kltr birlii dodu, ulusal devlet ortaya kt. Artk biz duygusunun yeni snr uluslard. Ulusal devlet, ayn zamanda yz yze ilikilerin, birbirini tanyanlar arasndaki ilikilerin nemini yitirdii bir ereveydi. Kurumsal ilikiler iinde kii kendi kendisini ok daha gsz ve yalnz hissediyordu. Dayanma duygusuna, manevi dayanaa olan gereksinmesi artmt. te yurtseverliin milliyetilie dnmesi, byle bir ortamn rndr. Milliyetilik ideolojisinin zaman zaman farkl toplumsal snflar tarafndan kullanlmas bu gerei deitiremez. Siyasal milliyetilik, ulusal bamszl, ekonomik milliyetilik, lkenin yeralt ve yerst kaynaklarna sahip kmay ve toplum olarak ekonomik olanaklar arttrmay; toplumsal milliyetilik ise, daha ileri bir dzen iin aba gstermeyi gerektirir. Batda feodal dzenden klrken milliyetilie sahip kan snf burjuvazi olmutu. Ulusal snrlar kapayp ekonomik olanaklarn arttrlmasna allmt ve bu nedenle de siyasal ve toplumsal milliyetilikleri de ayn ideoloji iinde btnletirmiti. Oysa gnmzn geri kalm lkelerinde, yabanc ekonomik glerin temsilcilii ok daha krl olduu iin durum deimitir. Kltr milliyetilii dahil, milliyeti ideolojiye daha ok aydnlar sahip kmakta ve koullara gre, deiik toplum kesimlerinin desteini almaktadrlar. Milliyetilik ideolojisini besleyen bir kaynak da toplumu oluturan bireylerdeki gszlk, doyumsuzluk, ezilmilik duygulardr. Nasl ki, bir futbol takmyla kendisini zletiren kii, onun baarlar ile bir lde doyum buluyorsa, toplumun ounluu da ulusal gte byle bir doyum arar. Bir toplumsal dzen, bireylerdeki gvensizlik ve doyumsuzluu arttrd lde, milliyetilik duygularnn ulusal saldrganla dnmesini kolaylatrm olur. rnein, Nazizmin kkeninde bu tr srelerin yattn savunanlarn says olduka fazladr. Milliyetilik ideolojisinin lkemizde dayand temeller nelerdir? Tartnz.

SIRA SZDE

ULUSLARARASI SYASET
Ulusal gten sonra, sra ulusal glerin harekete getii ya da dengeler oluturduu durumlara geliyor. Uluslararas atmalar, uluslararas atmalarn zmlerini ve dnya siyasal sistemini bu balk altnda ksaca inceleyeceiz. D siyasetin i siyasetin bir uzants olduunu, uluslararasndaki gelimelerin u ya da bu lde i siyaseti de mutlaka etkilediini unutmamak gerekir.

Uluslararas atmalar ve zm
Bireysel atma ve saldrganlkta olduu gibi, uluslararasndaki atma ve saldrganlklarn temelinde de biyolojik, psikolojik ve toplumsal nedenler bulunduu genellikle savunuluyor. Kuyruu imdiklenen deney faresi srmaya alr. Kular ve balklar kendi alanlarn korumak iin sava verirler. Kimi hayvan sadece yuvasnn yaknlarnda

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

115

kavga eder. Hemen tm hayvanlar, bir besini ya da diiyi paylamak sz konusu olduunda saldrganlarlar. Kavgalarda kolay elde edilen baarlar ise, saldrganl alkanlk haline getirir. Ayn yerde yaamak durumunda olan hayvanlarda ast-st ilikisi belirginleince saldrganlk azalr. rnein; ayn kmese konulan iki tavuk kavga ederler ve biri kazanr, tekisi kaybeder. kinci kavgada, birincisinde yenik den daha abuk pes eder. Bir sre sonra da, birisinin tekisinin zerine yrmesi ve tekisinin de kamas alkanla dnr. Burada oluan ast-st ilikisi srekli ve kararldr. ki taraf da ortaya kan gerei kabullenir. Benzeyenler arasnda dayanma, farkl olanlara kar saldrganlk eilimi, hemen tm hayvan trlerinde vardr. Bu ve dier rneklerin benzerlerine, insanlar arasnda olduu gibi, toplumlar arasnda da rastlayabiliriz. yleyse, uluslararasndaki atmalarn kkeninde, baz biyolojik ve psikolojik nedenlerin de bulunduu ne srlebilir. Ama insanolunun yalnzca igdleri ile deil, ayn zamanda duygular ve mantyla hareket eden bir varlk olmas, sonuta ciddi farkllklar yaratabilmektedir. rnein iki tavuk arasndaki g fark taraflarca iyice anlaldktan sonra atmalar sona erer. Oysa insanolunun aalanmak yerine lmeyi tercih edecei durumlar bulunabilir. Raymond Aronun dedii gibi; Efendi ve kle ilikisi hibir zaman srekli ve kararl olmaz. Kle, gszln ve bir anlamda aresizliini bile bile isyan edebilir. Savalar genellikle uluslararasndaki atma konularnn bar yollardan zmlenememesinin rn olarak ortaya karlar. lkel toplumlar zerinde yaplar gzlemler, drt temel atma nedeninin varln saptyor: Bazlar yalnzca kendilerini savunmak, kendilerine ynelik haksz bir istei kabul etmemek nedeniyle savaa girmek zorunda kalmaktadrlar. Bazlar yeni topraklar, kadnlar, kleler elde etmek iin saldrmaktadrlar. Bazlarnn amac ise, belirli siyasal ya da ekonomik hedeflere ulamak deil, intikam almak, hatta kendilerinin dnda olanlar ldrp onlar dinsel trenlerinde kullanmak olabilmektedir. Eer bir toplumda belirli bir ynetici asker snf ortaya kmsa, o snfn kendisi de, yaylmac nitelikli rejimi ve dolaysyla kendi konumunu koruyabilmek iin savalara kaynaklk edebilmektedir. ada toplumlarda da yukardakilerin uzants sayabileceimiz durumlara rastlayabiliyoruz. Kimi savalar savunma nedeniyle, kimisi siyasal-ekonomik nedenlerden, kimisi toplumsal nedenlerden, kimisi askeri sekinci eilimlerden dolay patlak verebiliyor. Nasl ki, bireyler arasndaki elikiler ve srtmeleri tmden yok etmek olanakszsa, insan gruplar arasndaki atma konularn da tamamen ortadan kaldrmak olanaksz grnyor. Toplumlardaki i atmalarn bar yollardan zmn zorunlu klan bir bask gcne karn, gene de zaman zaman iddete bavurulmaktadr. Oysa uluslararasndaki sorunlarn savaa bavurulmadan zmn zorunlu klacak bir polis ya da jandarma gc yoktur. Sava, toplumlararas anlamazlklarn zmndeki en nemli ara niteliini tarih boyunca korudu. Ancak genel olarak teknolojideki ve zel olarak da sava teknolojisindeki gelimeler, geen yzyldan balayarak sava giderek daha az bavurulmas gereken bir yol durumuna soktu. nk savalarn dourduu zararlar, kazanan taraf iin bile ok yksek boyutlara vard. Toplumlar arasndaki sorunlar sava yoluyla zmenin fiyat ok fazla ykseldi. Uluslar, askeri glerini sava yapmak iin deil, kar taraf savatan caydrmak iin gelitirmeye baladlar. Eskiden zaman yer ve g bakmndan snrl savalar sz konusuydu. ki ordu kar karya geliyor ve belirli bir sre sonra yenen ve yenilen belli oluyordu.

Savalar genellikle uluslararasndaki atma konularnn bar yollardan zmlenememesinin rn olarak ortaya karlar.

Uluslar, askeri glerini sava yapmak iin deil, kar taraf savatan caydrmak iin gelitirmeye baladlar.

116

Siyaset Bilimi

Cephenin gerisindekiler, savan etkisini bazen dolayl olarak duyuyor, baz durumlarda ise hi duymuyorlard. Oysa teknolojideki gelimeler, sava alan kavramn ortadan kaldrm gibidir. Artk savaan lkelerin tm topraklar, asker olsun olmasn tm insanlar ve askeri olsun olmasn tm olanaklar savan kapsam ierisine girebilmektedir.
SIRA SZDE

Geen yzyldan bu yana yaanan savalarda ne gibi deiimler olmutur? Tartnz. Birinci Dnya Sava bu adan bir ok etkisi yapmtr. Savan neden olduu insan ve servet kayplarnn boyutlar, uluslararas anlamazlklarn zmnde bar yollarn aratrlmasn zorunlu klmtr. Birinci Dnya Savan izleyen dnemde yaplan anlamalarn nemli bir blmne savaa bavurulamayaca yolunda hkmler konulmas alkanlk haline gelmitir. Ama tm bu anlamalar ve saldrmazlk paktlar, ikinci bir Dnya Savann daha yaanmasn nleyememitir. ki genel sava yaandktan sonra, bir blgesel ve hatta snrl savalar dnemine girdiimizi syleyebiliriz. Sava teknolojisindeki gelimelerle birlikte, eskiden bloklar araclyla uluslararas dzeyde olumu bulunan g dengelerinin de, savalarn blgesel ve snrl bir dzeyde kalmasn zorunlu klyordu. ABD ve Sovyetler Birlii gibi iki sper devlet in dorudan ya da dolayl olarak katldklar savalarda bile, taraflar belirli bir snr amamaya zen gsteriyorlard. Snr, sadece nkleer silahlara bavurmamak konusunda deil, zellikle sava alan ve izlenen hedefler konusunda da nemle korunuyor. nk snrlarn almas durumunda, ortaya kabilecek olan bir trmanmann getirebilecei sonular zerinde hi kimsenin gvencesi bulunmamaktadr.

SIRA SZDE

20. yzylda iki dnya sava yaadktan sonra niin snrl savalar dnemine girilmitir? Blgesel savalarn amzdaki en yaygn biimi olarak, smrgeci lkelere kar yrtlen ulusal kurtulu mcadelelerini gsterebiliriz (Ama blgesel savalarn tek nedeni ulusal kurtulu mcadeleleri deildir). Kore Sava, Vietnam Sava, Trkiyenin Kbrsta giritii Bar Harekt, ran-Irak Sava, Arap-srail Savalar, Falkland Sava, ABD-Libya atmas, Irakn Kuveyte saldrmas, AzerbaycanErmenistan atmas ve benzeri rnekler, son otuz be yl iinde dnyann ne kadar ok blgesel savaa tank olduunu hatrlatyor. Oysa Birlemi Milletler Antlamasnn saldrgan tarafa kar ngrd mekanizma, yalnzca iki kez, 1950 ylnda patlak veren Kore Sava ile Irakn Kuveyti igali srasnda ileyebildi. leri teknolojiye dayal silahlarn gelimesi ve bunlara sahip olmann nemli ekonomik kaynaklar zorunlu klmas ile birlikte, gerilla savalar da amzda giderek yaygnlat. Gl ekonomilere ve modern sava glerine sahip devletler karsnda, bu olanaklara yeterince sahip bulunmayan toplumlar, ete savalar yolunu tercih ettiler. Napolyonun ordularna kar nce spanyol halknn, sonra da Ruslarn bavurduu bu yolun, belirli ortamlarda ok etkili olduu zamanla daha iyi anlald. On dokuzuncu yzylda milliyetilik akmlaryla birlikte gelien ete savalar, yirminci yzylda en beklenmedik ve arpc sonularn verdi. Yzyln en byk ekonomik ve askeri gcne sahip olan ABD, kk ve geri kalm bir toplumun ete savalarna dayal direnci karsnda Vietnam terk etmek ve bir anlamda yenilgiyi kabullenmek zorunda kald.

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

117

Halkn iinde sudaki balk kadar rahat olan, nerede, ne zaman ortaya kaca belli olmayan vur-ka lardan sonra sradan birisi gibi gnlk yaamn srdren eteciler karsnda, igalci devletlerin modern ordular aciz duruma debilmektedir. Ama baar, halkn etecileri benimseme dzeyine ve bir lde de, corafi koullara bal bulunmaktadr. Silahl atma ile bar zmler arasnda uluslararas, anlamazlklar nedeniyle bavurulan baka yollar da vardr. Bunlar dorudan ya da dolayl bask yollar olarak nitelendirilebilir. Bir lkeden yaplan dalm kstlamak, o lkenin mallarna yksek gmrk tarifeleri uygulamak, o lkeye ok gereksinme duyduu baz hammadde ya da sanayi rnlerini satmamak, gnmzde ok uygulanan yntemlerdir. Kbrs Bar Harektndan sonra, ABDnin Trkiyeye uygulad silah ambargosu, 12 Eyll dneminde Bat Avrupann Trkiyeye uygulad siyasal ve bir lde de ekonomik ierikli ambargolar, Bosna-Hersek i sava nedeniyle Srbistana uygulanan siyasal ve ekonomik yaptrmlar hatrlardadr. Arap lkeleri bata olmak zere, ok sayda lkenin srail ile siyasal ve ekonomik ilikileri yllardr kesilmi ya da en aza indirilmi durumdadr. Irk Gney Afrika Cumhuriyetini baz nemli dnler vermeye iten nedenlerin banda, bu tr dolayl d basklar yer almaktadr. Trkiyenin Bulgaristan Trklerine uygulanan basklar hafifletmek amacyla uluslararas kurulu ve toplantlarda gsterdii aba da, bir lde bu erevede yer alabilir. Bu rneklerin en nemlisi ise, Kuveyti igal eden Iraka kar Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi karar ile, uluslararas apta uygulanan ekonomik ambargodur. Silahl atma ile bar zmler arasnda uluslararas, anlamazlklar nedeniyle bavurulan ne gibi yollar vardr? SSCB zlnceye kadar, uluslararasndaki sorunlarn silahl atmaya dnmeden zm yolunda, her blok kendi iinde zel bir aba gsterir ve eitli dolayl bask yollarn kullanrd. Sper Devletlerin kendi etki alanlarndaki lkeler zerinde kullanabilecekleri eitli bask olanaklarnn bulunduunu biliyoruz. Hatta buna, belirli koullarda o lkedeki ynetimi deitirecek sreleri harekete geirmeyi de dahil edebiliriz. Bir Trk-Yunan srtmesinin scak atmaya dnmesini engelleyen en nemli nedenler arasnda, her iki lkenin de NATO yesi olmas ve Bat bloku iinde yer almas gsterilebilir. amzda savalarn, yenen taraf zerinde bile ciddi olumsuz etkileri olduunu gz nne alrsak, silahl atmaya girimeden nce bar birok yntemin denenmesi doal karlanmaldr. ki tarafn dorudan ya da dolayl yollardan grmeleri, iki tarafa da dost olan nc lkelerin iyi niyetli giriimleri, bu giriimlerin arabuluculua kadar uzanmas sk rastlanan olaylardr. Hatta -Kbrs rneinde olduu gibi- nemli uluslararas sorunlarda, bizzat Birlemi Milletler Genel Sekreterinin bu grevi stlendii durumlar da vardr. Uluslararas uyumazlklarn bar yntemlerle zmnn en son aamasn ise hukuki yollar oluturur. Bunlar da hakemlik ve yarg yolu olarak ikiye ayrlr. Orta ada Papalarn ve Roma mparatorlarnn zaman zaman kendi etki alanlarndaki devletler arasnda hakemlik yaptklarn biliyoruz. amzda hakemlik grevi yklenecek olanlar, iki tarafn da rzasyla belli olur ve sorun u ya da bu biimde zlnce, hakemlerin de grevi sona erer. Oysa yarg yolunda, srekli yarglar ve mahkemeler sz konusudur. Ama her iki durumda da, hakeme ya da yarg yoluna gitmek, ancak taraflarn rzasyla olanakldr.
SIRA SZDE

amzda savalarn, yenen taraf zerinde bile ciddi olumsuz etkileri olduunu gz nne alrsak, silahl atmaya girimeden nce bar birok yntemin denenmesi doal karlanmaldr.

118

Siyaset Bilimi

SIRA SZDE

Uluslararas uyumazlklarn bar yntemlerle zmndeki hukuki yollar nelerdir? nce Milletler Cemiyetinin, kinci Dnya Savandan sonra da Birlemi Milletlerin kurulu nedenlerinin banda, kukusuz ki uluslararas sorunlarn savaa dnmeden zmn bulmak istei geliyordu. 1946 ylna kadar Uluslararas Srekli Adalet Divan vard. Onun bir uzants olarak ortaya kan Uluslararas Adalet Divan ise, Birlemi Milletlerin en nemli alt organndan birisi olarak kuruldu. Bugn ancak elli kadar devlet; Uluslararas Adalet Divannn zorunlu yargsn kabul etmi durumdadr. Trkiyede 1986 ylnda, Divann zorunlu yarg yetkisini artl olarak kabul eden devletler arasnda yer almtr.

Uluslararas uyumazlklarn bar yntemlerle zmnn en son aamasn ise hukuki yollar oluturur. Bunlar da hakemlik ve yarg yolu olarak ikiye ayrlr.

Dnya Siyasal Sistemi

Dnyann deimeyen bir siyasal sisteme sahip bulunduunu elbette ki kimse syleyemez. Gemite, tek bir devletin, karsnda denge oluturulamayacak kadar byk bir g kazand dnemler olmutur. Kendi corafi erevelerinde ele alnrsa, Cengiz Han mparatorluu, Roma mparatorluu Osmanl mparatorluu ve benzerleri, ykseli dnemlerinde byle bir sistemin odan oluturmulardr. On dokuzuncu yzyl Avrupasnda ise artk dierlerinden ok stn bir g sz konusu deildi. Gleri birbirine yakn durumdaki devletler arasndaki ilikiler, ok daha farkl bir sistem oluturuyordu. Ama kinci Dnya Sava sonrasnda durum deiti. ki kutuplu gler dengesine dayal bir dnya sistemi ortaya kt. Bir yanda ABD ve kapitalist lkeler, te yanda Sovyetler Birlii ve komnist rejimler yer alyordu. Ayrca her iki Sper G de, kendi etki alanlarna sahiptiler. Kar bloktaki lkeler arasnda ekonomik, kltrel ve hatta siyasal ilikiler son derece snrlyd. Bu snrlamalar turistik gezilere kadar uzanyordu. Birbirine kapal, birbirini dman bilen ittifaklar, o zamanki yaygn deyimiyle bir Souk Sava yayorlard. 1950lerden balayarak dnya iki kutuplu bir sistemden ok kutuplu bir sisteme gemitir. Bir yanda in byk bir g olarak ortaya karken, te yanda da saylar her geen gn artan balantsz lkelerin bir araya gelmesiyle nc Dnya olumutur. Siyasal bamszlklarn ounlukla yeni ele geiren ve ayn zamanda da ou geri kalmlk snrlar iinde bulunan bu lkeler, bir araya gelerek kazandklar siyasal arlkla iki bloun etkilerinden uzak kalmaya almlardr.
SIRA SZDE

nc dnya terimi ne ifade etmektedir? Dnya ikili bir kutuplamadan uzaklarken, Souk Sava n yerini de Yumuama almtr. Bloklar arasndaki ilikiler artm, bloklar ii dayanma eski katln yitirmitir. Ekonomik ve kltrel alanlarda bir alma dnemine girilmitir. Bu durumun, dnya apndaki gerginliklerin azalmasna ve uluslararas dzeydeki sorunlarn bar yollardan zlmesine daha uygun bir ortam yaratt sylenebilir. Nkleer silahlara sahip bulunan lkelerin saysnn artmasyla birlikte, bazlarnn deyimiyle bir dehet dengesi olumutur. Nkleer silahlar, kullanlmaktan ok, kar tarafn kullanmasn engelleyen bir caydrc g ilevini yklenmitir. Birinci Dnya Savandan bu yana giderek artan sayda uluslararas kurulu da uluslararas ilikileri etkilemektedir. nce Milletler Cemiyeti, sonra da Birlemi

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

119

Milletlerin uzants olarak ortaya kan rgtler, bugnk dnya siyasal sisteminin bir gesi durumundadrlar. Ulusal bamszlk rgtleri ile ok uluslu irketler de, gene amz koullarnn bir rn olarak dnya siyaset sahnesindeki yerlerini almlardr. Topraklarn igalden kurtarmak iin bamszlk mcadelesi veren halklar temsil eden rgtler, bir yandan da blgesel g dengelerinde nemli roller oynayabilmektedirler. Bamsz devlet haline gelen Filistin Kurtulu rgt bu konudaki en nl rnektir. ok uluslu irketler ise, kendi ekonomik karlar iin, baz durumlarda gl devletleri etkileyebilecek olanaklara sahip bulunmaktadrlar. Byk devletlerin gizli rgtlerini de kullanarak, zellikle geri kalm lkelerde, ynetimlerin deimesine ve hatta rejimlerin devrilmesine neden olmaktadrlar. kinci Dnya Sava sonrasnda, dnya siyasal sistemine damgasn vuran olgu, iki sper gcn etrafnda oluan, Bat ve Dou Bloklar arasndaki kutuplamayd. 1989 ylndan balayarak Dou Blou lkelerinde yaanan, ba dndrc hzdaki ekonomik ve siyasal sistem deiiklii, Dou-Bat atmasna dayal dengeleri alt st etti. ki blok arasndaki yaknlama, askeri harcamalardaki gerilemeyi gndeme getirdi. Buna karlk, Dou-Bat kutuplamasnn yerini, yoksul lkelerle varlkl lkeler arasndaki bir Gney-Kuzey geriliminin almas olasl artt. ABD ise, tek sper g konumuna geldi. Yeni dnemde Kuzey-Gney kutuplamasn glendirecek iki olgudan zellikle sz edebiliriz: Bu olgularn birincisi, gelimi Batl lkelerin, d yardmda ncelii Dou Avrupa lkelerine vermeleridir. Siyasal ekonomik ve kltrel nedenler, onlar byle bir tercihe zorlarken, 42si giderek daha da yoksullaan nc Dnya lkeleri asndan durum daha da umutsuzlaacaktr. kinci olgu ise, Kuzeyin varlkl lkelerinin, askeri harcamalarnn azalmasyla, daha da hzl bir biimde zenginleecek olmalardr. Bylece, varlkl lkelerle yoksullar arasndaki uurum derinleecektir. Batl lkelerin, d yardmda ncelii Dou Avrupa lkelerine vermelerinin nedenleri sizce nelerdir? Dnya siyasal sisteminin anlalmas asndan nem tayan bir olguyu da emperyalizm oluturuyor. Emperyalizm szck olarak, Franszcadaki empire yani imparatorluktan kaynaklanr. mparatorluk kurma ve srdrme siyasetini, bir anlamda da ideolojisini ieren bir kavramdr. amza gelinceye kadar, hemen sadece askeri fetihlere dayal olan emperyalizm, gnmzde ekonomik ve kltrel egemenlik yolunu semie benziyor. Bazlarnda yeni smrgecilik olarak da nitelendirilen ilikiler iinde, geri kalm lkelerin nemli bir blm baz gelimi lkelere baml duruma geldiler. Ekonomileri neredeyse tmyle ABDye yaptklar d satma dayanan Orta Amerika lkelerinin iinde bulunduklar ortam, bu konuda iyi bir rnek oluturuyor. Dardan alnan teknolojinin ve yabanc yatrmlarn yalnz tek bir lkeden kaynaklanmasnn sakncalar ortadadr. zellikle nemli hammadde kaynaklarna sahip bulunan geri kalm lkeler, emperyalist glerin doal olarak ilgisini ekerler. Kltrel emperyalizm ise, kitle iletiim aralarnn etkisinin ba dndrc bir hzla artt gnmzde giderek daha ok nem ve yaygnlk kazanmaktadr. Hans J.Morgenthau, bu nemi u satrlarla zetliyor: Eer A devleti kendi kl-

1989 ylndan balayarak Dou Blou lkelerinde yaanan, ba dndrc hzdaki ekonomik ve siyasal sistem deiiklii, Dou-Bat atmasna dayal dengeleri alt st etti.

SIRA SZDE

120

Siyaset Bilimi

amza gelinceye kadar, hemen sadece askeri fetihlere dayal olan emperyalizm, gnmzde ekonomik ve kltrel egemenlik yolunu semie benziyor.

trn ve asl nemlisi, kendi siyasal ideolojisini -btn somut emperyalist hedefleriyle birlikte- B devletinin i ve d siyasetini kararlatrma durumunda bulunan insanlara benimsetmi; B devletini ynetenlerin dnce ve kafalarn fethetmise, askeri ftuhatla veya ekonomik yollarla lke zerinde denetim kurmak isteyenlerin hepsinden ok daha istikrarl ve ok daha tam bir stnlk ve zafer elde etmi olur. Bu tr emperyalizm yolunu seen A devletinin amacna ulamak iin askeri kuvvet kullanma tehdidinde bulunmaya, askeri kuvvet kullanmaya veya ekonomik baskda bulunmaya ihtiyac yoktur.

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

121

zet
Siyasal yaamn en nemli boyutu toplumdur. Ulusal g, siyasetin toplumlar dzeyindeki en nemli unsurudur. Ulusal g toplumu evreleyen doal koullara, toplumun ekonomik ve demografik olanaklarna baldr. Bunlara askeri g unsuru da eklenebilir. lkenin nfus yaps ok nemlidir. Yeterli gen, dinamik ve iyi eitilmi bir nfus ok byk bir avantajdr. Uluslararas zellikleri de toplumun gcn belirleyen unsurlardr. Trkler cesaret, Yahudiler ticari beceri ve kurnazlk, Almanlar disiplin gibi zellikleriyle tannrlar. Ulusal moral de ulusal g asndan ok nemlidir. lkelerin izledikleri d siyasetleri ile ulusal gleri arasnda denge olmaldr. Bunun yannda dnya kamuoyunun desteini salayabilmek de son derece nemlidir. Ulusal devlet ile birlikte milliyetilik ideolojisi de nem kazanmtr. Siyasal milliyetilik, ulusal bamszl, ekonomik milliyetilik lkenin yeralt ve yerst kaynaklarna sahip kmay, toplumsal milliyetilik ise, daha ileri bir dzen iin aba gstermeyi gerektirir. D siyaset i siyasetin bir uzants olduu gibi i siyaseti de etkiler. Uluslararas atmalarn kkeninde biyolojikpsikolojik nedenler vardr. atmalar bar yollardan zlemezse sava kar. Savalar bazen savunma nedeniyle, bazen siyasal, ekonomik nedenlerle, bazen toplumsal nedenlerle, bazen da askeri sekini eilimlerden tr patlak vermektedir. Sava teknolojisindeki gelimeler savalar snrl cephe sava olmaktan karm, topyekun sava haline getirmitir. Ancak 20. yzyldaki yaanan iki dnya sava yenen ve yenilen btn lkelere korkun zarar vermitir. Bu yzden bir dehet dengesi olumu, ABD ve eski Sovyetler Birlii iki kutup ve paktlar oluturmulardr. Dehet dengesi snrl ve blgesel savalar dnemini balatmtr. Bunlara rnek, smrgeci devletlere kar yrtlen bamszlk mcadeleleridir. Bunlarda ounlukla ete savalar ve gerilla yntemi uygulanmtr. Uluslararas bar salamaya alan rgtler yannda Filistin Kurtulu rgt gibi ulusal bamszlk rgtleri ve ok uluslu irketler ortaya kmtr. Eskiden sadece askeri gce dayal olarak gerekleen emperyalizm bugn ekonomik ve hatta kltrel emperyalizm olarak grlmektedir.

122

Siyaset Bilimi

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi ulusal gcn alt yapsal gelerinden biri deildir? a. Toplumu evreleyen doal koullar b. Toplumun ekonomik olanaklar c. Toplumun demografik olanaklar d. Askeri g e. Uluslararas siyaset tecrbesi 2. Aadakilerden hangisi ulusal g bakmndan en nemli unsurdur? a. Kalabalk bir nfusa sahip olmak b. Petrol veya kmr bakmndan zengin kaynaklara sahip olmak c. Pamuk-eker kam-kahve-ttn gibi rnleri reten tek lke veya az sayda lkelerden birisi olmak d. Tam profesyonel bir orduya sahip olmak e. Yiyecek bakmndan kendi kendine yeterli olmak 3. Batda feodal dzenden klrken milliyetilie sahip kan snf burjuvazi olmuken gnmzn geri kalm lkelerinde milliyeti ideolojiye daha ok aydnlarn sahip kmas nasl aklanabilir? a. Gnmzn geri kalm lkeleri iin burjuvazinin yabanc ekonomik glerin temsilciliini yapmas daha krldr. b. Gnmzn geri kalm lkelerinde burjuvazi yoktur. c. Aydnlar kendi durumlarn glendirmek iin milliyeti ideolojiyi sahipleniyorlar. d. Zamanla burjuvazi kesimi de aydn haline gelmitir. e. Gnmzde milliyetilik akmlar ok glendii iin aydnlar bu akmlarn tehlike yaratmamas iin sahiplenmek zorunda kalmlardr. 4. Aadakilerden hangisi ada toplumlar asndan gerek bir sava nedeni deildir? a. Savunma amac b. Siyasal ve ekonomik nedenler c. Toplumsal nedenler d. Askeri sekinci eilimler e. Demokrasiyi yaymak ve korumak

5. Yllardr sren Trk-Yunan srtmesinin scak atmaya dnmesini engelleyen en nemli unsur aadakilerden hangisidir? a. Her iki lke halknn scak kanl insanlar olmalar b. Her iki lkenin NATO yesi olmas ve Bat blou iinde yer almalar c. Her iki lkenin basnnn sava aleyhtar yaynlar d. Yunanistann Trkiyenin askeri gcnden ekinmesi e. Her iki lkenin de kaynaklarn savaa harcamak istememeleri 6. Aadaki lkelerden hangisi lke geniliinin ulusal gce katksnabir rnektir? a. talya b. Rusya c. Macaristan d. Hollanda e. Arnavutluk 7. Son yzyl iinde Almanyann arlnn Fransaya oranla artmasnn nedeni aadakilerden hangisidir? a. ki lkenin teknolojik gelimeleri arasndaki farktr b. ki lke arasndaki yz lm farkdr c. ki lkenin yneticileri arasndaki nitelik farkdr d. ki lke arasndaki nfus farkdr e. ki lke arasndaki sanatsal faaliyetler farkdr 8. Aadakilerden hangisi ekonomik bunalm durumlarnda etkilenme snrn aada tutmann yollarndan biridir? a. Tek rne ballk b. Az rne ballk c. Doal kaynaklardaki eitlilik d. Doal kaynaklarn az olmas e. retilen tek rn zerinde iddetli rekabet olmas 9. Aadakilerden hangisi askeri gcn bal olduu etkenlerden biri deildir? a. Nfus b. Ekonomi c. Kltrel etkenler d. Kurumsal etkenler e. Okullama oran 10. Aadakilerden hangisi halkn karar alma mekanizmalarna katlmnn sonularndan biri olamaz? a. Ulusal moralin ykselmesi b. Ulusal gcn ykselmesi c. Kararlarn halk tarafndan benimsenmesinin kolaylamas d. Hkmetlerin i siyasette gl olmas e. Hkmetlerin d siyasette zayf olmas

nite 6 - Toplum ve Siyasal Yaam

123

Yaamn inden
Futbol sadece bir oyun deil, pek ok oyundur. Futbolda oyun iinde oyun oalr. O kadar ki bir anda insanlk tarihinin btn birikimleri, edebiyat, ayin bilim, sava, politika ve aklmza daha nerler geliyorsa bu doksan dakikalk oyuna dahil olur ve oyunlar. Bu sarmallama hi kukusuz futbolu olduudan daha cazip bir hale getirir. Ama olduundan da daha sorunlu. ncelikle her futbol ma uygar bir rekabet olmaktan ok bir savatr. Futbol, yeryzndeki muhtelif halklarn, bu arada da cengaver bir halk olarak halkmzn militer duygularna tercman olur. Tribnlerde ve asl nemlisi sahada on bir kiilik iki ordu kran krana arpr. Tribndeki arpmalar da buna eklemlenir ve arpma bizatihi bir ayin olarak yaanr. Her ne kadar arada bir kan dklse ve messif hadiseler ceryan etse de, tribnler aras savalar genel olarak hafif yaralanmalarla neticedir. Neden illa ki dner baklar da, baka bir ey deil? Niyet ciddi olsa ok daha kk ve etkili silahlarn tribnlere sokulmas beklenirdi. Oysa dner baklar, tabii ki bilenmemise, o kadar da keskin degildir. stelik ular kttr. Futbol kavgalar, aslnda, mahalle ocuklar arasndaki, materyaleri tahta kllar olan bir oyunun mtekamil halidir. nemli olan kllarn ekilmesi ve sava halinin yaanmasdr. Tabii ki esas sava sahasdr. Teknik direktrler, sahaya kurmaylar ve yedek askerleriyle karlar. Ama neden illa ki bayramlk elbiseleriyle, mesela lacileriyle karlar ki sahaya? Trk tekstil sektrnn en sekin rnleriyle donanmann yeri ve zaman mdr? Ama, galiba evet. klk, her ne kadar futbol kurmaylarna basketbol kurmaylarndan sirayet ettiyse de, nemli degil. Kaynak: Sleyman Seyfi n, Oyun inde Oyun: Futbol, Dndren Siyaset, Mart 1999.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e 2. e 3. a 4. a 5. b 6. b 7. a 8. c 9. e 10. e Ulusal Gcn Altyapsal geleri ksmn gzden geiriniz. Ulusal Gcn Altyapsal geleri ksmn gzden geiriniz. Ulusal Gcn styapsal geleri ksmn gzden geiriniz Uluslar aras atmalar ve zm yeniden gzden geiriniz. Uluslararas atmalar ve zm yeniden gzden geiriniz Ulusal Gcn Altyapsal geleri ksmn gzden geiriniz. Ulusal Gcn Altyapsal geleri ksmn gzden geiriniz. Ulusal Gcn Altyapsal geleri ksmn gzden geiriniz. Ulusal Gcn Altyapsal geleri ksmn gzden geiriniz. Ulusal Gcn styapsal geleri ksmn gzden geiriniz yeniden yeniden yeniden ksmn ksmn yeniden yeniden yeniden yeniden yeniden

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

ARON, Raymond; Paix et Guarre Entre Les Nations, Calmann-Levy, Paris, 1962. FILLOUX; Jean-Claude; La Personnalite, P.U.F., Paris, 1965. GOTTMANN; Jean; La Politique des Etats et Leur Geographie, Armand Collin, Paris, 1952. GNLBOL, Mehmet; Uluslararas Politika, S.B.F. Yaynlar, Ankara,1978. KON, Hasan; Genel Sistem Kuram ve Uluslararas rgtlerde Karar Verme, Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi Yaynlar, Ankara, 1982. MIROGLIO, Abel; Psychologie des Peuples, P.U.F., Paris, 1962. MONGENTAU, Hans J.; Uluslararas Politika (2 Cilt), Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar, Ankara, 1970. ORAN, Baskn; Azgelimi lke Milliyetilii, S.B.F. Yaynlar, Ankara, 1977. WALTZ, Kenneth-QUESTER, George H.; Uluslararas likiler Kuram ve Dnya Siyasal Sistemi, S.B.F. Yaynlar, Ankara, 1982.