1.

BLM

GR

Genel olarak pompalar svlarn belirli bir noktadan baka bir noktaya geiini salayan makinalar olarak tanmlanabilir. Bu durumda svlarn tanmas deiik ekillerde yaplabilmektedir: leri geri hareket eden bir piston vastasyla ( pistonlu pompalar ), hzla dnen krekli bir ark ile ( santrefj pompa ), basnl su pskrterek (su pskrtme pompalar, hidrolik basn pompalar ), basnl buhar veya hava pskrterek ( enjektr )

Pistonlu pompalarda suyun tanmas bir silindir ierisinde ileri geri giden bir piston yardmyla yapldndan su ancak kesik kesik tanmaktadr. Bunun iin emme ve basma donanmlarn zaman zaman ap kapayan ventillere ihtiya duyulmaktadr. Suyun borular iindeki kesintili hareketlerin nne gemek zere ,su donanm borularna verilmeden nce bir basma vastasyla hava kazanna verilir; ve buradaki az ok deimeyen basn ile srekli olarak donanm borularna gnderilir. Santrefj pompalarda ise olay daha farkllk gstermektedir. zerinde krekler bulunan bir ark vastasyla su, frlatlarak tandndan burada ventillere ve hava kazanna ihtiya yoktur. Hidrolik basn pompalarnda ise yine ventiller ve bir basma hava kazan kullanlmaktadr. Ayn ekilde basnl hava pompalar kesintisiz ve ventilsiz altklar gibi basnl buhar pompalar kesik kesik ve ventillerle alr.

Bu pompalarn en ok kullanlan tipleri pistonlu ve santrefj pompalardr. Gnmzde santrefj pompalarn kullanm alanlar pistonlu pompalara gre daha genitir. Bunun yannda pistonlu pompalarn devirleri santrefj pompalara gre daha yksek olsada ,santrefj pompalar yksek devirlerde altklarndan ,hareket almak iin yksek devirli makinalara ihtiya duymaktadrlar.

Pistonlu pompalar bir baka ifadeyle yle tanmlayabiliriz: Statik halde bulunan svy harekete geiren, sisteme belirli basnta ve debide basan elemanlar olarak ta tanmlamak mmkndr. Pompalar, kavramalarla dairesel hareketlerini istenen gce gre bir elektrik motorundan alrlar, bu ekilde elektrik enerjisi mekaniksel enerjiye, mekaniksel enerjide hidrolik enerjiye dnmektedir. Pompalar kullanm amalarna, yapldklar malzemelere, bastklar svlara ve ekillerine gre

snflandrlabilirler.

1.1 Pistonlu Pompalarn Kullanm Alanlar :

Petrol retim tesislerinde, Gbre tesislerinde, Makinecilikte, LPG tesislerinde, Su tahliye ilerinde, Yalarn basnl iletiminde, amurumsu madde boru hatlarnda, gibi eitli alanlarda pistonlu pompalar kullanlmaktadrlar.

Genelde pompalar iki ana kategoride toplamak mmkndr:

1) DNAMK: Bu snftaki (kategorideki ) pompalarda makine ierisindeki akkann hzlarn, boalmann olumasn kolaylatracak derecede

arttrmak iin akkan zerine srekli olarak enerji eklenir. Bunun sonucunda pompann tesinde bir basn art salanr. 2) YER DETRME: Bu snflandrmada, enerji; istenen sayda ve kapal akkan ieren blgelere hareket snrlarna bir veya birka kuvvet uygulamas periyodik olarak eklenir. Bunun sonucunda pompa ierisindeki akkann boaltma borusundaki, valflerden gemesi iin gerekli basnta dorudan bir art olur.

Bu snflandrmann yan sra pistonlu pompalar etki ekillerine gre de snflandrlmaktadrlar.

1. Bir Etkili Pompalar 2. ki Etkili Pompalar 3. Diferansiyel Pompalar

1. Bir Etkili Pompalar Ve alma Prensibi: Bu pompalar kaldrma ve basn pompalar olmak zere iki ksma ayrlmaktadr.Eer

ekil-1 Bir Etkili Yatk Pompa

su silindirden pistonun

kaldrlmas ile kyorsa pompa bir kaldrma pompas, su

veya akkan silindirden pistonun yapt basn etkisi ile kyorsa pompa bir basn pompasdr. Bir etkili pompalar daima bir dalma pistonla, dik yada yatk yaplmaktadrlar. ekil-1 de grld gibi Z pompa silindirinin iinde, bir dalma piston K ileri geri hareket etmektedir. Silindirin st tarafnda basma ventilleri ve alt tarafnda ise emme ventilleri vardr. Su veya akkanmz alt hazneden emme borusu tarafndan pompann silindirine alnr, oradan da piston vastasyla boru donanmna basma borusu ile verilir. Suda bulunabilecek plerin ve amurlarn boru donanmna ve pompa silindirine

girmemesi iin emme borusunun banda bir szge bulunmaktadr. Pistonun silindirden geriye doru gitmesiyle silindirin iinde belirli bir hacim bo olarak kalr; bu boluktan dolay silindirin iindeki basn decek ve suyun alt

tarafndaki yzne gelen atmosfer basncnn etkisiyle emme ventili alr, bylelikle silindir iinde bo kalm olan hacim dolmu olur. Piston hareketine devam edip l noktaya geldiinde emme ventili kendi arl ile yada bir kuvvet etkisi ile kapanacaktr. Pistonun silindir iine geri gelmesi ile silindir ierisindeki basn artacaktr. Bununla birlikte basma ventilleri alacaktr. Piston yoluna devam ederek silindir iindeki akkan basma borusuna doru iter, ve akkan boruya iletir.

Pistonun hareketi bittii zaman basma ventilleri kapanr. Bylece pompamz aklkan basm olmaktadr.

2. ki Etkili Pompalar Ve alma Prensibi:

ki etkili pistonlu pompalarda dik veya

yatk olarak

yaplmaktadrlar. Bu

pompalarn pistonlar genel olarak dalma piston eklindedir. Dalma pistonlarda iki etkili bir pompada bir veya iki adet olabilmektedir. ki pistonlu pompalarda her bir piston dierine demir ubuklar ve kollarla baldrlar. Bu suretle birinin hareketini dieri de alabilir. ekil-2 de bir pistonla alan iki etkili pistonlu pompa

grlmektedir. Piston silindirden dar karken, saa doru giderken sol tarafa doru su veya sv dolar. Yine ekil-3 ve ekil-4te iki etkili dik dalma pistonlu pompa resmi grlmektedir. Bu tip pistonlu pompalarda pistonun silindirden dar giderken verdii su miktar ve dolaysyla almas iin gerekli olan g, pistonun silindirin iine doru geldii zaman verdii su miktarndan ve gcnden daha kktr.

ekil-2 ki Etkili Yatk Pompa

ekil-3 Dik iki etkili pompa

6

ekil-4 Ventilleri kolay kontrol edilen

Dik iki etkili pompa

3. Diferansiyel Pompalar Ve alma Prensibi :

a-) Diferansiyel emme basma pompalar : Bu tip pompalar dalma pistonlu, dik ya da yatk ekilde yaplmaktadrlar. ekil-5 te diferansiyel pompaya ait bir resim grlmektedir. Piston silindirden karken yani saa doru giderken sol taraf bo hacim kadar svy emer ve sa tarafn hacminde svy da basar. Piston geri geldii zaman ise bu olaylarn tam tersi yaanacaktr.

ekil-5 Yatk Diferansiyel Pompa

b-) Diferansiyel kaldrma pompalar: Bu tip pompalarda, karlk piston konularak yalnz kaldrma pompalarda olan tek tarafl kuvvet blm dzeltilmi olunmaktadr. Piston yukar doru giderken sv emilir, ayn zamanda pistonun st

tarafnda olan suda basma donanmna gemektedir. Pistonun aa doru hareketinde ise alan piston ventilinden sv pistonun st tarafna geer.

1.2. Pistonlu Pompalarn Baz Para Resimleri Ve Fotoraflar :

9 elemanl pompa

Dili pompa

Dili pompas

6 elemanl pistonlu pompa

Hidrolik yn denetimi

G aktarma kutusu

Hidrolik yn denetim valfi

Snr kontrol

Pistonlu Pompa

Pistonlu Pompa

2.BLM

DEK PSTONLU POMPA TPLER VE KONST. EKLLER

Gnmzde kullanm olduka azalan pistonlu pompalar kullanldklar alanlara gre deiik tipte ve buna bal olarak ta farkl konstrksiyon ekillerinde imal edilmilerdir. imdi bu pistonlar aadaki gibi snflandrp bakalm:

A-) El ile altrlan pistonlu pompalar

B-) Kay ve kasnakla altrlan pistonlu pompalar

C-) Elektromotorlarla altrlan pistonlu pompalar

D-) Patlamal motorlarla altrlan pistonlu pompalar

E-) Buhar makinalar ile altrlan pistonlu pompalar

2.1. EL LE ALITIRILAN PSTONLU POMPALAR

El ile altrlan

pistonlu pompalar sadece insan gc kullanlarak

altrlmaktadrlar. Bir pompann el ile altrlabilmesi iin zellikle pompann srekli olarak ilememesi gerekir. Aksi halde piston kolu ne kadar byk ve giren kuvvet de ne kadar kk olursa olsun saatlerce srecek bir i el ile yaplamaz. El ile altrlan pompalarn hepsi bir manivela kolu kullanrlar. Bu kollar deiik tiplerde olabilir. Bu pompalar altracak olan insann gc grlecek iin srecei vakitle deiir. Suyu derin olan kuyularda, piston ve krank mekanizmasnn arlklarnn denkletirilmesi iin bir ikiz pompa kullanlr; bu pompann iki pistonu 180 derecelik bir a fark ile iki kere bklm bir krank ile altrlr. Bu eklide bir mekanizmann nne bir dii tertibat konularak, baslan suyun yksekliini daha arttrmak imkan vardr.

2.1.1 Emme Kaldrma Kuyu El Pompas

Emme kaldrma kuyu el pompas bir silindir ve dvme demirden bir borudan ibarettir. Emme ventili olarak kseleden bir klape kullanlmaktadr. Su geirmezlii flenli ksele ile elde edilen piston ve onun zerindeki ventil pirintendir. Ara borunun boyu seilirken silindirin alt taraf bir metre kadar topran altna geebilmelidir bu

10

suretle pompa dondan korunmu olur. Bundan manda pompa almad zaman borunun iindeki suyun akabilmesi iin ara borunun zerine ufak bir delik delinir, bu ekilde borunun iindeki suyun donarak borular atlatmasnn nne geilir. Suyun kuyu iindeki yznden itibaren, emme ykseklii 7 metreden daha byk olmamaldr.

2.1.2 Emme Kuyu El Pompas

Emme kuyu el pompas bir emme pompasdr. Emme ventili ve piston ventili kseleden yaplm klape eklindedirler ve kolayca sklp kontrol olunabilir. Bu tip pompann da maksimum emme ykseklii 7 metredir.

2.1.3 Pis Sular in El Pompas

ekil 6da gsterilen pis su pompasnn pistonu krom ve kseleden yaplmtr. Piston zerindeki ventilde su gemezlik sert kauuk ile salanr; bu ventilin geit alan olduka byktr. Uzun bir aft olan emme ventilinde de su gemezlii elde etmek iin sert kauuk kullanlr. Pompann donlarda atlamamas iin, kol kaldrlp piston aa tarafa doru bastrlarak, silindirin iindeki su boaltlr; zira piston ventili alt durumda emme ventilinin pinine dayanr ve (b) ile gsterilen para (a) manivela kolunu kaldrr, bu da her iki ventili aar.

11

ekil- 6 Pis sular iin el pompas

2.1.4. Maden Oca El Pompas

Bu pompa iki adet bir etkili kaldrma pompasn bir araya getirerek elde edilen bir ikiz konstrksiyonlu pompadr. Her iki kol iki veya drt ii tarafndan iletilebilir. Maden ocaklarnda ok sk kullanlan bu pompa bir demirden ereve veya drt

12

tekerlek zerine konularak altrlabilir. Bu pompa yalnz emme pompas olarak almayacak olursa bu taktirde basma veya kaldrma etkisini de salamak zere silindirlerin zerine birer kapak ve bir salmastra kutusu eklemek lazmdr.

2.1.5. Diyaframl El Pompas

ekil 7de gsterilen diyaframl el pompas kesit resmi, bilhassa yap ve inaat yerlerinde iinde yabanc paralar bulunan veya ar olan svlarn tanmasnda kullanlr. Bu pompalarda piston yerine bir bilezik eklinde lastik, sert kauuk, kromlu ksele veya deri kullanlr. Ksele deri veya lastikten bilezik pompann alt ve st paralar arasnda sktrlr ve ortasna da bir para balanarak hareket etmesi salanr. Burada emme ventili olarak zerine lastik geirilmi bir demir bilye kullanlr. Pompann basma ventili olarak diyaframn ortasna konulmu bir tabak ventili vardr. Bu pompann alma prensibi aynen bir etkili bir kaldrma pompas gibidir. Lastikten, kseleden veya deriden diyaframn yukar kaldrld zaman pompann i hacmi byk, dolaysyla basn der ve emme ventili alarak sv ieriye girer. Ayn zamanda diyaframn zerine bulunan sv da yukar kalkar ve borudan taarak akar. Diyafram aaya doru inerken emme ventili kapanr ve basma ventili kapanr.

13

ekil-7 Diyaframl El Pompas 2.1.6. ki Etkili El Pompas

ekil 8 ve 9da iki etkili el ile altrlan bir pompa gsterilmektedir. Bu pompada pistonun su gemezlii flenli ksele ile elde edilmitir ve pistonunun

ortasnda bulunan bir manivela kolu ile hareket salanr. Pistonun her iki tarafnn ortasnda bulunan silindir ksm basma donanmna bal bulunur ve kseleden flenler silindire iyice sktrlr. Bu ekilde olduka iyi bir su gemezlik elde edilir. pompa alrken pistonun silindirin iinde keler zerinde dnerek skmamas iin piston ve silindire yeter bir uzunluk verilmitir. Pompay altran kol basma su donanm iinde altnda bu kolun salmastra kutusunun hava karmak ve dolaysyla emme etkisini drmek tehlikesi de yoktur. Silindir kapaklarnn yar yuvarlak eklide yaplmas daha iyi bir mukavemet saladndan baka silindir iinde verimi drmek ihtimali olan yerlerin hacmini de kltr.

14

ekil-8 : ki etkili pistonlu el pompas

ekil-9 :Yandan grn

2.1.7. Niagara El Pompas

ekil 10da niagara pompas denilen iki etkili ve iki pistonlu bir el pompas gsterilmektedir. Pompa aftna bal bir kol ile altrlr; aftn zerine iki kollu bir para kama ile balanmtr ve bu parann her bir kolu bir dilimli pistonu altrr (F) piston alan (s) piston stroku ise pompann verdii su miktar bir stok iin (2F.s) eder, yani bu pompa tek etkili pompann tam iki misli su verir.

Bu pompann alma tarz u ekildedir. Pistonlarn i alanlar suyu aada sol taraftaki ventilden emerler ve yukarda sa taraftaki ventilden basarlar. Pistonun d alan ise suyu aada sa taraftaki ventilden emerler ve yukarda sol taraftaki ventilden basarlar. Pompann anlatlan birinci etkisi ekilden grlmektedir. kinci etkisini anlamak iin altta sadaki ventilden stndeki blme ile stte soldaki ventilin altndaki blmeyi ekildeki kesitte gsterilemedii halde, bir kanalla bal olduunu dnmek lazmdr. Bu pompa kk llerle yaplabildii halde olduka byk su miktar

15

tayabilir; yalnz pompada bulunan her iki dilimli pistonun ayr ayr su gemezliini her bir taraf iin salamak lazmdr. Pompann emme ykseklii 7 metredir, basma ykseklii ise 20 ile 25 metre arasndadr.

ekil-10 Niagara el pompas

2.1.8. ki Etkili Dey Eksenli El Pompas

Bu tip pompalarda bir birine kar hareket ederler, bunlara bal ventillerde pirin bilyalar vardr. Her zaman yukar doru giden piston hem emer hem de basar, aa giden pistonun ise hi bir etkisi yoktur ve ancak su stunu iinde aaya doru hareket eder. Bu pompa bir kolun yardmyla, el ile altrlabilecei gibi, kasnak ve

16

kayla bir i makinesine balanarak da altrlr. Bir alt ventil kullanld halde emme ykseklii 6 metre ve toplam tama ykseklii de 10 metredir.

2.1.9. El Pres Pompas Pompann ana parasnn malzemesi top eliidir; piston ve btn

ventiller nikel eliinden, kapak vidalar elikten; kroset ve mekanizma donanm dkmden ve manivela kolu da dvme demirden yaplmtr. Pistonun su gemezlii ksele ve kzl dkmden bileziklerle salanr. Maksimum basncn almamas iin arlklarla alan bir emniyet ventili vardr. Manometreye gelen basn birdenbire dt zaman, manometrenin bozulmamas iin svy veren kanalda

otomatik olarak kapanan bir ventil vardr; Ayn zamanda manometreyi boaltmak iin bir boalma ventili konur. Pres pompalar bir biri iine geirilmi iki pistonla da yaplrlar; byk aptaki piston hazneyi doldurmaya ve k de basmaya yarar. Basn, verilen bir miktar geince byk piston kullanlmaz ve kk pistonla istenilen basnca kadar baslr.

2.2. KAYI VE KASNAKLA ALITIRILAN POMPALAR

Kk ve orta gl pompalar kay ve kasnakla altrlr; genel olarak bir pompay kay ile altrabilmek iin yalnz g bir rol oynamaz. Eer pompann altrlaca yerde bir transmisyon aft varsa tabii olarak ilk akla gelecek ey pompay bu afttan bir kay ile alnacak hareketle altrmaktr. Bundan baka elde yksek

17

devirli bir patlamal motor veya elektromotor varsa pompann devir adetleri nispeten kk olmas gerektiinden yine bir kasnak ve kay tertibat dnlr.

Eer pompay altracak transmisyon aftnn devir adetleri

yksek ise

pompa ile transmisyon aft arasna bir karlk dili tertibat konularak, dili arklar veya 2 kay vastasyla devir adedi istenildii kadar kltldkten sonra pompa altrlr.

Krank mekanizmasyla alan pompalarda altran kaya gelen etki hi durmadan deiir; bir etkili pompalarda da kaya gelen evre kuvveti sfrdan maksimum bir karla kadar byr ve ayn ekilde klr. Kayn evre kuvvetinin bymesi ve klmesi bilhassa bir etkili pompalarda geni snrlar arasnda olduundan bu tip pompalar ancak kk gler iin kayla altrlrlar. Kaide olarak daima iki adet bir etili pompa kranklar 180 farkl olmak zere bir krank aft zerine balanr ve bir kay ile altrlr, (ikiz pompalar). Kaya gelen kuvvetin kabil olduu kadar deimemesi lazm olan yerlerde (elektromotorlar gibi) 3 adet bir etkili pompay krank alar 120 olmak zere bir afta balarlar ve bir kay ile altrrlar (z pompalar) Byk su miktarlar iin iki adet iki etkili pompa da 90 lik krank asyla bir afta balanabilir.

Kayn evirdii kasna volan eklinde yapmak ancak yksek devirli altrma makinalar (elektromotorlar) kullanld zaman bir fayda vermez. Zira devir adedi az olduu zaman kinetik enerjinin dar ksmn biriktirip lzumunda kullanmak prensibi pratik bir netice salamaz.

18

2.2.1. Bir Etkili Kazan Besleme Pompas

ekil 11 ve 12de 6 atmosfer kadar buhar kazanlarn besleyen bir etkili pompa tipi grlmektedir. Krank yata kzl dkmden yaplmtr ve bilezik eklinde ya kanaller vard. Pistona gaytlik eden bir bronz gmlek silindirin iine yerletirilmitir.

Yayl, bronzdan bilezik ventillerin su geit alan olduka byk seilmitir. Basma ventilinin st ksm basma hava kazan ve emme ventilinin altndaki ksmda

19

ekil-11: Kazan besleme pompas

ekil -12: Yan grn

emme hava kazan olarak kullanlr.

Bu pompay altrmak iin bir transmisyon

aftndan gelen g, bir kayla pompann 500 x 900 lsndeki kasnana verilir.

2.2.2. Emme Ventili Olmayan, Kondansatr Pompas

Eer scak

ve su buharyla kark svlar tanacak ise zel bir pompa

konstrksiyonuna ihtiya vardr. Bu gibi durumlara ya rafinelerin de, buhar donanmlarndaki kondansatrlerde rastlanr. Bu durumlarda gelen sv pompaya doru akarak gelirse bir emme ventili kullanlmaz ve ekil 13de gsterildii gibi i iin bir emme ventili olmayan zel bir pompa altrlr. Emme ventili yerine silindirin st tarafnda bilezik eklinde bir boluk braklr. Bu boluk borulardan gelen sv ile dolar ve piston en yksek noktada iken taar vetanacak olan sv miktar kendi arl ile silindirin iine doru akar ; Aa

20

inmekte olan piston bilezik kanal kapatr. Silindirin iine girmi olan sv miktar Silindirin dibindeki yayl ventilden dar baslr. Kroset bal eklinde yaplm olan dalma piston uzun bir salmastra kutusu iinde hareket eder. Bu tip bir pompa yaklak olarak 190 dev/dak ile alrken 80 litre suyu yaklak 25 mt basma yksekliine verir. ekil-13 Kondansatr Pompas

2.2.3. Dz Akml , Dik Diferansiyel Pompa

Bu konstrksiyon eklinde su akm silindire girerken, silindir iinde karken ynn ve dorultusunu deitirmediinden pompann kayb olduka az olmaktadr. Ayn zamanda silindirin etrafnda olan dkm paras olduka byk olduundan emme hava kazan olarak kullanlr. Silindirin zerindeki bo dkm basma hava kazan yerini tutar. Yalnz yayl bir tabak ventili olarak yaplm olan emme ventiline bakmak olduka gtr. Bu tip konstrksiyonla ok uygun ve ok kk ll bir pompa yaplabilir. Bu pompa 165 dev/dak ile alt zaman dakikada 25 litre su basabilir.

2.2.4. Uzun Stroklu Diferansiyel Pompa

21

Bu pompann stroku olduka uzundur; ventil kutusu zel bir konstrksiyon paras olarak yaplmtr ve silindirin yan tarafna cvatalarla balanr.

Emme ventilini kontrol edebilmek iin ventil kutusunun yanndaki kapa amak gerekir; basma ventiline bakmak iin basma hava kazann karmak zorunda kalnr. Bu pompa, maksimum devir adedi 130 dev/dak ile alrken dakikada yaklak olarak 100 litre suyu 150 metrelik bir ykseklie verir.

2.2.5. ki Etkili Yatk Modern Pompalar

ekil 14 ve 15de yayl ventillerle yaplm modern bir pompa grlmektedir. Bu pompada iki etkili, yatk, dilimli pistonlu bir pompadr. Pompann pistonunda flenli ksele ile su geirmezlik salanmtr. Pistona hareketi, atall bir ereve iinde ileri geri hareket eden elik rot vermektedir. Rotun yataklar iki paradan olumaktadr. Rota hareketi veren biyel, elik dkmden yaplmtr ve krank mekanizmas ile krosete ayarlanabilen yataklarla baldr. Dik silindir eklinde olan pompann ana paras simetrik olarak yaplmtr ve olduka geni bir su geidi salar. Ventil kutusunun her iki tarafndaki boluklar emme hava kazan, ve basma hava kazan iin ak kanal olarak kullanlrlar. Yayl bilezik ventiller ikier, ikier bir biri zerine konulmulardr. Bunlarn zerindeki bir vidal pim sklerek her iki ventilde

karlabilir. Pompa 40 m. ykseklie 68 dev/dak ile 290 litre suyu bir dakikada basabilir.

22

ekil-14 ki Etkili Yatk Pompa

ekil-15 Yan Kesiti

2.2.6. ki Etkili Dik Pompalar

ekil 16da pistonlu iki etkili bir pompa grlmektedir. Ortadan bklm olan krank aft iki yatak iinde bir tarafn emme hava kazan, ventil kutular ve basma hava kazan vardr. Bu pompann her iki taraf da aynen birer , bir etkili pompa gibi almaktadr. Her iki tarafn arasnda pompann pistonu ve silindiri vardr. Bask vidalar ile sktrlm olan ventillere gerektiinde bakabilmek iin her birinin yanna birer sklp taklabilen yan kapak yaplmtr. Krosetin bo ksmna ya doldurularak gaytlarn yalanmas salanr. Bu pompa 155 dev/dak ile dnerken 60 mt. ykseklie dakikada 555 litre su verebilmektedir.

23

ekil-16 ki Etkili Pistonlu Pompa

2.2.7. kiz Pres Pompas

Bu tip pompalar zellikle hidrolik akmlatr tesislerinde kullanlmaktadr. Bu pompa 50 atmosferlik bir basnca kadar altrlrlar. Pompann silindirleri ve bunlarn tadklar kroset gaytlar, ii bo bir dkm silindire cvatalarla baldr. Ventil kutusu da ayr yaplmtr. Pistonun su geirmezlii ise ksele ile salanmaktadr. Krank ve

24

kroset pompa alr durumdayken bir yadanlk yardmyla yalanmaktadr. Pompa 120 dev/dak ile alrken dakikada 40 litre su basmaktadr. Yksek basnlarda hava su tarafndan emildiinden, pres pompalarnda basma hava kazan kullanlmas bir fayda salamaz. Bunun iin su veriminin srekli olmas istenildii yerlerde bir z pompa kullanlmaktadr.

2.2.8. Bir Etkili Yuvarlak Pompa

ekil 17a ve 17bde bir etkili yuvarlak pompa gsterilmektedir. Bu pompa kasnak ve kayla altrld gibi, doruca elektromotorla alan tipleri de vardr.250 dev/dak gibi olduka yksek bir devir ile alan bu pompann piston ap 70 mm stroku 100mm ve dakikada verdii su miktar da 90 litredir.

ekil-17a Bir Etkili Yuvarlak Pompa 2.2.9. Yksek Basnl Diferansiyel Pompa

ekil-17b Yan Grn

Yayl ventillerle yaplan yeni tip pompalardan rnek olarak bir yksek basnl diferansiyel pompa grlmektedir. ( ekil- 18 ) Bu pompada pistonun ucu

25

sivriltilmi olduu gibi ventiller arasndaki btn silindir boluunu da doldurur. Bu ekilde bir, piston suyun silindir iindeaz kaypla akmasna yarar.Bu konstrksiyon ekli ile su silindirin iinde dey dorultu da hareket eder yatay dorultuda ileri geri giden pistonu takip etmez . Pompann silindiri iin suyun ters ynlerde yani ileri geri Hareket yapmamas hidrolik bakmdan verimi ykseltmek iin ok faydaldr. 2.2.10. Srgl Pompa ekil 18 Diferansiyel Pompa

Srg ile alan pompalardan bir rnek olmak zere bazen su motoru bazen de pompa olarak kullanlan konstrksiyon ekli gsterilebilir. ( ekil-19 )

Burada silindirin d ksmnda ve her iki tarafnda olmak zere iki silindir kolu vardr. Bu piston eksenine dik kollar, eksene paralel ereveler iine konulmu

yataklarn iinde dnebilirler. Piston alrken, silindir de bu kollarla hareket eder silindiri bu hareketi yaparken, silindirin kanallar deiik olarak sra ile emme ve basma donanmlarnn kanallaryla karlarlar ve bu ekilde silindirin bir kanal ortada olan emme donanm kanalyla, dier kanal da yanda olan basma donanm kanalyla

balanm olur. Bu pompann hareketi iki hareket olarak ayrlabilir: birincisi dey dorultuda aa yukar bir harekettir, ikincisi ise, birinci ile ayn zamanda olan bir yatay ileri geri harekettir. Birinci hareket, silindiri ekseni etrafnda oynatr ve kanallar ap kapatr; ikincisi ise pistonun ilemesini salar. Burada pistonun stroku balad

26

zaman, krankn yukar doru olan hz byk ve yatay hz kktr; yani pistonun hz az iken kanal abuk alacaktr.

ekil 19 Srgl Pompa

Krank 90 derecelik bir a yapt zaman pistonun hz maksimumdur, kanallar tam aktr, ayn zamanda silindirin hareketi sfrdr. Bu pompann etkisi aynen byk bir eksantrisitesi olan ve eksantrikleri kranka 90 derecelik bir a ile bal bulunan pistonlu bir buhar makinesindeki srgnn etkisi gibidir. Bunun iin iinde kanallar bulunan ve hareket etmeyen paraya da srg denilir. Alttan gelen su basnc silindiri yukar doru kaldrmaya ve silindir ile srgy birbirinden ayrmaya altndan her ikisinin ayrlmamasn, fakat aralarndaki srtnmenin de az olmasn salamak iin ekil 49de gsterilen el tekerlei evrilerek ayarlanr.

27

Bu pompalarda gelen su hzlarnn ok ykselmemesi iin kanaln ve srgnn ller olduka byk olacandan, srg ve silindir arasndaki srtnmeyi yenmek zere nemli bir miktar enerji kaybolur. Bu srtnmeyi azaltmak zere dz srg yerine pistonlu srg de kullanlr.

2.3. ELEKTROMOTORLA ALITIRILAN POMPALAR

Normal kontrksiyonla yaplm olan kk elektromotorlarn devirleri o kadar yksektir ki, bunlarla bir pompa altrlaca zaman, mutlaka araya devirini drecek bir dili tertibat koymak gerekmektedir.

Bir elektromotorun gc ne kadar byk ise devri o kadar dk olabilir. Buna gre pompa iin gerekli olan g bydke bu gc bir elektromotorla salamak imkan artar. Hakikaten 150 beygir ve daha byk gl pompa tesisleri iin motor ve pompa birbirine uygun olmak artyla direkt kavrama ile balanacak ekilde yaplr. makinas olarak elektromotorlar kullanabilmek iin bir sra pompalarn devirleri ykselmitir ve 200-300 devir dakika ile alan ekspres pompalar yapmlarsa da , bu tip pompalarda ventillerin abuk ypranmas bu ynde ilerlemeye imkan brakmamtr.

Su tesislerinde kullanlan byk pompalar iin 120-180 devir/dakika yksek devir saylr. Elektromotorla iletilen su tesislerinde salmastra kutular ieri veya dar doru yaplm, iki etkili pompalar, diferansiyel pompalar ve motora verdii balansl etki dolaysyla ikiz pompalar da kullanlr.

28

2.3.1. ki Etkili Su Santrali Pompas

Bu tip iki etkili pistonlu pompalarda kranklar 90 o lik bir a ile alan iki etkili iki ayr ayr piston mevcuttur. Her iki piston birbirine kollarla yaplm bir tertibatla balanmtr.

Bu konstrksiyon ekli ile elektromotora gelen etki balansl olur. Her bir pompann emme donanm da ayr ayrdr; her bir emme borusunun altnda bulunan klapeli alt ventil kapatldktan sonra pompay iletmek iin basma donanmndan verilecek su ile emme donanm doldurulur.

2.3.2. Su Tesislerinde Kullanlan Elektrik Motoru le alan kiz Diferansiyel Pompa

ekil-20 de yer alt su tesislerinde kullanlan ve direkt elektrik motoru ile altrlan bir diferansiyel pompa grlmektedir. Bir birine 90 olik bir a ile balanm olan diferansiyel pompa direkt elektrik motorunun aftna balanarak altrlr. Bu pompa 3 ana paradan yaplmtr: En nde olan gayt yataklar ve krank yataklar; ortada olan birinci silindir ve nihayet arkada olan pompann ikinci silindiri ve emme hava kazannn stnde bulunan emme ventilleri. Bu para birbirine flenler ve cvatalarla balanmtr. Gayt yataklar, orta para ve emme kazan pompann alt ksmndaki bir blgeye byk cvatalarla balanarak oturtulmutur. Emme hava kazan dik bir silindir olup; alt ksm kre eklindedir. Emme hava kazannn eper kalnlklar

29

pompann toplam su basma yksekliine dayanabilecek llerle yaplmtr. Pistonun ii bo ve hafiftir, piston krosetin her iki bana vida ekilmi bir mil ile balanmtr. Pompann arka silindir blgesinden n silindir ksmna ve darya su gememesi iin salmastra kutular konmutur; n silindirin su karmamas ise ham flenli ksele ve hem de salmastra kutular ile salanmtr. Her iki salmastra kutusunun ortasnda birer bo fatura vardr, bu bolua dardan ya baslmaktadr. Ventiller yayl ve bir biri iine gemi bilezik ventilleridir.

Genel olarak diferansiyel pompalar ok yksek yerlere az miktarda su tanaca zamanlarda kullanlmaktadrlar. Son zamanlarda yeni yaplmakta olan su santrallerinde 300 beygir gcne kadar olan makinalar kullanlmaktadr. Bu gten daha byk gler iin iki etkili iki pistonlu pompalar kullanlr. ( ekil-21 )

2.4. PATLAMALI MOTORLARLA ALITIRILAN POMPALAR

Benzin, gaz, ve diesel motorlar da artk sk sk pompalar altrmak iin kullanlmaktadrlar. Fakat genel olarak bu motorlardan gelen g, bir kay kasnak mekanizmas sayesinde pompaya verilir. Patlamal motorlarla pompa altrlrken bir kay kullanmann deiik faydalar bulunmaktadr; bylelikle motor almaya balarken yksz olarak harekete geer; ve zellikle devir olduka geni snrlar arasnda deiebilir.

2.4.1. Gaz Motoru le altrlan ki Pistonlu Santral Pompas

30

Bu tr pompalar normal olarak 250 ve maksimum olarak ta 275 beygir gc ile almaktadr; bu pompay altranda bir gaz motorudur. Motorun her iki tarafnda, kavramalar ila dorudan motorun aftna balanabilen iki adet pompa vardr. Kavramalar zlerek istenildii gibi pompalardan biri veya ikisi durdurulabilir. Ayn zamanda volan zerine tel halat ile balanarak bir yedek yksek basnl santrefj pompa iletme imkan verebilmektedir. Bu tip bir pompann dakikadaki devri 150 dev/dak olup 7m derinlikteki bir suyu 63 metre ykseklie kadar basabilir. Saatte bast su miktar ise 600 m3 tr.

ekil-22 te pompann konstrksiyon paralar gsterilmektedir. Pompa iki etkili ve iki pistonludur. Pistonlar birbirine zel bir mekanizma ile baldr.Emme borusundan gelen su emme hava kazannn ortasna kadar boru ile verilir.Emme hava kazanna dalan emme borularnn etrafnda eklenmi birer para vardr. Bu paralar gelen suyun dalgalar yaparak emme ventillerine arpmasnn nne geer. Pistonlarn arl az olmas iin ok hafif ve borudan yaplmlardr. Bu borunun bir ucunda vida ile geirilmi bir balk vardr.

Salmastra kutusunda ksele flenleri ve kzl madenden bilezikler su geirmezlii salar. Her iki pistonu birbirine balayan mekanizma pompa eksenine dik elik dkmnden ve dvme demir ubuklardan yaplmtr. Emme ve basma ventilleri ayn ventil kutusundadr ve birbiri zerine konulmulardr. Bu konstrksiyon ekli ile su en ksa yoldan emme ventilinden basma ventiline verilmi olur.

2.5. BUHAR MAKNALARI LE ALITIRILAN POMPALAR

31

Pompalar vastasz olarak buhar makineleriyle de iletilebilir. Buhar makinesiyle pompa birbirine iki deiik ekilde balanabilirler:

a) Volanl buhar makineleriyle altrlan pompalar. b) Volansz buhar makineleriyle altrlan pompalar veya direkt etkili buhar pompalar.

a) Volanl Buhar Makineleriyle altrlan Pompalar

Volanl, buhar makineleriyle altrlan pompalar ufak pompa olarak kazanlara su basmak ve kk hazneleri doldurmak iin kullanldklar gibi ayn tipte byk pompalar su tesislerinde ve su santrallerinde kullanlr.

Kazanlara su basan pompalar daha ziyade direkt alan volansz buhar pompalardr. Kazana su baslrken daima kazan istim tuttuktan sonra da bir az daha su basmak zorunda kalnacandan pompann zorlanaca gz nnde bulundurulmal ve lleri de buna gre olduka emniyetli seilmelidir. Bir kazana srekli su basacak olan pompann devir adetleri olduka dktr ve bu dk devir adetlerini elde etmek iin buhar makinesinin buhar miktar ve dolgusu azaltlr Kazana su basan pompalarn buhar makinelerinin ayarnda az miktarda buhar kullanarak buharn ekspansiyonundan faydalanmak imkan hemen hemen olmadndan, tam buhar dolgular kullanlr ve yar bu buhar miktar ile yaplr.

32

Bunun iin burada volan nemli bir fayda vermez hatta dk devirlerde volan olsa da krank mekanizmasnn l noktalarnda pompa durabilir ve kitleleri daha ar olduundan daha g yeniden harekete geer. Direkt etkili buhar pompalar kk devir adedi ve byk buhar miktaryla alrlar; bunlar srekli olarak kazana su basabilirler. Yalnz bu makineler tabii bir az daha fazla buhar sarf ederler. Direkt etkili buhar pompalarnn ayn zamanda kk alanlara sdklarndan ve dnen paralar olmadklarndan, gemi makine dairesi gibi dar yerlerde daha uygun olarak kullanlabilir.

Orta ve byk gler iin altrlan volanl buhar pompalar genel olarak ikiz konstrksiyon ekil ile yaplrlar.

Volanl buhar makineleriyle altrlan pompalar buhar makinesiyle pompann balan ekillerine gre ayrlrlar:

Buhar makinesinin silindiri ile pompann silindiri yan yana olabildikleri gibi arka arkaya da konulabilir.

Buhar makinasnn silindiri, zellikle kk gl dik pompalarda yan yana yaplrlar. Bu konstrksiyon ekli kk bir ykseklik ve alak bir arlk merkezi salar. 2.5.1. Volanl Buhar Makinas le altrlan Bir Etkili z Pompa

33

ekil 23a ve 23bde bir etkili z bir pompa gsterilmektedir. Her pompa silindiri ve bunlarn her birinin silindirik gaytlar bir tek dkm parasndan yaplmtr. Bu silindir bloklarnn her iki ucunda ve ayn ereveye cvatalarla bal iki buhar makinasnn silindiri vardr. Kvrlm olan krank aftnn ularnda ar ve eksenel volanlar bulunduundan pompa dk devirle alt zaman bile su srekli balansl olarak baslr.

ekil 23a- Bir Etkili z Pompa

ekil 23b- Yan Kesiti

34

Bu z pompann ventilleri zel bir ventil kutusu ierisindedir. Her bir silindirin emme ve basma ventilleri ayn pim zerine geirilmitir. Ve bu pimin st tarafnda bulunan bir mekanizma ile sktrlr. Bu z pompada suyun baslmas iyi balansl yaplabildiinden ayrca bir basma hava kazan konulmamtr.

Bu tip pompalarda buhar silindiri daima st tarafta bulunur scaklkla uzayp ksalmada serbest kalr; pompa ise alt tarafa konularak emme ykseklii bir miktar daha

kltlm olur. Krank mekanizmasnn biyeli piston koluna buhar silindiri ve pompa silindirinin arasna balanr. Krank aft genel olarak pompa silindirinin altnda olan makine erevesinin zerindeki yataklara oturtulmutur.

ekil 24a- Ventil Kutusu

ekil 24b- Yan Kesiti

35

2.5.2 Worthington Kazan Besleme Dubleks Pompas

Bu pompa maksimum 12 atmosferle alan bir kazan besleme pompasdr. Her iki buhar silindiri, ara para ve her iki pompa silindiri bir dkm parasndan yaplmtr. Direkt etkili pompalarda sk kullanlan bir konstrksiyon ekline burada rastlanyor: pompa silindirleri, ventiller ve kutular hepsi pistonun zerinde bir kutuya yerletirilmitir. Bu pompa dakikada 125 gidi geli yapt zaman yaklak olarak 65 litre/dak su basar.

2.5.3. Yksek Basnlar in 2 Etkili 2 Pistonlu Dubleks Pompa

Her iki pistonda birbirine putreller ve ubuktan yaplma bir mekanizma ile balanmtr. Ventiller ayr bir ventil kutusu iindedir; bu kutu pompann ana parasna cvatalarla tutturulmutur. Buhar makinas ksm ile pompa ksm birbirlerine 8 adet ubukla baldr.

2.5.4. Ekspansiyon Srgl Dubleks Pompa

36

ekil 25 te bir ekspansiyon srgl dubleks pompa grlmektedir. Bu konstrksiyon eklinde de, aynen Worthington sisteminde olduu gibi iki direkt ve iki etkili yan yana alan buhar silindirinin pistonlarndan biri dier silindir tertibatn iletir. Yalnz burada silindirlerin tertibatnn konstrksiyon ekli, Worthington pompasndan tamamen farkldr.

ekil-25 Ekspansiyon Srgl Dubleks Pompa

Bu pompalar normal buhar makinalarnn konstrksiyonunda sk kullanlan , bir ekspansiyon srgl kutusu ile alrlar. Pistonlu buhar makinalarnda rastlanan bu srgl kutuda buhar datm iin bir ana datma srgs ve bunun srtnda bulunan iki spindel ile harekete geirilebilen iki pleytten yaplm bir ekspansiyon srgs vardr.BU ekspansiyon srgs ile buhar silindirinin dolgusu ayarlanabilir. Volanl

37

normal buhar makinalarnda datma srgsnn kolu kranka yakn ve 90 0lik bir a ile ve ekspansiyon srgsnn kolu yaklak olarak 180 0lik bir a ile kamalamtr.

2.5.5. Mafsalsz Otomatik Tertibatl Dubleks Pompa

Piston kolu ile srgl kutu pistonu birbirine mafsalsz olarak balanm bir pompa trdr. Srgl kutunu pistonu zerinde byk hatveli drt yollu bir vida vardr. Pistonun ileri geri hareketi ile vidann zerinde bulunan bir klf ileri geri evrilir. Bu klfn zerindeki vida yolu ona geen bir kol vastas ile srgl kutuyu harekete geirir. Aynen Worthington pompasnda olduu gibi burada da silindirlerinin ularna kadar giden kanallar vardr. buhar

3.BLM
TEK PSTONLU BR POMPANIN KONS. ZELLKLERNN BELRLENMES

38

3.1. SLNDR :

Silindir, basncn olutuu gvdedir. Srekli olarak yorulma altndadr. Bir ok yatay pompadaki silindirler, silindir ile birlikte emme ve boaltma ( egsoz ) manifoldlarna sahiptir. Dey pompalarn genellikle ayr manifoldlar vardr. Silindir sadece bir piston iin kullanldnda bamsz silindir olarak adlandrlr. Bamsz silindirler gerilmelerin yksek olduu yerlerde kullanlr. Homojen bir basn elde etmek iin silindirin her yerinde 1/4 -1/6 arasnda bir basn azalmas olabilir. Silindirin kesime deliindeki basn ift tarafl basnca veya gerilmelere baldr.

Bazen silindir ierisindeki bir anlk basn tasarlanan basncn 2-3 kat olabilir. Uygun olmayan emme basncndan dolay sv ierisine gaz skmas olduunda anlk basn tasarm basncnn 4-5 kat olabilir. Dkm silindirler genellikle aada grlen basnlarla snrldr.

MALZEME :

BASIN (bar ) :

Dkme Demir Alminyum-Bronz elik

137 172-207 207

39

Dkme silindirler 3150, 5350, 7430, 7930, ve nikel alminyum bronzundan yaplrlar. delikler genellikle 207 bar ve yukars iin en az 63 m yzey kalitesine sahip olmaldrlar.

3.2. PSTON :

Piston, basnc oluturan kuvveti iletir. 5 inlik apa kadar olan kk pistonlar dolu malzemeden yaplrken bu boyutun zerindeki pistonlar arln az olmas iin i ksmlar boaltlarak yaplmaktadrlar. 414 bar ve daha yksek basnlarda kullanlan kk apl pistonlarn muhtemel bir burkulmaya kar kontrol edilmeleri gerekir. Piston hzlar 46-107 m/s orannda deiir. Yzey kalitesi 16 m, sertlii 58 HRC olur. Yapm malzemeleri ise 1020 zerine krom kaplama 1050 , 1060, 1020 zerine seramik kaplama ve dolu seramiktir. Seramik, ham petrol, orta sertlikte asit ve alkalinler iin kullanlr. Pistonlarn kaplama malzemelerindeki problem, yksek basnlarda

svnn kaplama altndaki gzeneklere girmesidir. Kaplamann altndaki basn, piston kaplamasnn soyulmasna yol aar.

3. 3. MUHAFAZA KUTUSU

Pistonlu bir pompann muhafaza kutusu; Kutu, alt ve st burlar, paketleme ve salmastra kutusundan oluur. ( ekil 26 ) Bakm kolayl iin kolay sklebilirdir.

40

ekil-26 Muhafaza kutusu

Muhafaza kutusunun delik ksm szdrmazlk ve uzun mr salamas iin 63 m yzey kalitesi ile ilenmektedir. Et kalnl belirlemek iin, tek kasnaktaki bir gerilme kullanlr. Bu gerilme deeri 690-1380 bar arasnda alnr.

Burlarn yzey kaliteleri 63 m, ap boluu 0.02-0.05 mm arasnda olmaktadr. Alt bur bazen paketin hareketini nlemek iin eksenel bir pozisyonda sabitlenir. Burlar yatak bronzu, veya 1040 malzemelerinden yaplr. Muhafaza kutusu basnca ve pompalanan svya bal olarak 3-5 halka veya paketleme nitesi kullanabilir. Szdrmazlk halkas genelde teflondan yaplmaktadr.

Paketleme tertibat alt ksm ile bur arasna veya silindirin alt ksm arasna bir yay yerletirmek suretiyle kendi kendine ayarlanabilir hale getirilebilir. Bu dzenleme ar skmay nleyerek paketler ierisinde yumuak bir kuvvet dalm salar.

41

ift etkili bir pistonlu pompada ise muhafaza kutusunda alt ve st burlarn olmasna gerek yoktur, .nk piston silindir gmlei tarafndan ynlendirilmektedir. Tek pistonlu pompalar muhafaza bal kullanmaktadr. Pistonun sznts, pompa gvdesinin uzantsna giderek srekli dolaan ya ierisine karr.

3.4. SLNDR GMLE :

Silindir gmlei genellikle nikel alaml paslanmaz elikten yaplr. Boyu, pompann strokundan biraz uzundur. ift etkili pompalarda yksek basntan dk basnl tarafna szmay nlemek gmlek paketleme tertibatna sahiptir. Gmlein krlganlndan dolay zerine bask gelmeyecek ekilde dizayn edilmelidir.

ekil -27 Piston yzeyi plastikleri

ekil-28 Tek etkili piston gvdesi

42

3.5. VALFLER :

Piston valfleri ok eitlidir. Hangi tipte bir valf kullanlaca uygulamaya baldr. Bir valfin ana paralar set ( oturma yeri ) ve plakadr. Plakann hareketi, bir yay ile kontrol edilir. Set in silindir veya manifold ierisine oturmas iin genellikle konik olarak yaplr. Koniklik setin kolayca yerlemesini salar.

Baz pompalarda karlkl deitirilebilirlik iin ayn boyutta emme ve boaltma valfleri kullanlr. Gerekli toplam valf alan kazanmak iin bazen valfler pistonun her tarafnda paralar halinde kullanlr. Aada baz valf malzemeleri iin set ve plaka sertlikleri grlmektedir:

Malzeme

Plaka

Set

3150 5350 7430 7930

30-35 44-48 35-40 35-40

38-43 52-56 40-45 40-45

Malzeme sertlik deerleri ( HRC )

Set ve plakalarn yzey kaliteleri 32 m dir. Aada deiik tipteki valflerin uygulama alanlar gsterlmektedir: TP EMA BASIN KULLANIMLARI

43

Plaka

345

Plaka metal veya plastiktir.

Kanat

690

Kimyasal madde

Bilya

2069

Bilya kromla kapldr.

Geme

414

Kimyasal

amur

172

amurumsu madde

NOT:

A= Oturma alan

B= Boaltma alan

V (m/s) =

m 3 / h valften geen debi 555.6 Valfin kesiti mm 2

555.6 byklnn kullanlmasnn sebebi btn akkann valf ierisinden stroun yars srede gemesidir.

44

3.6.

MANFOLDLAR :

Manifoldlar, akkann silindirden gemesinden nce veya sonra datm iin yayld veya topland blmelerdir. Yatay pompalarda, emme ve boaltma manifoldlar, genellikle silindirle yekpare olarak yaplr. (ekil-29) Baz yatay pompalar ve dikey pompalarda sadece boaltma manifoldu silindir ile bir btndr. (ekil-30) Dikey pompalarn ounda emme ve boaltma manifoldlar silindirden ayrdr.

Emme manifoldlar, flan ile valf girii arasnda hava skmalarn nlemek zere dizayn edilirler. Bamsz emme manifoldlar dkm ve elikten yaplrlar. Temiz bir akkann manifoldlardan gei hz, emmede 0.9-1.5 m/sn ve boaltmada ise 1.8-4.9 m/sn dir. Emme ve boaltma manifold hzlar ar akkanlarda 1.8-3 m/sndir.

45

ekil-29 Birleik Boaltma Manifoldu

ekil-30 Ayr Boaltma Manifoldu

Sv ierisindeki paracklarn kelmemesi iin minimum hzn 1.8 m/sn olmas gerekir. Manifoltdan geen akkan hz aadaki formlle bulunabilir.

V(m/sn) =

Pompa debisi (m 3 / h) Manifold kesit alan (m 2 )

3.7. VALF KAPAKLARI :

Valf

kapaklar , silindirleri veya manifoldlar rahatsz etmeksizin valflere

ulalabilmesini salar.

3.8. SLNDR KAPAKLARI :

46

Silindir kapaklar, yatay pompalarda piston ve silindirlere ulalabilmesini salar. ( ekil-29, ekil-30, ekil-31)

ekil-31 Piston Ba Tasarm

3.9. G UCU :

G ucu, krank mili, biyel kolu, piston ba, yataklar ve silindirden olumaktadr. ( ekil-32, ekil-33)

47

ekil--32 Yatay Pompa G k

ekil-33 Dikey Pompa g k

3.10. GVDE :

48

Gvde, silindir ykn ve torkunu absorbe eder. Dikey pompalarda, bir d kutu ile birlikte gvde basma gerilmesi altndadr. (ekil-33) Yatay tek etkili

pompalarda gvde ekme gerilmesi altndadr. (ekil-32) Gvde, genellikle ince taneli dkme demirden yaplrlar.

erisinde kat maddeler, olan svlar tayan pompalarn gvdesi deiik konumlarda hareketli paralara gre tasarlanrlar, bu pompalar elikten yaplr ve gvde atmosfere aktr.

alma alan, gvde ierisindeki alan paralara zararl olduunda ve bronz yataklara korozyon etkisi durumlarnda, gvde srekli olarak azot ile korunabilir.

3.11. KRANK ML :

Krank millerinin konstrksiyonu pompann g kna ve tasarmna bal olarak deiiklik gstermektedir. Yatay pompalarda, krank milleri genellikle elik veya dkme demirdir. Dikey pompalarda ise dvme elik veya ktk halindeki malzemeden talal retim ile imal edilirler.

Krank milleri olduka dk hzlara ve arlklara sahip olduundan kar arlk kullanlmaz. Dublex pompalar hari, en iyi vuruntu karakterlerini elde etmek iin krank milleri genellikle ift sayda eksantrie sahiptirler.

49

3.12. YATAKLAR :

Genellikle bilyal yataklar kullanlmaktadr. Baz pompalar sadece srtnmeli, bazlar sadece yuvarlanmal, bazlar ise her ikisini birlikte kulanrlar.

Srtnmeli yataklar, uygun ekilde montaj yaplp yalandklarnda, olduka uzun mre sahip olurlar. Bu yataklar belli bir hz aralnda alrlar. Hzn bu limitin zerinde veya altnda olmas ya limitinin bozulmasna yol aabilir. 40 dev / dak altndaki hzlarda genelde kullanlmazlar. Bu hzn altnda yalamaya da gerek yoktur. Yzey ileme kaliteleri 16 mdir.

Rulman yatakl bir pompa by-pass hatt olmakszn tam piston yk altnda balatlabilir. Bu yataklar pompann srekli olarak tam piston yk altnda dk hzda altrlabilmesine imkan tanr. En ok kullanlan yatak tipleri ise oynak bilyal yataklardr. Bu yataklar eksenel ve radyal yndeki krank mili hareketlerini karlarlar.

3.13. YALAMA :

Yataklarn yalanmas iin SAE 30-40 yalar kullanlmaktadr. Pskrtme eklinde yaplan yalamada, ya gvde duvarlarna basn ile pskrtlr.

4.BLM
TEK PSTONLU BR POMPANIN KONST. HESAPLARININ YAPILMASI

50

Bu hesaplamalar iin ncelikle baz veri girileri yapmalyz. Bunlar aada gsterelim:

Piston ap (D) = 60mm Strok (s) = 140mm Toplam Basma Ykseklii (H) = 50mSS Debi (V) = 3m3/h = 0.000833 m3/sn

imdi bu seilen deerlere gre pistona ait hesaplamalar yapalm:

4.1. Piston Kesit Alan : (A)

A=

D 2 3.14 (0.06) 2 = = 2.82 10 3 m 2 4 4

4.2. Pompa Devir Says : (n) V 0,000833 = = 126dev/dk A.s 2,82.10 3.0,14

n=

4.3. Pompa Gc : (N) Pompa gc iin pompa verimini =0,80 alalm. y.V.Y 103.8,33.10 4.490,5 = 510,7 watt 51 0,80

N=

N=

Y: Pompa zgl i

Y=g.H = 9.81.50 = 490.5 Nm/kg

4.4. Emme ve Basma Hava Cebi Hesaplar :

Hava cebinde emme ve basma periyotlarnda sv hacmi bir max. bir minumum duruma ular. Srekli bir akm iin hava cebi sonsuz byk yaplmaldr. Emme ve basma periyotlarnda bir ksm nabz hareketi hava cebi iinde olurken dier ksmda boru iinde gerekleir. Sabit akm hz kabul ile emme hattnda statik hava cebihacmi hesab yaplr. Hava cebi tasarlanmasnda eitsizlik derecesi kabul edilebilir. Srekli gzlemlerin sonucu olarak pratik olarak statik hava cebi hesab yeterli olur.
p,st

= Statik eitsizlik derecesi

p,st

= 0.1- 0.05 emme hava cebi iin; = 0.05- 0.02 basma hava cebi iin; deerleri arasnda alnabilir.

p,st

J = 0,553.A.s = 0,553.

.D 2 .s 4

3,14.(0,06) 2 J = 0,553. .0,14 = 2,187.10 4 m 3 4

Wemme = J.(0,5 +

p,st

) = 2,187.10 4 (0,5 +

1 ) = 4,483.10 3 m 3 0,05

Wbasma = J.(0,5 +

p,st

) = 2,187.10 4.(0,5 +

1 ) = 0,0110443m 3 0,02

52

4.5.Maksimum Piston Hz : (Cm) 126 = 0,923m / sn 60

C m = .s.n = 3,14.0,14.

Olmaktadr.Bu deeri 0,5-0,9 m/sn arasnda alnmaktadr.Hesaplanan deer bu snrlara uymadndan ;

Cm= 2.s.n

forml kullanlr. Olur.

C m = 2.0,14.

126 = 0,588m / sn 60

Pompann yksek dnme saylarnda ya da byk zgl basma iinde Csimax = 1-4 m/sn arasnda alnmaldr.

Csimax = 3 alalm.

4.6. Ventil Hesab :

53

A si =

A . 1,57.c m 2,82.10 3.1,57.0,588 = = 8,67.10 4 m 2 c simax 3 Ventil oturma yzey alan:(Asi)

4.7. Bzlme Katsays : ( )

Dz oturan ventil iin = 0,6-0,9 Konik oturan ventil iin = 0,8-1,0 arasndadr.

Ventilin oturduu kesit Asi bytme faktr ile geometrik ulalabilir yzey; Asi = Asi. = 1,25-1,8 arasnda alnr. Asi = Asi. = 8,67.10-4. 1,8 = 15,606.10-4m2 4.8. Tabak Ventilde Ventil ap: (d1)

d1 =

4.A ' si 4.15,606.10 4 = = 0,0445m

Tabak ventil iin oturma yzeyi ile birlikte kalkma ykseklii ;

h max =

d1. v 0,0445.0,8 = = 4,94.10 3 m 4. 4.1,8

54

v = Aklk oran

Sreklilik denkleminden elde edilir.Bu oran 0,3-1 arasnda deiir ve artan dnme says ile klr.

KISALTMALAR VE SEMBOLLER:

Wemme = Emme taraf hava cebi hacmi Wbasma = Basma taraf hava cebi hacmi p,st = Statik eitsizlik derecesi A = Pompa kesit alan n = Pompa devir says N = Pompa gc Y = Pompa zgl ii Cm = Maksimum piston hz Asi = Ventil oturma yzey alan = Bzlme katsays d1 = Ventil ap hmax = Kalkma ykseklii v = Aklk oran

55