67

Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

Dier canllar gibi insan da beslenme, barnak ve daha sonra elemek gibi belirli gereksinmelerle doar. Bu rk, kltr dzeyi, din veya kiinin bal bulunduu toplumsal snf dikkate alnmakszn dorudur. Dier hayvanlar gibi insann yemesi, soluk almas Psikolojide, zellikle McDougall ve Freudun nc erliinden beri, gemiin gl entellektelce geleneiyle vurgulanmasnn nemine arlk vermek zere bir hayli yaz yazlmtr. Bunun yannda, bir baka geree deinelim. insanlar yiyecek, konut veya e ararken gzlemlediimiz vakit bu uralarn nceden belirlenmi yollarda yapld sonucuna varrz. nsanlar yemek yerler, eleirler ve konut gvenliini tadarlar; ama nasl ve ne gibi koullar altnda yemek yiyecekleri, eleecekleri ve konut gvenliini tadacaklar byk apta, grenekler, gelenekler, yasalar ve toplumsal ltlerle (standart) ayarlar iin dorudur. Eer bir kimse nemli derecede bu kategorinin iersinde yer almyorsa onun toplumun bir yesi olduu sylenemez. (Kaynak: Muzaffer erif, Sosyal Kurallarn Psikolojisi, Alan Yaynclk, 1994, s.19)

68

Siyaset Bilimi

Amalarmz
Bu niteyi altktan sonra; bireyden sonra byk nemi olan kk gruplarn siyasal yaam iindeki yerini tanmlayacak, kk gruplarn yaps-dinamiini aklayabilecek, kk gruplarn toplumla ve siyasetle ilikilerini tartabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Kk Grup kincil Grup Dnce nderi Grup Dinamii

indekiler
GR KK GRUPLARDA YAPI VE LEY Kk Gruplarn Yaps Grup Dinamii ve Deime Grup i ktidar ve nderlik KK GRUPLAR VE SYASET Gruplar Aras Dinamik Gruplarn Siyasal Davranlara Etkisi Kk Gruplar ve Toplum

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

69

GR
Toplumsal yaamda, bireyden sonra gelen boyutu kk gruplar oluturur. Birey, bir anlamda kk gruplar araclyla toplumla btnleir. Bu nedenle de, kk gruplarn yaplar ve ileyileri bilinmeden, siyasal yaam tmyle kavranamaz. Gruplarn i dinamikleri kadar, gruplar aras dinamiin sreleri de, birok davrann aklanmas bakmndan nem tar. Siyasal tutumlarn oluumunda kk gruplarn yadsnamaz bir arl vardr.

KK GRUPLARDA YAPI VE LEY

Kk gruplarn siyasal yaamda oynadklar rol kavrayabilmek iin, ncelikle kk grup kavramna aklk getirmek ve oradan hareketle grup dinamii olgusunu incelemek gerekir. Grup ii iktidar ve nderlik konusu da, hem kk gruplarn ileyilerinin iyi anlalmas, hem de genel olarak nderlik olgusunun eitli ynlerinin kavranlmas asndan nemlidir.

Kk Gruplarn Yaps
Aralarnda belirli trden, sk ve srekli ilikiler bulunan az sayda kiiyi kk bir grup olarak tanmlayabiliriz. Aile byle bir grup olduu gibi, okulda, ite ya da askerde oluan arkada gruplar da bu snflandrmaya girerler. Belirli zamanlarda bir araya gelen komular, spor yapmak ya da satran oynamak iin bir araya gelenler de zamanla kk bir grup olutururlar. Belirli bir dayanma ve dorudan ilikiler, kk gruplarn temel nitelikleridir. rnein; bir futbol manda, ayn tribnde birbirine yakn oturanlar bir kk grup saylmazlar. Ama her mata yaklak ayn yerde oturmay srdrrlerse, zamanla orada da bir kk grup ortaya kar. Kk gruplar, yeleri arasndaki ilikilerin younluuna ve zellikle de niteliine gre ikiye ayrabiliriz: Birincil gruplar, ikincil gruplar. Birincil gruplarn temel zellii, yeler arasndaki ilikilerin duygusal nitelikte olmasdr. Bu gruplarn yeleri kolay kolay deimezler. Bir araya gelmelerinin nedeni de, belirli bir amac gerekletirmek deildir. yeler birbirlerini, hemen her yanlaryla tanrlar. likileri geni kapsaml ve itenliklidir. Birincil gruplara rnek olarak, aileyi ve arkada gruplarn gsterebiliriz. Birincil gruplarn zellikleri nelerdir? Aile ve arkada gruplar dnda birincil gruplara rnekler gelitiriniz. kincil gruplara, resmi gruplar ya da gnll gruplar da dendii olur. kincil gruplarn yeleri arasndaki ilikiler, duygusal olmaktan uzaktr ve ancak belirli alanlar kapsar. Belirli bir amaca ynelik olarak oluan bu gruplarda, yeler hemen srekli bir biimde deiir. Ayn iyerinde ya da belirli kurullarda alanlar, dernekler, siyasal partiler, sendikalar, hep ikincil gruplar kapsamna girerler. Bu gruplara ancak belirli bir ama iin girilir ve grubu oluturan kiiler de, birbirlerinin ancak bu amala ilgili yann tanrlar, rnein, zel yaamlarn bilmezler. likileri bir anlamda resmi ve snrldr. ster birincil isterse ikincil gruplar olsun, kk gruplarn yaps geden oluur: Kurallar, konumlar ve grevler. zellikle birincil gruplarda kurallar yazl deildir. Zaman iinde olumulardr ve grubu oluturan yelerce bilinirler. Bunlara uyulmamas durumunda ne gibi yaptrmlarn uygulanaca da, gene yazl olmaKk grup :Aralarnda belirli trden, sk ve srekli ilikiler bulunan az sayda kiiden oluan belirli bir dayanma ve dorudan ilikilere sahip gruplardr.

SIRA SZDE

Birincil gruplarda kendiliinden, ikincil gruplarda ise yasalarla belirlenmi konumlar vardr

70

Siyaset Bilimi

Sosyometri testi, bir grubu oluturan kiiler arasndaki duygusal balantlar saptama amacna yneliktir.

makla birlikte bilinir. Kurallara uyumda en nemli etkeni, grubun manevi basks oluturur. kincil gruplarda ise yazl kurallar ve yaptrmlar ar basar. Yneticilerin nasl seilecei, denetimin nasl yaplaca, grev blmnde hangi esaslara uyulaca, genel olarak yelerin ykmllkleri, yasalar, ynetmelikler, tzkler ya da szlemelerle belirlenmitir. Birincil gruplarda kendiliinden, ikincil gruplarda ise yasalarla belirlenmi konumlar vardr: Ailede ana, baba ve ocuklar, bir dernekte bakan, ynetim kurulu yeleri ve denetleyiciler gibi. Grubu oluturan her yenin konumu bellidir. Grup yapsnn nc esi, bu konumlarda uygun olan grevlerdir. Her konumdaki yenin, grubun srebilmesi iin neler yapmas gerektii kurallarca belirlenmitir. Grevlerin yerine getirilme dzeyi, grubun gcn ve saln belirler. Beklenen ile yerine getirilen arasndaki fark arttka grubun varln srdrmesi gleir, zlmeye balar. Ya baz yeler grubun dna itilirler, ya da grubun varl tmden sona erer. Kk gruplarn yaplarnn anlalmasnda, Morenonun sosyometri olarak adlandrlan yntemine ksaca gz atmakta yarar var. Sosyometri testi, bir grubu oluturan kiiler arasndaki duygusal balantlar saptama amacna yneliktir. Grubun yelerinin birbirlerine kar olan olumlu, olumsuz ya da ne olumlu ne olumsuz duygularnn saptanmasyla birlikte, ortaya o grubun bir kalb km olur. Baz kiiler hemen herkes tarafndan seilirken, bazlar hemen herkes tarafndan istenmeyebilir ve bazlarna kar da kaytsz bir tutum bulunabilir. Ama bu seimler konudan konuya da deiebilir; rnein birlikte almak istenen kii ile birlikte elenilmek istenen kii ya da kiiler ayn olmayabilir. Kk gruplarn yaplarndaki bu gibi zelliklerin bilinmesinin nemi ortadadr. Birlikte olmak isteyenlerin birlikte olmalar genellikle olumlu bir ortam yaratrken, tersi bir durum gerginlik dourur, belirli amalara ulamada baary zorlatrr. Birincil ya da ikincil olsun, her grubun resmi kalbnn arkasnda, duygusal balantlar yanstan sosyometrik bir kalp bulunur. Bu iki kalp arasndaki farkn azaltlabildii durumlarda, baz sorunlarn zm kolaylar. Herhangi bir konuda bir grubun tutumu etkilenmek istendiinde, o grubun etkisiz ya da sevilmeyen bir yesiyle ie balamann yanll ortadadr. Oysa sosyometrik testlerle ortaya km, dnce nderi olarak nitelendirilebilecek etkin yelere ynelmek ok daha akllcadr.

Grup Dinamii ve Deime

Grup dinamii kavramn ortaya atan ve gelitiren Kurt Lewin, bu konuyu yle aklyor: Bir grup, dinamik bir btndr. Grubun herhangi blmndeki bir deiiklik, dierlerini de etkiler. Baka bir deyile, grup gelerinin karlkl bir bamll sz konusudur. Lewine gre; grup yelerini bir arada tutan ve birbirlerine benzemeye zorlayan grubun zlmesine ynelik glere direnen sreler grubun birliini oluturur. Grup birliinin kaynaklar eitlidir. D kaynaklarn banda, grubu oluturan bireylerin toplumsal konumlarnn benzerlii ya da farkll gelir. Baz d kaynaklar ise, daha ok ikincil gruplar iin geerlidir. Toplumsal denetim srelerinin etkisini ve grubun ilevsel olarak daha byk bir gruba bamlln bu erevede deerlendirebiliriz. rnein, bir siyasal partinin aratrma birimimin bamll bu trdendir. Grup birliinin i kaynaklar daha byk bir arlk tar. Bu kaynaklarn bir ksm duygusal, dierleri ise ilevseldir.

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

71

Grup birliini oluturan duygusal etkenlerin banda, ortak bir amacn varl gelir. Ortak amaca doru gelitirilen ortak eylemin kendisi de, bal bana bir etken saylabilir. Gruba ait olmann ekicilii ise ok nemlidir. Gemi yllarda, trmanan terrizm iinde rol oynayan kk gruplarda, bunun etkisini aklkla grdk. Son olarak, grup yelerinden birisine ya da birkana duyulan dostluu da, grup birliini oluturan temel gelerden sayabiliriz. rnein; srf sevgilisinin hatr iin ideolojik gruplara katlan baz genlerin, zamanla ii adam ldrmeye kadar gtrebildiklerini biliyoruz. Her grup, ortak amaca yrmek ve baz gereksinmeleri karlamak iin, derecesi deien bir biimde rgtlenmitir. Bu nedenle de, grup iindeki yelerin, deiik grevleri yerine getirmeleri sz konusudur. Daha sonra greceimiz gibi, nderin ynetim biimi de bu erevede deerlendirilmelidir. Bunlar grup birliini oluturan ilevsel etkenlerdir. Grup birliinin da yansmasnda, zellikle tutum dikkati eker: ounlua uyma, sapmalara diren ve gerektiinde da kar harekete geebilecek bir saldrganlk potansiyeli. Zamanla her kk grup iinde, davranlarda, dncelerde, duygularda ve bu arada kullanlan dilde, byk benzerlik oluur. ounlua uyma derken, ite bu sreci kastediyoruz. Eer bu arada tersi eilimler gsteren yeler olursa, onlar yola sokmak iin aba gsterilir ve belirli bir bask ortam oluur. Bu abalar sonu vermediinde de, ye kendisini ounlukla grubun dnda bulur. Grup birliinin bir uzants olan, saldrganlk potansiyelinin ortaya kmas iin, grubun mutlaka dardan gelen bir tehditle kar karya olmas gerekmez. Her kk grupta var olan biz duygusu, dardan gelen bir tehdit karsnda glenir. Ama grup birliini gstermek iin, kendiliinden bir d rekabet ya da saldr eilimi de ortaya koyabilir. Grup birliini oluturan etkenler nelerdir? Deiiklik neri ya da giriimleri, hangi dzeyde olursa olsun (gnlk alkanlklarla ilgili bulunanlardan, yeni alma yntemlerine ya da siyasal ve toplumsal kurumlardaki kkl deiikliklere kadar), genellikle honutsuzluk, tepki ve direnme ile karlar. Lewin, yapt aratrmalar sonucunda, bu tutumun nedenlerini de, byk lde grup ii dinamie balamtr. Lewine gre; deiikliklere kar koymann temel nedeni, grubun deer yarglarna ve kurallarna ters dme korkusudur. Bu nedenle de, bir grubun alkanlklarn deitirmek, tek bir kiinin alkanlklarn ya da kanlarn deitirmekten daha kolaydr. Lewin bir grubun kan ve davranlarnn deimez olmadn, her zaman belirli bir deime srecinin sz konusu olduunu vurguluyor. Ama koullarn hzla deitii bunalm dnemlerinin dnda, her deiikliin karsna belirli toplumsal dengeler kmaktadr. Deiikliin kabul edilmesi, bu dengelerin istenen ynde deitirilebilmesine baldr. Baka bir deyile, yeni dnce ve davranlarn benimsenebilmesi iin, nce var olan dnce ve davranlarn srmesini salayan dengelerin zlmesi gerekmektedir. Lewin, bir yeniliin kabul ettirilebilmesi, bir deiikliin gerekleebilmesi iin, iki yol bulunduunu ne sryor. Ya yenilik ynnden bask yaplacak ve bu bask zamanla arttrlacak, sonuta belirli bir gerilim ve giderek atma doacaktr; ya da deiiklie kar var olan direnci zayflatmann yntemleri aranacaktr. Direncin balca nedeni yerleik deer yarglar olduuna gre, o yarglar paylaanlarn tmn birlikte ele alp ynlendirmek en geerli yntemdir. LeSIRA SZDE

72

Siyaset Bilimi

Yeni dnce ve davranlarn benimsenebilmesi iin, nce var olan dnce ve davranlarn srmesini salayan dengelerin zlmesi gerekir.

win, bu amala, grubu oluturan bireylerin birlikte katlacaklar tartmalardan yararlanmtr. Lewinin konumuzla ilgili nl deneylerinden birisi, kinci Dnya Sava srasnda Amerika Birleik Devletlerinde yapld. Sava koullar iinde, halkn biraz daha az biftek yemesi ve onun yerini de sakatatla doldurmas gerekiyordu. Lewin, nce bir grup ev kadnn toplayarak, onlara bir dizi konferans dinletti. ktisat konumac, savan ekonomi zerindeki etkilerinden sz etti. Eer tketim alkanlklarnda belirli bir deime olmazsa, dana eti tm istemi karlayamayabilirdi. Daha sonra sz alan beslenme uzman, sakatatn besleyici deerinin en az biftek kadar olduunu anlatt. Sonunda da iyi bir a, sakatatla yaplan gzel yemek tanmlar verdi. Ne var ki, sonu cesaret verici olmad. Dinleyici davranlarndaki deiiklik ok snrl kald. Lewin, ikinci bir grup ev kadnna, baka bir yntem uygulad. Bu kez iktisat, beslenme uzman ve a kendiliklerinden birer konferans vermediler. Sadece salonda bulunan ev kadnlarnn sorularn yantladlar. Aslnda ayn eyleri, ama bu kez sorulara yant verirken anlattlar. Baka bir deyile, konuyu onlar ve dinleyiciler bir arada tarttlar. Bu kez sonu ok daha baarlyd. Birinci deneyde teker teker pasif durumda bulunan bireyler, ikinci deneyde etken duruma gemi ve bir grup dinamii yaratarak, ortak bir kan oluturmulard. Bu ve benzeri deneylerden kan sonu aktr. Kiiler alnmasna katldklar bir karar daha ok benimsemekte ve uygulamaktadrlar. rnein, iyerlerinde yeni tekniklerin kullanlmas amacyla da ayn yntemi uygulayan deneyler yaplm ve olumlu sonular elde edilmitir. Konunun, genel olarak siyasal rejimlere ve zel olarak da, ada demokrasi kavramndaki katlma esinin nemine tuttuu da bu arada vurgulamalyz. Lewinin yapt deneyden ne gibi sonular kartlabilir? Tartnz.

SIRA SZDE

Grup i ktidar ve nderlik

Toplumda olduu gibi, kk gruplarn iinde de, kiiler etkinliklerine ve saygnlklarna gre sralanrlar. Bu ast-st sralamasnn stnde de, nder ya da nderler bulunur. Toplumdaki iktidar olgusunun bir boyutuna ya da baka dzeydeki bir benzerine kk gruplarda da rastlarz. nderlik olgusunu kk gruplar iinde incelemek, toplumsal dzeydeki nderlik olgusuna k tutaca iin ilgintir. nder, grubuna her istediini yaptrabilen insan mdr? Yoksa, grubunun eilimlerini en iyi sezen ve doru deerlendiren kii midir? Aratrmalar, gerein ikisinin arasnda olduunu gsteriyor. nder her istediini yapamaz ve yaptramaz. Ama, yalnzca grubun gereksinmelerini ve eilimlerini en iyi sezen kii de, nder deil, ancak nderin danman olabilir. Bu bir arkada grubunda, bir hrsz etesinde ne lde geerliyse, bir sendika ya da siyasal parti ynetiminde ayn lde geerlidir. nemli olan, nderin ne lde ve ne trde bir mdahalesinin, o grupta geerli olduudur. Grubun genel eilimlerine sk sk ters den bir kiinin, nderliini uzun sre korumas beklenemez. Grubu nem verilen bir amaca gtrebilecek yetenekte olmak, grubun beklentilerine uyabilmek, grup yelerince nem verilen kiisel niteliklere sahip bulunmak, genellikle bir grupta nder seilebilmek ya da nderlii koruyabilmek iin gereken zelliklerdir.

Grubun genel eilimlerine sk sk ters den bir kiinin, nderliini uzun sre korumas beklenemez.

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

73

Kk gruplarda nderlik iin gerekli nitelikler nelerdir? Yaamn iinde kendi yaadnz deneyimleri dikkate alarak tartnz. nderlik konusuyla ilgili en ilgin kk grup aratrmasn Lippit ile Whyte yaptlar. ki aratrmac, bo zamanlar deerlendirmek iin ocuk grubu oluturdular. Bu grubun bileimlerinin olanak lsnde birbirine benzemesine zen gsterilmiti. Yaplar birbirine benzeyen bu gruplarn her birine ayr bir ynetim biimi uyguland. Her hafta oyun oynamak iin iki saat bir araya gelen bu ocuk gruplarn, birer yetikin kii ynetiyordu. Yneticilerin kiiliklerinin etkisini gidermek iin de, her grup her ynetici ile ayr ayr almak olana buldu. Birinci grupta denenen otoriter bir ynetim biimiydi. O grubun nasl bir oyun oynayacana ve o oyunda kimlerin hangi grevleri ykleneceine, elii almalarndaki iblmne, hep nder tek bana karar veriyordu. kinci grupta demokratik bir ynetim sz konusuydu. Kararlar tartlarak ve herkesin ya da byk ounluun oluru alnarak oluturulmaya allmaktayd. nc grupta ise, nder hibir eye karmyor ve ocuklar istediklerini yapmakta serbest brakyordu. Bu grupta bir eit braknz yapsnlar modeli geerliydi. nder ancak kendisine bir ey sorulduunda ie karyordu. Otoriter ynetimde nder almaya katlmyor, yalnz emir veriyordu. Demokratik ynetimde ise, nderin kendisi de belirli grevleri stlenmekteydi. retkenlik asndan, otoriter ynetimle demokratik ynetim arasnda nemli bir fark olmad ortaya kt. Ama demokratik ynetim altnda i daha kaliteliydi. Daha da nemlisi, otoriter ynetici grubu terk ettii an i duruyor ve zgrln verdii rahatlama ile grlt balyordu. Oysa ynetimde demokratik yntemleri kullanan nder odadan kt zaman, fazla bir ey deimemekte ve yaplan alma srmekteydi. En dk verim ise, yelerin bir anlamda kendi balarna brakld nc grupta alnmt. Baka dikkati eken bir nokta, moralin demokratik grupta daha yksek oluu ve otoriter biimde ynetilen gruptaki ben eilimine karlk, demokratik grupta biz duygusunun gelimesiydi. Deney, otoriter bir ynetimin, grupta, ya saldrganlk ya da geveklik ve adam sendecilik eilimlerini gelitirdiini ortaya koydu. Ama saldrgan tepkiler ndere deil, grubun dier yelerine ya da dardan gelip de hak etmedii bir konuma sahip olanlara yneliyordu. Eyalar krp dkmek, aralar hor kullanmak gibi saldrganlk belirtileri de, otoriter biimde ynetilen grupta grlen durumlard. Otoriter ndere boyun eme derecesi arttka, adam sendecilik de fazlalayordu. Yaplan ite daha nemli grevlere gelme, bu isteklerinin yalnzca otoriter ndere bal oluu, gergin bir rekabet ortam yaratyordu. Deney ilgintir, ama her koul altnda ayn sonular vermeyecei, buradan hareketle bir genelleme yaplamayaca bilinmelidir. rnein; hangi tr ynetimin geerli olaca, bir yandan kiilerin yetime biimlerine, yani kltrel zelliklerine, te yandan da yaplan iin niteliine baldr. Evde ve okulda otoriter bir eitimden gemi olan bireylerin, demokratik bir ynetim biimine hemen uyum salamalar ve yksek verime ulamalar beklenmemelidir. Benzer bir deney 1946 nn Almanyasnda yapldnda, birok grupta otoriter ynetim demokratik ynetimden daha iyi karlanmtr. Aile yapsnn otoriter olduu ya da kendine gvensizlik duygusunun yaygn bulunduu toplumlarda otoriter ynetimin tercih edilmesi olasl gldr. ada bir demokrasi kurma

SIRA SZDE

74

Siyaset Bilimi

amacna ynelen Atatrkn, ie bir eitim reformuyla, hatta daha geni anlamyla demokratik bir kltr devrimiyle balamas bu adan ok anlamldr.
SIRA SZDE

verimi asndan otoriter ve demokratik ynetimler arasnda ne gibi farkllklar vardr? Verimlii artracak yntem size gre hangisidir? Nedenleri ile birlikte tartnz. Ynetim biiminin baars, kiilerin yetime biimlerine bal olduu kadar, yaplan iin niteliine de baldr. rnein baz durumlarda, yaplan ie dorudan karmayan ve kimin ne yapacana otoriter bir biimde karar veren ustaba daha baarl olabilmektedir. Ynetim asndan nemli olan bir baka nokta da, grup iindeki iletiim kanallardr. Tm bilgilerin tek merkezde topland, merkezci bir ynetim biiminin egemen olduu gruplarda daha az hata yapld ve baz durumlarda sorunlarn daha hzl bir biimde zld gzlemleniyor. Buna karlk, bu gibi gruplarda moralin daha dk olduu ve grup yelerinin, grup ii ilikilerden daha az memnun olduklar da gerein teki yann oluturuyor. Aslnda ynetim biimi, grup ii haberleme emas ve yaplan i arasnda belirli bir tutarln, uyumann olmas gerektii aktr. rnein; gnlk bir gazetede ya da gizli bir haber alma rgtnde bilgilerin tek merkezde toplanmas zorunludur. Ama gazetenin haber alma blmn yneten kiinin otoriter ya da demokratik bir ynetim biimi uygulamas iin bir zorunluluk yoktur. Amerika Birleik Devletlerinde askerler arasnda yaplan baz aratrmalar da ilgin sonular ortaya koydu. rnein; askerler arasndaki arkada gruplarnda, otoriter eilimler gsterenlerin gruplar tarafndan nder olarak benimsenmeleri ansnn ok az olduu anlalyordu. Dostluk ilikileri, bir grup yesinin nder olarak benimsenmesinde fazla bir rol oynamyordu. Kukusuz ki, grup iindeki iktidar olgusu yalnzca nder ve nderlikle snrl deildir. nder kadar dier grup yelerinin davranlar da bu olgunun eitli ynlerine k tutar. Baz deneylerde, daha gllerin yani byklerin tevecchn kazanmak ve daha fazla etki sahibi olmak isteyenlerin, takliti bir tutum benimsedikleri grlyor. Bir ksm grup yesi ise byklerden kaynaklanan tedirginliklerini azaltabilmek iin, bir tr z savunmac bir tutum gelitiriyorlar. Gene grubun az etkili yeleri, kendilerine yakn olan nder ya da nderlerin etkisini ve onlarn kendilerine ynelik iyi duygularn genellikle abartmak eilimi tayorlar. Gruplar bydke, o gruplarn iinde de birtakm altgruplar olutuunu ve grup ii iktidarn belirlenmesinde, onlar arasndaki rekabetin nemli rol oynadn biliyoruz. Grup ii farkllamann artmas, altgruplarn birliini ve onlar arasndaki rekabeti glendirirken, grubun genel birliini zayflatyor. Eer grup iinde alt konumlarda olanlarn, st konumlara ykselebilme olanaklar bulunuyorsa, bir yandan altgruplarn i birlikleri zayflarken, te yandan da grup iindeki genel gerilim azalyor. Bireydeki ykselebilme umudu, onun stlerine kar duyduu kskanlk ve kzgnln gszlemesine neden oluyor. Ama, grup ii konumlarda toplu bir deime olasl da, bir yandan sttekilerde kukular yaratrken, te yandan da alttakilerde onlara kar bir dmanlk douruyor. Resmi gruplar asndan da geerli olan bu sreler, genel olarak siyasal yaamla ilgili birok konuya k tutmaktadr. Bu adan ok aydnlatc olan bir deneyi, 1956 ylnda Dittes ve Kelley gerekletirmilerdir. Sz konusu deneyde bir alma grubu oluturuldu ve aradan bir sre getikten sonra, grubu oluturan bireylere teker teker, grubun onlar hakknda gr

Hangi tr ynetimin geerli olaca, bir yandan kiilerin yetime biimlerine, yani kltrel zelliklerine, te yandan da yaplan iin niteliine baldr.

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

75

zerinde bilgi verildi. yelerin bir blmne, dierleri sana deer veriyor ve grup iinde kalman istiyor denirken; baka bir blmne, grup seni semedi, grup iinde olman fazla deerli grlmyor dendi. nc grupta bulunanlara verilen bilgi ise yleydi: Seni isteyenler de var, istemeyenler de, ortadasn. Durumun ilerde iyileebilir de, ktleebilir de. Aslnda grubu oluturan kiiler arasnda pek bir fark yoktu ve verilen bilgiler tamamen uydurmayd. Bu birinci aamadan sonra, grup yelerinin davranlarnda belirgin zellikler grld. Gruptaki durumlarnn ortada olduunu sananlar, grubun desteini tam anlamyla salayp kendilerini gvence altna alabilmek iin, grubun kurallarna uymak ynnde byk aba gsterdiler. Gruptan dlandklarn sananlar, grup iinde uyumlu davranmaya alrken, darda grup kurallarna tam ters davrandlar. Artk grupta bulunmak onlar iin nemini bir lde yitirmiti. Grup tarafndan tam anlamyla benimsendiklerini sananlarn gruba uyma abalar ise, ortadakilerden daha az oldu. Baz bilim adamlar, bu son tutumu, ndere zg olarak nitelendiriyorlar. Birey nce grubun kurallarna sk skya uyarak beeni kazanr ve nder olur. nderlii tartlmaz duruma geldikten sonra da, gruptan bamsz davranta bulunma zgrln kazanr. nk kazandn yitirme olasl ok azalmtr. Deneydeki davran kalplarnn, byk lde toplumsal snflarndakine de uyduunu syleyebiliriz. Genellikle orta snflar, toplumsal kurallara en saygl davranrlar. Sululuk olaylar, baka bir deyile toplumsal kurallara ters dme durumu, toplumun alt kesimlerinde daha fazladr. Toplumsal snflandrmada en yukarda yer alanlar ise, davranlarnda ounlukla daha serbesttirler.

KK GRUPLAR VE SYASET
Siyasal yaamda gruplar arasndaki atma ve uzlamalarn nemli bir yeri var. Bu konuya k tutabilmek iin, uluslararas ne sahip bir Trk bilim adamnn babas sayld gruplar aras dinamik olgusu zerinde durmak gerekiyor. Daha sonra da, kk gruplarn siyasal davranlarn oluumuna etkisine ve kk gruplarn ada toplumlar iindeki yerine deineceiz.

Gruplar Aras Dinamik

Nasl ki, grup ii dinamik sz konusu olduunda akla gelen ilk isim Kurt Lewin ise, gruplar aras dinamik sz konusu olduunda da, Amerika Birleik Devletlerinde yaayan ve getiimiz yllarda len Prof. Muzaffer erifin yapt almalar hareket noktas olarak almak gerekir. erife gre; gerek grup ii gerekse gruplar aras iliki ve kararlarda nderin rol abartlmamaldr. nder tek yarg deildir. Grubun yaps ve o grubun yer ald toplumsal evrenin nemi byktr. ada toplumlarda bireylerin, tek deil, ounlukla birok grubun yesi olduklar gerei gz nne alnrsa, farkl rollerden doan bir i atmann kanlmazl da anlalr. yleyse kiinin davranlarn aklarken, tek bir grup iindeki yerine ve o grubun i dinamiine bakmak yetmez. Toplumsal bir durumu, bireysel zelliklerden hareketle zmlemeye almak ne derece yanlsa, gruplar aras ilikileri gruplarn i dinamiklerinden, yaplarndan hareketle deerlendirmeye almak da o lde yanltr. Muzaffer erife gre nderin rol niin abartlmamaldr? Bu gre katlyor musunuz? Tartnz.
Birey nce grubun kurallarna sk skya uyarak beeni kazanr ve nder olur. nderlii tartlmaz duruma geldikten sonra da, gruptan bamsz davranta bulunma zgrln kazanr.

SIRA SZDE

76
erife gre; gerek grup ii gerekse gruplar aras iliki ve kararlarda nderin rol abartlmamaldr. Grubun yaps ve o grubun yer ald toplumsal evrenin nemi byktr.

Siyaset Bilimi

Muzaffer erif, 24 erkek ocuk zerinde ok ilgin bir deney yapt. Deneyin birinci aamasnda, daha nce birbirlerini hi tanmayan bu ocuklar bir araya geldiler. gn boyunca bir kampta birbirlerini tanmak ve arkadalk kurmak frsatn buldular. kinci aamada, grup ikiye ayrld. kiye ayrma yaplrken, gn sresince yaknlk kurmu olanlar birbirlerinden ayrmaya, ayr gruplara gndermeye zen gsterildi. Her iki grup, birbirlerine komu olan alanda kamp yapmaya baladlar. Ksa zamanda ilikiler samimileti, roller belirlendi ve gruplarn yaps olutu. Biz ve onlar ayrm yerleti. ki grup komu olarak ve srekli ilikiler iinde yaamn srdrd halde, herkes kendi grubundan arkadalar semiti. lk gnde sevilen, ama sonraki aamada kar tarafa ayrlan arkadalarn yerini bakalar almt. ki grup da eitli spor dallarnda yarmak istiyordu. Be gn sren ve spor rekabeti isteklerinin de karland ikinci aamadan sonra, iki grup arasnda gerilim ve kzgnlklar balad. likiler giderek ok ktleti. Bu noktadan sonra, iki grup arasndaki gerginlii ortadan kaldrmak ve ilikileri dzeltmek iin, Muzaffer erifin birbiri pei sra yntem denediini gryoruz. lkin bir d ortak dman yaratp, nc bir gruba kar dayanma salamaya alld. Bunun balangta salad snrl yarar geici oldu. Sonunda gerilim daha da artt. Muzaffer erif, ikinci yntem olarak, birlikte yemek, elenme ve dinlenmeyi denedi. Sonu d krcyd. Ayn yerde bile, iki grubun yeleri kendi aralarnda eleniyor gibiydiler. Bir kaynama salanamamt. Bunun zerine erif nc ynteme bavurdu. Gruplardan birisinin, tek bana baaramayaca boyutta bir giriim balatt. Giriimin baars, iki grubun sk ibirliine balyd. Giderek ilikilerin dzeldii, gerilimin yok olduu, atmann yerini ibirlii anlaynn ald grld. Muzaffer erifin deneyi, bireyin yapt kii tercihlerinde grubun oynad rol vurgulamaktadr. Ama ondan da nemlisi, ibirlii anlay iinde alabilecek, yeleriyle balangta dosta ilikiler kurulmu iki grubun, nasl dmanca bir tutum iine girebileceklerini gstermektedir. Bu olumsuz srecin nasl alabileceini ortaya koymas ise, deneyin belki de en olumlu yann oluturmaktadr. Gruplar aras dinamiin toplumsal-siyasal yaammza etkilerini, Muzaffer erifin almalarnn nda daha iyi deerlendirebiliriz.

Gruplarn Siyasal Davranlara Etkisi

Kk gruplarn siyasal davranlara etkisinin temelini, onlarn genel olarak yelerinin dnce ve davranlar zerindeki etkisi oluturur. Grubun kii davranlar zerindeki etkisini gsteren en nl deneylerden birisi gene Muzaffer erif tarafndan gerekletirilmitir. erifin bu deneyinin birinci aamasnda, deneye katlan kiiler birer birer karanlk odaya alnyorlard. Oturulan yerin tam karsnda, aslnda yeri hibir zaman deimeyen, kl bir nokta bulunmaktayd. Deneklere, n her kapanp almasnda, hangi yne ne kadar hareket ettii soruluyordu. nce birbirini tutmayan uzunluklar veren denekler, yava yava kendilerine gre bir ortalama gelitirip, daha sonraki yantlarn buna gre ayarladlar. Aratrmann ikinci aamasnda, ayn denekler, birka kiilik gruplar halinde deneyin yapld odaya alndlar. Gene her denek srayla ve yksek sesle tahmin yrtyordu. Bir sre sonra, her kiinin daha nce tek bana iken gelitirdii stan-

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

77

dard bir yana brakt ve grubun ortak bir standarda vard grld. Grubu oluturan her denein verdii yant, grubun ortak standardna uygundu. nc aamada, denekler karanlk odaya teker teker alndlar. Yanp snen kl noktalar arasndaki uzunluk gene soruldu. Grld ki, hepsi de, aratrmann birinci aamasndaki kiisel ltlerini bir yana brakm, ikinci aamada ortaya kan grup kansn, ortak lt olarak kullanmaktadr. Kii baz durumlarda, yanl olduunu bile bile, grubun deerlendirmesine katlabilir. Grup yargs, daha nce var olan kiisel yarglar deitirmekte, onun yerini alarak belirli bir sreklilik kazanmaktadr. Burada kiinin kullanabilecei, geree uygun somut bir lnn bulunmamas nedeniyle grubun ortak deerlendirmesinin etkili olduu sylenebilir. Ama somut gereklerle atan eilimlerin bile, kii zerinde etkili olduunu gsteren deneyler vardr. Grup yargs, grup iindeki kiileri nasl etkiler ? Gnlk hayatnzda grup iinde yaadklarnz dnerek tartnz. Muzaffer erif, grup kuralnn ya da ltnn belirlenmesinde nderin roln yle zetliyor: Deneylerimizdeki gzlemler, nderlerin daima onlar izleyenlerden etkilendii yolundadr. Grup kural, stn olan kiinin ekimine kaplsa bile, nder olan kii grupta bir kutuplamay temsil eder ve dierlerine kar kesin ve kendi iradesi ile deitirmeyecei bir iliki bulunur. Eer nder, grup kural yerletikten sonra kuraln deitirecek olursa, deneylerimizde gze arpan bir ekilde grld gibi, bunun zerine onu izlemekten vazgeilebilir... Bir grubun yesi, grubun kural ve sralamas yerletikten sonra ayn durumla yalnz bana karlat zaman, durumu grup durumundan edindii sralama ile alglar. Grup nemli bir sorunla karlap, var olan kurallar ve hareket noktalar erevesinde soruna zm bulamyorsa ne olur? Muzaffer erif bu sorunun yantn da yle veriyor: rnein, yiyecek peindeki bir insan kitlesindeki bir nder veya kk bir grup, duruma gre belli normlar veya sloganlar eyleme rehberlik etmesi iin ltletirebilir. Eer bu kurallar aln giderilmesi iin yol gstermezlerse, baka ndeler veya ilgili taraflar karak, baka kurallar veya sloganlar ltletirirler... Bu diyalektik sre, duruma en iyi ekilde uyan kurallar veya sloganlar gelinceye kadar srer. Grubun deer yarglarn paylamak, baka bir deyile gruba uyum salamak, her yede ayn nedenlerden dolay olmad gibi, ayn dzeyde de olmaz. Kimisi, her bakmdan benimsedii iin gruba uyum salar ve tm etkinliklerine katlr. Kimisi, grupta o anda egemen olan baz eilimlere katlmad halde srf o grubun bir yesi olduu iin, dayanma nedeniyle uyum salar. Kimisi, yalnz kalmamak ve gruptan dlanmamak iin, herkes gibi yapar. Kimisi, korkusundan, gruba ters derse bana geleceklerden ekindii iin uyar. Kimisi ise, bu uyumun kendisine baz avantajlar salayacan dnd iin, byle davranr. Her grubun iinde, derecesi azalan ya da artan bir uyumsuzluk veya sapma da grlebilir. Aslnda, uyumsuzluk ile sapmay da birbirinden ayrmak gerekir. Sapma durumunda, grubun bir yesinin ya da gruptaki bir kk aznln, grubun yerleik inan ve davran kalplarn deitirme istei vardr. Grupta uyumsuzluk ve sapma nasl ayrt edilebilir?
SIRA SZDE

Kii baz durumlarda, yanl olduunu bile bile, grubun deerlendirmesine katlabilir

SIRA SZDE

78

Siyaset Bilimi

Grubun deer yarglarn paylamak, baka bir deyile gruba uyum salamak, her yede ayn nedenlerden dolay olmad gibi, ayn dzeyde de olmaz.

Grup kendi iine kapandka, hogr snr daralr ve kurallar katlar. Tersine, bir grup da aldka kurallar yumuar ve hogr snr geniler. Bu konuya aydnlatc ilgin bir rnei komnist partilerinden verebiliriz. Ayn ideolojiden yola ktklar halde, yasa d komnist partileri birinci modele girerken, komnist partilerin yasal olduu lkelerde durum ok deiiktir. Grup ii ilikiler yumuam, hogr artmtr. Demokratik lkelerdeki siyasal partilerde, bir lde uyum zorluu eken, hatta sapma iinde olan yelerin bile rgtten kopmamalar olasl yksektir. Bu ortamda grup deerlerinde ve davranlarndaki deimeler, yeni durumlarn gerektirdii tutumlara geiler daha yumuak ve sarsntsz olabilir. Eer grubun yerleik deer yarglar ve davran kurallar ortaya kan yeni durumlarn, yeni koullarn gereklerini karlayamyorsa, sapma toplumsal bir ilev kazanr. Bu durumu fark eden bazlar, grup basks karsnda kendi ilerine kapanrlar. Bazlar, grubun dier yelerini ikna etmek iin aba gsterirler. Bazlar ise, yerleik deer ve davranlarn deimesi iin saldrgan bir tutum taknrlar. Sapma iindeki kii tek bana ise, ya grup iindeki etkisini yitirir ya da giderek kendisini grubun dnda bulur. Dnceleri yeni koullarn gereklerine daha ok uyduu halde, bu dnceler etrafnda bir g oluturamayan birok kiinin hakll ok sonralar anlalmtr. Koullarn kkl bir biimde deimesiyle ve sylediklerinin haklln gsteren olaylar arttka, sapma iindeki kiinin etkisi de artar. yle bir an gelebilir ki, bir zamanlarn ktlenen kiisi, grubun doal nderliine ykselir, bir reformun ya da bir devrimin ncs olur. Bireyin siyasal tutumunun olumasnda, birincil ve ikincil gruplarn etkisini gsteren birok aratrma bulunuyor. rnein Laswellin aratrmalarna gre; kiinin sosyalist, tutucu, anarist ya da terrist olmasnda, ailenin ok nemli rol var. Nazizmin Almanyada geliebilmesinin de, otoriter aile yapsyla yakndan ilikili olduu benzer aratrmalarla kantlanyor. Genel olarak da ailenin, zellikle siyasal parti seiminde byk etkisi bulunduu kabul ediliyor. Aile, zellikle ocuun ilk yalarnda byk nem tarken, zamanla baka kk gruplarn bu etkiyi paylatn ve sonuta da ailenin kii zerindeki etkisinde bir azalma olduunu syleyebiliriz. Aileden sonra devreye ilk giren kk gruplar, okul ve arkada evreleridir. Snfta oluan kk grup ierisinde retmenin nder rol, giderek babann aile iindeki nder rolnn etkisini azaltmaktadr. Ya ilerledike, yaplan siyasal tartmalar ise, ounlukla arkada gruplarna kaymaktadr. Laswellin aratrmalarna gre; kiinin sosyalist, tutucu, anarist ya da terrist olmasnda, ailenin ok nemli rol var. Arkada grubunu oluturan ocuklarn, toplumun hangi kesim ya da kesimlerinden geldikleri, siyasal tutumlarn olumasnda nemli etki yapyor. rnein; grubun iindeki btn ocuklar emeki snflardan gelmilerse, bu snflarn siyasal tutumlarnn tam anlamyla benimsendii bir durumla karlalyor. Ama grubun iinde emeki ve burjuva ocuklar kark ise, emeki snflardan gelen ocuklarda da, burjuva snfna zg tutumlar benimseme eilimi douyor. Aile, okul ve arkada evrelerine ilikin kk gruplarn etkisine, zamanla baka ikincil gruplar da katlmaktalar. evresi, sendikalar ve siyasal partiler, bu arada saylabilir. evresinin etkisi, kiinin eitim durumuna yakndan bal grlyor. rnein, niteliksiz iilerde tutucu eilimler artarken, yksek renim grm kiilerde i evresinin etkisi daha az oluyor. Eer aile, hzl bir toplumsal deiim iinde ok

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

79
Laswellin aratrmalarna gre; kiinin sosyalist, tutucu, anarist ya da terrist olmasnda, ailenin ok nemli rol var.

gerilerde kalmsa, okul, i evresi ve siyasal partilerle ilgili kk gruplar bu boluu doldurmaya balamaktadrlar. Bu nedenle, zellikle gelime srecindeki lkelerde, ikincil gruplarn, siyasal tutumlarn oluumundaki etkisi artmaktadr. Babann eitim dzeyinin dk olduu ailelerden gelen kiilerde, bu durum ok daha belirgindir. Gelimekte olan lkelerde, siyasal tutumlarn olumasnda ikincil gruplarn etkisi niin artmaktadr? Trkiye zelinde tartnz.

SIRA SZDE

Kk Gruplar ve Toplum
Bireyi tek bana, kk gruplar iinde ya da toplumu oluturan temel ge olarak alan bilim dallar, giderek bir noktada buluuyorlar. Sorun sadece bireyin grubuna ya da topluma uymasndan ibaret deildir. Grubun bireye uymas, gruplarn birbirleriyle uyumas ve toplumun da hepsiyle uyum salamas, sorunun bir baka ve ok nemli ynn oluturur. Bylece de psikoloji, sosyoloji ve sosyal-psikoloji i ie girmi olur. kinci Dnya Sava srasnda yaplan iki aratrma, benzer sonular vermiti. Birinci aratrma, Amerikan askerlerinin daha iyi savamalar iin neler yaplmas gerektiinin saptanmas amacna ynelikti. kincisi ise, Alman askerlerine teslim olmalar iin yaplan, ykc propagandann etkisini lmek istiyordu. Sonunda anlald ki, ne birinci ne ikinci olayda, ideolojik genin fazla rol yoktur. Eer Amerikan askeri iyi savayorsa, bu, demokrasiye ya da Bat uygarln savunduuna inandndan deil, birliindeki subay-astsubay-er ilikilerinin iyi oluundand. Bu uyumun iyi salanmad birliklerde ise moral dk, disiplin zayf ve savama gc yetersizdi. Ayn ekilde, Alman askerleri de, Nazilerin kendilerini uuruma srkledii propagandasndan hemen hi etkilenmemilerdi. Kiisel durumlar ve grup nderleri, ya da genel olarak arkadalarnn etkisi, teslim olmalarnda ok daha fazla rol oynamt. Kore Sava srasnda, inlilerin, esir aldklar Amerikan ve Trk askerlerine uyguladklar beyin ykama yntemleri ve aldklar sonular zerindeki bir aratrma da, konumuz asndan ilgintir. inliler, ilk aamada, esir askerlerin iinde bulunduklar grubun yapsn bozup, bireyleri grup desteinden yoksun brakyorlard. kinci aamada ise, onlarn inanlarna tamamen ters ideolojik temellere dayal bir propaganda balyordu. lk i olarak, esir kamplarna getirilen tm askerlere, en yksek rtbelisinden rtbesiz erine kadar, tek tip elbise giydirilmekteydi. Ordudaki rtbeleri alt st edecek biimde, rtbesizlere ya da dk rtbelilere, byk sorumluluklar verilmekteydi. Bylece, orduda yerleik olan grup yaps bozulduktan sonra, kiinin yalnz kalmas sonucu, propagandaya kar direncinin zayflatlmas hesaplanmt. Yntemin Amerikan askerlerinin bir ksm zerinde etkili olduu grlyordu. Amerikal esirlerin nemli saylabilecek bir blm, dmann siyasal deerler sistemini benimsemiti. Ama ayn abalar, Trk askerleri zerinde etkisiz kald. Trk askerlerinin grup yaps bozulmad ve propagandaya kar tek bana kalmayan Trk askeri de sonuna kadar direnebildi. Amerikallar ve Trkler zerinde alnan sonucun bu lde farkl oluu, kk gruplarn ve bu arada grup yapsnn topluma ne lde baml olduunu gstermektedir. Komutann bir eit baba sayan Trk askeri iin, koullardaki deime, komutana duyulan saygnn deimesi ve dolaysyla da grup yapsnn bozulmas sonucunu dourmamtr. Oysa Amerikan askeri asndan, ordu, grev snrlar yasalarca belirlenmi, bir tr i evresi gibi algland iin, durum farkl olmutur.

Grubun bireye uymas, gruplarn birbirleriyle uyumas ve toplumun da hepsiyle uyum salamas, ok nemlidir.

80

Siyaset Bilimi

SIRA SZDE

inlilerin Kore sava srasnda uyguladklar beyin ykama ynteminin Amerikallar ve Trkler zerinde alnan sonucunun bu lde farkl oluu nasl aklanabilir? Bu ilgin deneyin sonularn, propagandalarn gruplarn ortak dnce ve davranlarn nasl etkilediini aratrmaya ynelik baka deneylerin sonularyla birletirebiliriz. rnein; izci gruplarna ynelik, izciliin artk ada toplumda nemini yitirdiine dair youn bir propagandann hemen hi etki yapmad anlalmtr. Dardan gelen propaganda, grubun temel eilimleri dorultusunda ise etkili olmakta, ters ynde ise, ounlukla ie yaramamaktadr. Katz ve Lazarsfeldin Amerika Birleik Devletlerinde yaptklar bir aratrma, kitle haberleme aralar ile yaplan ticari reklamlarn bireyleri dorudan deil, daha ok grup dinamii iin etkilediini ortaya koydu. Reklamdan dorudan etkilenen kii, onu komularyla, yesi olduu eitli kk gruplarn geleriyle tartyor, paylayor ve reklamn asl etkisi o zaman ortaya kyordu. Siyasal propaganda asndan da durum farkl saylamaz. Propaganda, kitleler zerinde dorudan etki yapmaktan ok grup nderi durumundaki bireyleri etkileyerek, asl amacna ulaabilmektedir. Bu nedenle de kanlar deitirmeye ynelik bir aba, kimler zerinde younlamas gerektiini iyi bilmelidir. rnein; kyn retmenini, imamn, muhtarn etkilemek, o kydeki topluluu oluturan bireylerin tmn etkilemenin en geerli yollarndan biridir. Bu, tarmda yeni bir yntemin denenmesi iin geerli olduu gibi, siyasal kan ve davranlarn deimesi asndan da geerlidir. nk sz konusu kiiler, en azndan belirli gruplarn iinde kanaat nderi durumundadrlar. Grubun pasif, soyutlanm bir yesini tek bana etkilemeyi baarsanz bile, bu etki yaylmayacaktr. Kald ki, gruptan dlanmak korkusu iindeki bir kiinin etkilenmesi, o grubun iinde arl bulunduunu bilen kiiye gre daha zordur. Muzaffer erif, ailesel ve dier toplumsal balar zayfladka nemi artan arkada gruplarnn, zellikle genler iin tad neme dikkati ekiyor. Bu gruplar genlere, tek balarna eriemeyecekleri hedefler asndan, ortak eylem olana tanyorlar. ocukluktan genlie geiin yaratt birok sorun, bu tr gruplarn oluumunda temel etken oluyor. Birey, grubu sayesinde bir nem kazand lde, gvenlik ve baary grubunda buluyor. zellikle, toplumun alt katmanlarndaki ailelerden gelen genler asndan, bu tr gruplar daha byk nem tayorlar. Olumsuz koullar iindeki doyumsuz genler, dayanmann en gl olduu gruplar oluturuyorlar. Gruptan soyutlanmak ya da grup d kalmak, genellikle genleri dzensiz ve sorumsuz bir tutuma itiyor. Grubun, baz kurum veya gruplarla ekime iine girmesi ise, iteki birlii glendiriyor. Toplumsal deime srecinde, baz grup trleri zamanla kaybolur. Kendi toplumumuzdan rnekler verecek olursak; oba, boy ve loncay bu arada sayabiliriz. Aile gibi baz kk gruplar da, deien koullara bal olarak, zamanla yapsal ve ilevsel deiiklikler geirirler. Toplumdaki arlklar deiir. Birincil gruplarn egemen olduklar toplumlarla, ikincil gruplarn arlk tad toplumlar arasnda nemli bir farkllk bulunduu sylenebilir. Aile, ky, boy, tarikat gibi birincil gruplarn toplumsal yaama egemen olduklar durumlarda toplumsal yap otoriterdir. Derneklerin, sendikalarn, kooperatiflerin, siyasal partilerin ve benzeri ikincil gruplarn yaygnlamas lsnde, toplumsal ve siyasal yap da demokratiklemektedir.

Birey, grubu sayesinde bir nem kazand lde, gvenlik ve baary grubunda bulur

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

81

kincil gruplarn toplum iinde yaygnlamasnn siyasal yapya olan etkilerini tartnz? Durkheimden esinlenerek unlar syleyebiliriz: Kk gruplarn, birey ile toplum arasndaki boluu doldurmak, iletiimi salamak gibi nemli ilevleri vardr. rnein; en etkili kk grup olma zelliini srdren ailenin ilevlerinde deiiklik olduu zaman, onun yerine getirememeye balad ilevi, baka gruplar stlenirler. Bireye bir yere ait olduu duygusu vererek ve ona baz hazr davran kalplar sunarak, kk gruplar, ada toplumda anomi tehlikesinin yaygnlamasn nlerler.

SIRA SZDE

Aile, ky, boy, tarikat gibi birincil gruplarn toplumsal yaama egemen olduklar durumlarda toplumsal yap otoriterdir.

82

Siyaset Bilimi

zet
Kk gruplar, toplumsal ve siyasal yaamda bireyden hemen sonra gelen boyuttur. Aralarnda belirli trden, sk ve srekli ilikiler bulunan az sayda kii kk bir gruptur. Duygusal ilikilerin n planda olduu kk grup birincil grup, resmi ve snrl ilikilerin n planda olduu grup ikincil grup olarak bilinir. lkine aile, ikincisine dernekler rnek verilebilir. Her grup dinamik bir btndr. Grubun herhangi blmndeki bir deiiklik, dierlerini de etkiler. Grup birliini oluturan etkenler vardr. Ortak bir ama, biz ve birlik duygular gibi. Genellikle grup yeleri ounlua uyar ve sapmalara diren gsterirler. Gruplarn yeleri alnmasna katldklar kararlar daha ok benimsemekte ve uygulamaktadrlar. Grup nderleri ksmen grubun eilimlerini iyi sezen ve deerlendiren ksmen de grubu ynlendirebilen kiilerdir. Grubun ynetili biimi, grup ii haberleme emas ve yaplan i arasnda belirli bir tutarllk ve uyuma olmaldr. Siyasal yaamda gruplar aras atma ve uzlamalarn nemli bir yeri bulunmaktadr. Grup ii dinamik gibi gruplar aras dinamik de vardr. Yaplan aratrmalar, kk gruplarn, yelerinin dnce ve davranlarn etkilediini gstermektedir. Ksaca grup yargs n plana gemektedir. Grubun deer yarglarn paylamak yani grupla tam uyum salamak her ye iin farkl nedenlere bal olabilir. Her grupta bir lde uyumsuzluk ve sapma da grlebilir. Sapma uyumsuzluktan farkldr. Sapmada grubun yerleik inan ve davran kalplarn deitirme istei vardr. Bireyin siyasal tutumunun olumasndan birincil ve ikincil gruplarn etkileri vardr. Aile, arkada gruplar, i evresi, sendikalar, siyasal partiler gibi. Birey ve kk gruplar toplumun geleridir. Grubun bireye uymas, gruplarn birbirleriyle uyumas, toplumun da hepsiyle uyumas nem tar. Aile, boy, ky, tarikat gibi birincil gruplarn yaygn olduu durumlarda toplumsal yapnn daha otori-ter; dernek, sendika, kooperatif, siyasal parti gibi gruplarn yaygn olduu durumlarda toplumsal yapnn daha demokratik olduu grlmektedir.

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

83

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi birincil gruplarn zelliklerinden biri deildir? a. yeler arasndaki ilikiler duygusal deildir. Otomatiklemi ilikilerdir. b. Bu gruplarn yeleri kolay deimez. c. yeler birbirlerini hemen her yanlaryla tanrlar. d. likiler geni kapsaml ve itenliklidir. e. yelerinin bir araya gelme nedenleri belirli bir amac gerekletirmek deildir. 2. Morenonun sosyometri ynteminin esas olan sosyometri testinin ilevi nedir? a. Bu test gruplarn byk grup mu yoksa kk grup mu olduunu ler. b. Bu test kk grubun birincil grup mu ikincil grup mu olduunu ler. c. Bu test gruptaki kiilerin rollerini ve grevlerini belirler. d. Bu test grubu oluturan kiiler arasndaki duygusal balantlar saptar. e. Bu test gruptaki kiilerin siyasi eilimlerini belirler. 3. Gruplar aras dinamik konusunda nemli almalar yapan bilim adam aadakilerden hangisidir? a. Lewin b. erif c. Dittes d. Kelly e. Sartre 4. Siyasal propaganda kk gruplar nasl etkiler? a. nder de dahil btn grubu ayn anda birdenbire etkilemektedir. b. nder de dahil btn grubu yava yava etkilemektedir. c. nderi etkilememekte ancak grubu etkilemektedir. d. Her propaganda ok farkl sonu vermektedir. e. Propaganda, kitleler zerinde dorudan etki yapmaktan ok grup nderi durumundaki bireyleri etkileyerek amacna ulamaktadr. 5. Aile balar ve toplumsal balar zayfladka genler iin aadakilerin hangisinin nemi artar? a. Siyasal partiler b. Arkada gruplar c. Sendikalar d. Sportif faaliyetler e.

6. Aadaki rneklerden hangisi kk grup saylmaz? a. Asker arkadalar b. arkadalar c. Banka kuyruunda bekleyenler d. Fenerbahe taraftarlar e. Sendikalar 7. Gruplarla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? a. Grup birliinin uzants olan saldrganlk potansiyelinin ortaya kmas iin, grubun muhakkak dardan gelen bir tehditle kar karya kalmas gerekir. b. Her grup ortak amaca yrmek iin derecesi deien bir biimde rgtlenmitir. c. Her kk grup iinde zamanla davranlarda, dncelerde, duygularda ve kullanlan dilde benzerlik oluur. d. Her kk grupta var olan biz duygusu, dardan gelen bir tehdit karsnda glenir. e. Grup birliini oluturan duygusal etkenlerin banda, ortak bir amacn varl gelir. 8. Lewin, deiiklik neri ve giriimlerinin honutsuzlukla karlanmasn aadaki nedenlerden hangisine balar? a. Grup-ii dinamikler b. Sabit fikirlilik c. Tutuculuk d. Kibirlilik e. nyarg 9. Aadakilerden hangisi grup ii farkllamann yol at sonulardan biri deildir? a. Alt gruplarn olumas b. Alt gruplar arasnda rekabetin artmas c. Grubun genel birliinin zayflamas d. Grup ii iktidarn belirlenmesinde rekabetin nemli olmas e. Alt gruplarn birliinin zayflamas 10. Aadakilerden hangisi Muzaffer erifin savlarndan biri olamaz? a. nderin rolnn abartlmamas gerektii b. Kiinin davranlarn aklarken tek bir grup iindeki yerine ve grubun i dinamiine bakmann yeterli olmas c. Gruplarda farkl rollerden doan atmann kanlmaz olduu d. Gruplar aras ilikileri gruplarn i dinamiklerinden hareketle aklamann yanl olmas e. Grubun yaps ve iinde yer ald evrenin nemli olmas

84

Siyaset Bilimi

Yaamn inden

Bir Seim Fantazesi Memlekette iki eit aday tipi var. Biri eskiden mebusmu da tekrar seilmek istiyor. teki yepyeni, tabir caizse,iei burnunda. Birincilerin Kendilerine has bir alkanlklar, aa yukar bir nevi itiyadlar var. Bu kyleri 1950de de gezmiler. Aradan drt sene gemi olmasna ramen,evvelden niyetli olduklar iin, baz simalar, baz eyleri, baz eksiklikleri unutmamlar. Hatt, yalnz unutmamlar deil de, daha dorusu ezberlemiler Bunlar iin i nispeten kolay. Ky kahvesinin, ekseriye topal iskemleciine st kapal padiah semerine yerleecesine bir rahatlkla oturuyorlar. Gelen kahveye: Bu ne bu? Bal gibi olmu. Yahut giden ayrana: Amma da tuzsuz ey ha! gibilerden en masum bir sistem de dahi bulunmamay biliyorlar. Ne ikram edilirse: fevkalde diyip, laf ksa tarafndan sadede getiriyorlar. Sadet? Malm, yle bir yrenlik edip etraf kollamak. - Ali day senin hasta kz ne oldu, yahu? - Hangi hasta kz bey? - Canm hani arka ayann st ksmnda bir yara aldyd da bir trl kapanmak bilmiyordu. - Haa o mu? o leli drt sene oldu bey. Sorra bir tane daha aldk, o da sene evvel sizlere mr ld. Allaha kr, imdiki iyidir: - Oh oh: Ne yaparsn hayat bu. len lyor kalan kalyor. Orada bulunan vatandalar bu derin felsefeye pek akl erdiremezler ama mebus bey herhalde bir byk kelm etmitir diye mazur grrler. Lfa devam: - Veli baba, senin ocuun mektep ii ne oldu Allahakna? - Beyefendi ocuu binbir mklle mektebe kaydn yaptrdk. Okudu bitirdi. Epeydir Nahiye mdr beyefendinin orada ktiplik gibi bir ey yapyor. - Oh, oh Allah afiyet versin. Dnya byledir ite. Kimi kyde alr, kimi katiplik eder. Kyl vatandalar bu ikinci felsefeyi de kavrayamazlar ve bu sefer: Ne kark ilere kafa yormu. diye adaylarna adeta acyarak bakarlar. Tecrbeli aday bunu hisseder. Kendine gre ortaya biraz kuvvei maneviye vermeye kalkar: - Ama nnde sonunda katip de karn acknca kylnn ekmeini yer.

Bu Cumhurreisinden balayarak arada bir kye urayan belediye kamyonunun frne kadar, memlekette hatta dnyada mevcut, bilimum katiplerin yaamak iin kylye muhta olmalar vatandan gsn hakl bir gururla doldurur. Hep bir azdan: - Saol, varol, mrne bereket!.. Kabilinden mukabil tesellilerde bulunurlar. Bu minval zere bir mddet daha lakrd edilir. Yalnz tecrbeli aday tek syliyecei esasl sz ayrlrken, hemen son dakikada azndan karr: - Greyim sizi. nmzde seim var. Reyinizi Halkkrat Partisine vermeyi unutmayn. Kaynak: Cumhuriyet Gazetesi, 13 Nisan 1954.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. d 3. a 4. e 5. c 6. c 7. a 8. a 9. e 10. b Kk Gruplarn Yaps ksmn yeniden gzden geiriniz. Kk Gruplarn Yaps ksmn yeniden gzden geiriniz. Grup Dinamii ve Deime ksmn yeniden gzden geiriniz. Grup i ktidar ve nderlik ksmn yeniden gzden geiriniz. Gruplarn Siyasal Davranlara Etkisi ksmn gzden geiriniz.. Gruplarn Siyasal Davranlara Etkisi ksmn gzden geiriniz Gruplarn Siyasal Davranlara Etkisi ksmn gzden geiriniz Grup Dinamii ve Deime ksmn yeniden gzden geiriniz. Grup i ktidar ve nderlik ksmn yeniden gzden geiriniz Kk Gruplar ve Toplum ksmn yeniden gzden geiriniz

nite 4 - Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri

85

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

ALKAN, Trker. Siyasal Toplumsallama, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1979. DURKHEIM, Emile. De la Division du Travail Soial, P.U.F., Paris, 1952. JODELET - VIET - BESNARD. La Psychologie Sociale, Mouton, Paris-Lahaye, 1970. KAITBAI, idem. nsan ve nsanlar, Sosyal Bilimler Dernei Yaynlar, Ankara, 1976. KRECH-CRUTCHFELD, Sosyal Psikoloji (ev. E. GBLMEZ, . Onaran), Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar, Ankara, 1967. LUNDBERG-SCHRAG-LARSEN. Sosyoloji (ev. . Ozankaya), Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar, Ankara, 1970. MENDRAS, HENR. Elements de Sociologie, Armand Colin, Paris, 1967. MAISONNEUVE, Jean. La Psychologie Sociale, P.U.F., Paris, 1964. OZANKAYA, zer. Toplumbilime Giri, S.B.F. Yaynlar, Ankara, 1979. ERF, Muzaffer. Sosyal Kurallarn Psikolojisi, Alan Yaynclk, stanbul, 1985. TOLAN-sen-Batmaz. Ben ve Toplum, Teori Yaynlar, Ankara, 1985. TOLAN, Barlas. Toplum Bilimlerine Giri: Sosyoloji ve Sosyal Psikoloji, Ankara, 1985.