Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk

COMMISSIONER FOR HUMAN RIGHTS COMMISSAIRE AUX DROITS DE L'HOMME

Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk

Avrupa Konseyi Yaynclk

Bu almada dile getirilen dnceler yazar(lar)n sorumluluundadr ve Avrupa Konseyinin resm politikasn yanstmyor olabilir. Bu yaynn tamamnn veya bir ksmnn oaltlmas veya tercmesi ile ilgili tm talepler iin Avrupa Konseyi letiim Mdrlne (F-67075 Strasbourg Cedex veya publishing@coe.int) bavurulmaldr. Yaynla ilgili dier tm yazmalar nsan Haklar Komiserlii Ofisine gnderilmelidir.

Kapak tasarm ve yerletirme: Avrupa Konseyi Belgeler ve Yaynlar retim Blm

Yaynn ngilizce basks iin: http://book.coe.int ngilizce pdf olarak indirmek iin: www.commissioner.coe.int

Avrupa Konseyi, Eyll 2011 Avrupa Konseyinde basld.

nsz
Avrupada birok kii gerek ya da alglanan cinsel ynelimi ya da cinsiyet kimlii yznden damgalanyor ve evrensel insan haklarndan tam olarak yararlanamyor. Bazlar nefret sularnn maduru oluyor ve dier vatandalar tarafndan sokakta saldrya uradklarnda koruma alamayabiliyorken bazlarnn rgtlerinin derneklemesi engelleniyor ya da barl toplant ve gsteri dzenlemeleri yasaklanyor. Baz insanlar, cinsel ynelimleri ya da cinsiyet kimlikleri yznden ikence grme ya da idam edilme riski altnda olduklar lkelerden kap Avrupa Konseyi yesi lkelere gelmilerdir. Homofobik ve transfobik sylemlere, ayrmcla ve iddete kar kanaat nderlerinin ve nde gelen politikaclarn pek az salam bir duru sergiledi. ou kez bunlar ve dier sorunlar Avrupa Konseyi yesi lkelerin yetkilileriyle konutum. Lezbiyen, gey, biseksel ve trans (LGBT) bireylerin karlat sorunlar hakkndaki ciddi kayglar, lke izleme raporlarmda ve tematik yaynlarda dile getirildi. Ayn zamanda trans bireylerin yzyze geldii zgl insan haklar meseleleri hakknda da bir tartma balattm. Ne yazk ki, yetkililerle bu meseleler zerine salkl bilgiye dayal bir tartma yrtmek iin mevcut nesnel veri ve bilginin ok az olduunu tekrar tekrar farkettim. Bu nedenle Komiserliim, Avrupa Konseyi yesi 47 lkede homofobi, transfobi, ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclkla ilgili durum zerine kapsaml bir aratrma balatt. Bu rapor, daha kapsaml bir baka srmle birlikte, bu aratrmann sonucu ve ye lkelerdeki LGBT bireylerin durumunun sosyo-yasal bir zmlemesini ieriyor. Aratrma, ye lkelerdeki kamu yetkilileri, ulusal insan haklar kurumlar, sivil toplum rgtleri (STler) ve akademik uzmanlar tarafndan salanm veri ve bilgilere dayanyor. Tm bu rgt ve kiilere etkin katlmlarndan ve gelecekteki katklarndan tr kranlarm sunuyorum. Avrupa Birlii yesi 27 lke hakkndaki elindeki aratrma ve veriyi paylaan Avrupa Birlii Temel Haklar Ajans (FRA), zel bir teekkr ve takdiri hak ediyor. Bu sayede, ilgili uzmanlk alanlar ve tamamlayc kapasiteler etkin biimde kullanlm oldu. Bu raporda kullanlan standartlar, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kararlar ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi ve Parlamenter Meclisinin yakn tarihli tavsiye kararlarna dayanyor. Avrupa Birliinin eitli kurumlar, Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) ve Birlemi Milletler, LGBT bireylere yaplan muameleye ilikin kayglarn ifade etti. Rapor, cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmcla kar ye lkelerin daha fazla adm atmas gerektiini aka gsteriyor. Ayrca homofobi ve transfobiyle mcadelede etkin nlemler almak iin bir bilgi taban salyor. Birok insanda, LGBT bireylerin evrensel insan haklarndan tamamen yararlanabilmesini tartmaya kar bir diren var. Bu, gzde bir insan haklar konusu olmasa bile, tartmay ilerletme ve somutlatrmann zaman geldi. Bu raporda sunulan gereklerden yola karak, yetkililerle ve dier paydalarla birlikte, LGBT bireylerin insan haklarna saygy gelitireceimiz yapc bir diyalou iple ekiyorum. Thomas Hammarberg

nsz |

zet
Bu rapor homofobi, transfobi, ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk hakknda Avrupa Konseyi yesi 47 lkede imdiye dek yaplm en geni kapsaml almann sonucudur. Bulgular, alt tematik blm ve ardndan, ileriye dnk sonular halinde sunulmutur. Komiserin, almann bulgularndan kan meselelere ilikin tavsiyeleri raporun banda grlebilir.

Tutumlar ve alglar
47 lkenin hepsinde homofobik ve transfobik tutumlar saptand, ancak tutumlar ayn lke iinde ve lkeden lkeye belirgin farkllklar gsteriyor. Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliinin ne olduuna dair nyargl, ad ve yanl bilgiler, ve LGBT bireyler hakknda medyada ve ders kitaplarndaki basmakalp tasvirler olumsuz tutumlarn biimlenmesine katkda bulunuyor. eitli ye lkelerde de LGBT bireylere ynelik zaman zaman nefrete varan kkrtc ve saldrgan sylemler saptand. LGBT bireyler birok kez kamuya, dine, ve geleneksel cinsiyet ve aile kavramlarna tehdit olarak betimlendi. Bu trden konumalar resm azdan nadiren knand. LGBT bireylerin grnmezlii ve LGBTlerin insan haklar durumuna ilikin ciddi bir tartmann bulunmay, bu raporda tekrar eden konular. Birok LGBT birey okulda, ite, mahallesinde ya da ailesindeki olumsuz tepkilerden korkarak gndelik hayatnda cinsel ynelimini ya da cinsiyet kimliini gizli tutuyor. Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliklerinin kamusal olarak bilinmesinin ayrmclk, taciz, reddedilme ve hatta iddete yolaacandan korkuyorlar.

Yasal standartlar ve uygulamalar

ok sayda ye lke cinsel ynelim ve daha az olsa da cinsiyet kimliine dayal ayrmcl yasaklayan yasal ve dier nlemleri kanunlatrm bulunuyor. ye lkelerin ounluu (38), uluslararas standartlar ve Avrupa standartlar dorultusunda cinsel ynelimin, ayrmclk kart genel ve ksm mevzuattaki ayrmclk temellerinden biri olduunu kabul etti. Yaklak dokuz ye lke LGB bireyleri ayrmcla kar korumuyor gibi grnyor. 47 ye lkenin daha az, yani 20si cinsiyet kimliine dayal ayrmcl, ayrmclk kart mevzuatnda cinsiyet kimliini ya aka belirterek, ya da cinsiyet, toplumsal cinsiyet ya da baka ayrmclk temeli terimlerinin yorumu olarak tanyarak kapsyor. Dier 27 ye lkede ise, ayrmclk kart mevzuat trans bireylerin korunmas konusunda ya sessiz kalyor ya da mevzuat bu konuda belirsiz. ye lkelerde cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii temelli ayrmcla ilikin resm istatistik ve veriler snrl. Eitlii gelitirme amal ulusal kurumlarn hepsinin cinsel ynelime dayal ayrmclk ikayetlerini kabul etmek iin ak bir yetkisi yok ve daha da aznn, cinsiyet kimliini bir ayrmclk temeli olarak kapsayan ak bir yetkisi var.

Koruma: iddet ve snma

LGBT bireyler, zellikle halka ak yerlerde, ciddi ekilde nefret suuna ya da nefret saikli bir olaya maruz kalma riski tayor. iddet, aile ortamnda da vuku bulabiliyor. Ayrca, baz devlet grevlileri, rnein polis, LGBT bireylere ynelik antaj ve taciz olaylarna karm bulunuyor.

zet |

Bu trden nefret saikli su ve vakalar etkin biimde soruturacak eitimi olmayabilen kolluk kuvvetlerine duyulan gvensizlik yznden LGBT bireyler ounlukla bu tr iddet olaylarn yetkili makamlara bildirmiyor. Homofobik ve transfobik vakalar ya da nefret sular ou ye lkede resm nefret suu istatistiklerine yansmyor. Cinsel ynelim temelli nefrete, iddete ya da ayrmcla kkrtma, yalnzca 18 ye lkede ceza gerektiren bir su saylyor. Benzer ekilde, kabahatlerde homofobik kast da yalnzca 14 ye lkede arlatrc unsur olarak kabul ediliyor. Cinsiyet kimlii ya da transfobik nefret suu ise yalnzca iki ye lkenin nefret sular mevzuatnda aka ele alnm. Cinsel ynelim ve/ya cinsiyet kimliine bal olarak sulu saylma ve zulm yznden pek ok LGBT birey memleketlerinden kam bulunuyor. Otuz lke snma taleplerinde cinsel ynelimi bir zulm gerekesi olarak tanrken, yalnzca alt ye lke cinsiyet kimliini ayn ekilde tanyor. ounlukla gmen brosu yetkililerinin, mene lkelerdeki LGBT bireylerin durumuna ilikin yetersiz bilgiye sahip olmas yznden LGBT bireyler snma bavurusu srecinde zel zorluklarla karlayor. Baz yetkililerin, LGBT bireylerin cinsel ynelim ya da cinsiyet kimliklerini gizli tutarlarsa risk altnda olmayacaklar kanaatinde olduklar grlyor. LGBT snmaclar, snma merkezlerinde de zorluklarla karlayor ve dier bavuru sahipleri tarafndan da tacize urayabiliyorlar.

Katlm: toplant, ifade ve rgtlenme zgrlkleri

LGBT bireyler toplu olarak grlerini ifade etmeye, gsteri yryleri iin serbeste biraraya gelmeye veya toplanmaya kalktnda, iddet ieren ve ayrmc tepkiler ortaya km bulunuyor. ou ye lkede LGBT bireylerin toplant, ifade ve rgtlenme zgrlklerine riayet ediliyor. Ancak birka lkede bu zgrlkler ihlal edildi. 12 ye lkede LGBT sokak eylemlerine yasaklar ya da idar engeller uyguland saptand gibi, baz durumlarda polis barl eylemcileri iddetli saldrlardan korumada baarsz oldu. Be ye lkede LGBT derneklerinin kayt edilme giriimlerine engellemeler ve/ya geri evirmeler belirlendi, ancak baz durumlarda mahkemeler daha sonraki bir aamada bu yasaklar bozdu. ye lkede ifade zgrl ihlali bildirilirken ye lkede de ecinsellik propagandasn su olarak tanmlama giriimi tespit edildi.

Mahremiyet: cinsiyet tannmas ve aile hayat

Trans bireyler yasal cinsiyet tannmas srelerinde belirgin sorunlarla karlayor. En az 10 ye lkede bunu dzenleyen herhangi bir mevzuat belirlenemedi. Baka 13 ye lkede, mevzuatn olmadnn ya da yetersiz olduunun belirlenmesine ramen, trans bireyler mahkeme kararlar ya da belli idar uygulamalar araclyla yeni cinsiyetlerini yasal olarak tantabiliyorlar. Yirmi dokuz ye lke yasal cinsiyet tanmas iin nkoul olarak ksrla yolaan ameliyat art koarken, 15 ye lke de trans bireylerin evlenmemi ya da boanm olmasn art kouyor, ki bu da boanmadan sonra iftleri yasal olarak tannan bir ilikiden mahrum brakabiliyor. Evlenmek isteyen hemcins iftler yedi ye lkede bunu yapabiliyor (cinsiyet asndan ntr evlilik). Baka 13 lkedeyse bir eit tannma salayan kaytl birliktelie girebiliyorlar. Evlilie ya da kaytl birliktelie eriilememesi hemcins iftleri, farkl cins iftlere verilen haklardan ve yardmlardan mahrum brakyor. Bunun, ayrca ocuu olan hemcins iftlere de etkileri var nk elerden birinin velyet hakk, miras ve varis konumu olmayabiliyor, oysa bunlarn ocuun yarar gz nnde bulundurularak garanti altna alnmas gerekiyor. On ye lke hemcins iftlere ikinci ebeveynin evlat edinmesi iznini verirken, 35 lke buna eriim salamyor. ki ye lke kaytl hemcins iftlere sadece baz ebeveynlik yetki ve sorumluluklarn veriyor, ancak evlat edinme mmkn deil.

6 | Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk

Salk hizmetlerine, eitime ve istihdama eriim

LGBT bireyler depresyon, anksiyete ve strap ekmeye daha yatkn oluyor. LGBT bireyler iin intihar ve intihar giriimi oranlar, zellikle de genlerde, karcinsel (heteroseksel) emsallerinden daha yksek. LGBT bireyler salk hizmetlerine eriim konusunda da hastayla doktor arasndaki gvensizlik, salk personelinin sorunlu tutumlar ve ecinsellik ve transseksellie ynelik a d yaklamlara bal olarak sorun yayor. Uluslararas tbb snflandrmalara aykr olarak baz resm ders kitaplar ecinsellikten hastalk olarak szediyor. Transseksellik baz uluslararas snflandrmalara gre zihinsel bozukluk saylmaya devam ediyor. 13 ye lkede yeniden cinsiyet tayini ilemi iin salk tesisleri ya yok, ya da yetersiz. En az 16 lkede salk sigortas yeniden cinsiyet tayini ilemini karlamyor. Kalan lkelerde masraflar ksmen ya da tamamen karlanyor. Eitim sisteminde LGBT bireylere kar akran zorbal (bullying), bir gereklik. Okullarda cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii hakknda nadiren nesnel bilgi veriliyor. LGBT bireylere ynelik ayrmclk ve taciz, istihdam alannda da yaanyor. ye lkelerin ounluu istihdam alanndaki ayrmclk kart mevzuatna cinsel ynelimi dhil ettii halde, cinsiyet kimlii genelde cinsiyet ya da toplumsal cinsiyet temelinde yalnzca ksmen dhil ediliyor. Baz ye lkelerde sendikalar ve iverenler bu uygulamalarla mcadele etmek iin nlemler ald. Trans bireylerin cinsiyet kimlii tarihesine ilikin kiisel adan hassas verilerin gizlilii nadiren garanti altna alndndan, trans bireyler emek piyasasna eriimde zel sorunlarla karlayor.

zet | 7

neriler
Komiserin nerileri bu raporun bulgularna dayanyor ve homofobi, transfobi ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmcl nlemek ve bunlarn zerine gitmek iin ye lkelerin politika oluturmalarna yardmc olacak tavsiyeler ieriyor. nsan Haklar Komiserinin nerileri, Avrupa Konseyi yesi lkelerdeki yetkililerin aadakileri yapmalar gerektii ynndedir:

1. Tutumlar ve alglar
1) Kamu nnde LGBT bireylere ynelik insan hakk ihlllerine kar salam bir duru sergilemeleri ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliiyle ilgili meselelerde, rnein insan haklar eitimi ve farkndalk artrc kampanyalar yoluyla, saygy gelitirmeleri. 2) Medya tarafndan LGBT bireyler ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliiyle ilgili meseleler hakknda gereklere dayanan, nesnel ve profesyonel habercilik yaplmasn tevik etmek iin admlar atmalar.

2. Yasal standartlar ve bunlarn yaama geirilmesi

1) Uluslararas insan haklar ykmllklerini, cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk yapmadan yerine getirmeleri. Yogyakarta lkeleri, insan haklar standartlarn cinsel ynelim ve cinsiyet kimliiyle ilgili olarak yaama geirmek iin yol gstermesi asndan yararl bir aratr. ye lkelerin ayrca Avrupa nsan Haklar Szlemesine ek, ayrmcln genel olarak yasaklanmasna ilikin 12 No.lu Protokol imzalayp onamas tevik edilir. 2) Kapsaml bir ulusal ayrmclk kart yasa kartmalar ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliini yasaklanm ayrmclk gerekeleri arasna dhil etmeleri. LGBT bireyleri temsil eden STlere danlmal ve bu STler mevzuatn oluturulmas ve hayata geirilmesi iin belirlenecek idr nlemlerin hazrlanmas srecine dhil edilmelidir. 3) Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmcl nlemek iin, ayrmcl yasaklayan yrrlkteki mevzuatla olas uyumsuzluklar tespit edip dzeltmek iin ulusal mevzuat elden geirmeleri. Mevzuatta hlen mevcutsa hemcinsler aras cinsel etkinliin ayrmc bir biimde su saylmasn ortadan kaldrmalar. 4) Eitlii ve ayrmcln engellenmesini gelitirmek iin bamsz ulusal kurumlar kurmalar. Bu kurumlarn yetkilerinin kapsam cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmcl iermelidir. 5) Ayrmclk kart ulusal mevzuatn ne kadar etkin biimde hayata geirildiini denetlemeleri ve ulusal insan haklar kurumlarn, eitlii gelitiren ulusal kurumlar ve LGBT bireyleri temsil eden rgtler de dhil, bu denetleme ileminin iine katmalar. Bu amala, usle uygun bir denetleme mekanizmas devreye sokulmaldr.

neriler |

3. Koruma: iddet ve snma

1) nyarg saikli sular ve nefret sylemi hakkndaki ulusal mevzuata homofobik ve transfobik nefreti olas saikler olarak aka dhil etmeleri. Alglanan ya da gerek cinsel ynelim ya da cinsiyet kimlii yznden bireyleri ya da insan gruplarn hedef alan sular cezalandrlmal ve nyarg saiki de arlatrc koul olarak hesaba katlmaldr. 2) Homofobi ve transfobiyle ilgili nyarg saikli su, sylem ve vakalar etkin biimde soruturmalar. Bu amala emniyet grevlileri ve yarg mensuplarna zel eitim salanmaldr. 3) Homofobi ve transfobiyle ilgili nefret saikli su, sylem ve vakalara ilikin sistemli olarak veri toplanmas gelitirilmeleri. Homofobik ve transfobik sular, sylem, vakalar ve ikayetler hakkndaki veriler, dier nefret saikli su, sylem ve vakalardan net bir biimde ayrlmaldr. 4) Cinsel ynelim ya da cinsiyet kimliine dayal zulmn ya da salam nedenlere dayanan bir zulm korkusunun, mlteci stats ve snma vermek iin geerli bir neden olabileceini tanmalar. LGBT snmaclara yaplan, cinsel ynelim ya da cinsiyet kimliklerine ilikin kant sunma amal gereksiz yere istilac testlerden kanlmaldr. 5) Snma ilemi srasnda LGBT snmaclara saygl, bilgili ve duyarl biimde davranabilmeleri iin snma grevlilerine ve ilgili dier alanlara uzmanlk ve eitim salamalar. lemler, LGBT snmaclarn cinsel ynelim ya da cinsiyet kimliklerini ifa etme konusunda kendilerini gvende hissedecekleri ekilde dzenlenmelidir. 6) LGBT snmaclarn snma merkezlerinde yaad toplumsal tecridi, iddeti ve ayrmcl ele almalar ve zgl salk hizmeti ihtiyalarn karlamalar.

4. Katlm: toplant, ifade ve rgtlenme zgrlkleri

1) LGBT bireyler tarafndan dzenlenen ya da cinsel ynelim ve cinsiyet kimliiyle ilgili meselelere odaklanan barl Onur enlikleri ve dier halka ak etkinliklerin, kamu yetkililerinin ayrmc nlemlerine maruz kalmadan gerekleebilmesini salamak sretiyle LGBT bireylerin fiil hakk olan toplant zgrln gzetmeleri. Bu tr etkinliklerin dzenlenmesine engel olmak iin yaplan, yasal ya da idar nlemlerin ktye kullanmna varan uygulamalar nlenmelidir. 2) LGBT bireyler tarafndan ve onlar iin dzenlenen barl Onur gsterilerinin veya halka ak etkinliklerin katlmclar iin, saldrlara ve iddet ieren kar gsterilere kar etkin koruma salamalar. 3) zellikle LGBT bireyleri temsil eden ya da cinsel ynelim ve cinsiyet kimliiyle ilgili konularda alan sivil toplum rgtlerinin, kamu yetkililerinin ayrmc nlemlerine maruz kalmadan kurulup faaliyet gsterebilmesini salamak suretiyle LGBT bireylerin fiil hakk olan toplant zgrln gzetmeleri. Bu STlerin tescilini orantsz biimde uzun ve zor bir hle getiren idr ilemler nlenmelidir. 4) Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliiyle ilgili meseleler hakknda, basn, yayn, szl ve yazl bildiriler, sanat ve dier medya gibi her trl ifade biiminde bilgi alma ve verme olasln garanti altna almak sretiyle fiil ifade zgrl hakkn gzetmeleri. Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine ilikin fiil bilginin yaym ve datmn su haline getiren her trl hkm yrrlkten kaldrlmaldr. LGBT bireylerin ifade zgrl hakkndan yararlanmalarna ynelen hukuk d mdahaleler ceza kovuturmaya tb olmaldr.

10 | Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk

5. Mahremiyet: cinsiyet tannmas ve aile hayat

1) Trans bireylerin tercih ettii cinsiyeti yasal olarak tanmalar ve trans bir bireyin doum belgesinde, nfus kaytlarnda, nfus czdanlarnda, pasaportlarda, eitim sertifikalarnda ve dier benzer belgelerde hzl ve effaf usller gelitirmeleri. 2) Bireyin zerklii, sal ya da esenliine ciddi biimde zarar verebilen ksrlatrma ve dier zorunlu tbb ilemlerin, trans bireyin tercih ettii cinsiyetinin yasal olarak tannmas iin art koulmas uygulamasn kaldrmalar. 3) Trans bireyin tercih ettii cinsiyetinin yasal olarak tannmas iin bekr olmas ya da hlihazrda evli bireyler iin boanmasnn art koulmasndan vazgemeleri. 4) Trans bireylerin yasal olarak tannan cinsiyetleri dorultusunda evlenme haklarn etkin biimde kullanma hakkna riyet etmeleri. 5) Hemcins birlikteliklerini tanyarak, kar cins birlikteliklerine ya da evliliklerine verilen, sosyal gvenlik, alma ve emeklilik denekleri, serbest dolam, aile birlemesi, ebeveyn haklar ve miras gibi hak ve yardmlar hemcins birlikteliklere de veren mevzuat kartmalar. 6) ocuun yararn gzetme ilkesine uygun olarak hemcins iftlere ve LGBT bireylere, bir ocuu evlt edinebilmek zere deerlendirmeye alnmalar iin, ayrmclk yapmadan dier adaylarla benzer frsatlar sunmalar. 7) Hemcins ebeveynlerin ayr ayr ya da birlikte ebeveynlik haklarn, velyet ve gzetim haklar da dhil olmak zere, cinsel ynelimleri ya da cinsiyet kimliklerine dayal ayrmclkta bulunmadan tanmalar. Trans bireylerin ebeveynlik haklarna, tercih ettikleri cinsiyetin yasal olarak tannmasndan sonra da riyet edilmeye devam edilmelidir. 8) LGBT bireylere, cinsel ynelim ya da cinsiyet kimliklerine dayal olarak ayrmclkta bulunmadan, yardmla remeye eriim izni vermeleri. 9) Toplumsal iermeyi, saygy ve gvenlii gelitirmek iin, LGBT yeleri bulunan ailelere yeterli destek salamaya almalar.

6. Salk hizmetlerine, eitime ve istihdama eriim

1) Ecinsellii bir hastalk ya da rahatszlk olarak gsteren a d snflandrma sistemlerini ortadan kaldrmalar. 2) Trans bireylerin kendi kaderini tayin hakk ve eriilebilecek en yksek salk standartlar hakkndan etkin biimde yararlanabilmelerinin nndeki engelleri gidermeyi gznnde bulundurarak, trans salk haklarna eriim iin art koulan tm zihinsel bozukluk tehisi koullarn yeniden gzden geirmeleri. 3) LGBT bireylerin saygnln olduu kadar zel salk gereksinimlerini ve salk seimlerini de gzetmenin nemini, salk alanlarnn eitimine dhil etmeleri. 4) Hormon terapisi, ameliyat ve psikolojik destek gibi yeniden cinsiyet atama ilemlerini, bilgilendirilmi rza olmas kouluyla trans bireyler iin eriilebilir klmalar ve masraflarn salk sigortas tarafndan karlanmasn salamalar. 5) Okullarda LGBT bireylere ynelik saygya ve toplumsal iermeye nayak olmalar ve okullarda ve dier eitim ortamlarnda cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine ilikin konular hakknda nesnel bilgiyi tevik etmeleri.
neriler | 11

6) LGBT rencilere ve alanlara ynelik akran zorbal ve tacizle mcadele etmeleri. Okullar LGBT renciler ve alanlar iin gvenli bir ortam olmal ve retmenler LGBT rencilere ynelik akran zorbalna ve tacize etkin biimde tepki gstermek iin aralarla donatlmaldr. 7) Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclkla mcadeleyi hedefleyen ilkeler ve uygulamalar tevik etmeleri; ayn zamanda da iyerinde eitlilii gelitiren ve LGBT alanlarn iyerinde tamamen ierilmesini ve sayg grmesini destekleyen giriimleri de tevik etmeleri. 8) Trans bireylerin cinsiyet kimliklerine dair kiisel adan hassas verilerin ifaatyla ilgili olarak gizliliklerinin gzetilmesini garanti altna almak ve trans bireylerin iyerinde urad dlanma ve ayrmcl bitirmeye ynelik nlemleri tevik etmek suretiyle emek piyasasna eriim haklarn gzetmeleri.

7. Aratrma ve veri toplama

1) Hayatn her alanndaki cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii ayrmclna ilikin sistematik aratrma ve blmlere ayrlm veri toplamay tevik etmeleri. Genel tutum anketlerine ve kamuoyu yoklamalarna LGBTyle ilgili sorular dhil edilmelidir. 2) Her trl hassas verinin toplanmasnda LGBT bireylerin, zel hayatna sayg gsterilmesi hakkn koruyacak tedbirleri uygulamaya koymalar.

12 | Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk

Giri
Bu rapor homofobi, transfobi ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk hakknda Avrupada imdiye kadar yaplm en geni kapsaml aratrmann sonularn sunar.1 Avrupa Konseyi nsan Haklar Komiserlii tarafndan yaynlanan rapor, Avrupa Konseyi yesi 47 lkeyi kapsamaktadr. ncelikli olarak 2004 2010 dnemine odakl aratrma ve veri toplamaya dayanyor, ancak bu dnemin ncesine ilikin baz nemli veriler de dhil edildi. Avrupa Konseyi yesi lkelerde 31 Aralk 2010dan sonra gerekleen politika ve mevzuat deiiklikleri sistematik olarak dikkate alnmad. Aratrma ve veri toplama srecinde iki aama oldu. Birinci aama hukuk mhiyetteki bilgi ve verinin (mevzuat ve itihat) toplanmas ve karlatrmal olarak zmlenmesine odakland. Bu aratrma masaba aratrmas eklinde ve ulusal hukuk danmanlar tarafndan yrtld. kinci aamaysa sosyolojik mhiyetteki bilgi ve verinin (mevzuat ve itihat) toplanmas ve karlatrmal olarak zmlenmesine odakland. Aratrmann sosyolojik blmnn amac, 47 ye lkedeki lezbiyen, gey, biseksel ve trans (LGBT) bireylerin gndelik hayatlarna ilikin veri toplamakt. Aratrmann bu blm masaba aratrmas ve ye lkelere saha ziyaretleri yoluyla yrtld. Aratrma ve veri toplama sreci uluslararas danmanlk irketi COWI tarafndan koordine edildi. Saha ziyaretleri srasnda her ye lkedeki kilit paydalarla yar yaplandrlm nitel grmeler yapld.2 lgili paydalar szl beyanlarn yansra yazl malzeme de salayarak szkonusu meseleler hakknda genel bir bak sundu. Balang olarak, mevcut resm veri ve istatistie ulaabilmek iin ulusal yetkililerin temsilcileriyle grld, ki bunlar ou durumda Adalet Bakanl, ileri Bakanl, Dileri Bakanl ya da Salk Bakanlnda alan grevlilerdi. Bu verilerin iinde cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk, homofobi ve transfobi vakalaryla ilgili bilgiler kadar, ilgili ulusal politikalar, eylem planlar, ve ayrmclkla mcadele ve insan haklarn gelitirmeye ilikin olumlu uygulamalarla ilgili bilgiler de vard. Bu grmeler bilgi toplamay, ama ayn zamanda da muhataplarn homofobi, transfobi ve ayrmcla dair lke apndaki durum hakkndaki farkndaln lmeyi hedefliyordu. Birok muhatap bu aratrmann yararn vurgulad ve birok durumda paylaacak pek fazla istatistik ve veri olmamasna ramen veri toplama srecine yapc biimde katld. Kamu yetkilileri aratrmaya katklarnda genel olarak ibirliine ak oldular. LGBT bireyleri temsil eden rgtlerle (LGBT rgtlerinin yansra insan haklar sivil toplum rgtleri) de grld. LGBT rgtlerinin temsilcileri toplanan bilgiler zerine kendi grlerini sundu ve baka materyallere de dikkat ekti. LGBT bireyler iin mevcut durumun eitli ynleri hakknda pratik deneyime ve bilgiye sahip olan LGBT rgtleri kymetli bir veri kayna oldu, zellikle de aratrma ve/ya resm verilerin snrl olduu durumlarda. Uluslararas Lezbiyen, Gey, Biseksel, Trans ve nterseks Derneinin Avrupa Ksm (LGA Avrupa) ve Trans Avrupa (TGEU)
1. Bu projeye gnll katklar, Almanya, Belika (Flaman Hkmeti), Birleik Krallk, Finlandiya, Hollanda, sve Uluslararas Kalknma ve birlii Ajans (SIDA), svire ve Norve tarafndan saland. 2. Andora hari. Andorada saha ziyareti gereklemedi (bunun yerine telefon grmeleri yapld). Ayrca, Rusya Federasyonuna yaplan saha ziyareti srasnda Rus yetkililerle grmeler gereklemedi. Ulusal katklarda (sosyolojik raporlarda), grme yaplan muhataplar hakknda lke bana kesin bir genel bak verildi.

Giri |

13

ek bilgi salad. Ayrca, LGA Avrupa ve Trans Avrupayla aratrma tasarm ve uygulanmas konusunda dzenli aralklarla istiareler gerekleti. Bundan baka, saha ziyaretleri srasnda ulusal insan haklar kurumlaryla (yani ulusal insan haklar enstitleri, kamu denetilii kurumlar ve eitlik kurullar) grld. Bu rapor, cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclkla mcadeleyle hlen bu kurumlarn tamamnn megul olmadn gsterse de, toplantlar yine de yararl oldu. Bu ulusal kurumlarn temsilcileri, bir kez daha, bu alanda daha ok uralmas gerektiini birok kereler vurgulad. Her bir lke iin toplanm bilgi ve verilere dayanarak, Avrupa Konseyi yesi her lke iin bir hukuk ve bir sosyolojik rapor oluturuldu. Avrupa Birlii yesi 27 lke iin bu rapor, esasen Avrupa Birlii Temel Haklar Ajans (FRA) tarafndan yrtlen aratrmadan yararland. 2008, 2009 ve 2010 tarihli ilgili FRA yaynlarnn3 yansra FRAnn ulusal katklarnda (toplumsal durum ve -gncellenmi- hukuk raporlar) yaynland ekliyle ilk aratrmann verileri, kilit kaynak belgeleriydi. FRA ve Avrupa Konseyi arasndaki ibirlii anlamas4 dorultusunda bu raporlar ve veriler FRA tarafndan nsan Haklar Komiserliiyle paylald. Komiserlik de aratrma sreci boyunca FRAnn teknik uzmanlndan yararland. Avrupa Konseyi yesi dier 20 lkeye gelince, hukuk ve sosyolojik raporlar danmanlar ve ulusal uzmanlar tarafndan oluturuldu. Tm raporlar bamsz denetiler tarafndan kalite gvencesinden geirildi. Ancak ulusal lke raporlarnda ifade edilen gr ya da fikirler nsan Haklar Komiserliininkileri yanstmyor olabilir. Bu iki takm halindeki 47er ulusal rapor, karlatrmal raporun temelini oluturuyor. Bu zet raporun okunabilirlii asndan dipnot bavurular en gerekli bilgilerle snrlandrld. Tm ayrnt ve bavurular, raporun ayr olarak datlacak kapsaml srmnde ve ulusal raporlarda bulunabilir. Bu raporun derlenmesinde Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Demokrasi Kurumlar ve nsan Haklar ubesi (ODIHR) ve Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii tarafndan salanan bilgiler de kullanld. Bu raporun aratrmasnn, veri eriilebilirlii asndan ciddi zorluklar ieren alanlarda yrtld vurgulanmal. Homofobi, transfobi ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk hakknda sistematik olarak toplanm veriler ou ye lkede ok snrl ya da hi yok. Veri eksiklii ciddi ve ayrntl bir inceleme gerektiriyor; ki bu sonu, saha ziyaretleri srasnda grlen kamu yetkililerinin birounun, veri toplanmas ve ilenmesinin gelitirilmesi gerektiini ifade etmesiyle de doruland. LGBT bireylerin sosyo-hukuk konumuna dair kapsaml veri kmeleri elde edebilmek iin veri toplanmasnda belirgin iyiletirmelere ihtiya var. Rapor aadaki biimde yaplandrld. Komiserin ye devletlere, raporun bulgular zerine ina edilmi olan nerileri kitabn banda bulunabilir. Rapor, LGBT bireylere ynelik tutum ve alglarn genel bir aklamasn sunan bir blmle balyor. Avrupa Konseyi yesi lkelere ilikin tutum anketleri, aratrma ve almalar burada veriliyor. Bu aklama, gelecek tematik blmlere genel balamsal bir giri olarak dnlebilir. 2. Blm, ilgili uluslararas ve Avrupa insan haklar standartlarn ayrmclk kart bak asndan zetleyip, ardndan da konuya ilikin ulusal hukuk ereveleri, yasaklanan ayrmclk temelleri olarak cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine atfla anlatyor. Bu blm ayn zamanda ayrmcl yasaklayan mevzuatn ulusal dzeyde hayata geirilmesini de, eitlii gelitirmek iin ulusal
3. Bkz. Avrupa Birlii Temel Haklar Ajans, Avrupa Birlii yesi lkelerde Homofobi ve Cinsel Ynelim ve Cinsiyet Kimlii temelli Ayrmclk, 1. Blm Hukuk Analiz, 2008; Avrupa Birlii yesi lkelerde Homofobi ve Cinsel Ynelim ve Cinsiyet Kimlii temelli Ayrmclk, 2. Blm Toplumsal Durum, 2009; Homofobi, Transfobi ve Cinsel Ynelim ve Cinsiyet Kimlii temelli Ayrmclk: 2010 Gncellemesi Karlatrmal Hukuk Analiz, 2010. 4. Avrupa Birlii Temel Haklar Ajansyla Avrupa Konseyi arasnda ibirliine dair Avrupa Topluluuyla Avrupa Konseyi arasndaki anlama, madde 7.

14 | Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk

kurumlar tarafndan yrtlen almalar ve ye lkeler tarafndan stlenilen nlem giriimlerini de katarak inceliyor. 3. Blm uluslararas insan haklar hukuku tarafndan korunan yaam hakk ve gvenlie odaklanyor. LGBT bireylerin nefret suu, nefret sylemi ve dier iddet eylemlerinin ne lde maduru olduunu gsteriyor. Ayrca bu blm, cinsel ynelimleri ya da cinsiyet kimliklerine bal olarak zulm grdkleri lkelerden kaan snmaclar iin yrrlkteki koruma dzeneklerini inceliyor. 4. Blm LGBT bireylerin, rgtlenme, ifade ve toplant zgrlklerinden yararlanma yoluyla topluma katlmn iliyor. Bu blmde Onur etkinliklerinin dzenlenmesiyle ilgili engeller ve LGBT rgtlerinin kayt edilmesiyle ilgili sorunlar ele alnyor. 5. Blm zel hayat ve aile hayat konularn inceliyor. Trans bireylerin tercih ettikleri cinsiyetin yasal tannrln kazanmada karlatklar zgl sorunlara dikkat ekiyor. Hemcins birlikteliklerinin ve ocuun yararna istinaden ebeveynlik haklarnn tannmas da bu blmde irdeleniyor. 6. Blm LGBT bireylerin salk hizmetleri, eitim ve istihdama eriimini ele alyor. Bu blm LGBT bireylerin, toplumsal ierilme ve esenlikleri asndan elzem olan eriilebilecek en yksek salk, eitim ve istihdam standartlar haklarndan ne lde yararlanabildiklerini inceliyor. Genel sonular bu raporun en sonunda bulunabilir. Bunlar politika odakl ve ileriye yneliktir. Bu raporda kullanlan terim ve kavramlar, bir ekte aklanmtr.

Giri | 15

Sonular
Bu rapor Avrupa Konseyi yesi 47 lkedeki LGBT bireylerin insan haklar durumuna genel bir sosyo-hukuk bak sunuyor. eitli tematik alanlarda cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclktan korunmada ciddi kusurlarn yansra olumlu gelimeleri de saptyor. Rapor ayn zamanda yasal erevelerin tesine bakyor ve LGBT bireylerin gndelik hayatlarnda maruz braklmaya devam ettii homofobi ve transfobiyi aka ortaya koyuyor. LGBT bireylerin evrensel olarak tannm insan haklarndan btnyle yararlanabilmelerini salayacak yasal reformlar ve toplumsal deiimi gzetmek iin ye devletlerin daha fazla abasna ihtiya var.

Tutumlar ve alglar
Ecinselliin su saylmas ve tbbletirilmesi durumu Avrupann gemiinde kalm olmasna karn gey, lezbiyen ve biseksel bireylere ynelik tutumlar hl ou kez birinin cinsel ynelimini neyin oluturduuna ilikin a d ve yanl bilgilerle belirleniyor. Trans bireyler zellikle tbbletirilmi ve nyargl bir ortamla kar karya kalmaya devam ediyor. Tm ye lkelerde homofobik ve transfobik tutumlar saptand, ancak tutumlar, Avrupa Konseyi yesi 47 lkede, ayn lke iinde ve lkeden lkeye belirgin farkllklar gsteriyor. Cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii hakknda nyargsz ve gereklere dayanan bilgileri medyada, okullarda ve genel olarak toplumda yayarak, bu tr tutumlar ve iyice kk salm nyarglar dengelemeye acilen ihtiya var. LGBT bireylerin grnmezlii ve cinsel ynelim ve cinsiyet kimliinin ilgili insan haklar tartmalarnda yer almamas bu rapor iin veri toplanmas srasnda yinelenen bir durum oldu. En temel dzeyde, birok LGBT birey, okulda, ite, mahallelerinde ya da ailelerinde olumsuz tepkilerden ekindiklerinden gndelik hayatta grnmez kalyor. Ak olmann tacize, reddedilmeye, fiziksel iddete ve ayrmcla yol aacandan korkuyorlar. Pek ok LGBT birey cinsel ynelimini ya da cinsiyet kimliini gizleyip toplumda mevcut olan heteronormativiteye uyum salyor. eitli ye lkeler, LGBT bireylere ynelik olumsuz tutumlar sorgulama amal eitim ve diyalou gelitiren programlar balatt. Olumsuz klieleri dengelemek iin bu tr giriimlerin Avrupa apnda srekli olarak izlenmesi gerekir.

Yasal standartlar ve uygulamalar

ye lkelerin byk ounluu, cinsel ynelimleri yznden kiilere ayrmcl yasaklamak ve ortadan kaldrmak zere yasalar kard. Trans bireylerse ou ye lkede mevcut ayrmclk kart mevzuatta daha az sarih biimde korunuyor. Koruma kapsamna dhil edildiklerinde genellikle bu ak bir ekilde belirtilmemi oluyor, ya da koruma, snrl bir cinsiyet kimlii kavramnn tesine gemiyor, bu da etkisini ciddi biimde azaltyor. ye lkelerin ayrmclk kart mevzuatta cinsiyet kimliini bir ayrmclk temeli eklinde aka tanmlayarak bu duruma bir zm getirmesine acilen ihtiya var. ou ye lkede resm veri bulunmamas yznden LGBT bireylere ynelik cinsel ynelimleri ve cinsiyet kimliklerine dayal ayrmcln boyutlarn tam bir kesinlikle saptayabilmek zor. Bu durum, ayrmclkla ilgili olarak STler tarafndan salanan verilerle keskin biimde eliiyor. ye devletlerin, mevcut resm verilerle sivil toplum tarafndan salanan bilgiler arasndaki

Sonular |

17

bu uyumazl gz nnde tutarak ayrmclk kart mevzuata eriim ve bu mevzuatn etkin biimde hayata geiriliini yeniden gzden geirmelerine ihtiya var. Eitlie nayak olan ulusal kurumlarn, cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclkla mcadele etmede ve ikyet dzeneklerini LGBT bireyler iin eriilir klmada kilit bir rol oynamas gerek. Ancak pek ou, cinsel ynelime dayal ayrmclnn zerine eilebilmek iin ak bir yetkilendirmeden yoksun ve cinsiyet kimlii temeline ilikin durum daha da kt. Kapsaml eit muamele mevzuatna, hayata geirilebilmesi iin uygun idar nlemler de elik etmeli. Bir avu Avrupa Konseyi yesi lke LGBT bireylerin istihdam sektrnde urad ayrmcla ve gen LGBT bireylerin okulda ya da dier ortamlarda grd akran zorbalna (bullying) eilmek iin ulusal politikalar balatt. Dier ye lkeler de bu tr giriimlerden ilham alabilir.

Koruma: iddet ve snma

LGBT bireyler, ciddi ekilde nefret sularna ya da nefret saikli olaylara maruz kalma riski tayor. Faillerin, madurun gerek ya da alglanan cinsel ynelimine ya da cinsiyet kimliine kar derinden hissettii bir nefret ve reddediten kaynakl bu tr iddet, ye lkelerin mevzuatnda nadiren zel olarak ele alnyor. Bu tr iddetin eksik bildirimi bir sorun, nk madurlar, nefret saikli su, sylem ve vakalar etkin biimde soruturacak ekilde uygun eitimi olmayabilen kolluk kuvvetlerine gvenmiyor. Vakalar ya da sular bildirilse de, homofobik ve transfobik saikler ou ye lkenin ilgili mevzuatnda tannmadndan, nyarg saikinin genelde resm istatistiklerde yer almadna dair bol miktarda belirti var. Politikaclar ve din ahsiyetler de dhil olmak zere LGBT bireylere ynelik ayrmc ve kkrtc dil, sorunu krklyor ve nefret saikli vakalarn olutuu ve aktan gl bir knamann olmad, tersine gz yumulduu bir iklime zemin hazrlyor. ye devletler LGBT bireylere ynelik nefretle mcadele iin abalarn artrmal. Snma talepleri alannda, ye devletlerin ounluu cinsel ynelimin snma taleplerinde belli bir toplumsal gruba mensubiyet mefhumu altnda bir zulm gerekesi olabileceini kabul ediyor. Ancak cinsiyet kimliinin de insanlarn lkelerinden kamas iin bir gereke olabilecei ancak bir avu lke tarafndan kabul ediliyor. ye devletler LGBT snmaclarn uluslararas olarak korunmasna ilikin BMMYK ilkelerinden ilham almal.

Katlm: toplant, ifade ve rgtlenme zgrlkleri

iddet ieren ve ayrmc tepkiler, ou kez, LGBT bireyler biraraya gelip dernekler kurduunda, grlerini ifade ettiinde ya da gsteri yryleri yaptnda ortaya kyor. ou ye lkede LGBT bireylerin rgtlenme, ifade ve toplant hakkna riayet edilirken, son yllarda birka lkede barl LGBT eylemlerine yasaklar ve idar engeller kondu. Baz durumlarda polis barl eylemcileri iddetli saldrlardan korumada baarsz oldu. Byle yasaklar ve engellemeler olduunda, LGBT rgtleri ou zaman yetkililerin kararlarn bozmak iin mahkemelere bavurmak zorunda. Ayn olgu LGBT dernekleri rgtlerini kayt ettirmeye altnda da grlebiliyor: baz yasaklar yine mahkemeler tarafndan bozuldu. ye lkelerin LGBT rgtlerine ve barl toplantlara yasak koymak iin hibir hakl gerekesi yok, nk Avrupa nsan Haklar Mahkemesi bu konuda ak standartlar koymu durumda. Ayns ecinsellik propagandasn su sayma giriimleri iin de geerli, nk bu, ifade zgrlne aykr.

Mahremiyet: cinsiyet tannmas ve aile hayat

Trans bireyler tercih ettikleri cinsiyetlerinin yasal olarak tannmas ynndeki abalarnda ciddi sorunlarla karlayor. ou lkede uygun mevzuatn yokluunun yansra hantal ve karmak

18 | Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk

usller, birok ye lkenin, trans bireylerin tercih ettii cinsiyeti tanmamasna neden oluyor. Yirmidokuz ye lke yeniden cinsiyet tayini ameliyatn art koarken, 15 ye lkeyse trans bireyin evli olmamasn art kouyor, ki bu da, kii halihazrda evliyse, boanmay zorunlu klyor. ye devletlerin Bakanlar Komitesi Tavsiye Kararlar ve son zamanlarda birka ye lkedeki yasal reformlar nda mevzuatlarn gzden geirip uyarlamalarna acilen ihtiya var. likilerini yasal olarak tasdik etmek isteyen hemcins iftler ou Avrupa Konseyi yesi lkede ciddi zorluklarla karlayor. Aile yasas, byk lde ulusal bir yetki meselesiyse de, tek fark elerin cinsel ynelimleriyse, haklar ve yardmlara erimede hemcins iftlerle farkl cins iftler arasndaki farkl muameleyi hakl karmak, Avrupa insan haklar hukukuna gre giderek zorlayor. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Avrupa Szlemesinden hareketle hemcins elerin aile hayat srdn ve Szlemenin bu alandaki korumas altna girdiini kabul etti.

Salk hizmetlerine, eitime ve istihdama eriim

LGBT bireyler salk hizmetlerine erimede geni apl sorunlar yayor. Salk alanlar arasnda, LGBT bireylerin salk sorunlar hakkndaki snrl bilgi ve farkndalk, ve ilem yapmay reddetme, belirlenen engellerden yalnzca bazlar. Dahas, uluslararas tbb snflandrmalara aykr olarak, baz ye lkelerde tp alannda alanlara hl ecinselliin hastalk olduu retilebiliyor. Trans bireyler salk hizmetlerine eriimde zgl sorunlarla karlayor. 13 ye lkede yeniden cinsiyet tayini ilemi iin uygun altyap yok ya da yetersiz. Trans bireylerin bu ilemden yararlanabilmek iin yurtdna gitmekten baka seenei yok. Dahas, yeniden cinsiyet tayini ilemine erimek isteyen birinin, genellikle, herkese tek beden elbise tarz, cinsiyet disforisi tehisinin de bulunduu, kat bir nkoul listesini yerine getirmesi gerekiyor. Gnmzn ar derecede tbblemi uygulamalarna eilebilmek iin, trans bireylere dair, insan haklar yaklamna doru kkten bir yn deiiklii gerekli. Okullarda akran zorbal, hemen hemen tm ye lkelerde, LGBT bireylerin yaamlarnda ok erken bir evreden itibaren mevcut. Yalnzca ok az ye lkede LGBT rencilere, retmenlere ve alanlara kar akran zorbal ve tacizle mcadele iin politikalar yrrlkte. Bu nedenle okullar LGBT bireyler iin gvenli bir ortam olarak deneyimlenmiyor. Ders kitaplar ecinselliin hastalk olduuna dair bilgiler iletebiliyor; bunlar gen LGBT bireylerin salkl geliimine katkda bulunmuyor. ye devletler okullarda zorbal nlemek ve nesnel bilgi salamak iin daha fazlasn yapmal. LGBT bireyler istihdam sektrnde ayrmclk yayor. Ayrmcl yasaklayan ulusal yasalarn ounluu cinsel ynelimi istihdam alanndaki ayrmclk saiklerinden biri olarak kabul ettii halde, cinsiyet kimlii (cinsiyet ya da toplumsal cinsiyet saiki tarafndan ksmen kapsansa da) genelde dhil edilmiyor. Trans bireyler emek piyasasna eriirken zgl sorunlar yaamakla kalmyor, zel hayata ve cinsiyet kimlii tarihelerine ilikin, kiisel adan hassas verilerin ifasyla ilgili problemlerle de karlayorlar. Makul dzenleme kavram, trans bireylerin istihdama eriimini iyiletirmek iin bu balamda daha da gelitirilmeli. Baz sendika ve iverenler LGBT alanlarn tamamyla ierilmesini tevik ederek iyerinde eitlilii gelitirmek iin nlemler ve uygulamalar balatt. Bu tr giriimlerin ye devletler tarafndan desteklenmesi gerekir.

Veri Toplama, aratrma ve denetleme

Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk, homofobi ve transfobi hakkndaki resm verilerin genel anlamda eksiklii, dzeltici nlemler nnde ciddi bir engel oluturuyor. ye devletlerin bu meseleler hakknda veri toplamasna ihtiya var. Bu veriler olmadan, bu raporda saptanan insan haklar alanndaki pek ok zorlua eilmek iin elzem olan bilgilendirilmi
Sonular | 19

karar verme ve denetlemenin salam bir temeli olamaz. Gizlilik sorunlar dzgn biimde ele alndnda, veri toplama mekanizmalarn oluturmak, cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk ve tahammlszlkle mcadele iin politikalar gelitirip hayata geirmenin balangc olabilir. Elbette bu ancak sorunlarn varln, ve ayrmclk, transfobi ve homofobiyle mcadele edilmesi ve geliimin denetlenmesi gerektiini kabul edecek siyasal irade varolduunda baarl olabilir. Baz ye devletlerin bu alanda deneyimi var ve bir dizi net ve gvenilir gsterge ve nirengi noktas tesis ederek bir gelime iin zemin oluturabilecek iyi uygulamalarn paylaabilirler.

Genel bak
Bu raporun kaleme alnmasndaki nemli k noktalarndan biri, Avrupa Konseyi yesi 47lkenin yetkilileriyle diyalog iin bir ara sunmakt. Bu bakmdan hem yasal hem de idar alanda gerekenlerin yaplmas iin temel bir deerlendirme almas olarak da grlebilir. 2010 tarihli Bakanlar Komitesi Tavsiye Karar tm Avrupa Konseyi ye lkelerinde cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii ayrmcln nlemek zere etkin politikalar gelitirip hayata geirmeye dnk somut admlar atmak iin gerekli politik itici gc zaten salad. Bu raporun kapsamndaki tm alanlardaki ilerlemeyi lmek iin ulusal ve uluslararas denetim gerekiyor. ye lkelerde, eitlii gelitiren ulusal kurumlarn denetlemede nemli bir rol var. LGBT bireyleri temsil eden sivil toplum rgtleri bu srece katlabilmeli. Avrupa Konseyinin ve onun denetim mekanizmalarnn sunabilecei art deerler var. Avrupa Konseyi ayrca bu alandaki Avrupa standartlarn ve uluslararas standartlar hayata geirmede ye lkelere destek salamal. Ayrca, bu raporun gsterdii gibi, Avrupa Konseyi yesi 47 lke tarafndan belirlenen standartlarn, LGBT olduu iin zulm, bask ve hatta lm cezasyla kar karya olunan lkelerdeki LGBT bireylere salanan korumaya dorudan bir etkisi var. nsan haklarnn daha genel olarak gelitirilmesi iin bu gerein farkna varmaya ve dier forumlarn dikkatine sunmaya ihtiya var. Heryerdeki LGBT bireylerin evrensel haklardan tam anlamyla yararlanabilmesini garanti altna almak iin, Avrupa Konseyi, Avrupa Birlii, AGT ve BMnin ayrmclk yaplmakszn insan haklarn hayata geirme amac etrafnda ortak hareket etmeleri ok nemli.

20 | Avrupada cinsel ynelim ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk