T.C.

MARMARA N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

PLAST K ENJEKS ON KALIPLARINDA SICAK YOLLUK S STEMLER

YAKUP INAR (Teknik retmen)

YKSEK L SANS TEZ

METAL E T M ANAB L M DALI

DANIMAN Yrd. Do. Dr. Halil DEM RER

STANBUL 2005

T.C. MARMARA N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

PLAST K ENJEKS YON KALIPLARINDA SICAK YOLLUK S STEMLER

YAKUP INAR (Teknik retmen) (141102220010176)

YKSEK L SANS TEZ

METAL E T M ANAB L M DALI

DANIMAN Yrd. Do. Dr. Halil DEM RER

STANBUL 2005

ii

T.C. MARMARA N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

KABUL VE ONAY BELGES

PLAST K ENJEKS YON KALIPLARINDA SICAK YOLLUK S STEMLER
Yakup INARn PLAST K ENJEKS YON KALIPLARINDA SICAK YOLLUK S STEMLER isimli Lisansst tez almas, M.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun 03.08.2005 tarih ve 2005/17-16 sayl karar ile oluturulan jri tarafndan Metal Eitimi Anabilim Dal Metal Eitimi Programnda YKSEK L SANS Tezi olarak Kabul edilmitir.

Danman ye ye

: Yrd. Doc. Dr. Halil DEM RER (M..) ................................... : Prof. Dr. Mustafa KURT (M..).............................................. : Yrd. Doc. Dr. Ouz G R T (M..) ..........................................

Tezin Savunulduu Tarih: 02 / 09 / 2005

ONAY
M.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun .. Metal Programnda Y.Lisans (MSc.) derecesi almas onanmtr. tarih ve sayl karar ile Yakup INARn Metal Eitimi Anabilim Dal

Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Mdr Prof. Dr. Adnan AYDIN

iii

NSZ

Yksek lisans tez almalarmda yardmlar ile bana destek olan, beni ynlendiren Yrd. Do. Dr. Halil DEM RERe sonsuz teekkrlerimi sunarm. Bizlerin yetimesinde nemli katklar bulunan bata Metal Eitimi Blm Bakan Prof. Dr. Serdar SALMAN olmak zere blmdeki tm retim elemanlarna, yetimemde byk emek harcayan anneme, babama ve daima yanmda hissettiim aileme teekkr bir bor bilirim. Ayrca; almakta olduum GRBZ MHEND SL K firmasnn sahipleri Yakup GRBZ ve Yusuf GRBZ Beye, evirileriyle yardmc olan uak mhendisi Mustafa KABASAKAL ve ailesine, bana bu konuda yardmlarn esirgemeyen dier tm arkadalarma teekkrlerimi sunarm.

Austos 2005

Yakup INAR

 NDEK LER

SAYFA

NSZ ..

NDEK LER .. II ZET ................................ IX ABSTRACT ... X SEMBOL L STES . XI KISALTMALAR XII EK L L STES .. XIII TABLO L STES .XV BLM I G R VE AMA.. 1
1.1. G R ... 1 1.2. AMA ... 2

BLM II YOLLUK E TLER . 3

II.1. YOLLUK 3 II.2. YOLLUK E TLER .. 3 II.2.1. Souk Yolluk Sistemleri...... 4 II.2.2. Normal (Klasik) Yolluk Sistemleri 5 II.2.3. Scak Yolluk Sistemleri . .. 6 II.2.3.1. Tanm........ 6 II.2.3.2. Scak Yolluk Sistemini Oluturan Elemanlar.. 7 II.2.3.3. Scak Yolluk Sisteminin zellikleri 8 II.2.3.4. Scak Yolluk Sisteminin Avantajlar....... 8 II.2.3.5. Scak Yolluk Sisteminin Dezavantajlar...... 10 II.2.3.6. Scak Yolluk Sisteminden stenen zellikler...10

II

BLM III G R E TLER VE TASARIMI... 11

III.1. G R E TLER 11 III.1.1. Film Giri 11 III.1.2. Disk Giri 11 III.1.3. Halka Kesitli Yolluk Girii. 13 III.1.4. Tnel Giri.. 14 III.1.5. ne Giri 15 III.2 Girilerin Tasarm: Giri Says ve Pozisyonu.. 16 III.2.1. Pozisyon.. 16 III.2.1.1. Para Geometrisi / Kalbn Doldurulmas. 16 III.2.1.2. Mekaniksel Dayanm 17 III.2.1.3. Estetik ve Boyutlar 18 III.2.2. Giri Says.. 18 III.2.2.1. Tekli Giri. 18 III.2.2.2. oklu Giri 19

BLM IV SICAK YOLLUK S STEM N N ELEMANLARI. 20

IV.1. SICAK YOLLUK MEMELER .

20

IV.1.1. Scak Yolluk Memelerinin Fonksiyonlar..... 21 IV.1.2. Scak Yolluk Meme eitleri.. 21 IV.1.2.1. Dolayl Giri in Ak Memeler.. 22 IV.1.2.1.1. Istlm Memeler22 IV.1.2.1.2. n Hcreli Is letimli Memeler.....23 IV.1.2.2. Dorudan (Direkt) Nokta Girili Ak Memeler.. 24 IV.1.2.2.1. n Hcreli Is letimli Meme. 24 IV.1.2.2.2. n Hcresiz Is letimli Meme.. 24

III

IV.1.2.2.3. Istlm Memeler25 IV.1.2.3. Dorudan Girili Halka Kesitli Memeler. 25 IV.1.2.3.1. Istlmam Ulu Memeler. 25 IV.1.2.3.1.1. Aksiyal Sabit neli. 25 IV.1.2.3.1.1. ok Is letimli Memeler. 25 IV.1.2.3.1.1. Is letimli Torpidolu Memeler 26 IV.1.2.3.2. Istlm Torpidolu Memeler. 26 IV.1.4. Memelere Ait Istma Elemanlar 26 IV.1.4.1. Dolayl Istlan Memeler26 IV.1.4.2. ten Istmal Memeler. 27 IV.1.4.3. Dtan Istmal Memeler... 27 IV.1.5. Meme Giri apnn Hesaplanmas.. 27 IV.1.6. Scak Yollukta Oluan Hz Profilleri. 28 IV.2. ISITMA ELEMANLARI (REZ STANSLAR) 30 IV.2.1. Fiek Rezistans. 31 IV.2.2. Esnek Rezistans.. 32 IV.2.3. Boru Rezistans. 32 IV.2.4. Spiral Rezistans 32 IV.2.4.1. Kare Kesitli Spiral Rezistans 32 IV.2.4.2. Mini Spiral Rezistans 33 IV.2.4.3. Yarm Yuvarlar Spiral Rezistans.. 33 IV.2.5. Pirin Dkm Rezistans.. 33 IV.2.6. Kelepe Rezistans (Bant Istclar). 34 IV.2.7. Halk (Ring) Istclar. . 34 IV.2.8. Modler Quartz Rezistans.. 35 IV.3. SICAKLIK KONTROL C HAZLARI. 35 IV.4. TERMOKUPULLAR. 37 IV.4.1. Termokupullarn Yerletirilmesi 38

IV

IV.5. SICAK YOLLUK DAITICILARI (MAN FOLD) 49 IV.5.1. Datcnn Tasarm ve malat Detaylar.. 40 IV.5.1.1. Datc Kanallarda Dnler 41 IV.5.1.2. Datc le Dier Elemanlarn Birletirilmesi.. 41 IV.5.1.3. Datcnn Montaj ve Konumlandrlmas.. 41 IV.5.2. Datcnn Istma Gcnn Hesaplanmas.. 42 IV.5.3. Kalp Tasarmcnn Bilmesi Gerekenler 42 IV.5.4. Datc Kanallarn llendirilmesi. 43 IV.5.5. Manifold Kollarnda Toplam Genleme Miktar Hesab. 44 IV.5.6. Destek Halkasnn Ayarlanmas. 44 IV.5.7. Datctclarn (Manifoldlarn) Kalplarda Kullanlmas 45 IV.5.7.1.Harici (Dardan) Istlm Scak Manifold Kalp. 46 IV.5.7.1.1. Avantajlar. 48 IV.5.7.1.2. Dezavantajlar 48 IV.5.7.2. Dahili Istlm Manifold Kalp 48 IV.5.7.2.1. Avantajlar. 49 IV.5.7.2.2. Dezavantajlar. 50 IV.5.7.3. zolasyonlu Scak Yolluk Kalb.. 51 IV.5.7.3.1. Avantajlar. 52 IV.5.7.3.2. Dezavantajlar. 52 IV.6. MALZEME F LTRELER 52 IV.7. ISI YALITIM MALZEMELER 55 IV.8. S.Y.S. SE M NDE D KKAT ED LECEK HUSUSLAR. 55

BLM V SICAK YOLLUKLU ENJEKS YON LEM NDE KARILAILAN PROBLEMLER... 57

V.1. MAK NEDEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER.... 57

V.2. PLAST K MALZEMEDEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER.. 57 V.3. L KTEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER. 58 V.4. KALIP VE PARA TASARIMINDAN KAYNAKLAN PROBLEMLER 58 V.5. SICAK YOLLUK S STEM NDEN (ELEMANLARINDAN) KAYNAKLANAN PROBLEMLER.. 61 V.5.1. Istclar ve Scaklk Kontrol Cihazndan Kaynaklanan Problemler. 61 V.5.2. Datcdan Kaynaklanan Problemler 62 V.5.3. Scak Yolluk Memesinden Kaynaklanan Problemler 63 V.5.4. Meme Giri Sistemlerinin Mevcut Probleme Gre Deitirilmesi. 66

BLM VI SICAK YOLLUK KAAKLARININ SEBEPLER ..

VI.2. KAAI NLEMEK N MEME TASARIM OPS YONLARI VI.3. KAAK NASIL TESP T ED L R.. 70 71

68

VI.1. KAAKLARIN SEBEPLER . 68

BLM VII SICAK YOLLUKLU KALIP E TLER . 73

VII.1. TEK GZL KALIPLARDA MERKEZDEN G R .. 73 VII.2. TEK GZL KALIPLARDA KENARDAN G R . 73 VII.3. OK GZL KALIPLARDA MERKEZDE VE DOLAYI KENARDAN G R . 74 VII.4. TEK GZL KALIPLARDA OKLU (B RDEN FAZLA) G R 74 VII.5. OK GZL KALIPLARDA DORUDAN KENARDAN G R . 75
VI

VII.6. ZEL HALLER N G R LER (KADEMEL KATLI KALIPLARDA). 75 VII.8. KALIP TASARIMINDA D KKAT ED LMES GEREKEN KURALLAR. 75 VII.8.1. Para Resmi. 75 VII.8.2. Baslacak Malzeme. 76 VII.8.3. Kalp. 76 VII.8.4. Yolluk Tipi 76 VII.8.5. Detaylandrma. 76 VII.9. KALIP TASARIMI 77 VII.9.1. Malzeme 77 VII.9.2. Soutma 77 VII.9.3. Kalp retimi 77 VII.10. SICAK YOLLUK KALIPLARININ ALITIRILMASI.. 78 VII.10.1. Enjeksiyon Makinesine Balamadan nce. 79 VII.10.2. Enjeksiyon Makinesine Baladktan Sonra. 79 VII.10.3. Scak Yolluk Sisteminin Kullanlmasnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar. 81 VII.11. SICAK YOLLUKLA LG L PROBLEMLER VE ZMLER 81 VII.11.1. Donmayan Yolluk Girii 81 VII.11.2. Dolmayan Kalp Gz 81 VII.11.3. Tam Kapanmayan Valf Pimi 82 VII.11.4. Plastik Malzeme Kaa 83

BLM VIII SONULAR......................................................................................... 84 BLM IX TARTIMA VE DEERLEND RMELER ....................................... 85 KAYNAKLAR .................................................................................... 87

VII

EKLER .................................................................................................. 89
EK-1. SICAK YOLLUK S STEM LE LG L ZEL TER M VE WEB S TES ADRESLER 89 EK-2. SICAK YOLLUK S STEM ELEMANLARI LE LG L RES MLER.. 93

ZGEM .................................................................................................... 106

VIII

ZET
PLAST K ENJEKS YON KALIPLARINDA SICAK YOLLUK S STEMLER
Plastik rnlerin imalatnda ok deiik yntemler kullanlmakla birlikte en yaygn yntem enjeksiyonla kalplama yntemidir. Plastik enjeksiyon yntemi seri retime olduka uygun olup genellikle termoplastiklere uygulanr. Kalp tasarm ve imalat bu yntemin en nemli elerinden birisidir. Kalplarda kullanlan yolluk sistemleri enjeksiyon nitesinden gelen eriyik haldeki plastik malzemenin rn boluuna tanmasnda nemli bir rol oynamaktadr. Yolluk sistemleri klasik veya normal yolluklar, souk yolluklar ve scak yolluklar olmak zere gruba ayrlmaktadr. Bu almann konusu olan scak yolluk sistemlerine genellikle viskozitesi yksek olan plastiklerde, bir seferde birden fazla karlmas istenen karmak rnlerde, malzeme tasarrufunda, evrim sresinin azaltlmasnda, kalp mrnn artrlmasnda vb. gibi birok durumlarda bavurulmaktadr. lkemiz kalp sektrnde scak yolluk uygulamalar henz istenilen seviyede olmayp, bu sistemlerin kullanlmasndan doan birok problemlerle karlalmaktadr. Bu almada scak yolluk sistemleri sektrn bilgilendirilmesi amacna dnk olarak genel bir ekilde incelenmitir. Tezde birinci blmde verilen girii takiben tezin ana konusunun anlalmasna nclk etmek zere ikinci blmde yolluk eitleri nc blmde ise giri eitleri ve tasarm ele alnd. Drdnc blmde esas konu olan scak yolluk sisteminin elemanlar snflandrlarak ayrntl bir ekilde incelendi. Beinci blmde scak yolluklu enjeksiyon ileminde karlalan problemler gzden geirildi. Altnc blmde scak yolluk kaaklarnn sebepleri ele alnd. Yedinci blmde scak yolluklu kalplar snflandrld. Sonular sekizinci blmde tartma ve deerlendirme dokuzuncu blmde verildi.

Austos 2005

Yakup INAR

IX

ABSTRACT
HOT RUNNER SYSTEMS IN PLASTIC INJECTION MOLDS
Although there are several methods in the manufacture of plastic products, injection molding is the most widespread method. Plastic injection method is suitable for mass production and is generally applied for thermoplastics. Mold design and production is one of the most important elements of this method.

Runner systems, which used in molds, play an important role in the transfer of molten plastic material from injection unit to mold cavity. Runner systems are classified into three groups namely; classic or normal runners, cold runners and hot runners. Hot runner systems, which are the subject of this study, are generally useful for high viscosity plastics, in the production of complex shaped parts, in the reduction of cycle times and in the enhancement of mold life. The application of hot runners is still below the required level in Turkish mold industry accordingly there are serious problems in the use of these systems. In this study hot runner systems were investigated in a general way for the purposes of transferring the knowledge to the mold sector. In the thesis firstly there is the introduction as the first chapter, types of runners were given in the second chapter, and types and design of gates were given in the third chapter, The elements of hot runner systems were investigated in detail in the forth chapter, The problems, which are encountered in the process of injection molding with hot runner systems, were reviewed in the fifth chapter hot runner leaks were taken into account in the sixth chapter. The moulds with hot runner systems were classified in the seventh chapter. Results, discussion ad conclusions were given in the eighth and ninth chapter, respectively.

August 2005-09-12

Yakup INAR

SEMBOL L STES

b2 b H d t L L D Smax P m c DT t hgen

: Destek Halkas Kalnl : Manifold Kalnl : Meme Flan Ykseklii : Hava Boluu : alma Scakl le Oda Scakl Arasndaki Fark : Toplam Uzama Miktar (mm) : Manifold : Datc Kanal ap : Kalplanacak Numunenin Et Kalnl (mm) : Istma Gc : Scak Yolluk Datcsnn Ktlesi (kg) : zgl Is : stenilen Eriyik (Proses) Scakl ile Datcnn Istmaya Balama Esnasndaki Scaklk Fark : Istma Sresi : Genel Verim

XI

KISALTMALAR

ABS PA PBT PC PE PET PMMA POM PP PS PVC SYS

: Akrilonitrilbtadienstiren : Poliamid : Polibtilentereftalat : Polikarbonat : Polietilen : Polietilentereftalat : Polimetilmetakrilat : Polioksimetilen : Polipropilen : Polistiren : Polivinilklorr : Scak Yolluk Sistemi

XII

EK L L STES
ekil II.1. Basit Bir Yolluk .3 ekil II.2. Souk Yolluk Tasarm.. 4 ekil II.3. Ana Yolluk.. 5 ekil II.4. Tipik Bir ki Gzl Scak Yolluklu Kalp 6 ekil II.5 Scak Yolluk Sisteminde Plastik Eriyik Aknn Gsterilmesi 7 ekil III.1. Disk Giri.. 12 ekil III.2 Disk Giri eitleri 13 ekil III.3 Halka Kesitli Yolluk Sistemi13 ekil III.4. Tnel Giri. 14 ekil III.5. Tipik Bir Plakal Bir Kalbn ne Girili Yolluk Sistemi 16 ekil III.6. Giri Yeri.. 17 ekil III.7. Kpk Malzemesi in Giri Yeri.. 17 ekil III.8. Kaynak Hatlar.. 18 ekil III.9. Yar Yolu Etkisi. 18 ekil III.10. a-b oklu Giri.. 19 ekil IV.1. Tipik Bir Scak Yolluk Memesi. 20 ekil IV.2. Tipik Bir Scak Yolluk Memesi20 ekil IV.3. Plastik Cinsi Ve Para Arlna Gre Meme Giri apnn Belirlenmesi. 28 ekil IV.4. Scak Yolluklarda Oluan Hz Profilleri 29 ekil IV.5. Genleen Kalp erisindeki Scak Yolluk Memelerinin Yer Deiimi29 ekil IV.6. Istma Elemanlar. 31 ekil IV.7. Fiek Rezistans. 31 ekil IV.8. Kare Kesitli Spiral Istc. 33 ekil IV.9. Mini Spiral Istc. 33 ekil IV.10.Yarm Yuvarlak Spiral Istc 33 ekil IV.11. Pirin Dkm Istc.. 33 ekil IV.12.Kelepe Istc.. 34 ekil IV.13 Ring Istc35

XIII

ekil IV.14. Quartz Istc 35 ekil IV.15. Tipik Bir Scaklk Kontrol Cihaz. 36 ekil IV.16. Tipik Bir Scaklk Kontrol Cihaz 36 ekil IV.17.Termocupul. 38 ekil IV.18. Termokupulun Memedeki Konumu Ve Eriyik Scaklnn Memedeki Dalm 38 ekil IV.19. X Tipi Manifold.. 39 ekil IV.20. Temel Manifold eitleri. 40 ekil IV.21. Datc Kanallar. 43 ekil IV.22. Destek Halkas Hesab 45 ekil IV.23. Tipik Harici Istlm Manifold Kalp..47 ekil.IV.24. Tipik Dahili Istlm Manifoldlu Kalp... 49 ekil IV.25. Tipik zolasyonlu Scak Yolluklu Kalp 51 ekil IV.26.Yeni Tasarml Bir Malzeme Filtresi Ve Eriyiin Ak Dzeni 53 ekil IV.27. Malzeme Filtresi Montaj Ve Scak Yolluktaki Konumu.. 54 ekil V.1. Fiek Rezistanslarda Oluan Problem.. 62 ekil V.2. Scak Yolluk Sistemlerinde Tabii Ve Hesaplamayla Dengelenmi Datc Kanallar.. 62 ekil V.3. Bir Valfli ( ne Kapamal) Memedeki Korozyon Ve Abraziv Hasar 64 ekil V.4. Cam Fiber Takviyeli POM. 64 ekil V.5. ten Ve Dtan Istmal Memelerin Karlatrlmas 65 ekil V.6. Scak Yolluk Memelerinde Rezistansa Bal Olarak Scaklk Dalm 66 ekil V.7. Meme Giri Sistemlerinin Mevcut Probleme Gre Deitirilmesi. 66 ekil VI.1. Scak Yolluk Kaa 69 ekil VI.2 Manifold Cebindeki Meme Komponenetlerin Termal Genleme Ve Egzoz Ykseklikleri 70 ekil VII.1 Merkezden Giri .. 73 ekil VII.2.Kenardan Giri. 74 ekil VII.3. ok Gzl Kalplarda Merkezden Giri 74 ekil VII.4. ok Gzl Kalplarda Kenardan Giri.. 74 ekil VII.5.Tek Gzl Kalplarda oklu Giri. 74 ekil VII.6.ok Gzl Kalplarda Dorudan Kenardan Giri.75 ekil VII.7.zel Haller in Giriler.. 75

XIV

TABLO L STES

Tablo IV.1. n Hcreli Is letimli Ve Dtan Istmal Memelerin Avantaj Ve Dezavantajlar 23 Tablo IV.2. Nokta Girilerdeki Giriin Boyutlandrlmas in Klavuz Deerler24 Tablo IV.3. Istc Kartularn lleri 27 Tablo IV.4. ten Ve Dtan Istmal Scak Yolluk Sistemlerinin Avantajlar.. 30 Tablo IV.5. Scak Yolluklu Kalplardaki Datc Yolluklarnn Boyutlandrlmas .41 Tablo VI.1. Manifold Ve Meme Arasndaki Szdrmazl Salamak in Farkl Meme Tasarm Opsiyonlarnn Karlatrlmas.. 71

XV

BLM I

G R VE AMA

I.1.G R

Gelimi ve gelimekte olan lkelerde polimer teknolojisi nemli bir yere sahiptir. Bu alanda ok hzl gelimeler gzlenmektedir. Dolaysyla polimer teknolojisi yeni tasarmlara ihtiya duymaktadr. Plastiklerin ilenmesinde deiik retim yntemleri kullanlmaktadr. Bunlardan en yaygn enjeksiyonla kalplama yntemidir. Bu retim yntemiyle seri retim, ok sayda parann ayn anda retimi gibi bir ok ynden dier yntemlere stnlk salamtr. Enjeksiyonla kalplama ynteminde mevcut sisteme yeni ilaveler yaplarak retim kapasitesi daha da artrlmaya allmaktadr. Bu almalardan biriside scak yolluk sistemleridir. Scak yolluk sistemleri genel olarak be ana ksmda incelenmektedir. Bunlar; scak yolluk memesi, scak yolluk stclar, scaklk kontrol cihazlar, termokupullar ve scak yolluk datcs (manifold) eklinde sralanabilir. Scak yolluk sistemleri normal (klasik) yolluk sistemlerine gre baz nemli avantajlara sahiptir. Ksa zamanda daha fazla rn elde edilebilmesi, zamandan ve iilikten tasarruf salanabilmesi, ayn anda birden fazla retilmesi istenilen karmak rnlerde olduka yksek kaliteye ulalabilmesi bu sistemin en nemli avantajlar arasnda saylabilir. Yukarda ksaca belirtilen scak yolluk sistemi bal bana bir nite olup, lkemizde kullanm imdiye kadar yeterli derecede yaygnlk kazanmamtr. Bunun esas nedeni enjeksiyon kalp sektrnn bu konuda henz yeterli lde

aydnlatlmam olmasdr. Bununla birlikte her geen gn retimde scak yolluk sistemi kullanlmas artmakta ve doal olarak bu sistemin kullanlmasndan kaynaklanan hatalar ortaya kmaktadr. Bu hatalarn giderilmesi nemli zaman ve mali kayplara neden olmakta ve reticiler bu durumdan dolay byk zararlar grebilmektedir. Scak yolluk sisteminin iyi bilinmesi, hatalarn nceden fark edilip hzl bir ekilde giderilerek yksek verimlilik seviyelerine ulalmasnn bu konuda oluturulacak bilgi ve tecrbe birikimi ile doru orantl olaca aktr. Bunun yolu da sektrde alanlarn bilinlendirilmesinden gemektedir. Bu ise internet kullanm dahil tm kaynaklara rahat ulalmas ile mmkndr.

I.2.AMA
Bu almann ana amac lkemizde scak yolluk sistemlerine dnk olarak bilgi birikimine ve bunun bir sonucu olarak bu sistemlerin yaygnlamasna katkda bulunmaktr. Enjeksiyonla kalplama sektrnde scak yolluk sistemlerinin kullanm ile ilgili yerleik baz yanl uygulamalarn ortadan kaldrlmas bu almann ikincil amac olarak dnlmektedir. Bu amaca ulamak zere; yolluklar hakknda verilecek genel bilgilerden sonra scak yolluk sistemlerinin avantaj ve dezavantajlar tartlacak ve bu sistemler yukarda ifade edildii ekliyle be ana grup halinde incelenecektir. Ayrca scak yolluk kaaklar ve bu sistemlerin kullanlmasnda dikkat edilecek noktalar gibi baz nemli konular gzden geirilecektir.

BLM II
YOLLUK E TLER
II.1. YOLLUK
Enjeksiyon makinesinin memesinden gelen eriyik haldeki plastik malzemenin kalp gzne (boluuna) akn salayan sistemdir. Yolluk dediimiz zaman eitli yolluk sistemleri aklmza gelmektedir. Bu sistemlerin ne anlama geldiinin tam anlalmamasndan dolay baz yanl kullanmlar mevcuttur. Normal yollukla souk yolluk veya scak yollukla normal yolluk birbirine kartrlmaktadr. Aada gnmzde kullanlan yolluk eitleri snflandrlp, endstride karlalan baz yanllklar ortadan kaldrlacaktr.

II.2. YOLLUK E TLER

Souk yolluk sistemleri Normal (Klasik) yolluk sistemleri Scak yolluk sistemleri Basit bir yolluk sistemi ekil II.1.de gsterilmitir.

II.2.1. SOUK YOLLUK S STEMLER

Normal yolluk sistemleri bilindii gibi scak haldeki plastik eriyiini souk bir kalbn ierisine enjekte etmede kullanlan sistemlerdir. Souk yolluk sisteminde ise daha az scakla sahip erimi plastik, kendisinin scaklndan daha fazla scakla sahip olan kalp ierisine aktarlr. Bu sisteme souk yolluk sistemi denilmektedir. Bu sistem genellikle termoset malzemeler, duroplast ve kauuk gibi kalpta kimyasal reaksiyon gsteren malzemeler iin termoplastik kalplarndaki scak yolluun bir benzeri olarak tasarlanmtr. Souk yollukta izolasyon gereklidir. Burada anlatld gibi yolluktan kalba s geii deil kalptan yollua s geiinin nlenmesi gerekmektedir. Souk yolluklu sistemde yolluk scakl yaklak 80 oC ile 100 oC arasnda iken kalptaki scaklk yaklak 160 oC ile 200 oC arasndadr. Bu durum scak haldeki kalp gz plakalar ile dk scaklktaki yolluk arasnda izolasyon problemine neden olmaktadr. Bu sistemde eriyiin yollukta reaksiyona girmemesine dikkat edilmelidir. [1] Tipik bir souk yolluk tasarm ekil II.2 gsterilmitir.

ekil II.2. Souk Yolluk Tasarm [1]

II.2.2. NORMAL (KLAS K) YOLLUK S STEMLER

En basit yolluk sistemi ana yolluk sistemi olup tm kalplarda bulunmaktadr. (ekil II.3.). Bu yolluk kesiti yuvarlaktr ve kalptan kolayca kmas iin 20 ile 50 aras konik aya sahiptir. Ana yolluk tek bana daha ok scaa hassas ve yksek viskoziteli malzemelerde et kalnl fazla olan ve ileri teknoloji rnlerinin imalinde kullanlmaktadr.

Uygulama: Scaa hassas ve yksek viskoziteli malzemelerde ileri teknolojik ve et kalnl fazla rnlerin imalinde kullanlr. Avantajlar: Yksek kalite ve iyi boyutsal kararllktr. Dezavantajlar: Son ilem gerektirmesi ve rnde iz braktrmasdr. Bu yolluun nemli avantajlarndan biri yollukta oluan basn dnn az olmas nedeniyle dk l toleransl ve yksek kaliteli rnlerin elde edilmesidir. Ana yolluk sayesinde tleme basnlar kolaylkla uygulanr ve malzemede daha az ekme meydana gelir. Bu yolluun en nemli dezavantaj ise rnden, kalp dnda uygulanacak, bazen yksek maliyetli bir son ilemle ayrlmasnn gerekmesidir. rnn zerinde iz brakan bu tr yolluk girileri normal olarak rnn ok grlmeyen, gizli bir blgesine yerletirilir.

II.2.3. SICAK YOLLUK S STEMLER

II.2.3.1. TANIMI
Scak yolluk sistemi, enjeksiyon makine memesinden kalp gzne kadar olan blgede ergimi plastik malzemeyi, bozunmaya uramadan ve s kaybna yol amadan kontroll bir ekilde bekletme ve istendiinde kalp gzne basma sistemidir. [2] Scak yolluk sistemi, kalbn iine yerletirilen bal bana bir birim olup enjeksiyon grubunun uzants gibidir. Scak yolluk sistemi; kalpta ak kanallarnn stc bantlaryla yani rezistanslarla stlmasn, malzemenin scaklnn tm ak yolu boyunca kontrol edilmesini ve kanallarda soumaya uramadan direkt olarak kalp boluuna doldurulmasn mmkn klmaktadr. ekil II.4te tipik bir iki gzl scak yolluklu kalp kesiti grlmektedir. [3]

ekil II.4. Tipik Bir ki Gzl Scak Yolluklu Kalp

1- Kalp gz tespit (tayc) plakas 2- Ara plakas 3- Destek blou 4- Balama (skma) plakas 5- Yaltm (izolasyon) plakas 6- Merkezleme halkas 7- Takviye plakas 8- Scak yolluk datcs (manifold) 9- Is reflektr (reflektr plakas) 10- Destek halkas (rondela) 11- Destek halkas (rondela) 12-Kapama tapas 13- Merkezleme halkas 14- Yolluk burcu

15- Filtre tertibat (malzeme filtresi) 16- Istc (spiral rezistans) 17- Hava bal vida 18- Vidal emniyet pimi 19- Vidal tapa 20- Silindirik saplama 21- Silindirik saplama 22- Yksek gl stc (fiek rezistans) 23- Termoeleman (scaklk ler) 24- Balama kutusu 25- Yksek verimli meme 26- Metal O-halkas 27- Kalp gz tertibat 28- O-halkas

II.2.3.2. SICAK YOLLUK S STEM N OLUTURAN ELEMANLAR

Komple scak yolluk sistemini oluturan elemanlar Ek-2de gsterilmitir. Scak yolluk sistemini oluturan elemanlar aada verildii gibi genellikle be ana gruba ayrlr: a- Scak yolluk memesi b- Scak yolluk stclar (datc ve meme stclar) c- Scaklk kontrol cihaz d- Scaklk kontrol elemanlar (termokupullar) e- Scak yolluk datcs (manifold) [3-4]

II.2.3.3. SICAK YOLLUK S STEM N N ZELL KLER

Ak Ak Kanal Dengeli Malzeme Ak Deimeyen bir Isl Denge Yeterli Istc G Kapasitesi Isl Genlemelere kar gerekli nlemler Hzl Renk Deiimi

II.2.3.4. SICAK YOLLUK S STEM N N AVANTAJLARI

Plastik enjeksiyonda scak yolluk, enjeksiyon makine memesi ucuna kadar istenilen erime derecesinde gelen plastik malzemeyi kalp gz ierisine pskrtme noktasna kadar, kalp iinde istenilen derecede eritme ve kontrol altnda tutma sistemidir. Bu sistemle, scak yolluk ilk bakta her ne kadar sadece yolluk sarfiyatndan kurtulmak olarak alglansa da, hemen her scak yolluk uygulaycs tarafndan kabul ve ispat edilmi ok nemli faydalar vardr. 1- ilikten tasarruf (yolluk temizleme, krma, depolama): Birim zamanda alnan rn saysnn artmas, iilik maliyetinin dmesi, yolluk krma sorunu olmamas ve en nemlisi krma olarak geri kullanlmas imkansz olan eitli plastik malzemelerin yolluk sarfiyatnn ortadan kalkt dnldnde ok byk maddi tasarruf salar. Yukarda belirtildii zere sanldnn aksine yolluktan kurtulma; scak yolluk kullanlmasnn avantajlarnn nem srasnn sonlarnda yer almaktadr.[6] 2- Kalp tam otomatik olarak almaktadr. 3- Dk evrim sresi (yolluk, giri, ama mesafesi) 4- Malzemeden tasarruf 5- Alandan tasarruf 6- Zamandan tasarruf 7- Makine kapasitesinden tasarruf: Scak yolluk sisteminin, bir enjeksiyon makinesinin kapasitesini ortalama %20 artrd dnldnde 5 makine ile alan bir iletme, normal yolluk sistemine kyasla scak yolluk sistemi ile 6 makine kapasitesine kar. 8- Makine mrn uzatma: Scak yolluk sisteminde tm basnlar decei iin makine daha az ypranr ve mr uzar.

9- zel giri tasarmlarn en ekonomik yoludur. 10- Yksek para kalitesi ( P,T, kesme gerilmeleri) 11- Kk paralar retmenin en ekonomik yoludur. 12- zel giri tasarmlar gerektiren komplike paralarn retilebilmesinin en salkl yoludur. 13- Eer giri scak yollua dhilse kan rnde yolluk paras kalmaz ve rn iin son ilem gerektirmez. 14- Kalp gzlerinin yerleim konfigrasyonuna dikkat edilmi ise, pratik olarak btn gzler ayn zamanda, ayn artlarda doldurulmaktadr. 15- Yolluktaki s ve zaman kayplar olmad iin, kalp gznn giriindeki scak eriyik plastik sayesinde, ince duvarl paralar hzla doldurulmaktadr. 16- Scak yolluk sisteminde malzeme ak yolunun ap, klasik yolluklu kalplara gre daha byk seilebildiinden (malzeme kayb endiesi olmadndan), sistemdeki basn kayb daha az olmaktadr. 17- Dk basnlarda kalplama yapldndan, kalplanan paralardaki i gerilmeler daha azdr. 18- zellikle ok gzl scak yolluklu kalplarda, konvansiyonel kalplardaki gibi doldurulacak bir yolluk olmad iin enjeksiyonun evrim sresi ok ksadr. (ince duvarl paralarn ok gzl kalplarndaki evrim sresinin, byk bir ksm yolluun donmasn beklemekle gemektedir. 19- Kontroll alp kapanan byk scak yolluk girileri (valf giri) kullanldnda, genel para kalitesi iyilemektedir. 20- Makine snrlamas yoktur. Scak yolluklu kalplar btn enjeksiyon makinelerinde kullanlabilirler. 21- Yalnzca basknn soutulmas gerektiinden, bask sresinin azaltlmas yolluk ve besleme sistemi kolayca donan kapnn zerinde scak olarak kalr. 22- Yolluk sistemi olmad iin, bunlarn geri dnm gibi bir ileme de gerek yoktur, malzeme ve zaman tasarrufu salanr. Geri dnm malzemenin besleme sistemine ilave edilmediinden retim ve enjeksiyon miktarnda retim esnasnda sabitlik (deimezlik) salanr. 23- Bask sonras ilemlere ve ilave iilie ihtiya yoktur. nk yolluklar koparmaya ihtiya yoktur, bylece bir tasarruf salanr. Bask esnasnda, kalp doldurma zerinde polimer aknda ok iyi kontrol salanr. Bu, bu konuyla ilgili blgedeki besleme sisteminin scakln, blgesel olarak deitirme imkn verir.
9

II.2.3.5. SICAK YOLLUK S STEM N N DEZAVANTAJLARI

1- Kalp toplama sresi, iki paral kalba gre daha uzundur. 2- Kalb enjeksiyon makinesine balamadan nce stlmas iin gerekli dzenek salanmam ise, kalbn retime girmesi iin scak yolluk sisteminin snmasn beklemek gerekmektedir. 3- Scak yolluklu yeni kalplarn ilk retime alnmas, gerekli hassasiyet gsterilmedii takdirde standart kalplara gre daha zahmetli ve problemli olabilir. Kalp maliyeti, standart kalplara gre daha yksektir. 4- Kalpta gerekli soutma nlemleri alnmam ise, scak yolluk giriine yakn blgelerde para yzeyinde yanma izleri grlebilir. 5Scak yolluk sisteminde srekli eriyik durumdaki malzeme, iyi tasarmlandrlmam bir kalpta kaak problemleri oluturabilir. Sistemin scaklk kontrollerine gerekli nem verilmediinde, yolluk girilerindeki polimer donarak retimi aksatabilir. 6- Naylon gibi baz malzemeler, kalp akken yolluk giriinden kalp gznn iine damlayarak, bir sonraki baskda para zerinde iz brakabilir. Istc elemanlar iyi kontrol altnda tutulamaz ise, retim srasnda yanarak arza oluturabilirler. 7- Baz tasarmlarda stc elemanlarn deitirilmesi zor ve zaman alc olabilir. Hammaddenin rengini veya tipini deitirmek baz scak yolluk giri tipleri iin problemli olabilir. 8- Scak yolluk sisteminin genlemesi iin tasarmda gerekli nlemler alnmam ise, genleme problem oluturabilir. [6]

II.2.3.6. SICAK YOLLUK S STEM NDEN STENEN ZELL KLER

1- Malzeme tm ak izgisi boyunca eit stlmaldr. 2- Yolluklarn scak memeleri ile souk kalbn birbirlerine s transferi yapmamalar iin temaslar nlenmelidir. Aksi takdirde eer yolluk memeleri kalba deerek soursa ilerindeki malzeme donarak aka engel olabilir. 3- Yolluk ve rn birbirinden problemsizce ayrlabilmelidir. 4- Yollukla meme ve meme ile kalp boluu arasnda balant en iyi ekilde salanmaldr. [2]

10

BLM III
G R E TLER VE TASARIMI
III.1. G R E TLER
1- Film Giri 2- Disk Giri 3- Halka Kesitli Yolluk Girii 4- Tnel Giri 5- ne Giri

III.1.1. F LM G R
Parann kenar gibi bir hat boyunca kalp boluuna dolum yaplmasn salayan film girileri denen giriler de vardr. Bu giriler dz, et kalnl az olan veya cam fiber takviyeli, oryantasyona bal ekme yapabilen malzemelerin kalplanmas iin uygundur. ok girili bir yolluk sistemine nazaran bir film geidinin, rn zerinde kaynak izgileri meydana getirmeme, boluklar eit doldurma ve tutma basnlarnn iyi bir ekilde uygulanmasnda kolaylk salayarak yksek kalite ve hassaslk salama gibi avantajlar mevcuttur. Bu tr girilerin dezavantajlarndan biri, yolluun rnden ayrlabilmesi iin son ilem gerektirmesidir. Dier bir dezavantaj da, eer kalp tek bolukluysa mengenenin asimetrik olarak yklenmesine neden olmalardr.

III.1.2. D SK G R
Dier bir eidi disk giritir. (ekil III.1.). Bu giri tr, kalp gbeinin sadece bir kalp yarsna sabitlendii dner simetrik paralarn retilmesinde kullanlmaktadr. Tek tarafl bir gbek iin kabul edilen maksimum gbek uzunluu / gbek ap oran 5:1dir.

11

Uygulama : Dner simetrik paralar iin kullanlr. Avantajlar: Kaynak izgileri oluturmamas ve bu sebeple daha iyi mekanik zellikler salamasdr. Dezavantajlar: Son ilem gerektirmesidir.

Bu giri sisteminin en nemli avantajlarndan biri, bir veya birden fazla noktadan yaplan enjeksiyonla retilen halka eklindeki paralarda kanlmaz olan kaynak izgilerinin olumasna engel olmaktr. Bu avantaj zellikle iten basnlarn etkisi altnda kullanlan boru fittingslerinin retimi iin nemlidir. Bu sistemin dezavantajlarndan biri, yolluun kalp dnda bir son ilemle rnden ayrlmasn gerektirmesidir. Disk giri eitleri ekil III.2.de gsterilmitir.

12

III.1.3. HALKA KES TL YOLLUK G R

Uygulama: Gbein kalbn iki tarafna da monte edilebildii durumlar iin kullanlr. Avantajlar: Uzun, silindir eklindeki rnler iin uygun olmas ve kolay retim salamasdr. Dezavantajlar: rnde kk kaynak izgiler oluumuna sebep olmas ve son ilem gerektirmesidir.

ekil III.3 Halka Kesitli Yolluk Sistemi

13

Kalp gbeinin sadece tek kalp yarsna monte edilemedii durumlarda disk giri yerine halka yolluk sistemi kullanlmaktadr. (ekil III.3.) halka girili yolluk sisteminde eriyik malzeme ncelikle ene yolluk yaknndaki yuvarlak bir kanal manifolduna ular. Bu giri kk bir kesit alanna sahip ksma valf gibi alr. Bu sebeple, malzeme kalp boluuna dolmaya balamadan nce bu yuvarlak kanal doldurur. Bu kanalda eriyik aklarnn karlat bir nokta vardr. Bu yolluk sisteminin en nemli zellii gbein kalbn iki tarafna monte edilebilir olmas, dezavantaj ise son ilem gerektirmesi ve kk kaynak izgilerinin oluumuna neden olmasdr.

III.1.4.TNEL G R
Dier bir yolluk sistemi olan tnel girili yolluk sistemi ise daha ok, geidin yanal olarak yerletirilebildii birden ok bolua sahip kalplar iin uygundur. (ekil III.4.)

14

Uygulama: Elastik malzemeler ve ok boluklu kalplarda imal edilen kk rnler iin kullanlr. Avantaj: Yolluun rnden otomatik olarak ayrlmasdr. Dezavantajlar: Sert malzemeler ve byk miktarda basn kayplarndan dolay sadece basit paralar iin kullanlabilir olmasdr. Bu sistemde giri ve yolluk kalbn blme izgisindedir. Yolluun bir ksm blme izgisindedir. Ama bolua yakn yerde, yolluk ayla kvrlarak konik bir kanal eklini alr ve bolua ular. Kalbn yollukla boluk arasnda kalan parasnn enjeksiyon tarafnda yani ana yolluk tarafnda olmas yolluun kalp alr almaz rnden ayrlmasn salar. Bu zellik bahsedilen sistemin esas avantajdr. Bu sistemin dezavantajlarn ise kk giri alanndan dolay byk oranda basn dlerine sebep olmas ve yolluunun uzun olmasdr. Bu yolluk sistemi, yolluktaki malzemenin kalp alrken rnn deformasyonuna sebep olmamas iin, sadece sert ama elastik malzemelerin kalplanmas iin kullanlmaldr. Eer krlgan malzemeler kullanlrsa, kanaldaki malzemen krlp yolluun tkanmasna neden olabilir.

III.1.5. NE G R
3 plakal kalplar iin kullanlan ine girili yolluk sistemi de yolluun rnden otomatik olarak ayrlmasn salayan dier bir yolluk sistemidir. (ekil III.5.) bu yolluk sisteminin kendi blme izgisi olup yolluk rnden ayr olarak kalptan dar atlr. kntlar sayesinde yolluk dar atlana kadar kalbn enjeksiyon tarafnda kalr. Bu sistem ok boluklu ve ok girili kalplar iin uygundur. En nemli avantaj tabii ki yolluun rnden otomatik olarak ayrlmasdr. Dezavantaj ise yksek maliyetler gerektiren ve malzeme kaybn arttran komplike kalp tasarmlar gerektirmesidir.

15

ekil III.5. Tipik Bir Plakal Kalbn ne Girili Yolluk Sistemi

Uygulama: Merkezi enjeksiyon yaplan ok boluklu kalplarda kullanlr. Avantaj: Yolluun rnden otomatik olarak ayrlmas Dezavantajlar: Fazla malzeme kaybna sebep olmas ve yksek kalp maliyetleridir. [7]

III.2. G R LER N TASARIMI: G R SAYISI VE POZ SYONU

III.2.1. Pozisyon: a) Para geometrisi / kalbn doldurulmas b) Mekaniksel dayanm c) Estetik ve Boyutlar III.2.1.1. Para Geometrisi / Kalbn Doldurulmas Kesitin en kaln olduu yer kalbn doldurulmas asndan ok nemlidir. nk ince kesitler ok hz katlar ve plastik malzemesinin (eriyii) kalp boluunun geride kalan ksmna giriini bloke eder.

16

ekil III.6. Giri Yeri

Baz rnlerde verilecek ilave kalnlk gerilme ylmas etkilerin azaltlmasna yardm eder. Kpklerin kalplanmasnda bir istisna olarak giri kesitin en ince yerinden verilir.

ekil III.7. Kpk Malzemesi in Giri Yeri III.2.1.2. Mekaniksel Dayanm Enjeksiyonla kalplanan plastik rnlerin mekaniksel dayanm iki faktr tarafndan etkilenmektedir. -Molekler Ynlenme: Ynlenme tannabilir ve tahmin edilebilir. Giriin pozisyonu tarafndan regle edilecek-karlanacak muhtemel en byk gerilmelerin yeri ile uyumlu yaplr. tleme basnc = yksek gerilme + ynlenme

17

-Kaynak Hatlar (izgileri): Bunlar polimer eriyiklerinin kalp ierisinde birlemeleri sonucu oluur.

ekil III.8. Kaynak Hatlar III.2.1.3. Estetik ve Boyutlar -Jetting (yzeyde) -Kaynak hatlar (yzeyde) -Girilerin ayrlmas (gerilme ylmas) -knt izleri -Bzlme Bzlme ynlenme ile deiiklik gstermektedir. Bzlme ayet farkl noktalarda deiik oranlarda oluursa distorsiyon ve arplmaya yol aar. III.2.2. Giri Says: Bir tek giri iin max hesapla-boyutlar deitir veya ayarla III.2.2.1. Tekli Giri Ayrlma kolayl, tutarl doldurma, kaynak hatalarn snrlar/ nler. Baz hallerde kaynak hatlar tek girili kalplarda ortaya kmaktadr. Bu durum yar yolu etkisi olarak belirlenir. Bu sorun iki giri kullanlarak nlenebilir. Ancak bu durumda geerli olmayabilir.

ekil III.9. Yar Yolu Etkisi

18

III.2.2.2. oklu giri Komplike, byk paralarda, Maksimum ak oran-miktar, Kaynak hatlar=yklenme pozisyonunda olmamal, estetie zarar vermemeli, Akn dengelenmesi=yolluklar, kalp boluu. [3]

ekil III.10.a-b oklu Giri

19

BLM IV
SICAK YOLLUK S STEM N OLUTURAN ELEMANLAR
IV.1. SICAK YOLLUK MEMELER
Scak yolluk memeleri; malzeme scakln kontrol altnda tutarak, scak manifold (datc) ile kalp boluu arasnda balanty salayarak, eriyik malzemenin istenilen zelliklere gre kalp boluuna dolmasn salayan izotermal tayclardr. [4]

ekil IV.1 Tipik Bir Scak Yolluk Memesi Memeler scak yolluk sisteminin en kritik elemanlardr. Plastik malzemenin cinsine, para tasarmna ve para kalitesine gre, deiik eit ve ebatlarda mevcut olan bu elemanlar her retici tarafndan eitli modellerde imal edilmektedir.

ekil IV.2. Tipik Bir Scak Yolluk Memesi Souk yolluklu bir kalb doldurmak iin ihtiya duyulan malzeme miktar ile ayn zellikleri tayan scak yolluklu bir sistem iin, ihtiya duyulan malzeme miktarn karlatrdmzda; scak yolluklu sistemin ihtiyacnn gerekenden daha az olduu grlmektedir. Bunun sebebi; eriyik malzemenin scaklnn meme ucuna

20

kadar muhafaza edilmesi ve bu scakln devaml olarak kontrol altnda tutulabilmesidir. Bylece, istenen geri dnm zaman ve devir zaman, uygun malzeme miktar tarafndan ksaltlmtr. Bu da makine veriminin artmasna yardmc olmaktadr. ekil IV.1 ve ekil IV.2de tipik scak yolluk memeleri gsterilmitir. Memelerle ilgili daha ayrntl resimler Ek-2de verilmitir.

IV.1.1. SICAK YOLLUK MEMELER N N FONKS YONLARI

1- Girie s iletmek; eriyii girie kadar mmkn olduunca eit scaklkta tamal ve burada katlamasn nlemeli, 2- Scak yolluk ile souk olan kalp arasnda s yaltmn salamak; kalp, scak meme civarndan uygun olmayan ekilde snmaldr. 3- rnn kalptan karlmas srasnda meme kanal ierisinde eriyik ile katlaan rn arasnda temiz ve yeniden tleme gemeye uygun bir ayrm salamak. 4- Datc kanaldan memeye ve memeden kalp gzne gei srasnda szdrmazl salamak.

IV.1.2. SICAK YOLLUK MEME E TLER

Scak yolluk meme eitleri aada bir liste halinde verilmitir: 1. Dolayl giri iin ak memeler - Istlm memeler - n hcreli s iletimli memeler 2. Dorudan nokta girili ak memeler - n hcreli s iletimli memeler - n hcresiz s iletimli memeler - Istlm memeler 3. Dorudan girili halka kesitli memeler - Istlmam ulu memeler - Aksiyal sabit ineli memeler - ok delikli s iletimli memeler - Is iletimli torpidolu memeler

21

- Istlm memeler - Istlm torpidolu memeler - Dtan stmal ucu ok delikli memeler 4. ne kaplamal memeler - Istlmam ine kaplamal memeler - Istlm torpidolu kaplamal memeler Yukarda liste halinde verilen meme eitlerinin detaylar aada verilmitir. [9-6] IV.1.2.1. Dolayl Giri in Ak Memeler Kalp gzlerinin, birbirine ok yakn olarak tasarland durumlarda yada yolluk girileri birbirlerine yakn olan paralarn, tek bir scak yolluk memesi kullanlarak retilebilmesi iin genelde dolayl giriler kullanlr. Dolayl girite, meme ve kalp gz arasndaki emniyet mesafesine dikkat edilmelidir. nk enjeksiyon basksnn sonunda yatay giri ucunun kk kesitli kanalnda donan malzeme, kalp almas ile para zerinden koparak ayrlmaktadr. Kalp ak iken plastiin kalp iine damlamamasn bu tapa vazifesi gren ve sl yaltm temin eden donmu plastik salamaktadr. Tasarmda daha kolay bir zm olmasna ramen dolayl girite scak yolluun, malzeme tasarrufu ve otomatik yolluk ayrma gibi avantajlar ksmen de olsa kaybolmaktadr. [6] IV.1.2.1.1. Istlm Memeler Scak yolluk byk bir kalpta eriyiin, normal bir datc kanalndan meme ve yolluk burcuna nakledilebilir. Bu tasarm, ilevi bakmndan normal yolluklu sisteme benzemektedir. Konik yay diski sayesinde memenin sl genlemesinin dengelenmesi salanmaktadr. Scak yolluk datcsnn genlemesi memenin burca doru kaymasna neden olur. Bylece meme akl kapanr. Burada meme delik ap, burca gre daha kk tutulur. Yolluk burcu ve meme tek paradan meydana gelmitir. ok gzl tnel girili yapsyla problemsiz bir memedir. Kaln cidarl paralar scak yolluklu ve dz girili olarak enjeksiyonlanmasnda kullanlmaktadr. Termokupullarn optimum konumuna dikkat edilmelidir. Dolayl girile baslan effaf paralarda ak izleri ve hatalar grlebilir. Tek gzl scak yolluklu kalplarda bir meme kullanlr, bu yap stlm yolluk burcu gibi dnlebilir.

22

IV.1.2.1.2. n Hcreli Is letimli Memeler Fiek ve spiral rezistanslarla stlan meme trlerinin aksine s iletimli meme zel olarak stlmaz. Burada iyi s ileten meme malzemesi kullanlarak, snn scak yolluktan girie doru ilerlemesi arzu edilir. Memenin yeteri derecede scak kalmasn salamak iin, mmkn olduunca memeden kalba daha az s akn, iyi bir s yaltmyla salamak gerekir. Bu grevi ise n hcre yerine getirir. n hcre burcunun ierisi, sy kt ileten plastik malzemeyle dolar ve dtaki hava cepleri s izolasyonuna yardmc olur. n hcreli s iletimli memeler, dtan stmal meme eitlerine gre aadaki avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Tablo IV.1. n Hcreli Is letimli ve Dtan Istmal Memelerin Avantaj ve Dezavantajlar Avantajlar lm ve ayar donanm gerekmez. yaltm vardr. Daha az yer ihtiyac n hcrede tedrici olarak tortulam malzeme, kimyasal olarak bozulur. Datcnn scakl ile memenin scaklnn sl olarak birlemesi. Enjekte edilmi paralarda optik hatalar veya zayf yerler bulunabilir. Bundan dolay optik ve kritik paralarda ve hassasiyet gerektiren paralarda n hcre prensibi terk edilmelidir. Bir kalbn dengeli bir ekilde doldurulmas ilemi, zellikle memenin ve bilhassa giri yerinin scaklklarna baldr. Burada sadece meme blgesindeki datcnn scakl kontrol edilebilir. Bazen, memedeki ve datcdaki eriyik scaklnda art meydana gelebilmektedir. Bu arzu edilmeyen bir durumdur. Dorudan girite iyi bir yaltm, dolayl girie gre daha zor olmaktadr. n hcre prensibi ounlukla sadece bu ama iin kullanlr. Dezavantajlar snrlandrlmtr. Daha ucuzdur; zel stma, scaklk Meme uzunluu yaklak 2D ile Meme ve kalp arasnda daha iyi bir s Yksek reaksiyon kuvvetleri mevcuttur.

23

IV.1.2.2. Dorudan Nokta Girili Ak Memeler Dorudan girite meme, kalp gznn giriine kadar uzanr. Giri kesitini malzemenin msaade edilen maksimum kayma oran belirler. Bununla ilgili olarak baz klavuz deerler Tablo IV.2de verilmitir.[6-10] Tablo IV.2. Nokta Girilerdeki Giriin Boyutlandrlmas in Klavuz Deerler Enjekte (basma) arl 10 ga kadar 10 20 g 20 40 g Nokta giri ap () 0,4 0,8 mm 0,8 1,2 mm 1,0 1,8 mm Enjekte (basma) arl 40 150 g 150 300 g 300 500 g Nokta giri ap () 1,2 2,5 mm 1,5 2,6 mm 1,8 2,8 mm

IV.1.2.2.1. n Hcreli Is letimli Meme Bu gibi memelerde giri blgesinin ekillendirilmesi nemlidir. knt ve ukurlarn tmyle ortadan kaldrlmas isteniyorsa halka kesitli veya ine kapamal meme tavsiye edilir. n hcre burcundaki giri delii, silindirik veya koniktir ve para zerinde kk knt oluturur. PE malzemesinin enjeksiyon ileminde n hcre burcunda deliin ters evrili koni ekli uygundur. Kalptan karldnda n hcrede kalan ve tapa vazifesi gren soumu para dier evrimde eriyerek rne karr. Montaj esnasnda 0,02 0,005 mm civarnda bir deformasyon olumakta bu hal ise emniyetli bir szdrmazlk salamaktadr. leme srasnda meme malzemesi snarak genlemekte bylece sktrmann etkisi artmakta bu da meme tasarmnda nemli bir zelliktir. IV.1.2.2.2. n Hcresiz Is letimli Meme Mhendislik termoplastiklerinde zellikle POM (asetal) iin bu meme tr tavsiye edilir. Meme n hcre burcu yerine giri alannda ekillendirme plakas zerinde yada deitirilebilen meme tama plakas zerinde bulunur. Meme ile kalp arasndaki kalp boluu malzemeyle dolmaz meme iin tamamen veya ksmen kt s iletimli malzemelerden bir bur; rnein seramik oksit gibi veya Ferro-TitanNikro 128 kullanldnda kalp arasnda hissedilebilir bir sl izolasyona ulalmaktadr.

24

IV.1.2.2.3. Istlm Memeler Is iletimli memelerin boylar n hcreli memelere gre daha snrldr. Tecrbelere gre bu uzunluk 40 mmyi gemez. Daha uzun memeler stlmaldr. Byk memeler boru eklindeki fiek rezistanslarla, kkler ise spiral rezistanslarla stlr. Istlm memelerin en nemli avantaj her bir meme scaklnn datc scaklndan bamsz olarak kontrol edilebilmesidir. Tek bir dezavantaj bulunmaktadr. Bu ise memenin temas blgesinde kalp scaklnn ykselmesidir. Fakat teknik paralar iin zaten yksek kalp scaklklar tavsiye edilir ve mahsur oluturmaz. IV.1.2.3. Dorudan Girili Halka Kesitli Memeler Ak memelerin bir dezavantaj, yolluk giriinde malzeme bulunmas ve bota bekleme srasnda iplik eklinde akmasdr. ayet meme giri deliinde giriteki akmay engellemek iin sivri bir u bulunursa dzgn bir yolluk girii elde edilmektedir. Bu u basit bir ine torpido veya iten stlm pinolenle oluturulabilir. Bu ucun dier bir avantaj giri alanna dorudan s iletimi salamasdr. Ucun uzunluu ve ekil sayesinde ayrlma kontrol edilebilir ve ipliksi oluum nlenebilir. [11] IV.1.2.3.1. Istlmam Ulu Memeler Bu meme tipte bulunur: a) Aksiyal sabit ineli b) ok delikli uca sahip memeler c) Is iletim torpidolu memeler IV.1.2.3.1.1. Aksiyal Sabit neli Halka kesitli ine eriyik iinde hareketlidir. Bu sayede merkezlenmektedir. Risk datcsnn genlemesiyle ine memenin yan duvarna doru eilmektedir. nenin dar kesitli olmasndan dolay, girite de daha az s iletilmektedir. IV.1.2.3.1.2. ok Delikli Uca Sahip Memeler ok delikli ulu memeler amorf ve yar kristal malzemeler iin uygundur. Cam fiber takviyeli termoplastikler iinde sertletirilmi elik ular monte edilir ve bu tr malzemeler byk hacimli olarak retilecekse byk giri kesitli bir ine kapamal meme veya bir ak meme kullanlr.
25

IV.1.2.3.1.3. Is letimli Torpidolu Memeler Is torpido zerindeki girie iletilmektedir. Torpido ok iyi s ileten saf elektrolitik bakrdan imal edilmektedir. Istlm torpido memeyle karlatrldnda basit olmas, ucuz olmas, yerden tasarruf salamas ve eriyiin blgesel olarak ar snmasndan dolay bu memenin yanma riski bulunmamaktadr. IV.1.2.3.2. Istlm Torpidolu Memeler Burada aksiyal hareketli torpido kapama eleman olarak grev yapmaktadr. Yaltlm yolluklarn iten stmal torpidolarn avantaj ve dezavantajlar dnldnde baskda memenin almas ve kapanmas ile yksek scaklkl fiek rezistansn mr azalmaktadr. [6]

IV.1.3. MEMELERE A T ISITMA ELEMANLARI

Scak Yolluk Memelerin Istlmas ekilde Yaplmaktadr: 1) Dolayl Istlan Memeler: Meme stlmaz, gerekli s datcdan temas yoluyla iletilir. 2) ten Istlan Memeler: Istma ilemi meme iine monte edilen fiek rezistanslarla yaplr. 3) Dtan Istlan Memeler: Memenin d ksmna yerletirilen spiral rezistanslar kullanlr. IV.1.3.1. Dolayl Istlan Memeler Dolayl stlan memelerde s, datcnn kanallarndan geerek, s iletim memesi veya torpido zerinden girie iletilir. Istma, datcnn kanallaryla snrldr. Her bir memenin scaklnn birbirinden bamsz deitirilebilmesi iin datcnn ilgili ksmlar ayr ayr stabilmelidir. Bu ounlukla meme blgesindeki datc kanal civarnda ikier ikier sralanm fiek rezistanslarla yaplmaktadr. Memeyi dolayl stmann dezavantaj vardr; rnein dzgn niform bir doldurma iin gz giriinde kk bir scaklk deiimi gerekli olabilir. Bunun iin datcda ok nemli deiimlerine ihtiya duyulur, datc kanallardaki eriyik scakl da kanlmaz olarak deiir. Bu prensipte istenmeyen eriyikteki scaklk deiimidir ki bu durum, para kalitesini olumsuz ynde etkilemektedir. Her meme scaklnn datcdan bamsz olarak ayarlanabilmesi daha iyi bir yoldur. Bu durum ise dorudan stlan memelerde yaplr.

26

IV.1.3.2. ten Istmal Memeler Meme llerine bal kalarak meme iine taklacak fiek rezistanslarn boylar ve aplar tespit edilir.(Tablo IV.3). Burada mmkn olan en uygun enerji younluu salanacak ekilde fiek rezistans ap seilmelidir. Genel olarak, souma sonlarnda, kvrmlarda daha fazla s retilir ve bunun, uygun bir deiim olmas istenir. Bu, merkezde daha azdr. [10] Tablo IV.3. Istc Kartularn lleri Fiek ap (in) (mm) - 6,35 3/8 - 9,52 - 12,7 IV.1.3.3. Dtan Istmal Memeler Dtan stmal manifold memeler, stc bantlar, stc fiekler veya helisel stc borular tarafndan stlr. Byk boyutlardan dolay, 4 W / cm2den kk k glerinde bantlar kullanlr. Uzunluk (mm) 30-75 30-200 50-200 Enerji (W/cm ) 35-23 27-13 20-13
2

Younluu

IV.1.4. MEME G R APININ HESAPLANMASI

Scak yolluk memesinin tasarmnda iki nemli parametre vardr. 1- Baslacak plastiin cinsi, 2- rnn arl. Bu iki parametre meme giri apnn belirlenmesinde olduka nemlidir. Aada parann arlna gre giri ap grafiksel olarak gsterilmitir. [12]

27

ekil IV.3. Plastik Cinsi ve Para Arlna Gre Meme Giri apnn Belirlenmesi

IV.1.5. SICAK YOLLUKTA OLUAN HIZ PROF LLER

ten stmal scak yolluklarda stma; ak kanallarnn merkezinden geen stma elemanlaryla evresinden yaplr. Bu iki farkl scak yolluk sisteminin yolluk kesitlerinde oluturduklar scaklk profilleri de birbirinden farkldr. Dtan stmal yollukta oluan scaklk profili yolluk boyunca hemen hemen sabit kalrken iten stmal yollukta oluan scaklk profili merkezden kenarlara doru geldike dmektedir. Bu da pratikte iten stmal scak yolluun kesit alannda scak malzemeyle beraber souk malzeme de bulunabilecei anlamna gelmektedir. Bu sistemlerin scaklk profilleri farkl olduu gibi hz profilleri de birbirinden farkldr. (ekil IV.4)

28

ekil IV.4. Scak Yolluklarda Oluan Hz Profilleri

ekilden de grld gibi dtan stmal sistem iten stmal sisteme gre malzeme ak iin daha geni bir kesit sunar. Yine ekilden, iten stmal yolluk sisteminin hz profilinin dierlerine nazaran daha yksek ilerleme hzlarna ve daha byk basn kayplarna neden olduu anlalmaktadr. Bununla beraber dtan stmal sistemlerin problemleri de doal olarak yok deildir.. Mesela dtan stmal yolluk sistemlerinde yolluun tmnn stlmas kalbn genlemesine neden olur. (ekil IV.5). Bu da genleen kalp iindeki scak yolluk memelerinin yer deitirmesine neden olur.

ekil IV.5. Genleen Kalp erisindeki Scak Yolluk Memelerinin Yer Deitirmesi

29

Plastik malzemeler iyi yaltkan zelliklere sahip olduklar iin iten stmal scak yolluk sistemi kalpta bir genlemeye sebep olmaz ve dk miktarlarda enerjiyle yetinir. Genelde iten stmal sistemler dtan stmal sistemlere gre daha ucuz olup, kalp iinde de daha az yer kaplarlar. Ama dtan stmal sistemler, daha az basn kayplarna ve daha dk gerilmelere neden olduklar iin reolojik avantajlar sunar. Dtan stmal sistemin dier bir avantaj da, plastik malzemenin renginin dierine oranla ok daha kolay deitirilmesini salamasdr. Tablo IV.4.te iki sistemin kendilerine has avantajlar sralanmtr. Tablo IV.4. ten ve Dtan Istmal Scak Yolluk Sistemlerinin Avantajlar ten stmal scak yolluk sistemi Dk snma enerjisi kullanlr Dk sl genleme gsterir Ucuzdur Daha az yer kaplar Dtan stmal scak yolluk sistemi Malzemede dk gerilmelere neden olur Renk ve malzeme deiiminde kolaylk salar Basn kayplar azdr Daha ok yer kaplar.

Scak yolluk memeleri de ak ve kapal memeler (ak kesme memeleri) olmak zere ikiye ayrlr. Ak memeyle ilgili iki dezavantaj vardr: Birincisi, kalptan darya atlan rn zerinde kk de olsa ( nokta eklinde) bir iz kalmas, kincisi de kalp aldktan sonra yolluk ile para arasnda uzun ince lif eklinde malzeme kalmasdr.

IV.2. ISITMA ELEMANLARI (REZ STANSLAR)

Scak yolluk sisteminde, datclar ve gerektiinde memeler de, stc elemanlarla kontroll bir ekilde stlmaktadr. [1-4] Tipik stma elamanlar ekil IV.6da bir arada grlmektedir. Ayrca, Ek-2de stma elemanlar hakknda resimler verilmitir.

30

ekil IV.6 Istma Elemanlar Scak yolluk sisteminde kullanlan ok eitli stma elemanlar vardr. Bunlardan en ok kullanlanlar aada verilmitir.

IV.2.1. F EK REZ STANS

Deiik ap, boy ve glerde imal edilip, manifold bloklarnn stlmasnda kullanlrlar. ap ve boy orannda l toleranslarnn iyi olmas ve g yklemelerinin salkl yaplmas gerekir. Fiek rezistanslarn taklaca yuvann h7 toleransnda ve pisliklerden arndrlm olmas gerekir.

ekil IV.7. Fiek Rezistans Bundan dolay taklacaklar yuvaya sk temasl olarak gemelidirler. Yuvann bol olmas durumunda, fiek rezistanslar, zerine biriken sy iletemedikleri iin normalden daha ksa mrl olurlar. Fiek rezistanslar yuvalarna takarken, s transferi pastas kullanmakta yarar vardr. Bu rezistanslarn sy daha iyi transfer etmelerini salar. (ekil IV.7) leri teknolojiyle retilen fiek rezistanslar, kk meknlarda yksek g younluu ile zor koullarda kullanm mmkn klmaktadr. Eit ve sk adm ile

31

zel bir seramik zerine sarlan rezistans teli yksek kaliteli ince bir tabaka Magnezyum Oksit ile evrelenerek, metal muhafazaya ok yakn bir pozisyonda bulunmaktadr. Rezistans teli ile metal muhafaza arasndaki izolasyonun incelii dolays ile daha mkemmel bir s iletimi elde edilmektedir. [9]

IV.2.2. ESNEK REZ STANSLAR

Esnek rezistanslar manifoldlarn stlmasnda fiek rezistanslara alternatif olarak kullanlr. Homojen s dalm ynnden avantajldr. Montaj ve bozulduunda, deitirilmesi fiek rezistanslara gre daha zordur. Ayrca monifold formuna gre kvrlrken belli radyslere uyulmaldr. Keskin keli olarak kvrlmamaldr.

IV.2.3. BORU REZ STANS

Boru rezistanslar, genellikle dorudan stlan memeli datclarda kullanlmakla birlikte, birok datcnn da bu tip stclarla dzgn ekilde stlmas mmkndr ve arza yapma ihtimali de dktr. Istclar esnek yapda olup bklebilir ve datcnn alt ve st tarafna freze ile alm kanallara boydan boya yerletirilirler. Kanal ap stc apndan biraz byk ilenir, rnein 8.2 mm stc ap iin 8.6 mm apnda kanal hazrlanr. Istc, kanal ierisine yerletirilir ve s iletim imentosuna gmlr. Yolluk ile stc arasndaki mesafe stc apndan biraz daha byk olmaldr.

IV.2.4. SP RAL REZ STANS

Scak yolluk memelerinin zerine taklan ve plastii stmada kullanlan elemandr. Termokupullu ve termokupulsuz olarak, silindirik, kare ve dikdrtgen kesitlerde imal edilirler. htiyaca gre, deiik ap, boy ve wattlarda kullanma sunulurlar. Yuvarlak kesitlilere gre, daha fazla noktadan temas ettii iin ve dolays ile daha iyi bir s transferi saladndan, dikdrtgen kesitli olanlar tercih edilmelidir.

IV.2.4.1. Kare Kesitli Spiral Istclar

3.3x3.3mm kare kesitli spiral stclar, noktasal temas eden yuvarlak kesitli spiral stclara nazaran daha iyi s transferi salarlar. [8]

32

ekil IV.8. Kare Kesitli Spiral Istc

U k Opsiyonlar 1) Dik kl, 2) 45 derece kl, 3) Teet kl-saa 4) Teet kl_sola 5) 90 derece kl

U k Muhafazalar 1) Paslanmaz elik rgl 2) Cam Elyaf rgl 3) Esnek Metal Muhafazal

IV.2.4.2. Mini Spiral Istclar

IV.2.4.3. Yarm Yuvarlak Spiral Istclar

ekil IV.9. Mini Spiral Istc

ekil IV.10.Yarm Yuvarlak Spiral Istc

IV.2.5. P R N DKM ISITICILAR

Pirin dkm stclar belli zellikteki pirin alamlarndan retilirler. Tipik bir ift pirin dkm stc ekil IV.11de grlmektedir.

ekil IV.11. Pirin Dkm Istc

33

IV.2.6. KELEPE REZ STANS (BANT ISITICILAR)

Manifoldlarda ana giri memesinin stlmasnda kullanlan elemanlardr. Deiik l ve wattlarda yaplrlar. Bu tr rezistanslar ayrca plastik enjeksiyon makinelerinde, makine memesinin stlmasnda da kullanlr.

ekil IV.12.Kelepe Istc Korozyona dayankl paslanmaz elik gvde, her trl szntya kar (erimi plastik, su ya vb.) tamamen dayankl, mkemmel izolasyon salayan sktrlm, yksek saflkta MgO, istenilen dereceye hzla ulalmasn salayan yksek watt younluu (20 W/cm2'ye kadar ), yksek alma ss, memenin her noktasna eit s transferini salayan przsz i yzey ve mkemmel yuvarlaklk, az yer kaplayan argon kaynakl balant borusu, yksek derecelere dayankl, esnek paslanmaz zrhl, cam elyaf rgl saf nikel kablolu, FeConst veya NiCrNi termokupullu olarak retilmektedir. [9]

IV.2.7. HALKA (R NG) ISITICILAR

Korozyona dayankl paslanmaz elik gvde, her trl szntya kar (erimi plastik, su ya vb.) tamamen dayankl, mkemmel izolasyon salayan sktrlm, yksek saflkta MgO, istenilen dereceye hzla ulalmasn salayan yksek watt younluu (20 W/cm2'ye kadar ), yksek alma ss, memenin her noktasna eit s transferini salayan przsz i yzey ve mkemmel yuvarlaklk, az yer kaplayan argon kaynakl balant borusu, yksek dereceye dayankl, esnek paslanmaz zrhl, cam elyaf rgl saf nikel kablolu, FeConst veya NiCrNi termokupullu olarak retilmektedir.

34

ekil IV.13 Ring Istc

IV.2.8. MODLER QUARTZ REZ STANS

zel bir seramik yuvaya yerletirilmi quartz borunun ierisinde spiral eklinde 80/20 rezistans teli mevcuttur. Reflektr, yanstma oran ok yksek olduundan, alminize satan imal edilmitir. Bu tip rezistans kullanm amac ve ebat olarak enfraruj seramik rezistansa edeer olarak dizayn edilmitir. Bu tip rezistansn avantaj snn daha abuk elde edilebilmesidir.

ekil IV.14 Quartz Istc

IV.3. SICAKLIK KONTROL C HAZLARI

Scak yolluk sisteminde kullanlan manifold ve enjeksiyon memesindeki stclarn (spiral ve fiek rezistanslar vb.) termokupullar vastasyla scaklk kontroln salayan cihazdr. Scak yolluk sistemini nceden ayarlanm olan scaklklarda tutar. Kendini optimize eden, PID kumandal ve alarml cihazlardr.

35

ekil IV.15. Tipik Bir Scaklk Kontrol Cihaz Scak yolluklu kalplar, meme ve giri blgelerinde scaklk deiimine kar olduka hassastrlar. Meme blgesindeki bir ka derecelik bir scaklk deiimi enjeksiyon hatalarna ve skarta malzeme oluumuna neden olur. Hassas bir scaklk kontrol, normal ve tam otomatik bir scak yoluklu kalp iin nemli bir unsurdur. Esas itibariyle her meme ayr ayr kontrol edilmelidir. nk her memedeki eriyik ak scaklk deiiminden bal bana etkilenebilir.

ekil IV.16. Tipik Bir Scaklk Kontrol Cihaz Scak yolluk manifoldunun kontrol ise daha az kritiktir. Esnek boru rezistans stc kullanlm kk kanallara sahip manifoldlarda bir lm ve kontrol yeri yeterli olmaktadr. rnein, 4 gzl ve direk stmal memeli bir kalp iin 5 scaklk kontrol nitesi gereklidir. Fiek rezistanslarn alma mrnn uzun olmas arzu edilir. nk yava devreye giren kontrol cihazlarnda meydana gelen devaml scaklk dalgalanmalar (farklar) stc fieklerde erken bir hasara yol aar. Bunu nlemek iinde karesel dalgal stma prensibi tavsiye edilir. Bu karesel s darbesi o kadar hzl olmaktadr ki stc fiek rezistans bunu sanki dorusal stlyormu gibi alglamaktadr. Bunu kontrol eden algoritmada ilk stma anndaki ar snmay da nleyebilmesi gerekir. (ilk anda darbe periyodu uzun sonra ksadr soft start zellii). Fiek rezistanslarn uzun mrl olmas iin otomatik bir stma dzenei kullanlmas gereklidir.
36

Denetleme, ampermetre ve dier l aletleriyle yaplmaktadr. Akm gstergesindeki bir deiiklik stc elemann bozuk olduunu gstermektedir. letme emniyeti ve donanm iin uygun bir kablo dzenei uygulanmaldr. Btn termokupul ve stma iletimleri iin kalpta gerektiinde bir iki merkezi konnektr bulunur. yle ki kontrol cihaz maksimum iki konnekterle balanabilir. Scak yolluk sistemi, ayn enjeksiyon makinesinde devaml kullanlyorsa bu dzenein makine zerine monte edilmesi daha uygundur. Ayn l ve ayar donanmlarnn kullanlmas ayn scaklk deerlerinin tekrar edilebilirlii asndan nemlidir. [13] Scaklk kontrol cihazlarnn okuma hassasiyeti +/-1 derecede olmaldr. Toplam rezistans wattn kaldracak gte olmaldr. Dier nemli bir nokta ise, cihazn sy ar ar ykseltmesidir. nk scak yolluk rezistanslarnn ierisinde yaltm malzemesi olarak magnezyum oksit tozu kullanlr. Bu malzemede zerine nem ekme zellii tayan bir malzemedir. Bundan dolay zellikle souk havalarda, rezistanslarn zerinde biriken nem tanecikleri aniden buharlar ve buda rezistanslarn zerinde basn olumasna neden olur. Dolays ile rezistans mrleri %50 gibi yksek bir oranda ksalr. Scak yolluk sisteminde, ideal scaklk kontrol her bir gze bir kontrol eklinde olmaldr. Tasarruf amacyla manifoldlarda, rezistanslar paralel balayarak daha az noktadan scaklk kontrol yapmak mmkndr. Ancak memelerde her bir gze ayr bir kontrol nitesi yerletirmek gereklidir. [14]

IV.4. TERMOKUPULLAR
Termokupullar, scak yolluk manifoldu ve memesinin alma esnasnda scaklklarn lmemize yarayan scak yolluk elemanlardr. Scak yolluk sistemlerinde kalplarda kullanlan stclarn scaklklarn, istenilen dzeye karmamz salayan elemanlara da scaklk kontrol cihazlar denmektedir.

37

ekil IV.17.Termokupul

alma srasnda rezistanslarn scaklklarn kontrol atlnda tutmak ok nemlidir. Ar s yklenmesi sonucun rezistanslar grevlerini ok ksa bir sre sonra yapamaz duruma gelebilirler. Bu da hem retim kaybna hem de olduka pahal olan bu elemanlar deitirmek zorunda kalmamza neden olabilir.

IV.4.1. TERMOKUPULLARIN YERLET R LMES

ekil IV.18. Termokupulun Memedeki Konumu Ve Eriyik Scaklnn Memedeki Dalm Meme blgesinde iki kritik yer vardr. Birincisi giri blgesi (meme ucu), dieri ise stcnn ok fazla snd orta blgedir. Girite scaklk nemlidir, nk buradaki scaklk eriyik ak ve tleme basnc etkisine baldr. kinci yer olan
38

stcnn ok fazla snd ksmda yani rezistans merkezinde eriyik iin yanma tehlikesi vardr. Uygun bir zm olarak bu her iki kritik yer arasndaki scakln llmesi tavsiye edilir. (ekil IV.18.) ten stmal torpidolarda ounlukla termokupul monte edilmi fiek rezistanslar kullanlr. ndeki fieklerde termokupullar mmkn olduunca torpido inesine yakn taklm olmaldr. Datclar iin memedeki gibi dnmek mmkndr. Termokupullar kesinlikle datcnn souk olan ksmna yerletirilmemelidir. Aksi takdirde datc blounun merkezinde ar snmalar fark edilemeyip tehlikeli durumlar ortaya kabilir. [13] Termokupullar daha ziyade yolluk kanal ile stc fiein en scak yeri arasna yerletirilebilir. Termokupullar, esnek boru rezistans stcnn kullanmnda ise ok yksek scaklk blgesine sahip datc blou merkezindeki yolluk burcu yaknna yerletirilmelidir. Termokupullarn uygun yerletirilmemi olmas nemli lde hatalar ortaya karr. Uygun monte edilmi termokupullar, daha sonra kolayca sklebilir ve istenildiinde baka bir kalpta da kullanlabilir.

IV.5. SICAK YOLLUK DAITICILARI (MAN FOLD)

Manifoldun grevi, eriyik malzemeyi yolluk burcundan alp sy drmeden ve uygun bir enjeksiyon basncnda, ayr ayr memelere datmaktr. Manifoldlarda genellikle dengeli bir ak sz konusudur. Manifoldlar genelde I, H, ve X tipli olmakla beraber deiik ekilli olanlar da mevcuttur. [15]

ekil IV.19. X Tipi Manifold Malzemenin eit uzunluktaki yolluklara iletilmesine dikkat edilmelidir. Eer memeler farkl scaklklarda ise, kalbn dolmas scaklk kontrol yaplarak kontrol altna alnmaldr. Scak yolluk manifoldu kalbn geri kalan ksmndan, uygun bir ekilde izole edilmitir.
39

ekil IV.20. Temel Manifold eitleri

Manifold

yapmnda

genel

olarak

1.2312

elik

malzeme

kullanlr.

Manifoldlarda en nemli konu, eriyik haldeki plastii her gze eit basnta ve mesafede tamaktr. Bundan dolay, belli sayda gz adedi olan kalplarda scak yolluk uygulanabilir. deal dalm iin gz saylar 2-3-4-6-8-12-16-24-32-48- gibi olmaldr. Manifoldlar istenilen ideal srede plastik malzemeyi eritebilecek gerekli sya ulaabilmelidir. Manifoldlarn stlmasnda fiek rezistanslar veya esnek stclar kullanlr. Manifoldlarda yolluk kanallar basn kaybn nlemek iin raybalanmal ve parlatlmaldr, ke dnleri radysl olmaldr.

IV.5.1. DAITICININ TASARIM VE MALAT DETAYLARI

Scak yolluk apn tayin etmede alt limit ar basn kayb yani ar srtnmeden kaynaklanan kayma ss ve st limit bekleme (tleme) zaman ile snrldr. Tavsiye edilen deerler aada tabloda karlmtr.

40

Tablo IV.5. Scak Yolluklu Kalplardaki Datc Yolluklarnn Boyutlandrlmas Yolluk ap (mm) 5 6 8 6-8 8-10 10-14 200e kadar 200 400 400den fazla Yolluk Uzunluu (mm) Gz bana pskrtme (atm) arl (g) ~25e kadar 50 100

Datc kanallarn yzey kalitesi imalat srasnda dikkate alnmaldr. Kanallarn kenar ve kelerinde apaklar olumaktadr. Bunlar temizlenmelidir aksi takdirde renk deiiminde parada hatalara neden olmaktadr. Bu nedenlerden dolay eriyikle temas eden yzeyler delindikten sonra raybalanmal ve mmknse parlatlmaldr. IV.5.1.1. Datc Kanallarda Dnler Datc kanallardaki dnler, uygun bir szdrmazlk salamas ve tortularn bu ksmlarda birikmemesi bakmndan kritik noktalardr. Datc kanallar imalat esnasnda datc bloa boydan boya delinerek alrlar. Darya ak olan bu delikler uygun formda (vidal, konik) imal edilen tapalarla kapatlrlar. Doru ekillendirilmemi olan dn ve tapalardan yksek basncn etkisi ile plastik eriyiin darya szma tehlikesi vardr. IV.5.1.2. Datc le Dier Elemanlarn Birletirilmesi Termal genleme sebebiyle, pratik olarak uzun datclar paral yaplarak birbirine eitli balant elemanlaryla balanrlar. Scak yolluk ile kalp arasndaki uzama fark snmlenmezse, kalp iinde datcnn uzamas enine (apraz) kuvvet oluturur. Balant elemanlar ve datc segmanlar arasnda iyi bir ak olmas olduka nem tamaktadr. IV.5.1.3. Datcnn Montaj ve Konumlandrlmas Datc blok, merkezdeki silindirik saplamaya oturtularak bu sayede datcnn darndan olas bir harekete maruz kalmas (burulmas, merkezden kaymas vb.) gibi durumlarn nne geilmi olur.

41

Temel montaj problemleri; datc ve meme arasnda szdrmazln salanmas, kalp plakas ile datc arasnda minimum s iletme alan oluturmak ve lokal temaslarda yksek basnlarn olumasdr. Datc bloa gelen kuvvetlerin karlanmas ve kalp plakalar ile temasn en aza indirilmesi iin parlatlm destek halkalar (rondel) kullanlmaktadr.

IV.5.2. DAITICININ ISITMA GCNN HESAPLANMASI

Datc bloun stma gc aadaki formlle hesaplanabilir. P= Istma gc (kW) m.cT P= t.gen m= Scak yolluk datcsnn ktlesi (kg) c= eliin zgl ss (0.48 kJ/kg.K) T= stenilen eriyik (proses) scakl ile datcnn

stmaya balama esnasndaki scaklk fark t= Istma sresi (s) hgen= Genel verim (elektriksel-termik) (yaklak ~0.4-0.7 ounlukla 0.6)

IV.5.3. KALIP TASARIMCISININ B LMES GEREKENLER

Datc bloun ktlesi, (rn: 2 kg), Baslacak plastiin proses scakl (rn: PP iin 200 oC) Datc bloun stmaya balamadan nceki scakl (rn: 15 oC olursa T =20015=185 oC), Istma sresi (rn: 10 dakika alndnda saat cinsine evrilir (t=10/60=0.166 saat), alnarak datc bloun stlmas iin gerekli g (kW) cinsinden bulunmu olur. Datc blok yaklak olarak toplam 1800 kW gcnde stcya ihtiya duymaktadr. Istc eleman olarak tasarmc, fiek rezistans kullanacak ise datc bloa ka adet fiek rezistansn kullanlacan belirler. rnein 4 adet fiek rezistans kullanlmas gerekiyorsa (1800/4=450 kW) her bir rezistansn ortalama gc 450 kW olmas uygun bir seim olacaktr. Her fiek rezistans minimum ve maksimum gte alabilecek ekilde imal edilmitir. Tasarmc, rezistans alaca firmadan fiek rezistans seimi yapmak iin tablodan rezistans boyuna, rezistans apna ve ortalama gcne bakarak rezistans seimini yapar. Rezistans seimi yaparken dk gte olanlar tercih etmekten saknmak gerekir, aksi takdirde datcnn gerekli scakla ulamas iin ar gte altrlmas gerekir. Bu durum rezistans mrnn ksalmasna neden olur. [1]

42

IV.5.4. DAITICI KANALLARIN LLEND R LMES

Datc kanallarn boyutlar; enjeksiyon basncna, malzemenin ak oranna, malzemenin akkanlna, scakla ve malzemenin baz sabit deerlerine bal olarak hesaplanr. Varsaym olarak deneyimi en gereki bantlar ele alnmaldr. nk bu bantlarn gereklii deneysel kantlarla kararlatrlmtr. Bu nedenle datc kanallarn boyutlandrlmas en ok pratik deneyim kaynaklarna gre yaplr. Datc kanal kesit ap iin aadaki genel denklem verilir. D= Smax + 1,5 mm D= Datc kanal ap (mm) Smax= Kalplanacak numunenin et kalnl (mm).

ekil IV.21. Datc Kanallar

Datc kanal llerini tayin etmek iin tasarmcya aadaki faktrleri gz nne alnmas tavsiye edilir. Kalplama hacmi Kalplanan parann cidar kesit kalnl Yolluk burcundan kalplama boluklarna olan uzaklk Datclarn soutulma artlar Kullanlan plastik malzemenin tr Souk yolluk sistemlerinde, ana datc kanal, yardmc datc kanal ve giri kanal balantlar, basn dmesini mmkn olduunca minimize etmek iin yuvarlatlmaldr, eimlendirilmelidir. [16]

43

IV.5.5. MAN FOLD KOLLARINDA TOPLAM GENLEME M KTARI HESABI

Manifoldlarn kalp iine yerleim planlar yaplrken kollardaki genleme miktar da hesaplanmal ve bu dorultuda uygun boluk verilmeli, manifold gerekli ekilde sabitlenmelidir. Bu genleme hesaba katlmadan sabitleme yaplmas halinde manifoldda gerilme ve atlamalar meydana gelebilir. Bu gerilme veya atlamalarn nne gemek iin aadaki formlden yararlanlarak genleme miktar bulunabilir ve bu dorultuda manifoldun yerletirilecei alan uygun miktarda genlemeye imkan verecek ekilde geni yaplr. [15] L.t.k L= 106

L= Toplam uzama miktar (mm) L= Manifold merkezine olan mesafe (mm) t= alma ss ile oda scakl arasndaki fark (oC) k= Termal genleme katsays (elikler iin 12.5) [15]

IV.5.6. DESTEK HALKASININ AYARLANMASI

Destek halkalar manifoldla kalp plakalar arasnda s transferini engellemek amacyla kullanlmaktadrlar. Bu destek halkalar manifoldla en az deme yzeyi salamak iin ileri bo ringler halinde tasarlanrlar. Destek plakasyla manifold arasna ise sl iletimi en alt dzeye indirmek iin seramik halkalar yerletirilmelidir. [15]

44

ekil IV.22. Destek Halkas Hesabnda Kullanlan Deikenler [15] Destek halkas kalnl (b2), Manifold kalnl (b), Meme flan ykseklii (H), Hava boluu (d), eliin genleme katsays (a) H+b+b2 uzunluklarnn toplam manifold da olumas olas genleme gz nnde bulundurularak ilem srasnda G+0.05 mm olmaldr. t=Eriyik scakl-+ kalp scakl (oC) L= a.L1.t (boyutsal deiim) (mm) b2= d+0.05-L (mm) L1 = H+B (mm) S = d b2 (destek halkasyla manifold arasndaki mesafe) (mm) Not: Destek halkasndaki genleme; destek halkasyla maifold arasnda seramik halka bulunduundan hesaba katlmayacak kadar azdr. [15]

IV.5.7. DAITICILARIN (MAN FOLDLARIN) KALIPLARDA KULLANILMASI

Birok scak yolluk sistemi mevcuttur. Bu sistemler dizaynna ve kalp reticilerine gre deiiklik gsterirler. ki reticinin sistemi, birbiriyle boyut olarak veya montaj ynnden nadiren uyumludur. Kullanlan stc tipi, bunlarn kontrolleri de farkldr. Bazlar AC, dierleri DC kullanr buna gre farkllklar mevcuttur ve

45

bunlar kendilerine gre zel stclar-s kontrolleri ve transformer nitelerine sahiptir. Btn scak yolluk tiplerini ve farkllklarn inceledikten sonra bunlar ana grup iinde kategorize edebiliriz. Grup 1- Harici stlm manifold kalp Grup 2- dahili stlm manifold kalp Grup 3- izolasyonlu scak yolluk kalb Yukardaki bu gruplara ilaveten, kalp dizaynclar ve sistem reticileri yukardaki gruplarn karmn da kullanmaktadrlar. IV.5.7.1. Harici (dardan) Istlm Scak Manifoldlu Kalp ekil IV.23de tipik harici stlm manifoldlu scak yolluk kalbnn yapm plan gsterilmitir. Scak yolluk manifoldu planlarken, polimerin taklaca ve burada degrede olaca (bozulaca) l noktalarn olmamasna dikkat edilmelidir. Eimli kanal sonu tkac; yolluklarn birletii yerlere, dik al balant yerine l akma noktalarn azaltmak iin yerletirilir. Manifold blouna uygulanan s, yolluk kanallarna yakn yerlere alm deliklere konulan fiek veya bar stclarla salanr. Isnn blok etrafnda dzgn bir ekilde emilmesi (dalmas) iin, stclarn doru ekilde yerletirilmesi gerekir. Bloun termal kontrol, stma elemanyla akma kanal (yolluk) arasna konulan termokupul yardmyla salanr. Bunlara ilave olarak, stclar iine yerletirilmi scaklk kontrol elemanlar vardr (termokupul).

46

ekil:IV 23. Tipik Harici Istlm Manifold Kalp

Manifold blouyla kalbn dier blgeleri arasnda sl dengeyi salamak iin hava izolasyon boluu dizayn kalba dahil edilmelidir. Yaklak 6 mm geniliindeki aklk genel bask akl iin normalde yeterli olduu kabul edilir. Boluk, akma kanallar knda, manifold blou nnde ve manifold blounun arkasna, kalp arka plakasnn nne yerletirilmi destekleme blouyla salanr. Manifold genellikle sabitleme pimleri ile kalp iinde merkezlenir. Bu pimler rnein, bloun iine yerletirilmitir, ne doru genileme hareketine msaade eder, fakat bloun yanlamasna hareketine direnir. Manifold szdrmazlk contas ve kalp girii arasnda iyi bir kapatma istenir. Bu balant kuvveti manifold bloun kullanlmadan nce, etkin ekilde stlmamas sonucu szdrmazlk yzeylerindeki polimer [6-17] sznts manifold stclar patlatr. Bu durumda stclarn ve termokupullarn tekrar sarlmasna ihtiya duyulur ki, bu da pahal bir operasyondur.

47

IV.5.7.1.1. Avantajlar a) Istlm yolluk kesitinden tamamen erimi polimer aknn sonucu, girie iyi basn transferi. b) Dier scak yolluk sistemleriyle karlatrldnda, besleme sistemindeki kk yolluk sistemi nedeniyle, plastiin besleme sisteminde daha az beklemesi ve bunun sonucu daha az polimer bozulmas olumasdr. c) Termal olarak ayarlanp altrldnda sabit verim elde edilmesi. IV.5.7.1.2. Dezavantajlar a) Szdrmazlk contas yatandaki polimer szntsna eimli olmas iin ilave kalp servisine ihtiya vardr. rnein, BeCu szdrmazlk contalarn her makine almasnda deitirmek gerekmektedir. b) Manifold blounun kullanmadan nce stlmas, manifoldun stlmas yaklak saat alr. Bununla blok, conta ve kalplar arasnda szntsz kapanma oluur. c) Dizaynn genel stlmasndan dolay her kalp boluunun polimerle besleme kontrol snrldr. Eer besleme kontrol herhangi bir kalp boluu iin ayarlamaya ihtiya duyarsa, giri geometrisi ve szdrmazlk contalarnn delik ap buna uyacak ekilde deitirilir. d) Dier scak yolluk sistemine gre, bu sistemin altrlmas daha az ekonomiktir, yani daha fazla elektrik gc harcamak gereklidir. IV.5.7.2. Dahili Istlm Manifold Kalp Dhili stlm scak yolluk kalbnda, erimi plastik scak yolluk sistemini ve datc blou takip ederek akar. (ekil IV.24). Datc blok geni apl apraz delinmi akma yolu iindedir. elik tplerin ilerindeki termokupullu fiek stclar, merkezi olarak tpn her iki ucundan desteklenerek sabitleme pimleri ile sabitlenmitir. Erimi polimer, kalp ierisinde akarken stc tplerin zerinde erimi olarak kalrken, bu polimer eriyiinin akt tpn d duvarlarna dokunan ksm souyarak, izolasyon kabuu oluturur. Bu kabuun kalnl, bunu evreleyen scak yolluk blounun scaklyla ve her baskdaki bekleme zamanyla belirlenir. Isl dengeyi salamak iin, scak yolluk blounun scakl, datc tpler civarnda kontrol edilmelidir. Bunun iin blokta soutma kanallar almaldr.

48

Blok soutma kanallarnn pozisyonu yle olmaldr ki, bloun arkasndan makine plakasna geen ve bloun nnde kalp dii plakasna geen fazla sy uzaklatracak ekilde olmaldr. Fazla sy scak yolluk bloundan etkin ekilde datamamak, bloun kullanm srasndaki alma penceresinin boyutlarn azaltr. Ayrca buna bal olarak basknn kalitesi zarar grr. Her kalp boluundaki kalp doldurma kontrol, her giriin arkasna yerletirilen stlm ulu ubuklarla salanr. Her bir ubuk kendi fiek stcsyla stlr ve scaklklar bamsz termokupulla kontrol edilir. Bu ubuklarn uzunluklar her ubuun omuzu altna yerletirilmi ubuk contalarnn kalnl derinletirilerek belirlenir. ubuk uzunluunu ve stc scakln kontrol ederek, kalp doldurma hassaslkla kontrol edilir. Hatta olduka dengesiz besleme sisteminde, bu sistemi kullanarak dzenli kalp doldurma ayar yaplabilir. Kalp ayar yaplmadan nce, stma ubuunun kullanm srasnda etkin uzunluu hesaplanmaldr ve ubuun kullanlaca scaklkta bu ubuk tabii olarak eskiyecei ve u ksm krlaca gz nne alnarak, bu stma ubuu standart kalp paras olarak grlmeli ve yedei bulundurulmaldr. Servis maliyeti ve alma scakl not edilmeli gelecekte kullanlmak zere referans ve bilgi kayt edilmelidir. IV.5.7.2.1. Avantajlar a) Her kalp boluuna iyi kalp doldurma kontrol. Her bir giriin arkasndaki bamsz olarak stlan ve kontrol edilen stc ubuklarla, btn kalbn hassas ve dengeli kalp doldurma kontrol salanr.

49

b) Giri problemlerinde azalma. Problemler rnein giriteki malzemenin sarkmas veya giriin tkanmas, ayarl stlm ubuk kullanlmas sonucu azaltlmtr. c) Her baskda hassas bask kontrol, bozuk kalp boluunu, bamsz olarak stma ubuunun elektriini kapatarak devre d brakabilmek. IV.5.7.2.2. Dezavantajlar a) Scak yolluk bloundan gelen kirlenme. Her datc sonunda kr nokta vardr, eer burada polimer souyup sertlemezse degrede olur. b) Kullanm srasnda renk kirlenmesi, zellikle eer renk deiimi hesaplanmazsa bu kirlenme olur. Kr noktalarn ve polimerin akt kanallardaki polimer kabuunun kombinasyonu btn renk kirlenmelerinin kaynadr ve bu eer daha bir sonraki kalp kullanmnda daha yksek ilem scakl kullanrsa ok grlr. c) Kullanm srasnda stma ubuu ucunda eskime ve krlmann olumas. Kullanld zaman eer bu ubuk yeterli lde desteklenmezse ubuk ucu giri duvaryla kolayca bozulur (yada krlr), bu bozulmalarn ounluu kalp doldurmann balangcndaki yksek basn safhasnda (enjeksiyon) oluur. ubuun ucu tabii olarak basnl polimer kullanmda daha belirgindir. d) Giriin bloke olmas, degrede olmu polimer ve yabanc maddeler genellikle ubuk ucuyla ve giri duvar arasnda birikir, bu da kapnn bloke olmas sonucunu getirir.

50

IV.5.7.3. zolasyonlu Scak Yolluk Kalb zolasyonlu scak yolluklu kalp (ekil IV.25), btn scak yolluk dizaynlarnn en basitidir. Bu dizayn, polimerin yksek zgl sl iyi izolasyon zelliinden faydalanarak yaplmtr. Erimi polimer, yolluun iine enjekte edilir. Erimi polimer yolluun souk duvarna dokununca bir kabuk oluturur. Bu kabuk erimi polimer kalp iine giderken izolasyon tabakas olarak ilev yapar. Akma kanalndaki kabuun kalnl, kalp plakasnn scaklyla, sistemden akan polimerin scaklyla ve bask sresinin uzunluuyla belirlenir. Bu kalp dizaynnda besleme blou birbirinden ayrlabilen iki plakadan ibarettir, bu iki plakann birbirinden ayrlmasyla yolluk sistemine ulalabilir.

ekil IV.25. Tipik zolasyonlu Scak Yolluklu Kalp Byk apl besleme kanallarnn yars (yolluklar) (25-35 mm) her plakaya freze aksyla ilenerek alr. Bu iki plakann bir araya getirilmesi ile tam yuvarlak yolluk oluur. Besleme plakasnn hassas s kontrol (kalbn dzgn fonksiyonu iin) eer kalp kullanm srasndaki fonksiyonu dzgn deilse gereklidir. Scaklk kontroln salamak iin yolluklarn n ve arka tarafna soutucu kanallar amak gereklidir. zolasyon plakas, rnein, cam fiber plaka (6-10 mm kalnlkta) ayrca makine plakasyla kalp arasna da byle bir izolasyon plakas koyarak sl kayp en aza indirilir. zolasyonlu scak yolluklu kalplarn avantaj ve dezavantajlar aada zetlenmitir.

51

IV.5.7.3.1. Avantajlar a) Yolluk sistemi kolayca alp temizlenebilir, bunun sonucu ok az malzeme ve renk kirlenmesi oluur. Besleme sisteminin temizlenmesi kalp makine zerindeyken yaplr. Souyarak donmu yolluk sistemine, kalbn hareketli ksmnn nndeki n plakann vidalar ve balant elemanlar sklerek ulalr. b) Kalbn altrlmaya balama sresi, dier scak yolluk sistemine gre daha hzldr. c) Dier scak yolluk sistemlerine gre, bu kalbn yapm daha ucuzdur. d) Isl olarak dengesiz polimerler, bu sistem kullanlarak ilenebilir. IV.5.7.3.2. Dezavantajlar a) Yolluk sisteminin donmas. retim srasnda duraklamalarda besleme sisteminin donmas nedeniyle, tekrar retime balanmadan nce, yolluk sisteminin temizlenmesine ihtiya vardr. b) Daha nceki baskdan girite donmu malzemenin kalarak girii bloke etmesi. Giriin tkanmas, izolasyonlu scak yolluklu kalplarda ciddi bir problemdir. Bu problemin stesinden gelmek iin her giriin arkasna, fiek rezistans yerletirilir. Bu eit stc ubuun, kalp dizaynna ilavesi sonucu ok uygun para retilebilir. Fakat kalp maliyetini arttrr. c) Yolluk sisteminde basn kayb yksektir. Olduka byk yolluk apnn sonucunda, besleme kanalnda erimi polimerin fazla sktrlabilmesinden dolay, fazla basn dmesi oluur. [6-17]

IV.6. MALZEME F LTRELER

Scak yolluk sisteminin enjeksiyon ileminde kullanlmaya balamasyla daha temiz plastik malzeme tedariki istei de artmtr. Plastik malzemede bulunan yabanc ve artk maddelerin tutulmas, sznt ve damlamalar nleyerek kirlenmenin nne geilmesi ve de eriyiin geriye akmasn engellemek amacyla malzeme filtreleri kullanlmaktadr. Filtrenin kullanlmamas durumunda ise artk maddeler direkt enjeksiyonlamada kk olan meme deliini kolayca tkamakta ve sonrada scak yolluklu veya dier sistemlerdeki tkanm enjeksiyon noktalar hatal para retiminin yan sra verim dklne, retimin aksamasna ve retim kapasitesinin dmesine de neden olmaktadr. Scak yolluk memesinin kalptan sklerek

52

temizlenmesi ilemi, nemli i kayplarna neden olmasnn yan sra andrc zelliklere sahip yabanc baz malzemelerin meme giriinde hasara neden olabildii de gz ard edilmemelidir. Deiik yapda ve byklkte eitleri bulunan filtreler, malzeme giriine monte edilerek kullanlrlar. Malzemenin filtrelenmesi ilemi, ya kk kanalcklar ya da ok delikli elekler sayesinde yaplmaktadr.

ekil IV.26.Yeni Tasarml Bir Malzeme Filtresi ve Eriyiin Ak Dzeni Filtrenin delikleri, btn kesitte merkezdeki deliin kesitinden yaklak misli daha byk tasarlanarak imal edilmektedir. Ksmen de olsa kirlenmi olan filtrelerdeki ak daralmalarndan saknlmaldr. Temizlenmesi iin kolay sklebilir ve taklabilir olmaldr, bylece tekrar kullanlabilmesi mmkn olur. ekil IV.26da enjeksiyon makinesinin silindirine monte edilebilen yeni tasarml bir malzeme filtresi gsterilmektedir. Daha ok tercih edilen bu malzeme filtresinin avantajlar ise;

53

ok fazla deliklerden oluan byk eleme odas sayesinde basn kaybnn ok dk olmas: temiz bir elekle sadece 8 bar, dolu elekle yaklak 30 bar. Uzun temizleme evrimleri salamas: Filtre daha uzun sreli aralklarla temizlenebilmekte bylece zamandan ve iten kayplar azalmaktadr. Makine zerinde temizlenebilme imkn vermesidir. Eriyiin sevki, normal yolluk burcu yardmyla gereklemektedir. Yolluk burcu, makine memesiyle temas halindedir. ayet makine memesi yolluk burcuna piston gibi dalarsa eriyik sznt olmakszn sevk edilebilir. (ekil IV.27.) Meme pistonu, enjeksiyon nitesinin kk bir aksi darbesi ile yolluk burcundan birka milimetre geriye itildiinde, eriyik scak yolluktan geriye doru kar ve memeden damlamas sz konusu olur. Bu durumdan mmkn olduunca saknlmaldr. ekil IV.27de standart lleri verilen bir malzeme filtresinin makine memesine montaj edili ekli grlmektedir. [18]

ekil IV.27. Malzeme Filtresi Montaj Ve Scak Yolluktaki Konumu

54

IV.7. SICAK YOLLUK S STEM N ISI YALITIM MALZEMELER

Scak yolluk sisteminde s yaltm olduka dikkat edilmesi gereken hususlardan birisidir. Bu nedenle scak yolluk elemanlarnn kalbn souk blmleriyle temasn engellemek iin s yaltm malzemeleri kullanlmaktadr. Is yaltm plakalar ve seramik ringler bu malzemelere rnek olarak verilebilir. [6]

IV.8. SICAK YOLLUK S STEM SE M NDE D KKAT ED LECEK HUSUSLAR

Scak yolluk sisteminin seiminde aadaki kriterler dikkate alnmaldr: 1. Plastik malzemenin zellikleri: *vizkozite *cam dolgu *mineral dolgu *yanmazlk (alevlenme direnci) *kayma hassasiyeti *tanmlanmam dolgu ve etkisi 2. lem-parametre: *ileme (proses) scakl *kalp scakl 3. Para arl: *her meme iin gerekli enjekte arl (ok girili paralarda, ok azl memelerde) 4. Meme says ve giriler: *ekonomiklik hesab

55

5. Enjekte tr seimi: *direk para zerine *normal yollukla 6.Giri tipi ve geometrisi: *konik giri *nokta giri *valfli giri *evreden giri *normal yolluklu *giri lleri Bu kriterlerin hatal seilmeleri teknik olarak bir takm problemleri de beraberinde getirir. Para ve kalp tasarmcsnn karlkl fikir al veriinde bulunmalar, telafi edilemez hatalarn nne geilmesi bakmndan nem arz eder. [19]

56

BLM V
SICAK YOLLUKLU ENJEKS YON LEM NDE KARILAILAN PROBLEMLER
V.1. MAK NEDEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER
*renk bozulmas *yanm malzeme Uygun seilmemi bir scak yolluk sistemi genellikle basn kaybna sebep olur. Eer kullanlrsa yksek scaklklarda allmas istenir. Fakat bu durum genellikle polimerin bozulmasna yol aar. Uygun seilmemi erime scaklnn sonucunda polimerde izgi izleri, renk bozulmas ve yzey hatalar gibi sorunlar ortaya kar. Isl duyarll yksek malzemelerle alldnda, malzemenin enjeksiyon makinesi kovannda ve scak yollukta bekleme sresi artarsa, polimerde bozulma (degredasyon) oluur ve bu da para zerinde kirlenmelere sebep olur. Yar kristalli mhendislik termoplastiklerinden yzey kalitesi yksek paralar elde etmek istendiinde de scak yolluklu sistemler tercih edilmelidir. Datc kanallarn s izolasyonuna riayet edilmelidir. Bylece rnn yzey hatas riski azaltlm olur.

V.2. PLAST K MALZEMEDEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER

*dnml malzeme *malzemenin rutubeti (nemi) *renklendirici maddeler *bilinmeyen karmlar

57

Scak yolluk sisteminde normal yolluk sisteminden farkl olarak plastik malzemede dikkat edilmesi gereken bir hususta, hammaddenin polimerize olmasn engelleyen farkl katk malzemelerinin olmamasdr. Malzemeyi, iine karm olan yabanc maddelerden arndrmak iin enjeksiyon makine memesi nne malzeme filtresinin taklmas en uygun yoldur.

V.3. L KTEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER

*kalifiye (ehliyetli olma) *motivasyon *zaman Scak yolluk sistemlerinde kalifiye elamanla allmas, problemleri azaltmakta ve zamandan tasarruf salamaktadr. Scak yolluk sistemi ile alan iletmeler mmkn mertebe sistemi satn ald firmadan iyi bir eitim ve servis hizmeti garantisi almal, ya da yedekli allmas (datc, meme, termokupul vb. elemanlarn yedekte bulunmas) gerekmektedir. Seri retime uygun olan bu sistemlerde zaman kayb retimi olumsuz ynde etkiledii gibi kullancnn motivasyonu da retime etki eden dier nemli bir faktrdr.

V.4. KALIP VE PARA TASARIMINDAN KAYNAKLANAN PROBLEMLER

Kalbn tasarm yaplrken soutucu kanallarn konumu, scak yolluk sistemi ile birlikte ele alnmaldr. Kalpta soutucu kanallarn memenin st ksmndan deil, memenin u ksmna yakn blgeden geirilmesi ve her meme iin ayr soutma kanal uygulanmas en uygun yntemdir. Yolluk giriine doru konumlandrlmayan soutma kanallar, scak yolluk sisteminin almasnda problemlere neden olur. Yolluk giriine ok yakn yerletirilen soutma kanallar girite n donmaya, ok uzaa yerletirildiinde ise scak girilere ve damlamalara neden olacaktr. Kalp tasarm bu konumlandrmaya izin vermiyor ise prensip olarak girie yakn soutma kanallarnn kullanlmas durumunda girileri bytmek, giriten uzak olmas durumunda da girileri kltmek giriin kontrolne yardmc olacaktr. Yolluk giriinin scaklk kontrol,
58

para kalitesi asndan ok nemlidir. Yolluk girii etrafnda ve kalbn erkek tarafndaki giriin tam karsnda ayr bir soutma evriminin kalp tasarmnda daima dikkate alnmas gerekir. Scak yolluk sistemlerindeki temel problemlerden birisi scak yolluk datcsnn kendisine gre daha souk olan kalptan sl olarak yaltlmasdr. Scak yolluun kalpla olan temasnn en az olmas, mmknse tamamen yaltlmas gerekir. Makine memesinin ve scak yolluk memelerinin karlarna gelecek ekilde destek halkalar yerletirilir. Bu destek halkalar, hem datcnn kalpla olan temasn azaltarak ksmi bir yaltm salamak, hem de memelere gelen kuvvetleri karlamak amacyla kullanlmaktadr. Sadece s yaltmn salamak iin yaltm plakalar da kullanlmaktadr. Scak yolluun kalba temas ettii noktalarda kalba s transferi gereklemekte ve kalbn scakl artmaktadr. Mmkn olan en az temas salanarak, gereksiz s kayplar nlenmeli ve paraya etki edecek olan kalptaki fazla snmalar engellenmelidir. Isya duyarl malzemelerde (POM ve aleve direnli bileiklerde) yolluk kanallar arasndaki geiler olabildiince mkemmel olmaldr. POM (asetal), PBT ve PET (polyester) gibi yar kristalin termoplastiklerde, enjeksiyon ileminden sonra amorf yapl plastiklere gre parada daha fazla ekme ve arplma meydana gelir. Kalp ve para tasarmnda bu durum dikkate alnmaldr. Takviyesiz malzemelerde, para kalnl ve kalp scakl ok fazla etkilidir. Bunun iin para kalnlklarnn eit olmas istenir. Birden fazla yolluk girii kullanarak ve yksek basn deeri elde edilerek parada oluan farkl ekmeler en aza indirilir. Kalp stma sistemi iyi bir ekilde dzenlenmeli ve s dalm mmkn olduunca eit olmaldr. Cam fiber takviyeli malzemelerde ise enjeksiyon ilemi sonras farkl ekme karakteristii gzlenir. Bu da fiber ynlenmesine baldr. Para cidar kalnl farklar, ekmede daha az etkilidir. Cam fiber takviyeli malzemelerde arplmann ana nedeni; akma ynndeki fiber ynlenmesinin, dik yndeki fiber ynlenmesi ile olan farkdr. Parann cidar kalnl yannda simetrik olmas da nemlidir. Asimetrik paralar akmay geciktirir ve ynlenmeyi bozar ve sonuta arplmaya neden olur. Bu nedenle kalp tasarmnda akn dengelenmesi gerekir. Ayrca yolluk girilerinin konumu da dikkatle ele alnmaldr. Eriyiin gei noktalar ve birleme izleri potansiyel sebeplerdir. zellikle cam fiber takviyeli malzemelerde kalbn doldurulmas zerine hassasiyetle eilerek erimi plastiin ne profili zerindeki almalarla, fiber ynlenmesi tekrar dzenlenmelidir. rnein, akmaya yardmc
59

olan veya akmay snrlandrc katklar kullanlabilir. Bu metot tecrbe isteyen ve tasarmlarda kullanlabilinecek bir yoldur. En son ve en pahal metot kalpta deiiklik yapmaktr. Kalplanan parada birleme izlerinin en az olmas iin, kalp parlatma izlerinin malzemenin ak ynnde verilmesi uygundur. Ayrca kovan ve kalp scaklnn ykseltilmesi kadar, enjeksiyon hznn artrlmas suretiyle, malzemenin soumadan birlemenin salanmas da geerli bir yntemdir. Buna karn kalptaki havalandrmann yerinin ve etkinliinin de hzl enjeksiyona msaade etmesiyle kalptaki havann skarak izlerin artmasnn nne geilebilir. Kalpta hava skmas hatal bir kalp tasarm sonucu olabildii gibi bazen de kalpnn ar titiz alma durumunda kalp ayrma yzeylerinin iyi parlatlmas ve tampon pimlerinin ok dzgn yaplmas sonucu hava tahliyesi nlenmi olur. nk hava bu ksmlardan kar. 0.04 mmlik bir aralktan plastiklerin szma kabiliyeti ok azdr. Bu yzden birleme yzeyleri ok iyi parlatlmamaldr. Parann kalpta kalmas problemi ise; ya ok akkan bir malzeme gereinden fazla bir basnla enjekte edildiinde, souma srasnda hacim klmesi neticesinde vakum kuvvetlerinden kurtulmasndan, ya da fazla malzeme beslenmesiyle kalbn diisinde yapmasndan kaynaklanmaktadr. Bazen kalbn diisi erkee gre daha scak tutularak, diide kalma sorunu zlebilir. Enjeksiyon hznn yava tutulmas durumundaysa parada ekmenin artmas sonucu, kalbn erkek ksmnda yapma grlebilir. Para tasarmnda yeterli a, koniklik, pah krma gibi kalptan ayrlmay kolaylatracak artlara uyulmaldr. Scak yolluk, itici sisteminde olduu gibi mekanik olarak desteklenmelidir. Kalp, yolluklara yakn yerlerde zayflar, buralar mmkn olduunca takviye edilmelidir.

60

V.5. SICAK YOLLUK S STEM N N ELEMANLARINDAN KAYNAKLANAN PROBLEMLER

Scak yolluk sisteminin elemanlarndan kaynaklanan problemler genel hatlar ile aada maddeler halinde verilmitir.

V.5.1. ISITICILAR VE SICAKLIK KONTROL C HAZINDAN KAYNAKLANAN PROBLEMLER.

Scak yolluk sistemlerinde, g kaynana reglatr adaptasyonuyla sabit scakln salanmas garanti edilir. (rn. PID kontrol). Bu scakla duyarl malzemelerin ileme srasnda sl olarak dengelenmesini salar. yi bir scaklk kontrol cihaz, yksek reaksiyon hzna sahip, otomatik parametre dzeltme, stcnn yumuak harekete gemesi (soft start zellii) ve doru yaplm kablo balant dzenei gibi zelliklere sahip olmas gerekir. Istc elemanda bir nemlilik tespit edilmesi halinde, kontrol cihaz stc eleman balangta dk voltajda besleyerek stc devrenin emniyetini salamaldr. Enjeksiyon srasnda yolluk giriinde oluabilecek scaklk dalgalanmalarna izin vermemek iin scaklk kontrol cihazlarnn hzl ve hassas bir geri besleme zelliinin olmas gerekir. Sanayi blgelerinde ikyet konusu olan voltaj oynamasn gz nnde bulundurarak, besleme voltajn 230/400 VAC/45/60Hz. olarak seerek, cihazn etkilenmesini engellenmi oluruz. Istc gcn de 16 A olarak sememiz (yaklak olarak 3600W) uygundur. Scak yolluk sistemi uygulamasnda bu g yeterlidir, bu gc gemek tercih edilmez. Cihaz girii ile stc klar iin ayr sigortalarn bulunmas aranan dier bir zelliktir. Fiek rezistanslarda genellikle magnezyum oksidin nemlenmesi sonucu ksa devre oluur ve rezistansn patlamasna neden olur. Bundan dolay stcnn neminin giderilmesi gerekir. (ekil V.1.). Fiek rezistanslarn montajnda taklaca delik raybalanmal ve kr delikten kanlmaldr. Kr delik, bozulmu veya hasarl fiek rezistansn sklmesine engel tekil eder.

61

ekil V.1. Fiek Rezistanslarda Oluan Problem

V.5.2. DAITICIDAN KAYNAKLANAN PROBLEMLER

POM, PA, PBT ve PET gibi polimerler iin tavsiye edilen erime ve katlama scakl arasnda dar toleranslar vardr. Bundan dolay scak yolluk datcsnda ve memesinde s izolasyonu daha da gereklidir. Dier mhendislik plastiklerinin ilenmesinde de datc kanallarnn s izolasyonuna dikkat edilmelidir. Bylece retilen paralarda yzeysel hatalar azaltlm olur. Kalp ierisinde erimi plastiin ayn srelerde kalmas ve btn gzlerini ayn zamanda niform olarak doldurulmas datc iin istenen en nemli zelliktir. Bunun iin tabii dengeli yolluk yada ak analizi yaplarak hesaplanm datclar kullanlmaldr. (ekil V.2)

ok yolluklu scak yolluk sisteminde datcda kabilecek en byk problem; malzemenin ve gz adedine gre datcnn arl ve eklinin uygun seilmemesidir. Buna bal olarak stcnn yerleimi ve meme eksen aralklar da

62

nemlidir. Datcnn stlmas iin esnek olan spiral rezistanslarn kullanlmas hem datcnn arln azaltr hem de iyi bir s dalm salar. Datcda kabilecek problemlerden bir dieri de; yksek basntan dolay apak oluumu veya kalp gzlerinin tam doldurulamamasdr. Bunun nedeni, her gze eit basncn iletilememesidir. zm olarak bir ak analizi yardm ile datc yaplmadan nce akn dengelenmesi ilemi yaplmaldr. Uygun yolluk apnn seimi ile renk deiimi etkinlii iyiletirilmektedir. Ayrca yolluk giri ular malzemenin taklp kalaca blgeleri en aza indirecek ekilde tasarlanmaldr. Dier bir iyiletirme de, malzeme aknn yn deitirdii datc kelerinde yaplmaldr. Klasik delme ilemleri ile imal edilen datc kanallarnn kelerindeki l blgelerde malzeme taklp kalmaktadr. Buralar iin zel formlu tapa lokmalarnn kullanlmas uygundur. Bu ise retim hzn drmeden ve en az fire ile istenen hzl renk deiimini salar.

V.5.3. SICAK YOLLUK MEMES NDEN KAYNAKLANAN PROBLEMLER

Mhendislik plastiklerinin bir dezavantaj; bu plastiklerin andrc dolgu maddesi veya elyaflarla donatlm olmalardr. Dolgu maddesi veya elyaf takviyesi, scak yolluk sistemlerinde enjeksiyon ilemini zorlatrmakta ve andrmay artrmaktadr. Enjeksiyon ilemi esnasnda, kalplardaki anma zellikle ak kanallarnn darald yerlerde grlmektedir. Ayrca enjeksiyon hznn artrlmasyla kalbn anmas da hzlanmaktadr. Kimyasal andrc paralarn ayrlmasyla, rnein PVC enjeksiyonlarnda halojenler, POM veya Asetaldehitte Formaldehit, PET ilemede yada kelmeden dolay korozif tesir eden katklar (Brom, klor ve fosfor bileikleri veya metaloksitler gibi) kalplarn hasarna sebep olabilirler (ekil V.3). Kalplardaki hasar, abraziv olarak etki eden dolgu veya takviye maddelerinden dolay artmaktadr. (ekil V.4) . Cam elyaf takviyeli PA, PET ve PBT gibi dolgu maddeli yar kristalin termoplastiklerde de sya duyarl alev geciktirici (yanmaz) katkl malzemelerin ileme aral azalmakta ve bu dolgu maddesinden dolay s iletim deeri dmektedir.

63

ekil V.3. Bir Valfli (ine kapamal) ekil V.4. Cam Fiber Takviyeli POM Memedeki Korozyon ve Abraziv Hasar

Gvenli bir ilem aknn garanti edilebilmesi ve de kullanm mrnn artmas iin scak yolluk sistemindeki her elemann anmaya ve korozyona kar korunmas gerekmektedir. Korozyona dayankl krom, nikel, titanyum veya wolframl eliklerin ya da dayankl nitrasyonla veya titanyumla yzey sertletirme, nikel kaplama ile yzey slah ve de sert metal tatbiki uygun olan nlemlerdir. Srtnme nedeniyle zarar verecek andrc malzemeler ilendiinde deitirilebilir meme kullanmak avantajldr. Meme malzemesi H13 eliinden, deitirilebilir meme ularnn ise tungsten karbr alamlarndan imal edilmesi uygun olur. Bakr-berilyum alamndan ilenmi giri ular andrc zellikleri olan katkl polimerler ile kullanldnda ksa zamanda yumuayp anmaktadr. Tungsten karbr tozlarndan kaplanan giri ular Rc 70 sertlii ve de bakr alamna gre yksek s transfer zellii sayesinde enjeksiyonu zor olan mhendislik plastikleri iin uygundur. zellikle cam fiber takviyeli kk boyutlu paralarn retiminde, dolayl yolluk girii direkt yolluk giriine tercih edilmelidir. Bylece daha az sayda meme kullanlarak ekonomiklik salanm olur. Hem de meme delik kanal ap byk alnm olur, bu da malzeme kn artrr ve eriyik haldeki bileie uygulanan s daha iyi kontrol edilebilir. Birden fazla yolluk girii iin ok delikli uca sahip meme kullanlmas ile plastiin akma mesafesi ksaltlm olur, bu durum ise daha dk enjeksiyon hz kullanlmas anlamna gelir. POM ilendii zaman genel olarak kapamal meme kullanm tavsiye edilir. Dier malzemeler kullanlyor ise basn dmesinin en az olmas iin ine kapamal valf tipi meme kombinasyonu kullanlmaldr. ayet polimer msaade edilen en

64

yksek scaklkta baslyorsa, kk bir yolluk girii seilip, artan kesme hzlarnn getirecei scaklk art ile plastiin viskozitesi drlebilir ve plastiin akkanl arttrlr. Torpidolu memeler (iten stmal) ve dtan stmal memelerin bir karlatrlmas ekil V.5de gsterilmitir. ten stmal memeler, dezavantajlarnn fazlal nedeniyle ok fazla kullanlmamaktadr.

ekil V.5. ten ve Dtan Istmal Memelerin Karlatrlmas Bir scak yolluk memesinde en iyi verimin alnabilmesi iin meme gvdesinin korozyona kar dayankl scak i elii olmas tavsiye edilir. Dtan stmal meme rezistanslarnn bronza gml olmas, uzun mrl olmas, kolay deiebilmesi ve iyi s dalm salamas istenir. Meme ucunun istenilen modele gre deitirilebilmesi, meme kafasnn datcya basit vida balants ile taklabilmesi, farkl kalplardaki datclara aktarlabilmesi ve kolay sklp taklabilmesi gibi zellikleri kullancya byk avantajlar salar. Bilindii gibi valfli sistem, para zerinde iz brakmayan ve para zerindeki basnc drmesi iyi mhendislik plastikleri ile al ile birlikte dier bir nemli zellii de sistemlerde datcda oluan gazn meme ucuna basn yaparak aknt yapmasn nlemektir. Hidrolik ve pnmatik sistemlerin kullanlmas ile bunun oluumu engellenmi olur. Ayr bir kontrol nitesi kullanlmakla birlikte enjeksiyon makinesine da balanp kontrol edilebilir. Scak yolluk memelerinde eriyik scaklnn meme boyunca ayn olmas istenir. Memedeki scaklk dalgalanmalar, malzemenin meme kanalnda donmasna veya ar snmasna neden olur. niform bir scaklk dalm iin meme rezistansnn iyi tasarlanmas bilhassa meme ortasnda rezistans aralklarnn artrlmas doru bir yaklamdr. ekil V.6.

65

ekil V.6. Scak Yolluk Memelerinde Rezistansa Bal Olarak Scaklk Dalm

V.5.4. MEME G R S STEMLER N N MEVCUT PROBLEME GRE DE T R LMES

Scak yolluk memesinde giri sistemlerinin meme ucunda ve para zerinde meydana gelebilecek olas problemlerin giderilmesi iin ekil IV.7de baz alternatifler gsterilmitir.

ekil V.7. Meme Giri Sistemlerinin Mevcut Probleme Gre Deitirilmesi

66

zel olarak doru seilmi ve boyutlandrlm yolluk girii (meme girii) u zellikleri tamaldr: - Polimer yapsnn bozulmasn nleyen rahat bir malzeme akn salamal, - Damlama veya erken donmaya izin vermemeli, - Para zerinde en az artk izi brakmaldr. Uygun seilmemi ve boyutlandrlmam yolluk girileri ise u sonulara yol aar: - Para kalitesinde d, - Parada ak izleri - Yolluk girii etrafnda hale eklinde izler, - Para zerinde ipliklenmeler, - Parada artk gerilmelerin neden olduu ekil bozukluklar, arplmalar, - Polimerde sl bozulma, - Parann tam doldurulmamas, - Giriin nceden donmas, - Para zerinde kt bir artk izi brakmas, [19]

67

BLM VI
SICAK YOLLUK KAAKLARININ SEBEPLER
VI.1. KAAKLARININ SEBEPLER
Scak yolluk sistemlerinin ounun kaak yapmasnn nedeni zayf tasarm olmayp, sistemlerin tasarlanm alma snrlarnn dnda altrlmalardr. Kaan en yaygn olduu yer meme ve manifold arasndaki szdrmazlk noktasdr. Memelerin bir kat etek tasarmna sahip olduu tipik bir scak yolluklu sistem iin tasarm kriterleri komponentin yksekliinin daha az olmasn gerektirir. Boyutlar arasnda genellikle souk boluk olarak bilinen fark sistem alma scaklnda iken bileenlerin sl genleme nedeniyle arpmalarn nlemek iin gereklidir.(ekil.VI.1.) rnein 60 mm kalnlndaki bir manifold ile 40 mm yksekliindeki komponent (toplam 100 mm) oda scaklndan alma scaklna (230 oC) kadar 0,26 mm byyecektir. Eer souk boluk olmasayd sl genleme memenin eteinin arpmasna sebep olurdu. Souk durumda pozitif szdrmazln olmamas scak yolluk kaann ana nedenidir. Sistemin szdrmalk salamas iin (memeden manifolda) iki bileeni iterek birbirinden ayrmak isteyen enjeksiyon kuvvetlerine direnebilecek kadar yeteri kuvvet (rn:10,000 kg) oluturmak zere alma scaklklarna ulalmak zorundadr. Tecrbesiz operatrler tam alma scaklna ulamay beklemeyebilirler veya daha da kts sistemin stcsn amay unutabilirler. Bir souk boluk ile tasarlanm bir scak yolluk sistemi alma scaklna ulamadan kaa nlemek zere yeterli yzey basncna sahip olmayacaktr.

68

ekil VI.1. Scak Yolluk Kaa

Kaak; scak yolluun kaza eseri ar stlmasnn ardndan da meydana gelebilir. Burada tekrar etmek gerekirse; kat etek tasarml memeler sl genleme iin dk esneklie sahiptirler. Eer bir nceki rnei kullanrsak (manifold + meme = 100 mm ykseklik); bu sistem kaza eseri ( 420 oC) stlm olsa komponentler ilave bir 0.24 mm byyecektir. Bu durumda kuvvet 20.000 kgdan fazla olacaktr ki bu deer etein akma dayanmnn zerindedir. Dolaysyla kuvvet etein kalc bir ekilde deforme olmasna sebep olur. Ar stlm bir sistem kendisinin alma scaklna (230 oC) dndnde kaa nlemek zere gerekli olan szdrmazlk basncn oluturmayacaktr. Eriyik plastik kaandan kaynaklanan hasara ek olarak ar sktrlmadan kaynaklanan kalc hasar nedeniyle memelerin hepsinin deitirilmesi gerekecektir. Memeler ve manifold zerindeki doru n yklemenin olduka kritik olmas nedeniyle; sistem kaandan saknmak iin scak yolluk reticisi tarafndan salanan

69

llere ve toleranslara uygun davranma zorunluluu vardr. Kalp reticileri tm egzoz yksekliklerini ve cep boyutlarn scak yolluk reticisinin katalog deerlerine gre dikkatlice kontrol etmelidir. Ortaya kan herhangi bir sorun derhal scak yolluk reticisi ile tartlarak zlmeye allmaldr.

VI.2. KAAI NLEMEK N MEME TASARIM OPS YONLARI

ekil VI.2 Manifold Cebindeki Meme Komponentlerinin Termal Genleme ve Egzoz Ykseklikleri

Tablo VI.2 a-b-c ve d manifold ve meme arasndaki szdrmazl salamak iin farkl meme tasarm opsiyonlarn karlatrmaktadr. Tablo a aktif kaak nleme unsuru olmayan kat etek tasarmn gstermektedir. Tablo b, arkasndan manifolda cvatalanm memeyi gstermektedir. Memeyi manifolda balamak iin yksek scaklk vidalar kullanlmtr ve souk koullarda pozitif szdrmazlk salamakta. Buna ramen sistem hala souk bolua ihtiya duymaktadr. Bu yaklam memeden manifolda pozitif szdrmazlk salamasna ramen komponentleri ar stmadan kaynaklanan termal genlemelere kar korumamaktadr. Tablo c, meme ve manifold arasnda dk kavitasyonlu sistemler iin en basit ve en ucuz pozitif szdrmazlk yntemini gstermektedir. Manifolda vidalanm olan meme genleen manifold ile beraber hareket etmektedir. Bu tasarmla ilgili minimum meme ykseklii ve geni adm boluu ile ilgili snrlamalar vardr. Tablo d, kat etek yerine yayl tasarmlara sahip bir memeyi gstermektedir. Yay souk koullarda n gerilme salamakta ve ayn zamanda sistemin kazara ar stlmas durumunda termal genlemelerden

70

kaynaklanan etkilere kar sistemi korumakta. Bu +- 90 oCye kadar geni bir alma erevesi salamaktadr. Tablo VI.2. Manifold ve Meme Arasndaki Szdrmazl Salamak in Farkl Meme Tasarm Opsiyonlarnn Karlatrlmas.
TABLO - a

TABLO - b Kat Evet Girie sabit Hayr + / - 10 oC

TABLO - c Yok Evet Manifold Hayr

TABLO - d Esnek Evet ile Girie sabit Evet + / - 90 oC

Meme etei Souk durumdaki pozitif szdrmazlk Meme pozisyonu Ar snma korumas alma aral

Kat Hayr Girie sabit Hayr + / - 10 oC

hareket eder

VI.3. KAAK NASIL TESP T ED L R

Scak yolluk kaann tespit edilmesi genellikle zordur. Kalbn dndan her zaman grlemedii iin. En kt durumda plastiin elektrik konektrlerinden ve sistemin dier aklklarndan dar akt grlr. Bu anda scak yolluk genellikle tamamen plastikle dolmu olur. Oysa byle iddetli bir hata ortaya kana kadar dikkatli bir operatrn grebilecei sinyallerde vardr. lk sinyal plastiin sisteme enjekte edilmesine ramen boluklara hibir plastiin eriememesidir. Yeni bir scak yolluk sisteminin altrlmasnda scak yolluk sistemi iinde ka basmlk malzeme olduunu operatrn bilmesi gerekir. rnein, eer scak yolluk 3 bask ihtiva ediyorsa boluklarda 3 bask sonucunda malzeme olmas gerekir. Aksi takdirde malzeme manifold ceplerinde kaak eklinde kaybolmaktadr. Her zaman makine zerindeki bask hacminin doru olduu sistem altrlrken kontrol edilmelidir.

71

Bask esnasndaki kaan varlna dair dier bir sinyal ise doru ekilde baslmam ani ve rasgele paralardr. Makine tarafndan salanan basknn bir ksm kaaklar yznden manifold ceplerine gittiinden paralar dzgn bir ekilde doldurulamamaktadr. Makine kontrollerinde bu proses tampon kayb olarak gzkmektedir. Byk bir kaak ile termal yaltma bal olarak s kaybndan dolay stclar daha fazla s ekecektir. Plakalar arasndaki yaltc hava boluu ve scak yolluk komponentleri plastik ile dolduundan dolay daha fazla sya ihtiya duyacak buda sistemin enerji ihtiyacn artracaktr. Eer operatr kaak tespit ederse scak yolluk durdurulmal ve sistem souduktan sonra incelenmelidir. lk adm meme szdrmazlklarn incelemek zere dii plakann karlmasdr. Baz sistemler durma zamann azaltmak zere bunu makine zerindeyken yaplmasna izin verir. Manifold ve meme arasna ek olarak sistem ayn zamanda meme ve giri arasndan da karm olabilir. Eer sistem n yklemeli deilse kaaklar ounlukla meme ve manifold arasnda olur. Memelerin n yzlerinin incelenmesinden sonra kaak grlmemise scak yolluk makineden karlmal ve arka plaka karlmaldr. Eer bir damla civarnda az bir kaak grlrse o komponentler sklmeli ve dikkatlice incelenmelidir. Meme incelenmesine ek olarak oyuk derinlikleri de llmelidir. Kayda deer miktarda kaak olan sistemler iin arka plakann tekrar yerine taklp sistemde farkl renkte bir birka bask yaplmas (20 ila 50 aras) kaan kaynann tespit edilmesi iin avantajl olabilir. Byk kaaklarn kaynan tespit etmek iin az miktarda bask yeterlidir. En son rengin bulunduu blge sistemdeki kaan balad noktay gsterir. Kaan miktarna bal olarak sistem elle temizlenebilir veya polimer temizleme prosesine gnderilebilir. iine konulup 450 buharlamas salanr. Sistem temizlendikten ve kaan sebebi tespit edildikten sonra btn komponentlerin llerinin kontrol edilmesi tavsiye edilir. Temizleme prosesi esnasnda ar snmadan dolay zarar meydana gelmi olabilir. Byle bir durumda paralarn deitirilmesi gerekir. [20]
o

Meme stclarnn ve termokupullarnn

sklmesinden sonra scak yolluk polimer temizleme prosesinde sv bir yatan Cye kadar stlp scak yollukta kalan tm plastiin

72

BLM VII
SICAK YOLLUKLU KALIP E TLER
VII.1. TEK GZL KALIPLARDA MERKEZDEN G R
Bu en basit scak yolluklu kalp trnde scak yolluk, konvansiyonel yolluk burcu ile yer deitirmitir. Istlm yolluk burcu veya stlm meme sayesinde plastik eriyik, ya dorudan kalp gzne ya da yolluk datclarna alr. (ekil VII.1) kalp gzlerine veya yollua bal olmasna gre dorudan veya dolayl giri olarak adlandrlr. Normal yolluklu nokta girile karlatrldnda aadaki avantajlara sahiptir.

ekil VII.1 Merkezden Giri

* Scaklk kontrol, * Malzeme erevesinden bamsz olma, * Herhangi bir mesafeye balant yaplabilmesi dolaysyla byk kalplara uygunluk, * Meme tasarmna bal olarak daha az basn kayb ve daha temiz bir giri izi.

VII.2. TEK GZL KALIPLARDA KENARDAN G R

zafi olarak byk paralarda kalp boyutlar tek gzlye izin vermiyorsa, para merkezinden giri izi istenmedii veya malzeme belirli bir ynlenmeyle elde edilmek istendiinden genellikle kenardan giri kullanlr. Bu durumda scak yolluk datcs (manifold) eriyik haldeki malzemeyi kalbn merkezinde bulunan makine memesinden kenarda bulunan girie aktarr. (ekil VII.2)

ekil VII.2.Kenardan Giri

73

VII.3. OK GZL KALIPLARDA MERKEZDE VE DOLAYI KENARDAN G R

Scak yolluk, malzemenin ounlukla kalp ayrma yzeyi dalmasnn istendii hallerde kullanlr. Bu durum zellikle eer parann merkezden girili yapld (ekil VII.3) veya malzemenin farkl gzlere farkl yolluklardan tand ok gzl kalplarda dolay kenardan giri (ekil VII.4) gereklilik halini almaktadr.

ekil VII.3. ok Gzl Kalplarda Merkezden Giri

ekil VII.4. ok Gzl Kalplarda Kenardan Giri

Parann kalptan karlmas problemlerine de yol aabilecek olan byk hacimli yollua sahip plakal kalplarla karlatrldnda malzeme tasarrufu salamak ve yolluklarn yeniden kazanlmas iin krlma maliyeti de ortadan kalkmaktadr. Dier avantaj ise; daha az basn kayb, daha iyi bir basn iletimi ve daha ksa evrim zamandr.

VII.4. TEK GZL KALIPLARDA OKLU G R

Byk ak boyu/cidar kalnl oranna sahip genellikle byk paralar, cidar kalnln korumak ve kalbn niform olarak dolmasn salamak iin oklu girie ihtiya duyarlar. Eriyik malzeme ayrlma yzeyi zerinde bulunan aklklardan datlmyorsa kalp gz iine ayrlma yzeyi dndan tanr. (ekil VII.5)

ekil VII.5.Tek Gzl Kalplarda oklu Giri

74

VII.5. OK GZL KALIPLARDA DORUDAN KENARDAN GR

Datclarla kenardan giri yaplan ok gzl kalplar zerinde ok fazla aba sarf etmek gereklidir. (ekil VII.6) Bu tekniin az kullanlmasnn nedeni szdrmazln salanmasnn ok zor olmasdr. nk makinenin kilitleme kuvveti bu ama iin uygun deildir. ou hallerde, bazen tnel girilerle birlikte kullanlan kenardan giriler ayrma yzeyi dzlemindeki standart yolluklarla da kullanlr.

ekil VII.6.ok Gzl Kalplarda Dorudan Kenardan Giri

VII.6. ZEL HALLER N G R LER (KADEMEL -KATLI KALIPLARDA)

Scak yolluklarla ergimi malzemenin tanmas ak yolunun serbeste seilebilmesine imkn salamaktr. Malzemenin itici tarafndan veya kalbn dndan ynlendirilmesi dahi mmkndr. ekil VII.7de bu tr bir uygulama gsterilmektedir. Bu tr kalplara kademeli kalp veya katl kalp isimleri verilmektedir. [10]

ekil VII.7.zel Haller in Giriler

VII.8. KALIP TASARIMINDA D KKAT ED LMES GEREKEN KURALLAR

Para Resmi: Parann kullanabilirlii parann tm lleri doru mu? Para kalplamaya uygun mu? Parada k alar verildi mi? Para modeline ekme pay verildi mi?

75

Baslacak Malzeme: Baslacak malzeme biliniyor mu? indeki katk malzemeleri biliniyor mu? Belirlenen ekme pay doru mu? kacak rnn kullanlaca yer biliniyor mu? Yllk rn ihtiyac nedir? Kalp: Kalp ka gzl isteniyor? Parann grnen yzeyi neresi? tici izleri nerede olmal? Enjeksiyon flan ap doru mu? Altrma yzeyi doru belirlendi mi? Kalpta dik alan altrma yzeyi var m? tici stroku doru belirlendi mi? ekme pay uygun verildi mi? Yolluk tipi belirlendi mi? Kalp scak yolluklu ise, manifold seimi doru mu? Rezistanslar ve termokupul says doru mu? Detaylandrma: Kalp para detay resmi Resim ifadesi anlalabilir mi? Kesitlerde eksiklikler var m? Grnler doru karld m? Toleranslar nedir? Yzey isleme iaretleri? Elektrot referans resimleri.[16]

76

VII.9. KALIP TASARIMI

Scak yolluk firmasnn nerdii tasarma tm ile uyulmaldr. l ve toleranslar, hava boluklar, scak yolluk sisteminin montajnda kullanlacak vida tipi, boyutu, adedi, montaj yntemi, skma torklar tamamen scak yolluk reticisinin tasarmna uygun olmaldr. Kalp tasarmnda da manifold ve scak yolluk memelerindeki genlemeler ile boyut deiiklikleri ve eksen kaklklar olaca hesaba katlarak gerekli toleranslar verilmelidir. Malzeme: Kalpta kullanlan manifold plakasnn sertlii minimum 35-42 HRc olmaldr. Ayrca manifold merkezleyicilerinin bast yzeylerde sertletirilmi plakalar (4550HRc) kullanlmaldr. Yolluk giri blgesindeki kalp eliinin kalitesi en az 1.2344 ve 48-50HRc olmaldr. Soutma: Yolluk giriinin karsnda, kalbn erkek tarafnda mstakil bir soutma evrimi kullanlmaldr. Valf giriler iin bu soutma evrimi pskrtme tipi spiral bir soutma olmaldr. Kozmetik paralarda para yzeyinde hale eklinde izlere (dalgalanmalara) mani olabilmek iin yolluk giri ucunun etrafnda da ayr bir soutma evrimi dikkate alnmaldr. Kalp retimi: Yolluk giri blgesinde EDM ilemi uygulanmamal, uygulanr ise, eliin sertleip krlganlamasn nleyecek dk amperlerin kullanld parlatma kalitesindeki bir erozyon ilemi yaplmaldr. Bu blgede eliinde sertleme yaratabilecek hi bir nitrrasyon ve krom kaplama gibi ilemler uygulanmamaldr. ok gzl kalplarda yolluk giri blgelerindeki ap derinlik gibi tm boyutlarda l farkllklar 0.02 mm yi gememelidir.

77

Enjeksiyon yaplan malzemenin gerektirdii kalp scakl 400 oC nin zerinde ise kalbn balant plakasnn zerinde bir izolasyon plakas kullanlmaldr. Manifold plakasnn alt ksmnda (kalbn alt tarafnda) boaltma delik veya kanallar almaldr. Bu sayede herhangi bir nedenle su veya hidrolik kaann manifold plakas iindeki stma ve lme kablolar ile temas ve ksa devre olasl azaltlm olacaktr. zellikle ok gzl kalplarda kalb enjeksiyon makinesinden skmeden, yolluk giri ularna ve scak yolluk memelerine kolayca eriebilmek iin kalbn dii plakasn erkek plakasna sabitleyebilecek bir kilit sistemi ngrlmelidir.

VII.10. SICAK YOLLUKLU KALIPLARIN ALITIRILMASI

VII.10.1. Enjeksiyon Makinesine Balamadan nce Scak yolluk sistemindeki her scak yolluk memesi ve her manifold blgesi iin Scaklk Kontrol Cihazn da ayr bir scaklk kontrol kart kullanlmaldr. Kalb prese balamadan nce tm stc ve scaklk lerlerin, kablo balantlarnda kopukluk ve ksa devre olmad kontrol edilmelidir. Scak yolluk sisteminin, scaklk kontrol cihaz ile bir n stmaya tabi tutulmas nerilir. Istc rezistanslarnda kopukluk olmad daima ohmmetre ile kontrol edilmeli. Istcnn ohm deeri, katalogdan kontrol edilmeli. Istc tel ile toprak arasnda hi bir ohm deeri okunmamal. Nem alm stclarda Megaohm deerleri (250 Kohm - 10 Mohm)grlebilir. Bu durumda stclar kurutulana kadar 100-120 oC arasnda stlmaldr. zolasyonun rezistans 250 Kohm deerinin altnda ise stcya hi bir zaman tm g uygulanmamaldr. Scaklk ler kablolarnn + ve ular ohmmetre ile kontrol edilmeli. Scaklk lerin ucuna s uygulandnda ohmmetre ibresi hareket etmiyor ise scaklk ler deitirilmeli. Scaklk lerin uzunluuna gre ohmmetre de 9 ila 25 ohm arasndaki deerler okunmaldr. Daima Soft Start zellii olan Scaklk Kontrol Cihaz kullanlmal. Hi bir zaman yzdelikli (ak evrimli) scaklk kontrol kullanlmamaldr.

78

Enjeksiyondan nce scak yolluk sisteminin stc planndan, blge numaralarna gre hangi scak yolluk memesinin hangi kalp blgesinde olduundan ve scaklk kontrol cihaznn hangi stc blgesine bal olduundan emin olunmaldr. Istc balant emas, kalpla birlikte makineye gitmelidir (Standart

ema+konnektr). VII.10.2. Enjeksiyon Makinesine Baladktan Sonra Enjeksiyon makine memesi ap, scak yolluk sisteminin malzeme giri apna eit veya en fazla 1mm daha kk olmaldr. Yolluk giriine iyi oturmayan makine memesi, malzemede yksek kesme gerilmelerine, basn kayplarna ve renk deiimlerinde problem yaratacak l blgelere neden olacaktr: > Yksek Kesme Gerilmeleri > Basn Kayplar > l Blgeler > Dk Kesme Gerilmeleri > Basn Kayb yok > l Blge yok > Hzl renk deiimi Tm su balantlar, var ise hidrolik ve pnmatik balantlar yaplp test edilmeli. Hidrolik sistemde hava kalmadndan emin olunmal. Valf pimlerin hareketini kontrol edilmelidir. Scak Yolluk Sistemi resimlerinde belirtilen ve bu sistem iin ngrlm alma scakl hi bir zaman almamaldr. (Bu sayede sl genlemeler sonucu oluacak gerilmeler artmayacak ve kalpta hasar veya olas plastik malzeme kaaklar nlenecektir). Enjeksiyona balamadan nce btn blgelerin istenilen alma scaklna eritii kontrol edilmelidir. Scaklk yolluk sistemi stlrken balangta tm stclarn kapal olmas, her blgenin ayr ayr stlarak o blgedeki scaklk lerin cevap verdiinden emin olunmaldr.

79

Bu ilemin kalp enjeksiyon presinde tam kapama kuvveti altnda iken yaplarak skm kablo olmadndan emin olunmaldr. Valf girili kalplarda soutma sularn atktan sonra scak yolluk sistemi stlmaldr. Kalp sklr iken de nce scak yolluk sisteminin stclar kapatlmal, kalp oda scaklna souduktan sonra soutma sular kapatlp kalp presten indirilmelidir. Scak yolluk sistemi dengeli termal genlemeler oluturacak ekilde alma scaklna iyice stlmaldr. Bunun iin kalpta su devreleri ak iken, scak yolluk sisteminin scakl alma scaklnn 50-100 oC daha altna ayarlanp, sistem bu scaklkta en az 10 dakika tutulmaldr. Scak yolluk sisteminin scakl, makine vida scaklndan farkl olmamaldr. Makine vidasndan yolluk giri ucuna kadar eit bir scaklk profili salanmaldr. Manifold scakln alma scaklna ayarladktan sonra, ayn scaklkta olan scak yolluk memelerinin scaklklar istenilen yolluk art miktarna gre ok kk aralklarda deitirilebilir. Yolluk meme ularndaki soutma evrimleri, hi bir zaman seri balanmamaldr. ok kk yolluk girileri kullanldnda makine enjeksiyon

memesinde filtre kullanlmaldr. Bu filtre seilir iken filtrenin ar basn kaybna neden olmamasna dikkat edilmelidir. Kalp akken scak yolluk sisteminden malzeme kusturma sadece geri basnc (max 14 bar) ile yaplmaldr. Scak yolluk sisteminin iinde plastik varsa, nce ngrlen bask miktarnn iki kat makina memesinden kusturulmal, sonra bask yaplmaldr. Be dakika ile bir saat aralndaki bir sre iin enjeksiyon basks yaplmad zaman, scak yolluk sisteminin scaklklarn alma scaklnn 50-100 oC daha altna drlmeli. Scak yolluk sistemini tekrar devreye almadan nce sistemi alma scaklnda 2-3 dakika tutarak dengeli snmay salanmal.

80

VII.10.3. SICAK YOLLUK S STEM N N KULLANILMASINDA D KKAT ED LECEK HUSUSLAR - Ham maddeye karm yabanc maddelerin ayrtrlmas; bu durum temiz (yeni) malzemeyle allmas veya malzeme filtresinin kullanlmas ile salanr. - Enjeksiyon operatrnn sistem hakknda yeterli bilgiye sahip olmas, bu durum problemlerin zmnde nemli bir faktrdr. - Scak yolluk sisteminde scaklk reglasyonuna dikkat edilmesi; bunun salanabilmesi iin scak yolluk sisteminin makine ve dier kalp elemanlarndan sl izolasyonu salanlmaldr. - Mhendislik plastiklerinin baslmasnda meme anmas nemli bir problemdir, deitirilebilir ve anmaya dayankl meme ularnn kullanlmas gereklidir.

VII.11. SICAK YOLLUKLA LG L PROBLEMLER VE ZMLER

VII.11.1. Donmayan Yolluk Girii: Yolluk giriinde artk kalmakta, para temiz olarak kopmamakta. Yolluk giriinde ar s T/C yi kontrol ediniz, Scak yolluk meme/manifold scakln drnz, Giri blgesindeki soutmay arttrnz, Yolluk giri blgesindeki boyutlar kontrol ediniz. Yetersiz soutma sresi Kalptaki soutma sresini arttrnz. Yolluk giri u tipi problemi Doru u tipi ile deitiriniz. Gevemi giri ucunu sknz. VII.11.2. Dolmayan Kalp Gz: Yetersiz malzeme miktar: Enjeksiyon malzeme miktarn arttrnz, Geri dndrme valfinde kaak kontrol yapnz, Scak yolluk sisteminde kaak kontrol yapnz. Kalp gznde yetersiz basn Enjeksiyon basncn artrnz, Sktrma sresini arttrnz.

81

Dk eriyik scakl: Enjeksiyon scakln arttrnz, Scak yolluk sisteminin scakln kontrol ediniz, Manifold / Meme scaklklarn artrnz. Enjeksiyondan Tutma basncna yanl gei Gei basncn arttrnz, Gei mesafesini arttrnz, Gei sresini arttrnz. Kalpta yetersiz gaz klar: Gaz k kanallarnn adedini ve boyutlarn arttrnz. Yolluk girii boyutlar Btn yolluk giri boyutlarnn ayn olduunu kontrol ediniz. Valf pimli kalplarda ama/kapama evrimini kontrol ediniz. Valf piminin evrimini kontrol ediniz. VII.11.3. Tam Kapanmayan Valf Pimi: Para yzeyinde knt/artk kalmakta, valf pimine malzeme yapmakta. Ksa valf pimi: Valf pimini kontrol ediniz, gerekiyor ise deitiriniz. Kalpta tahrip olmu yolluk girii Boyu uzun valf pimi, gerekiyor ise yeniden ileyiniz, Yolluk girii ile valf pimi arasnda eksen kakl, gerekiyor ise deitiriniz. Hidrolik veya pnmatik sistemde anm O-Ring leri deitiriniz. Yolluk giriinde valf piminin yetersiz temas: Yolluk giriindeki soutmay arttrnz, Valf piminin yolluk giriindeki temas yzeyini arttrnz. Yetersiz hidrolik veya hava basnc: Basnc dikkatlice arttrnz. Yksek basn yolluk giriini tahrip edebilir. Ar tutma sresi: Azaltnz. Hidrolik sistem de hava: Havay boaltnz.

82

VII.11.4. Plastik Malzeme Kaa: Malzeme kaa, enjeksiyon malzemesi basncnn kalp dayanmn amasndan kaynaklanmaktadr. Manifoldun ok yava snmas malzeme kaann bir gstergesidir. Manifold merkezleyici yksek: Kontrol edip lsne ileyiniz. Dk enjeksiyon scakl: Kontrol edip, arttrnz. Manifold Merkezleyici kalbn iine gmlm: Besleme halkasna gelen meme basncn azaltnz, Kalpta bozulmu blgeyi tamir ediniz, Manifold merkezleyiciyi kontrol edip gerekiyor ise deitiriniz. Yetersiz kalp balant civatalar: Sisteminizin genel montaj resminde verilen civata kalitesini, adedini ve yerlerini kontrol ediniz. Scak yolluk memesinin ar snarak yolluk giri ucunun tahrip olmas: Scak yolluk memesinin T/C deerlerini kontrol ediniz. Kalpta giri ucu blgesini kontrol ediniz. Manifoldun ar snmas: Manifoldun T/C deerlerini kontrol ediniz, Bask diskleri, valf diskleri, meme diskleri gibi ara balant paralarn kontrol ediniz, Kalpta ezilmi tahrip olmu plakalar deitiriniz.

83

BLM VIII
SONULAR
Bu almann esas amac tezin birinci blmnde literatr aratrmas yoluyla enjeksiyon kalplarnda kullanlan scak yolluk sistemlerinin incelenmesi ve sektre bu uygulamann daha bilinli yaplmas ve yaygnlatrlmas konusunda yardmc olmak eklinde ifade edilmiti. Scak yolluk sistemleri gnmzde plastik enjeksiyon kalplarnda hzl bir ekilde yaygnlamaktadr. nk bu sistemin dier yolluk sistemlerine gre rn kalitesini artrmada, malzeme tasarrufunda, iilik tasarrufunda ve alan tasarrufunda nemli avantajlar vardr. Bununla birlikte lkemizde scak yolluk sistemlerinin uygulanmasnda ciddi problemlerle karlald teden beri bilinmektedir. Tezin amalar dahilinde olmamakla birlikte literatr taramas srasnda baz scak yolluk reticileri ve bu sistemleri uygulayanlarla grmeler yaplm ve sektrde bu konudaki skntlarn bilinenin ok tesinde olduu sonucuna varlmtr. Bu skntlar kendisini esas itibariyle iki ekilde gstermektedir. Bu durum bir taraftan bilgi eksiklii eklinde karmza karken te yandan yanl fakat nemli lde yerlemi yanl uygulamalar halinde de ortaya kabilmektedir. Bu sorunlarn giderilmesinde eitimin nemli rol oynayaca aktr. Sektrde alanlarn ikyetlerinin banda zellikle Trke dokman eksiklii gelmektedir. Yaplan bu almann bu eksiklii bir dereceye kadar hafifletecei dnlmektedir. Ancak konunun boyutlar gz nne alndnda kat edilecek mesafenin ok olduu aktr. Bu an giderilebilmesi iin kurs vb etkinlikler de nemli ara olarak karmzda durmaktadr. Bu konuda zel sektr temsilcileri, niversiteler, mhendis odalar ve ilgili meslek kurulularnca ibirliine gidilmesi nerilmektedir. lkemiz aslnda bu tr ibirlikleri iin nemli bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyelin harekete geirilmesinin yollar zerinde durulmas olduka nemlidir. Sonu olarak; gerek mevcut bilginin aktarlmasnda gerekse olas ARGE almalarnda zellikle niversite-sanayi ibirliinin glendirilmesi sektrdeki sorunlarn zmn hzlandracak bir karakterde grlmektedir.

84

BLM IX
TARTIMA VE DEERLEND RME

Globalleen dnyada lkemizin da alma abalar zellikle AB yelii perspektifinde gz nne alndnda son yllarda nemli lde ivme kazanm bulunmaktadr. Bunun sonucu olarak d ticaret rakamlarmz rekor saylabilecek byklklere ulam bulunmaktadr. Trkiyenin ihra rnleri kompozisyonunda tarmsal rnler yakn zamanlara kadar belirli bir arlkta iken, bugnlerde sanayi rnlerinin toplam ihracat ierisindeki pay inanlmaz boyutlara ulam bulunmaktadr. Bu adan bakldnda Trkiyenin artk bir sanayi lkesi olduu rahatlkla sylenebilir. hracattaki bu olumlu gelimelere karn lkemiz bat ve uzak dou ile ciddi bir rekabetle kar karyadr. Batdan gelen rekabet ileri teknoloji kullanm eklinde olduu halde in rekabeti hammadde ve iilik giderlerinin dkl eklinde karmza kmaktadr. Bu duruma yakndan baktmzda lkemizin dou ve bat rekabeti arasnda sktn rahatlkla syleyebiliriz. Dier bir ifade ile Trk giriimciler nemli bir darboaz ierisindedirler. Bunun almasnda anahtar faktr olarak bir ok kesimin zerinde anlat nokta verimlilik artdr. Bu da retimin her aamasnda tasarrufu n planda tutan titiz bir almay gerektirmektedir. hra rnlerinin kompozisyonuna bakldnda ilk sray otomotiv sektr alm olmakla birlikte beyaz eya ve elektrikli ev cihazlar ihracat da nemli bir rakama ulam bulunmaktadr. Burada sz edilen rnlerde plastik esasl paralar nemli bir arla sahiptir. Trk plastik sektr olduka uzun saylabilecek bir gemie sahiptir. Bu sektr ok sayda alt sektrleri bnyesinde barndrmakla birlikte plastiklerin enjeksiyonla ekillendirilmesi kilit bir sektr olarak karmza kmaktadr. Plastik malzemelerin ok nemli bir ksm bu yntemle ekillendirilmektedir. Enjeksiyon kalplar ise bu yntemin kalbi durumundadr.

85

Rekabetin ciddi boyutlara ulat gnmzde kalitenin ve zellikle dk maliyetle ulalabilecek yksek kalitenin lkemizin rekabet gcne katkda bulunaca tartmasz bir gerektir. Enjeksiyonla kalplamada kaliteyi etkileyen faktrlerin en nemlisi kalptr. Bu retim metodunda verimliliin artrlmasnn yollarnn banda bir defada retilebilen para saysnn artrlmas gelmektedir. Para saysnn artrlmasnn kalptaki en nemli etkisi yolluk boyunun uzamasdr ki bu durum souk yolluklu kalplarda nemli sorunlara yol amaktadr. Bu sorunun zm scak yolluk uygulamasndan gemektedir. Scak yolluk uygulanmasyla para kalitesi artmakta, birim zamanda elde edilen para says artmakta, birim retim bana elektrik sarfiyat azalmakta, kalp mr artmakta, karmak ekilli rnler daha rahat retilebilmekte ve hurda miktar asgariye indirilmektedir. Sektrde alanlarn kurs vb. deiik etkinliklerle bilgilerinin artrlmas ve bilinlendirilmesi bir taraftan scak yolluk uygulamalarn yaygnlatrrken dier taraftan bu konudaki yaygn bilinen yanllar da giderilmesine yardmc olabilir. Bunun baarlmas lkemizin bu sahadaki rekabet gcn daha telere tayarak nemli bir altyap eksiini giderecektir. Bu noktada bata niversiteler olmak zere dier ilgili kurululara nemli grevler dmektedir. niversite sanayi ibirliinin gelitirilmesi bu konudaki sorunlarn giderilmesinde kukusuz anahtar bir rol oynayacaktr.

86

KAYNAKLAR [1] [2] [3] DEM RER, A.: Plastik Enjeksiyon Kalplarnda Scak Yolluk Datclarnn Tasarm, Plastik ve Ambalaj Dergisi, 72 (2002) 66-72. DEM RER, A.: Scak Yolluklu Kalplara Genel Bir Bak, PAGEV Plastik Dergisi, Ocak-ubat (2002) 90-93. DEM RER, H.: Scak Yolluk Sistemleri , Ders Notlar, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Metal Eitim Blm, Trkiye, 2003. [4] DEM RER, A.: Enjeksiyon Kalplarnda Scak Yolluk Sistemlerinin Kalplama Prosesine Etkilerinin Deneysel [5] [6] [7] Olarak ncelenmesi, Doktora Tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Sakarya, Trkiye, 2002. http://www.seiki-hot.com (Eriim Tarihi: Kasm 2004) R , .: Scak Yolluklar, Lisans Tezi, Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Kalplk retmenlii, Ankara, Trkiye, 2001. AYDIN, H.: Enjeksiyonla Kalplamada Yolluk Datc Giriler ve Scak Yolluk Sistemleri, dev, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Metal Eitimi Blm, stanbul, Trkiye, 2000. [8] [9] [10] ISIN REZ STANS.: rn Katolou Web Sitesi, www.isinrezistans.com, stanbul, Trkiye, 2005. HAT TEKN K.: rn Katolou Web Sitesi, www.hatteknik.com, stanbul, Trkiye, 2005. ILGIN, D,: ALKAN, B.: Scak Yolluk Sistemleri, Lisans Tezi, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Metal Eitim Blm, Trkiye, 2003. [11] [12] GEVEREK, M.: Mhendislik Plastikleri in Scak Yolluk Sistemleri, Plastik ve Ambalaj Dergisi, (1998) 46-48. EKER, A.: Plastik Enjeksiyon Kalplarnn Bilgisayar Destekli Tasarm ve Analizi, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, Trkiye, 2003. [13] DEM RER, A,: SOYDAN, Y.: Scak Yolluk Sistemli Enjeksiyon Kalplarnda Kullanlan Scaklk Kontrol Cihaz ve Termokupullarn Konumu, PAGEV Plastik Dergisi, Temmuz-Austos (2002) 128-129. stanbul, stanbul,

87

[14] [15] [16] [17]

ELLEZ, .: Scak Yolluk Sitemi, Plastik ve Ambalaj Dergisi, 80 (2003) 8690. KARATA, ,: KARASUNGUR, H.: Scak Yolluk Sistemlerinde Manifold Kullanm, PAGEV Plastik Dergisi, Mart-Nisan (2003) 124-128. http://www.cadhousedesign.com (Eriim Tarihi: Mart 2005) AYDIN, H,: NAKICI, .: Plastik Enjeksiyon Kalp Tasarm, Lisans Tezi, Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Metal Eitimi Blm, stanbul, Trkiye, 2001.

[18] [19]

DEM RER, A.: Scak Yolluk Sistemlerinde Kullanlan Malzeme Filtreleri, Plastik ve Ambalaj Dergisi, 66 (2002) 56-57. DEM RER, A,: SOYDAN, Y.: Plastik Enjeksiyon Kalplarnda Scak Yolluk Sisteminden Kaynaklanan Problemlerin ncelenmesi, Plastik ve Ambalaj Dergisi, 89 (2004) 58-67

[20]

MARTIN, B.: Scak Yolluk Kaaklarnn Sebepleri, Moldmaking Tecnology, ubat (2000) 15-18.

88

EKLER
EK-1
SICAK YOLLUK S STEM LE LG L ZEL TER M VE WEB S TES ADRESLER
VIII.1. SICAK YOLLUKLARLA LG L ZEL TER MLER
Hot runner-Hot sprue: scak yolluk memesi Hot manifold: stlm datm yolluu blou Cool one system: yolluu ieriden stlm sistem nsulated runner: kendinden izolasyonlu yolluk Valve gate: ama-kapamal yolluk memesi Cartridge heaters: Fiek rezistans

VIII.3. SICAK YOLLUKLARLA LG L WEB S TES ADRESLER

www.isitekrezistans.com www.hatteknik.com www.plastik-ambalaj.com www.kalipdunyasi.com www.cadcam67.com www.isielektrik.com www.termobilim.com www.makinemuhendisi.com www.petpla.net www.stackteck.com www.sa-fi.com www.isinrezistans.com www.watlow.com www.moldmasters.com www.en.moldmasters.com www.guenther-hotrunner.com/

89

www.machinedesign.com www.moldmakingtechnology.com www.incoe.com/ www.moldflow.com www.albint.com http://news.thomasnet.com http://shopping.netledger.com www.athenacontrols.com www.immalmanac.com www.modplas.com www.findarticles.com http://news.thomasnet.com www.fastheat.com www.tecnoject.com www.nwmachine.com www.fastheatuk.com www.plasticstechnology.com www.process-controls.com www.cacopacific.com www.sti.nasa.gov www.a-tex.co.jp www.dme.net www.plastixs.com http://strategis.ic.gc.ca www.a-tex.co.jp www.ebigchina.com www.packaging-technology.com http://cache.husky.ca www.4spe.org www.pma-magazine.com www.mfgquote.com www.wtsconnect.com www.cacopacific.com www.procomps.com
90

www.thermoplay.it www.omnimold.com www.pmssystems.com/ www.meltflipper.com www.promoldinc.com www.gammaflux.com www.eurotherm.co.uk www.mastip.com www.nphheaters.com www.plasticsnews.com www.dme.net www.incoe.com www.engineeringtalk.com www.devicelink.com www.jkmolds.com www.rdtool.com www.packaging-technology.com www.gtma.co.uk www.polyshot.com www.process-controls.com www.pmmda.org.uk http://plastics.milacron.com www.hotset.de www.technex.n www.eng.nus.edu.sg www.seiki-hot.com www.tempco.com www.omnimold.com www.watlow.com www.plansee.com www.process-heating.com www.modplas.com www.moldmakingtechnology.com www.findarticles.com
91

www.albint.com www.asahi-kasei.co.jp www.thermoplay.it www.johnklees.com www.applegate.co.uk www.plasticstechnology.com www.immalmanac.com www.athenacontrols.com www.cacopacific.com http://strategis.ic.gc.ca www.plasticsnews.com www.athenacontrols.com www.pmssystems.com www.plasticsnews.net www.plasticmould.net www.gammaflux.com www.durexindustries.com www.thermoplay.de www.plastverarbeiter.de www.dynapurge.com www.plasticstechnology.com www.plasticsnet.com www.moldmasters.com www.immnet.com www.xintech.com www.pma-magazine.com www.yudo.com www.gtma.co.uk www.moldflow.com www.thomasregisterdirectory.com www.gtma.co.uk www.thomasregisterdirectory.com www.hotrunners.com/ www.cadhousedesign.com
92

EK-2
SICAK YOLLUK S STEM ELEMANLARI LE LG L RES MLER

93

94

95

96

97

98

99

100

Hot Runner Systems

Precision LV

Precision D

Micropoint

MultiTip

Tunnel Gates

Valve Gates

Manifolds

Hot Halves

Vid-O Waste Drainage System

Elite Bushings

Isobar Heat Pipes

101

102

103

104

105

ZGEM
20.04.1977 tarihinde Sivas / Altnyaylada dodu. lkrenimini Bayayla Ky ilkokulunda yapt. Ortarenimini Hafik Adem Yavuz Yatl lkretim Blge Okulunda yapt. Lise renimini arkla Endstri Meslek Lisesinde tamamlad. 1997 ylnda Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Metal Eitimi Blmn kazand ve 2001 ylnda bu blmden mezun oldu. Ayn yl ierisinde Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Metal Eitimi Programnda yksek lisans renimine balad. uanda Grbz Mh. Mt. n. San. ve Tic. Ltd. ti.de teknik ressam olarak grev yapmaktadr.

106