TC.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1571

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 827

SYASET BLM

Yazar
Prof.Dr. Ahmet Taner Klal

Editr
Prof.Dr. Nvit Gerek

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2004 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Yard.Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Do.Dr. Ferruh Uztu
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. T. Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Televizyon Programlar Yneticisi
Prof.Dr. Naci Ghan
Dil ve Yazm Danmanlar
Yard.Do.Dr. Hlya Pilanc
Okt. Serap Cavkaytar
Okt. Gnl Yksel
lme Deerlendirme Sorumlusu
Uzm. Blent Gezen
Kitap Koordinasyon Birimi
Yard.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. T. Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Siyaset Bilimi
ISBN
975 - 06 - 0293 - 5

1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 50.000 adet baslmtr.
ESKEHR, Eyll 2004

iii

indekiler

indekiler
Sunu ............................................................................................................
Kullanm Klavuzu .......................................................................................

ix
x

Siyaset Bilimi Nedir? ...............................................................

GR .............................................................................................................
SYASET BLMNN KONUSU .....................................................................
SYASET BLMNN YNTEM ...................................................................
SYASET BLMNN DOUU ....................................................................
SYASET BLMNDE ADA GELMELER .............................................
Siyasal Davranlk .....................................................................................
Yapsalc-levci Akm ..................................................................................
Siyasal Sistem Analizi ...................................................................................
SYASET BLMNN KAPSAMI ....................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..............................................

3
3
4
6
9
9
10
12
12
14
15
16
17
17

Siyasal Yaamn Etkenleri ...................................................... 19

GR .............................................................................................................
KLM VE SYASAL DAVRANILAR..............................................................
CORAF KONUM VE GENLK ................................................................
DOAL KAYNAKLAR VE REJMLER ...........................................................
AZ GELMLN CORAF NEDENLER ................................................
TRK TARH LE LGL KURAMLAR ........................................................
Topluluktan Topluma Siyasetin Boyutlar ...................................................
Kentleme ve Siyasal Davranlar ................................................................
Nfus Patlamas ve Siyasal Gerilim .............................................................
EKONOMK ETKENLER ...............................................................................
retim Biimi ve Siyasal Kurumlar ..............................................................
retim Dzeyi ve Siyasal Kurumlar ............................................................
Geri Kalmlk ve Siyasal Kurumlar .............................................................
KURUMSAL ETKENLER ................................................................................
Kurumlarn Oluumu ve levi .....................................................................
Kurumsal Deime ve Siyasal Kurumlarn Greli Bamszl .................
Siyasal Kurum Olarak Devlet ve ktidar .....................................................
KLTREL ETKENLER .................................................................................
Kltr ve deoloji .........................................................................................
Siyasal Toplumsallama ................................................................................
Kltr ve Siyaset ...........................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..............................................

21
21
22
23
24
24
25
26
27
28
28
30
31
32
32
32
34
35
35
36
37
39
40
41
41
42

NTE 1

NTE 2

iv

indekiler

NTE 3

Siyasal Yaam inde Bireyin Yeri ......................................... 43

GR ..............................................................................................................
BREY VE SYASET .......................................................................................
Siyasal Tutumlarn Oluumu ........................................................................
Siyasal Tutumlarn Deiimi .........................................................................
Siyasal Yaamda Bireyin Yeri ......................................................................
YA VE SYASET ..........................................................................................
Kuaklar Aras Tutum Farklar .....................................................................
Kuaklar Aras Tutum Farklarnn Nedenleri ...............................................
Yksek renim Genlii ve Siyaset ..........................................................
CNSYET VE SYASET .................................................................................
Kadn -Erkek Tutum Farklar .......................................................................
Kadn- Erkek Tutum Farklarnn Nedenleri .................................................
Trklerde ve slamda Kadn ........................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..............................................

NTE 4

Siyasal Yaam inde Kk Gruplarn Yeri ........................ 67

GR ..............................................................................................................
KK GRUPLARDA YAPI VE LEY .....................................................
Kk Gruplarn Yaps ................................................................................
Grup Dinamii ve Deime .........................................................................
Grup i ktidar ve nderlik ........................................................................
KK GRUPLAR VE SYASET ...................................................................
Gruplar Aras Dinamik .................................................................................
Gruplarn Siyasal Davranlara Etkisi ...........................................................
Kk Gruplar ve Toplum ...........................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..............................................

NTE 5

45
45
45
47
49
51
52
53
54
56
56
57
59
62
63
64
65
65

69
69
69
70
72
75
75
76
79
82
83
84
84
85

Siyasal Yaam inde Toplumsal Snflar .............................. 87

GR ............................................................................................................. 89
TOPLUMSAL SINIF OLGUSU ....................................................................... 89
Toplumsal Katman Trleri ........................................................................... 89
Toplumsal Snflar Yaratan Etkenler ..................................................... 91
Marksist Snf Anlay ................................................................................... 93
TOPLUMSAL SINIFLAR VE SYASET ........................................................... 95
Snf Bilinci ve Snf atmas ...................................................................... 95
Marksist Kuramn Eletirisi ........................................................................... 97
Geri Kalm lkelerde Durum ..................................................................... 101
zet ............................................................................................................... 104
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 105

indekiler

Yaamn inden ........................................................................................... 106

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 106
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar .............................................. 106

Toplum ve Siyasal Yaam ....................................................... 107

GR .............................................................................................................
ULUSAL G ................................................................................................
Ulusal Gcn Alt Yapsal geleri ...............................................................
Ulusal Gcn st Yapsal geleri ...............................................................
ULUSLARARASI SYASET .............................................................................
Uluslararas atmalar ve zm .............................................................
Dnya Siyasal Sistemi ...................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................

109
109
109
112
114
114
118
121
122
123
123
123

Siyasal G Olarak Siyasal Partiler ....................................... 125

GR ............................................................................................................
PARTLERN YAPISI ......................................................................................
Partilerin rgtleri ........................................................................................
Partilerin Yneticileri ....................................................................................
Trkiyede Siyasal Partiler ............................................................................
PART SSTEMLER .......................................................................................
Tek Partili Sistemler ......................................................................................
kili ve ok Partili Sistemler .........................................................................
PARTLERN LEVLER ................................................................................
karlarn Temsili ve Btnleme ...............................................................
Siyasal Katlma .............................................................................................
zet ..............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ...........................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..............................................

NTE 7

127
127
127
129
131
132
132
134
136
136
137
140
141
142
142
142

Siyasal G Olarak Bask Gruplar......................................... 145

GR .............................................................................................................
BASKI GRUPLARININ GENEL EREVES .................................................
Bask Gruplarnn Yaps ve Trleri ............................................................
Bask Gruplarnn levleri, Aralar ve Yntemleri ...................................
Toplumsal Snflara Dayal Bask Gruplar ..................................................
SYASAL AMALA RGTLENMEM G ODAKLARI ...........................
Ordu ..............................................................................................................
Brokrasi ve Teknokrasi ..............................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................

NTE 6

147
147
147
149
150
152
152
159
162
163
164

NTE 8

vi

indekiler

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 164

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... 164

NTE 9

Siyasal G Olarak Sekinler................................................. 165

GR ..............................................................................................................
SEKNC KURAMLAR ..................................................................................
Klasik Sekinci Kuramlar ..............................................................................
ada Sekinci Kuramlar ............................................................................
GER KALMI LKELERDE SEKNLE ........................................................
Geri Kalm lkelerde Sekinlerin levi .....................................................
Trk Siyasal Yaamnda Sekinler ...............................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar................................................

NTE 10

Siyasal atmada Aralar ..................................................... 181

GR ..............................................................................................................
DDETE DAYALI OLMAYAN ARALAR .....................................................
Para ................................................................................................................
Say ve rgt .................................................................................................
Kitle letiim Aralar .....................................................................................
DDETE DAYALI ARALAR VE YNTEMLER ...........................................
Toplumsal Glerin Kulland iddet .........................................................
Siyasal ktidarn Kulland iddet ...............................................................
iddetin Psikolojisi ........................................................................................
Terrizmin Sosyolojisi ...................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm ......................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................

NTE 11

167
167
167
169
171
171
173
176
177
178
178
179

183
183
183
184
185
187
188
189
191
194
199
200
201
201
201

Din ve Siyasal Yaam .............................................................. 203

GR .............................................................................................................
HIRSTYANLIK ............................................................................................
MSLMANLIK .............................................................................................
LAKLK ..........................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................

205
205
207
212
219
220
221
221
221

vii

indekiler

ada deolojiler ................................................................... 223

GR .............................................................................................................
LBERALZM ..................................................................................................
SOSYALZM VE KOMNZM .......................................................................
DEMOKRATK SOL-SOSYAL DEMOKRAS .................................................
TUTUCULUK VE FAZM .............................................................................
MLLYETLK ..............................................................................................
KEMALZM .....................................................................................................
zet ................................................................................................................
Kendimizi Snayalm ......................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................

Siyasal Deime ve Devrim .................................................... 245

GR .............................................................................................................
ETKENLER VE NCLER ............................................................................
Deimede Belirleyici Etken ........................................................................
Toplumsal Snflar ve Sekinler ...................................................................
ktidarn El Deitirmesi ...............................................................................
DEVRM SOSYOLOJS .................................................................................
Devrimci Dnce ve Eylem .......................................................................
Devrim ve Kar Devrim ..............................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..............................................

NTE 13

247
247
247
249
251
254
254
257
262
263
264
264
264

Kamuoyu - Propaganda ve Siyasal Katlma .......................... 265

GR .............................................................................................................
KAMUOYUNUN OLUUMU .........................................................................
Aralar ve Araclar ........................................................................................
Sreler ve Propaganda ...............................................................................
FARKLI TOPLUMLARDA KAMUOYU VE PROPAGANDA .........................
oulcu Sistemlerde Kamuoyu ....................................................................
Tekilci Sistemlerde Kamuoyu ......................................................................
Geri Kalm lkelerde Kamuoyu .................................................................
SYASAL KATILMA .......................................................................................
Katlmann levi Biimi ve Dzeyi .............................................................
Katlmay Belirleyen Etkenler ......................................................................
SEM SOSYOLOJS ....................................................................................
Oy Vermede Rol Oynayan Etkenler ............................................................
Seme ve Seilme Eitliini Bozan Nedenler ..............................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................

NTE 12

225
225
227
230
232
234
235
240
241
242
242
242

267
267
267
268
270
270
271
272
273
273
274
276
276
278
279
280
281
281
281

NTE 14

viii

NTE 15

indekiler

oulcu Siyasal Sistemler ...................................................... 283

GR .............................................................................................................
DEMOKRAS KURAMI ..................................................................................
SYASAL DEMOKRAS ..................................................................................
SOSYAL DEMOKRAS ...................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ..............................................

285
285
290
294
298
299
300
300
301

Szlk ................................................................................... 302

Dizin ...................................................................................... 303

Sunu

Sunu
Siyaset Bilimi ders kitab Anadolu niversitesi ktisat Fakltesi Kamu Ynetimi blmnde yllardr okutulmaktadr.
Kitabn hazrlanmasnda balca ama rencilerimizin ders kitab ihtiyalarnn karlanmasdr. Kitabn ierii incelendiinde, Kamu Ynetimi konusunda
renim grenlerin bilmeleri gereken konular yannda, her ada insanmzn ilgisini ekecek ve genel kltrn arttracak konularn bilimsel bir sistematik iersinde ele alnd grlecektir.
Btn insanlar siyasetten dorudan veya dolayl olarak etkilenmektedir. Kreselleme sonucu giderek klen dnyada her yeni siyasal oluum btn dnyay eskisinden ok daha abuk etkilemektedir. Bunun anlam siyaset biliminin neminin daha da artmasdr.
Kitapta tarihsel sre ierisinde siyaset biliminin douu, geliimi, siyasal yaamn etkenleri, toplum-siyasal yaam ilikileri, eitli ideolojiler ve oulcu sistemler ele alnacaktr.
Kitabn yazar sevgili hocam, saygn bilim adam, aydnlk insan Prof.Dr. Ahmet Taner KILALInn ksa yaam, karanlk gler tarafndan hi hak etmedii
ekilde sona erdirilmitir. Ancak fikir ve dnceleri, brakt eserleri hepimize
k tutmaya devam edecektir.
Bu kitap Hocamzn bizlere armaan ettii ok deerli bir miras olarak dnlmelidir. Kitaptaki bilgilerin zmsenmesi gnmzde yaanan ve ileride yaanacak siyasal ve toplumsal gelimelerin daha iyi anlalmasna yardmc olacaktr.
Eserlerinden yararlanmamza ve uzaktan retim tekniklerinin gerektirdii dzenlemeleri yapmamza izin veren rahmetli KILALI Hocamz zlem ve sayg ile
anyorum. Kitabn yeniden baslabilmesinde bizlere yardmc olan deerli ailesine
teekkr ediyorum.
Bizlere her trl alma kolayln salayan niversitemiz ynetimine, ktisat
Fakltesi ve Akretim Fakltesi ynetimlerine, kitabn hazrlanmasnda ve rencilerimize ulatrlmasnda emei geen herkese ok teekkr ediyorum.
Sevgili rencilerimize, bu kitaptan ve Siyaset Bilimi dersinden ok eyler renecekleri inancyla baarlar diliyorum.
Prof.Dr. Nvit GEREK

ix

Kullanm Klavuzu

endi kendine renme

ilkelerine gre
hazrlanm olan bu kitabn
ilevlerini renmek iin
hazrlanan Kullanm
Klavuzu, konular
anlamanzda ve snavlara
hazrlanmanzda sizlere
fayda salayacaktr.

Giri: nitede ilenen konulara ilikin

bilgi veren, konuya
balamadan nce
sizi dnmeye iten,
gerektiinde konular daha iyi kavrayabilmeniz iin yapmanz gerekenleri
belirten ksa aklamalardr.

niteyi ta
Amalarmz:

mamladnzda kazanacanz bilgi ve becerilerdir.

Sra Sizde: lenen konular kavrayp kavramadnz kendi kendinize lmenize

yardmc olmaya amalayan, dnmeye ve uygulamaya ynlendiren sorulardr.

Anahtar Kavramlar: nitede amlanan temel kavramlardr. nitedeki nemli noktalara ilikin ipular verir.

indekiler: nite iinde hangi konularn ileneceini gsterir. Ana konularn balklarn ierir.

Yana kma: Metin iinde yer alan nemli

kavram ve ifadelere ilikin tanm ya da aklamalardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir. Metin iinde yaplan aklamalarn bir tr ok ksa zeti gibi dnlebilir.

Kullanm Klavuzu

zet: nitede ayrntl ilenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.

Kendimizi Snayalm: nitede ilenen konular renip renmediinizi kendi kendinize lmenizi salayacak, bir tr snava hazrlk testidir. Snavlarda kabilecek trde
sorular ierir.

Yaamn inden:
nitede aktarlan
kuramsal aklamalar ile
gnlk yaammzda karlatmz olaylar arasnda iliki kurmanz salamak iin verilmi haber ve
alntlardr.

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar: "Kendimizi Snayalm" blmndeki sorularn cevaplarn ve ilgili olduklar konular ierir. Yanl cevapladnz sorularla ilgili konular
tekrar etmeniz snavdaki
baarnz artrabilir.

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar: lenen konulara ilikin daha geni bilgi

edinmek isteseniz bu blmde
yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

xi

Siyaset Bilimi Nedir?

Bir prensin szne sadk kalmasnn ve dzenbazlklar yapmak yerine namusluca bir yaam srmesinin ne vlesi bir ey olduunu her kii anlar. Bununla birlikte zamanmzdaki deneylerle de bellidir ki ancak verdikleri sz hie saym ve
insanlarn beyinlerini kurnazca uyutmasn bilmi prensler byk iler yapmlardr ve sonunda drstl temel alm olanlara stn gelmilerdir.
yleyse unu bilin ki iki tr mcadele tarz vardr: Biri yasalara uyarak, br zora bavurarak. Birincisi insanlara zgdr, ikincisi hayvanlara. Ama hep
olageldii gibi, birincisi yetmediinden ikincisine bavurmak gerekir. Onun iin
bir prens insancay da, hayvancay da ustalkla kullanmay bilmelidir. Bu ayrm,
bir zamanlar Ailin ve baka byk beylerin eitiminin onlar kendi disiplinine
sokmas iin kantor irona brakldn yazan eski yazarlarca imgelerle dolu bir
anlatmla prenslere retilmitir. Eitmen olarak bir yar insan, yar hayvana sahip olmann bir tek anlam vardr: Bir prens iin her iki doay da kullanmasn
bilmenin gerei ... zira biri olmadan br kalc deildir.
(Kaynak: Machiavelli, Prens, Anahtar Kitaplar, 1981)

Siyaset Bilimi

Amalarmz
Bu niteyi altktan sonra;
siyaset biliminin konusu ve yntemini tanmlayabilecek,
siyaset biliminin geliimini tarihsel koullar iinde aklayabilecek,
siyaset bilimi ile ilgili ada gelime ve akmlar tartabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Siyaset
Toplum Bilimleri
Siyasal Davran

Sistem Yaklam
Yapsalc-levselci Yaklam

indekiler

GR
SYASET BLMNN KONUSU
SYASET BLMNN YNTEM
SYASET BLMNN DOUU
SYASET BLMNDE ADA GELMELER
Siyasal Davranlk
Yapsalc-levci Akm
Siyasal Sistem Analizi
SYASET BLMNN KAPSAMI

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

GR
Gen okuyuculara siyaset biliminin kaplarn aralarken, ie siyaset biliminin bir
kavram olarak akla kavuturulmas ile balamak gerekiyor. nce siyaset biliminin konusunu akla kavuturmakta yarar var. Konunun ve ona bal olarak yntemin ksaca incelenmesinden sonra, siyasal dnceden siyaset bilimine ve giderek gnmze kadar uzanan gelimelere, kubak olarak deineceiz.

SYASET BLMNN KONUSU

Siyaset Arapa kkenli bir szck. At eitimi anlamna geliyor. Oysa ayn kavrama
karlk Batdan alnan Politika szcnn Yunan kkenli olduunu biliyoruz.
Yunancada Polis kent devletlerine verilen isim. Politika da, devlete ait iler anlamn tayor.
Siyaset szcnn gnmzdeki anlam konusunda Prof. Blent Davere katlmak ve siyaseti lke, devlet, insan ynetimi biiminde tanmlamak olanakldr.
stelik byle bir tanm, siyaseti ayn zamanda bir bilim ve sanat olarak deerlendirenlere de ters gelmeyecektir.
Siyaset biliminin konusu zerinde, bilim adamlar arasnda tam bir gr birliinin varlndan sz etmek zor. Bazlarna gre konu yalnzca devlet le snrldr. Ama ounluk, daha geni bir kavram olan iktidar dan hareket etmektedir.
Biz bu tartmann zerinde uzun uzun durmay gereksiz buluyoruz. Devlet,
toplumlarn evriminde ynetiminin kurumlamas aamasnda ortaya kmtr.
Oysa siyaset olgusunun devletten nce de ve devletin dnda da var olduunu biliyoruz.
ktidar kavram ise, otoriteyi de ierir. Otoritenin grld her yerde yneten ve ynetilen ayrm bulunur. Toplumun en kk birimlerinde, hatta bireysel ilikilerde bile otoriteye rastlayabiliriz. Siyaset biliminin konusu olarak
devlet i kabul etmek nasl ki fazla dar bir ereveye skmak demekse, bu ikinci anlaya snmak da, siyaset bilimini ilgisi ve yetkisi olmayan alanlara kadar
itmek anlamn tar.
Siyaset olgusu, devletten farkl olarak devletten nce de devletin dnda da var
olmutur.
Sizce insanlar neden bir ynetime gereksinim duyarlar?
Devlet iindeki iktidar olgusu, rnein, bir hrsz etesindeki iktidar olgusundan temelde ok ayr olmayabilir. Ama birincisinde otoriteye ilikin bir kurumlama sz konusudur. kincisinde ise, belirli kalplara gre olumayan bu nedenle de
istikrarl, sreklilii, hatta tutarll aranmayan ilikiler vardr.
ktidar kavram, karar alma ve onu uygulama, uygulatma gcn ierir. Bu nedenle de dnlebilecek tek iktidar biimi siyasal iktidar deildir. rnein, gnmzde bir ekonomik iktidar dan sz etme alkanl da olduka yaygndr ve
temelde yanl da saylamaz. Siyaset bilimini ilgilendiren, siyasal iktidarn oluumu,
paylalmas, ileyii ve kullanlmasdr; siyasal iktidarla ilgili srelerdir. Ekonomik iktidar bata olmak zere, dier iktidar trleri ise, siyaset bilimini ancak bu
ereveye etki yapt lde ilgilendirir. rnein aile ii iktidar, aileyi oluturan
bireylerin siyasal davranlarna yansd lde, oy verme eilimlerine etki yapt zaman siyaset biliminin konusu olur.

Siyaset olgusu, devletten

farkl olarak devletten nce
de devletin dnda da var
olmutur.

SIRA SZDE

Siyaset bilimi, siyasal

iktidarn oluumu,
paylalmas, ileyii ve
kullanlmasn konu alr.

Siyaset Bilimi

Siyaset bilimini, siyaset, otorite ile ilgili kurumlarn ve bu kurumlarn

olumasnda ve ilemesinde rol oynayan davranlarn bilimi olarak tanmlayabiliriz. Byle bir tanm, bir yandan siyaset biliminin gnmzde ilgilendii konularn tmn kapsarken, te yandan da olduka belirgin bir snr getirmektedir.

SYASET BLMNN YNTEM

Bilimin felsefeden ayrld temel noktay biliyoruz. Felsefe olmas gerekeni, bilim
ise olan inceler. Ele ald konularn nedenlerini ve nasllarn aratrr. Olaya bu
adan yaklaldnda, bir bilim dalnn gelimesinin, yntemine ve kulland tekniklere yakndan bal olduu aktr.
Siyaset bilimi toplum bilimlerinin bir dal olduuna gre, yntemin de ayn olmas doaldr. rnein, Maurice Duvergerin Siyasal Bilim Yntemleri adyla yaynlanan kitab, daha sonraki basklarnda ad deitirmek ve Toplumsal Bilimlerin Yntemleri baln almak zorunda kalmtr.
Tm bilimsel almalar aamadan oluur: Gzlem, snflandrma ve yorum. Gzlenen olaylarn snflandrlmas sonucunda, deimez, her zaman ve
her yerde geerli neden-sonu ilikilerine varlabiliyorsa, bu bir bilimsel yasa
demektir. Ama bylesine bir sonuca varlamyorsa, yaplan yorumun ad sadece
kuram (teori) olur.
Toplum bilimleri ile fizik bilimler arasndaki fark, daha gzlem aamasnda balar. Bilimin gzlemciden tam bir yanszlk istemesine karn, toplumla ilgili bilimlerde buna ounlukla olanak bulunamaz. nk fizik bilimlerin tersine- toplumsal bilimlerde ve bu arada siyaset biliminde, gzlemci gzlenen eyin, yani toplumun iinde yer alr. Bilim adam ile incelenen olay arasna bir mikroskop girmez.
Suyun bilekenlerini inceleyen bir bilim adam iin, suda hidrojen ya da oksijenin daha byk oranda bulunmas arasnda fark yoktur. Oysa kar ya da deer
yarglarna ters den bir siyasal rejimi inceleyen bilim adam iin ayn eyi syleyemeyiz. Siyasal olaylar ve olgular incelerken ortaya kan bu yansz olabilme
zorluu, yalnz kendi toplumumuz iin sz konusu deildir. nsan kiisel eilimlerini ve kltrel etkiler altnda oluan deer sistemlerini, baka toplumlara ve baka dnemlere bakarken de beraberinde tar. rnein; Afrikada ilkel bir kabiledeki yaam inceleyen Batl bilim adamnn, olaylara kendi uygarlnn ve deneyimlerinin gzlkleriyle bakmas kanlmazdr. Batlnn dikta olarak grmesi doal
olan proleterya diktatrl, arlk dnemini yaam Sovyet kuaklar iin demokratik saylabilir. Nasl ki, baz yabanc gzlemcilere diktatrlk gibi grnm
olan kemalist tek parti modelinin de, Osmanl siyasal sistemine gre ok daha demokratik olmas gibi.
Bilimsel almann ikinci aamasnda, gzlenen olaylardan elde edilen bilgilerin snflandrlmas yer alr. Yaplan snflandrma da, ilk aamada olduu gibi
gzlemciye bal kalacak, bir gzlemciden tekine deiebilecektir. rnein;
hangi toplum kesimlerinin ne ynde oy verdiklerini aratrrken, o toplum kesimlerini hangi ltlere gre belirleyeceksiniz? Hangi gelir dzeyindekileri ya
da hangi meslek sahiplerini orta snf kavramna sokacaksnz? Bir aratrmacnn st snfa soktuunu baka bir aratrmac orta snf sayarsa, varlkl kesimlerin destekledii bir siyasal iktidar, sanki orta snflarn da desteine sahipmi gibi grnebilir.

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

Bilimsel almann son aamasnda, yorum ve snflandrlan olaylar arasndaki

ilikilerin uyduklar kalplarn saptanmas vardr. Siyaset biliminin dier toplum bilimleriyle birlikte kar karya bulunduu zorluklar bir kez daha burada da nmze kar. Siyasal olaylarn nedenleri ok karmak ve karlkl etkileim iinde
olduklar gibi, ayn zamanda srekli bir deiim iindedirler. Burada toplumsal bilimlerde kat bir gerekircilik (determinizm) bulunup bulunmad tartmasna girmeye gerek yok. Siyasal olaylarn ok ve karmak nedenlere sahip olular, neden-sonu ilikilerinin aka ortaya konabilmesini engellemekte, en azndan ok
zorlatrmaktadr. Bunu belirli bir olay iin yapmay baarsanz bile, o trden baka bir olayn ortaya kna kadar koullarda belirli bir deiim olaca iin, nceki olayla ilgili olarak yaptnz yorumun bu yeni olaydaki geerlii azalacaktr.
Siyasal olgular incelerken tmyle yansz olabilmek mmkn mdr? Yakn evrenizde
siyasetle ilgili konumalar da dikkate alarak tartnz.
Bir svnn hangi koullarda kaynadn bulmak, bir devrimin dou nedenlerini ortaya koymaya oranla olduka kolay saylabilir. nk kaynama olaynn
bal bulunduu deikenler, basn ve s derecesi olmak zere ikidir. Ufak birka deney, bize bu alanda bir fizik yasasn ortaya koymak olanan verir. Bu yasa, on bin yl nceki suyun kaynamasyla ilgili olarak geerli saylabilecei gibi, on
bin yl sonraki suyun kaynamasyla ilgili olarak da geerliini koruyacaktr. Oysa
devrim yaratan nedenlerin karlatrmaya yer brakmayacak kadar ok oluu ve
laboratuvarda deney olanann hemen hi bulunmay, siyasal bilimcinin tm
devrimler iin geerli bir yasa bulmas olasln ortadan kaldryor.
Siyasal bilimci, gzlemledii olaylardan bir neden-sonu ilikisi sezmeye alr. Bir varsaym (hipotez) gelitirir. ounlukla tarihe bavurarak, varsaymn
dorulayacak rnekler gstermeye alr ve bylece, o konuyla ilgili bir kuram
ortaya km olur. Ama u, u, u koullar bir araya gelince devrim kanlmaz
olur diyemez. nk bu koullarn hepsini saptamak olanak d olduu gibi, toplumsal olaylarn temel esi olan insan da tarih boyunca deimeden kalan bir
varlk deildir. Olaylar alglama biimi ve dolaysyla tepkileri de zaman iinde deiir. Su bin yl nceki sudur, ama insan bin yl nceki insan deildir. Su evrimlemez, ama insan ve dolaysyla da toplumlar evrimleir. Heraklitin nsan ayn rmakta iki kez ykanamaz sz, zellikle toplum bilimleri asndan nemli bir
gerei dile getirmektedir.
Ksaca zetlemeye altmz bu nedenlerden dolaydr ki, toplumsal bilimlerde kesin bir determinizmden ok, deiken determinizimden sz ediliyor. rnein; Az gelimi lkelerde bir dikta rejiminin ilerici mi yoksa tutucu mu olacann, o lkenin kalknma dzeyi ile balantl bulunduu grn ele alalm. Az
gelimi her lkedeki diktann mutlaka ilerici olacan syleyemeyiz. nk retim dzeyi, bir siyasal rejimin niteliini belirleyen ok saydaki nedenden sadece
birisidir. Belki en nemli nedendir, ama tek neden deildir. Diktaya yn veren etmenlerin banda gelime dzeyinin geldiini belirtmenin tesinde bir ey syleyemeyiz. Eer rejimin niteliini y, kalknma dzeyini ise x ile gsterirsek; ancak y,
xin bir deikenidir, yani x deiince, ona bal olarak y deiir diyebiliriz.
Toplum bilimlerinde niin kesin bir determinizmden sz edilmez?

SIRA SZDE

Siyasal bilimci, gzlemledii

olaylardan bir neden-sonu
ilikisi sezmeye alr.

SIRA SZDE

Siyaset Bilimi

SYASET BLMNN DOUU

Siyasal dnce alannda

felsefeden bilime doru
yneli Aristo (.. 384-322)
ile balam, sonrasnda
slam dnr bni Haldun
(1332-1406), devlet ve
iktidar kavramlarn bilimsel
bir yaklamla incelemitir.

Siyasal konulara eilmi ve bu alanda, nemini gnmze kadar koruyan yaptlar

vermi olan dnrlere Eski Yunandan balayarak rastlanr. Ama yakn zamanlara gelinceye kadar, siyaset konusuna ilikin yaptlar felsefi olmaktan teye gidememitir. Bu nedenledir ki rnein, Siyasal Dnceler Tarihi ok eskilere kadar
uzand halde, siyasal olaylara toplum bilimsel bak olduka yenidir.
Siyasal dnce alannda felsefeden bilime doru yneliin Aristo (.. 384322) ile baladn syleyebiliriz. Hocas Eflatun bata olmak zere, Aristoya gelinceye kadar tm siyasal dnrler, nasln deil nasl olmas gerektiinin
zerinde durmulardr. Aristonun, andaki Yunan kent devletlerinin anayasalarn ve siyasal sistemlerini karlatrmal olarak incelemesiyle ortaya kan Politika adl kitap, siyaset biliminin belki en eski bavuru kaynan oluturmaktadr.
Aristonun 158 kent devleti anayasasn inceleyerek bir sonuca varmaya altn
anmsamakta yarar var.
Aristonun kamuoyunun nemini vurgulayabilmesi, ounluun ynetime katlmasnn erdemlerini sralayabilmesi ve zellikle de, gl bir orta snfn salkl
bir rejimin var olabilmesi asndan tad nemi ortaya koyabilmesi ve tm bunlar gnmzden iki bin yl akn bir sre nce syleyebilmesi, kukusuz ki bu bilimsellie yaklaan almalarn rndr. ada oulcu rejimlerin kuramsal temellerini aratranlar, bu nedenlerden dolay Aristoya kadar gitmek zorundadrlar.
Aristodan yzyllar sonra, siyaset biliminin ikinci ncs grnmyle orta
kan kii, Tunuslu bir islam dnr oldu. Baz Batl kaynaklarn, sosyolojinin kurucusu saydklar bni Haldun (1332-1406), devlet ve iktidar kavramlarn bilimsel bir yaklamla incelemitir. Oysa ayn an Batl Hristiyan dnrleri, olaya dinsel bir adan bakyorlar ve aklamalarn tanrsal iradeye dayandryorlard.
bni Haldunun, gnmzden alt yzyl nce, ekonomik etmenlerin toplumsal
olaylar ve toplumsal olgularn da siyasal sistemler zerindeki etkisine eilmi oluu ilgintir. Tarihi, bir masal anlay iinde ele almam, olaylarn nedenlerinin ve nasllarnn derinlemesine incelenmesi olarak deerlendirmitir. Eski tarihiler olaylar aktarmakla yetinir, toplumlarn bir evrim geirdiklerini,
deitiklerini gzden karrlarken, bni Haldun yle diyordu: Evrenin ve toplumlarn durumlar, ilikileri, gidileri bir tek sre iinde ve deimeyen bir izgide kalmaz.
Marxdan ok nce, toplumlar retim biimleri ne gre ayran bni Haldundur. Marxa, Montesquieye, Darwine, Jean Jacques Rousseuya, Makyavele,
Vicoya, Malthausa kadar uzanan birok dnce izgisinin balang noktasnda
bni Haldunu grrz.
Siyaset biliminin douuna giden yolda, genellikle zerinde durulan nc
isim bir talyan dnr olan Makyaveldir (1469-1527). Amaca ulaan her aracn
meru olduu anlamna gelen dnceleri nedeniyle bazen yanl yorumlanan
Makyavele ve makyavelizm olarak olumsuz bir biimde deerlendirilen dnce sistemine aslnda farkl bir adan yaklamak gerekir. Makyavel iyi bir gzlemci olarak, siyasal iktidarn ele geiriliini, korunmasn, bymesini ve yitirilmesini
inceledi. Bu olaylara hangi koullarn ne ynde etki yaptn aratrd. Gzlemledii olaylara dinsel ya da ahlksal adan bakmayp, var olan saptamaya alt.
Laik dncenin temellerini Makyavelde bulanlar oktur. Aristonun Politikas
gibi, Makyavelin Prensi siyaset biliminin temel kaynaklar arasna girmitir.

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

Siyaset biliminin douuna katkda bulunan dnrler kimlerdir?

Fransz dnr Montesquieu (1689-1755) Yasalarn Ruhu adl yaptnda, bir
toplumda geerli kurallarn, o toplumun iinde bulunduu corafi ve toplumsal
koullarla olan balantsn aratrd. Bunu yaparken de, olmas gerekeni deil,
olan incelediini akca vurgulad. Toplumsal-doal evre ile hukuk ve siyaset
arasndaki neden-sonu ilikisini ortaya koymaya alt. Gler ayrm ilkesi ile
de ada siyasal rejimleri nemli lde etkiledi. Toplumsal olgular arasnda belirgin balantlarn bulunduuna inanan Montesquieu yle demiti: Yasalar, eyann doasndan kaynaklanan zorunlu ilikilerdir (...) ben ilkelerimi nyarglarmdan deil, eyann doasndan kardm. Montesquieuye gre; nasl ki fiziki
evrenin yasalar varsa, toplumsal olaylarn da kendine zg yasalar vard.
On dokuzuncu yzylla beraber, artk, genel olarak toplumsal ve zel olarak da
siyasal dncenin bilimlemeye baladn gryoruz. Teknolojik atlmlar ve
sanayileme sreci, Batl toplumlarn yapsnda hzl deimeler yaratmaktayd.
Kentler hzla kalabalklayor, sanayi emekilerinden oluan yeni bir snf siyaset
sahnesine girmeye balyordu. Nasl ki, btn bilim dallar sorunlara zm ararken gelimilerse, siyaset bilimi de bu hzl yap deiikliklerinin getirdii, sayca
ve nemce byk sorunlara zm aranrken, bir kargaa gibi grnen toplumsal
olaylarn nedenleri ve aralarndaki balantlar aratrlrken dodu.
Sosyolojinin kurucusu saylan Fransz Aguste Comte (1798-1853), ayn zamanda siyaset biliminin de domasna katkda bulunan nemli isimler arasnda yer alr.
Siyaset bilimi, sosyolojinin ya da toplum bilimlerinin bir uzants olduuna gre,
bu durumu doal karlamak gerekir.
Sosyoloji deyimini ilk kez kullanan Aguste Comtetan sonra, artk yeni bilim, insan bilimi ya da toplumsal fizik gibi isimler unutuldu. Daha sonraki
aamada da, sosyolojiden hareketle yeni bilim dallar oluunca, toplum bilimleri ya da toplumsal bilimler kavram yerleti. Toplum bilimleri iinde bir dal
oluturan siyaset bilimi de, belirli bir uzmanlama sreci iinde, giderek siyasal bilimlere dnt.
Aguste Comteun, toplumsal bilimlerin domasna asl katks, konunun snrlarnn belirginlemesi noktasnda olmutur. Ona gre sosyoloji iki blme
ayrlyordu: Toplumsal Statik ve Toplumsal Dinamik. Toplumsal Statik toplumun duraan durumunun incelenmesi demekti ve kendisi tarafndan yle tanmlanyordu: Toplumsal sistemin eitli kesimlerinin, birbirleri zerinde karlkl ve srekli uyguladklar etki ve tepkilerin, ayn zamanda deneysel ve ussal
yoldan somut incelenmesi. Baka trl aklamak gerekirse; Toplumsal Statik
kavram kurulu toplumsal dzeni, Toplumsal Dinamik kavram ise dzendeki
deimeyi ieriyordu.
Yeni bir bilim dalnn ortaya kmasnda ilk nemli aama konusunun belirginlemesi ise, ikinci ve belki da daha nemli olan aama, ynteminin bilimsellemesidir. (Bilimsel bir konuya bilimsel olmayan bir yaklamla eilmenin farkl sonular douracan biliyoruz). te genel olarak toplum bilimlerinin ve zel olarak
da siyaset biliminin domasna Karl Marxn (1818-1883) katks da bu noktada
nem kazanyor.
Marxa gelinceye kadar, Auguste Comte da dahil olmak zere, toplumsal deimenin temelini dnce ve kanaatlar n oluturduu gr genellikle paylalyordu. Bu ise toplumbilime znel (subjektif) bir nitelik vermek demekti.

SIRA SZDE

Aguste Comteun toplumsal

bilimlerin domasna asl
katks, konunun
snrlarnn belirginlemesi
noktasnda olmutur.

Karl Marx, toplumsal

deimenin temeline
ekonomik alt yapy
koyarak ve siyaset de dahil
tm toplumsal kurumlarn
olumasnda da ncelii
somut etmenlere tanyarak,
toplumsal bilimlerde
znelliin yerine
nesnellii geirmi oldu.

SIRA SZDE

Webere gre siyaset, kiinin

dier kiiler zerinde
egemenlik kurmasdr.

Siyaset Bilimi

Karl Marx, toplumsal deimenin temeline ekonomik alt yapy koyarak ve siyaset de dahil tm toplumsal kurumlarn olumasnda da ncelii somut etmenlere tanyarak, toplumsal bilimlerde znelliin yerine nesnellii geirmi oldu. stelik Marx, siyaset ve hukuk gibi st yap kurumlarnn da ekonomik
alt yap zerinde bir etki yaptn, karlkl bir etkileimin sz konusu olduunu vurgulamay unutmad.
Karl Marxn toplum bilimlerine bir baka katks da, insan doasnn deiebilir olduunu vurgulamasyla ortaya kyor. Oysa Ona gelinceye kadar, insan doasnn tarih boyunca temelde deimedii gr yaygnd. Marx insan doasnn,
onu evreleyen koullara bal olarak deitiini gstermekle, toplum bilimlerini
doa bilimlerinden ayran temel zellii sergilemi oldu. Daha nce de belirtiimiz
gibi; maddenin evrim geirmemesine karlk, insan ve dolaysyla da toplumlar
evrim geirirler.
Marx n toplum bilimlerine yapt en byk katk nedir? Marxn katksn dier dnrlerinkilerle karlatrnz.
Fransz Alexis de Tocqueville (1835-1859)in Amerikada Demokrasi isimli
yapt, tam anlamyla bilimsel saylabilecek ilk ve nemli almalardandr. Tocqueville uzunca bir sre Amerika Birleik Devletlerinde yaadktan sonra, gerek o
gnk Amerikan toplumunu ve gerekse o gn o toplumda var olan siyasal sistemi, ok geerli bir biimde inceledi. Kitap, zellikle toplumsal-ekonomik gelimenin siyasal sistem zerindeki etkisini ortaya koymak bakmndan nem tamay ve
birok adan gncelliini korumay srdryor.
Siyaset biliminin douunu ku bak incelerken Alman Max Weber (18941920)den sz etmemek byk eksiklik olurdu. Karl Marx toplumsal snflarn, siyasal atmadaki ve dolaysyla siyasal rejimlerin oluumundaki rollerini ve nemlerini ortaya koymutu. Weber ise madalyonun dier yzn aydnlatt; brokrasinin ada siyasal rejimler iindeki arln vurgulad.
Bir anlamda Marxdaki snf atmalarnn yerine brokrasiyi koymaya alt. Ona gre ada toplumlarn brokratiklemeleri kanlmazd ve brokrasi, siyasal iktidarlarn aldklar kararlar l metinler durumuna drebilme
gcne sahipti.
Weber, dncelerin sadece maddi karlarn bir yansmas olduu grne
kar karak, dncelerle karlar, isel durumlarla dsal istemler arasndaki balantlarn nemine dikkat ekti. Bireylerin seme yaknlk ile toplumsal snflara
katldklarn belirtti. Snf yelerinin grenekleri, yaam biimleri, meslek tutumlar zerinde durarak, snf ve konum (stat) arasnda kesin bir ayrm yapt.
Max Weberin siyaset bilimine nemli bir katks da, siyasal iktidarn meruluunun temellerinin aklanmasnda ortaya kar. Webere gre siyaset, kiinin dier kiiler zerinde egemenlik kurmasdr. Ama bu egemenliin tr,
yaps, yntemleri ve kendisini meru gsterme biimi de nemlidir. nk
hibir iktidar yalnz bask ve iddet zerine kurulamaz. Max Weberin, siyasal
iktidarn nemli bir gesi olan otorite kavramn incelerken yapt, geleneksel otorite, brokratik otorite ve karizmatik otorite ayrm, siyaset biliminde bugn bile kullanlmaktadr.
Artk doumunu tamamlayan siyaset biliminin niversitelere girii de bir anlamda siyasal nedenlerden dolay kolaylat. Birinci Dnya Savandan sonra, komnist ve faist rejimlerden kaan birok Avrupal hukuku (Rus, Alman, Avustur-

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

yal, Polonyal) Amerika Birleik Devletlerine yerleti. Ama bu lkenin zel koullar, kara Avrupasndan gelen hukukularn Amerikan niversitelerinde hukuk retimi yapmalarn ok zorlatryor, hatta olanaksz klyordu. Bu nedenle, onlar
da siyaset konusunu ilemeye baladlar ve government profesr oldular.
Ama bu katklarndan nce de, Birinci Dnya Savann ncesine giden tarihlerde,
baz Amerikan niversitelerinde siyaset bilimi blmlerine rastlanmaktayd. rnein, Amerikan Siyaset Bilimi Derneinin kurulu tarihi 1903dr.
kinci Dnya Sava sonrasnda, siyaset bilimi giderek kendini Avrupa niversitelerine de kabul ettirmeye balad. Siyasal konulara eilen kii, tarihi ya da hukuku olduu zaman buna siyaset bilimi denilirken, sosyologlar ayn alana ilgi
gsterince siyaset sosyolojisi ismi tercih edildi. Siyaset bilimi ile siyaset sosyolojisi arasndaki ayrm, bir alan ayrm olmaktan ok bir yaklam ayrmdr.

SYASET BLMNDE ADA GELMELER

Bizim de ksaca deindiimiz gibi, siyaset biliminin kkeninde siyaset felsefesi yatyordu. Zamanla siyaset felsefesinden siyasal kurumlarn incelenmesine geilirken,
siyaset bilimi de domu oldu. Siyaset biliminin bu ilk aamasnda, soyut almalar egemendi. Oluturulan geni kapsaml kuramlardan (teorilerden) hareketle, siyasal kurumlar ve bir kurumlar btn olarak rejimler yorumlanmaya allyordu.
Siyaset bilimindeki ada gelimeler, zellikle bu soyut almalara tepki olarak domu ve somuta ynelmitir. Grgl (ampirik) aratrmalara, alan aratrmalarna nem verilmitir. Ama Amerika Birleik Devletlerinde balayan bu eilimin
temelinde baka bir nedenin daha varln unutamayz. Var olan kurumlarn iyiletirilmesi gerektiini dnen Amerikal siyasal bilimciler, siyaset biliminin yalnz
aklamakla yetinmemesi gerektiine, somut siyasal karara dntrlebilecek
aratrmalar yaplmasnn zorunlu olduuna inanyorlard. Bunun olabilmesi ise,
ncelikle somut ve hatta saysal gzleme balyd.
Aslnda bu tr aratrmalar da nce kurumlar zerinde balam, ancak ksa zamanda o ereveyi amtr. nceleri ama, kurumlarn hukuksal grnmlerinin
gerisindeki gerek ieriklerin tannmasna ynelik iken, ksa zamanda, kurumlar
arasndaki ve kurumlarla toplum kesimleri arasndaki etkileimi de kapsamna almtr. Bylece siyasal sre kavramnn doduuna ve toplumsal gruplarn siyasal aratrmalar asndan nem kazandna tank oluyoruz. Bu eilime zamanla
davran akm (political behaviour) denilecektir. Onu da giderek ilevci akm
ve sistemci akm izlemitir.
Amerikal siyaset bilimcilerin genel bak alarnn temel zellikleri nelerdir? Tartnz.

Siyasal Davranlk
nsan davranlar sz konusu olduunda elbette ki psikoloji ve toplumsal psikoloji gibi bilimler gndeme geliyor. Siyasal kiilikler, siyasal tutumlar, siyasal sreler, siyasal davranlarn etmenleri gibi konular n plana kyor. Siyasetle ilgili olarak neyi somut olarak izleyebilmek olana varsa, aratrmalar ona yneliyor. Bu
arada matematiksel ve istatistiksel teknikler kullanlmaya balanyor.
1950li yllarda byk etkinlik kazanan davran akm erevesinde ok sayda alan aratrmas yapld. Kamuoyu yoklamalar, seim sosyolojisine ynelik
aratrmalar, siyasal partiler ve bask gruplaryla ilgili incelemeler bir anlamda moda oldu. Siyaset biliminin konular iinde ne llebilir ise lld ve saysz denilebilecek kadar veri topland. Charles Merriam ve Harold D. Lasswellin n-

Max Weber tek bana snf

almasnn yetersiz
olduunu iddia ederek snf
yelerinin grenekleri,
yaam biimleri, meslek
tutumlar zerinde durdu
ve stat ile snf arasndaki
ayrma dikkat ekti.

SIRA SZDE

10

Siyaset Bilimi

cleri arasnda yer ald bu akm, giderek karar alma srelerini de balca aratrma konular arasna ald.
Siyasal davranln, siyaset biliminin gelimesinde nemli bir aama oluturduuna kuku yok. Ama toplanan onca veri, ancak bir varsaymn geerliini deerlendirmek amacyla kullanldnda bir anlam tayabilir. Oysa kuramsal bir erevenin yokluu, bu tr aratrmalarn bir sre sonra ksr bir dng iine girmesini kanlmaz klyordu. Amasz toplanan bilgiler yn, ancak baz varsaymlarn
oluturulmasna yarayabilirdi.
Bu tr aratrmalarn baka bir sakncas da, aratrmada kullanlan tekniklerin
bizzat aratrmann konusunu belirlemesiydi. Yani incelenen sorunlara uygun teknikler aranmyor, tersine o tekniklerle neler incelenebilirse, o konulara yneliniyordu. nemli sorunlardan nemsiz sorunlarn aratrlmasna doru kaylmasnn
kanlmaz olduu bu durumu David B. Truman alayl bir benzetmeyle aklamaktayd: Karanlk bir sokakta yitirdii saatini, aydnlk olduu iin bulvarda arayan bir sarhoun haline glenlerin, yaplan baz siyasal bilim aratrmalarn ciddiyetle karlamalar ok zor olabilirdi.
SIRA SZDE

Siyasal davranln eletirilen ynleri nelerdir?

Yntem ve teknik tutkusunu bir yana brakarak toplum bilimsel dgcn
harekete geirmenin zaman geldiini savunanlarn banda C. Wright Mills geliyordu. Olaylarn ve olgularn sistemli bir biimde gzlenmesinin ve verilerin toplanmasnn zorunlu olduunu herkes kabul ediyordu. Ama bilimsel almann yalnzca bir evresini oluturmasn gereken bu alma, kendi bana bir ama deil,
sonuca giden yolda bir arat.
1960l yllardan hareketle, aratrlan konulara kuramsal bir ereveden bakarak
yaklalmasnn gerektii gr ar basmaya balad. Bu bir eskiye dn deil,
kuramn nemiyle grgl alan aratrmalarnn nemi arasnda bir senteze varlmas demekti. Kuramlarn getirdii kavramsal ereve iinde varsaymlar oluturulmal, daha sonraki aamada bu varsaymlarn geerli olup olmadklar ya da ne lde geerli olduklar, yaplacak somut aratrmalarla snanmalyd. Bu yntem, incelenen olayn bir btn asndan deerlendirilmesi anlamna geliyordu.
Bu yeni sentezin sakncalar yok mu? Prof. Esat am, yant ok aklkla veriyor. Kuramsal ereve bir anlamda olaylara baktmz bir gzlktr. Veya olaylar snadmz bir kalptr. Aratrmalarda bu kalp ya da gzlk bir noktadan itibaren yetersiz hale gelebilir. Ayn model zerinde direnmek, modele uymayan bir
olgu ile karlaldnda modeli deitirmek yerine olguyu modele zorlayarak uydurmaya almak hemen her zaman grlen hatalardandr.

Yapsalc-levci Akm
Grgl aratrmalar kuramsal bir ereve oluturma abalar iinde ortaya kan
yapsal-ilevsel aklamalar, toplumsal yaamda hibir eyin tek bana bir btn
oluturmad ve hereyin bir btnn paras olduu grnden kaynaklanr.
yleyse incelenmek istenen her siyasal olgu, ancak btn iinde doldurduu yer,
grd grev gz nne alnarak deerlendirilebilir.
Bu gre gre, toplumsal yap (strktr), ancak belli bir ileve sahip olduu
lde geliir. Baka bir deyile, toplumdaki tm yap ve kurumlar, belirli bir gereksinmeye yant vermek amacyla domulardr. Jean Paul Sartren nl rneinde de olduu gibi, nce eki yaplp sonra o ekice bir ilev bulunmaz. Birbirin-

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

den farkl siyasal partiler bulunduu iin siyasal atmann var olduunu syleyemeyiz. Tersine, toplumsal evrimin belirli bir dzeye vard durumlarda ortaya kan siyasal atmalarn nitelii, siyasal partilerin domasn kanlmaz klmtr.
Her toplumsal yapnn sahip olduu ilev (fonksiyon), onun iinde bulunduu
btnn ilemesi iin zorunlu olduu gibi, o btnn dier paralarnn grevleriyle de btnlemektedir.
levci yaklamn ilk nl ismi olan antropolog Malinowski, ilkel toplumlar o
konuda yaplm gzlemleri deerlendirerek deil, bizzat gidip grerek inceledi.
Hareket noktasn ise u szlerle zetliyordu: Kltrn ilevsel analizi, her trl
uygarlkta, her gelenein, her maddesel nesnenin, her dnce ve her inancn yaamsal bir ilevi yerine getirdii; bir grevinin bulunduu, organik bir btnn zorunlu bir parasn temsil ettii ilkesinden hareket eder. (...) Kltrel grntleri
birbirinden soyutlayarak, parasal bir biimde incelemek, ksr saylmas gereken
bir yntemdir; nk kltrn anlam kendi geleri arasndaki ilikiden ibarettir.
Rastlantsal ya da beklenmedik kltrel btnlerin varl kabul edilemez.
levci yaklamn gelimesine katks olan ikinci byk isim Robert K. Merton,
bir anlamda ie Branislaw Malinowskinin eletirisi ile balyor: Toplumsal yap
iindeki her parann, dier paralarla grevsel olarak btnletii her zaman sylenemez. stelik btnn her gesi her zaman yalnzca bir ilevi de yerine getirmez. Bir ge birden fazla ilevi yerine getirebilecei gibi, ayn genin yerine getirdii ilevler arasnda eliki de bulunabilir. Bu durum da toplumsal yapda ister istemez baz bozukluklar yaratacaktr.
Merton her toplumsal ya da kltrel genin mutlaka bir ilevi olduunu kabul
etmedii gibi, ilevinden dolay vazgeilmez nitelikte olduu grn de paylamamaktadr. nk ayn ilevi yerine getiren birden fazla ge bulunmaktadr.
Bu nedenle de birinin yokluunu dieri telafi edebilecektir.
Mertonun getirdii bozuk ilev, ak ve gizli ilev gibi kavramlar da ilevci
yaklam asndan nem tayor. Bozuk ilev, toplumsal yapnn ileyiini zorlatran ilev olarak tanmlanabilir. rnein; Hindistanda inek ve maymunlara gsterilen sayg ekonomik adan sorunlar yaratabilmektedir. Bir ilevin ak ya da gizli oluu ise, istenip istenmemesine ve bilinip bilinmemesine, sistemin uyumuna
katkda bulunup bulunmamasna bal olmaktadr.
ada toplumbilimde, yap ve ilev kararlar genellikle birbirlerini tamamlayan
bir anlayla ele alnrlar. Toplumsal yap kavramnn Durkheimden kaynaklanp,
Spencerin toplumu bir organizma sayan grnden geerek ada yapsalc
(structuraliste) akm iindeki yerini aldn syleyebiliriz. Bu akmn en nl ismi,
bir antropolog olan Claude Levi-Straussdur. Gnmzn nl toplumbilimcileri
arasnda yer alan Talcott Parsons ise, salt bir yapsalc olmaktan ok yapsalc-ilevci yaklam iinde deerlendirilmektedir.
Levi-Starussa gre; toplumsal gerein yaps, dorudan gzlenemez. Olaylar
yaayanlar bu yapnn bilincinde deildirler. Gerein iinde gizli olan ve kefedilmeyi bekleyen bu yapy ortaya karma, onu gerei aklayan bir model ya da
bilimsel bir yasa olarak sunma grevini ancak yapsal analiz yerine getirebilir.
Yap, gelerin birisinde ortaya kan bir deiikliin dierlerini de deimeye ynelttii bir sistem oluturur. Belki en nemlisi de, belirli gelerin deimesine sistemin nasl tepki gstereceinin nceden bilinmesidir.

11

Her toplumsal yapnn sahip

olduu ilev (fonksiyon),
onun iinde bulunduu
btnn ilemesi iin zorunlu olduu gibi, o btnn
dier paralarnn
grevleriyle de
btnlemektedir.

Levi-Starussa gre;
toplumsal gerein yaps,
dorudan gzlenemez.

12

Siyaset Bilimi

Talcott Parsons, her toplumsal sistemin drt ilevsel zorunlua karlk vermesi
gerektiini sylyor: Hedeflerin izlenmesi, kuralsal ya da gizli istikrar, fizik ve toplumsal evreye uyum, yelerin toplumsal sistemle btnlemesi.

Siyasal Sistem Analizi

Sistem yaklam
gdmbilimsel (sibernetik)
verilerden esinlenir.

Sistem, yapsal ilikiler

iindeki gelerden oluan bir
btndr.

SIRA SZDE

Gryoruz ki, bizzat yapsalc-ilevci kavramn kendisi, giderek sistem kavramn

gndeme getirmitir. Toplumsal yap kavram, biyolojiden ve organizmadan hareketle olumu, btn iindeki paralarn ilevleri kavramyla btnlemiti. Sistem
yaklamnn ise, gdmbilimsel (sibernetik) verilerden esinlendiini syleyebiliriz. Siyasal sistem analizi, gnmz siyaset biliminde giderek artan bir etkiye sahip
bulunuyor.
Sistem, yapsal ilikiler iindeki gelerden oluan bir btn olarak tanmlanabilir. Bu ereve iinde, siyasal sistem belirli bir toplumsal sistemin bir parasndan baka bir ey deildir. O btn iersinde siyasal sistemin, eitim sistemi, retim ve tketim sistemi, haberleme sistemi gibi baka trden paralarla karmak ilikileri vardr.
Sistem yaklamnn siyaset bilimindeki ncln yapan David Easton, siyasal sistemin, fizik, biyolojik, toplumsal ve pisikolojik ortamlarla evrili bulunduunu vurguluyor. Bir siyasal sisteme, toplumsal evreden istem ya da destek niteliinde girdiler olduunu sylyor. Bunun sonucunda o siyasal sistemde oluan
kararlar ve uygulamalar ise ktlardr. Bu ktlarn kendisi de, zamanla yeni istem ve desteklerin oluumunu etkilememektedir.
Sistem yaklam ile yapsalc-ilevselci yaklam hangi bakmlardan benzerlik gsterir?
Tartnz
Siyasal iktidarn her karar ve uygulamas yurttalar zerinde bir etki yapar.
Yurtta o karara ya destek verir, ya da yeni bir istemde bulunur. Yurttalarn eilimlerinden, kamuoyu aratrmalar ve basn gibi aralarla bilgi sahibi olan yetkililer, kendilerince uygun bir tepki gstererek yeni bir karar alrlar. Bu , siyasal sistem yelerinin rettikleri istem ve destek girdilerinin, siyasal otoritenin kararlaryla ktlara dntrld bir sretir.
Eastona gre, siyasal sistemin gesi bulunmaktadr: Siyasal topluluk, siyasal
rejim ve siyasal otorite. Siyasal topluluk, sistemin yelerinden, yani genel olarak
lke yurttalarndan, dar anlamyla da semenlerden oluur. Rejim ise, siyasal topluluun benimsedii siyasal davran kural ve kalplardr. Siyasal otoritenin geleri ise, siyasal karar alma yetkisi kendilerine sistemin yeleri tarafndan tannm
olan yneticilerdir.
levci yaklamn en byk eksiklii, deimeyi aklamakta karlat
skntlard. Yapsalc ve ilevci modeller atmadan ok uzlamay ve uyumu,
deimeden ok da belirli bir durumu aklamaya elveriliydi. Oysa siyasal sistem analizi, gelimeyi, deimeyi, evrimlemeyi aklamaya ok daha yatkn
grnyor.

SYASET BLMNN KAPSAMI

Siyaset biliminin kapsam ve blmlerinin saptanmasnda, UNESCOnun ncl
ile 1948 ylnda yaplan bir alma genellikle hareket noktasn oluturuyor. Bu tarihte Pariste toplanan siyaset bilimciler, drtl bir snflandrmada birlemilerdi:

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

13

SYASET KURAMI
Siyaset Kuram (Genel)
Siyasal Dnceler Tarihi
SYASAL KURUMLAR
Anayasa
Devlet Organlar
Yerel Ynetimler ve Blge Ynetimleri
Kamu Ynetimi
Devletin Ekonomik ve Toplumsal Grevleri
Karlatrmal Siyasal Kurumlar
PARTLER SYASAL GRUPLAR, KAMUOYU
Siyasal Partiler
Siyasal Grup ve Dernekler
Yurttan Devlet ve Hkmet lerine Katlmas (Seimler)
Kamuoyu
ULUSLARARASI LKLER
Uluslararas Siyaset
Uluslararas rgtler ve Ynetim
Devletler Hukuku
Bu blmlerin nemli bir ksm bugn niversitelerde ayr derslerin konularn
oluturuyor. Bu nedenle de, tekil bir siyaset biliminden ok Siyasal Bilimler kavram da genel bir kabul gryor. Siyasal bilimler okutan eitim kurumlarnda, Siyaset Bilimine Giri dersi dnda, u gibi ders balklarna da rastlanyor: Siyasal
dnceler tarihi, anayasa hukuku, siyasal dnceler ve rejimler, kamu ynetimi,
karlatrmal kamu ynetimi, siyasal davran, kamuoyu, siyaset psikolojisi, uluslararas siyaset, devletler hukuku, siyaset sosyolojisi vb.
Gnmzde siyaset bilimine genel olarak eilen giri niteliindeki ders kitaplarnn hemen hepsinde ortak olan konular var: Devlet, iktidar, siyasal partiler, bask gruplar, siyasal katlma ve kamuoyu. Bu genel ereveye ideolojileri ve zellikle de siyasal sistem konusunu katanlar son zamanlarda oald. Ama bir siyasal bilimciden tekine asl deien eyin, konulardan ok konularla ilgili snflandrma
olduunu syleyebiliriz.
Siyaset biliminin kapsam, birok bilim dalyla yakn bir iliki iinde bulunmasn zorunlu klyor: Tarih, hukuk, ekonomi, corafya, sosyoloji, psikoloji, toplumsal psikoloji, demografya, antropoloji, istatistik gibi... Siyasal bilimcilerin, bu komu bilim dallarnn uzmanlaryla ortaklaa gerekletirdikleri aratrmalarn says ve
alan giderek genilemektedir.
Siyaset bilimini dier sosyal bilimlerden ayran temel geler nelerdir?

SIRA SZDE

14

Siyaset Bilimi

zet
Siyaset bilimi, siyasal otorite ile ilgili kurumlarn ve bu kurumlarn olumasnda ve ilemesinde rol oynayan davranlarn bilimi olarak tanmlanabilir.
Siyaset bilimi toplum bilimlerinin yani sosyal bilimlerin
bir daldr. Dolaysyla fizik bilimlerden farkldr. Gerek,
gzlem, gerek snflandrma ve gerekse yorum aamalarnda bu farkllk aka grlmektedir. rnek vermek gerekirse, suyun kaynama ve donma dereceleri dnyann
her yerinde yzyllardr ayndr. Oysa ABDdeki siyasal
partiler ve semenlerin eilimleri ile Trkiyedeki siyasal
partiler ve semenlerin eilimleri ok farkldr. Ayrca ayn lke iinde deiik zamanlarda siyasal partilerin yaplarnda ve semen eilimlerinde farkllklar oluur. te bu
nedenle siyaset bilimcilerin ii zordur.
Siyasal dnce alannda felsefeden bilime yneli ARSTO ile balar. Daha sonra bni HALDUN devlet ve iktidar
kavramlarn bilimsel bir yaklamla incelemitir. talyan
Machiavelli ise gzlemdii olaylara dinsel ve ahlaki adan bakmayp var olan saptamaya alt. Fransz MONTESQUE bir toplumda geerli kurallarn, o toplumun iinde bulunduu corafi ve toplumsal koullarla balantsn
aratrd.
19. yzyldan itibaren btn toplum bilimler ve siyasal
dnce daha ok bilimsel hale geldi. Aguste COMTE sosyoloji deyimini ortaya att. Zamanla Toplumsal bilimler
kavram geliti. Karl MARX ise toplumsal deimenin temeline ekonomik alt yapy ve toplumsal bilimlerde de
znelliin yerine nesnellii (objektiflii) koydu. Max WEBER ise brokrasinin ada siyasal rejimler iindeki arln ortaya koydu.

Daha sonra siyaset biliminde ada gelimeler ortaya kt. Bunlarn ilki siyasal davranlk olarak bilinmektedir. Matematiksel ve istatistiksel teknikler kullanarak kamuoyu yoklamalar, seim sosyolojisi ile ilgili aratrmalar
yaplmtr. Ancak aratrlacak konuya uygun teknikler
yerine, bilinen teknie uygun konular aratrlmtr.
Siyasal davranlk akmndan sonra yapsalc-ilevci
akm ortaya kmtr. Bu akm hibir eyin tek bana bir
btn oluturmad ve her eyin bir btnn paras olduu grnden kaynaklanmaktadr. nc olarak siyasal sistem analizi akm ortaya kmtr. Sistem yaklam gdmbilimsel (sibernatik) verilerden esinlenmektedir. Bu akma gre, siyasal sistem belirli bir toplumsal sistemin bir parasndan baka bir ey deildir.
Sistem yaklamnn siyasal biliminde ncln yapan
David EASTON siyasal sistemin fizik, biyolojik, toplumsal ve psikolojik ortamlarla evrili olduunu belirtmektedir. David EASTONa gre siyasal sistemin; siyasal topluluk, siyasal rejim, siyasal otorite olmak zere
unsuru vardr.
Siyaset biliminin kapsam nedir? eklindeki bir soruya, siyaset kuram-siyasal kurumlar-partiler, siyasal gruplar, kamuoyu-uluslararas ilikiler eklinde cevap verilebilir.

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

Kendimizi Snayalm
1. ktidar kavramyla ilgili aadaki ifadelerden hangisi
dorudur?
a. ktidar kavram ile otorite kavram tamamen ayn
anlama gelir.
b. Tek iktidar biimi siyasal iktidardr.
c. ktidar kavram karar alma ve bu karar uygulama
ve uygulatma gcn ierir.
d. Ekonomik iktidar ve siyasal iktidar aslnda ayn eyi ifade eder.
e. ktidar, siyaset kavramyla ayn anlama gelir.
2. Felsefe ile bilim arasndaki temel farkllk nedir?
a. Aralarnda bir fark yoktur.
b. Felsefe olmas gerekeni, bilim ise olan inceler.
c. Bilim olmas gerekeni, felsefe ise olan inceler.
d. Felsefe bilimi tarihsel bir yaklam ierisinde
inceler.
e. Felsefe bilimsel olarak incelenebilir. Ancak bilimin
felsefesi yaplamaz.
3. Toplumlar retim biimlerine gre ayran ilk dnr kimdir?
a. Eflatun
b. Aristo
c. bni Haldun
d. Marx
e. Makyavel
4. Sosyoloji deyimini ilk kez kim kullanmtr?
a. Weber
b. Makyavel
c. bni Haldun
d. Comte
e. Aristo
5. Sistem yaklamnn siyaset bilimindeki ncln
yapan David Eastona gre siyasal sistemin yesi nedir?
a. Siyasal topluluk-Siyasal rejim-Siyasal otorite
b. Siyasal partiler-Kamuoyu-Devlet
c. Uluslararas rgtler-Ulusal rgtler-Vatandalar
d. Siyasal partiler-Devlet-Anayasa
e. Kamuoyu-Devlet-Siyasal rejim

15

6. Aadaki kuramlardan hangisi atmadan ok uzlama ve uyuma yatkndr?

a. Yapsalc- levselci Kuram
b. Sistem Yaklam
c. Marksist Kuram
d. Kurumsalc yaklam
e. Sylem yaklam
7. Yasalarn Ruhu adl yaptyla bir toplumda geerli
kurallarn o toplumun iinde bulunduu corafi ve toplumsal koullarla olan balantsn aratran dnr aadakilerden hangisidir?
a. Makyavelli
b. Montesquieu
c. Platon
d. Aristo
e. bn-i Haldun
8. Aadaki grlerden hangisi Max Webere ait deildir?
a. Siyasal iktidarn meruluunun temellerini aklamtr.
b. Otorite kavramn incelemitir.
c. Brokrasinin yapsn incelemitir.
d. Dncelerin sadece maddi karlarn bir yansmas olduu grn ileri srmtr.
e. Snf ve stat arasnda kesin bir ayrm yapmtr.
9. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. Siyaset bilimi doa bilimlerinden domutur.
b. Siyaset biliminde nceleri somut almalar egemendi.
c. nce siyaset felsefesi gelimi daha sonra siyasi
kurumlarn incelenmesine geilmitir.
d. Siyaset biliminde grgl aratrmalar nce Avrupada ortaya kmtr.
e. Davranc akm Marksist akmn etkisiyle gelimitir.
10. Bozuk ilev, gizli ve ak ilev gibi kavramlarla ilevselci yaklamn gelimesine katkda bulunan dnr aadakilerden hangisidir?
a. Merton
b. Malinowski
c. Spencer
d. Marx
e. Levi- Strauss

16

Siyaset Bilimi

Yaamn inden

Genel Seimlerde Geerli Oy ve Seime Katlm

Oranlar

ou kimseye gre siyasi bakmdan gerek anlamda ynn kaybetmek, bir parti yapsnn iine girerek bunun
yasa ve kurallarna boyun emektir. Yine ou kimseye
gre apolitiklik dendi mi, hereyden nce ideolojik bir
kayptan, bir eksiklikten sz ediliyordur. Siz ne dnyorsunuz bilmem. Bana gre siyasi kayp, hereyden nce kiinin kendini kaybetmesidir, tatll kadar fkesini
de, sevme yetisi kadar nefretini de kaybetmesidir; lll kadar dikkatsizliini de, tedbir kadar arl da, lgnl, safl, cesareti kadar korkakln da, her ey karsnda duyduu gven kadar kapld deheti de, gzyalar gibi sevincini de elden brakmasdr. Benim dncem bu.

Genel Seim

Toplam Semen

Geerli oy

1954

10.262.063

8.859.904

Katlm oran %
88.63

1957

12.078.623

9.127.580

76.61

1961

12.924.395

10.137.435

81.42

1965

13.679.753

9.308.120

71.26

1969

14.788.552

9.086.296

64.35

1973

16.798.255

10.723.657

66.82

1977

21.206848

14.823.943

72.42

1983

19.767.760

17.315.520

92.30

1987

26.376.953

23.971.629

93.28

1991

29.979.121

24,157.666

83.92

1995

34.155.981

28.126.993

85.20

1999

37.495.217

31.184.496

87.09

2002

41.407.015

31.510.007

79.10

Kaynak: Marguerite Duras, Yeil Gzler.

Yerel Seimlerde Belediye Bakanl, Belediye ve l
Genel Meclis Seimlerine Katlm Oranlar
Yerel Seim Yl

Semen Says Katlm Oran %

Bykehir Semen Says Katlm Oran

Belediye Meclis
Katlm Oran

l Genel Meclis
Katlm Oran

1963

11.760.472- 67.52

66.71

77.64

1968

14.751.240- 57.20

55.23

65.75

1973

21.437.076- 52.30

51.39

61.72

50.13

61.88

1977

26.783.443- 50

1984

25.048.352- 88.64

6.651.530- 85.36

88

90

1989

32.581.196- 78

11.919.471- 72

77.76

81.47

1994

39.718.876- 90.62

16.481.201- 89.30

90.53

91.79

1999

13.009.313- 84.20

nite 1 - Siyaset Bilimi Nedir?

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a
2. b
3. c
4. d
5. a
6. a
7. b
8. d
9. c
10. a

Siyaset Biliminin Konusu blmn yeniden gzden geiriniz.

Siyaset Biliminin Yntemi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Siyaset Biliminin Douu konusunu gzden
geiriniz.
Siyaset Biliminin Douu konusunu gzden
geiriniz.
Siyasal Sistem Analizi ksmn gzden geiriniz.
Yapsalc-levselci Akm ksmn gzden geiriniz.
Siyaset Biliminin Douu konusunu gzden
geiriniz.
Siyaset Biliminin Douu konusunu gzden
geiriniz.
Siyaset biliminin Yntemi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yapsalc-levselci Akm ksmn gzden geiriniz.

17

Yararlanlan ve Bavurulabilecek
Kaynaklar
AM, Esat. Siyaset Bilimine Giri, Hukuk Fak. Yay.,
stanbul, 1975.
BOTTOMORE, Tom. Siyaset Sosyolojisi (ev. Erol
Mutlu), Teori Yaynlar, Ankara, 1987.
DAVER, Blent. Siyasal Bilime Giri, Doan Yaynevi,
Ankara, 1968.
DUVERGER, Maurice. Politikaya Giri, Varlk Yay., stanbul, 1964.
DUVERGER, Maurice. Siyaset Sosyolojisi Varlk Yay.,
stanbul, 1975.
KALAYCIOLU, Ersin. ada Siyasal Bilim, BE-TA,
stanbul, 1984.
KAPANI, Mnci. Politika Bilimine Giri, Hukuk Fak.
Yay., Ankara, 1975.
LIPSET, S. Martin. Siyasi nsan, (ev. M. Tuncay) Siyasi
limler Trk Dernei Yay., Ankara, 1961.
RUNCIMAN, W.G. Toplumsal Bilim ve Siyaset Kuram
(ev. E. Mutlu), Teori Yaynlar, Ankara, 1986.
SARIBAY, Ali-Yaar. Siyasal Sosyoloji, Gndoan Yay.,
Ankara, 1992.
SOYSAL, Mmtaz. Anayasaya Giri, SBF Yaynlar,
Ankara, 1969.
TEKEL, irin. David Eastonun Siyaset Teorisine
Katks zerine Bir nceleme, ktisat Fak. Yaynlar,
stanbul, 1976.
TURAN, lter. Siyasal Sistem ve Davran, ktisat Fak.
Yay., stanbul, 1977.
NSAL, Artun. Siyaset Bilimine Giri, SBF, Ankara, 198081 Ders Notlar (teksir).