TARH YAPILARDA MALZEME ZELLKLERNN BELRLENMESNDE UYGULANAN YNTEMLER

Fevziye AKZ ve Nabi YZER YT. n. Mh. Bl. stanbul

ZET Tarihi yaplar, zgn biimi, tayc sistemi ve malzemesi ile ayakta tutulabildii oranda baarl olarak korunuyor demektir. Restorasyon ve koruma yntemleri disiplinler arasnda srekli tartma konusu olmu, 1964 ylnda yaynlanan ve lkemizde de benimsenen Venedik Tz ile tarihi yaplarn onarm ile ilgili temel ilkeler belirlenmitir. Bu ilkelerde onarmn uzmanlk gerektiren bir i olduu, amacn antn estetik ve tarihi deerini ortaya karmak ve korumak olduu, onarmda zgn malzemenin kullanlmas gerektii vurgulanmaktadr. Onarmda kullanlacak malzeme zelliklerinin zgn malzeme ile uyumu iin, zgn malzeme zelliklerinin ok iyi belirlenmesi gerekir. Bu almada tarihi yaplarda kullanlan malzeme zelliklerinin belirlenmesi iin, yerinde ve laboratuarda uygulanan tahribatl ve tahribatsz deney yntemleri aklanmtr.
Anahtar Kelimeler : Endoskopi, flatjack, georadar, kltrel miras

THE METHODS FOR DETERMINATION OF MATERIAL PROPERTIES OF HISTORICAL BUILDINGS ABSTRACT The conservation of historical buildings becomes as successful as their original shape, structural system, and materials are preserved. Restoration and conservation methods continuously come into being discussions between different disciplines. The main principles related with restoration of historical buildings constituted in the Venice Charter (1964) published and accepted in Europe and also in our country. It is mentioned in these principles that; the process of restoration is a highly specialized operation; its aim is to preserve and reveal the aesthetic and historic value of the monument and is based on respect for original material and authentic documents. So as to achieve the correspondence between original material and the new material, the properties of the original materials

must be determined carefully. In this study the destructive and non-destructive laboratory studies for the determination of materials in the historical buildings are explained. Keywords: Endoscopy, flatjack, georadar, cultural heritage 1. GR nsanlk tarihinin balangcndan gnmze kadar binlerce yllk uygarlk tarihi iinde insann dorudan veya doa ile birlikte yaratt deerler, bugn kltrel ve doal miras olarak adlandrlr. Bu deerlerin korunmas, amzda insanln ortak sorunudur ve zerinde nemle durulmas gereken bir konudur. Kltrel ve doal mirasn korunmas konusunda uzmanlk alanlar ortaya km konu ile ilgili ltler belirlenmi, kanuni dzenlemeler yaplmaya balanmtr. Bu amala, dnyada 20.yzyln balarndan itibaren 1931 ylnda Carta Del Restauro, 1964 ylnda Venedik Tz gibi yasal sorumluluklar getirilmi, 1965 ylnda kltr varlklarna ilikin aratrma, dkmantasyon ve teknik yardmla ilgili olarak ICOMOS Vakf (International Council on Monuments and Sites) kurulmutur. UNESCO tarafndan 1972 ylnda dzenlenen konferansta Dnya Kltrel ve Doal Mirasnn Korunmasna Dair Szleme imzalanmtr. Avrupa Konseyi, Mimari Miras konusunda bir takm kararlar alm, bu kararlara gre lkelerce oluturulmas gereken yasal prosedrler ortaya konulmutur. Venedik Tznde, tarihi yaplarn onarm ile ilgili olarak belirlenen temel bazlar unlardr: Onarm uzmanlk gerektiren bir itir ve amac antn estetik ve tarihi deerini ortaya karmak ve korumaktr. Onarmda, zgn malzeme kullanlmal, gvenilir belgelere sayg duyulmal ve bu belgelere bal kalnmaldr. Koruma, onarm ve glendirme ilemlerinde, geleneksel tekniklerin yetersiz kald durumlarda bilimsel deneylerle saptanm ada yntemlerden yararlanlabilir. Eksik ksmlar tamamlanrken yenilenen ksm btnle badamal ancak onarm yaplan blge, sanatsal ve tarihi tankl yanltmamak amac ile znden ayrt edilebilir nitelikte olmaldr. Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt tarafndan dzenlenen Genel Konferans 17 Ekim-21 Kasm 1972 tarihleri arasnda Pariste toplanm Dnya Kltrel ve Doal Mirasnn Korunmasna Dair Szleme imzalanmtr. Bu szleme ile Kltrel varlklarn nemi ve giderek bozulduklar belirtilmi ve koruma iin ibirlii yaplmas gerektii vurgulanmtr. Bu szlemenin sonucu olarak Dnya Miras Komitesi ad ile hkmetler aras bir komite kurulmutur. Szleme esasna gre her devlet tarafndan kltr varlklarnn bir listesi oluturulacak ve Dnya Kltr Miras Listesi ad altnda yaynlanacaktr [1]. Mimari Miras konusunda Avrupa Konseyi tarafndan alnan kararlara gre: Kltrel mirasn bozulmas ve yklmas devlet tarafndan nlenmeli, kltrel mirasn korunmas iin gerekecek projeler yetkili makamlarca gerekletirilmeli, ulusal, blgesel ve yerel yetkililer, bakm ve onarm almalarna mali destek bulabilmeli, mimari mirasn onarmnda geleneksel tekniklerin uygulanmas ve bu anlayn gelitirilmesi salanmal, karar srelerinde yerel ynetim, ilgili dernekler, halk vb. birlikler arasnda bilgi alveriini salayacak bir sistem oluturulmal, mirasn korunmasnda yerel ustalarn, zanaatn vb. geliimi salanmal, szlemeyi kabul eden devletler bu alandaki almalarda, uzmanlar araclyla birbirlerine yardm etmeli, gerekirse teknik yardmlama yaplabilmelidir [1].

Yukarda sz edilen uluslararas anlamalara Trkiye tarafndan imza konulmu, tarihi yaplarn korunmas ile ilgili yasa ve ynetmelik uygulamas konusunda kurullarn grevleri ve birbirileriyle ilikileri belirlenmitir. Son olarak 27 Temmuz 2004 tarihli resmi gazetede yaynlanan, 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile aada birka verilen konular ele alnmtr: Koruma Yksek Kurulu ve Koruma Blge Kurullarnca alnan kararlara aykr olarak, korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklarnda inai ve fiziki mdahalede bulunulamaz. Bykehir belediyeleri tarafndan kltr varlklar ile ilgili ilemleri ve uygulamalar yrtmek zere, valilik ve Bakanlka izin verilen belediyeler bnyesinde sanat tarihi, mimarlk, ehir planlamas, mhendislik, arkeoloji gibi meslek alanlarndan uzmanlarn grev alaca koruma, uygulama ve denetim brolar kurulur. Konu ile ilgili olarak ayrca sertifikal yap ustalar yetitirecek eitim birimleri kurulur. Emlak vergisinin %10u nispetinde Tanmaz varlklarnn Korunmasna Katk Pay tahakkuk ettirilir ve ilgili belediye tarafndan emlak vergisi ile birlikte tahsil edilir, bu pay valinin denetiminde kullanlr. Toplu Konut Kanunu uyarnca verilecek kredilerin en az %10u tescilli tanmaz kltr varlklarnn bakm, onarm ve restorasyonu ilemlerine ilikin bavuruda kullanlr. Tanmaz kltr ve tabiat varlklar ile ilgili tadilat ve tamiratlar, zgn biim ve malzemeye uygun olarak yaplr [2]. Yukarda aklanmaya allan anlamalar, yasa ve ynetmelikler dikkate alndnda, tarihi yaplar ile ilgili tadilat ve tamiratlarn geleneksel teknikler uygulanarak zgn biim ve malzemeye uygun olarak yaplmas gerektii aktr. Onarmda kullanlacak malzemelerin doru seimi iin, zgn malzeme zelliklerinin ok iyi belirlenmesi gerekir. Bu almada tarihi yaplarda malzeme zelliklerinin belirlenmesi iin yerinde ve laboratuarda yaplan almalara rnekler verilecektir. 2. MALZEME ZELLKLERNN BELRLENMES N YAPILAN ALIMALAR Tarihi yaplarda malzeme zelliklerinin belirlenmesi iin ncelikle yapnn projesi temin edilir, proje ile yap karlatrlr, eklenti, ykm vb deiiklikler ve hasarlar tespit edilir. Proje temin edilemez ise veya proje ile yapnn mevcut durumu arasnda nemli farkllklar var ise yapnn rlve projesi hazrlanr, yapda hasarl blgeler belirlenir, proje zerinde gsterilir. Hasar tespiti ve malzeme zellikleri ile ilgili olarak lm yaplmas gereken elemanlar ve blgeler belirlenir. Bu elemanlarda aada belirtilen deney ve lmler yaplr [3,4]. Yerinde Yaplan almalar: lm yaplacak blgeler kodlanr, lm yaplacak blgelerde varsa kaplama kaldrlr, yzey temizlenir, Yzey scakl ve nemi belirlenir, Ultrases aleti ile ses gei sresi llr, Yzey sertlii llr, Yapdaki basn gerilme seviyesi Flat-Jack aleti ile belirlenir, gerilme-ekil deitirme ilikisi aratrlr, Yapda tula veya ta ile har arasndaki kayma dayanm belirlenir, Gerektiinde georadar ve endoskopik muayene yntemlerine bavurulur, Yapdan yeterli sayda rnek alnr (karot vb.).

Laboratuarda Yaplan almalar: Alnd yapya, kata ve elemana gre kodlanm numuneler deneye hazrlanr, Ultrases aleti ile karlkl yzeylerde ses gei sresi llr, Kondisyonlanan numunelerde birim arlk, su emme, zgl arlk deneyleri yaplr, Tek eksenli basn deneyi yaplr. Onarmda kullanlacak malzemelerin fiziksel ve mekanik zellikleri belirlenen bu zgn malzeme ile uyumunun aratrlmas iin, yapdan alnan zgn ta, tula ve zellikle har numunelerin mikroyapsal zellikleri belirlenir. Bu amala; a) yap incelemesi yaplr (XRD, SEM-EDS,). b) Renk lm yaplarak, orijinal malzeme ile onarmda kullanlacak malzemenin renk uyumu aratrlr. Gnmzde konu ile ilgili almalarda yaygn olarak uygulanan lm ve deney yntemlerinin bazlar aada ayrntl olarak ele alnmtr [4]. 2.1. Elemanlarda Yzey Scakl ve Nemin Aratrlmas Tarihi yaplarda grlen pek ok hasarda yapnn yerald blgenin iklim koullarnn (mikroiklim) etkili olduu bilinmektedir. Yapnn bulunduu ortamn mikroiklim koullar ile yap malzemesinin scaklk ve nemi, hasara neden olan srecin aklanmasnda ve dolays ile etkin koruma ve restorasyon metoduna karar verilmesinde yardmc olmakta, lmler yaz ve k dnemleri iin tekrarlanmaktadr [5,6]. ekil 1de yzey scakl ve nem lm iin kullanlan alet grlmektedir.

ekil 1: Yzey scakl ve nemin belirlenmesi 2.2. Ultrases lm

ekil 2: Ses gei sresinin lm

Frekans 16.000in zerinde olan ve insan kula tarafndan iitilemeyen ultrases dalgalar, kat, sv ve gaz iinde belirli bir hz ile yaylr. Ultrases dalgalar da k dalgalar gibi yaylr, yansr, krlr ve difraksiyona urar. Ultrases deney tekniinde, ses dalgalar, cisme, boluk braklmakszn temas ettirilen piezoelektrik transduser ile gnderilir ve ayn zellikteki transduser yardm ile alnr. Alc ve verici problar arasndaki ses dalgalarnn iletim sresi ve hz zaman ler devre ile llr. Cismin younluu dk ise ve/veya bnyesinde atlaklar var ise ses dalgalarnn yaynm ve dolays ile ses gei hz dk olur [7].

ekil 1a: Dorudan lm

ekil 1b: Dolayl lm

Ultrases aleti ile ekil 2 ve ekil 3ada grld gibi karlkl yzeylerde dorudan veya ayn yzden (ekil 3b) dolayl lm yaplarak ses gei sresi (t, s) llr ve ses gei hz (V, km/s) hesaplanr. Ses gei hznn yksek olmas, boluklarn az, dolays ile dayanmn yksek olduu anlamna gelir, ancak bu deney dayanmn belirlenmesi iin tek bana yeterli deildir, dier lmler ile birlikte deerlendirilir. zellikle elik yaplarda atlak oluumunu izlemek iin, gzlem yaplacak blgelere problar yerletirilir, ses gei sresi srekli llr ve kaydedilir. Ultrases gei sresindeki kaytlar izlenerek atlak oluumu tespit edilir.

ekil 3a: atlak derinlii aratrmas

ekil 3b: atlak ynnn aratrlmas

atlak derinliinin ve atlak ynnn aratrlmas amac ile atlak blgelerinde BS1881: Part 203: 1986ya uygun olarak ekil 3a ve 3bde grld gibi belirlenen noktalarda, problarn yeri deitirilmek sureti ile ses gei sreleri t1, t2, t3, ve t4 (s) llr, gerekli hesaplar yaplarak atlan derinlii ve yn belirlenir [8]. Tarihi yaplarda, atlaklarn giderilmesi iin yaplan enjeksiyon ilemlerinde atlaklarn ne oranda giderilebildiinin aratrlmas iin bu lm ynteminden yararlanlabilir [9]. 2.3. Sertlik ve lm Malzemelerin en nemli mekanik zellikleri, elastisite, sneklik, dayanm, tokluk ve sertliktir. Sertlik, bir malzemenin yzeyine batrlan sert bir cisme kar gsterdii direntir ve cismin dayanm hakknda bir fikir verir, ancak dayanm ya da sneklik gibi belirli bir karakteristii tam olarak ifade etmez. Sertliin belirlenmesi ile malzemenin kkeni hakknda bilgi edinilir, farkl iki numunenin ayn malzemeye ait olup olmad anlalr. Sertlik deneylerinin yaplmas kolaydr, deneyde malzeme tahrip edilmez, bu deney, yma yaplardaki doal ta, tula, har, beton gibi gzenekli ve seramik bnyeli malzemelerde elle tanabilir aletler ile laboratuar dnda da gerekletirilebilir Sertlik deerinden malzemenin iyapsna bal zelliklere geilebilmesi iin cismin homojen olmas, yzey zelliklerinin iyapdan farkl olmamas gerekir. Seramik bnyeli, gzenekli yap malzemelerinde sertliin belirlenmesi iin ounlukla geri sramann llmesi prensibine dayanan N tipi veya P tipi Schmidt ekicinden yararlanlr (ekil 4). Bunlardan, N tipinde, bir bilye, P tipinde ise bir pandl, arkasnda bulunan yay yardm ile yzeye frlatlr. Bilye veya pandl ta cismin yzeyine arptktan sonra geri srar, geri srama ne kadar byk ise sertlik o kadar yksektir. Elemann yzeyindeki sva veya kaplama kaldrldktan sonra deiik noktalara en az 10 vuru yaplmal, maksimum vuru deeri ile minimum vuru deeri arasndaki fark 10dan kk olmaldr [7].

ekil 4a: N tipi Schmidt ekici

ekil 4b: P tipi Schmidt ekici

2.4. Yerinde Basn Gerilmesinin Belirlenmesi Yma yaplarda, ASTM C 1196-92ye uygun olarak gerekletirilen yerinde basn deneyinde; elemana uygulanan kuvvetin (P, kN) ve kuvvete karlk gelen boy deiiminin (l,mm) llmesine olanak salayan flatjack deney dzeneinden yararlanlr [10]. Bu deney dzenei, ekil 5a ve 5bde grld gibi basn uygulayan bir kompresr ve bir basn ler, basn kuvvetini yzeye uygulamaya yarayan plaklar, deplasman lmeye yarayan komparatr ve komparatr tespit etmeye yarayan pimlerden olumaktadr.

ekil 5a: Tek plak ile lm

ekil 5b: ift plak ile lm

Deneyin uygulamasnda, ncelikle deplasmanlarn llecei pimler yzeye ablona uygun olarak yaptrlr; balangtaki uzaklk (Lo,mm) llr. Elemanda, tercihen yatay derzde plan yerletirilecei blge, matkap ile alr; har kaldrld iin yapnn zati yk nedeni ile lm blgesinde meydana gelen boy deiiminin belirlenmesi iin pimler arasndaki mesafe (l,mm) tekrar llr. Alan blgeye plak yerletirilir, gerekli balantlar yaplr, kuvvet uygulanr, belirli aralklar ile kuvvet ve deplasmanlar llr. Deneylerden lm yaplan blgedeki gerilme seviyesi belirlenir. Bu gerilme seviyesi, ekil deitirmenin balangtaki deerine ulat gerilme seviyesi olarak kabul edilir. Deneyde ekil 5.bde grld gibi ift plak ile lm yaplm ise lm sonularndan gerilme ve ekil deitirmeler ve dolays ile elastisite modl (E, MPa) de belirlenir. ekil 6da tek plak lm yntemi ile yaplan bir uygulama gsterilmitir.

ekil 6: Tek plak (200x400x8 mm) lm yntemi ile yaplan uygulama

2.5. Yerinde Kayma Deneyi Yma yapdaki kayma dayanmnn ASTM C 1531-03e uygun olarak belirlendii deney seti, kuvvet uygulayan kompresr, kuvvet ler ve deplasman tespit eden transducerden oluur [11]. Deneyin uygulanmasnda ekil 7de grld gibi lm yaplacak blgenin iki taraf alr, bir taraftan yatay kuvvet (Py, kN) uygulanr, dier tarafa yerletirilen trasducerun maksimum deplasman kaydettii andaki gerilme, yapdaki kayma gerilmesi indeksi olarak tespit edilir.

ekil 7: Yerinde Kayma Deneyi 2.6. Georadar Yntemi Georadar ynteminde bir ortam iinden elektromanyetik dalgalar gnderilir, alc ve verici arasnda geen zaman kaydedilir ve hedeflenen bir blge taranr. Bylece ortamdaki fiziksel sreksizliklerin varlna bal olarak bilinmeyen karakteristikler aa karlabilir. Bu yntem ile malzemenin mekanik zellikleri aratrlamaz ancak yapnn gzle veya karotla belirlenemeyen fiziksel karakteristikleri belirlenebilir. ekil 8de georadar ynteminin yma yapda bir uygulamas grlmektedir [12].

ekil 8: Georadar ynteminin yapda uygulanmas [12] 2.7. Endoskopik Yntem Yapda kullanlan tayc elemanlarn boyutlarnn ok byk olmas, gzle veya karot ile ulalamayan blgelerde kullanlan malzemelerin neler olduuna karar verilememesi durumunda son zamanlarda kullanlan yntemlerden biridir ve tpta kullanlan uygulamadan farkl deildir. Bu yntem ile yapda sadece 1 cm apnda delik alr ve ieriye gnderilen kablo ile grnt alnarak istenilen derinlikte kullanlan malzemenin ne olduuna karar verilir (ekil 9).

ekil 9: Endoskopik yntemin yapda uygulanmas 2.8. Yapdan Numune Alnmas Tahribatsz lmlerin yapld blgelerde, karot alnacak yerler belirlenir, seilen bu blgelerden yeterli sayda 50 mm apnda, h (mm) yksekliinde karot numune karlr (ekil 10), numuneler kodlanarak plastik torba iinde korumaya alnr. Laboratuara getirilen karotlarn ortama ak yzeyinden minimum 3 cm kalnlnda para kesilir, karot alnan blgeler tekniine uygun olarak kapatlrken, bu para yzeye kapak olarak yerletirilir, karot alnan blgelerin grnt olarak alglanmas da nlenir.

ekil 10: Yapdan karot alnmas alnmas

ekil 11: Yapdan tula ve har rnek

Yma yapda kullanlan tulalarn, zellikle de har malzemelerin boyutu ve mukavemeti lm yaplmas ve karot alnmas iin yetersiz olabilir; bu durumda, yapnn uygun blgelerinden laboratuarda deney yaplmak zere, yeterli sayda tula ve har rnekleri alnr (ekil 11). 2.9. Karot Numunelerde Mekanik Deneyler Alnd yapya ve elemana gre kodlanan karot numunelerin, deneye hazrlanmas iin ncelikle birbirine paralel iki ba ap/ykseklik oran 1/1 olacak ekilde ta kesme aleti ile dzeltilir. Bu numuneler, ortalama 48 saat sre ile scakl 202 C, bal nemi %655 olan rzgarsz laboratuar ortamnda bekletilir. Numunelerin ap ve ykseklii llr, birim arlnn belirlenmesi iin tartlr, ses gei sresi llr. lm ve tartm

ileminden sonra dzeltilen yzeylere al, imento karm hamur ile toplam 5-6 mm kalnlnda balk yaplr. Baln sertlemesinden sonra balkl ykseklik (h,mm) llr. Bu numunelerde tek eksenli basn deneyi yaplr (ekil 12), basn etkisinde meydana gelen boy deiimi (l, mm) yk-boy deiimi ve krma yk (Pk, kN) belirlenir, basn mukavemeti (fc , N/mm), hesaplanr.

ekil 12: Karotta tek eksenli basn deneyi ekil 13: Tulada tek eksenli basn deneyi 2.10. rneklerde Mekanik Deneyler Karot alnamayan malzemelerden alnan rnekler de aynen karot numuneler gibi alnd yapya ve elemana gre kodlanm olarak plastik torba iinde korumaya alnr. Laboratuarda ilgili standartlara uygun olarak numune hazrlanr ve deneyler gerekletirilir. rnein tulada mekanik deneyler iin TS 704 ve TS 705e uygun olarak hazrlanan numunelerde, tek eksenli basn deneyi yaplr (ekil 13), krma yk (Pk, kN) belirlenir, krma yknn kuvvet uygulanan yzeye oranlanmas ile basn dayanm (fb, N/mm) hesaplanr. Deney sonularn verildii izelgede tulalarn nominal boyutlar, dar kenar (e), uzun kenar (l) ve kalnl (h) da verilir [13,14]. 2.11. Ta, Tula ve Har rneklerde Fiziksel Deneyler Fiziksel deneyler iin hazrlanan numunelerde klcal su emme ve arlka suemme deneyler yaplr, deney sonularndan boluklu birim hacim arlk (, gr/cm3), arlka su emme (as, %), hacimce su emme (hs, %) ve klcal su emme katsaylar (K, cm/s) belirlenir [15]. 2.12. Ta, Tula ve Har rneklerde Mikroyapsal zellikler Fiziksel ve mekanik zellikleri belirlenen malzemelerin, onarmda kullanlacak malzeme ile uyumunun aratrlmas amac ile ta, tula ve zelikle har numunelerin mikroyapsal zelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu amala XRD ve SEM-EDS analizleri yaplr. XRD, kristal yaplarnn X nlar kullanlarak incelenmesi esasna dayanr ve mikroyap zelliklerinin aratrlmasnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Taramal elektron mikroskobu (SEM) ile mikro lekte grntleme ve istenilen noktada analiz (EDS) yaplarak elementel kompzisyonlar belirlenmektedir. ekil 13 ve izelge 1de Kl ve arkadalar tarafndan St.Jean Kilisesinde kullanlan Horasan harlarn zelliklerinin aratrld almadaki XRD ve EDS analiz sonular verilmitir[16].

ekil 13 (A) Horasan harc ve (B) har iinde kullanlan tulann X n krnmlar [16] izelge 1. Har, arayzey ve tula kr zerinden alnan EDS analiz sonular [16] Element Ca Si Al Fe Mg 3. SONU ve NERLER Tarihi Mirasn Korunmas ile ilgili ulusal ve uluslararas yasa, tzk ve ynetmeliklerin incelenmesinden; Tarihi Yaplarn korunmas iin yaplan bakm, onarm ve glendirme ilemlerinde yapnn tarihi deeri, estetii ve kimlii korunmaldr. Koruma, onarm ve glendirme almalar bilimsel ilkelere dayanmal, yapnn sistemine ve zgn malzemelerine en az mdahale ile gerekletirilmelidir. Onarmda kullanlacak malzemenin doru seilebilmesi veya retilmesi iin, zgn malzeme zelliklerinin ok iyi belirlenmesi gerekir. Bu ama ile Tahribatsz deney yntemlerinden ve laboratuar deneylerinden yararlanlr. Doru kullanlmas ve yeterli sayda deney yaplmas koulu ile bu deneylerin uygulanmas kolay, ucuz ve hzldr. Onarmda kullanlacak malzemenin zgn malzeme ile uyumu iin fiziksel ve mekanik zelliklerin belirlenmesinden baka iyap incelemesi de yaplmaldr. KAYNAKA [1] F.N. Aknc, 2000, Geleneksel Sivil Mimarinin Sosyo-Kltrel Ve levsellik Balamnda Tarihsel Sreklilii in Planlama/Finans Modeli Doktora Tezi, Y.T.. Fen Bilimleri Enstits, stanbul Har 67,87 9,77 10,56 8,38 3,42 Arayzey 67,90 15,36 4,08 7,19 5,46 Tula 17,32 39,46 24,80 12,36 6,06

[2] T.C. Resmi Gazete, Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu ile eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun, Say:25535, 27 Temmuz 2004, [3] D. Eki and F. Akz, 2004, A System Approach for Examination and Determination in Historical Buildings, Proceedings of the Fourth International Seminar on Structural Analysis of Historical Constructions, Possibilities of Numerical and Experimental Techniques, November 10-13, Vol.1, Padova, Italy, 95-102. [4] F. Akz, 2005, Yma Kagir Yaplarda Hasar Tespiti, YDGA2005, Orta Dou Teknik niversitesi, Ankara. [5] H. Garrecht, 2001, Climatic Problems at Speyer Cathedral-Monitoring as a Contribution to Preservation, RILEM TC 177-MDT Workshop on On-Site Control and Non-Destructive Evaluation of Masonry Structures, 12-14 November, Mantova, Italy. [6] F. Akz ve N. Yzer, 1995, Investigation of Material Properties of Kk Ayasofya Mosque- Sts Sergius and Bacchus-in stanbul by Using Nondestructive Methods, STREMA 95, Structural Studies Repairs and Maintanence of Historical Buildings, May 22-24, Chaina, Crete, Greece, pp 163-170. [7] B. Postacolu, 1981, Cisimlerin Yaps ve zellikleri- Yap ve Mekanik zellikler Cilt 1, T Matbaas, stanbul. [8] BS 1881: Part 203: 1986, Recommendations on the Non-Destructive Testing of Concrete in the form of Plain, Reinforced and Prestressed Test Specimens Precent Components and Structures by the Measurement of Ultrasonic Pulse Velocity. [9] F. Akz, N. Yzer, . akr ve N. Kabay, 2001, Investigation of Material Properties of Dolmabahe Palace Reception (Muayede) Halls Dome and Vaults Studies in Ancient Structures, 659-668, stanbul. [10] ASTM C 1196-92 (Reapproved 1997), Standard Test Method for In Situ Compressive Stress Within Solid Unit Masonry Estimated Using Flatjack Measurements. [11] ASTM C 1531-03, Standard Test Method for In Situ Measurement of Masonry Joint Shear Strength Index. [12] A. Gioloti and S. Proteco, 2001, Experiences on Georadar Applicability on Masonry Structures, RILEM TC 177-MDT Workshop on On-Site Control and NonDestructive Evaluation of Masonry Structures, 12-14 November, Mantova, Italy. [13] TS 704, Ocak 1979, "Harman Tulas (Duvarlar in)". [14] TS 705, Mart 1985 Fabrika Tulalar - Duvarlar in Dolu ve Dey Delikli". [15] M.A. Sarayl, 1978, Yap Malzemeleri Bilimi, Kutulmu Matbaas, stanbul. [16] D.O. Kl, H. Bke, S. Akkurt ve B. pekolu, 2004, Tarihi St.Jean Kilisesinde Kullanlan Horasan Harlarn zellikleri, TMMOB Mimarlar Odas 2. Ulusal Yap Malzemesi Kongresi, 6-8 Ekim, stanbul.