You are on page 1of 47

TRAKYA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS FAZ TRANSFER KATALZRLER VE ORGANK SENTEZLERDEK KULLANIMI SEMNER SEDAT SEMH BASTRK

TRAKYA NVERSTES FEN FAKLTES KMYA BLM Danman YRD. DO. DR. MESUT BOZ EDRNE-2011

T.C. TRAKYA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS KMYA BLM

FAZ TRANSFER KATALZRLER VE ORGANK SENTEZLERDEK KULLANIMI

SEMNER SEDAT SEMH BATRK

Danman: YRD. DO. DR. MESUT BOZ

EDRNE-2011

NDEKLER
Sayfa No 1. Giri 2. Faz Transfer Katalizrleri 3. Faz Transfer Katalizrleri Sistemleri 3.1 Gaz-sv Faz Transfer Katalizrleri 3.2 Sv-sv Faz Transfer Katalizrleri 3.2.1 Starks Ekstraksiyon Mekanizmas 3.2.2 Makosza Arayz Mekanizmas 3.3 Kat-sv Faz Transfer Katalizrleri 3.4 znmeyen Faz Transfer Katalizrleri 4. Normal Faz Transfer Katalizrlerinin eitleri 4.1 Kuaterner Amonyum Tuzlar 4.2 Fosfonyum Bileikleri 4.3 Piridinyum Bileikleri 4.4 Konuku-Konuk likisi Gsteren Makrosiklik Bileikler 4.4.1 Ta Eterler 4.4.2 Kriptantlar 4.4.3 Kaliksarenler 4.4.4 Siklofanlar 4.4.5 Siklodekstrinler 4.4.6 Polietilen Glikoller 4.5 Kiral Faz Transfer Katalizrleri 5. Faz Transfer Katalizr Seimi 6. Alkil Gruplarnn Etkisi 1 2 4 5 6 6 7 8 8 9 10 11 12 12 12 14 14 15 15 16 17 18 19

Sayfa No 7. Organik zcnn Etkisi 8. Faz Transfer Katalizr Kullanmnn Faydalar 9. Faz Transfer Katalizr le Birlikte Uygulanan Teknikler 10. Faz Transfer Katalizli Reaksiyonlar 10.1 Alkilleme Reaksiyonlar 10.2 Michael Katlmas 10.3 Aldol Reaksiyonu 10.4 Darzens Reaksiyonu 10.5 Horner-Wadsworth-Emmons Reaksiyonu 10.6 Epoksitleme Reaksiyonu 10.7 Oksitleme Reaksiyonu 10.8 ndirgeme Reaksiyonu 10.9 Nkleofilik Yer Deitirme Reaksiyonlar 10.10 Polimerleme 11. Organik Sentezlerde Faz Transfer Katalizrleri KAYNAKLAR 20 23 24 25 25 28 29 29 30 30 31 31 32 33 34 39

1. Giri

Faz transfer katalizrlerinin temeli 1960 larn ortalarndaki Starks, Makosza ve Brndstrm un almalarna dayanr. Bu tarihten itibaren faz transfer katalizrlerinin nemi srekli olarak artmtr. Faz transfer katalizr kullanmnn organik sentezler iin pratik bir metot olmas ve faz transfer katalizrl reaksiyonlarda evresel tehlike yaratmayan reaktiflerin ve zclerin kullanm bu artn balca nedenleridir. evresel tehlike yaratmayan reaktiflerin ve zclerin kullanm yeil kimya asndan da ok nemlidir. Gnmzde faz transfer katalizrleri sadece organik kimyann eitli alanlarnda deil, ayn zamanda yaygn endstriyel uygulamalarda da deer grmektedir.

2. FAZ TRANSFER KATALZRLER

ki molekl arasnda bir reaksiyonun gerekleebilmesi iin reaksiyona giren molekllerin birbiriyle temas etmesi gerekir. Bir nkleofilik yer deitirme reaksiyonunda nkleofil suda znen fakat dier organik zclerde znmeyen bir anyon ve substrat da suda veya dier polar zclerde znmeyen bir organik bileik olduunda reaktantlar birbiriyle temas edemezler. Byle bir nkleofilik yer deitirme reaksiyonu zor yrr veya gereklemez. Dolaysyla farkl kimyasal karakterde iki reaktant sz konusu olduunda, bu reaktantlarn ayn fazdaki znrlkleri reaksiyon vermek iin uygun konsantrasyona ulamayabilir. Bu zorluun stesinden gelmek iin kullanlan yollardan birisi ikisini de zen bir zc kullanmaktr. Dier zm yolu ise uygun bir faz transfer katalizr kullanmaktr ( Smith ve March, 2007 ).

1971'de Starks fosfonyum tuzlar ve tetraalkilamonyum tuzlar kullanarak birbiriyle karmayan farkl fazlardaki iki maddenin reaksiyon vermesini salam ve faz transfer katalizrlerinin kritik roln aklamtr. rnein; hekzadesiltribtilfosfonyum bromr gibi bir faz transfer katalizrnn ilavesi 1-klorooktann sulu sodyum siyanr zeltisi iindeki yerdeitirme reaksiyonunu bin kat hzlandrmaktadr ( ekil 1 ). Bu byk artn balca nedeni kuaterner fosfonyum siyanrn oluumuyla siyanr anyonunun organik fazda yeteri kadar znebilir hale gelmesi ve dolaysyla organik fazda nkleofil konsantrasyonunun artmasdr ( Starks , 1971 ).

ekil 1

Gnmzde her yl 10 milyar dolarn zerinde kimyasaln retiminde faz transfer katalizr sistemleri kullanlmaktadr. Bu kimyasallar; monomerler, polimerler, tarm kimyasallar, ilalar, katk maddeleri, tatlandrclar ve aromalar, boyalar, patlayclar, yzey aktif maddeler, petrokimyasallar ve plastiklerdir. Bu kimyasallarn retiminde ara veya ana reaksiyonlarda faz transfer katalizrleri kullanlmaktadr.

Faz transfer katalizrleri reaksiyon mekanizmalar dikkate alnarak u ekilde snflandrlabilirler; Normal faz transfer katalizrleri (NPTC) : Normal faz transfer katalizrleri inorganik reaktifin anyonunu su fazndan organik faza tarlar. Ters faz transfer katalizrleri (RPTC) : Ters faz transfer katalizrleri inorganik reaktifin katyonunu su fazndan organik faza tarlar. Zt faz transfer katalizrleri (IPTC) : Zt faz transfer katalizrleri organik substrat su fazna tarlar.

Tipik bir normal faz transfer katalizrl reaksiyon ekil 1 de gsterilmitir. Kuaterner amonyum tuzlar, kuaterner fosfonyum tuzlar, ta eterler, polietilen glikoller genellikle kullanlan normal faz transfer katalizrleridir. Ters faz transfer katalizrlerinin prensibi; su faznda inorganik reaktifin katyonu ile katalizrn bir iyon ifti oluturmas ve bu iyon iftinin organik substrat ile reaksiyon vermek iin organik faza gemesidir. Sodyum 4-dodesilbenzen slfonat ( NaDBS ) gibi alkil-aril slfonatlar ( RSO3Na ) ve sodyum tetra ( diperflorometil ) fenil boronat ( TFPB ) gibi tetra aril boronatlar genellikle kullanlan ters faz transfer katalizrleridir. Tipik bir ters faz transfer katalizrl reaksiyon ekil 2 deki gibidir. Bu reaksiyonda ters faz transfer katalizr yardmyla inorganik reaktifin alkol protonlamas gereklemektedir. Normal ve ters faz transfer katalizrlerinin ikisinde de ncelikle katalizr ile inorganik reaktif arasnda su fazndaki bir reaksiyon ile organik fazda znebilir lipofilik iyon ifti olumaktadr ( Iwamoto vd., 1983 ).

ekil 2

Mathias ve Vaidya (1986) organik faz iinde dimetilaminopiridin ( DMAP ) katalizrlnde alanin ve benzoil klorrn reaksiyonundan su faznda znebilen iyon ifti elde etmilerdir ve bundan sonra zt faz transfer katalizrleri aratrlmaya balanmtr. Zt faz transfer katalizrleri ile simetrik veya asimetrik anhidrit sentezi gerekletirilebilir. Genellikle piridin 1-oksit ( PNO ), 4-dimetilaminopiridin ( DMAP ), 4-pirrolidinopiridin ( PPY ) ve 1-metil2(1H)-piridotinon zt faz transfer katalizr olarak kullanlr. Bu tip zt faz transfer katalizrl bir reaksiyon ekil 3 teki gibidir ( Kuo ve Jwo , 1992 ).

ekil 3 Bu faz transfer katalizrnden endstriyel olarak en ok normal faz transfer katalizrleri kullanlmaktadr. Dierlerinin kullanm azdr. Bu sebeple buradan itibaren sadece normal faz transfer katalizrleri anlatlacaktr.

3. FAZ TRANSFER KATALZRLER SSTEMLER

ekil 4

Faz transfer katalizrleri sistemleri genel olarak iki ana snfa ayrlrlar. Bunlar znen faz transfer katalizrleri ve znmeyen faz transfer katalizrleridir. znen faz transfer katalizrleri gaz-sv, sv-sv, kat-sv olarak e ayrlr. 3.1 Gaz-Sv Faz Transfer Katalizrleri

ekil 5

Gaz-sv faz transfer katalizrlerinde gaz-sv-kat sistemler iinde faz transfer katalizrleri kullanlr. K2CO3 gibi bir inorganik reaktif kat bir yzey zerine yaylarak zeri erimi haldeki faz transfer katalizr ile kaplanr. Daha sonra bu sv filmin zerine organik substrat gaz halde flenerek reaksiyon gerekletirilir. norganik reaktifin anyonu, anyon deiimi ile sv faza geer. Gaz halde pskrtlen organik substrat da adsorpsiyon ile sv faza geer. norganik reaktifin anyonu asidik hidrojenin kopmasn salar ve reaksiyon sv faz iinde gerekleir. Oluan rnler desorpsiyon ile gaz faza geerler ( Tundo , 2001 ). Gaz-sv faz transfer katalizrlerinin avantaj kolay uygulanan srekli akm yntemini iermesidir ( gaz reaktiflerin kat yzeye srekli verilmesi eklinde ). Dialkil karbonatlarn kullanld durumlarda sv-sv faz transfer katalizrnden daha iyi seicilik salanr. Dier faz transfer katalizrleri iin nerilmi mekanizma varken gaz-sv iin nerilen bir mekanizma yoktur. Bunun nedeni gaz reaktif ile reaksiyonun iyi anlalamamasdr.

3.2 Sv-Sv Faz Transfer Katalizrleri

ekil 6 Sv-Sv faz transfer katalizrlerinde inorganik reaktifin bulunduu bir su faz ve organik substratn bulunduu bir organik faz vardr. Faz transfer katalizr her iki fazda da znerek su fazndan inorganik reaktifin anyonunun organik faza geiini salar. Temel reaksiyonlar organik fazda gerekleir. Srekli akm yntemine uygundur, rnler kolaylkla ayrlabilir, pratiktir. Bu gibi nedenlerden endstriyel uygulamalarda en ok kullanlan faz transfer katalizr sistemidir. Sv-sv sistemlerde nerilen iki tane mekanizma vardr. Bunlar ; Starks Ekstraksiyon Mekanizmas ve Makosza Arayz Mekanizmas dr. 3.2.1 Starks ekstraksiyon mekanizmas

ekil 7

Starks ekstraksiyon mekanizmasnda kuaterner amonyum tuzu ( Q+X- ) gibi bir faz transfer katalizr kullanlarak reaksiyonun nasl gerekletii ekildeki gibi gsterilmitir. Bu mekanizmaya gre faz transfer katalizr su fazna geer inorganik reaktifin anyonu ile lipofilik iyon ifti ( Q+OH- ) oluturur ve bu iyon ifti organik faza geerek organik fazda nkleofilik yer deitirme reaksiyonu gerekletirir ( Hashimoto ve Maruoka , 2008 ). Q+ lipofilik olmas nedeniyle polar olmayan bir evreyi sulu evreye tercih eder. Bu ilem tm nkleofil veya organik substrat tepkimeye girinceye kadar devam eder. 3.2.2 Makosza arayz mekanizmas

ekil 8 Makosza arayz mekanizmasnda ise ncelikle organik substrat ve inorganik reaktifin reaksiyonu ile bir iyon ifti oluur. Bu iyon ifti lipofilik bir anyon ve hidrofilik bir katyon ierir. Bu sebeple organik faza yada su fazna geemez.

ekil 9

Daha sonra ortama faz transfer katalizr ilavesiyle arayzde bir lipofilik iyon ifti oluur. Bu iyon ifti kolaylkla organik faza geer ve organik fazda nkleofilik yer deitirme reaksiyonu gerekletirir ( Makosza , 2000 ). Yksek derecede lipofilik faz transfer katalizrlerinin ara yzeye zorlukla ulat not edilmitir. Bu yzden Makosza ara yz mekanizmas akla daha yatkndr ( Hashimoto ve Maruoka , 2008 ). 3.3 Kat-Sv Faz Transfer Katalizrleri

ekil 10 Kat-sv sistemlerde inorganik reaktif kat haldedir. Bir su faz bulunmaz. Organik substratn bulunduu bir organik faz vardr. Faz transfer katalizr inorganik reaktifin anyonunun organik faza gemesini salar. Bu ilem iki ekilde olur. lki inorganik reaktifin organik fazda znd homojen znrletirmedir. kincisi ise inorganik reaktifin sadece anyon deiimi yapt heterojen znrletirmedir ( Melville ve Goddard , 1988 ). Baz durumlarda sv-sv sistemlerden daha avantajldr. rnein; Benzil salisatn sentezi kat-sv sistemlerde yaplabilir. 3.4 znmeyen Faz Transfer Katalizrleri znmeyen faz transfer katalizrleri hareketsiz faz transfer katalizrleri ve nc sv faz transfer katalizrleri olarak ikiye ayrlr. Hareketsiz faz transfer katalizrlerinde ; faz transfer katalizr polimer, silika jel, almina gibi kat bir destek zerinde bulunur. Bu katalizr kat-sv veya sv-sv sistemler iinde kullanlr ( Ford ve Tomoi , 1984 ).

Hareketsiz faz transfer katalizrlerinin dk aktivite ve yksek maliyet gibi dezavantajlar olduundan endstriyel uygulamalar iin uygun deildirler. nc sv faz transfer katalizrleri ise sv-sv sistemlere benzerler. Burada faz transfer katalizrnn miktar arttrlarak iki faz arasnda nc bir faz oluturulur. Bu faz yksek miktarda faz transfer katalizr ierdiinden bunlara sv zengin faz transfer katalizrleri de denir ( Wang ve Weng , 1988 ). nc sv faz transfer katalizr sistemlerinde katalizrn geri dnm kolaydr. Katalizr asndan zengin fazn yeniden kullanm mmkndr. Katalizr reaksiyon srasnda ayrmaz ve aktivitesini kaybetmez.

4. NORMAL FAZ TRANSFER KATALZRLERNN ETLER


1) Kuaterner Amonyum Bileikleri 2) Fosfonyum Bileikleri 3) Piridinyum Bileikleri 4) Konuku-Konuk likisi Gsteren Makrosiklik Bileikler Ta Eterler Kriptantlar Kaliksarenler Siklofanlar Siklodekstrinler Polietilen Glikoller 5) Kiral Faz Transfer Katalizrleri

Bunlarn dnda bu kategorilerin hibirine girmeyip faz transfer katalizr zellii gsteren normal faz transfer katalizrleri de bulunmaktadr.

10

4.1 Kuaterner Amonyum Tuzlar

ekil 11

Azot atomuna bal drt tane alkil grubu bulunur. Bu alkil gruplar lipofiliktir. Azot katyonu hidrofiliktir. Bu bakmdan iki fazda da znrler. Burada katyon inorganik reaktifin anyonunu organik faza tar. Kuaterner amonyum tuzlar dezenfektan , yzey aktif madde , kuma yumuatcs ve statik elektrik nleyici (rnek: ampuan) olarak kullanlrlar. Kuaterner amonyum tuzlarnn eldesi tersiyer aminlerin alkillenmesi ile olur ( Kuca vd., 2007 ).

ekil 12

11

4.2 Fosfonyum Bileikleri

ekil 13

Fosfonyum bileiklerinde fosfor atomuna bal drt lipofilik grup bulunur. Fosfor katyonu da hidrofiliktir. Bu bakmdan iki fazda da znrler. Kuaterner amonyum tuzlaryla ayn ekilde inorganik reaktifin anyonunu organik faza tarlar. Trifenilfosfinlerin alkillenmesi ile elde edilirler ( Porcal vd., 2006 ).

ekil 14

12

4.3 Piridinyum Bileikleri

ekil 15 Piridinyum bileikleri piridinin alkillenmesi ile elde edilirler. Bunlarda kuaterner amonyum tuzlar gibidirler. 4.4 Konuku-Konuk likisi Gsteren Makrosiklik Bileikler 4.4.1 Ta eterler

ekil 16 Ta eterler konuku-konuk ilikisi gsteren bileiklerdir. Ta eter konuku inorganik reaktifin katyonu ise konuktur. Kat-sv sistemde aadaki gibi reaksiyon gerekletirirler ( Chen , 2003).

ekil 17

13

Konuku-konuk ilikisi gsteren bileiklerin kuaterner amonyum tuzlarndan en byk fark burada inorganik reaktifin katyonunun da organik faza gemesidir. Ta eterlerde veya dier konuku-konuk ilikisi gsteren bileiklerde inorganik reaktifin katyonunun iyon ap ile konukunun oyuk ap birbirine uygun olmaldr. Aada tablo eklinde katyonlarn iyon aplar ve baz bileiklerin oyuk aplar verilmitir ( Chen , 2003).

ekil 18 Bu tabloda 15-crown-5 iin sodyumun, 18-crown-6 iin de potasyumun uygun olduu grlmektedir. yon ap oyuk apndan byk olduunda katyon oyua giremez ve kompleks oluturamaz. Kk olduunda ise katyon yeterli ba mesafesini salayamaz. Ta eterler Williamson Eter Sentezi ile aadaki gibi elde edilirler ( Chen , 2003).

ekil 19

14

4.4.2 Kriptantlar

ekil 20

Kriptantlar aza ta eterlerdir. Ta eterler gibi bunlar da konuku-konuk ilikisi gsterirler. Yukarda 2.2.2-Kriptant n potasyum ile yapt kompleks gsterilmitir.

4.4.3 Kaliksarenler

ekil 21

Kaliksarenler konuku-konuk ilikisi gsterirler. Substitue fenollerin formaldehit ile kondenzasyonuyla elde edilirler. ekildeki 4-Ter-btilkaliks[4]aren sodyum ile kompleks oluturur.

15

4.4.4 Siklofanlar

ekil 22

Siklofanlar bir kpr ile birbirine balanm aromatik halkalar ierirler. Siklofanlar da konuku-konuk ilikisi gsterirler.

4.4.5 Siklodekstrinler

ekil 22

Siklodekstrinler konuku-konuk ilikisi gsterirler. Byk ve hidrofobik kolesterol molekllerini kolaylkla siklodekstrin halkas iine alarak giderirler. Bu bakmdan yiyecek ve ilalarn iinde kullanlabilirler.

16

Aada -siklodekstrin yaps gsterilmitir. -siklodekstrin 6, siklodekstrin 7, -siklodekstrin ise 8 tane D-glikopiranozun 1-4 glikozit ba ile balanmasyla oluur.

ekil 23

4.4.6 Polietilen glikoller

ekil 24

Polietilen glikoller ta eterlere benzerler ve onlar gibi polietilen glikoller de faz transfer katalizr zellii gsterirler.

17

4.5 Kiral Faz Transfer Katalizrleri Kiral faz transfer katalizrleri reaksiyonlarn stereoseici olarak gereklemesini salarlar. Tartarik asitten elde edilmi bir kiral faz transfer katalizr aadaki gibidir.

ekil 25 inona aacnn kabuundan elde edilen alkaloidin alkillenmesi ile oluan aadaki inona alkaloid trevleri de kiral faz transfer katalizrleridir ( Song , 2009 ).

ekil 26

18

inona alkaloid trevlerinde azot katyonuna bal olan grup deiken gruptur (burada benzil). Kuininyumlarda ayrca bir metoksi grubu baldr. Genel yap olarak ioninyum ile kuinidinyum ve inonidinyum ile kuininyum birbirine benzer. Kiral kuaterner amonyum ve kiral ta eterler aadaki gibi R ve S olarak isimlendirilirler.

ekil 27

5. FAZ TRANSFER KATALZR SEM


Aktivite, kararllk, bulunma, uygulanabilirlik ve maliyete gre en uygun katalizr kuaterner amonyum tuzlardr ve sklkla endstriyel uygulamalarda bunlar kullanlr. Polietilen glikollerin dk aktivitelerinden dolay kullanmlar azdr. Dier faz transfer katalizrleri faydal olmadnda kriptantlar ve ta eterler kullanlr. Fakat endstriyel uygulamalarda toksiklikleri ve maliyetleri kullanmna engel oluturur. Gaz-sv sistemde organik substratn bulunduu gaz fazn scakl 200 oC civarndadr. Bu gibi durumlarda ise termal kararll olan fosfonyum bileikleri yada fosfonyum-polietilen glikol karm kullanlr.

19

ekil 28 Yukardaki tabloda normal faz transfer katalizrlerinin zellikleri kyaslamal olarak gsterilmitir ( Naik ve Doraiswamy , 1998 ).

6. ALKL GRUPLARININ ETKS


Faz transfer katalizrl reaksiyonlarn baarl olabilmesi, anyonun su fazndan organik faza geebilirliine baldr. Organik faza geirilen bu anyon aktif ve reaksiyona hazr olmaldr. Reaksiyonun olumas iin katalizr organik faz iende yeterince dalabilmelidir. Organik fazdaki katalizrn dalm ve anyonla ilikisi, kuaterner katyonun ve su fazndan geirilen anyonun yapsna baldr. Tetrametil amonyum tuzu ( (CH3)4N+Y- ) genellikle organik zeltilerde iyi dalamaz. Bu yzden genellikle iyi faz transfer katalizr deillerdir. Sadece, byk organik anyonlar ile oluturduklar iyon ifti ile veya yksek saflktaki organik zclerin kullanm ile bu dalm arttrlabilir. Tetraetilamonyum ( (C2H5)4N+Y- ) ve tetrapropilamonyum ( (C3H7)4N+Y- ) tuzlarda kk anyonlarn tanmas iin zayf katalizrlerdir.

20

Tetrabtilamonyum tuzlar faz transfer katalizr olarak yksek verim gsterirler. Yksek saflkta ticari olarak kolaylkla uygulanabilirler. Kuaterner amonyum katyonlar, R4N+, R=C5H11 den C10H21 a kadar olan faz transfer katalizrleri anyonu kolaylkla organik faza tarlar ve yksek katalitik aktivite gsterirler. Daha yksek tetraalkilamonyum tuzlar, R4N+, R=C12H25 ve yksek olanlar anyonu kolaylkla organik faza tarlar. Ancak Organik ve su faz arasnda anyon aktarm yava olur ve bu 5-10 karbonlu olanlara gre reaksiyon orann drr. Aadaki tabloda 1-bromooktan ve tiyofenoksitin, benzen/su karm iindeki reaksiyon oranna katalizr yapsnn etkisi gsterilmitir. Bu reaksiyon iin bu tablodaki faz transfer katalizrlerinden en uygununun etiltrioktilfosfonyum bromr olduu grlmektedir ( Herriott ve Picker , 1975 ).

ekil 29

7. ORGANK ZCNN ETKS


Sadece anyonun organik faza geii yeterli deildir, ayn zamanda anyonun yksek miktarda reaktif olmas gerekir. Hem kullanlan zcnn polaritesi hem de katyon anyon arasndaki iyon uzakl anyonun aktivitesini etkiler. Anyonlarn apolar zc iin byk afiniteleri yoksa su faznda bulunmay tercih ederler.

21

Faz transfer katalizrlerinde genellikle anyonun organik faza uygun oranda geiini salayacak polariteye sahip zcler gereklidir ve zc organik faz reaksiyonunun orann arttrmaldr. Genellikle faz transfer katalizrlerinde diklorometanla ( CH2Cl2 ) birlikte polar bir zc kullanlr. nk bu zcler kuaterner tuzlar ve dier faz transfer katalizrlerini zerler ve organik faz reaksiyonu iin gei admn da hzlandrrlar ( Wypych , 2001 ). Aadaki tabloda organik ve su faz arasnda tetrabtilamonyum bromrn dalm zerinde zclerin etkisi kyaslanmtr ( Dehmlow vd., 1985 ).

ekil 30

ok polar zcler genellikle organik faz reaksiyonlarnn orann arttrd iin fiziksel organik kimyada bilinirler. Organik fazn polarite art ve hidrojen ba gcnn, kk iyonlarn ekstraksiyonu zerinde ve anyon ile organik yap zerinde gl bir etkisi vardr. Organik fazn polaritesi, zcnn polaritesi ve organik reaktanta baldr. Yine de birok faz transfer katalizr reaksiyonu zcsz olur. Bu durumda organik reaktant zc gibi kullanlr ( Wypych , 2001 ).

22

Aada organik zcnn kullanlmad srekli faz transfer katalizr akm emas gsterilmitir.

ekil 31

Bu akm emasnda faz transfer katalizr, organik substrat ve inorganik reaktifin bulunduu su faznn bir reaktrde iinde reaksiyona sokulduu gsterilmitir. Faz ayrmnda bir ekstraksiyon ilemi ile su ve sodyum halojenr ieren sulu rafinat ayrlr. Destilasyon ilemi ile de rn ayrlr, faz transfer katalizrnn %50 si geri kazanlr ve geri kalan ( faz transfer katalizrnn %50 sini ve reaksiyona girmeden kalan organik substratn fazlasn ierir.) faz ayrmna geri gnderilir. Reaksiyon karmndan rnn ayrlmas, katalizrn geri dnm ve organik zclerin gerekmesi homojen katalitik ilemlerde ana dezavantajdr. Bu nedenle, ok homojen ilemler dier faydalarna ramen endstriyel lekte kullanlmazlar.

23

8. FAZ TRANSFER KATALZR KULLANIMININ FAYDALARI

Verimliliin artmas: a-) Verimin artmas. b-) Reaksiyon zamannn azalmas. c-)Birim ilemlerin salamlamas veya azalmas. d-) Reaktr hacim veriminin artmas. evresel performansn artmas: a-) zcy gidermek, azaltmak veya yeniden kullanmak. b-) Yan rnlerin azalmas. Kalitenin artmas: a-) Seiciliin artmas. b-) Yan rnn azalmas. Gvenliin artmas: a-) Ekzoterm kontrol ( dk scaklkta gereklemesi ). b-) Zararl ham maddenin kullanmnn azalmas. retim maliyetlerinin azalmas: a-) Birim ilemlerin azalmas. b-) Ham maddenin idareli kullanlmas.

evresel adan faz transfer katalizr kullanm ok avantajldr. Organik substrat ve inorganik reaktifi zen bir zc kullanm ile faz transfer katalizr kullanmn, bir rnek ile kyaslamak gerekirse;

ekil 32

Faz transfer katalizrl ve toluenli siyanrleme ileminin dimetil slfoksitli ( DMSO ) siyanrleme ilemine gre evresel avantajlar unlardr: 1) %85 daha az sulu atk. 2) %19 yksek verim. 3) Geri kazanlamayan DMSO. Tamamen geri kazanlan ve dier ilemlerde kullanlabilen toluen.

24

9. FAZ TRANSFER KATALZR LE BRLKTE UYGULANAN TEKNKLER

Faz transfer katalizr ile birlikte uygulanan teknikler metal kokatalizrler, yksek ses dalgalar, mikrodalgalar, elektrokimya, mikrofazlar ve fotokimyadr. Alkil ve ail halojenrler, olefinler, asetilenler, aziridinler, azobenzenler ve fenollerin karbonillenmesi metal kompleks ko-katalizrnn ok nemli uygulamalardr. Hidroksit anyonu gibi inorganik anyonlar gerektiren reaksiyonlarda metal ko-katalizli faz transfer katalizr sistemleri faydaldrlar. Bylece, su fazndaki hidroksit ( veya KOH yada NaOH in kat yzeyi zerinde ) ile metal karboniller uygun anyonlarna dnrler. Daha sonra da faz transfer katalizrleri ile anyonun organik faza geii gerekleir ( Alper , 1988 ). Yksek ses dalgalar homojen ve heterojen reaksiyonlarda istenen etkiler gerekletirirler. Bu etkiler dnmn artmas, seiciliin artmas ve verimin artmasdr. Yksek ses dalgalarnn kimyasal ve mekaniksel etkileri vardr. Kimyasal etkileri mikrokabarcklarn patlamas ve serbest radikallerin oluumudur. Mekaniksel etkileri ise simetrik boluk oluumu sresince ok dalgalar oluumu veya asimetrik boluk oluumu sresince mikrojetlerin oluumudur. Bunlar ara yzeyden ktle geiini kolaylatrrlar. Kat-sv sistemlerde ise ktle geii iin uygun alann olumasn salarlar. Ayrca kat yzeyinden reaktif ara rn veya rnlerin uzaklamasn salayarak yzeyi yeniden reaksiyon iin uygun hale getirirler. Bu nedenle kat yzey zerinde iyon deiimi kolaylkla gerekleir ( Hagenson ve Doraiswamy , 1998 ). Mikrofazlar heterojen sistemlerde ara yzeyden geii kolaylatrarak reaksiyon orann arttrrlar. Mikrofazlar genellikle paracklarn, kabarcklarn veya damlacklarn difzyon uzunluunun znen maddeden daha kk olmasn salar. Mikrofazlar reaktif anyonu tar ve anyonun organik faza geiini salar. Faz transfer katalizrl sistemlerde mikrofaz ve yksek ses dalgalar gibi birka sistem bir arada da kullanlabilir ( Naik vd., 1994 ). Mikrodalgalarn kullanld reaksiyonlar ok hzl gerekleir ( genellikle 10 dakikadan nce tamamlanr ). Mikrodalga nlarnn kullanm yksek basn kullanmn ve organik zc kullanmn nler ( Loupy vd., 1993 ).

25

Baz makalelerde fotokimyasal reaksiyon sistemlerinde faz transfer katalizr kullanm not edilmitir. rnein, Guarini ve Tundo organik substratlarn fotooksidasyonunda fosfonyum tuzlar ve piridinyum tuzlarn kullanmlardr ( Guarini ve Tundo , 1987 ). Elektroorganik oksitleme ve indirgeme reaksiyonlarnda faz transfer katalizr kullanm iki fazl sistemlerde ok yaygndr. Klorlamalar, siyanrlemeler ve asetoksillemeler gibi baz uygulamalar not edilmitir. En ok sv-sv sistemlerde elektroorganik sentezlerle ilgili uygulamalar vardr. Oksidasyonlar genellikle Ce3+/Ce4+, Mn2+/Mn3+, Co2+/Co3+ ve Cl-/ClO- gibi iyonik iftler kullanlarak uygulanmtr ( Do ve Chou , 1992 ).

10. FAZ TRANSFER KATALZL REAKSYONLAR

10.1 Alkilleme Reaksiyonlar

ekil 33

Tribtilbenzilamonyum klorr kullanlarak NaOH in metilen klorr ierisinde znrl salanm ve fenoln hidrojeni koparlmtr. Daha sonra da oluan alkolat dimetil slfatn metiline saldrmtr ve %93 verimle alkilleme gereklemitir ( McKillop vd., 1974 ).

26

ekil 34

Esermetol Alzheimer tipi hastalklarn tedavisinde kullanlan bir ilatr. Onun eldesinde inonyum kiral faz transfer katalizr kullanlarak laktamn asidik hidrojeni koparlmtr. Oluan enolat, kiral faz transfer katalizr n yzn kapatarak organik faza tamtr ve arka yzde bir alkilleme gereklemitir ( Lee ve Wong , 1991 ).

27

Baka bir alkilleme reaksiyonunda daha detayl olarak bir ekil zerinde gsterilecek olursa;

ekil 35

Bu reaksiyonda arayzde organik substrat ve inorganik reaktif ile bir enolat oluur. yon deiimiyle inonyum faz transfer katalizr ve enolat bir lipofilik iyon ifti oluturur. Faz transfer katalizr enolatn arka yzn kapatarak organik faza tar ve reaksiyon n yzde gerekleir ( Lygo ve Andrews , 2004 ).

28

10.2 Michael Katlmas lk reaksiyonda (S,S) kiral ta eter kullanlmtr. -keto esterin asidik hidrojeni OtBu ile koparlm ve daha sonrasnda da Michael tipi reaksiyon %99 enantiyomerik fazlalkla gereklemitir. kincisinde (S) kiral ta eter kullanlarak %80 verim ve %83 enantiyomerik fazlalk ile reaksiyon gereklemitir ( Cram ve Sogah , 1981 ).

ekil 36

29

10.3 Aldol Reaksiyonu (R,R) kiral kuaterner amonyum tuzu kullanlarak reaksiyon yksek verim ve enantiyomerik fazlalkla gerekletirilmitir. kinci reaksiyon ile de -amino ester oluumu salanmtr ( Ooi vd., 2004 ).

ekil 37 10.4 Darzens Reaksiyonu

ekil 38

30

Reaksiyonda inonyum kiral faz transfer katalizr kullanlarak -halo ketondan ,-epoksi keton elde edilmitir ( Arai ve Shiori , 1998 ). 10.5 Horner-Wadsworth-Emmons Reaksiyonu inonyum kiral faz transfer katalizr kullanlarak Horner-WadsworthEmmons Reaksiyonu ile %69 verimle ,-doymam ester eldesi gereklemitir ( Hamaguchi vd., 1998 ).

ekil 39 10.6 Epoksitleme Reaksiyonu

ekil 40

31

inonidinyum kiral faz transfer katalizr kullanlarak yksek verim ve enantiyomerik fazlalk ile ,-epoksi keton elde edilmitir ( Corey ve Zhang , 1999 ).

10.7 Oksitleme Reaksiyonu inonyum ve (R,R) aza ta eter kullanlarak ketonun pozisyonu hidroksitlenmitir. inonyumla S enantiyomer, (R,R) aza ta eter ile de R enantiyomer daha fazla olumutur ( De Vries vd., 1995 ).

ekil 41

10.8 ndirgeme Reaksiyonu Kuininyum kiral faz transfer katalizr kullanlarak %30 enantiyomerik fazlalkla indirgeme reaksiyonu ekil 42 deki gibi gerekletirilmitir ( Hofstetter vd., 1999 ).

32

ekil 42 10.9 Nkleofilik Yer Deitirme Reaksiyonlar

ekil 43 Tetrabtil amonyum, siyanr ile lipofilik iyon ifti oluturarak organik faza gemitir ve organik fazda kantitatif olarak yer deitirme reaksiyonu gereklemitir ( Dozeman vd., 1997 ).

ekil 44 Tetrabtil amonyum bromr azidin organik substrat ile reaksiyona girmesini salamtr. Reaksiyon %94 verimle gereklemitir ( Malik vd., 1996 ).

33

ekil 45 Alikuat 336 kullanlarak gereklemitir ( Farng vd., 1996 ). 10.10 Polimerleme kantitatif olarak tiyoester oluumu

ekil 46

Polikarbonatlarn lenmesi, kalplanmas, sl olarak ekillendirilmesi kolaydr. Bu tip plastikler modern imalat sektrnde ok geni kullanm alan olan plastiklerdir. Bisfenol A ve fosgenin reaksiyonu tetrabtil amonyum hidroksit kullanlarak gerekletirilmitir ( Boden vd., 1995 ).

*Alikuat 336 ticari olarak isimlendirilmi bir faz transfer Trioktilmetilamonyum bromr ve tridesilmetilamonyum bromrn karmdr.

katalizrdr.

34

11. ORGANK SENTEZLERDE FAZ TRANSFER KATALZRLER

ekil 47 Verapamil hipertansiyon, gs ars ve kalp ritim dzensizlii tedavisinde kullanlan bir ilatr. Verapamil eldesinde bir ara basamakta tetrabtil amonyum bromr ( TBAB ) kullanlarak %80 verimle alkilleme reaksiyonu gerekletirilmitir ( Barbasiewicz vd., 2006 ).

ekil 48 Antiobezite ve antidepresan ilac olarak kullanlan Sibtramin in eldesinde tetrabtilamonyum bromrn kullanld bir ara basamakta %72 verimle alkilleme gereklemitir ( Barbasiewicz vd., 2006 ).

35

ekil 49 Eritramin kardiovaskler aktivite gstermektedir. Eldesinde bir ara basamak karben oluumu zerinden %91 verimle gereklemitir. Faz transfer katalizr olarak trietilbenzilamonyum klorr kullanlmtr ( Stanislawski vd., 2007 ).

Bu reaksiyon Makosza Arayz Mekanizmas ile gsterilirse;

ekil 50

lk aamada ara yzde bir iyon ifti oluur. Daha sonra faz transfer katalizr ile bir lipofilik iyon ifti oluarak organik faza geer. Organik fazda faz transfer katalizrnn ayrlmas ile diklorokarben oluur ve son aamada diklorkarbenin alkene katlmas ile diklorosiklopropan oluur ( Makosza , 2000 ).

36

ekil 51

Kronik akcier hastal tedavisinde kullanlan bir ila olan Sibanadet Hidroklorr n eldesinde tetrabtilamonyum hidrojen slfat kullanlarak %97 verimle alkilleme yaplmtr ( Giles vd., 2004 ).

ekil 52

PDA-641 astm ve depresyon tedavisinde kullanlan bir ilatr ve sentez aamalarndan biri olan alkilleme reaksiyonu ekil 52 deki gibi tetrabtilamonyum bromr ile gerekletirilmitir ( Wilk vd., 2008 ).

37

ekil 53 Muramil Dipeptid Glikozit eldesinde yer deitirme reaksiyonu TEBA varlnda %72 verim ile gerekletirilmitir. Muramil Dipeptid Glikozit, Staphylococcus Aureus a kar antibakteriyel diren salar. Bu bakteri yaralarda enfeksiyona yol aar. Hastanelerden kazanlan enfeksiyonlarda ana etken olmutur ( Zemlyakov vd., 2008 ).

ekil 54 Donepezil Hidroklorr alzheimer tipi hastalklarn tedavisinde kullanlr. Donepezil Hidroklorr eldesinde faz transfer katalizli aldol reaksiyonu %88 verimle gereklemitir ( Niphade vd., 2008 ).

38

ekil 55

Anastrozol ileri gs kanseri tedavisinde etkilidir. Anastrozoln eldesinde ilk basamakta faz transfer katalizli alkilleme %70 verimle gereklemitir ( Chojecka-Koryn vd., 2006 ).

39

KAYNAKLAR

Alper H., 1988, Metal catalyzed carbonylation and oxidation-reduction reactions , Pure Appl. Chem., 60, 35. Arai S. ve Shiori T., 1998, Phase transfer catalyzed asymmetric darzens reaction of cyclic -chloro ketones , Tetrahedron Lett., 39, 2145. Barbasiewicz M. vd., 2006, Phase transfer alkylation of arylacetonitriles revisited , Tetrahedron Lett., 47, 3871. Boden E. Vd., 1995, Method for making aromatic polycarbonates , (General Electric) US Patent 5, 391, 692 . Chen Z., 2003, Synthesis and host-guest interaction of cage-annulated podands, crown ethers, cryptands, cavitands and non-cage-annulated cryptands , PhD Thesis, Uni. of North Texas, Denton, USA, 8-39. Chojecka-Koryn E. vd., 2006, An efficient preparation of 3,5-bis(2-cyanoisopropyl) toluene key intermediate in anastrozole synthesis , Przem. Chem., 85, 338. Chojecka-Koryn E. vd., 2006, Pat. PL 197935. Corey E. J. ve Zhang F. Y., 1999, Mechanism and conditions for highly enantioselective epoxidation of ,-enones using charge-accelerated catalysis by a rigid quaternary ammonium salt , Org. Lett., 1, 1287. Cram D. J. ve Sogah G. D. Y., 1981, Chiral crown complexes catalyze michael additions to give adducts in high optical yields , J. Chem. Soc. Chem. Commun., 625. De Vries E. F. J. vd., 1995, Enantioselective oxidation of aromatic ketones by molecular oxygen, catalyzed by chiral monoaza-crown ethers , Tetrahedron: Asymmetry, 6, 1123. Dehmlow vd., 1985, The extraction of alkoxide anions by quaternary ammonium phase transfer catalysis , Tetrahedron Lett., 41, 2927. Do J. S. ve Chou T. C., 1992, Aniodic oxidation of benzyl alcohol to benzaldehyde in the presence of both redox mediator and polymer supported phase transfer catalyst , J. Appl. Electrochem., 22, 966. Dozeman G. Vd., 1997, Chemical development of a pilot scale process for the ACAT inhibitor 2,6-diisopropylphenyl [(2,4,6-triisopropylphenyl)acetyl]sulfamate , J. Org. Proc. Res. Dev., 1, 137.

40

Farng L. vd., 1996, Dithiocarbamate-derived ethers as multifunctional additives , (Mobil) US Patent 5, 514, 189. Ford W. T. ve Tomoi M., 1984, Polymer-supported phase transfer catalysts: Reaction mechanisms , Adv. PoIym. Sci., 55, 49. Giles M.E. vd., 2004, Development of a manufacturing process for sibenadet hydrochloride, the active ingredient of viozan , Org. Proc. Res. Dev., 8, 628. Guarini A. ve Tundo P., 1987, Rose bengal functionalized phase-transfer catalysts promoting photoxidations with singlet oxygen. Nucleophilic displacements on dioxetanic and endoperoxidic intermediates , J. 0rg. Chem., 52, 3501. Hagenson L. C. ve Doraiswamy L. K., 1998, Comparison of the effects of ultrasound and mechanical agitation on a reacting solid-liquid system , Chemical Engineering Science, 53, 131. Hamaguchi S. vd., 1998, Catalytic asymmetric horner-wadsworth-emmons reaction under phase-transfer-catalyzed conditions , Tetrahedron Lett., 39, 2997. Hashimoto T. ve Maruoka K., 2008, The Basic Principle of Phase-Transfer Catalysis and Some Mechanistic Aspects , 1-3. Herriott A. W. ve Picker D., 1975, Phase transfer catalysis. Evaluation of catalysis , J. Am. Chem. Soc., 97, 2345. Hofstetter C. vd., 1999, NMR structure determination of ion pairs derived from quinine: A model for templating in asymmetric phase-transfer reductions by BH4with implications for rational design of phase-transfer catalysts , J. Org. Chem., 64, 8794. Iwamoto H. vd., 1983, A facile in-situ diazo-coupling reactions under two-phase conditions catalyzed by tetrakis[3,5-bis(trifluoromethyl)phenyl]borate ion , Tetrahedron Lett., 24, 4703. Kuca K. vd., 2007, Preparation of benzalkonium salts differing in the length of a side alkyl chain , Molecules, 12, 2341. Kuo C. S. ve Jwo J. J., 1992, Inverse phase transfer catalysis. Kinetics and mechanism of the pyridine 1-oxide catalyzed substitution reaction of benzoyl chloride and benzoate ion in a two-phase water/dichloromethane medium , J. Org. Chem., 57, 1991. Lee T. B. K. ve Wong G. S. K., 1991, Asymmetric alkylation of oxindoles: An approach to the total synthesis of (-)-physostigmine , J. Org. Chem., 56, 872.

41

Loupy A. vd., 1993, The synthesis of esters under microwave irradiation using dry-media conditions , Can. J. Chem., 71, 90. Lygo B. ve Andrews B. I., 2004, Asymmetric phase-transfer catalysis utilizing chiral quaternary ammonium salts: Asymmetric alkylation of glycine imines , ACC. Chem. Res., 37, 518. Makosza M., 2000, Phase-transfer catalysis. A general green methodology in organic synthesis , Pure Appl. Chem., 72, 1399. Malik A. vd., 1996, Preparation of mono substituted fluorinated oxetane prepolymers , (Aerojet-General Corporation) US Patent 5, 523, 424. Mathias L.J. ve Vaidya R. A., 1986, Inverse phase transfer catalysis. First report of a new class of interfacial reactions , J. Am. Chem. Soc., 108, 1093. McKillop A. vd., 1974, The use of phase transfer catalysis for the synthesis of phenol ethers , Tetrahedron Lett., 30, 1379. Melville J. B. ve Goddard J. D., 1988, A solid-liquid phase transfer catalysis in rotating-disk flow , Ind. Engng. Chem. Res., 27, 551. Naik S. D. vd., 1994, Rate enhancements in a solid-liquid reaction using PTC, microphase, ultrasound and combinations there of , Chem. Eng. Sci., 49, 4787. Naik S.D. ve Doraiswamy L.K., 1998, Phase transfer catalysis: Chemistry and engineering , AIChE Journal, 44, 3. Niphade N. vd., 2008, An improved and efficient process for the production of donepezil hydrochloride: Substitution of sodium hydroxide for n-butyl lithium via phase transfer catalysis , Org. Process Res. Dev., 12, 731. Ooi T. vd., 2004, Development of highly diastereo- and enantioselective direct asymmetric aldol reaction of a glycinate schiff base with aldehydes catalyzed by chiral quaternary ammonium salts , J. Am. Chem. Soc., 126, 9685. Porcal W. vd., 2006, One-pot synthesis of benzyltriphenylphosphonium acetates from the corresponding activated benzyl alcohols , Arkivoc, 128. Smith M. B. ve March J., 2007, Marchs advanced organic chemistry reactions, mechanisms, and structure , Wiley-Interscience a John Wiley & Sons Inc. Publication, Sixth Edition, New Jersey, USA, 508-511. Song C. E., 2009, Cinchona Alkaloids in Synthesis and Catalysis: Ligands, Immobilization and Organocatalysis , Wiley-VCH, First Edition, Weinheim, Germany, 1-8.

42

Stanislawski P. C. vd., 2007, gem-dihalocyclopropanes as building blocks in natural-product synthesis: Enantioselective total syntheses of ent- erythramine and 3-epi-erythramine , Chem. Asian J., 2, 1127. Starks C.M., 1971, Phase transfer catalysis. I. Heterogeneous reactions involving anion transfer by quaternary ammonium and phosphonium salts , J. Am. Chem. Soc., 93, 195. Tundo P., 2001, New developments in dimethyl carbonate chemistry , Pure Appl. Chem., 73, 1117. Wang D. H. and Weng H. S., 1988, Preliminary study on the role played by the third liquid phase in phase transfer catalysis , Chem. Eng. Sci., 43, 209. Wilk B.K. vd., 2008, Solving a scale-up problem in the o-alkylation of isovanillin under phase-transfer catalysis conditions , Org. Process Res. Dev., 12, 785. Wypych G., 2001, Handbook of Solvents , ChemTec Publishing, First Edition, Toronto, Canada, 798-804. Zemlyakov A.E. vd., 2008, Synthesis and biological activity of aryl S-glycosides of 1-thio-N-acetylmuramyl-L-alanyl-D-isoglutamine , Rus. J. Bioorg. Chem., 34, 223.

43

ZGEM

10.07.1986 ylnda Edirne de dodum. lk ve orta renimimi Havsa Atatrk lkretim Okulu ve Trakya Birlik lkretim Okulu n da tamamladktan sonra Edirne Anadolu Lisesi ne girdim. Buradaki eitimimi tamamlayp Eskiehir Anadolu niversitesi Kimya Blm n kazandm. Burada 2 yl Yabanc Diller Yksekokulu n da yabanc dil eitimi aldktan sonra 2006 ylnda Trakya niversitesi Kimya Blm n kazandm. 2010 ylnda kimya blmnden mezun oldum. Ayn yl Trakya niversitesi Fen Bilimleri Enstits nn Organik Kimya programnda yksek lisansa baladm ve halen renimime devam etmekteyim.

You might also like