T. C.

OSMANGAZ NVERSTES ESKEHR TEKNOLOJ ETM UYGULAMA VE ARATIRMA MERKEZ YAYIN NO: TA 97 003 YAPI YNETM VE ANTYE TEKN DERS NOTLARI Prof. Dr. lker ZDEMR Mhendislik Mimarlk Fakltesi naat Mhendislii Blm (gzden geirilmi, dzenlenmi ve gncellenmi basm) ii NDEKLER Sayfa NSZ vi 1.PROJE YNETM 1 1.1.Yap Gereksiniminin Ortaya kmas 1 1.1.1.stekler 1 1.1.2.Planlama sonucu 1 1.1.3.Baka bir yapnn sonucu olarak ortaya kan gereksinimler 1 1.2.n Ettler 1 1.2.1.Olanaklarn aratrlmas 1 1.2.2.Yer aratrmas 2 1.2.3.Tip aratrmas 2 1.2.4.Boyut aratrmas 2 1.2.5.lk seeneklerin deerlendirilmesi 2 1.3.Projenin Planlanmas 2 1.3.1.Gereken veriler listesi 2 1.3.2.Mhendislik almalar 2 1.3.3.Proje maliyet hesab 3 1.3.4.Ekonomik analizler 3 1.3.5.Edeerlik ve gider karlatrmalar 3 1.3.5.1.parann zaman deeri ve edeerlilii 3 1.3.5.2.bugnk deer (imdiki deer) yntemi 5 1.3.5.3.dnem sonu deerleri yntemi 6 1.3.5.4.birim gider, dzenli yllk gider ve faydalar 6 1.3.5.5.faydalar 9 1.3.5.6.ekonomik karlatrma yntemler 9 1.3.5.7.ekonomik analizlerin sonular 10 1.3.6.Uygulama program 10 Yap Ynetiminin naat Sektrndeki yeri ve nemi 11 1.3.7.Planlama ve Planlama Teknikleri 13 1.3.7.1.planlamann zellikleri 13 1.3.7.2.plann yararlar 13 1.3.7.3.plann yararlar 13 1.3.7.4.ynetici asndan serimlerle planlama 13 1.3.7.5. serimlerle planlama yntemlerinde tarihsel geliim 14 1.3.8.Planlama Teknikleri 15 1.3.8.1.ubuk diyagramlar (bar/gantt charts) 15 1.3.8.2.CPM (Kritik Yol) Yntemi 16 1.3.8.3.PERT (Seenekli Deerlendirme/Gzden Geirme) Yntemi 22 Standart Normal Dalm Erisi Altndaki Alan (Olaslk) Tablosu 24 1.3.8.4.Kutu Diyagramlar (Precedence Diagrams) Yntemi 26 Planlama Teknikleriyle lgili Uygulama rnekleri 28 (a). CPM (Kritik Yol Yntemi) ile ilgili rnekler 28 (b). PERT (Proje Gelitirme ve Gzden Geirme Ynt.) ile ilgili rnekler 31 (c). Kutu Diyagramlar (Precedence Diagrams) ile ilgili rnekler 35 1.3.9.antiye planlamas 39 1.3.10.Mali analiz 39 1.3.11.Projenin savunulmas 39 1.3.12.Proje planlamasnn sonucu 39 iii NDEKLER (devam) Sayfa

1.3.13.yklenici inaat firmalarnn organizasyonu 40 1.3.13.1. organizasyonun nemi 40 1.3.13.2. organizasyon yapsnda dzeyler 41 1.3.13.3. firma byklklerine gre organizasyon yaplar 42 1.3.13.4. antiye genel organizasyonu 43 1.3.13.5. kk szlemeler iin antiye organizasyonu 46 1.3.13.6. orta byklkteki szlemeler iin antiye organizasyonu 46 1.3.13.7. byk szlemeler iin antiye organizasyonu 46 1.3.13.8. yap retim (imalat) sreci 47 1.3.13.9. eitli byklkteki inaat firmalarnn matris organizasyon yaps rnekleri, emalar-izelgeler 48 1.4.Kesin Proje 52 1.4.1.yi bir projenin izim koullar 52 1.4.2.Teknik artname ve ynetmelikler 52 1.4.3.Metraj ve eitleri 53 1.4.4.Rayi, Analiz, Birim fiyat 53 1.4.5.Keif kartlmas ve yap maliyeti 53 2.YAPI YNETM 54 2.1. Ynetimi Prensipleri 54 2.1.1.Yneticinin genel grevler 54 2.1.1.1.bte dzenleme ve planlama 54 2.1.1.2.rgtlendirme 54 2.1.1.3.koordinasyon ve kontrol 55 2.1.1.4.personel eitimi 55 2.2.antiye Kurulmas 56 2.2.1.antiye kurulmasnn nedenler 56 2.2.2.antiyeye gitmeden nce yaplacak iler 56 2.2.3.antiyeye gittikten sonra yaplacak iler 56 2.2.4.antiye kurulmasnda dikkat edilecek hususlar 58 2.3.antiyelerin Dzenlenme zellikleri ve Ayrntlar 59 2.3.1.evresi serbest, kk bina antiyeleri 59 2.3.2.evresi kapal, kk bina antiyeleri 59 2.3.3.evresi serbest, byk bina antiyeleri 59 2.3.4.Kooperatif inaat antiyeleri 60 2.3.5.Bina ykm antiyeleri 60 2.3.6.Menfez antiyeleri 61 2.3.7.Betonarme kpr antiyeleri 61 2.3.8.Kargir kpr antiyeleri 62 2.3.9.Viyadk antiyeleri 62 2.3.10.Yama viyad ve dayanma duvar antiyeleri 63 2.3.11.Baraj antiyeleri 63 2.3.12.Liman antiyeleri 64 2.3.13.Ksa tnel antiyesi 64 2.3.14.Uzun tnel antiyesi 64 2.3.15.ose asfalt kaplama ve bakm antiyeleri 65 2.3.16.Caddelerde asfalt kaplama ve bakm antiyeleri 65 2.3.17.Kaldrm yapma antiyeleri 65 2.3.18.Kanalizasyon antiyeleri 66 2.3.19.Yol inaat antiyeleri 66 2.3.20.Demiryol inaat antiyeleri 66 2.3.21.Ray deme antiyeleri 66 2.3.22.Beton antiyelerinin iletme zellikleri 67 Betonyer, Beton hazrlama, Beton Hesaplar 68 2.3.23.Beton yapma iletmelerine ait rnekler 70 2.3.24.Lokomotifle iletilen balastiyer antiye rnek. 71 iv NDEKLER (devam) Sayfa 2.3.25.Taze betonun tanma ve kalplanma iletmeler 72 2.3.25.1.dvme ve yumuak beton 72

2.3.25.2.sulu beton 75 2.4.Betonarme Yaplarn zellikleri ve Beton ose antiyeleri 76 2.5.antiye Binalar 78 2.5.1.antiye binalarnn genel dzenlemeleri 78 2.5.1.1.binalarda ekonomi salanmas 78 2.5.1.2.brolar 78 2.5.1.3.lojmanlar 78 2.5.1.4.ii binalar 80 2.5.1.5.barakalar 80 2.5.1.6.salk binalar 80 2.5.1.7.atlyeler 81 2.5.1.8.garajlar 82 2.5.1.9.bakkal ve kantin 83 2.5.2.Ambarlar ve depolar 83 2.5.2.1.ambarlar iin genel kurallar 84 2.5.2.2.ambar donatlar 84 2.5.2.3.ambarlarn genel dzenlemeler 86 2.6.Yapda ve antiyelerde Kullanlan Makineler 87 2.6.1.Yap makineleri ve kullanmlar hakknda genel bilgiler 87 2.6.1.1.inaat ve makine 87 2.6.1.2.inaatta makine kullanlmasn gerektiren ve nleyen sebepler 87 2.6.1.3.antiyelerde karlalan makineyle ilgili problemler 87 2.6.1.4.yap makinelerinde aranlan zellikler 87 2.6.2.Zemin kazma makineleri 88 2.6.3.Zemin sktrma makineleri 88 2.6.4.Delme ve akma makineleri 88 2.6.5.Kaldrma ve iletme tesisleri 89 2.6.5.1.kaldrma makineleri 89 2.6.5.2.iletme tesisleri 89 2.6.5.3.tulumbalar ve kompresrler 89 2.6.5.4.beton ve bitml karm tesisleri 90 2.6.5.5.ta krma makineleri (konkasrler) 91 (a)Ta Krma Makinelerinin Yapl Tarzlarna Gre Snflandrlmas 91 (b)Ta Krma Makinelerinin Kltme Oranlarna Gre Snflandrlmas 91 2.7.Servis Yollar 91 2.7.1.Genilikler 91 2.7.2.Yolun eimleri 91 2.7.3.Karlama yerleri 91 2.7.4.Servis yolu kaplamalar 92 2.7.5.Kasisler ve servis kprleri 92 2.8.Dekovil Hatlar 92 2.9.antiye Telefon Hatlar 93 2.9.1.Telefon direkleri 93 2.9.2.Fincan demirleri 93 2.9.3.Porselen fincanlar 93 2.9.4.Galvanizli telefon teli 93 2.9.5.Telefon hattnda tel says 93 2.9.6.Direklerin dikilmesi ve hattn kurulmas 93 v NDEKLER (devam) Sayfa 2.10.Ta Ocaklar letmeler 94 2.10.1.Sondaj 94 2.10.2.Kimyasal ettler 94 2.10.3.Fizik ettler 94 2.10.4.Patlayc madde etd 94 2.10.5.letici kuvvet etd 94 2.10.6.Ayrma, ileme ve depo yerleri etd 94 2.10.7.letim probleminin etd 94 2.10.8.Binalarn etd 95

2.10.9.Elektrik, su ve basnl hava ebekelerinin etd 95 2.10.10.Muhabere sisteminin etd 95 2.10.11.Kk Ta Ocaklar letmeleri 95 2.10.11.1.yama ocaklar 95 2.10.11.2.gmme ocaklar 95 2.10.12.Byk Ta Ocaklar letmeleri 95 2.10.12.1.derin gmme ocaklar 96 2.10.12.2.tepe ocaklar 96 2.10.12.3.falez eklinde ta ocaklar 96 2.10.12.4.sar ocaklar 97 Yap Ynetiminde Baz Kaynak Kitaplardan rnekler (Trke Yabanc) 98 vi NSZ Bir kapal mekanda barnma gereksiniminin ortaya kt zamanlardan bu yana insanlar durmadan kendi rahat, konfor ve gvenceleri ile yerleik yaam zlemlerini gerekletirmek iin yap ad verilen zel mekanlar oluturma ve bundan yararlanma olanaklarn aratrm, denemi, gerekletirmeye almlardr. Gnmzde yapmn ya da inaat iinin gerekletirilmesi artk tmyle yeni ve modern yntemlere, uluslararas dzeyde standart yapm teknikleriyle, teknolojinin hzla gelien byyen kurallaryla salanmaktadr. Hep bir aray, bir kolaylk abas, daha ok ve daha hzl retme istei iinde olan yapmclar daha salam, daha modern ve daha gncel olan elde etme yarndadrlar. Zaten iinde bulunduumuz yzyl uzay a kavramna uygun alan, durmadan gelien, gelitiren, aratran, deneyen, benzetim yapabilen ve uygulayan antiyecinin adr. Bu adan baknca, gerek naat Mhendislii ve gerekse Mimarlk dallarnda alan, bilgilerini gnden gne gelitiren ve mesleklerinde kendilerinden ok ey beklenen, zellikle proje uygulayc ve antiyecilerinin yukarda saylan gerekleri yerine getirmeleri doal saylmaktadr. Ancak, mutlak gereksinimlerle projesi ortaya karlan ve bunca emekle balatlan yaplar, gnmz Trkiyesinde yeterince iyi ynetilmeden ina edildike, rneini ska grdmz proje hatalar, gereinden fazla (ar) maliyet, hatal malzemeyle retim, babo ve bozuk organizasyon, proje teslim srelerindeki ar gecikmeler, evre kirlilii, i kazalar-meslek hastalklar, arpk ve irkin yaplama ile bunun gibi saylabilecek daha birok istenmeyen konuya sahne olmaya da devam edecektir. Projeciler ve uygulayclar olarak ykmz ve sorumluluumuz bu adan olduka fazladr. Bu dnceyle, ders notlarnda Yap Ynetimi konusu iinde bu meslekten olanlara, elverdii lde yararl olabilecek ve bir projenin tasarlanmasndan balayarak yapnn fiilen uygulanmas, ynetilmesi, bu aamada ortaya kan hukuki sorunlarn zmlenmesi ve tamamlanmasn ieren ksa ve zl almalar aktarmak amalanmtr. Aslnda konu ok ynl, ok kapsaml ve karmak olup, burada yalnzca antiyede fiilen uygulamann iinde bulunacak olan inaat mhendisi ve mimar adaylarnn karlaabilecekleri baz temel hususlara yer verilmitir. Daha sonraki almalarda szkonusu olan ayrnt ve zellikler iin kaynaklar dizinindeki yardmc yaynlardan yararlanmak mmkn grlmektedir. Bu bilgilerin hayata geirilmesi, faydalarnn grlmesi ve yararlanlmas dileklerimle... Dr. lker ZDEMR Eskiehir, 2003 1 1.PROJE YNETM : Projenin oluumu ve geliiminde eitli aamalar (kademeler) mevcuttur. Bir mhendislik yapsnn gereklilik olarak ortaya kmasndan sonra geirdii tm aamalarda mhendis veya mimar gibi birok teknik ynetici ve uygulaycnn ok eitli grevleri vardr. Bu mhendislik grevlerini tanmak ve tanmlamak iin yapnn btn uygulama aamalarn genel bir sralama iinde gzden geirmek faydal olacaktr. 1.1. Yap Gereksiniminin Ortaya kmas : Bu ilk aamada, mhendislik yaplar ortaya, nce bir gereklilik olarak kar. Bu anlamda, bir mhendislik eserinin, gerek duyulmadan yaplmas anlamszdr. Temel aamalar bakmndan zellikle kalknma planlarn yapan ve ynetenler, bu planlarn altyaplarn oluturan gereksinimlerin envanterlerini yapmak, bunlar ok dikkatli sralamak, snflandrmak ve deerlendirmek zorundadrlar. Gereksinimler ayr ekilde ortaya kmaktadr: 1.1.1. stekler: Yneticiler ou kez ynettikleri kadro veya toplumdan gelen pek ok istekle karlarlar. Bunlarn nemli bir blm mhendislik yaplarnn tasar tohumlarn atar. Kyllerin yol, su, elektrik istemeleri, rencilerin yurt, okul talebinde bulunmalar v.b. Gereksinimlerin byle istek haline dnmesi, mhendislik yaplarnn tasarlanmalarnn en byk kaynan oluturur. Bir kalknma plannda isteklerle ekillenmi gerekliliklere ne kadar ok yer verilirse plan o lde demokratik olur. Yneticiler bu konuya ok nem vermek ve hassas davranmak zorundadrlar.

1.1.2. Planlama Sonucu: Gereksinimlerin bir blm de bir konunun planlanmas sonucunda ortaya kabilmektedir. Buradaki sz konusu planlama periyodik yaplan bir lke kalknma plan olabilecei gibi ok snrl bir amacn planlamas da olabilir. 1.1.3.Baka Bir Yapnn Sonucu Olarak Ortaya kan Gereksinimler: Bir mhendislik yapsnn tasarmnda ne kadar kapsaml ve ayrntl bir alma yaplrsa yaplsn, yine ou kez iletmeye geildikten sonra yeniden baz tesislerin yapmna gerek duyulabilir. rnein Boaz Kprs inaat, evre yollarnn yapmn zorunlu klmtr. Bylece ayr snfta belirtilen gereksinimler bir mhendislik yapsnn tasarlanmas, planlanmas, boyutlandrlarak izimlenmesi, inas ve iletmeye almas aamalarnn balangcn tekil etmektedir. Gerekliliin ortaya kmasndan sonra konunun bir tasar olarak ele alnmasyla artk ad proje olmaktadr. Atatrk Baraj Projesi yada stanbul II. Boazii Kprs Projesi gibi. Yani burada sz edilen proje, konunun addr. 1.2. n Ettler : n ettler veya ilk tasar (avan proje) olarak da tanmlanan bu ikinci aamada mhendislik yapsnn ana izgileri, bykl, tipi ve yeri kabaca tasarlanr ve bu aama mimarlk yada mhendislik sanatna, bilimine, deneyimine ve tasar gcne en fazla gerek duyulan adm oluturur. Bu aamada u aratrmalar yaplp sonulandrlmaldr: 1.2.1. Olanaklarn Aratrlmas: n ett ve olanak aratrmasna, projeye bir sahip, bir izleyici bulmakla balanr. Projenin byklk ve nemine gre bu sahip yada izleyici tek bir kimse de olabilir, ancak ounlukla bir kadro yada kurulutan oluur. Bu aratrmada,sz konusu projeye kim sahip olacak, yrtmek ve sonulandrmak iin kim grev ve yetki alacak sorularnn yantlar aranr. Her projede, yetkiler balangta kesin olarak belirlenmi bir sorumlunun yaplacak ie sahip olmas, yanllklar, gereksiz zaman ve para kayplarn, teknisyenlerin gereksiz ekimelerle yok olacak zamanlarn nlemek ve kayplar azaltmak bakmndan zorunludur. Dier bir adan olanak aratrmas, projenin yaplmas ve iletilmesi iin gereken potansiyel kaynaklar ile hammaddelerin envanteri olmasdr. rnein konu bir hidroelektrik santral ise, gc salayacak akarsuyun dnlen blgedeki potansiyel gc yani kullanlmam d yksekliinin ve gvenilir akmlarn potansiyel kaynaklarn bulmak v.s. rnek gsterilebilir. 2 1.2.2. Yer Aratrmas: Proje konusu olan yapnn en uygun yer aratrlr. Konu bir bina ise en uygun arsalar, bir fabrika ise hammaddeler en kolay ykleme, boaltma yerleri ve enerji aratrlr. Konu bir baraj ise, toporafya, jeoloji, morfoloji ve temel stat gibi konular incelenir. 1.2.3. Tip Aratrmas: Projede amaca uygun yap tipleri aratrlr. Bina ahap m, kerpi mi, yma m yoksa elik konstrksiyon mu olacaktr? Eer baraj ina edilecekse, kullanlabilecek malzeme ve salanabilecek gvenlik gz nnde tutularak zonlu veya homojen toprak, kaya, dolgu, beton arlk, kemer yada payandal tipten hangisinin uygun olaca aratrlr. 1.2.4.Boyut Aratrmas: Projenin ana nitelerinin boyutlar aratrlr. Boyutlandrmay etkileyen faktrler unlardr: - Gereksinimlerin miktar ve bykl - Olanaklarn snrlar - Statik, hidrolik,betonarme gibi hesaplarnn getirdii snrlamalar - letme eklinin snrlamalar 1.2.5. lk Seeneklerin Deerlendirilmesi: Yukarda belirtilen aratrmalar yaplnca, artk projenin eitli alternatifleri de ortaya kar. Projenin yer, tip ve boyutlar bakmndan elde edilen alternatiflerin kabaca maliyet hesaplar yaplr. Statik, sznt, kayma, devrilme ve deprem gibi mhendislik hesaplar karsnda gvenlik dereceler ve ekonomik denge hesaplar da gzden geirilerek en uygun grlen bir veya birka alternatif zm seilir. Bu sonu genel olarak n ettler raporu yada stikaf Raporu ad verilen bir sonu raporda zetlenir. Sonu raporu, her eit n ett aratrmasnn ana izgi ve sonularn, alternatif zmleri ve seilen alternatifi, bu seimin savunulmasn kapsamaldr. Ayrca bu rapora alternatif zmler iin yaplm detaysz izimler de eklenir. rnein; sulama ebekelerinde 1/25.000'lik toporafik hartalar, yada bir endstri tesis projesinde n ettlerde kullanlan 1/2000'lik haritalar gibi... 1.3. Projenin Planlanmas: Fizibilite=Yaplabilirlik Etd ad verilebilecek bu aamada, yaplan almalarla proje alternatifleri arasnda fiziksel ve ekonomik karlatrmalar yaplarak bu zmn ana boyutlarna kesinlik kazandrlr. Bu aamada yaplan almalar u snflama ierisinde toplanabilir: 1.3.1. Gereken Veriler Listesi: nce ikinci aamada en iyi grlen alternatiflerin gerektirdii ekonomik ve teknik veriler toplanr. Projenin konusuna, byklne ve nemine gre bu verilerin listesi ve zellikleri deiir. rnein; bir baraj ve bu barajdan su alan sulama ebekesi iin gerekli olan veriler: - 1/25.000 lekli toporafik haritalar - Baraj yerlerinin 1/1000 lekli toporafik haritalar - Baraj gl ve sulama alanlarnn 1/5000'lik haritalar

- Proje sahasnn girdii meteoroloji istasyonunun lm bltenler - Proje sahasnn jeolojik, tektonik ve sismik ettler ile akm-rasat istasyonlarnn lmleri - Baraj yeri ve gl sahasnn ayrntl jeolojik etd, gerekli sondaj sonular - Kullanlacak malzemenin etd, takn zararlar etd raporu, arazi snflandrmas etd - Drenaj ettleri - Zirai ve tarmsal ekonomi ettleri - Pazar aratrmalar ve sosyoekonomik ettler - Mali ettler - Kamulatrma ettleri Yukarda verilen listedeki gerekli veriler tamamlanmadan planlama almasna geilmez. 1.3.2. Mhendislik almalar: Mevcut alternatif zmlerin temel, statik, hidrolik hesaplar, kesin boyutlandrma hesaplar ve gerekli izimleri yaplr. Planlama almalarnda boyutlandrma ve izimler gvenilir olmal, maliyet hesabna olanak vermelidir. 3 1.3.3. Proje Maliyeti Hesab: Her alternatifin maliyet hesab yaplr. Maliyet hesabnda, inaat yaptracak kuruluun kullanmakta olduu inaat birim fiyatlar uygulanr. naat yaptracak kuruluun kendi birim fiyatlar yoksa, ayn konularda alan benzer kurulularn birim fiyatlar uygulanr. Eer metraj karlan pozlarn gvenilir birim fiyatlar bulunamazsa, ilerde aklanaca ,gibi bir fiyat analizi" yaplarak ilgili fiyat tespit edilir. Daha sonra inaatn tamamlanmas iin gerekli tm pozlarn metrajlaryla, ilgili pozlarn birim fiyatlar arplarak ve kmlatif toplamlar alnarak Maliyet Tutar bulunur. Bu tutarn iinde antiyenin kurulmas ve yeterli iletimi iin gerekli olan yaplarn maliyetleri de bulunmaldr. Maliyet Tutarna % olarak nceden bilinmeyen giderler bir kalem olarak eklenir. Bu yzde % 5-20 arasnda deiir. Buna % 15 civarnda yap kontrol ve ynetimi ile proje-mhendislik giderleri de eklenir. Bu son gider, proje ynetiminin tm aamalarnda proje sahibinin harcamak zorunda kalaca hizmet, ett ve aratrma giderlerini karlamak zorundadr. rnek olarak Bir yol inaat yatrm maliyeti hesabn gz nne alalm : . Kaz ve dolgu ileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600 x 109TL . Yol kaplamas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400 x 109 TL . Sanat yaplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 x 109 TL + Hesaplanan inaat maliyeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1200 x 109 TL . Bilinmeyen giderler % 15 x 1200 x 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . = 180 x 109 TL + naat maliyet toplam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1380 x 109 TL + Proje ve yapnn kontrolu, ynetimi ve mhendislik hizmetleri :% 15 x 1380 x109 = 207 x 109 TL TOPLAM: 1587 x 109 TL Kamulatrma giderleri (ettlerden) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 x 1109 TL YEKN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1800 x 109 TL . naat sresince faiz (2 yllk % 10 dan): (1/2) x 2 x % 10 x 1800 x 109 . . . . . . . . = 180 x 109 TL YATIRIM TOPLAM MALYET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .: 1980 x109 TL 1.3.4. Ekonomik Analizler: Ekonomik analizler, belirli bir zaman dnemi esas alnarak yaplr. Ekonomik analiz yada dier bir deyile Projenin Ekonomik mr olarak tanmlanan bu dnem 30-40 yl arasnda kabul edilir. Projeyi oluturan tesislerin tamam veya nitelerine bal deiik alternatiflerin ekonomik analizleri ve bunlarn karlatrmalar genellikle yllk giderler ve faydalarn hesaplarna dayanr. Yllk gider ve faydalar ayr yntemle hesaplanabilmektedir: 1.3.5. Edeerlilik ve Gider Karlatrmalar: 1.3.5.1. Parann zaman deeri ve edeerlilii (gelecekteki deer): Aylk bileik faiz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S=P[(1+i / P)p ]n veya S = P (1+i / P)np Yllk bileik faz ise. . . . . . S = P(1+i)n veya S = P.Fps [n yl sonraki deer], Gelecekteki deer = imdiki deer x Bileik faiz faktr 4 Formllerde; P : imdiki deer, i : faz oran/yzdesi Fps : Dntrme faktr, n : sre (yl) (imdiden gelecee), S : gelecekteki deer F ps,i,n : n yl sonra , faz oranyla P(1+i) :ikinci yln bandaki balang deeri bugnden gelecee dntrme P(1+i)2: kinci yln sonundaki balang deeri fakt. Mhendislik ekonomisinde P(1+i)3: 3.yln banda . genellikle zaman birim, 1 yl P : 1 yl iindeki zaman periyotlar says ise, alnmaktadr. Buna, 1 periyotluk zaman denir. (1+i /P)p- 1 : Etkin geri dn oran yada bir yl iin deerdeki art. Etkin geri dn oran, belki bir

ylda p kez yerine bir kez kullanlabilir. Buna nominal geri dn oran da denir *.Bileik faiz kural, mhendislik ekonomisinde eer sre bir yl ayorsa kullanlr. Sre bir yln altnda ise Basit Faiz kullanlr ve ilk miktara nazaran faiz art S = P (1+n.i) ; (n yln blmleri yada paralar olmak zere) formlyle belirlenir. Aksi sylenmedike, bir yl akn aylk paral yatrm sresi iin; yllk tamsayl ksmnda bileik faiz, artk yada ondalk ksmnda bulunan fazla aylar iin basit faiz uygulanmaktadr. rnek-1: 10000 TL'nin 2 ay sreyle, yllk %10 faiz oran ve basit faizle art miktar: S=10000[(2/12) (0.10)] = 166.67 TL.dir {S=P(n.i) den}. Bir baka tanmlamayla ana parayla birlikte toplam getiri: S = P (1+n.i) = 10000[1 + (2/12) 0.10] = 10166.67 TL olmaktadr. rnek-2: 1000 TL. bor alp 4 ay sonra 1050 TL. geri deyen bir kimse ne kadar (% ka) yllk faiz demitir? S = 1000 [1+ (4/12 . i )] = 1050 i= 0.15 (yllk % 15), rnek-3: Bir miktar parann yllk % 8 faizle 2 katna kma sresi nedir? S=P.F ps,%8,n = 2P, (F ps,%8,n =2 Tablo deeri kullanlarak [Bkz. Tablo 1]), F ps,%8,n =1.9990 okunur. Bylece sz konusu faizle para 9 ylda iki katna km olur., TABLO 1.1) Kesikli Bileik Faiz = %8 iin, Tekil deme Dzenli Yllk deme Dzenli Artan deme Amortismanl deme Bileik Faiz Faktr imdiki Deer Faktr Birim gider imdiki Deer Faktr Sermaye Geri Dn Faktr Sermaye Maliyeti Faktr imdiki Deer Faktr Basamaklar Toplaml imdiki Deer Faktr Doru izgi imdiki Deer Faktr ni)1(+ ni)1(1+ 1)1()1(++nnii PSniF1 P den S ye (FPS) S den P ye (FSP) R den P ye (FRP) P den R ye (FPR) P den K ya (FPK) G den P ye (FGP) SD den P ye (FSDP) SL den P ye (FSLP) 1 1.0800 0.9259 0.9259 1.0800 13.5000 ....... 0.9259 0.9259 2 1.1664 0.8573 1.7833 0.5608 7.0096 0.8573 0.9030 0.8916 3

1.2597 0.7938 2.5771 0.3880 4.8504 2.4450 0.8810 0.8590 4 1.3605 0.7350 3.3121 0.3019 3.7740 4.6501 0.8598 0.8280 : : : : : : : : : (9) 1.9990 0.5002 6.2469 0.1601 2.0010 21.8080 0.7647 0.6941 i F nFRP SP nni n FRP 0.5 ( +1) n n ii i (1 ) (1 ) 1 + + (1 ) 1 (1 ) + + n n i i rnek-4: Eer 10000 TL., artarak 4 yl sonunda 14120 TL. olmusa geri dn oran yada faiz oran nedir? 14120 = S = P (1+i)n = 10000 (1+i)4 , (1+i)4 =1.412, 4 log (1+i) = log 1.412 = 0.14983 , log (1+i) = 0.03746, {colog = 1/ log}

(1+i) = 1.090 , i =1 - 1.090 = 0.090 ; i = %9 bulunur., 5 rnek-5: 10000 TL.nin yllk %10 faizle 3 yl 4 ay sonraki deeri nedir? S = 10000 [1+ (4/12).(0.10)] = 10333 TL. (4 ay sonraki deeri) S = 10333 F ps,%10,3 =10333 (1.331) = 13753 TL. (3 yl sonraki deeri) (Fps,%10,3 iin [Bkz. Tablo 2] den) TABLO 1.2) Kesikli Bileik Faiz = %10 iin, Tekil deme Dzenli Yllk deme Dzenli Artan deme Amortismanl deme Bileik Faiz Faktr imdiki Deer Faktr Birim gider imdiki Deer Faktr Sermaye Geri Dn Faktr Sermaye Maliyeti Faktr imdiki Deer Faktr Basamaklar Toplaml imdiki Deer Faktr Doru izgi imdiki Deer Faktr ni)1(+ ni)1(1+ 1)1()1(++nnii PSniF1 P den S ye (FPS) S den P ye (FSP) R den P ye (FRP) P den R ye (FPR) P den K ya (FPK) G den P ye (FGP) SD den P ye (FSDP) SL den P ye (FSLP) 1 1.1000 0.9091 0.9091 1.1000 11.0000 ....... 0.9091 0.9091 2 1.2100 0.8264 1.7355 0.5762 5.7619 0.8264 0.8815 0.8678 (3) 1.3310 0.7513 2.4869 0.4021 4.0211 2.3291 0.8552 0.8289 4 1.4641 0.6830 3.1699 0.3155

3.1547 4.3781 0.8301 0.7925 : : : : : : : : :i F nFRP SP nni n FRP 0.5 ( +1) n n ii i (1 ) (1 ) 1 + + (1 ) 1 (1 ) + + n n i i 1.3.5.2. Bugnk deer (imdiki deer) yntemi: Projenin giderleri, balangta mhendislik hizmetleri ve inaat giderleridir. naatn tamamlanmasndan sonra bunlarn yerini iletme giderleri alr. Balangta az olan faydalar da bir gelime dneminden sonra en byk deere ular. Bugnk deer ynteminde, 50 yllk ekonomik analiz dnemi ierisinde her yl harcanacak iletme, bakm ve yenileme giderleriyle yatrm giderlerinin bileik faiz yoluyla analiz dnemi bandaki deeri hesaplanr. rnein; projenin balamasndan 1 yl sonra harcanacak 105 TL'lik bir yatrm giderinin % 5 faiziyle dnem bandaki deeri 100 TL'dir. Ayn ekilde, projenin uygulanmasyla her yl elde edilecek faydalarn bileik faiz formlyle ekonomik analiz dnemi bandaki deeri bulunur. Bu ekliyle yntemin esas, dnem bandaki fayda ve giderlerin karlatrlmasna dayanr. imdiki deer = Gelecekteki Deer x imdiki Deer Faktr P = S / (1+i)n , P = S (1+i)-n , P = S.Fsp Burada (1+i)-n veya Fsp : imdiki deer faktrdr ve tablodan alnr. Fsp,i,n = (1+i)-n Fsp = 1 / Fps birbirinin tersi, karlkl faktrlerdir. Yukarda yazl imdiki deer eitlikleri, gelecekteki deere gre azaltlm miktarlar vermektedir. S = P (1+i)n Takvim dorultusunda hareket edildiinde hesaplama iin (n > 0) P = S (1+i)-n Takvimin tersi dorultusunda hareket edildiinde hesaplama iin (n < 0) alnacaktr. Dier bir deyile; Zaman-2 miktar = Zaman-1 miktar x bileik faiz operatr, (1+i)n bileik faiz faktr, n yllk telemeyle, bu birim deer alnarak ve n in iaretine bal olarak, takvim ynnde yada tersine bir matematik operatr olarak kabul edilebilir. Mhendislik ekonomisinde harcama ve gelirler farkl zaman srelerinde meydana gelir. Bunlar, dntrme yaplarak yalnzca ortak tek bir anda bir araya getirilebilir. Bunu da bir matematik operatr olarak ancak zaman deeri dntrme bants tanmlar. Problemleri zerken, iki eksenli bir diyagramda yatay eksende zaman, dey eksende harcama veya gelirler alnarak incelemek uygun olmaktadr. Harcamalar ve girdiler

diyagramn kart ynlerinde yer alabilir, ancak bu ekilde problem bir btn olarak ve tm ynleriyle grlebilir. Odak nokta yada odak tarih denilen balang an (focal point = focal date) bu diyagramda mutlaka tanmlanr. rnek-6: 16 yandaki bir ocuun, babas tarafndan ileriye dnk renim yatrm dnlmektedir. 17, 18, 19 ve 20. yalarndaki 4 yllk okul harcamalar iin 3000'er Br.TL.ye gereksinimi olan bu renci iin imdiden bir miktar parann hesaba yatrlmak suretiyle yatrm yaplmaldr. 20. yana gelinceye 6 kadar parann deer art her yl aritmetik olarak % 4 ve miktar art da ilk yldan itibaren her yl % 20 olacaktr. Bu durumda ne kadar para yatrmak gerekir? lk yatrma x denilirse izleyen yatrmlar yapay olarak 1.2x, 1.4x, ... v.s. olacaktr. Buna gre diyagram: X 1.2X 1.4X 1.6X 1.8X 01234 3000 3000 3000 3000 Odak tarih 2.yl alnrsa, zaman deeri dntrme bants kullanlarak; X(1.04)2 +1.2X (1.04)1 +1.4X (1.04)0 +1.6X (1.04)-1 +1.8X (1.04)-2 = 3000(1.04)1 +3000(1.04)0 +3000(1.04)-1 +3000(1.04)-2 = 1699 TL. olarak bulunur. 1.3.5.3. Dnem sonu deerleri yntemi: Bu yntem, gelecekteki deer ynteminin benzeri ve bugnk deer ynteminin ise tam kart biiminde olup, yllk fayda ve giderlerin ekonomik analiz dnemi sonundaki deerleri bileik faizle bulunmakta; alternatif karlatrmalar da (fayda/gider) oranlaryla yaplmaktadr. 1.3.5.4. Birim gider, dzenli yllk giderler ve faydalar yntemi: n yllk bir periyotta R kadar bir miktarn her yl sonunda deneceini gz nne alalm. Bunun diyagram: R R R R R Burada R: Birim gider olarak tanmlanmaktadr. 0 1 2 3 (n-1) n Bilinen zaman deeri dntrme bants kullanlarak tm terimleri 0 (sfr) balang zamanna getirmek suretiyle tek bir P imdiki deere dntrmek mmkndr. ++++++=niiiRP)1(1....)1(1112 Parantez iindeki terimler iaretiyle toplu olarak bir arada gsterilirse; +nni1)1(1 ve n adet terim geometrik serilerle, ilk terim 1/ (1+i) ile , oran da 1/ (1+i) ile gsterilecek olursa: 1 oran (terim says) Geometrik seriler toplam = x ilk terim 1 - oran Bu durumda nceki toplam u hale gelir: nnnnniiiiiii)1(1)1(11.)1(11)1(11)1(11++=+ + +=+ bylece nniiiRP)1(1)1(.++= ya da P = R.FRP 7 imdiki deer = (birim gider).(birim gider imdiki deer faktr) Burada FRP birim gider imdiki deer faktr olarak tanmlanr. Bu ekilde FSP imdiki deer faktryle karmas da nlenmi olur. FRP, R harcamalarn P ye dntrr. Tamamlanm ekliyle yukardaki eitlik: nnniRPiiiF)1(1)1(,,++= olur. FRP,i,n deerleri tablolardan alnacaktr, bu deerler edeer deme serileri faktr ya da yllk imdiki deer faktr olarak bilinir. rnek-7: Her yl %6 deer kazanan parann aadaki diyagramda verildii ekilde (gelirler serisi) nin nc yl sonundaki edeer miktarn bulunuz. 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 50 Bu seri ekilde gelirler 7. yldan sonra bir dzensizlik gstermekte fakat bu yldan itibaren 50 birimlik giderler halinde gelirlere karlk kmaktadr. stteki tm izgilerin imdiki deeri P=R.FRP formlyle, alttaki tek izginin imdiki deeri P=S.FSP formlyle bulunacaktr. P =100.FRP,%6,10 -50.FSP,%6,7 =100 (7.3601)-50 (0.66506 = 702.8 (sfr zamanna getirildiindeki durum). 3 yl takvime gre telendiinde; 702,8.FPS,%6,3 =702.8 (1.1910) = 837.00 TL. (nc yl sonunda) 1)1()1(.++=nniiiPR veya R = P.FPR Birim gider = (imdiki deer).(sermaye geri dn faktr) Projenin yllk gider olarak tesis mr, yenileme oran, yenileme sresi ve faiz oranna bal olarak projenin yatrm maliyeti, yllk amortisman, faizi, tesisi ve yenileme giderleri ile iletme ve bakm giderlerinin tutar

hesaplanr. Yllk fayda olarak gelitirme dnemindeki artn ortalamaya olan etkisi de gz nnde tutularak faydalarn ortalama deeri hesaplanr. Alternatiflerin karlatrlmasnda bu gider ve faydalarn oranlar kullanlr. Tesis mr, yenileme sresi ve oranlarn veren birok tablolar vardr. Amortisman, faiz ve yenileme giderleri toplamna Amortisman Faktr denir. Amortisman faktr, 1 TL yi yenilemek ve faiziyle birlikte geri demek iin her yl denmesi gereken eit taksitlerdir. 1)1()1.().1(.1)1()1.(.++++=NNnniiiciiica Burada a : amortisman faktr, n : yenileme sresi N: tesis mr c : yenileme oran (%) i : faiz oran (%) Baz tesislerin tesis mrleri, yenileme sreleri, yenileme oranlar, yenileme faktrleri % 5 faiz oranna gre amortisman faktrleri aadaki cetvelde gsterilmitir (Tablo 3). 8 TABLO 1.3) Tesis Cinsine Gre Yaplarda Yenileme mr, Sre, Oran ve Amortisman Faktrleri Tesis Cinsi Tesis mr (Yl) Yenileme Sresi (Yl) Yenileme Oran (%) Yenileme Faktr [---] Amortisman Faktr (Fay+Yen.+Amor.) Baraj-Tnel 150 5 2 0.00013 0.05016 Vana,kapak,Cebri Borular 75 45 50 0.00313 0.05379 Yol 100 --------Betonarme Kpr 100 45 2 0.00013 0.05050 elik Kpr 100 45 50 0.00313 0.05332 Ahap Kpr 30 30 100 0.01506

0.06505 Sulama Tesisleri, Kanallar 150 45 2 0.00013 0.05016 Takn Koruma Tesisi, Seddeler 150 45 3 0.00013 0.05016 Yer alt Su Kuyular 35 35 100 0.01107 0.06107 Kanalizasyon 40 40 100 0.00833 0.05828 Binalar, Daimi Kamp Tesisleri 65 20 10 0.00302 0.05500 Geici Kamp Tesisleri 50 ------0.05478 stimlk arsa bedeli, mhendislik hizmetleri ve proje ynetimi giderleri, iletme ve bakm giderleri, tesisin her trl bakm ve iletilmesi iin harcanan giderlerin toplam yllk giderler toplamn oluturur. letme ve bakm giderlerini hesaplamada, birtakm istatistik cetvellerden yararlanlr. Baz tesislerin iletme ve bakm giderleri % olarak tanmlanr; bazlar ise cetvellerden alnr. TABLO 1.4) Tesis Cinsine Bal letme ve Bakm Faktrleri Tesis cinsi letme ve bakm faktr (%) Tnel (kaplamasz olarak) 3 Vanalar, kapak dzenekleri 1 Betonarme ve elik kprler 3 Ahap kprler 8 Binalar 1 Daimi kamp tesisleri 1 Reglatr ve kaplamal kanal 2 Toprak kanal ve seddeler 2 Kanalizasyon 2 Yollar 2 SAYISAL RNEK: Bir nceki yol yapmyla ilgili yatrm problemi rneinde ele alnan inaatn toplam yllk giderlerini hesaplayalm: -Amortisman + faiz + yenileme giderleri: 1380 x 109x 0.05038 = 69.5 x 109 TL -Proje ynetimi + mh.hiz. + kontrolluk hiz. giderleri: 207 x 109x 0.05478 = 11.3395 x 109 TL -Kamulatrma giderleri: 213 x 109x 0.05478 = 11.6681 x 109 TL -naat sresince faiz giderleri: 180 x 109x 0.05478 = 9.8604 x 109 TL

-letme ve bakm giderleri: 1380 x 109x % 2 = 27.6 x 109 TL Yllk giderler toplam: = 130.00 x 109 TL 9 1.3.5.5. Faydalar: Projenin tesisi, bakm ve iletilmesi sonucunda elde edilen, gereksinimleri ve istekleri karlayan mal ve hizmetlere fayda denir. Faydalar llebilen ve llemeyen faydalar olarak iki gurupta toplanabilir. llebilen faydalar, projeden doan ve para birimleriyle elde edilebilen faydalardr. retilen enerji, sulamayla artan rn deeri v.b. llemeyen faydalar ise, projeden doan ve para birimleriyle ifade edilemeyen faydalardr. rnein bir okulun ina edilmi olmas her ne kadar parasal bir kazan salamyorsa da ocuklarn eitimine katks ynnden faydas gz nne alnr. Ayn ekilde bir kavakta ina edilen yeralt geidinin faydas, trafik kazalarn ksmen nlemesi ynyle ele alnr. Bunlar llemeyen ve hesaplanamayan fayda deerleridir. llebilen faydalar da kendi iinde iki ayr gurup olarak ele alnabilir: a) Direkt (dorudan) faydalar b) Endirekt (dolayl) faydalar Direkt faydalar; projeden dorudan doruya elde edilir. Sulama projesinde, sulamadan nceki rn deeriyle sulamadan sonra beklenen rn deeri arasndaki fark bir direkt faydadr. Endirekt faydalar, direkt faydalarn yeniden ilenmesiyle elde edilir. Yine bir sulama projesinde artk rnn tanma zorluundan dolay ulatrma sektrnde elde edilen fayda bir endirekt faydadr. Proje faydalarnn hesab iin ekonomik ettler yaplr. Bunun iin de tm etkenleri doru deerlendirmek gerekir. 1.3.5.6. Ekonomik Karlatrma Yntemleri: Projenin yeri, tipi, boyutlar incelenerek, alternatiflerin ekonomik karlatrmalar yaplr ve en ekonomik olan zm aranr. Genellikle seilen en ekonomik zm, projenin zm ya da formlasyonu olur, ama baz durumlarda maliyet, kredi koullar, gven, arsa snrlamalar, sosyoekonomik koullar en ekonomik olmayan zmleri de gerektirebilmektedir. Ekonomik karlatrmalar iin yntem kullanlmaktadr: 1-) Yllk Giderlerin Karlatrlmas: Projenin alternatifleri deitike faydalar sabit kalyorsa bu durumda yllk giderler karlatrlr. En az yllk gidere sahip alternatif, en ekonomiktir. 2-) retim Maliyetlerinin Karlatrlmas: Bu yntem, alternatif proje boyutlarnn deiik olmas halinde, faydalarn deerlendirilmelerinin zor olduu durumlarda kullanlr. Alternatife ait yllk gider retim miktarna blnerek retim maliyeti elde edilir. (Kwh. enerji maliyeti, barajda rezerve edilen suyun maliyeti v.b.) 3-) Yllk Fayda ve Giderlerin Karlatrlmas: Eer projenin alternatiflerinin maliyet ve faydalar karlkl olarak deiiyorsa, bu alternatiflerin karlatrlmas ve ekonomik yatrm limitlerinin elde edilebilmesi iin yllk giderlerle, yllk faydalar karlatrlr. 10 GDER DORUSU FAYDA ERS 4 YILLIK FAYDA ve GDERLER 3 2 1 SRE (Yl) EKL 1.1) YILLIK FAYDA VE GDERLERN KARILIKLI DEMLER 1 ve 4 noktalarnda yllk giderler = yllk faydalardr., Bu noktalara ekonomik limitler denir., 2 noktas en byk (fayda/gider) orann, dier bir deyile rantabiliteyi verir., 3 noktas ise fayda-gider farknn en byk olduu noktadr ve proje kaynaklarnn ekonomik olann verir. Bu noktann zerinde seilen bir noktada zm bu noktaya gre (artan faydas < artan gideri) olan noktadr. 1.3.5.7. Ekonomik analizlerin sonular: Proje tek bir nite ya da tesisten oluuyorsa, ekonomik analizlerden sonra ekonomik limitler ierisinde dier etkenlerin en iyi biimde uyutuu alternatif, proje zm ya da formlasyonu olarak karmza kar. Dier etkenlerin nemli olmad durumlarda fayda/gider orannn en byk olduu 3 nolu noktaya gre proje boyutlandrmas yaplmaldr. Her zaman proje zmlemeleri iin yalnzca ekonomik karlatrmalar yeterli olmaz. zellikle sosyoekonomik etkenlerin arlkl olduu projelerde 4 nolu noktaya kadar (st ekonomik

limite kadar) yatrm yaplabilir. Sonu olarak bir projenin ekonomik ynden salamln salamak iin u iki koul yerine gelmi olmaldr. a) Projenin her nitesinin faydas, en az bu nite iin harcanacak giderler kadar olmaldr. b) Projenin her nite ve alternatifi incelenmeli, ekonomi dndaki dier etkenler karsnda zmn dierlerine nazaran daha ekonomik olduundan emin olunmaldr. 1.3.6. Uygulama Program: Teknik bakmdan en uygun srede tamamlanaca dnlen zm iin projeyi etkileyen baka etkenlerin durumu da kombine edilerek (birletirilerek) bir uygulama program hazrlanr. ok niteli byk projelerde uygulama program hazrlamak da zordur. Bu nedenle ii basit ve grafik dzeylerde, daha anlalr biimde zmek iin CPM, PERT, Kutu Diyagram, Denge ve Devre Diyagramlar gibi geerli ve teknik yntemler kullanmak ve bilgisayar desteinden yararlanmak daima uygun olmaktadr. 11 YAPI YNETMNN NAAT SEKTRNDEK YER VE NEM YAPININTASARIMIYASALARKARARTESLMYAPIMIN YNETMUYGULAMAYRTMEPROJELENDRMEYARGIDENETMVEORGANZASYON EKL 1.2) nterdisiplin olarak yap ynetimi (yukarda); mimarlk, inaat mhendislii, hukuk ve iletme ekonomisi bilim dallarnn bir kesiimi (ara kesiti) olarak ortaya kmtr (aada). Hukuk Mimarlk ve naat Mhendislii YAPI YNETM letme Ekonomisi Planlama Teknikleri: Planlama Trleri 1. ubuk Diyagramlar 2. CPM 3. PERT 4. Kutu Diyagramlar 5. LOB (Denge ve Devre Diyagramlar) 6. Kaynak Kullanm antiye Teknii: . Genel Konular 1. Yol, Servis yolu 2. Servis kprleri 3. Yatakhane 4. Yemekhane 5. Atelye 6. Depo 7. Patlayc Madde 12 Mhendislik Ekonomisi 1. Masraf kavram nedir? 2. Kontrol nasl yaplr? 3. Bte 4. Gelir Tablosu 5. Bilano 6. Fon ak 7. Yatrm Planlamas Ksa vadeli planlama Orta vadeli planlama Uzun vadeli planlama Finans kaynaklarnn maliyeti Karllk (fizibilitesi) Baa ba analizi yeri Dzenlemesi zel antiyeler

1. Liman 2. Baraj 3. Demiryolu, yol 4. Tnel 5. Kpr 6. Kanalizasyon 7. Hava Meydan Yasal Durum: a. mar Yasas ve mevzuat b. hale Yasas (Kamu kurulular asndan) c. Arsa seimi ve temin d. Proje yapm ve yatrm gerekletirecek oranlarn belirlenmesi e. Szleme yapm f. Szlelmenin uygulanmas Mali iler Hukuki iler g. in bitimi 13 1.3.7.) Planlama ve Planlama Teknikleri: Planlama; neyin, ne zaman , nerede, nasl ve kim tarafndan yaplacann nceden belirlenmesidir. Planlama, ynetimin 6 deiik fonksiyonundan ilkidir. Bu fonksiyonlar srasyla; 1. Planlama, 2. Organizasyon, 3. Yrtme (emir-komuta) 4. Kontrol 5. Koordinasyon, egdm 6. Ynetici yetitirilmesi Planlama teknikleri bir kuruluta ne zaman kullanlmaldr? a) ok byk ya da karmak ise, b)Ynetim kademesindeki kiiler bu teknikleri biliyor ve benimseniyorsa. 1.3.7.1) planlamann zellikleri 1. Planlama bir seim ve tercih srecidir. 2. Plan bir kararlar toplamdr. 3. Plan gelecee yneliktir. Amaca ulamak iin bir sre gereklidir. 4. Planlamada ileriyi doru grmenin nemi fazladr. 5. Plan bilinli bir seim srecidir. 6. Planlama ynetimin belirleyici veya yasalatrc nitelikte ilevidir. 1.3.7.2) plann yararlar 1. Zaman ve emek savrukluunu azaltr. 2. Yneticinin dikkatini amaca yneltir. 3. Uyumlu alma olana salar. 4. abalarn amaca uygunluunun denetlenmesine ortam salar, 5. Olumsuz etkenler nceden grlp nlem alnabilir. 6. Rasyonel kural ve yntemlerin gelitirilmesine yardmc olur. 7. Yetki devrini kolaylatrr. 8. Denetimin standartlamasna katk salar. 1.3.7.3) plann sakncalar 1. Gerekli igc ve aralar kaliteli ve pahaldr. 2. Amalardan ok dilek ve istekleri ierir. 3. Kiiyi bir lde gelecekte yaatr ve bugn unutturur. 4. Uygulayclarn giriim gcn azaltr. 5. Getirdii yeni dzene direnmeler olur. 6. Yeterli hz ve dorultuda yaplamayan planlarn amaca ulamas gleir. 7.Plann kapsad sre ve ayrnt derecesi eitli olup sakncalar dourabilir. 1.3.7.4) ynetici asndan serimlerle planlama 1. Ynetimde kolayca iblm yaplabilir. Yetki devri, koordinasyon, denetim ve yrtme sreleri daha kolay yaplabilir.

2. Benzer ilerde benzer planlar yaplr. Bu da planlamay sistematik hale getirir. 3. Yneticinin ilgilendii ilemleri balama, biti, igc ve masraf konularnda daha belirginletirir. 4. Sre, masraf ak, igc, ekipman, hammadde gibi verilerin ilk tahmini yaplabilir nitelikte deilse, verileri nceden deitirmek olana vardr. 14 5. Hiyerarinin her dzeyinde sorumluluklar belirlemek olana vardr. Bu sorumluluklar serimde departmanlara gre ayr renklerde gsterilebilir. 6. Dier planlama almalarna gre serimlerle planlama daha az kuramsal, daha ok uygulamaya yneliktir. 7.Periyodik izleme raporlar ile yatrm, kaynak, (igc, ekipman, malzeme, para, v.s.). sre, masraf, ara hedefler ynnden sistematik olarak denetlenir ve normal sapmalarda gerekli dzeltici nlemler alnr. 8. Ynetici, kaynak kullanm ynnden u kolaylklar salayabilir; - Bolluklu ilemlerdeki kaynaklar, kritik ilemlere aktarlabilir. Bunun iin de kaynaklarn kullanm esneklii aratrlmaldr. - Deiik yatrmlarda ortak kaynak kullanmn planlama olana verir - lemlerin fiziki zelliklerini daha ayrntl aratrma gereini dourur. ak analizine ve yntem deiimine ortam hazrlar. Btn bunlarn yannda; a) Serimle planlama tekniklerinin yalnzca ara olup ama olmad, b) Giderlerin zamanla deiimi nemli olduundan ayr ve hassas bir hesab gerektirdii, c) Bu tekniklerin ve yntemlerin hibir zaman kendi uygulaycsndan daha iyi olamayaca, d) Yeniliklere kar uygulayclar tarafndan her zaman tepki gsterilecei unutulmamaldr. 1.3.7.5) serimlerle planlama yntemlerinde tarihsel geliim Kritik yrnge (CPM) ve PERT metotlar gelitirilmeden nce, yatrmlarn i programlar ubuk (Gantt) metoduna gre yaplmakta idi. Bu metot, baz hallerde faydal olmasna ramen, faaliyetlerin birbirlerine gre lojik balantlarn gstermekten yoksundur. Her ne kadar, bir faaliyet bitmeden dierinin balayamayaca, baz faaliyetlerin ayn zamanda devam edebilecei v.b. gibi basit kurallar, ok kark olmayan projelerde, bu metotta da gz nne alnmakta ise de, hangi faaliyetlerin kesin sresinde bitmesinin zorunlu olduunu, yatrmn toplam sresine hangilerinin daha ok etkidii, en ekonomik srenin nasl bulunaca, yatrmn sresinin ksaltlmasyla maliyeti arasndaki bantnn nasl deitiinin cevaplar alnmaktadr. 1957 yllarnda gelien ihtiyalara cevap vermek zere ngilterede Central Electricty Generating Boardun Operations Research ksm, bir kuvvet santralnn tevsii inaatnda ksaltlamayan en uzun sreli faaliyetler diyebileceimiz bir metot gelitirdiler. 1958 ylnda ise bu metodu dzelterek ve baka bir kuvvet santralna tatbik ederek, yatrm sresini % 40 ksaltmay baardlar. Ayn tarihlerde Amerika Birleik Devletlerinde bu problemle uralmaya balanmtr. 1958 ylnn banda, US Navy Special Projects Office adl bir bro kurularak planlama ve kontrol iin yardmc olabilecek areler aratrmaya baladlar. almalarn, ksa ad PERT olan, Program Evaluation Research Task ismi ile akladlar. 1958 ubatnda, bu grubun matematikilerinden Dr. C.E. Clark, ilk defa teorik almalarn grafik gsterili haline getirerek ok diyagram diye anlan faaliyet ebekesini kurmutur. almalar byk gelimeler kaydederek, Temmuz 1958 de, imdiki PERT metodu, diye adlandrlan Program Evaluation and Review Technique metodu tamamlanmtr . Benzer almalara A.B.D. Hava Kuvvetlerinde de rastlanmaktadr. 1958 ylnda, Du Pont de Nemours Company adl kimyasal yatrmlar yapan firma, ok byk bir yatrmn planlanmas ve yrtlmesinde Critical Path Method ksa adyla CPM, ad verilen yeni bir sistem uygulanmtr. Bu metot sayesinde firma birka yl iinde milyonlarca dolar tasarruf salamay baarmtr. 1959 da Dr. Mauchly, CPM metodunu basitletirerek endstri yatrmlarna tatbik edilebilir hale getirmitir. 1958 ylndan beri, bilhassa A.B.D. de, bu metotlarn gelitirilmesi ve dzeltilmesi iin youn almalar yaplmtr. Elektronik hesap makinalarnn uygulamal alanlara girmesinden sonra CPM ve PERT metotlaryla, byk ve uzun vadeli yatrmlarn, kapasite dengelenmesi, maliyet kontrol v.b. ilerin yaplmas mmkn olmutur. 15 Bugn eitli maksatlar iin hazrlanm ok sayda Elektronik hesap makinas programlar, her cins yatrmn daha abuk ve daha ekonomik sonulandrlmasna yardmc olmaktadrlar. 1.3.8.) Planlama Teknikleri : Balca i programlama ve planlama teknikleri unlardr; 1. ubuk diyagramlaryla planlama ( Bar Charts-Gantt Chart) 2. CPM Kritik Yol Yntemi (Critical Path Method) 3. PERT Seenekli Deerlendirme Yntemi (Program Evaluation and Review Technique) 4. Kutu Diyagramlaryla Planlama (Precedence Diagram) 5. L.O.B. Denge ve Devre Diyagramlaryla Planlama 6. Kaynak Kullanm / Kaynak Atama Yntemleri (Resource Allocation / Resource Assignment)

1.3.8.1) ubuk diyagramlar Plan yaplan projenin ilemleri birer yatay ubuk eklinde blmlenmi bir tablo zerinde, birbirini izleyecek tarzda izilir. En son ilemin biti noktas, ayn zamanda projenin tamamlanma sresini verir. ok salkl bir planlama tr deildir, ancak ok basit olarak projenin aknn kontroln mmkn klabilir. Yl, Ay, Hafta,Gn 2003 2004 MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM MAYIS HAZRAN Blok, kat veya Birim ilemler 1 2 3 4 1 2 3 4 Hafriyat Kalp, demir Beton dk. Duvar rlmesi Sva yaplmas Dorama, at EKL 1.3) rnek bir ubuk diyagram izelgesi A blok (I.Grup) B Blok ( II.Grup) ubuk diyagramlar ile ilgili uygulama rnei: Aada verilen bilgilerden yararlanarak yalnzca bir bloktan oluan 4 katl (temel ve at dahil) yapnn antiye yntemi iin ubuk Diyagram i programn yapnz ve verilen i kalemlerine gre kaba inaatn tamamlanma sresini hafta baznda yaklak olarak bulunuz. lem Birim Metraj l ilik-Makine Analiz sre deeri Hafriyat 350 m3 0.25 saat / 1 makine (yalnz temelde) Kalp 1200 m2 0.25 saat / 1 usta-ii (her katta) Demir 17000 Kg 0.085 saat / 1 usta ii (her katta) Beton 700 m3 2 saat / 1 usta ii (her katta) (Beton dkmnden sonra 15 gn priz sresi mutlaka alnacaktr.) Tula Duvar

80 m3 4 saat / 1 usta ii (her katta) 16 Her bir ilem hafriyat hari 10ar kiiden oluan bir ekiple gerekletirilecektir. Yukardaki deerler 1er ii iin verilmitir. Hafriyat ve kalp ayn ayna balayabilmekte ve bamsz yrtlmekte, izleyen dier ilemler birbirine bal ve aralksz devam etmekte (demir ve beton), bundan sonra 15 priz ve kalp bekleme ara termini braklmakta ve ardndan duvar ekibi aralksz alabilmektedir. Gnde normal 8 saat alma ve fazla alma olarak da 2 saat allmaktadr. Her bir ilem % 85 verimlilik faktrne mutlaka blnecektir. alma mevsimi balangc 15 mart 2003 ve sonu 30 aralk 2003 alnacak, bu 9 ayda haftalk 6 gn ayda da 4 hafta alld 30 aralk ile 15 mart arasndaki 2.5 aylk dnemde bo beklendii kabul edilecektir.; taan iler bir sonraki seneye devredilecektir. izelge, haftalk aylkyllk alma program eklinde dzenlenecektir. ZM: Hafta olarak ilem srelerinin bulunmas (her bir kat iin) lem Hesaplama Yapm sresi (Hafta) Hafriyat 350*0.25=87.5 saat /0.85103 saat / (8+2)=10.3 gn /6 1.72 Kalp 1200*1.5=1800 saat /0.852118saat / (8+2)=211.8 gn /6 3.53 Demir 17000*0.085=1445 saat /0.851700 saat / (8+2)=170 gn /6 2.83 Beton 700*2=1400 saat /0.851647 saat / (8+2)=165 gn /6 2.75 Duvar 80*4=320 saat /0.85376.5 saat / (8+2)=38 gn /6 0.63 Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1

2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 lem 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 afriyat alp

emir eton uvar H K D D EKL 1.4) Problemin diyagram olarak zm Yaklak olarak kaba inaatn tamamlanma zaman Aralk 2003 aynn 3. haftasnn son gnleridir. Toplam alma sresi 37 haftadr. 1.3.8.2) CPM (Kritik Yol /Yrnge Yntemi) Bir yatrmn planlamasnda, yatrmn unsurlarn oluturan ana faaliyetlerin, sre, maliyet ve kapasite bakmndan programa ve neticeye etkime miktarlarnn bilinmesi ok nemlidir. Yatrmn istenen sre iinde ve ekonomik olarak gerekletirilmesi iin hangi ilerin daha kontroll yaplmasnn zorunlu olduunu da bilmek arttr. Bu sebeple, yatrm ve iletmelerin,modern teknolojinin hzla gelitii bu ada her trl imkanlardan faydalanarak geni maksatl programlara gre yaplmas gerekmektedir. 17 Hazrlanan programlar, 1. Ksa vadeli (stratejik) planlar, 2. Uzun vadeli (taktik) planlar, olmak zere iki grupta yaplmaktadr. Her cins yatrmlara uyabilen ve sonularna etkili olan yeni metodlarn gelitirilmesine gerek duyulmutur. Kritik yrnge (CPM) VE PERT metotlar bu ihtiyalardan doan modern planlama metotlarndan ikisidir. Her iki metodun ana prensibi, insann akln kullanarak gnlk hayatta yapt ilerin metodik olarak deerlendirilmesidir. CPM le planlamada ilem gsterimi yle zetlenebilir: lemin gsterimi Sre (t) Yaplan Ad rnek + + lem .Duvar rlmesi .Beton Dklmesi + Sre lemi .Beton Kr .Kalp Bekleme Kukla lem (dummy activity) EKL 1.5) CPM grafik planlama tekniinde ilemlerin tipik gsterim tarzlar eitli ilem tanmlamalar: TiE TiG TjE TjG i : Balang Dm tij j : Biti Dm SB/TB tt j : lemin Sresi Ti E : i dmnn en erken A B tamamlanma zaman Tj G : j dmnn en ge B tamamlanma zaman A SB : Serbest Bolluk C TB : Toplam Bolluk A C B CPM de yanl olan durum: A C B tamamlandktan sonra D balar. A ve B tamamlandktan sonra C ilemi B D balayabilir. AC

Doru zm BD Projelerde bu ilemlerin birbirlerini mantkl ve teknik olarak izlemesinden oluan btne serim (network) a diyagram , ebeke) denir. Serim hazrlanmasnda uyulmas gerekli kurallar yle zetlenebilir: 18 YANLI DORU A A 1) ki dm arasnda yalnz B B bir ilem tanmlanabilir. C C 2) lemler bir halka oluturacak ekilde dzenlenemez. A B A B CC 3) Serimde yalnzca bir balang ve bir biti dm olmaldr. Ba. Bit. 4) Ana serimden alnan bir ilem, bir ayrnt serimi ya da alt serim haline getirildiinde balang ve biti dmleri ana serimin ilem u dmleri ile akmaldr. 5) lemler arasnda ilikiler kurulurken mantksal hata A B A B yaplmamaldr. ABCABC ABCABC 6) Serimde oklarn ekillerinin nemi yoktur. Doru, eri, krk izgilerle gsterilebilir. Ayn dm nolar birden fazla ileme 19 verilmemeli, ancak bilgisayar programlar iin ok ynnde byyen ardk numaralama yaplmaldr. EKL 1.6) CPM ile izelge oluturmada yaplan doru ve yanllar Serimin lem ilikilerine gre oluturulmas: Aada verilen ilemler aras ilikilere gre serimi izelim. -(A, B, C) serimin ilk ilemleridir. -(A)dan sonra (D), (C)den sonra (G), (B)den sonra (E) ve (F) ilemleri balar. -(I) ilemi (D)den sonra, (H) ilemi (E)den sonra balar. -(K) nn balamas iin (H), (F) ve (G) nin tamamlanmas gerekir. -(H) ve (I) y (J) ilemi izler. -(J) ve (K) ebekenin son ilemleridir. D AI BEHJ FK C G EKL 1.7) lemlerin CPM diyagram biimine dntrl RNEKLER: 1) K ilemi A ve B tamamlandktan sonra, L ilemi ise B ve C tamamlandktan sonra balar. 2-a) K ilemi A dan sonra, L ilemi, A, B den sonra ve M ilemi de B, C den sonra balayacaktr. 2-b) K ilemi A dan sonra, L ilemi A, B den sonra ve M ilemi de A, B, C den sonra balayacaktr. a) b) A K B

C K M C B A M L K A L C B L 20 3) lemler arasnda aadaki bantlar olan ebekenin gsterilii; * P ilk ilemdir, * M ve L, P den sonra ayn zamanda balamaktadr, * B, E ayn zamanda balayan ve ayn zamanda biten ilemler olup M den sonra balamaktadr. * H ilemi L yi takip ediyor fakat balamas iin M in tamamlanm olmas arttr. * G ve S son ilemlerdir; G, E den sonra; S, H dan sonra balamaktadr. M L H S B E G P CPM ile izilmi Bir Serimde Yatrm Sresinin Bulunmas in Hesaplama ekli (Dm Zamanlar): (1) Ts E = 0 (T1E = 0) alnr. Ts= start, ilk (2) Tj E = max (Ti E + ti j ), i j (3) Tt G = Tt E, (11=11) Tt= tamamlanma 3 2 (4) Ti G = min (Tj G - ti j ) i j 1 (5) TiE < TiG ve TjE < TjG 7 56 5 5 3 4 1 3 2 11 11 4 0 0 TiE TiG TjE TjG tij SB / TB EKL 1.8) (a) CPM de dm zamanlar; (b) CPM de rnek ilem sre ve zamanlar TiE = TiG veya TjE = TjG olduu yerlerde KRTK YOL vardr. Yatrm projelerinde kritik yrnge zerinde bulunan faaliyetlerin gsterilen sreler iinde bitirilmesi zorunludur, zira bunlarn tamamlanma srelerinde meydana gelen aksamalar yatrmn toplam sresini uzatr. lemlerin Kritiklik Koullar: 1. Bir lemin kritik olabilmesi iin balang ve biti dmlerinin her ikisinin de en erken ve en ge tamamlanma zamanlar eit olmaldr. (TiE = TiG , TJE = TjG)

2. lemin balang dm en erken tamamlanma zamanyla ilem sresi toplam, biti dmnn en erken tamamlanma zamann vermelidir. (TjE = TiE + ti j) 3. Kritik yol, balang dmmden balar ve biti dmnde biter. Mutlaka her serimde en az bir kritik yol vardr. 4. Kritik yol birden fazla olabilir. 5. Kritik yolun uzunluu bize yatrm sresini verir. 6. Toplam bolluu sfr olan ilemler kritik ilemlerdir. Hesaplamalarda serbest ve toplam bolluklar kullanlr. Toplam bolluk negatif olmamaldr. Kiritik olmayan ilemler, belirli zaman aralklar iinde tamamland takdirde yatrmn toplam sresini deitirmeyen ilerdir. Bu tr faaliyetlere bolluu olan faaliyetler denir. i-j ilemleri iin drt eit bolluk tarif edilmitir: 21 * Toplam Bolluk (TB) [ngilizce Total float (TF), Almanca Gesamtschlupt (SG) veya Gesamte Pufferzeit (GP)] i j ilemi en erken balama zaman olan Ti E zamannda balamakta ve t i j sresince devam etmektedir. Bu ilemin bittii zaman ile j dm noktasnn (veya i-j ileminin) izin verilen en ge tamamlanma zaman arasndaki sre farkna faaliyetin toplam bolluu denir. * Serbest Bolluk (SB) [ng. Free float (FF), Alm. Freienschlupf (SF) veya Freie Pufferzeit (FP)] i j ilemi izin verilen en erken Ti E balama zamannda balamakta ve t i j sresince devam etmektedir. Bu ilemin bittii zaman ile j dm noktasnn en erken tamamlanma zaman Ti E arasndaki sre farkna serbest bolluk denir. * Bamsz Bolluk (BB) [ng. Independent float (IND.F), Alm. Unabhaengige Schluphf (SU) veya unabhaengige Pufferzeit (UP)] i j ilemi, i dm noktasnn en ge tamamlanma zamannda balayp t i j sresinde devam ederek ve gene de j dm noktasnn en erken tamamlanma zamanndan evvel bitebilir, aradaki sre farkna bamsz bolluk denir. * Ara Bolluk (AB) [ng. _, Alm. zwischen Schlupf (SZ) veya zwischen Pufferzeit (ZP) i j ilemi, i dm noktasnn en ge tamamlanma zamannda balayarak t i j sresince devam etmekte ve j dm noktasnn en ge tamamlanma zamanndan erken bitmektedir. Bu iki zaman arasndaki sre farkna arabolluk denir. TB = TJ G (Ti E + ti j ) ti j SB = TJ E (Ti E + ti j) TB BB = TJ E (T G + ti j) AB = TJ G (T G + ti j) SB TB : Toplam Bolluk BB SB : Serbest Bolluk BB : Bamsz Bolluk AB AB : Ara Bolluk Ti E Ti G Tj E Tj G EKL 1.9) CPM de bolluklar lemlerin en erken ve en ge balama ve tamamlanma zamanlar; Bolluk eitlerinin tamamlanmasndan sonra herhangi bir ilemin en erken balama (bitme) ve en ge balama (bitme) zamanlar bolluklar ve dm noktalarnn en erken ve en ge tamamlanma zamanlar cinsinden hesaplanabilir. EBi j = Ti E (En erken balama zaman) ETi j = Ti E + ti j (En erken tamamlanma zaman) GBi j = TjG ti j (En ge balama zaman) GTi j = Tj G (En ge tamamlanma zaman) 22 CPM in Uygulama 11 11 11 4 0/0 2/2 0/6 0 0 11 11 17 17 467 7/7 0/0 0/0 4 1/1 0/3 684 0/1 3/6 3/3

6 7 17 20 24 24 10 8/8 Kritik yol : 7-3, 3-2, 2-4, 4-1 dir. Dm Zamanlar lem Zamanlar lem Sre ti j Ti E Ti G TjE TjG SB TB EBi j ETi j GBi j GTi j 7-3 11 0 0 11 11 0 0 0 11 0 11 7-8 6 0 0 6 7 0 1 0 6 1 7 7-2 4 0 0 11 11 7 7 0 4 7 11 3-4 4 11 11 17

17 2 2 11 15 13 17 8-2 4 6 7 11 11 1 1 6 10 7 11 8-5 8 6 7 17 20 3 6 6 14 12 20 8-1 10 6 7 24 24 8 8 6 16 14 24 2-4 6 11 11 17 17 0 0 11 17 11 17 4-1 7 17 17 24

24 0 0 17 24 17 24 5-1 4 17 20 24 24 3 3 17 21 20 24 EKL 1.10) CPM rnek uygulama serimi, sre ve bolluklar, zm izelgesi (12 stunlu). Bolluklarn kullanld yerler: 1- lemlerin kritik olup olmadn ve esnekliini hesaplama, 2- Malzeme, ekipman ve gider gibi kaynaklarn en uygun bir biimde kullanlmalarna yardmc olmak zere, 3- Optimum yatrm sresinin hesaplanmasnda, 4- lem srelerinin deitirilmesinde, ekip bykl ya da ekip saysnn deitirilmesinde. 1.3.8.3) PERT (Seenekli Deerlendirme) Yntemi: Kritik yrnge (CPM) ile programlamada, serimin tm ilemlerinin srelerinin bilinmesine ihtiya vardr. Baz yatrmlarda, serimin baz ilemlerinin sreleri tam olarak bilinemez. Eer sresi belirsiz olan bu ilemler kritik yrnge zerinde deilse ve bulunduu dm noktalarnda byk 23 bolluklar varsa, gene kritik yrnge metodu ile programlama yaplabilir. Ancak i programnda zorlamalar, kapasite dengelemesi ve maliyet hesab gibi irdemeleri yaplamaz. Eer ilem sreleri belli olmayan ilemler kritik yrnge zerinde ise, artk yatrmn tamamlanma sresinin bile tayini mmkn deildir. Bu hallerde yatrmlarn planlanmas PERT metodu ile yaplmaldr. nk bu metotta belirsiz sreler, ihtimaller hesabna gre, hesaplanabilmekte ayrca dm noktalar ile yatrmn toplam sresinin programa gre yzde ka ihtimalle tamamlanabilecei de bulunabilmektedir. Bu metot uzun zamanl, elemanlar sre ve i bakmndan pek ok artlara bal olan kark yatrmlarda ok kullanlmaktadr. PERT metodu, sreleri tam bilinemeyen ilemlerin programda gz nne alnmasn saladndan kapsam, kritik yrnge metoduna nazaran daha genitir. Kritik yrnge (CPM), PERT metodunun zel hallerinden biridir. Bir projede ta : En iyimser sre (en erken tamamlanma, optimist sre) tb : En ktmser sre (en ge tamamlanma, pesimist sre) tm : Normal ya da ortalama sre te : Beklenen tamamlanma sresi Vte : Beklenen srenin varyans te : Beklenen srenin standart sapmas )4(61bmaetttt++= 26 =abtettV teteV= lemin tamamlanmasna ait ihtimal dalm erisi aada gsterilmitir. En muhtemel tamamlanma sresi Beklenen tamamlanma sresi En erken En ge tam. sresi Tam. sresi Zaman ta t m te tb ti j EKL 1.11) Olaslk ve dalm erisi zellikleri PERT ynteminde projenin belirli bir yzde olaslkla ne zaman tamamlanabilecei; Ts = Tx + Z x Tx bantsyla hesaplanr. Burada: Ts : Projenin yeni tamamlanma sresi (ngrlen tahmin)

Tx : Beklenen tamamlanma sresi (sonu sre Tx : Tx sresinin standart sapmas Z : Tamamlanma olasl PERT seriminde her ileme ait olas en erken ve en ge gerekleme sreleri (ta , tb) normal gerekleme sresi ilem ayrtlar zerinde verilir. Serimin ilemlerinin tamamlanma sreleri (te), varyanslar (Vte) ve standart sapmalar (te) yukarda verilen formllerle hesaplanr. Serimin programlanan zamanda tamamlanma olasl (P), yine yukarda verilen Ts formlnden ve ilgili deerler yerine yazlp Z deeri ekilerek, normal dalm tablosundan da bu P deeri okunarak belirlenir. 24 TABLO 1.5) STANDART NORMAL DAILIM ALTINDAK ALAN (Olaslk Tablosu) Z .00 .01 .02 .03 .04 .05 .06 .07 .08 .09 0,0 .5000 .4960 .4920 .4880 .4840 .4801 .4761 .4721 .4681 .4691 -0.1 .4602 .4562 .4522 .4483 .4443 .4384 .4364 .4325 .4286 .4247 -0.2 .4297 .4168 .4129 .4090 .4052 .4013 .3974 .3936 .3897 .3859 -0.3 .3821 .3783 .3745 .3707 .3669

.3632 .3594 .3557 .3520 .3483 -0.4 .3446 .3409 .3372 .3336 .3300 .3264 .3228 .3192 .3156 .3121 -0.5 .3085 .3050 .3015 .2981 .2946 .2912 .2877 .2843 .2810 .2776 -0.6 .2743 .2709 .2676 .2643 .2611 .2578 .2546 .2514 .2483 .2451 -0.7 .2420 .2389 .2368 .2327 .2296 .2266 .2236 .2206 .2177 .2148 -0.8 .2119 .2090 .2061 .2033 .2005 .1977 .1949 .1922 .1894 .1867

-0.9 .1841 .1814 .1788 .1762 .1736 .1711 .1685 .1660 .1635 .1611 -1.0 .1587 .1562 .1539 .1515 .1492 .1469 .1446 .1423 .1401 .1379 -1.1 .1357 .1335 .1314 .1292 .1271 .1251 .1230 .1210 .1190 .1170 -1.2 .1151 .1131 .1112 .1093 .1075 .1056 .1038 .1020 .1003 .0985 -1.3 .0968 .0951 .0934 .0918 .0901 .0885 .0869 .0853 .0838 .0823 -1.4 .0808 .0793 .0778 .0764

.0749 .0735 .0721 .0708 .0694 .0681 -1.5 .0668 .0655 .0643 .0630 .0618 .0606 .0594 .0582 .0571 .0559 -1.6 .0548 .0537 .0526 .0516 .0505 .0495 .0485 .0475 .0465 .0455 -1.7 .0446 .0436 .0427 .0418 .0409 .0401 .0392 .0384 .0375 .0367 -1.8 .0359 .0351 .0344 .0336 .0329 .0322 .0314 .0307 .0301 .0294 -1.9 .0287 .0281 .0274 .0268 .0262 .0256 .0250 .0244 .0239

.0233 -2.0 .0228 .0222 .0217 .0212 .0207 .0202 .0197 .0192 .0188 .0183 -2.1 .0179 .0174 .0170 .0166 .0162 .0158 .0154 .0150 .0146 .0143 -2.2 .0139 .0136 .0132 .0129 .0125 .0122 .0119 .0116 .0113 .0110 -2.3 .0107 .0104 .0102 .0099 .0096 .0094 .0091 .0089 .0087 .0084 -2.4 .0082 .0080 .0078 .0075 .0073 .0071 .0069 .0068 .0066 .0064 -2.5 .0062 .0060 .0059

.0057 .0056 .0054 .0052 .0051 .0049 .0048 RNEK : Bir projedeki ilem sreleri aadaki tabloda verilmitir. Programlanan ya da beklenen tamamlanma zaman 17.5 gn olup projenin programlanan zamanda tamamlanma olasln bulunuz. Sreler ( Gn) ta / t / tb m lem ta tm tb 1-2 6 8 10 1-3 4 8 7 te 1-4 4 8 12 2-5 5 6 8 Vte vei vei tgi tei 3-5 7 8 9 tei vei vei tgi 4-6 7 10 14 5-6 3 4 5 EKL 1.12) PERT de sre ve varyanslar 25 ZM : lem te Vte te 1-2 8.0 0.44 0.66 1-3 5.8 0.25 0.50 1-4 8.0 1.78 1.33 2-5 6.2 0.25 0.50 3-5 8.0 0.11 0.33 4-6 10.2 1.36 1.17 5-6 4.0 0.11 0.33 8 6.2 4 0.44 0.25 0.11 8 0.11 5.8 0.25 8 10.2 1.78 1.36 3.14 0 0 0 1 0.0.2 0.25 6.20 5.80 2 8 8 0.36 0.44

18.2 18.2 0 3.14 3 6 5 0.11 0.69 14.2 14.2 4 EKL 1.13) PERT iin rnek proje serimi 1.36 1.78 8.00 8.00 Uygulamada Karlalan Glkler: 1- Yatrm izlenirken, ilemlerdeki sre deiikliklerinin kontrol ve programa aktarlmas gerekir. Bu ilem, kontrol ve revizyon ilemi olarak adlandrlr. 2- Sonradan yaplacak ekleme ve karmalarn zmlenmesi istenir. 3- allamayan gnlerin programa aktarlmas gerekir. 4- Balang ve bitme ara terimlerinin istenilmesi de baka bir zorluktur. Serimde Kontrol ve Revizyon Yaplrken: - Belirli aralklarla iyerine gidilir, yaplan ve tamamlanan ilerin durumlar izlenir. - Biten ilemler, ilk serim zerinde sfr sreli ,ilemler olarak kaydedilir, - Devam eden ilemler, o ilemin bitmesi iin gerekli olan srelerle tanmlanr, - Henz balamam olan ilemler iyerinde yaplan yeni belirlemelerde elde edilen srelerle gsterilir. allmayan gnlerin programa aktarlmasnda da; - allmayan ve ksa rastlanan ilemler iki deiik karakterde olur: lem paralanm biimde yaplabilir. lem paralanamaz, balanan i bitirilmelidir. - Bu problemler programa ara terminler eklinde aktarlr. Balang ara termini (makinelerin, ancak temel iinin bitiminden sonra gelebilmesi zorunluluu), Bitme ara termini (ar souklar balamadan beton dkme iinin tamamlanmas zorunluluu), Kritik yol, ara termin zmlemelerinde balangtan bitie kadar srmeyebilir. 26 1.3.8.4) Kutu Diyagramlar (Precedence Diagrams) zm teknii olarak CMPe ok benzeyen kutu diyagramlarnda, bir inaat iinin plannn kartlmas ve birbirini izleyen rutin ilemlerin kontrol ok kolay olmaktadr. Kutu diyagramnda ilem tanmlar ve CPM'e kyaslamas yle yaplabilir: E j Burada; : lemin tanm (ad, nosu, v.s.) GB GT t i j : lemin sresi EB ET EB : lemin en erken balama zaman t i j ET : lemin en erken tamamlanma zaman GB : lemin en ge balama zaman E k GT : lemin en erken tamamlanma zaman LEMN TANIMI CPMde KUTU DYAGRAMINDA 1. A ilemi tamamlandktan A B sonra B ilemi balar. A B 2. A tamamlandktan sonra B ve C beraberce balarlar 3. A ve B tamamlandktan sonra C ilemi balar 4. B den sonra D, A ve Bden sonra C ilemi balar D

C C B A A B B A C C B A C B A A C B D EKL 1.14) CPM ve Kutu Diyagramnda karlkl ilem tanmlar (yukarda); iliki trleri (aada) Kutu Diyagramnda liki Trleri: (1) Normal liki min z T1+min = B j (NR) max z T1+max = B j J J (2) Balama Tamam- min z B1+min = T j lanma likisi max z B1+max = T j (FR) J J (3) Balama min z B1+min = B j likisi (SR) max z B1+max = B j (4) Tamamlanma min z T1+min = T j likisi (ER) max z T1+max = T j (5) Yaklama likisi max z T1+min = T j min z B1+min = B j min z T1+max = T j max z B1+max = B j J J J J J J 27 Kutu Diyagram Uygulamas: En Erken Balama ve Tamamlanma Zamanlarnn Bulunmas: (1) lk lemin en erken balama zaman EBA = 0 dr. (2) Herhangi bir ilemin en erken balama zaman: EBJ = max (ET i + Z) (3) Herhangi bir ilemin en erken tamamlanma zaman: ETj = max (EB i+ t i ; ET i + Z) dir. 6 1 1

1 2 21 K 3 24 12 J 3 15 G 5 E 3 5 F 6 11 3 C 2 5 I 4 20 16 8 5 11 16 14 H 3 17 8 D 4 12 3 B 5 8 33 33 A 0 EKL 1.15) rnek Kutu Diyagram sorusu iin balang serimi En Ge Balama ve Tamamlanma Zamanlarnn Bulunmas: (1) Son lemin en ge tamamlanma zaman GTK = ETK dr. (2) Herhangi bir ilemin en ge tamamlanma zaman: GT i = min (GB j Z) dir. (3) Herhangi bir ilemin en ge balama zaman: GB i = min (GT i t i ; GT j - Z) dir. 0 2 21 24 21 K 3

24 J 3 F 6 C 2 15 8 13 9 D 4 12 3 9 4 B 5 8 0 33 33 33 A 1 14 H 3 17 13 6 1 1 12 15 12 15 16 11 G 5 11 8 E 3 5 5 11 11 3 5 3 5 20 16 I 4 20 16

8 5 11 16 EKL 1.16) rnek Kutu Diyagram Serimi iin sonu serimi * EB i = GB i veya ET i = GT i ise ilem kritiktir. * GB i EB i veya GT i ET i bolluu verir. 28 PLANLAMA TEKNKLERYLE LGL UYGULAMA RNEKLER A) CPM (KRTK YOL METODU) RNEKLER: 1) Aada verilen bilgilerden yararlanarak a) Projenin CPM serim modelini oluturunuz. b) Her bir ilem iin verilen tij ilem srelerini kullanarak projenin yatrm sresini (Ty) ve dmlerin en erken ve en ge tamamlanma zamanlarn, ilemlerin bolluklarn ( SB/TB), kritik yol yada kritik yollar, ilemlerin en erken ve en ge balama zamanlarn (EBi j , ETi j , GBi j , GTi j ) bularak bir tabloda (12 stunlu) gsteriniz. C, F ve I ilemleri beraber biti ilemleridir. A, E ve H ilemleri balangi ilemleridir. H ileminden sonra J, G ve I ilemleri balar. F ilemi B, D ve G ilemlerinden sonra balar. A, E ve J ilemlerinden sonra D ilemi balar. A ilemi B ve D ileminden ncedir. C ilemi B ve D ileminden sonradr. Kukla ilem says iki tanedir. NOT:Dmlere kendiniz artan srada numaralar veriniz. LEM A B C D E F G H I J SRE (Ti j) 15 Gn 7 Gn 4 Gn 17 Gn 10 Gn 6 Gn 19 Gn 3 Gn 20 Gn 5 Gn ZM: a) CPM Seriminin oluturulmas EKL 1.17) rnek CPM serimi b) Oluturulan CPM seriminin dm noktalarnn en erken ve en ge tamamlanma zamanlar, bolluklar, kritik yollar, toplam tamamlanma zaman, dm ve ilem zamanlaryla bolluklarn tabloda gsterilmesi: 29 EKL 1.18) CPM uygulamasnda serimin zm ve dm tamamlanma zamanlar Dm Zamanlar lem Zamanlar lem Tij TEi TGi TEj

TGj SB TB EBij ETij GBij GTij Yol 1-2 15 0 0 15 15 0 0 0 15 0 15 * 1-3 3 0 0 3 10 0 7 0 3 7 10 1-4 10 0 0 15 15 5 5 0 10 5 15 2-4 15 15 15 15 0 0 15 15 15 15 * 2-5 7

15 15 32 32 10 10 15 22 25 32 3-4 5 3 10 15 15 7 7 3 8 10 15 3-6 19 3 10 32 32 10 10 3 22 13 32 3-7 20 3 10 38 38 15 15 3 23 18 38 4-5 17 15 15 32 32 0 0 15 32 15 32 * 5-6

32 32 32 32 0 0 32 32 32 32 * 5-7 4 32 32 38 38 2 2 32 36 32 38 6-7 6 32 32 38 38 0 0 32 38 32 38 * Projenin Yatrm Sresi = Ty = 38 Gn Kritik Yol = 1-2, 2-4, 4-5, 5-6, 6-7 dir. 2) Aada verilen CPM serimini zmleyerek; a) Dm noktalarnn en erken ve en ge tamamlanma zamanlarn, yatrmn sresini gn olarak bulunuz. lem olluklarn (SB/TB), kritik yolu/yollar belirleyip diyagramn zerinde iaretleyiniz. b) lemlerin en erken ve en ge balama ve tamamlanma zamanlarn bularak bolluklarla ve dm zamanlaryla birlikte bir tabloda toplu halde gsteriniz. 30 EKL 1.19) CPM rnek uygulama 2 iin serim diyagram ZM: a) Verilen CPM seriminin dm noktalarnn en erken ve en ge tamamlanma zamanlar, EKL 1.20) CPM rnek uygulama 2 nin serim zm 31 bolluklar ve kritik yollar: Dm Zamanlar lem Zamanlar lem Tij TEi TGi TEj TGj SB TB

EBij ETij GBij GTij Yol 1-2 5 0 0 5 5 0 0 0 5 0 5 * 1-4 16 0 0 17 17 1 1 0 16 1 17 2-3 6 5 5 11 11 0 0 5 11 5 11 * 2-4 12 5 5 17 17 0 0 5 17 5 17 * 3-4 6 11 11

17 17 0 0 11 17 11 17 * 3-5 11 11 11 20 0 9 11 11 20 20 3-9 8 11 11 40 40 21 21 11 19 32 40 4-7 13 17 17 31 31 1 1 17 30 18 31 4-8 10 17 17 31 31 4 4 17 27 21 31 4-9 17 17

17 40 40 6 6 17 34 23 40 4-6 17 17 17 17 0 0 17 17 17 17 * 5-7 11 11 20 31 31 9 9 11 22 20 31 5-9 15 11 20 40 40 14 14 11 26 25 40 6-7 14 17 17 31 31 0 0 17 31 17 31 * 7-8

31 31 31 31 0 0 31 31 31 31 * 7-9 6 31 31 40 40 3 3 31 37 34 40 8-9 9 31 31 40 40 0 0 31 40 31 40 * EKL 1.21) CPM rnek uygulama 2 nin dm ve ilem zamanlar izelgesi Ty = 40 Gn Kritik Yollar : (I. Yol) 1-2, 2-3, 3-4, 4-6, 6-7, 7-8, 8-9 (II. Yol) 1-2, 2-4, 4-6, 6-7, 7-8, 8-9 B) PERT (PROGRAM GELTRME VE GZDEN GERME TEKN) RNEKLER: 1) Aada verilen PERT serim modelini (ekil 1.22) zerek; a) Projenin tamamlanaca sreyi (Ty), varyansn (Vy), ilem bolluklarn (SB/TB), kritik yol/yollar bulunuz. b) Bu projenin 117 gnde tamamlanabilme olasln hesaplaynz (Standart Normal Dalm Erisi Altnda Kalan Alan Tablo Deerleri kullanlacaktr.). 32 lem Ta Tm Tb 1-2 8 10 24 1-3 15 15 15 2-3 0 0 0 2-4 22 24 39 2-5 11 19 20 3-7 22 23 49 4-6 0 0 0 4-8 10 56 79 5-6 0 0 0 5-7 16 21 37 6-7 11 18 31 7-8 30 45 61

8-9 13 15 25 8-10 18 19 26 9-10 0 0 0 ZM: EKL 1.23) rnek PERT seriminin zm 33 a) Proje tamamlanma sresi, varyans, bolluklar, kritik yol/yollarn bulunmas lemTe Vte te 1-2 127.112.671-3 15----2-3 ------2-4 26.178.032.832-5 17.832.251.53-7 27.1720.254.54-6 -----4-8 52.17132.2511.55-6 ------5-7 22.8312.253.56-7 1911.113.337-8 45.1726.695.178-9 16.33428-10 201.781.339-10 ------ Projenin toplam sresi ve varyans: y= 122 Gn ve Vte=54.7dir. Ts= 117 gn ise Ts=Ty+z. tx formlne gre 117=122+z 54.7 z = -0.68 iin (Standart Normal Dalm Tablosundan) P = 0.2483 P % 25dr. Aada bir su deposu, kaptaj odas, pompa istasyonu, cebr boru, kanal, terf/isale hatt inaat ile dier ilemlere ait verilen bilgi ve srelerden yararlanarak; a) PERT proje serimini oluturunuz. T b) 2) b) Proje tamamlanma sresi, Varyans ve projenin 75 gnlk srede tamamlanma olasln bulunuz. c) Projenin, hesaplanandan 5 gn nce tamamlanma olasl ile % 100, % 80 ve % 70 olaslkla tamamlanabilecei s o Teknolojik Yapm Srasna gre Alt Yap/st Yap malat Pozlar Ta Tm Tb releri ayr ayr hesaplaynz. N 1 Hat aplikasyonu iaretleme 2 2 4 2 Kanal kazs 4 5 6 3 ksa payanda 3 3 3 4Cebr boru denmesi 10 12 15 5 Montaj, kaynak, yaltm 4 5 5 6 Telrelerin aklmas, ip ek 2 2 2 ilmesi dahil) ler k, ncelik e zam nl i likil 7 Aks rperleme 1 1 1 8 Temel kazlar 2 3 5 9 Kalp hazrlk yerletirme 3 4 5 10 Demir denmesi 8 10 13 11 Su deposu inaat 30 35 45 12 Kaptaj odas inaat 15 16 20 13 Pompa istasyonu inaat 14 14 17 14 Tahliye kuyular almas 2 3 3 15 Drenaj ve dearjlar 6 9 11 16 Dolgu sktrma (stabilize 4 5 6 17 Teslim- tesellm ileri 1 1 2 18 Tamamlayc (mteferrik) i 2 2 2 PERT Serimi kurulurken ard li ve a lem i erine dikkat edilmelidir. 34 Z M: a) PERT EKL 1.24) rnek PERT serimi 2 Proje Seriminin oluturulmas 35 b) Proje tamamlanma sresi, varyans ve olasln bulunmas; EKL 1.25) rnek PERT serimi 2 nin zm diyagram rojenin tamamlanma sresi ve varyans: Tx = 76.33 Gn, Vx = 8.32 Kritik Yol = 1-2, 2-3, 5-8, 8-10, 10-12, 12-14, 14-15, 15-17, 17-18 dir. Ts = 75 gn ise Ts=Ty+z. tx formlne gre 75=76.33 + z 8.32 z = - 0.46 iin (Standart Normal

Dalm Tablosundan) P = 0.3228 P % 32dir. c) Projenin hesaplanandan 5 gn nce tamamlanma olasl 71.33=76.33 + z 8.32 z = - 1.73 iin (Standart Normal Dalm Tablosundan) P = 0.0418 P % 4dr. Projenin % 100 olaslkla tamamlanaca sre: P=1.00 Tablodan z2.59 Ts=76.33 + 2.59 8.32Ts = 83.8 Gn Projenin % 80 olaslkla tamamlanaca sre: P=0.80 Tablodan z0.84 Ts=76.33 + 0.84 8.32Ts = 78.75 Gn Projenin % 70 olaslkla tamamlanaca sre: P=0.70 Tablodan z0.52 Ts=76.33 + 0.52 8.32Ts = 77.83 Gndr. C) KUTU DYAGRAMI RNEKLER P 1) Aada blok ve kat durumu, ilem ilikileri ve sreleri verilen yma bina inaatnn kaba inaat ilerine ait Kutu Diyagram Program n izerek projenin tamamlanma sresini, bolluklarn, kritik yol/yollar hesaplayarak iaretleyiniz. 36 NOT: Yapm sras C bloktan balayacak srasyla B ve ardndan A blok yaplacaktr. Hafriyat almndan sonra Temel daha sonra srasyla Duvar ve Tabliye eklinde izlenecektir. lem C Blok B Blok A Blok Hafriyat 6 5 7 Temel 11 9 13 Duvar Z:8 1.K:8 2.K:8 Z:6 1.K:6 Z:10 Tabliye Z:22 1.K:22 2.K:22 Z:20 1.K:20 Z:25 EKL 1.26) rnek Kutu diyagram serimi 1 (ve zm) ur. Ty = 156 Gndr. Kritik Yol = Ch-Ct-Czd-Ctb-Btb-Atb-C1t-B1t-C2t yolud 37 2) Aada verilen 3 katl bir yma bina inaatnn 8 kalem imalat ii iin Precedence Diagram oluturulacaktr. programnda ilem adlar anlaml ve alfanmerik olarak verilecek elde edilecek Tij ilem srelerine gre; Projenin tamamlanm ile il en erke mamlanma s lem luklarn ve kriti ollar bulunuz ve diyagram zerin gsteriniz. ler: a sresi emlerin n ve en ge ta re lerini, bol ky de Verilen N le ar lem Sr n) o m Adl esi (G 1 Dorama taklmas 4 2 sva (bir kat iin) 5 3 D sva skele 15 4 Deme kaplamas Denizlik (bir kat iin) --------- 5 2 gn bekleme 5 Duvar Kaplamas ---------- 4 3 gn bekleme 6 Boya Badana 3 7 Madeni Aksam Yal Boyas --------- 2 5 gn bekleme 8 Cam Taklmas 2 Not: Yma bina 1 bodrum + 1 Zemin ve 1 Normal kattan olumaktadr. lemlerin yapm sras yukardaki sraya gre olacaktr. Min Z ara bekleme sreleri --- ile gsterilen deerler olarak verilmitir. 38 ZM EKL 1.27) rnek Kutu diyagram serimi 2 (ve zm) 39 1.3.7. antiye Planlamas:

Proje nitelerinin ina edilecei yerlere antiye denir. antiyenin yer seimi, bykl, kapsad tesislerle antiye ara ve gereler listesi, projenin tipi, bykl ve yerel koullara gre her projede deiiklik gsterebilir. Bir antiyenin planlanmasna gemeden nce antiyenin allan ve yaanan bir yer olduunu gzden uzak tutmamak gerekir. antiyede yaplan almalarn eit ve zelliklerine gre yer almas gereken her trl tesis de bulunmaldr. Ynetim binalar, ambarlar, atlyeler, servis yollar, malzeme ocaklar, laboratuvarlar, yardmc tesisler v.b. yerler bu alma dzenine gre yaplr. Ayrca, iinde yaanlan yer olarak alanlarn gereksinimlerini karlayacak sosyal ve shhi tesisler, lojman ve iletmeler de bulunmaldr. Bu tip tesislerin bykl alan ii saysna ve blge koullarna gre deimektedir. Bu tip yaplardan bir ksm, proje iletmeye devredildiinde iletmeye ait yaplar iinde yer alacak, bir ksm ise inaatn sona ermesiyle sklecektir. Bunlar genelde geici tesislerdir. Proje planlamas aamasnda bu planlamann gerekten ok iyi yaplm olmas, maliyet ve gereksinimlerin tam olarak ortaya kartlm olmas nem arzetmektedir. Projenin durumu kesinletikten sonra, uygulama program gz nne alnarak inaat makine listesi hazrlanmaldr. Bu listenin hazrlanabilmesi iin de inaatn plankotelerinin ve aplikasyon durumunun kartlm olmas, zemin kaz ve dolgu durumlar, demirli - demirsiz beton v.b. ana kalemlerinde inaat kapasitelerinin bilinmesine gerek vardr. Hazrlanan makine park listesi, yatrm planlar iin ok yararl bir veri olmaktadr. 1.3.8. Mali Analiz: Projenin uygulanabilmesi iin, yatrm gereksiniminin i programna gre i sresine dalm hesaplanr. Yatrm Gereksinimleri Tablosu da yatrm planlar ve programlaryla uraanlar iin deerli bir veridir. Eer proje ok amal ise, maliyet amalar arasnda bltrlr. Bu bltrmede en ok kullanlan yntem, maliyetin amalarn faydalarna ya da giderlerine gre blnmesidir. Devlet eliyle uygulanan yatrm projeleri ya kamu hizmeti niteliinde ya da ekonomik karakterli projelerdir. Okul, ulusal savunma tesisi, takn koruma tesisleri kamu hizmeti niteliindedir. Bu tr yatrmlar vergilerle beslenen genel ya da katma kamu btelerinden karlanr. Maliyetin herhangi bir kimse ya da kurulua detilmesi dnlemez. Oysa, demir-elik, kat ve enerji gibi tesisler ekonomi karakterlidir, bunlarn giderlerinin bunlardan yararlananlar tarafndan karlanmas istenir. Fabrika tesislerinin geri deme taksitleri, retim maliyetinin hesaplanmasnda gznnde bulundurulur ve rnn sat fiyat geri denmesini salar. rnein, sulama projelerinde, sulama tesisinin geri deme miktarlar, faiz oranlarnda dzenleme yaplarak yararlanan dk gelir dzeyli ifti ailesinin deme kapasitesine uygun duruma getirilir. 1.3.9. Projenin Savunulmas: Proje planlamasnn ardndan, seilen projenin aklamasn ve sebeplerini kapsayan bir proje savunmas aamas gelir. Bu savunma da projenin konusu ierisine giren gereksinimler, mevcut olanaklar, seilen projenin mhendislik ve teknik bakmdan hesaplar, maliyetler, giderler, faydalar, mali analiz sonular, projenin uygulanaca blgedeki ekonomik koullara etkisi, yan faydalar, alma program, antiye planlamas, makine park ve gereksinimler yer alr. Projenin savunulmas sonucunda u hususlar belirtilir: 1-) Proje ekonomik bakmdan salamdr 2-) Proje teknik bakmdan salamdr 3-) En uygun alternatif seilmitir 1.3.10. Proje Planlamasnn Sonucu: Tm proje planlamas verilerinin zeti, istatistik bilgiler, yaplan ettler, mhendislik ve ekonomik hesap sonular ve projenin savunulmas birletirilerek bir planlama raporu haline getirilir. Yaplan izimler ya bir rapor eki ya da ofsetle baslm kitap sayfalar haline getirilir. Uygulama programlarna alnacak yaplarn teknik ve ekonomik savunmalarnn bu raporla yaplaca dnlerek, 40 planlama raporlarnn proje gerekelerini iyice aklayan dzgn bir dille yazlmasna, konularn iyi snflandrlm bir fihrist (iindekiler indeksi) iinde aklanmasna nem verilir. Projeler, planlama raporlarnn sonularna gre ya uygulama raporlarnda gz nne alnrlar ya da daha sonra ele alnmak zere arivlenir, saklanrlar. Uygulanmasna karar verilen projeler daha sonra Kesin Proje aamasna gelir. 1.3.11. Yklenici naat Firmalarnn Organizasyonu: ncelikle firma tanmn yapmak gerekir! Firma, toplumun gereksinim duyduu mal ve hizmet retim, koruma ve datmn, dolayl veya dorudan karlayan ekonomik alma birimlerine verilen addr. 1.3.11.1. Organizasyonun nemi: Bir inaat firmasnda atlacak en nemli adm, uygun bir organizasyonel yap ortaya koymaktr. Bu organizasyon yaps kurulmadan firma bnyesindeki birbirinden farkl ilevlerin etkin ve koordineli bir biimde yerine getirilmesi pek mmkn olamamaktadr. Bu nedenle her firma, stratejisiyle uyumlu ve ilevsel gereksinimlerine uygun bir organizasyon yaps kurmak durumundadr.

Firma apndaki organizasyonel yapnn kurgusu yaplrken dier yandan kiisel sorumluluklarn en etkin ekilde ortaya konulmas da gereklidir. Kiilere yklenen sorumluluklar ne yerine getiremeyecekleri kadar ar ne de bo kalacaklar kadar hafif olmamaldr. Verilen ile karlnda alnan sonucun paralellii salanarak st dzey yneticilerle alanlar arasnda i dalm asndan denge ve eitlik salanmaldr. Uygun ve yerinde bir organizasyon, etkin bir ynetimin ilk kouludur. Organizasyonda gerekli prensipler u ekilde sralanabilir: a-)Firmann stratejisi ve amalar dorultusunda yeteri kadar ynetim pozisyonu oluturularak belirlenmi ama ve hedef stratejilerin baarlmas b-)Firma ii iletiim sistemi aka tanmlanarak denetim, emir ve bilgi aknn uygun bir sistematie oturtulmas c-)Bir st dzeydeki yneticinin ayrlmas durumunda, firma ilevlerinin aksamamas iin bir alt dzeydeki elemann en az stnn yerini alabilecek kadar i eitimine tabi tutulmas. naat firmalarn dierlerinden ayran birtakm zellikler organizasyon yaplarn da etkilemekte ve farkllatrmaktadr. Bunlardan en nemlisi, inaat firmalarnn etkinlikte bulunduu projelerin ok fazla birbirlerine benzememesi ve zgn olmalardr (yani standartlk yoktur). Her farkl proje, gereksinim programndan balayp finans (nakit) ak, teknik gereksinimler, tamamlanma zaman periyotlar ve kalite standartlaryla bir btn oluturmaktadr. Bunun yansra inaat firmalar iin retim yerleri (alanlar) olan antiyeler de farl zellik ve koullara sahiptir. Bunlar, iklim, arazi zellii, toporafya, zemin, v.b. saylabilecek pek ok parametreyi oluturur. Bu tr farkllklar hem firmann hem de antiyelerin organizasyonunun esnek olmas koulunu da beraberinde getirmektedir. Organizasyon, her projenin zelliklerine uygun olarak ekillenebilmeli ve hedeflenen koullar yerine getirebilecek nitelie sahip olmaldr. Ekonomik mal ve hizmetler ortaya koyabilmek iin; a-) Gerekli retim faktrlerinin birletirilmesi b-) Genelde, nemli byklkteki finansal kaynaklarn belirlenmesi, ortaya konulmas c-) Yaplan ve yaplacak olan tm etkinliklerin ynetilmesi ve denetlenmesi gereklidir. Bu nedenle de firmalar belli bir organizasyon ats altnda olmak durumundadr. 41 Firmalarn organizasyon yaplar bir kare piramite benzetilebilir: EKL 1.28) Yklenici inaat firmalarnda genel ANTYE DZEY ANTYE A I II III ANTYE B IV V VI ANTYE C VII VIII IX X FABRKA A GENEL MERKEZ DZEY A B C D E YNETM F G H K KONTROL DZEY YNETM STRATEJK KURULU YNETM VE BAKAN DZEY organizasyon yaps HARF, RAKAM ALT AIKLAMALARI: A: Merkezi Planlama Birimi F: Ekipman (makine) Ynetimi B: hale ve Teklif Hazrlk-Szleme Ynetimi G: Merkezi Satnalma Birimi C: Proje Teknik Koordinatrl H: Mali-Hukuki ler Koordinatrl D: antiyeler-Fb.lar Koordinatrl K: nsan Kaynaklar Ynetimi Birimi E: Kalite Kontrol ve Ynetimi Birimi --: Pazarlama Ynetimi I : retim Planlamas Sorumlusu II : Yap retimi (Saha Mhendislii) III : Kalite Kontrol Sorumlusu IV : antiye Makine Bakm Ynetim Sorumlusu V : Satnalma-Depolama Sorumlusu VI : Alt Yklenici Ynetimi (Taeronlarla likiler) VII: Hakedi, Kesin Hesap, v.b. ler VIII: antiye Muhasebesi-Vergi Mevzuat-Mali ler IX : antiye Personel Ynetimi Sorumlusu X : antiye dari ler Sorumlusu 1.3.11.2. Organizasyon Yapsnda Dzeyler: (1) ST DZEY YNETM (Stratejik Planlama Dzeyi Karar organ) (2) ORTA DZEY YNETM (Ynetim Kontrol Dzeyi - Firma baznda genel ve merkezi ynetim) (3) ALT DZEY YNETM (Operasyonel Kontrol Dzeyi antiye, yeri baznda blgesel ynetim) Bu dzeyler ayr ayr incelenecek olursa;

(1) ST (Stratejik Planlama) DZEY YNETM: Bu dzeyde, firma iin ilk srada bulunan ve stratejik karar verme yetkisine sahip ynetici ve kiiler, yetkileri itibariyle yer alrlar. Bu kiiler ve/veya kurulular firmann ana hedeflerini, gelecekteki karllk, yatrm ve retim gc, personel stratejisi gibi ana hedeflerini belirlerler: Firmann etkinlikte bulunaca alanlarn belirlenmesi Yeni yatrm kararlarnn verilmesi Byme ve klme kararlar Fiyat politikalarnn belirlenmesi st dzey grevlere atanacak personelin belirlenmesi 42 (2) ORTA (dari Kontrol) DZEY YNETM: Bu dzeyde, blge veya proje mdrleri, blm veya daire bakanlar, rn yneticileri gibi yneticiler bulunur. Bu kiiler, st dzey ynetimin ald kararlarn uygulamaya konulmasnda ve amalara ulalmasnda sorumluluk stlenirler. Balca grevleri: antiyelerin koordinasyonu (egdm) Firma etkinliinin artrlmas iin gerekli nlemlerin alnmas Firmann varln srdrmesinde temel koul olan yeni ilerin alnmasnn salanmas (3) ALT (Operasyonel Kontrol) DZEY YNETM: Bu dzeyde, blm veya ube mdrleri, proje sorumlular ve yneticileri, antiye ef ve yardmclar, saha mhendis ve mimarlar gibi kiiler bulunur. Bu kiiler, stlerin verdii kararlar tam olarak yerine getirmekle sorumludur. naat firmalarnda alt dzey ynetim genellikle antiyelerde yer alr ve bu grevler retimin yapld yerin (iyeri), projenin zelliine gre de farkllk gsterir. antiyeler, inaat firmasnn devamn salamak iin retimin yapld yerlerdir; buna bal olarak da en genel balca grevler unlardr: Planlanan maliyette ve srede, Projelere, teknik, bilim ve fen kurallarna uygun olarak, Gerekli emniyet tedbirlerini (nlemleri) alm ve kalite standartlarna uygun biimde projelerin aplikasyon ve gerekletirimini salamak. i alma, taeronlarla ilikiler, malzeme ynetimi, insan kaynaklar kullanm, nsan kaynaklar kullanm, ekonometri, evre gvenlii, v.b. temel ve gncel iler. Baarl bir inaat firmas, antiye ve ofis iletmesinde youn deneyimlere sahip olmaldr. Firma kurucular ve yneticileri genellikle antiyelerde uzun sreli deneyim kazanm kiilerdir. Her firma, byklne, kltrne, corafi konumuna, yaplan iin zelliklerine, ynetimsel ve teknik deneyimlerine bal olarak kendisine uygun ve yeterli organizasyon yapsn (yaplarn) gelitirebilir. 1.3.11.3. Firma Byklklerine Gre Organizasyon Yaplar: 1. Kk naat Firmalar: Organizasyonel form, yerine getirilmesi gereken grevlere bal olarak firmann blmlere ayrlmasyla oluur. Kk firmalar tarafndan kullanlan bu bu form en basit ve en temel olandr. Maliyet tahmini (keif) ve teklif (mektubu) hazrlama iin, bu konuda deneyimli bir kii ile antiye kontrol ve ynetimi konusunda deneyimli ikinci bir kiinin ortakl temelde kk inaat firmalarnn balangcdr. Kk firmalarda birden fazla blm tek bir kii tarafndan ynetilir. Bu ekilde bir kii birden ok grevi e zamanl olarak stlenebilir. ok daha kk yaplanm firmalarda tek bir kii tm (teknik) grevleri stlenebilir. Firmalar kk ya da byk de olsa yaplacak iler ayndr. Bu anlamda blmlerin ok sayda alt hizmet guruplarna ayrlmas sz konusu deildir. Bu tip firmalarn tm szlemeleri merkez ofise yaplr. antiyelerde karmak olmayan (basit) bir ynetim vardr; blmlerde de teknik deneyim ok fazla olmayabilir. Kk inaat firmalar, genellikle belirli bir i trne gre uzmanlamak suretiyle organizasyon yaplarn olutururlar. 2. Orta naat Firmalar: Kk firmalara gre daha byk sermaye hacmi olan ve daha karmak szlemeler stlenen firmalardr. Bu firmalar, daha fazla deneyim gerektiren ileri kolaylkla stlenir ve bu sayede hem merkez ofislerini organizasyonda daha geniletebilir hem de her blmn deiik yardmc hizmet alt birim ve blmlerini oluturabilirler. 3. Byk naat Firmalar: Bu tip firmalar ok geni bir yelpaze ierisinde, farkl byklkte, tip ve zellikte szlemeleri ardk ya da e zamanl olarak kolayca stlenebilirler. Buna bal olarak kaynak ve uzmanlk gereksinimleri daha fazla ve eitli olmaktadr. Firma bydke organizasyon yaps da geliir; farkl blmler kurulabilir. eitli etkinlikleri ve personeli koordine etmek iin tek kiinin kapasitesi yeterli olmayabilir. Bu nedenle yetki, grev ve sorumluluklarn datlmas, bltrlmesi ve devredil- mesi gerekecektir. Organizasyonda yetki devredilen yardmclar, kendi blmne ya da gurubuna liderlik edecek, hedeflenen sonuca ulamak iin gerekli ve yeterli almann yaplmasn salayacak; sorumluluk stlenecektir. 43 Firmann temel organizasyon yaps ounlukla sabit tutulmakla birlikte belirlenecek prensipler erevesinde firma guruplara ayrlarak merkezka bir ynetim ekliyle deiken veya dinamik olarak da kurulabilir. Merkezden ynetim eklindeki temel ynetim politikasna bal olarak kurulan ve oluturulan guruplarn zerk olmalar salanmaldr. Ancak, personel ileri, yasal ilemler (hukuk mevzuat), pazarlama, tasarm, teknik

hizmetler, finansman gibi konular genelde merkez ofis tarafndan yrtlmeli ve denetlenmelidir. Guruplara ayrlma; Yaplan i trne gre (zemin mhendislii, kompleks yaplar, baraj ve su yaplar, kpr, yol, konut inaat, v.b.), Corafi blge zelliklerine gre olabilir. Firmann ynetim kararlarna bal olarak herhangi bir blmn altnda ngrlen blmler, guruplar, kendi balarna ayr birer blm olarak kurulabilir. Farkl firmalarn byklne, kltrne, corafi konumuna, yapt iin zelliklerine ve ynetim teknik denetim zelliklerine bal olarak da; Dier firmalarn organizasyon yaplarna gre ek ve/veya eksik blmleri bulunabilir, Baz blmleri, dier firmalarn ayn blmlerine gre daha byk ya da kk lekte oluturulabilir. Orta ve byk lekli inaat firmalarnda bulunmas ngrlen (nerilen) balca alma ve grev birimleri (blmler) unlardr: 1-) Bakan - Ynetim Kurulu (ve/veya bakan) 2-) Personel Ynetimi (mdrl, dairesi) 3-) Projelendirme Blm (proje bro ya da ofisleri) 4-) antiye Kontrol (denetim) Blm 5-) Mhendislik Hizmetleri Blm (yapm, ynetim, deney, kalite, v.b. saha ileri) 6-) Maliyet Tahmini (keif, hakedi, metraj, birim fiyatlama, analiz, teklif hazrlama, v.b.) 7-) Muhasebe ve Finans (nakit ak) Blm (parasal ve demeli-akeli, kayt ve arivli iler) 8-) Pazarlama Blm (yalnzca sat esasna gre alan zel firmalarda) 9-) Satn alma ve Sevkiyat Blm (tama, ulam, istifleme, temin, fiyat aratrmas, v.b.) 10-) Fabrikalar ve Atelyeler (mamul, yar mamul madde temini, onarm, bakm, v.b. iler) 11-) Depolar (koruma, i ve d piyasadan temin, envanterli - tedarikli iler) 12-) Bakm ve Onarm Blm (makine-ekipman, bakm, onarm, yedek para, v.b.) 13-) Gvenlik Blm (retim ve malzeme, kiisel can gvenlii, evresel v.b. gvenlik ileri) 14-) Bilgi lem Blm (otomasyon, bilgi depolama, kayt, standart evrak dzenleme, hesap ileri) 15-) Temsilcilikler (yalnzca ehir ve lke ar i yapan firmalar iin) 16-) Personel Eitimi ve Stajyer renci likileri Blm (personel biriminin benzeri grevleri iin) 1.3.11.4. antiye Genel Organizasyonu: naat firmalar, ilevlerini srdrdkleri merkez ofislerinin yan sra yapmn stlendikleri her proje iin bu srece bal olarak varlklarn da srdren antiyelere sahiptirler. Geici birer retim merkezi olan antiyeler, bal bana birer organizasyon olmalarna ramen merkez broya kar sorumludurlar. Proje ok byk ve karmak olmadka antiyedeki baz grevler merkez ofise gerekletirilir. Kk antiyelerde personel ileri, yasal ilemler, tasarm, teknik hizmetler, pazarlama, finansman gibi iler genellikle merkez ofisten yrtlr. Byk antiyelerde, pazarlama, finansman merkezden, dier ilevler ise antiyeden yrtlr. Szlemenin byklne gre antiye organizasyonu hem teknik hem de idari adan farkllklar gsterir. Szleme bydke organizasyonda yer alan uzmanlarn ve antiyede alan grevlilerin says artar; antiye yneticisinin sorumluluklar geniler. Ancak, gnmzn deien ve gelien koullar ierisinde yap malzemesi ve eleman reten firmalarn ok artmas, rn yelpazesinin genilemesi, rnlerin daha karmak ve uzmanlk isteyen srelerle retimi ve montaj gibi konular uzman alt yklenici ve firmalarn ortaya kmasn gerekli klmtr. Taeronluk sisteminin (alt yklenici = subcontractor) firma sabit maliyetlerini azaltmas ve firmalar istenmeyen mali ve hukuki sorumluluklardan kurtarmas, inaat sektrnde proje kapsamnda tm iilii kendi personeline yaptran firmalarn yerini tedariki firmalarn ve koordinatr irketlerin almasna neden olmutur. yaptrma biimlerindeki bu deiim genelde firma organizasyonlarna yansmakta, kalabalk ve hantal yaplamalarn yerini daha kk, hareket yetenei fazla ve bilgi teknolojilerini etkin kullanabilen firmalar almaktadr. 44 Bir inaat organizasyonunda baarnn salanmas iin merkezdeki muhasebe, finans gibi temel ilevlerin dzenli bir sistem iinde yrtlp, bu ilevler sonucu ortaya kan bilginin antiyeye aktarlmas ve buradaki aktivitelerin ngrlen standartlar iinde uygulanmas gerekmektedir. antiyeler bal bana birer organizasyon olmalarna karn bamsz hareket edemeyen birimlerdir; genel olarak firmann merkez organizasyonuna kar sorumludurlar. antiyedeki retim ve faaliyetler, firmann merkezdeki organizasyonuna dahil olan proje mdr tarafndan denetlenir ve firma tepe yneticisine rapor edilir. Proje mdr, antiye organizasyonu ile merkez organizasyonu arasnda bir balant konumundadr. antiye organizasyonunun banda retimin szlemeye, i programna, belirlenen teknik ve kalite standartlarna uygun olarak yrmesini salayan, tm teknik ve idari ilerden sorumlu antiye mdr (veya efi) vardr. antiyedeki dier ilevler ise bu mdrn sorumluluu altnda idari ve teknik olarak iki ksmda toplanabilir. dari ilevlerin byk ksm firma merkezinde yrtlenlerin bir uzantsdr. Teknik ilevlerse projenin gerekletirilmesi iin gerekli olan yapm faaliyetlerinden oluur. Bu anlamda antiyedeki ilemler u ekilde sralanabilir:

ANTYE YNETM (antiye Mdr / efi) -retim Planlamas - nce Yap leri DAR LEVLER (dari Ynetici/Sorumlu) TEKNK LEVLER (ef Yrd. / Saha Grevlisi -Kalite Kontrol *Sva ileri -Malzeme Ynetimi *Marangozluk ileri *Satnalma ileri *Bitirme (tamamlayc) *Ambar (depolama) ileri (kaplama) ileri -Makine-ekipman Ynetimi -Kaba naat leri -Alt Yklenici (taeron) Ynetimi *Altyap ileri -Hakedi ve Kesin Hesap leri *Zemin ileri -Muhasebe leri *Temel ileri -Personel leri *Beton ileri -Kamp Ynetimi (daimi-geici) *Kalp ileri *Gvenlik (beki) *Duvar ileri *ae (yemek hazrlk,datm) ileri *at ileri *Barnma ileri -Dier Mhendislik leri *Temizlik ileri *Tesisat ileri -Atlye Ynetimi (doalgaz, asansr,v.b.) *Teknik izim leri (detaylar, imalat izim.) *Alt yklenicilerle iler *Atlye imalat ileri imdi bu idari ve teknik ilev birimlerini fonksiyonlar itibariyle ayr ayr inceleyelim: retim Planlama ve Programlama Blm: Blm temel ilevlerinden biri sre planlamasdr. Planlanan tamamlanma sresinin gerekletirile- bilmesi iin gerekli olan altyap ve kaynaklarn da planlanmas ve aratrlmas nemlidir. Kaynak planlamas, malzeme ve taeron temini, igc planlamas, makine-ekipman planlamas bu blmn almalar arasnda yer almaktadr.Finansman ya da nakit planlamas antiye dzeyinde her zaman mmkn deildir; firmalar bu ii genel merkez dzeyinde yapmay yelerler. Planlama almalar erevesinde ayrca rn maliyeti odakl maliyet planlamas ve kontrol de sz konusudur.antiye kurulmadan nce almalara balayan blm antiyenin kurulmasndan da sorumludur. Blmn dier bir grevi de i programlarn, bunlarn revizyon ve deiikliklerini, gncelletirmelerini yapmak, gerekli i trlerini tespit etmektir. Kalite Kontrol Blm: Kalite kontrolnde ama, yaplan retimin iveren tarafndan kabul edilmesi iin rnn artnamelerde belirtilen niteliklerde gerekletirilmesini salamaktr. Yapmda kalite kontrol yalnzca 45 niteliksel zellie sahip deildir. Ayn zamanda bu nitelikleri salayan niceliksel zellikler de kontrol srecinde gz nnde bulundurulmaldr. Kalite kontrolnn yan sra retim yaplmadan nce kalitenin salanmasna ynelik tedbirler alnmaldr. Bu tedbirlerin alnmas bir kalite ynetimi sistemini gerektirir ve bu sistemin kurulmas, iletilmesi genel merkez dzeyinde organize edilir ve antiye dzeyinde temel ilevlerin prosedrne yansr. Makine Ekipman Ynetimi Blm: Projenin gerekletirilmesi iin gerekli makine ve ekipmanlarn zamannda antiyede kullanlaca ve bulunaca yerde olmalarn salar. Gerekli makine ve ekipmann aralksz kullanmna olanak tanr; bo bekleme srelerini en aza indirir. Aralarn dzenli ve periyodik bakm ve onarmlarn gerekletirip kullanm yer ve biimlerini organize eder. Ara / saat maliyetlerini hesaplar, izler, en aza indirmek amacyla dzenlemeler yapar, retkenliklerini artrmak zere nlemler alr. Malzeme Temini,Ynetimi (Satnalma) Blm: Yapm iin gerekli malzemelere ilikin bir Pazar aratrmas yapar; fiyat ve benzeri zellikleri tespit eder; rnekleri zerinden gerekli kontrolleri yapar. Bu blm merkezi satnalma blmyle birlikte alr. antiyeye gelen malzemenin nitelik ve niceliine ilikin etkin kontroller yapar. Eksilen ve yakn zamanda gerekli olacak envanterdeki malzemelerin alnmalarn, planlama ve programlama gurubuyla ortak alarak salar. Satn alnan malzemeleri muhasebe ve ambara gerekli ilemler iin bildirmek durumundadr.

Malzeme depolama ve ambar blm, temin yoluyla elde edilen her tr malzemenin giri kaydn, perakende klar, lmlerini yapar; zimmetleme, iade ve dkm listelerini karr. Satnalma, planlama-programlama, makine park blmleri, malzeme tedarikileri ve muhasebeyle srekli iliki ierisindedir. Alt Yklenici Ynetimi Blm: naat firmalarnda alt yklenici altrlmas konusundaki artlar bu kiilere ynelik eitli ilevleri de beraberinde getirmitir. ncelikle evresel ve blgesel alt yklenici aratrmas, seimi yaplacaktr. Tespit edilen alt yklenicinin kabiliyet ve kapasiteleri, referanslar, performans bilgileri ve retkenlikleri aka belirlenir. Alt yklenicilerin hakedileri bu birim ve blmce yaplr. Hakedi ve Kesin Hesap Blm: Firmalarn yaptklar retim karlnda iverenin parasal alacaklar ve retimin firmaya olan maliyeti bu birimce hesaplanr. Hakedi hesaplarn (belli bir formata uygun olarak) szlemede belirtilen sistematik erevesinde (birim fiyat, maliyet+kar, gtr bedelle, v.b.) ilgili blm yapar. retimin firmaya olan maliyeti maliyet muhasebesi dzeni ierisinde hesaplanr. Bu hesaplamalar yapmaya ynelik bilgilerin toplanmas da bu kapsamda yaplan iler arasndadr. Yapmda biten, tamamlanan ilerin admsal onaylar alndktan sonra her bir kalemin ataman, yeil defter, v.b. hesap ileri srasyla yaplr. Hakedi sra numaralarna gre yklenici ve alt yklenici hakedileri hazrlanr; antiye efi onayndan sonra da denmek zere muhasebeye gnderilir. Muhasebe Blm: Bu blmn ana grevi de kesin hesap blmnden gelen alt yklenici hakedilerini demektir. Satnalma blm araclyla ambara gelen malzemelere ait fatura, irsaliye, v.b. belgeleri tutar, tedariki firmalarn cretlerini der. Personel ve idari iler araclyla gelen cretli izin, personel maalar, kasa defteri tutulmas, ii cret demeleri, bordro, sigorta izelgeleri gibi iler ve hazrlklarla ilgili almalar yrtr. Dier her tr harcamann demelerinin yaplmas, belgelendirme, bte ve finans gereksinimleri- nin kartlmas, fatura takibi, vergi ve har demeleri gibi ilemleri takip etmek de bu blmn grevleri arasndadr. Personel leri Blm: i altran bir iyerinin uymas gereken SSK mevzuat ve ilikileri, fon, vergi v.b. deme ykmllkleri ile ii sal ve i gvenliiyle ilgili sorumluluk ve almalar; bu konuda iilere gerekli eitimin verilmesini salamak; personel izin, giri ve klar, varsa sendikal faaliyetlerle ilgili 46 iler ve ilikiler; nitelikli personel temini ve personel zlk haklarnn takibi gibi konular bu blmn grevleri arasnda yer almaktadr. Kamp Ynetimi Blm: ok sayda kiinin alt ve byk blmnn de konaklad antiyeler iin gvenlik, temizlik, yemek, yaplan retimin korunmas, barnma gereksiniminin karlanmas v.b. trden antiye idaresine ynelik ilerle uramak; yemekhane ve yatakhanelerle ilgili almalar (kurallar, kullanm talimatlar, ynetmelik hazrlanmas, v.b.) ile puantaj almalar da bu blmn grevlerindendir. Atlye Ynetimi Blm: Yapm ii iin gereken malzeme ve elemanlarn hazrlanmasndan bu birim sorumludur. Bu hazrlklarn salkl biimde tamamlanabilmesi iin gereken girdilerin temini de malzeme ynetimiyle koordine edilerek olgunlatrlr. Bu blm genelde atlyelerdeki sabit donanmn bakm ve onarm, makine ve yedek para temini, makine arzalarnn giderilmesi, yar mamul madde retimi, donanm ve makine ve dzeneklere para ekleme-karma-deneme gibi gnlk ve hayati ilevleri yerine getirmek suretiyle almalarn ksmlara blerek younlatrr. Formenlerle likiler Birimi: Genel olarak antiyedeki en alt idari birim olarak formenler (teknisyen dzeyinde) her tr teknik konuda farkl uzmanlk alannda kiilerden olumaktadr. Bu kiiler antiye ierisinde ilerin ve iilerin takibi ve i denetimiyle (nezaret) ilgili olarak alr; makine efliine bal makine operatrleri, tat ofrleri ve ii puantrleri de kendilerine bal olarak (emirleri altnda) grev yaparlar. 1.3.11.5. Kk Szlemeler in antiye Organizasyonu: Kk ilerin szkonusu olduu bu tip szlemelerde, antiye organizasyonu firmaya bal, tecrbeli bir formen tarafndan yrtlr. Sz konusu formen antiyede srekli kalmadndan iler ounlukla yardmcs durumundaki bir usta (ya da ustalar) tarafndan takip edilir. Ustalar, sz konusu iin szlemelere, artnamelere, i programlarna uygun olarak yrtlmesi ve ilerlemesinden sorumludurlar. Bu kiiler ileri kalite, teknik, fen ve sanat kurallar erevesinde denetlerler ve gnlk kurgularn dzenlerler; i gvenlii ve yardm konularnda da sorumluluk tarlar. Ksaca, periyodik aralklarla antiyeye gelen formenin antiyedeki srekli yardmclardrlar. Genel olarak maliyet kontrol, cret, maa, fazla alma, prim, ikramiye gibi kaytlar formenler tarafndan tutulur. 1.3.11.6. Orta Byklkteki Szlemeler in antiye Organizasyonu:

Bunlar, igc kapasitesi 35 45 arasnda olan organizasyonlardr. Bu tip ya da byklkteki antiyelerde firmaya bal tecrbeli bir ba formen ynetici durumundadr. antiyede srekli kalmas gereken ba formenin organizasyon ve i ynetimiyle ilgili her konuda bilgi ve tecrbe sahibi olmas gerekir. Ayrca ba formen, antiyenin merkez ofise yaknlna, szlemenin byklne ve sresine bal olarak merkez ofisten hizmet destei alr. Merkezden destek hizmet alamayan ba formen iin organizasyonda uzmanlarn saysn artrmak gereklidir. Genelde ba formen tm teknik ileri kurgular, organize eder ve ynetir. Ayrca, gvenlikle ilgili konular da ba formenin sorumluluundadr. Bu tip antiyelerde, kontrol rgt adna alan srveyanlar yaplan iin miktarn ler ve gnlk, haftalk i maliyetlerini karrlar. Organizasyonda alma zaman izelgesi kaytlarnn tutulmas, cretlerin hatasz belirlenmesi, i ve malzemelerin, ihzaratn lm, aylklarn belirlenmesi, denmesi; ekipman bakm ve onarmlar gibi hususlar merkez ofis tarafndan gerekletirilir. Genelde orta byklkteki szlemelerin 70 75 ii gibi daha fazla sayda igcyle gerekletirildii antiyelerde ynetim ve oluum alternatifleri eitli ekillerde olabilmektedir. 1.3.11.7. Byk Szlemeler in antiye Organizasyonu: Bu tip szlemeler igc kapasitesi 120 150 ii olan organizasyonlar tarafndan yrtlr. Her ilev ayr bir blm olarak antiye organizasyonunda yer alr. antiyenin organizasyonu, szlemenin zellik ve koullarna, ii saysna, antiye ekipmanlarn tr ve saylarna, antiyenin konumuna gre farkllk gsterebilir. nemli olan, antiyede tam ve srekli bir kaytlama, ynetim ve denetim salamaktr. Bal bana birer organizasyon oluturan antiyelerin tm ynetimsel ilevleri merkez bro tarafndan kontrol edilir. Ayrca, merkez ofisteki ilevlerin birer benzer uzants antiyelerde de grlr. 47 1.3.11.8. Yap retim (malat) Sreci: Yap retim sreci, mal sahibi veya yatrmcnn (ya da ilgili inaat firmasnn bizzat kendisinin) belirli bir gereksinimi karlamak ya da mevcut bir olana deerlendirmek amacyla bir yatrm yapmaya karar vermesiyle balar. Baz durumlarda yatrmn ekonomik ya da teknik boyutlarn aratran bir fizibilite (=yaplabilirlik) almas gerekebilir. Bu fizibilite almas, yapmn organizasyonundan rnn niteliklerine kadar birok konuda izlenecek yollar hakknda fikir verecektir. Bundan sonra, elde edilen verilerin iverenin gereksinimleri, ekonomik snrlamalar ve teknolojik olanaklarn tasarm almalaryla desteklenmesi ve koordine edilmesi sonucu yapya ilikin projeler ortaya kmaya balar. Mimari, statik, betonarme, elektrik, tesisat projeleri ile kalp planlar v.b.proje esaslar ve koullar aklayan artnameler bu aamay izleyen dnemde hazrlanr. Bir maliyet tahmini yapabilmek amacyla projelerdeki imalat miktarlar llr ve piyasa rayi bedelleriyle fiyatlandrlr. Bu aamadan sonra yapmc firmay seebilmeyi teminen ihale yoluna bavurulur. Bu amala; haleye davet edilecek en uygun yapmc firmalar belirlenir (listesi karlr ve genel olarak saylarnn ten az olmamasna zen gsterilir) Firmalarn tekliflerini zgrce ve salkl olarak oluturabilmeleri iin gerekli belgeleri ieren ihale dosyas (yeni yasalara gre ihale ilem dosyas) hazrlanr. Bu aamada srece dahil edilen tm inaat firmalar (istekliler) yap retim srecine katlm olurlar. Herbir inaat firmas bamsz olarak (ve ncelikle) ihaleye girip girmeme konusunda karar alr. Bunun iin idare, iveren ya da mal sahibi konumundaki kii, kurum veya kuruluun gvenilirlii, iin maliyeti, teknik ykmllkleri (artnamesi) gibi konularda kapsaml aratrma yaplmas gereklidir. haleye katlma karar alan inaat firmas elde ettii ihale dokmanlarn dikkatle inceler; iin imalat miktarlar ve toplam maliyetini tekrar ve ayrntl hesaplar; kendi maliyet bilgileriyle fiyatlandrarak karlatrr. Elde edilen sonu ve kesin maliyet bedeli zerine firma ynetimince uygun grlen bir kr veya sabit giderlerden pay , vergi gibi toplamal kalemlerden oluan ek (mark-up) katarak kendince en uygun teklif fiyatn (veya toplam bedeli) oluturur. Toplam fiyat eklerinin hesaplanmas farkl yntemlerle olabilir. Baz durumlarda kr n plandayken baz durumlarda krdan daha ok prestij, iin alnmas, istihdam politikas, firma demelerinin younluu, piyasa tarafndan tannma, reklam, v.b. amalar n planda yer alabilir. haleyi kazanan inaat firmas ii gerekletirmekle ykml ve sorumlu bir yneticiyi antiyede iin banda bulunmak zere grevlendirir. Bu inaat yneticisinin yapm ncesi gerekletirmek zorunda olduu balca iler srasyla unlardr: *Saha aratrmas yapmak, *in gerekletirilmesiyle ilgili bir senaryoyu ortaya koymak ve buna uygun olarak antiye mobilizasyonunu salamak. *antiyenin bir iletme olarak organizasyonu ve resmi makamlar karsndaki pozisyonunun belirlenmesi. Bu ilevlerin kalitesi, yapm srasnda karlalacak pek ok problemi batan zebilir ya da artrabilir. Eldeki mevcut ie uygun olarak istihdam edilecek teknik personel bulunur. Genellikle st dzey ve ynetici konumundaki elemanlar firmann srekli alan (iveren vekili), alt dzeydeki ve ynetilen elemanlar ise proje dzeyinde kendileriyle geici szleme (akit) yaplan kimselerdir (ii). Projede grev alacak elemanlarn firma bnyesinden ya da dndan bir araya getirilmesi de ayr birer prosedr gerektirir.

izilen gerekletirim senaryosuna uygun olarak bilgi sistematikleri kurulur ya da var olan sistematikler eldeki zel konu iin uyumlandrlr. Bylece planlama, hakedi, depo takibi, v.b. dzenler kurulmu olur. Bir sonraki aamada gerek duyulan malzeme, makine ve/veya igc miktar ile ekipman iin tedarikiler belirlenir; tedarikilerce temin edilenler partiler halinde antiyeye getirilerek depolanr; daha sonra programa bal olarak retime balanr. Genel olarak firma personeli tarafndan iin organizasyonu ve denetimi; alt ykleniciler tarafndan da fiili retim gerekletirilir. Mal sahibi ya da idare adna grev yapan kontrol rgt retimin proje ve artnamelere uygun yryp yrmediini kontrol eder. Belirli periyotlarla yaplan retim miktarlar llerek parasal karlklar iverenden talep edilir. Genel olarak iin hakedii iki trl dzenlenir: Yapmc firma, kendi tedarikilerine (malzeme ve igc alt yklenicilerine) yaptklar hizmet karlnda bir hakedi der 48 Benzer ekilde, antiye sahasnda yaplm olan tm imalatlarn ve getirilen malzemenin (ihzarat) karl, szlemede belirtilen koullar erevesinde mal sahibinden hakedi dzenlenerek istenir; alnr. Hakedi, dzenlenmesi srasnda miktarlar ve szlemeye uygunluk alarndan kontrol edilir; edilmelidir. Yapmc firma ya da asl yklenici, kendi alt yklenicilerine deyecei alt hakedileri kontrol ederken mal sahibi adna alan kontrol gurubu da mal sahibinin deyecei hakedileri kontrol eder. antiyedeki retimin tamamlanmasna yakn geici kabul ilemi yaplacaktr. Bu srada kontrol gurubu yapda grd ya da belirledii eksiklikleri, hatalar tespit edip inaat firmasna bildirir. Sz konusu eksiklikler tamamlandktan ve yap bir sre kullanmda denendikten sonra szlemede belirtilen koullar erevesinde kesin kabul yaplarak szleme sona erdirilir. Proje Tasarm Yatrm ve hale HALE Arsa, Proje, yeri RETM Yap Teslim KESN KABUL Hazrlk Aamas SREC Teslim, e balama SREC ve Kabul Sreci KESN HESAP naat Proje ve Metraj, Proje teslim, hzarat, Geici Kabul bitirme, Kararnn Program Keif Program malatlar, Teminat sresi Kesin Kabul, Alnmas n almalar hale lan antiye yeri Hakediler Nefaset kesimi liik kesme Fizibilite Avan Proje artnameler Teslimi,Onay Denetim sonu Hakedii Kesin Hesap EKL 1.29) Yap retim, yrtme, denetim ve teslim sreci Bir inaat Firmasnn Yap retim Sreci, (ardk admlarla): EKL 1.30) Ardk admlarla naat firmalarnda yap retim sreci KESN HESAP SREC KESN KABUL TEMNAT SRES GEC KABUL N TAMAMLANMASI HAKEDLERN HAZIRLANMASI RETM MKTARLARININ HESAPLANMASI RETMN GEREKLETRMES MALZEME, EKPMAN VE GC TEMN ANTYE MOBLZASYONU TEKNK ELEMAN TEMN RETM PLANLAMASI HALE LE N TEMN 1.3.11.9. ETL BYKLKTEK NAAT FRMALARININ MATRS ORGANZASYON YAPISI RNEKLER, EMALAR-ZELGELER: a-) Kk naat Firmalarnda rnek Organizasyon Yaps-1(ekil 1.31): BAKAN MALYET TAH. TEKNK HESAP MUHASEBE SEKRETERLK VE YAZI LER PROJE MDR ANTYE DENETM VE KONTROL MHENDSLER 49 b-) Kk naat Firmalarnda rnek Organizasyon Yaps-2 (ekil 1.32): levsel (yanal) Matris ilikiler

FABRKA ve ATELYELER TEKLF HAZIRLAMA PROJE TASARIM SZLEME YNETM SATINALMA ve SEVKYAT MUHASEBE PERSONEL YNETM BAKAN (veya YNETM MDR) Dorudan (normal organizasyonel) ilikiler Not: Organizasyonlarda ilevsel yanal ya da matris tr ilikiler iin zmsenmesi, tek noktadan merkezi ynetim ve nsal rgtlenmeyi, tepe ynetim etkisini azaltan, ynetimi gletiren zor i ilikisini dourmaktadr; zorunlu kalmadka bu yaplamalar tercih edilmemelidir. c-) Orta Byklkte naat Firmalarnda rnek Organizasyon Yaps (ekil 1.33): BAKAN (veya YNETM MDR) EKPMAN YNETM TEKLF HAZIRLAMA PROJE TASARIM GEC LER TASARIMI KALIP TASARIMI PLANLAMA PROJE TASARIM SZLEME YNETM PROJE YNETM ANTYE ORGAN- ZASYONU SATINALMA ve SEVKYAT YNETM LER Salk ve Yardm Eitim Gvenlik Personel Ynetimi Hukuki/ya-sal lemler Bakm Onarm nsan Kaynaklar Gelitirme Halkla likiler PAZARLAMA MUHASEBE Faturalar Finansman Maalar -cretler d-) Byk naat Firmalarnda rnek Organizasyon Yaps-1 (ekil 1.34): YNETM MDR FABRKA ve ATELYELER MUHASEBE PERSONEL YNETM PROJELER GENEL KOORDNATR ZEMN MHENDSL KOMPLEKS YAPILAR AIR NAAT MHENDSL KONUT BLGE GRUPLARI EKPMAN YNETM TEKLF HAZIRLAMA

PROJE TASARIM SZLEME YNETM SATINALMA ve SEVKYAT PERSONEL YNETM PAZARLAMA GEC LER TASARIMI KALIP TASARIMI PLANLAMA PROJE TASARIM PROJE YNETM ANTYE ORGAN- ZASYONU ETD ARATIRMA GELTRME (AR-GE) ORTAKLIA ATPLANLAMA MERKEZ SATINALMA MHENDSLK HZMETLER 50 e-) Byk naat Firmalarnda rnek Organizasyon Yaps-2 (ekil 1.35): f-) Byk naat Firmalarnda rnek Organizasyon Yaps-3 (ekil 1.36): YNETM KURULU DESTEK HZMETLER FABRKA MDR MHENDSLK HZMETLER MDR ANTYELER GENEL KOOR. VE PROJELER GENEL KOORDNATR YRD. TCAR LER MDR MUHASEBE PERSONEL YNETM antiye Kontrolrleri ve Formenler Gruplar ve Temsilcilikler Alt Ykleniciler Maliyet Tahmini ve Teklif Hazrlama Personel leri Malzeme Kontrolr Geici lerin Tasarm Kalite Kontrolu Planlama Mhendisi Denetleme Ynetimi Blge rtibat Ofisi (gerekirse) Atelyeler Ynetimi Fabrika,alet BakmOnarm retim Elektrik leri Eitim Makine,tat BakmOnarm Bilgi lem Yap Malzemeleri ve hzarat Denetimcisi . onay, kayt . demeler . deiiklikler . alacaklar . verecekler . alt yklenici demeleri . kaynak salama . muhasebe

kaytlar . faturalar . maliyetler . finans raporlar . vergiler . mali raporlar . satnalma . sevkiyat . depolama . gmen pers. . yerel person. . i dalm . konaklama . salk hiz. . okul, kre . sosyal yrd. . sigorta . yasal iler . gvenlik . iletiim . programlama . gelitirme . raporlama BAKAN ve YNETM KURULU MALYET TAHMNNDEN SORUMLU GENEL MD. MUHASEBE PAZARLAMA PROJELER GENEL KOORDNATR MALYET TAHMNCLER SEKRETERLK VE YAZI LER SATINALMA VE SEVKYAT EKPMAN MDR YASAL LEMLER GVENLK MHENDSL MHENDSLK HZMETLER PROJE MDRLER ANTYE KONTROLRLER ANTYE MHENDSLER FORMENLER ORTAKLAR PROJELER GENEL KOORDNATR g-) Orta Byklkte Szlemeler in antiye Organizasyon Yaps-1 (ekil 1.37): (duri) FORMEN (temel,beton il.) BA FORMEN ve GVENLK OFS FORMEN (ahap ileri) USTA (panel ileri) USTA (svac) FORMEN (yardmc hizmetler) SRVEYAN DEPO SORUMLUSU ZAMAN KAYITLARI VE CRETLER Istma isat Tes leri

Doalgaz leri Elektrik leri Asansr leri Bitirme leri FORMEN var ile 51 h-) Orta Byklkte Szlemeler in antiye Organizasyon Yaps-2 (ekil 1.38): BA FORMEN ve GVENLK OFS YARDIMCI FORMEN (temel,rt ve antiye ileri kontrol) YARDIMCI FORMEN (bitirme ileri kontrol) KALFA (hafriyat, beton) USTA (duvarc) USTA (ahap ileri) ALT YKLENC (at ileri) USTA (svac) USTA (stma tesisat) ALT YKLENC (elk., gaz ileri) ALT YKLENC (bitirme ileri) DEPO SORUMLUSU ZAMAN KAYITLARI VE CRETLER SRVEYAN i-) Byk Szlemeler in antiye Organizasyon Yaps (ekil 1.39): FRMA TEMSLCS BA FORMEN GVENLK VE YARDIM OFS MALYET HESAPLARI OFS YNETCS ANTYE MHENDS BAKIM-ONARIM EF MAALAR KRAMYELER MKTAR LME LER DEPO SORUMLUSU KONTROLR CRETLER FORMEN (duvarc) FORMEN (ahap ileri) YRD. FORMEN (hizmetler) FORMEN (svac) USTA (panel ileri)

Alt Yklenici Bitirmeleri ZAMAN KAYITLARI Asansr leri Bitirme leri Elektrik leri Istma isat Tes leri Doalgaz leri KALFA (antiye ileri) 52 1.4. Kesin Proje : Bu aamada, uygulayclarn gerek duyaca, btn boyutlar ve yap malzemesiyle yntemleri kapsayan ayrntl izimler hazrlanr. Bir bina inaatnda izimler 1/50 lekli olmaldr. Detay projeler ise 1/10, 1/15 leklerle izilir. Bir sulama projesinde kanallarn boykesiti yatay 1/5000, dey 1/2000 lekle izilir. izimler olabildiince sade, herkese kolayca anlalabilecek ekilde ve uygulanabilir, kesin metrajl projelerin kolayca yaplabilmesine olanak verebilecek biimde hazrlanmaldr. Bu sebeple projede llendirme ve kotlar ayrca baka bir almadan yararlanma ya da ek almalar yapmay gerektirmeyecek kadar ak ve kesin olmaldr. Kesin proje izimleri, yapda kullanlacak malzemenin cinsi ve kalitesi ynnden de yeterli bilgileri kapsamaldr. 1.4.1. yi Bir Projenin izim Koullar: yi bir kesin proje, yapm srasnda gereken bilgileri yanllk ve eksiklie meydan vermeden uygulaycya veren projedir. Kesin proje detaylar net bir biimde izilmeli, malzemenin montaj srasn gstermelidir. 1.4.2. Teknik artname ve Ynetmelikler: Projenin uygulanmas srasnda yap nitelerinin ve malzemelerin btn teknik zellikleri, izim yapan mhendis ya da mimarlar tarafndan artnamelerde belirtilmelidir. Bir artname, yapnn tm unsurlarn kapsamaldr. Birok kurulu, kendi konularna giren yap tipleri iin nceden hazrlayp dzenledikleri baslm bir Teknik artname yi ihale edilen her projeye (proje ihale dosyasna) eklemektedirler. rnein, Yap ler Teknik artnamesi, Kprler Teknik artnamesi v.b. ok dar konu snrlamalaryla hazrlanmas ve gerektiinde konusu snrl olan bu artnamelerin gzden geirilmesi iyi bir yoldur. artnamelerde, ilgili yap tiplerinde kullanlacak malzemenin teknik zellikleri, test sonular, yap ve montaj koullar bulunur. artname, anlam olarak ii yaptran tarafn (kurulu ya da daire) dzenledii, yapm, satn alma, satma, kiralama gibi ileri gerekletirmek iin yazp, basp, uygulad; yapan veya yaptran her iki tarafn da uymay stlendii maddelerin sral olduu belge demektir. Proje uygulamas srasnda ayrca baz ynetmeliklerden de yararlanlr. Ynetmelikler de genel olarak bir kuruluun almalarda uymak zere ortaya kard ve uyulacak ilkeleri kapsayan basl yaynlar, talimatnamelerdir. Yap ilerinde uygulanan baz artname ve ynetmelikler unlardr: a) Bayndrlk ler Genel artnamesi (B..G..) b) Genel Teknik artname (G.T..) c) Kurumlarn zel Teknik artnameler d) Bayndrlk ler Kontrol Ynetmelii (B..K.Y.) e) mar Ynetmelii (.Y.), f) Muayene ve Kabul Ynetmelii (M.K.Y.) g) Dier zel her trl katlma ve uygulama ynetmelikleri h) Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz Yap Ynetiminin son konular ierisinde bu dokmanlara biraz daha ayrntl olarak deinilecektir. Yukardaki son maddede belirtilen dokman bir tzktr. artname ve ynetmeliklerden ayr olarak tzkler, herhangi bir kurum ya da kuruluun almalarn ve ynetimini dzenleyen, ilgili hkmleri ancak o kuruluun genel kurulunca deitirilebilen maddeleri kapsayan basl yaynlardr. Eski deyimiyle bunlar nizamnamelerdir. Kesin projenin yaplmas ve zellikle uygulanmas aamasnda, yukarda ksaca zetlenen bu dokmanlarn ya da basl yaynn ieriine uygun hareket etmek, uymak esastr. 1.4.3. Metraj ve eitleri: Kesin projenin hazrlanmasndan sonra, ihale kefine esas tekil edecek olan, yap birimlerinin miktarlarnn hesab ilemine geilir. Metraj kartlmas denilen bu ilemde projenin planlar, kesit ve grnleriyle her trl kroki ve lmlerinden yararlanlr. Tm kaz ve beton elemanlar m3, sva, boya

53 ve kalp gibi elemanlar m2, elik konstrksiyon, inaat demirleri, madeni aksam kg. ya da ton gibi birimlerle llendirilir ve hesaplanr. u gereksinimler iin metraj hazrlanabilir: 1-) 1.keif ya da ihale kefi iin 2-) 2.keif ya da kesin hesap kefi iin 3-) Hakedi dzenlenmesi iin 4-) Fiyat analizi, ataman ve yeil defter iin 1.4.4. Rayi, Analiz, Birim Fiyat: Yap birimlerinin hacim, alan, arlk ya da uzunluk esasna gre llen ve hesaplanan bu metrajlar ya da miktarlar parasal olarak ifade edilmelidir. Bu fiyatlandrmay yapabilmek iin de baz olarak alabileceimiz, elikisiz ve yasal ynden rahat olarak kullanabileceimiz baz dokmanlara gerek vardr: a-)Rayi (ya da Rayi Fiyat): Birim maliyet analizi hesabnda kullanlan iilik, makine, malzeme, ara ve gerecin yurt dzeyinde ortalama ve yaklak cret listesidir. Rayiteki deerler iinde yklenici kr bulunmayan yaln deerlerdir. Rayi listelerinde genel olarak iilik, tat, inaat, makine ve ara, inaat gere rayi fiyatlar bulunur. b-)Fiyat Analizi: Birim retim maliyetleri ierisine giren iilik, makine, tat miktar ve tutarlarn tespit eden bir yayndr. Her takvim yl banda o yln rayilerine bal olarak ve Bayndrlk ve skan Bakanl Yksek Fen Kurulunca dzenlenerek yaynlanr. Genel Fiyat Analizi ad altnda yaynlanan bu dokmanda yer alan ve Poz ad verilen her retim ya da imalat iin kimi zaman Yardmc Analiz lerden de yararlanlr. c-)Birim Fiyat: Her inaat birimi ya da retimi iin ilgili yapmn birim miktar iin uygulanacak o yla ait fiyatlar, rayi listeleri ve Fiyat Analizlerinden alnan deerlere yklenici krlar katlarak oluturulur. lgili birim fiyatlar tanmlayan dokmanlar: * Birim Fiyat Tarifleri ya da Seridpri Tarifleri (Birimi fiyat listesinde gsterilen her imalatn malzeme fiyatlar, yapm tarz, sras, uygulama koullar ve kapsamyla, birim fiyat demesine nelerin girip girmedii, imalatlarn l tarzlar yer alr.) * Birim Fiyat Tarifleri Eki Fiyat Listesi ya da Seridpri (Her takvim yl banda Birim Fiyat Tarifleri esasna gre rayi ve analizlerden tespit edilen imalat fiyatlarn ieren listedir. Bayndrlk Yksek Fen Kurulunca bastrlr, datlr.) 1.4.5. Keif kartlmas ve Yap Maliyeti: Her yap nitesi ya da imalat iin daha nce kartlan metraj deerleriyle son birim fiyatlar arplarak ve bunlar (kmlatif olarak) toplanarak ilgili yapnn maliyeti hesaplanr. Bu maliyet bedeline Keif Bedeli denir. Eer birim fiyat cetvellerinde fiyat olmayan imalatlar sz konusu olursa, o kurulu iin zel Birim Fiyat lar kartlr ya da .... yl Birim fiyat cetvellerinden yararlanlr. AYLARA GRE MALAT PROGRAMLARININ HAZIRLANMASI naatn tanmlanmas, projelerin izimi, hesaplar, metrajlar incelenerek inaatn nemli i kalemlerinin zellik ve miktarlar, her nitenin nasl yaplaca ve alma programnn ne olaca belirtilir. Bu amala proje raporlarndan nemli i kalemlerinin miktarlar bu tabloya geirilir. Bu miktarlarn i programna gre her ay ne kadarnn tamamlanaca gsterilir. TABLO 1.6) Yap ilerinde aylk imalat program rnei (pursantaj usulyle) 2003 YILI ALIILAN AYLARI N CNS BRM MKTAR 4 5 6 7 8 9 10 11 TOPRAK KAZISI M3 25000 %40 %60 KAYA KAZISI M3 12000

%30 %70 KAZI NAKL ton 70 %35 %65 KALIP M2 8000 %20 %35 %45 BETON M3 2500 %20 %40 %40 BETONARME M3 3200 %10 %20 %20 %25 %25 Bu almalara paralel olarak inaat iin gerekli olan ve temin edilmesi iin nceden yeri ve miktar belirlenen: a) Malzeme kaynaklar, ocaklar, dekapaj, imento, demir, agrega, akaryakt, patlayc maddeler b) Enerji ve suyun temini, elektrik enerjisi c) antiyeye ulam ve haberleme, servis yollar, P.T.T., kara ve demiryolu ulatrma hizmetleri aratrlr. 54 2. YAPI YNETM: 2.1. YNETM PRENSPLER: Ynetici, bakalarnn araclyla i gren, oluturulan iten en olumlu sonucu alabilmek iin iin yaplmasn planlayan, denetleyen, tekilatlandran, tevik, koordine ve kontrol eden, eiten kiidir. Yapt tm bu ilem ve almalara da i ynetimi denir. 2.1.1. Yneticinin Genel Grevleri: 2.1.1.1. Bte dzenleme ve planlama: Ynetici, iin ngrlen srede tamamlanmas iin gerekli olan btn almalar tespit eder. Bu almalarn toplam sresini, kaynaklarn ortaya koyar. Bu amala, i planlamasyla mali kaynaklar arasnda bir nakit btesi (= cash budget), i plan ile planlarn gnlk uygulamalar arasnda da bir tahakkuk btesi (= cash receipts journal, = cash disbursements journal) hazrlar. *. Dzenledii btede i politikasnn gerektirdii hedeflere varabilmek iin almalar yapar. *. Gerekli kaynaklar tahmin eder (= estimating) *. almalar iin gereken personel, malzeme, makine ve sermayeyi tahmin eder *. Net nakit karn tespit eder (= cash profit), Hazrlanan uygulama program ve btesi st makam onayndan geirilir ve onaydan sonra ilgili personele iletilir. Bundan sonra mevcut uygulama, bte planlama ve i programlaryla karlatrlr, uygun deiiklikler yaplr. 2.1.1.2. rgtlendirme: Temel rgt prensipleri: 1.) rgtteki her grev belirli bir kii veya broya verilmelidir 2.) Kiilere veya brolara verilen sorumluluk kesin olarak snrlanmal ve anlalmas salanmaldr 3.) Yntemler rgtn her kademesinde aynen uygulanmaldr 4.) rgtte grevli herhangi bir ye kime bal olduunu ve kimin kendisine bal olduunu bilmelidir 5.) rgtteki her grevli bir denetiye balanmaldr (bir kiinin direkt olarak iki amirinin bulunmas hibir zaman dnlemez)

6.) Bir denetiye dorudan bal personel veya brolarn says verimli bir ekilde idare edilebilecek bir saydan fazla olmamaldr 7.) almalardan sorumlu olan kii veya brolara mmkn olduunca geni i yetkisi ve sorumluluu verilmelidir. Ancak bu yetki ve sorumluluk, messesenin politikasnn gerektirdii kontrol ve i yntemlerine engel olmamaldr 8.) st dzeylerdeki amirler, btn astlarnn gnlk ilerini incelemekten ok tm messeseyi ilgilendiren genel problemlerle uramaldrlar 9.) rgtlendirmede iin baarsna engel olacak biimde, ok geni bir rgtlemeye kesinlikle gidilmemelidir 55 YNTEMLERN______N GELTRLMES Bu yntemler eldeki personel, makine-ekipman ve malzemeyi en iyi ekilde kullanarak ve en az giderle, en ksa zamanda en az abayla daha ok sayda ve en stn kalitede mal-hizmet retimini salayacak pratik bir plan oluturur. Bu amala yaplacak iler unlardr: 1.) ler elemanlara ayrlr. Bir ii oluturan btn elemanlarn bir listesi karlr 2.) Her elemana ya da i iin u sorular ayr ayr sorulmaldr: - Niin gereklidir ? - Ne amala yaplr ? - Nerede yaplmaldr ? - Ne zaman yaplmaldr ? - Kim en iyi yapar ? - Nasl yaplmas uygundur ? 3.) Yeni yntem gelitirirken de; a) Gereksiz ileri karn b) Gerekli ilemleri birletirin c) srasn yeniden dzenleyin d) Btn ilemleri basitletirin. daha ok kolaylatrlr, kontrol yntemleri sadeletirilir. Malzeme, makine ve tehizat i sahasna en uygun yere yerletirilir. te alan personelin iki eli de faydal ekilde kullanlmaya allr. e) Bulduunuz yeni yntemi maddeler halinde yazn 2.1.1.3. Koordinasyon ve Kontrol: Koordinasyon, bir kuruluun ilemesini kolaylatracak ekilde btn almalarn uyumlan- drlmasdr. Dier bir deyimle her alan blmn parasal ve sosyal bnyesine kendisinden beklenen i emin ve az giderle yapabilecek en uygun ller verebilmektir. Koordinasyonun bulunduu bir kurumda her ube ya da blm, dier ubelerle beraber ii yrtr. Her ksm, hem kendisinin yapaca hem de dier ksmlarn yapaca ilerdeki paynn ne olacan bilir. eitli servislerin hazrladklar i programlar, kurumun ana hedefine uygun olur. Kontrol ise, her iin yaplan programa, verilen emirlere, kabul edilen prensiplere uygun olarak yrtlp yrtlmediini yoklamak demektir. Ama, yaplan hatalar, yanllklar ortaya karp onlar dzeltmek ve bir kez daha tekrarlanmalarna olanak vermemektir. Kontroln etkili olabilmesi iin uygun zamanda yaplmas ve ceza uygulamas bulunmas gerekir. dari, ticari, teknik, mali ve emniyet konularnda kontrol gereklidir. 2.1.1.4. Personel Eitimi: Bir ynetici, personel eitimiyle ilgili olarak unlar yapmaldr: a) nitede alacak personelin seimi iin gerekli yetenekleri belirlemek 56 b) nite iinde disiplin kurmak, personeli almalarndan sorumlu tutmak, personeli tayin etmek, gerekirse iten karmak, terfi gibi ilemlerin zamannda yaplmasn salamak c) almalarn daha iyi yrtlmesini salamak iin zaman zaman personelden teklifler istemek ve bu teklifleri olumlu bir tutumla karlamak d) Personelin iten memnuniyetini arttracak, moralini ykseltecek ve onlar ie balayacak nlemler almak e) Anlamazlklarn zamannda ve adil bir ekilde zmlenmesini salamak f) Personelin davran, bilgi ve deneyimini gelitirici nlemler alnmasn salamak g) Personele kurum politikas ve plan hakknda bilgi vermek, kendi sorumluluklarnn neler olduunu aklamak h) Sk sk personelle fikir alveriinde bulunmak i) nitede alanlarn hepsine hakl ve eit ilemler yapmak ve onlar almaya tevik etmek j) Personelden herhangi birinin yokluunda ilerin aksamamas iin her duruma ait grevin bir bakasna retilmesini salamak. 2.2. ANTYE KURULMASI: 2.2.1. antiye Kurulmasnn Nedenleri: Bir yapy en dk maliyetle ve ekonomik olarak oluturmak zere o yapya ait makine, malzeme ve insan gc arasnda optimum bir denge salamann gerekli olmas, antiye

kurulmasnn balca nedenidir. yi bir antiye tesisi, baarl bir yapm hizmetinin esas ve mhendisin balca grevlerinden birini oluturur. 2.2.2. antiyeye Gitmeden nce Yaplacak ler: a-) Proje, szleme, artname ve dier belgelerin alnmas: antiye ve kontrolluunuz altndaki ie at tm projelerin (boykesit, enkesit, plan, sanat yaplar projeleri, planlama, Biruckner Epr v.b.) szleme ve ekleri, artnameleri (B..G.., Y..G.., B..K.Y., .Y., M.K.Y. ve dierleri), basl yayn (emanet inaatlarda, 1.nci keif zet, emanet inaat komisyon karar, fiyat analizleri, birim fiyatlar v.b.) almak. b-) antiye personelinin tespiti ve bunlara ait listelerin alnmas: antiyeniz veya kontrol iinizle ilgili personelin isimlerini, grevlerini ve gndeliklerini bir liste halinde hazrlaynz. c-) antiyeye gerekli tm alet, ekipman ve malzemenin hazrlatlmas ve gnderilmesi: antiyenizle ilgili olarak size ayrlm makineler, malzemeyi (imento, demir, kereste v.s.) ve dier donaty (nivo, takeometre, yatak, yemek takm v.s.), akaryakt miktarlarn reniniz. Ayrca kendiniz antiye iin gerekli malzeme, makine, akaryakt v.s.yi hesap edip size ayrlan miktarla hesapladnz arasndaki fark bulun ve durumu st organlara iletin. d-) antiyede kullanlacak basl kat, krtasiye ve formlarn salanmas: Bu konuda gerekl olanlar; *.Kontrol ilerinde: Rlve defteri, yeil defter, ataman defteri, hakedi raporu, yeni fiyat tutana, geici kabul tutanaklar, kayt defteri, kesin metraj cetveli, kesin hesap cetveli, bol miktarda dosya ve klasr * Emanet ilerde veya yklenimlerde: i puantaj kart, ii karnesi, ii izelgesi, ii bordrosu, makine puantaj kart, kayt defteri, enkesit defteri, rlve, ataman ve yeil defterler, ambar kart, makine kontrol kart, aylk ilerleme raporu, izim gereleri, (gnyeler, pergel, T cetvel, dubl-desimetre), kbaj cetveli, not defteri, nfus kayd rnei, yeterince kat, kalem, mrekkep, dosya ve klasrler. e-) antiye iin gerekli demirba malzemenin temin edilmesi ve gnderilmesi: antiyeye gerektii kadar masa, dolap, ranza, karyola, adr, v.s. nin merkez ambarlarndan veya piyasadan temin edilmesi gereklidir. 2.2.3. antiyeye Gittikten Sonra Yaplacak ler: a-) yerinin gezilmesi: yeri batan aa gezilerek arazi tannr, iin bykl hakknda fikir elde edilir. evredeki su kaynaklar, yollar, telefon, telgraf hatlar, kyler, kasabalar not edilir. 57 b-) antiye yerinin seimi: - antiye yeri, olabildiince inaat yerine yakn olmaldr - antiye, inaat yerinin ortalarna dmelidir - antiye yerinde ime suyu ve temizlik iini bol miktarda temiz su bulunmaldr - antiye yeri, telefon veya telgraf hat veya merkezlerine yakn olmaldr - antiye, olabildiince mevcut bir yola yakn kurulmaldr - antiye, alanlara ehirden uzakta yaamann verdii znty unutturabilecek, manzara ynnden gzel bir yere kurulmaldr c-) le ilgili malzeme, kazk v.s.nin kontrol: - yerine gittiimizde, eer aplikasyon uzun sre nce yaplmsa birok aplikasyon kaznn kaybolduu ya da yerinin deitii gzlenir. lk i, kaybolan kazklarn eski yerlerini tekrar bularak, lp belirleyerek yerlerine akmaktr. rnein, bir karayolu iinde ncelikle yol eksen kazklar, sonra some kaz, tanjant-orijin, tanjantfinal ve rper kazklar, sigorta ve ivili kazklardan yararlanlarak aklr. Bu yaplrken iki kazk ara uzakl dzlkte (alinyimanda ) 25 m.'yi, yatay kurbada 20, dey kurbada ise 10 m.'yi gememelidir. -Yol ekseni belirlendikten sonra yol boyunca nivelman (kot tespiti) yaplr. Bu ekilde boykesit ve rperler kontrol edilmi olur. Rperler, birbirine 500 m.den daha uzak olmamaldr. -Yeni rper yapldnda, bunlara paralel daima kontrol nivelman da yaplmaldr. -Nivelman ve kotlamalar son olarak sigortalanr. Bundan nceki rper ve eksen rperlerinden yararlanlr. Yol ekseni sigortalanrken tg-orijin, tg-final noktalar, dzlkte en az km'de bir birbirlerini gren ivili kazklar yaplr. Yarmadan dolguya gei noktalarnda da sigortalama yapmak gerekir. Sigortalar yol ekseninden en az 25 m. uzaa ve alma sahas dna yaplmaldr. d-) antiye sahasnn dzeltilmesi ve servis yollarnn yapm: antiye yerine karar verildikten sonra her eyden nce ie ait makine v.s.nin geecei servis yollarn bir greyderle dzelttirip antiye yerine balamak gerekir. e-) antiye plannn yaplmas: antiyeyi bir plana gre kurmak gerekir. Tesviyeli bir plan zerinde ii yatakhaneleri, yemekhaneler, bro ve ambar yerleri, kum-akl depolar, servis yollar, makine park yerleri v.s. lekli olarak iaretlenir. f-) antiye binalarna at plann yaplmas: antiye kurulu plan hazrlandktan sonra burada dnlen antye, idare binas, kantin, yemekhane, yatakhane, bro, revir, ambar, demirhane, marangozhane, misafirhane gibi binalara ait projeler hazrlanr. Bunlarn hazrlanmasnda yresel malzemelerden yararlanlmas ve sklp taklmas, tekrar kullanlmas mmkn olan standart yap elemanlar kullanlmas gibi iki nemli konu zerinde durulmaldr.

g-) antiye binalarnn yapm: antiyeye makine, malzeme, donat ve iiyi gndermeden nce antiye binalar ve dier tesisler byk lde yaplr. h-) Malzeme ocaklarnn incelenmesi ve gerekli kamulatrma, yap iin ayrma ve iletme ruhsat alma ilemlerinin yaplmas: antiye kurulurken gerekli kum, akl, ta ocaklar, su kaynaklar belirlenir; laboratuvar deneyleri, ettler sonunda artname ve teknik bilgiye uygun kan malzemelere ait ocaklarn mlkiyeti aratrlr. Bu duruma gre kamulatrma ve iletme ruhsat almak iin st organlara, yresel ya da yerel resmi ynetime bavurulur. i-) Kamulatrma ileminin uygulanma olaslnn aratrlmas, yaplacak ilerin tespiti, mal sahiplerine gerekli bildirimin (tebligatn) yaplmas: j-) Eldeki projelerin araziye uygunluk derecesinin belirlenmesi ve gerekli deiiklik nerilerinin hazrlanmas: antiye mhendis ya da mimar olarak size verilen projelerin araziye uyup uymadklarn, daha iyi ve ekonomik uygulama olanann bulunup bulunmadn incelemek grevinizdir. 58 k-) yerindeki yresel koullarn incelenmesi ve gerekli nlemlerin alnmas: Balca parasal koular, iklim durumu yalar, geici ii temini, yreden salanacak yiyecek, iecek temini koullar ve miktarlar. Bunlarn yan sra antiyenin gvenlii konusunda ett edilmesi gerektiinde en yakn hkmet yneticisiyle balant salanmas gerekir. l-) Dier ynetimlerle ilgili baz ilerin zmlenmesi antiye sahas iinde almalara engel olabilecek baz tesisler, elektrik, telefon direkleri, yeralt kablolar, su borular, kanallar, tarihi eserler, askeri yasak blge v.s. bulunabilir. Byle durumlarda ilgili ynetimle hemen iliki kurularak bu konularn zme kavuturulmasna allr. 2.2.4. antiye Kurulmasnda Dikkat Edilecek Hususlar: Depo yerleri, yapnn byklk ve biimine, depo yerinin durumuna, eimine, antiyede kullanlacak makine ve gerelere baldr. Depolarn yapm iin balca prensipler unlardr: 1-) Dzeltme ve temizleme: Kazdan kan toprak yap yerinin dzeltilmesi ve rampalarn yaplmasnda kullanlr; fazlas iyerinden uzaklatrlr 2-) Kum depolar: Har yaplan yere yakn ve yanna ulalmas kolay yerde olmaldr. 3-) akl depolar: Bunlar, betoniyerin yaknnda yere veya bir huni ierisine depo edilmelidir 4-) Yal kire ukuru: Har yaplan yerin yanna yaplr 5-) Ta ve tula depolar: Elevatr kulesi varsa bunun yannda, eik yap iskelesi kullanlacaksa bu iskeleye en yakn yerde yaplr 6-) imento: Betoniyer yaknnda bir barakaya veya adra depo edilir 7-) skele, kemer ve kalp ablonlar: Bunlar kereste bime yerine ve marangozhaneye yakn bir yere depo edilir 8-) ivi, bulon, etriye: Bunlar ayn ambarlarda barndrlrsa demir malzeme iin ayr, cam, ini, fayans gibi malzeme iin ayr ve boyalar iin ayr blm olan bir ambar kullanlr 9-) Betonarme demirler: Demir bkme tezgahna yakn bir yere depolanr 10-) Doramalar: Dorama bina iinde yaplm veya hazr alnmsa bina iinde bir yere, antiyede yaplacaksa kereste deposuna yakn bir yerde retilir ve yine bina iinde depolanr 11-) Scak demir ileri: Kerestelerden, doramalardan, patlayc madde deposundan uzak bir yerde yaplmaldr. Souk demircilik ileri ise ekonomi artlar gzetilerek uygun bir yerde yaplr 12-) Park: Makineler ve byk aralar iin park yaplr. Ufak aralar ve aletler ambarlarda saklanabilir 59 2.3. ANTYELERN DZENLENME ZELLKLER VE AYRINTILARI: 2.3.1.evresi Serbest Kk Bina antiyeleri: Bu ufak bir antiye rneidir (ekil 2.1). Bina olarak yap ve iletme malzemeleri konacak 1-2 baraka ile ta, kum, akl ve tula depolar bulunur. Dzenlenmesi ekildeki gibidir. Smellerin betonarme yaplmas halinde kum ve akln bir ksmnn bina etrafna kordon edilmesi uygundur. EKL 2.1) evresi serbest kk bina antiyesi ematik rnei Tel it/paravana WC BNA Demir Park Tula Betoniyer Malzeme Ambar Kire ukuru Kum-akl BRO imento Giri 2.3.2. evresi Kapal Kk Bina antiyeleri: Bu tip antiyeler binann iinde kurulur (ekil 2.2). Binann bodrum katna gerekli malzemeler getirilir ve bodrum ileri arkadan ne doru yaplarak n ksmdan geici bir antiye olarak yararlanlr. Bodrum kat bitince, zemin kat tavanna kadar gerekli malzemeler getirilir ve yine n

ksm ufak bir antiye yeri olarak kullanlr. Bundan sonra zemin kat malzeme ve antiye yeri olarak deerlendirilip ve st katlar ina edilir. Bina iinde betoniyer kuracak yer olmadndan ancak yer harmanlarnda beton yaplr. Bitiik Bina Arka cephe (dolu ve kullanlamayan alan) BNA (Bitiik nizam yaplamalarda ancak bina ii kullanlabilir) (Bina nnde ayrlabilen ihzarat alan: Belediyelere igaliye creti demeyi gerektirir) YOL Bina Bitiik Bina EKL 2.2) evresi kapal kk bina antiyeleri rnei 2.3.3. evresi Serbest Byk Bina antiyeleri: Byk bina antiyelerinde personel barakalar, malzeme ambarlar, kire ve imento deposu, kire sndrme ukurlar, betonyer, elevatr, kum, akl ve tula depolar, kalp yeri ve demir bkme depolar bulunmaldr. Tulalar genellikle 10.000 tuladan ibaret ynlar halde depolanr. ekilde birbirleriyle ilgili niteler bir araya toplanmtr. rnein; demir deposuyla demir bkme yeri yan yanadr. Kereste deposu ile bime yeri ve kalp yeri bir aradadr. nc bir grup, bir arada bulunan kum, akl, kire, imento ile betonyer tarafndan meydana getirilir. skele kerestesi binaya yakn konmutur (ekil 2.3). CADDE EKL 2.3) evresi serbest byk bina antiyeleri W.C. Yeri Telefon 1 ve 2 Elevatr Tula Su Kireci Elevatr Tel it /Paravana skele Betoniyer Snm Kereste Snmemi Tula Deposu Servis Yolu ef+ Tekniker Ustaba Bro Teknisyen Personel Kereste Bime Kalp Demir Bkme Yeri Demir Depo Malzeme Ambar imento BNA 60 2.3.4. Kooperatif naat antiyeleri: Bu tip inaatlarda binalarn kap, pencere, parmaklk, at, deme, merdiven v.s.leri standardize edilmi olduundan bunlar iin toplu yapm tesisleri kurulur. Bu ekilde ekonomi salanm olur. Bu binalardaki beton ilerini de ekonomik olarak yapmak ve iyi bir kontrol salamak iin bir beton yapm merkezi kurulur ve yaplan beton binalara hazr olarak iletilir. Bu beton yapm merkezi, imento ambar, kum ve akl depolar, betoniyer tesisleri ve biriket-tula ynlaryla bir araya toplanarak kombine bir iletme ntesi eklinde kurulur. Sonra kereste ambar, iskele-kalp atlyesi de buna eklenerek ikinci bir iletme nitesi elde edilir. nc iletme nitesi ise malzeme ambar, demir ambar, demir bkme ve hazrlama atlyesinden oluur. Drdnc nite garaj, tat park, demir atlyesi ile oluturulur. antiye efi, bro binas, ufak makine ve alet ambar bir arada bulunur. antiye ii tama ilerinde damper ya da kamyonet kullanlr. Bu tip antiyelerde, ehre yaknlndan dolay genellikle elektrik enerjisi kullanlr (ekil 2.4). K Tipi Evler Y Tipi Konutlar X Tipi Konutlar C Tipi Evler A Tipi Konutlar 17 18 19 20 21 Tel it / Paravana B Tipi Evler DEMR LER KALIP+ MARANGOZLUK EFLK + AMBAR HZARAT

16 15 12 11 1 4 5 6 3 2 10 9 13 14 7 8 EKL 2.4) Kooperatif inaat antiyeleri 1-naat malzemesi ambar 8-Tula deposu 15-Demir ambar, 2-antiye binas 9-Kereste deposu 16-Scak ve souk demir, atlyesi 3-imento ambar 10-Marangozluk atlye 17-Tamir atlyesi 4-letme gereleri ve makine ambar 11-Kalp ve iskele yeri 18-Makine park 5-Betoniyerler 12-Kalp ve iskele park 19-Tat park 6-Biriket 13-Demir ileme yer 20-Garaj 7-Kum ve akl deposu 14-Demir park 21-Akaryakt tank 2.3.5. Bina Ykm antiyeleri: Eski bir binann ykmna aadaki ekilde balanr ve devam edilir: 1-) at rts sklr, bir oluktan kaydrlp damdan aa indirilir. 2-) inko, dere ve oluklar sklr, paralanmadan palangayla damdan aa indirilir. 3-) Bina iindeki elektrik, su borusu, kalorifer, mutfak, banyo tesisleri, tm borular sklr. 4-) Pencereler, kaplar, parmaklklar, kepenkler sklr, bina merdiveninden aaya indirilir. 5-) Mermer ve fayanslar (krlmadan sklebiliyorsa) sklr, merdivenden indirilir. 6-) Demelerdeki ahap parkeler (tahribatsz olarak) sklr, merdivenden indirilir. 7-) atda kiremit alt kaplamas, mertek, ak ve makaslar sklerek damdan yere palangayla indirilir. RNEK: Betonarme karkas binalarda deme ve karkasn yklmas (ekil 2.5): - nce deme plaklar ykma tabancas ile paralanarak sklr, enkaz alttaki demede toplanr; boru ile dar atlr. Bylece o katn taban kaldrlm olur. - Kirilerle kolonlarn oluturduu karkastaki kirilerin iki bandaki beton kesit ykma tabancasyla paralanr, u demirleri kesilir, kiriler alt kata indirilir; sonra dar atlr. 61 - Serbest kalan kolonlarn diplerindeki kesit ykma tabancasyla paralanr, kolon st ucundan palangaya balanr ve palangayla asl kalan kolon ekilerek bina dna indirilir. 1 1 (1) Kiriler kolon birleim yerlerinden kesilerek 2 2 yklr, binadan uzaklatrlr. Dier katlar da st (2) Kolonlar alt ularndan demeye yakn kata benzer ekilde yerlerinden kesilerek bina dna palangayla (ayn srayla) yklr indirilir. EKL 2.5) Bina ykm sras (ematik) 2.3.6. Menfez antiyeleri: Bu antiyeler kk olup, arazi ve yol durumuna gre malzeme depolar kpr ekseninin iki yan tarafna da kurulur (ekil 2.6). imento, kereste ve ekipman adrlar bir tarafa alnr. Dier tarafta ise ta, kum, akl depolaryla betoniyer veya harman bulunmaktadr. EKL 2.6) Menfez antiyeleri rnei i adr Alet adr imento Kalp ve skele Kerestesi Harman Ta EF YOL Kum akl Su

2.3.7. Betonarme Kpr antiyeleri: Byle bir antiyede imento ambar, kereste ambar, kereste park, iskele kalp atlyesi, yap ve iletme malzemesi ambar, kalp park, demir park, demir ambar, makine ve yedek para ambar, akaryakt deposu, lojmanlar, garaj, bakkal, kantin, revir ve brolar bulunur (ekil 2.7). EKL 2.7) B.Arme Kpr antiyeleri 1-imento ambar 8-Demir bkme yer 15-Revir 17 17 17 20 20 8 16 4 5 6 KONAKLAMA BAKKAL, v.s. ADA BETON Max. Min. Su Seviyeleri TESSLER BETONARME KPR EKSEN DEMR LER AKARSU PERSONEL SERVS KPRS EKSEN TESSLER AMBAR KALIP VE AHAP LER 17 14 13 21 10 19 18 1 8 7 15 11 12 3 2 9 2-Kereste bime ambar 9-Makine ve yedek para ambar 16-Bro 3-skele kerestesi park 10-Akaryakt deposu 17-i barakas 4-Kalp atlyesi 11-Personel lojman 18-Kum deposu 5-Kalp park 12-Garaj 19-akl deposu 6-Yap ve iletme ambar 13-Bakkal 20-Betonyer 7-Demir ambar 14-Kantin 21-Kompresr 62 Kpr antiyelerinde yaplacak ilk i en yksek su seviyesini bularak btn bina ve depolar bu seviyenin stnde ina etmektir. Kprnn mansap tarafna bir servis kprs yapmak ileri kolaylatrr. Kpr temellerinin kaya zerine oturmas halinde kompresr de kullanlr. 2.3.8. Krgir Kpr antiyeleri: Bu antiyelerde binalarn dzenlenme biimi betonarme kprlerdekinin ayns olmakla birlikte en nemli fark ta yontma parknn bulunmasdr. Bu tip antiyelerde gerek ocaktan hazr olarak getirilen talar, gerekse antiyede yontulan talar ayr ayr depo edilmelidir. Depolar arasnda tatlarn almas iin yolar braklmaldr. 2.3.9. Viyadk antiyeleri: Bu antiyeler de viyadn ta, betonarme veya demir olmasna gre eitlidir. Tabliye ksm ne olursa olsun ayn cinsten normal bir kprden farklar viyadk yksekliinin oluturduu zorluklardr. Eer kablolu bir kren yaplacaksa antiye tesislerinin viyadk kronmanndan (tepe noktasndan) yukarda yaplmas, har ve imentonun ayn yamata hazrlanmas ve hepsinin kablolu kren godeleriyle i bana tanmas uygun olur (ekil 2.8). EKL 2.8) Kronman kotunda Viyadk antiyesi rnei aryo Tertibat Kablolu Kren antiye Gergi ve Gergi ve Tesisleri

Ankraj Tabliye Gode Ankraj Viyadk Ayaklar Kablolu bir krenin yaplamad hallerde her ayan yanna kronman kotuna kadar bir elevatr kulesi yapmak ve iilerle malzeme, ara ve gereci bu elevatr yardmyla iyerine karmak uygundur. Bu durumda antiye tesisleri daha alt kotlarda yaplr. Yalnz su basknndan korunmak amacyla antiyenin bir miktar yamata yaplmas uygundur (ekil 2.9). Kronman Kotu Elevatr Kulesi Tabliye Elevatr Kulesi Orta Viyadk Aya Talveg Kotu antiye Tesisleri EKL 2.9) Yama ve talvegde viyadk antiyesi rnei 63 2.3.10. Yama Viyad ve Dayanma Duvar antiyeleri: Dzgn olmayan arazide depolar yamaca kurulur. Depodan aadaki yapnn arkasna tahtadan yaplm oluklar uzatlr, malzeme bu oluklardan aaya kaydrlr. Yalnz, tahta oluklarn malzeme yk altnda krlmalarn nlemek iin st ucu yamaca, alt ucu yapnn kenarna mesnetlenmi kafes kiri veya iki direkten oluan gergili kirie oturtulur; (ekil 2.10). EKL 2.10) Dayanma duvar antiye rnekleri 2.3.11. Baraj antiyeleri: Bu antiyeler, pek ok iletmenin bir arada alt kombine antiyelerdir. Birinci iletme nitesini temel kazs ve kaznn tanmas oluturur. kinci iletme nitesini de ta ocaklar, ta tanmas, krlmas, elenmesi ve ykanmas tekil eder. nc iletme nitesini malzeme tarts, beton yaplmas, tanmas, drdnc niteyi de atlyeler oluturmaktadr. Beinci ve altnc niteler ise ambarlarla enerji santralndan olumaktadr (ekil 2.11). DEPO DAYANMA DUVARI KAYDIRMA KAFES OLUU KR DEPO DAYANMA DUVARI KAYDIRMA OLUU GERGL KR Temel Kazs Kaznn Tanmas Ta Ykama Ta Eleme Ta Krma Ta Tama Ta Ocaklar MalzemeTarts Beton Yaplmas Ta Krma Atlyeler Beton Tanmas Ambarlar Santral EKL 2.11) Baraj antiyeleri (ana niteler) 64 2.3.12. Liman antiyeleri: Bu antiyeler de kombine antiyelerdendir. Bir limanda ta ocaklar, ta tanmas, suni blok, denizde ykleme ve boaltma gibi ilemler bal bana iletme oluturur. Dier iletmelerse srasyla atlyeler, ambarlar ve santralden oluur (ekil 2.12). Ta Tama Suni Blok Denizde Tama Ta Ocaklar Atlyeler

Ambarlar EKL 2.12) Liman antiyeleri (ana niteler) Santral 2.3.13. Ksa Tnel antiyesi: Uzunluu 600 m.den kk tnellere ksa tnel denir. Bu eit tnellerde balca zellik vantilasyon dayanmnn bulunmamasdr. Bu tnellerde insan gc kullanlr. Fakat makine ynnden yeterli firmalar kompresr ve elektrojen gruplar kullanrlar. Bu tesisler, lastik tekerlekli asiler zerine bindirilirler. imento, malzeme ve kereste iin bir ambar kurulur, kk bir demir ve ahap atlyesi vardr. Mhendis ve personel lojman ve brolar iin barakalar yaplr. Patlayc madde deposu uzak bir yere kurulur. iler iin adrlar ve bakkal bulunmaldr. Burada malzeme tamak iin dekovilden yararlanlr. Dekovil tnel iine tek hatl olarak girer, tnel dnda ise bu hatlar makaslar yardmyla ikiye kartlr. Hatlardan biri malzemeyi dkmek iin depoya, dieri ise tnel iine malzeme tamaya ayrlmtr. Tama hattnn sonradan iki hatta kartlmas dekovillerin manevrasn salamak iindir (ekil 13). EKL 2.13) Ksa tnel antiyeleri 3 3 2 5 5 7 16 12 TNEL GR KONAKLAMA DEPO YERNE (Moloz Dkm Yeri) AMBAR BRO + LOJMAN KR HAT TA, KUM, AKIL, BLOK 8 7 7 8 11 10 9 4 1-Motris Kuvvet 4-Bro 7-i adr 10-Kum 2-Ambar 5-Lojman 8-Bakkal 11-akl 3-Atlye 6-Patlayc madde 9-Ta yn 12-Blok Atlyesi 2.3.14. Uzun Tnel antiyesi: Uzunluu 600 m. den fazla olan tnellere uzun tnel denir. Bu eit tnellerde vantilasyon gerekir. Ayrca gerekirse tnel iinde biriken suyu dar atmak iin pompaj tesisiyle akaryakt deposu, imento ambar, yap malzemesi ambar, atlyeler, bro ve lojmanlar, garaj, bakkal, kantin ve revir gibi binalar bulunur. Tnel iine tek hatl bir dekovil denir, fakat tnel azndan balayarak ardarda iki makas konulup dekovil hatt e blnr. Bunlardan bir tanesi tnel kazsndan 65 kan zemini dkmeye yarar, ikincisi tnel iine malzeme tar, ncs ise ambarlardan tnel iine gerekli alet, ekipman ve kalp tar. antiyede zel bir telefon gereklidir (ekil 14). 6 13 12 11 19 19 19 TNEL GR MOLOZ DKM YERNE TA + BETON VANTLASYON VE SANTRAL KR HAT MANEVRA VE ATLYE

AMBAR HATTI BRO + LOJMAN EKL 2.14) Uzun Tnel antiyeleri 10 9 9 6 5 4 38 8 7 14 19 16 21 1 2 19 19 17 18 20 1-Vantilasyon 8-Lojman 15-Patlayc madde 2-Akaryakt deposu 9-Ta yn 16-Garaj 3-imento ambar 10-imento barakas 17-Bakkal 4-Yap malzemesi ambar 11-Kum yn 18-Kantin 5-Kereste ambar 12-Beton blok atlyesi 19-i barakas 6-Atlye 13-akl yn 20-Revir 7-Bro 14-Makine park 21-Pompaj tesisi 2.3.15. ose, Asfalt Kaplama ve Bakm antiyeleri: Bu antiyelerin ehirde bir merkez brosu ve ambar bulunur. Burada kaplama malzemesi ambar, makine yedek paralar ambar, proje servisi ve muhasebe servisi gibi blmler bulunur. Bu merkez, iba antiyesini destekleyen ta oca iletmesi, ta krma ve eleme servisi ayrca asfalt betonu yapma servisi vardr. Bundan baka, scak betonu tama servisi bulunur. Tama aralarnn bakm merkez atlyesinde yaplr. Son olarak da asfalt dkme ve silindirleme servisi vardr. Fakat genellikle bu servis ana servise baldr. 2.3.16. Caddelerde Asfalt Kaplama ve Bakm antiyeleri: ose antiyelerinden farkl olarak bu antiyelerde trafii kesme zorunluluu vardr. Bu antiyelerin ehirde bir merkez brosu ve ambar bulunur. Ancak burada pek ok hazr malzeme piyasadan ve yklenicilerden salanaca iin ambar hacmi kktr. Bu antiyelerde ehir snrlar dnda bir arazide asfalt betonu hazrlama istasyonu kurulur ve buna paralel olarak ehir iine asfalt tayan bir tama servisi oluturulur. ok iyi bir i program hazrlanmal ve buna gre alan bir asfaltlama ve silindirleme servisi kurularak ilere devam edilmelidir. bittikten sonra Kesin Kabul e kadar srekli bakm yapmak zere bir servis kurulur. 2.3.17. Kaldrm Yapma antiyeleri: Bu tip antiyelerin hemen hepsi kaldrm talarn belirli bir ocaktan temin ederler. Kaldrm talar ehirde belirli bir yere depo edilir. Depolarken bu talar kaldrm ta ve bordr ta olarak iki ksm halinde snflandrlr ve ayrlr. Kaldrm ta malzeme depolarnn yannda kum depolar da bulunur. Malzeme, depolardan ibana tanr. Kaldrm ta denirken, olabildiince trafii kesmemeye allmaldr. Trafiin kesilmesi halinde ok iyi bir i program gereklidir. 66 2.3.18. Kanalizasyon antiyeleri: ehirde bir merkez brosu ve antiyesi kurulur. Ambar evresine kurulan merkez antiyesinde kum, akl depolar, betoniyerler, kalplar, boru dkm yerleri ve yaplan borular saklamak iin boru depolar yaplr. in nemli bir ksm merkez antiyesinde yaplr, bunlar iba antiyesine hazr olarak tanr, iba antiyesinde yalnzca rgarlar retilir. Rgarn dklmesi iin gereken beton ve kalplar merkez antiyesinden hazr olarak gelir, nk ehir iinde kalp yapmak ve beton retmek zordur. Bu antiyelerde en nemli rol merkez antiyesindedir ve bunu nem bakmndan tama servisi ve onu da iba antiyesi izler. 2.3.19. Yol naat antiyeleri: Bunlar da kombine antiyelerdendir. Ayr ayr iletmeler bir araya getirilerek antiye kurulur. ehirde bir merkez rgt, burada ambarlar, makine park, teknik servis ve muhasebe servisi

bulunur. Yol inaat yaplan ksmn ortalarnda, uygun bir yerde bir iba antiyesi kurulur. ba antiyesi rgt, merkez rgtnn kk bir rneidir. ba antiyelerinde ta oca iletme servisi, tama servisi, telefon servisi, servis yolu ve dekovil hatlar ina ve bakm servisi, servis kprs yapm servisi, tat bakm servisi, makine bakm servisi, toprak ileri servisi, kpr yapm servisi ve yol kaplamas servisi gibi esas servisler vardr. Ayrca antiye binalarnn yapm iin bina inaat servisi ve yol bakm servisi bulunur. Engebeli arazide alld zaman bir de tnel yapm servisi bulunur. 2.3.20. Demiryol naat antiyeleri: Kombine antiyelere bir baka rnektir. ehirde merkez rgt bulunur. Merkez rgtnde makine park, ambarlar, teknik servisi, muhasebe servisi vardr. banda, merkez rgtnn kk bir rnei olarak iba antiyesi kurulur. Bunun iin de ocak iletme servisi, tama servisi, servis yolu servisi, servis kprleri servisi, dekovil hatt servisi, telefon servisi, tat ve makineler bakm servisi, atlyeler servisi, toprak ileri servisi, kprler servisi, tneller servisi, binalar servis, balastlama (iri mcr) servisi bulunur. hale konusu iinde ray denmesi de varsa ayrca bir ray deme servisi de kurmak gerekir. 2.3.21. Ray Deme antiyeleri: Demiryolu inaat antiyelerinin bir alt antiyesi olarak birincisi merkez, ikincisi de iba olmak zere bunlarn da iki rgt vardr. Merkez rgt, ie ait hesaplar yapar, gereken ray, travers, cebire, makas gibi malzeme gereksinimini bulur, satn alr ve ibana yakn bir istasyonda depo eder. ba rgt ise teslim ald hattn aplikasyonunu yapar, eksenini tespit eder, teslim ald nivelman rperlerine gre balast kazklarn diker. Ayrca merkezden gnderilen malzemeyi teslim alr ve bunlar cinslerine gre depolar. Hergn yaplacak ii tespit edip bu iin gereine gre idareden i katar ister. katarna ayr ayr vagonlarda olmak zere srasyla ve lokomotifin arkasndan balamak zere u malzemeleri yerletirir. Lokomotif, katar geriden iterek gtrr. Katarn sras yledir: 1-Lokomotif 3-Kantin 5-Kk malzeme 7-Uzun ray 9-Makas Traversi 2-Furgon ve aletler 4-iler 6-Ksa ray 8-Makas 10-Travers 67 2.3.22. Beton antiyelerinin letme zellikleri: Beton antiyelerinde aadaki koullar gz nnde tutulur: a-)Beton agregasnn karlmas, ibana tanmas ve depo edilmesi b-)Balayc malzemenin ibana tanmas ve depolanmas c-)Balayc malzeme ile agregann betonyere veya dier harman tesislerine tanmas d-)Harman yaplmas e-)Yaplan betonun kalplara tanmas ve konulmas f-)Kalp ve iskelelerin hazrlanmas iin marangoz atlyesi kereste deposu yaplmas, eitli kaldrma aralarnn temin g-)Beton iin gerekli suyun ve dier gerekli aralarn temin h-)Demirlerin depo edilmesi, bklmesi ve yerletirilmesi iin gerekli tesisler imdi bu koullarla ilgili baz genel bilgileri gzden geirelim: a-)Agrega zerine ksa bilgiler: Beton agregas eittir. (a1) Tuvenan akl; ocaklardan , dere yataklarndan alnr ve elenmeden kullanlr. Kum ve mcrla kartrlr. (a2) Elenmi akl; tuvenan malzemenin elenmesi ile elde edilir, kark deildir. (a3) Krmata; ocaktan kan talar krlarak elde edilir. - Agrega antiyeye; (1) oseler veya servis yollar zerinden kara tatlaryla (2) Demiryollaryla (normal, geni ya da dekovil hatlaryla) (3) Hava hatlarla (4) Su yollaryla tanr - Betonlama ileri de u iki ekilde yaplr; (1) Kesintili beton iletmesi: Barajlar, temeller, beton yol kaplamalar, dayanma duvarlar, rhtm duvarlar gibi srekli olarak yapm gerekmeyen inaatlarda betonlamaya ara verilebilir. Bu nedenle agrega antiyeye iin durumuna gre belirli miktarlarda ve yava yava getirilip depo edilebilir. (2) Kesintisiz beton iletmesi: Tabliye plaklar, kemer kpr, su altnda beton gibi ilerde betonlama ilemi kesilemez, sreklidir. Bu nedenle tm agregann balangta i bana getirilip depo edilmesi gerekir. b-)Balayc malzemenin getirilmesi ve depo edilmesi: Bu malzeme uval ya da kat torbalar ierisinde, kargir, ahap, demir ambar veya silolarda depo edilir. Her parti malzeme parti parti depo edilmeli ve giri srasna gre kullanlmaldr. imento torbalar st ste 12-13 sra konulabilir ve ambar kapasitesi buna gre belirlenebilir. (c-) Agrega ile balayc malzemenin betoniyere iletilmesi: (c1) Agrega iletim aralar: 1. Krek :2.5 m.uzaklk ve 1.5 m. ykseklie kadar 2. Kara tatlar 3. Dekovil 4. letim band (konveyor)

(c2) Balayc malzeme iletim aralar: 1. Depolardan i bana normal kara tatlaryla 2. antiyede ii srtnda, el arabas veya iletim bandyla tanr. 68 d-) Harman tesisleri ve beton yaplmas: (d1)Yer harman yaplmas: Bunun iin genellikle satan veya ahaptan 2 x 4 m. boyutlarnda yaplm dz bir platform kullanlr. (d2) Betoniyerler: Bu tesisler; 1. Serbest dmeli betoniyerler 2. Kesintili alan tesisler 3. Srekli alan tesisler olmak zere eittir. Betoniyerler hacimlerine gre; 1.) 75, 150, 250 veya 500 lt lik kk betoniyerler 2.) 1000, 1500, 3000 lt lik byk betoniyerler olarak ikiye ayrlrlar. Saatte yaplan harman saysna gre betoniyerin gc tespit edilir. B = V . S . K . R ....................... [m3 / saat] Burada; B: Betoniyerin gc V: Betoniyerin bir defada yapt beton hacmi. . . . . . . : (m3) R :Randman katsays . . . . . . . . . . . . . :(0.96-0.98), S :Saatte yaplan harman says. . . . . . . : [Adet / saat] -Srekli alan tesislerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :S=30 adet/saat -Byk betoniyerlerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:S=20 adet/saat -Kk betoniyerlerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:S=25 adet/saat -Uzun srede hesaplarda alnacak ortalama deer olarak . . . . . . . . . . .:S=20 adet/saat BETONYER, BETON HAZIRLAMA TESS VE BETON HESABIYLA LGL PROBLEMLER: RNEK-1: Srekli olarak gnlk 140 m3 beton gereksinimi olan bir antiyede kk tip (500 Lt.lk) bir adet cebri kartrmal betoniyer mevcuttur. Aada verilen bilgilerden yararlanarak gnlk 8 saatlik normal alma sresi ierisinde szkonusu beton gereksiniminin karlanp karlanamayacan, karlanamyorsa ne kadar sreyle gnlk fazla alma yaplmas gerektiini hesaplaynz. VERLENLER: *.Cebri kartrmal betoniyerde bir karm 60 sn. srmektedir. *.Doldurma sresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : 25 sn. *.Boaltma sresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .: 10 sn. *.Bota alma sresi . . . . . . . . . . . . . . . . .: 25 sn. *.Randman faktr . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:0.85 *.Malzeme kabarma oran. . . . . . . . . . . . . . :1/1.098 ZM: *.Bir karm 500 Lt.= 0.5 m3 betonun hazrlanma sresi: T = t1+t2+t3+t4 = 25+60+10+25 = 120 sn. = 2 dak./karm *.Bir saatte hazrlanabilen karm says 60 / 2 = 30 adet / saat; 30 x 0.5 = 15 m3 /saat *.Bir gnde (8 saatte) hazrlanabilecek en fazla beton miktar: V = 15 x 8 = 120 m3 /gn, B = V.S.K.R = 120 x 0.85 x 1.098 = 112 m3 /gn 112 m3 /gn < 140 m3 /gn olduundan beton retimi 8 saatte karlanamamaktadr. *.140 m3 gnlk beton gereksiniminin karlanabilmesi iin gerekli sre; (140 / 112) x 8 = 10 saat, 10 - 8 = 2 saatlik gnlk fazla alma yaplmas gerekmektedir. 69 RNEK-2: Bir bina antiyesinde, elde mevcut 500 Lt. lik kk tip bir betonyerle bina metrajlarnda belirtilen 400 m3 betonun aada verilen bilgilerden de yararlanarak ne kadar zamanda hazrlanabile- ceini hesaplaynz. VERLENLER: *.Kullanlan betoniyer serbest dmelidir. *.Betoniyer bir gnde en fazla 7,5 saat alabilmektedir. *.Doldurma sresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : 40 sn., *.Boaltma sresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :11 sn. *.Bota alma sresi . . . . . . . . . . . . . . . . .: 15 sn. *.Randman faktr . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:0.85 *.Malzeme kabarma oran. . . . . . . . . . . . . . .: 1 / 1.10 ZM: *.Serbest dmeli 500 dm3 lk bir betoniyerin bir periyotluk (T) sresi: T = t1+t2+t3+t4 = 40+90+11+15 = 156 sn. = 2.6 dak./karm

*.Bir saatte hazrlanabilen karm says 60 / 2.6=23 karm *.Bir gnde retilebilecek en fazla beton miktar: 23 x 0.500 x 7,5 = 86.25, V = 86.25 m3 /gn, S = 0.85, K = 1/1.10 verildiine gre, B = V.S.K.R = 86.25 x 0.85 x 1.10 = 80.64 m3 /gn *.Gerekli gn says; 400 / 80.64 = 4.96 5 gnde hazrlanabilir., RNEK-3: Bir binann beton dkm iinde eldeki 500 Lt.lik betoniyer ve 15 iiyle saatte 20 karm yaplabilmektedir. Betoniyerin randman 0.95, malzeme kabarma katsays 1/1.10 olduuna ve normal sz konusu i {alma +3 saat fazla alma / gn} sistemiyle ynetildiine gre gn sonuna kadar retilebilecek beton miktarn m3 olarak hesaplaynz. ZM: *. V: Betoniyerin hacmi = 500 Lt. = 500 dm3 = 0.5 m3 *. S: Karm miktar / saat = 20 *. K: Malzeme kabarma katsays = 1.10 *. R: Randman katsays = 0.95 *. B: Betoniyerin verimi (saatlik, m3 /h), *. B': Betoniyerin verimi (gnlk, m3 /d), *. B=V.S.K.R = 0.500 x 20 x 1.10 x 0.95 = 10.45 m3 /saat, *. B'= B.(8+3) = 10.45 x 11 = 115 m3 /gn bulunur. RNEK-4: 25 adet / saat beton yapan 250 dm3 lk kk bir betoniyer, 0.98 randmanla ve 1/1.099 kabarma oranna gre alyor. Bu betoniyerin bir gnlk normal alma saatindeki retimini m3 olarak bulunuz. ZM: V=0.250 m3 , S = 0.98, K=1/1.099, R=25 Ad./Sa., B = ? B=V.S.K.R, B = 0.25 x 0.98 x 25 x 1.099 6.73 m3 /saat, B'= 6.73 x 8 = 53.85 9 54 m3 /gn bulunur., e-)Yaplan betonun tanmas iin gereken aralar: (e1)Yumuak ve dvme beton iin; 1.Japon arabas : 0.1- 0.3 m3 hacminde, 2.nsan gc veya lokomotifle ileyen dekovil hatt: Hat genilii 600 m / m, vagonet hacmi 0.3 -1.5 m3 , 3.Kablo: 2.5 m3 hacminde beton tekneli, 4.Kamyon :Normal, damperli ya da transmixer 5.letim band (konveyor) 6.Beton tulumbas ya da boru tesisleri (e2)Sulu beton iin; iletim band hari yukarda aklanan be tan ekli de bu tip beton iletim iinde kullanlr. 70 f-)Yaplan betonun kalplara konmas iin gerekli aralar: (f )Dvme ve yumuak beton iin ; 1.Kayma oluklar ve borular 2.letim band 3.Ykseltme aralar 4.Sabit huniler (f )Sulu beton iin aktma direkleri ve kuleler kullanlr. 2.3.23. Beton Yapma letmelerine Ait rnekler: Burada insan gcyle iletilen antiye tiplerine rnekler verilecektir. RNEK 1-) Kullanlan agrega tuvenan, elde bir adet betoniyer ve 600 m/m lik dekovil bulunduu kabul ediliyor. imento ambar ile betoniyer bitiiktir. Su deposu yaknda ve ayr bir yerdedir (ekil 2.15). EKL 2.15) RNEK 2-) Agrega tuvenan akldr. Elde bir betoniyer, iletim band ve 600 m/m lik dekovil vardr. Yapya YOL Dekovil hatt (600 m/m) Betoniyer Su imento Ambar Max. 7.50 m. Tuvenan akl imento ambar betonyere bitiik, su deposu betoniyerin yanndadr. Tuvenan akl deposundan malzeme iletim bandyla nce bir n siloya oradan da betoniyere konulmaktadr (ekil 2.16). EKL 2.16)

Yapya Tuvenan akl Dekovil hatt (600 m/m) Betoniyer Su imento Ambar Max. 25 m. n silo ve iletim band YOL RNEK 3-) Agrega ayr cins (0-7, 7-30, 30-70 mm.), elde bir betonyer, bir iletim band ve 600 m/m lik dekovil vardr, Agrega 3 ayr depo halinde toplanr. Agrega depolarnda birer lek vardr ve bu leklere doldurulan malzeme tartlarak iletim bandna boaltlr. letim band ile n siloda malzeme toplanr ve betoniyeri besler. Betoniyerin yannda imento ambar ve su bulunur (ekil 2.17). EKL 2.17) Yapya Dekovil 600 m/m imento Su Ambar Betoniyer Tart Kantar lek Silo letim band AKIL KIRMATA KUM YOL 71 RNEK 4-) Agrega tuvenan akl, elde bir betoniyer ve iki adet dner plk (plak-turnan) ve 600 m/m lik dekovil vardr. Ocaktan dekoville gelen akl antiyeye ylr. akl deposunun iki yannda birbirine paralel iki akl hatt oluturulur. Bu hatlar, kendilerini dik olarak kesen betoniyer hatt ve dner plaklar yardmyla balanmtr. akl hattna giren malzeme betoniyer hattna geer ve betoniyerin nne getirilir. imento ambar ve su deposu betoniyerin yanndadr. Hazrlanan beton yine bir dekovil hatt ile yapya gnderilir (ekil 2.18). EKL 2.18) Yapya Betoniyere malzeme temin hatt Plak-turnan imento Ambar Ocaktan gelen akl Dekovil Dekovil Betoniyer Hatt akl Hatt 600 m/m Plak-turnan Su 2.3.24. Lokomotifle letilen Balastiyer antiyeleri rnekleri: RNEK 1-) akln elle karlmas ve elemeden kullanlmas halinde bir balastiyer iletmesi (ekil 2.19): EKL 2.19) Balastiyerde kazma ve ykleme elle yaplr. Ayna geriledike kr hat aynaya doru yaklatrlr ve aktarmasz olarak dorudan doruya vagonetlere yklenir. Balastiyer Aynas Vagonetler Kaydrlm dekovil hatt Manevra Hatt Hattn ilk durumu Dm Noktas Betoniyere RNEK 2-) akln elle karlmas ve elendikten sonra kullanlmas halinde balastiyer iletmesi (ekil 2.20): Balastiyer Aynas akl Elek Kum EKL 2.20) Vagonetler Kaydrlm dekovil hatt Manevra Hatt Hattn ilk durumu Dm Noktas Betoniyere Birinci rnein genellikle aynsdr. Yalnz burada eleme ilemi eklenmitir ve elenen akl eitli aplarda gruplanr, ynlara ayrlr ve vagonetlere yklenir.

RNEK 3-) Kk iletmelerde sahilden kum karlmas halinde balastiyer iletmesi: Kum sahile mavnalarla getirilir. Mavna ile gelen kumu sahile karmak iin srtta tama yaplr. Mavna ile sahil arasna genellikle 30-40 cm. geniliinde 8-10 cm. kalnlnda madriyeler konularak bir yol oluturulur. Yalnz geli ve gidi yollarn ayrmak uygun olur. Getirilen kumun dalga tesirinden uzak bir yere ylmasna dikkat edilmelidir. RNEK 4-) akln ekskavatrle kazlmas ve elemeden kullanlmas halinde balastiyer iletmesi: (ekil 2.21). Balastiyer Aynas Ekskavatr Vagonetler EKL 2.21) Dm Noktas Manevra Hatt Betoniyere 72 Balastiyer aynas nnde ekskavatr bulunur ve kazlm olan akl vagonetlere ykler. Yalnz ekskavatrn i hacmi byk olduundan ekildeki gibi dnl bir dekovil hatt denmesi daha uygundur. RNEK 5-) akln ekskavatrle kazlmas, TROMEL'le elendikten sonra kullanlmas halinde balastiyer iletmesi (ekil 2.22): Balastiyer aynasndan ekskavatrle yklenen akl, sabit bir tesis olan Tromel'e gnderilir. Burada kum, mcr, akl olarak ayrlr. Bir dm oluu ya da iletim band yardmyla betonyere giden hattn nnde gruplar halinde ylr. Kaz Aynas Ekskavatr Vagonetler+Loko. Manevra Hatt SLO TROMEL letim Bantlar, Oluk, v.s. Kum akl Krmata Betoniyere EKL 2.22) 2.3.25. Taze Betonun Tanmas ve Kalplanmas letmeleri: 2.3.25.1. Dvme ve yumuak beton (plastik kvaml beton): (1) JAPON ARABASIYLA BETON DKME: Arabann hacmi 100-300 lt.dir. antiye iinde kolaylkla srebilmek iin kalastan yaplm bir yol oluturulur. Yolun eni yaklak olarak 1 m. olur. Ayrca yapnn etrafn bir gei yoluyla evrelemek kolaylk salar. (2) EVRE DEKOVLYLE BETON DKME:Yapnn etrafna dekovil hatt denir. Kelere plakturnan konulur. Betonu temellere kaydrmak iin uygun yerlerde dm oluklar tertiplenir. Betonun serbest dme ykseklii en fazla 1.5-2.0 m. olmaldr. Dm oluunun yatayla yapt a yaklak olarak 30 0 civarndadr (ekil 2.23). EKL 2.23) evre dekoviliyle beton dkme (3) YAPIYA PARALEL DEKOVLLE BETON DKME: Dayanma duvar gibi uzun bir yap gznne alnrsa bu yapya paralel ve kronman (tepe) kotundan bir dekovil hatt geirmek gerekir. Dekovil hatt kavalet bir kprnn zerinde bulunur (ekil 2.24). YAPI Hat Hat Plak-turnan Hat evre Dekovili Oluk YAPI hmax=1.5 ~ 2.0 m. Manevra hatt PLAN EKL 2.24) Yapya Paralel Beton Dkm ENKEST Dekovil OLUK (Beton) Kavalet Kpr Dayanma Duvar

YAPI 73 (4) KAVALET KPR ZERNDEN BETON TAINMASI VE BORUYLA DKM: Yap kronman kotu ok yksekte olursa yksek bir kavalet kpr zerinde gelen beton yapya oluklar yardmyla deil dm borularyla dklr. Prensip ncekinin aynsdr. (5) LETM BANDIYLA BETON DKME: Betonyerin yksek bir yerde kurulamamas halinde, hazrlanan beton, iletim bantlaryla yksek bir yapya gnderilir. letim bandnn kurulabilecei en byk eim, aadaki ekilde gsterildii gibi amax = 270 dir (ekil 2.25). EKL 2.25) letim bandyla beton dkm letim band YAPI (Konveyor) Betoniyer 27 ~300 Platform (6) DEVNGEN BETONAJ KULESYLE YAPIYA PARALEL BETON DKME: Yapnn yksek ve arazinin dz olmas durumunda yapya paralel ray denerek zerine betonaj kulesi oturtulur. Betonyerle beton silosu bu kulenin zerine yerletirilir. Kulenin st dikmelerine iki gergi yardmyla iletim band taklr ve yapnn zerine uzatlr. Agrega ve imento dekoville gelir, kulenin elevatr kovasna dklr. Elevatrle karlan agrega, agrega silosunda toplanr. Betonyerden kan beton, beton silosunda toplanr ve oradan iletim band yardmyla dkm borusunun hunisine gider, boru araclyla betonlanan kota eriir (ekil 2.26). A :Dekovil C Gergi B :Elevatr ve kovas D C :Agrega silosu F D :Betonyer E :Beton silosu F :letim band G :Safra H :Huni ray ray PLATFORM YAPI H B B G A EKL 2.26) Devingen betonaj kulesiyle beton dkm 74 (7) KULEL VNLER VE KPRLER YARDIMIYLA BETON DKME: Kuleli vin, kalplarn oturtulmasna, kaplama talarnn tanmasna, betonun yerine dklmesine yarar. Eer beton bir yamata hazrlanyorsa, kavalet bir kpr zerine oturan bir dekovil hatt yardmyla binann yanna getirilir. Kuleli vinle betonu tayan kova kaldrlr ve bir huni-boru sistemiyle beton yapya dklr (ekil 2.27). EKL 2.27) Kuleli vin ve krenlerle beton dkm (8) BETON POMPAJI: Borularda betonun ilerlemesine, betonun elik zerinde srtnmesi, dirseklerin akm nlemesi ve betonun i srtnmesi engel olur. Kesintisiz ve iyi bir beton pompaj yapabilmek iin betonun yeteri kadar akc kvamda, yani su oran yksek olmas gerekir. Yalnz bu arada belirli bir su dozajn da gememek gerekir. Su orannn yksek olmas segregasyona (=ayrma) sebep olur. O halde hem uygun su karm hem de uygun granlometride ince malzeme iin yeterli oran bulmak gerekir. Basnl havayla alan pompaj aletlerinde verilen hava betona karr ve sv dozajn arttrr. Bu tip pompajda genellikle 5 kg/cm2 lik basn yeterli olmaktadr. Pompajda kullanlan beton kartrma kabnn en az 750 lt. olmas, borularn yatayla yapacaklar alarn da 600 yi gememesi gerekir. Pratikte 600 m. ye kadar yatay, veya 250-300 m.ye kadar yatay 40-50 m. ye kadar da dey iletim yaplabilmektedir. Beton tulumbalarnn bulunduklar seviyelere gre beton iletimi ekilde yaplr (ekil 2.28 a,b,c): (8.1.) Dik yukar iletim : EKL 2.28 (a) Beton tulumbalaryla dik yukar ynde beton dkm (8.2.) Az eimli aa iletim: YAPI Beton Tulumbas 1350 dirsek

Beton Tulumbas Flanl Borular 900 dirsek Kuleli Vin Beton ve Mlz. Dekovili Kavalet Kpr (Ykseltilmi) Dkm Ucu EKL 2.28 (b) Beton tulumbalaryla az eimle aa ynde beton dkm 75 (8.3.) Az eimli yukar iletim: Beton Tulumbas Dkm Ucu EKL 2.28 (c) Beton tulumbalaryla az eimle yukar ynde beton dkm Pompaj yntemi; tnellerde, galerilerde, dier tan yntemlerinin uygun olmad derin temellerde, boyu ve ykseklii fazla, tama iskelesi gerektiren durumlarda, g araz koularnda, su altndaki beton ilerinde, antiyede beton tannn trafii ska kesmesi durumlarnda uygun olmaktadr. (9) BAST BETON POMPAJI: Betoniyer yksekte bulunur ve yaplan beton siloda toplanr, buradan beton pompaj borular yardmyla nakledilir. Yapya yaklalncaya kadar pompaj borular zemn zerindedir, yapya yanamas iin borular bir rampa zerine alnr ve beton dkm borularnn zerindeki hunilere oturtulur (ekil 2.29). EKL 2.29) Basit beton pompajyla beton dkm Betoniyer Beton Silosu YAPI Pompaj Borusu Huniler Borular Yanama Rampas (SKELE) 2.3.25.2. Sulu beton: (1) DURUR AKIM DREYLE BETON DKME: Akm direinin boyu 60 m.ye kadarsa ve ahaptan yaplmsa beton kovasnn en fazla 500 lt.lik olmas, direk, elikten yaplmsa en fazla 750 lt.lik olmas gerekir. Bu direklerin alma alanlarnn yarap 30 m. ye kadardr ve byle bir dzenleme beton hacminin 2000 m3 den ok olmas halinde ekonomik olur. Byle bir sistem bir nokta etrafnda toplanan stadyum gibi yerlerde uygundur. Gene ayn ekilde liman inaatlarnda da kullanlabilir. Yaplan sulu betonu tama iinden kurtulmak iin orta yere sabit akm direi dikilir ve ucuna dnebilen bir huniyle boru sistemi aslr. Karm beton bir asansrle huniye kadar karlr ve dklr. Beton, huniden borular araclyla yapya tanr. Yalnz beton borusunu tayabilmek iin altna iskeleler gereklidir (ekil 2.30). EKL 2.30) Sabit akm direi (derik) ile beton dkm YAPI Huni Boru Gergi Ulam Kolu Destek Kirii Akm Direi Asma skele H 1.5 m. Betoniyer Asansr Teknesi Ankraj Mesnet 76 (2) DURUR AKIM KULESYLE BETON DKME: Prensip tamamen bir ncekinin ayndr. Direk yerine burada bir kule yaplmtr. Byle bir sistemin alma alannn yarap 45 m.ye kadar olup, 3000 m3den daha byk

beton dkmnde ekonomiktir. Kule ykseklikleri 80 m.ye, beton kovas hacmi de 1500 lt.ye kadar olabilmektedir (ekil 2.30). (3) DURUR KABLOLU KRENLE BETON DKME: Viyadk gibi derin vadilerde inaat ilerinde, yap zerine bir kablo gerip, betonu kren'in gode'lerine doldurup bunlar bir aryo'ya asl olarak hareket ettirerek yap zerine gnderip beton dkme ilemlerinden oluan bir sistemdir (ekil 2.31). EKL 2.31) Sabit kablolu krenle beton dkm Ankraj Tayc Kablo aryo Ankraj Gode ekme kablosu Betoniyer Temel YAPI (4) DEVNGEN KABLOLU KRENLE BETON DKME: Barajlarda olduu gibi yap geniliinin byk olduu durumlarda tayc kablonun sabit olmas, betonun istenilen yere ulamasn nler. Bu gibi durumlarda tayc kablo hareket edebilir ekilde dzenlenir. 2.4.BETONARME YAPILARIN ZELLKLER VE BETON OSE ANTYELER: Betonarme yaplarda beton dkm ileri nceki konularda anlatlmtr. Burada demir, kalp ve iskele ile ilgili olarak aadaki konular zerinde durulacaktr (ekil 2.32). antiyeye gelen tm demirler aplarna gre gruplandrlarak ayrlr ve istiflenir. Demir deposunun yannda demir bkme yeri, onun yannda da hazrlanm etriyelerle balanm ve stleri etiketlenmi hazr demir donat bekleme yeri bulunur. Kk ilerde bu ksm arasnda tama ileri iiyle yaplr. Byk ilerde ise yerine gre motorlu tat ya da dekovil kullanlr. skele ve kalp atlyelerine gelince, iskele kerestesi ve kalp kerestesi ayr ayr depo edilmelidir. skele kereste deposu yannda iskele hazrlama yeri, onun yannda da hazr iskele bekleme yeri, kalp iinse kalp kereste deposunun yannda, kalp hazrlama yeri ve onun yannda da kalp bekleme yeri yaplr. Demir Bkme Bekleme Deposu Yeri Yeri skele Kerestesi skele Hazrlama Yeri skele Bekleme Yeri Deposu Kalp Keretesi Kalp Hazrlama Bekleme Deposu Yeri Yeri EKL 2.32) antiyelerde demir ve beton hazrlk, depo ve bekleme yerleri dzenlemesi 77 (1) BETON OSE KAPLAMALARI HAZIRLIK ANTYELERNDE: imento bir ana depoda toplanr. ) BETON OSE NAAT ANTYELERNDE: osenin birinci ve ikinci kat tabakalarna gerekli olan agrega ayr ayrdr ve iki ayr yerde istiflenmelidir. (2 Tamamen makineler kullanlr. a iler unlardr: 1-Beton dklecek ksmn k yanna ray denir lr lr ilir lr erilir lr r i yeniden gzden geirilir Tm iler ayr makineler tarafndan yaplr. Bir beton ose inaatnda yaplacak balc 2-Zeminin st yzey tokmakla dvlerek sktr 3-Kaln kat serilir

4-Alt katn betonu dk 5-Alt kat betonu yaylr, ser 6-Alt kat enine beton derzi yap 7-Alt kat betonu sktrlr 8-st kat betonu dklr 9-st kat betonu yaylr, s 10-st kat enine beton derzi yap 11-st kat boyuna beton derzi yapl 12-st kat betonu sktrlr 13-st kat betonunun derzler 14-st kat betonunun zerine gnelik gerilir 15-st kat betonu sulanr 78 2.5. ANTYE BNALARI: in byklne gre bir antiyede bir ksm ya da tm bulunmas gereken balca antiye binalar unlardr: (1)Brolar (5)Salk binalar (9)Frnlar (2)Lojmanlar (6)Atlyeler (10)Ahrlar (3)i binalar (7)Garajlar ve sundurmalar (11)Ambarlar (4)Barakalar (8)Bakkal ve kantinler (12)Kmesler 2.5.1. antiye Binalarnn Genel Dzenlemeleri: antiye binalarnda kullanlacak yap malzemeleri o blgede bulunabilen, iklim koullarna uygun ve en nemlisi ucuz malzemeler olmaldr. Genellikle kerpi, ta, ahap ve seyrek olarak tula kullanlr. Son zamanlarda teknoloji ve malzeme konusundaki hzl geliim sayesinde hazr, sklp kurulabilir, ok ve deiik amal kullanmlar iin, polypropilen esasl antiye binalar, kapal hacimler, blmler ya da yap malzemeler kullanmlar yaygnlamaktadr. Hazr deil de yerinde retiliyorsa, antiye binalar iklim koullar ve deprem ynetmeliklerine uygun olmaldr. Binalarda stma problemi tam olarak zlmeli, gerekirse ift katl pencere kullanlmal, personel toplu olarak byk salonda altrlmal ve yemek saatlerinde ise geni yemekhanelerde toplanmaldr. Sivrisinek olan yerlerde, pencerelere ince bir tel gerilmelidir. Emniyet iin pencerelere demir parmaklk taklmas, hem emniyet hem de s bakmndan da gereine gre pencerelere tahta kepenkler taklmas uygun olur. 2.5.1.1. Binalarda ekonomi salanmas: Ekonomi, yap elemanlarnn standardizasyonuyla salanr. Standartlk, esas olarak sklebilir (demontabl) yap elemanlarna uygulanr. Hangi yap sistem kullanlrsa kullanlsn at, tavan, deme, kap, pencere, tel kafes, demir parmaklk, tahta kepenk, ocak, baca, havalandrma, ykanma ve tuvalet gibi tesisler mutlaka standartlatrlmaldr. Binalarn ana tayc elemanlar da standart panolar, prefabrik elemanlar kullanlarak demontabl ekilde yaplabilir. Ayrca bina iinde kullanlacak eyalar; rnein masalar, portmantolar, dolaplar, sandalyeler, karyolalar ve benzerleri de standardize edilmelidir. 2.5.1.2. Brolar: Byk ilerde alan teknik ve idari personel kalabalk olacandan bu durumlarda bro binalar yaplr. Byle bir binada antiye efi, teknik bro, muhasebe brosu, malzeme brosu, yaz ileri brosu vezne, bekleme odas, vestiyer, antre, kapc odas, gibi odalar bulunur. Btn bu odalarn kaplar koridora almal, ayrca odalar iyi bir ekilde aydnlatlmaldr (ekil 2.33). EKL 2.33) Brolar Kapc WC Yaz leri Malzeme Muhasebe Brosu Gie-1 Odas Brosu Giri K O R D O R Gie-2 Bekleme Md. Toplant Teknik Gie-3 Yeri Vestiyer Bekleme veya Odas Bro efGie-4 Boyutlar herbir hacmin iinde alacak insan saysna ve herbir grevli iin en az 3 m2 yer decek ekilde dnlmelidir. Daha kk boyutlu antiyelerde nitelerde azaltma yaplarak daha basit bir bro binas tasarlanabilir. 2.5.1.3. Lojmanlar: antiyede alan personel says az ise, yani 10-15 kiiden oluuyorsa o zaman ayr bir bro binas yaplmaz; lojmanla bro binas ayn yerde bulunur. Bylelikle, lojmanlar brolu byk lojman, brolu kk lojman, ayr aile lojman, blok lojman ve yatakhane olmak zere be tipe ayrlmaktadr. 79

a-) BROLU BYK LOJMAN: Says ok olmayan personel ve alma brolarn ayn at altnda toplamak dnlmtr. Byle bir binada alma brolarndan baka yatak odalar, banyo, mutfak, yemek salonu gibi hacimler de bulunur. antiye ef evli deilse burada oturur (ekil 2.34, a). EKL 2.34 (a) Brolu Byk Lojman Oda Lojman Oda Girii Oda Oda WC WC Lav. Lav. Ban. arp. Ban. WC Kap WC Mutfak Yemek Malzeme Fen + Heyeti Toplant Pers. Giri K O R D O R Bekleme Vezne Muhasebe ef ef (Gie) Yrd. b-)BROLU KK LOJMAN: Evinde de almaya devam eden evli antiye efleri iin bu tip lojman yaplr (ekil 2.34, b). EKL 2.34 (b) Brolu Kk Lojman Mutfak Kiler WC Banyo HOL Loj. Giri K O R D O R i Girii BRO + ODA ODA ODA c-) AYRI ALE LOJMANI: antiye efi, eer blok lojmanlarda oturtulmayacaksa, dzenleme ekli brolu lojmann ayns olan bir lojman ekli dnlr. d-)BLOK LOJMAN: Evli memurlar iin blok lojmanlar yaplr. Blok lojman genellikle yan yana ikili blok olarak, ya da hem yan yana hem de arka arkaya olmak zere drtl blok halinde yaplr. Bu bloklarda antiye efi de oturabilir. Oturmamas halinde ayr bir aile lojman yaplr (ekil 2.34,c). kili Blok Lojman EKL 2.34 (c) Blok Lojman Banyo WC Mutfak ODA Baca Baca Koridor Ofis ODA SMETR HOL ODA Giri e-)YATAKHANE: Bunlar alt kademe personel iin dnlr. Yatakhanelerde en byk hacim genel personel yatakhanesine ayrlmtr. Bu kiiler burada yatar ve yemek yerler. Bu nedenle yatakhanelere mutfak blm de eklenebilir. Ayrca antiyeye gelen misafirler ayn bina iinde fakat ayr bir blmde kalabilirler (ekil 2.35). EKL 2.35) i Yatakhanesi WC Banyo Personel Misafir WC Odas Odas Genel i Giri Personel K O R D O R Misafir Yatakhanesi Giri Mutfak + Yemek Misafir Vesti Ofis Odas Odas yer 80 2.5.1.4. i binalar: i binalarnda , alan iilerin yatrlmasna yetecek kadar karyola veya ranza bulunur. Ranzalar iin bir kou dzenlenir. Bu tip binalarda mutfak, banyo ve WC ye ek olarak iilerin ekipmanlarn koyacaklar bir deponun mutlaka bulunmas gerekir (ekil 2.36). EKL 2.36) i binas (konutu) Banyo WC Depo KOU K O R D O R Giri

Mutfak 2.5.1.5. Barakalar: Barakalar, ibanda gece kalmayan (vardiya ya da fazla mesai yapmayan) personelin gndz almalar ve barnmalar iin yaplan, genellikle geici olan yaplardr. Ancak bu barakalardan gereinde ift sral veya tek sral bir ambar ya da yatakhane olarak yararlanmak olasdr. Beki kulbeleri de bu cins yaplar iine girerler. Barakalar, ekonomi dncesiyle genellikle sklebilir ekilde yaplan yaplardr (2.37 a,b,c). Giri - k EKL 2.37 a-) Yatakhane Giri k 2.37 b-) ift Sral Ambar Giri k 2.37 c-) Tek Sral Ambar BARAKALAR (Plan) 2.5.1.6. Salk binalar: Revir, ilkyardm noktas, hamam ve grup tuvaletler gibi eitli tipte yaplardr (ekil 2.38 a,b,c). a-) REVR: banda 18 yataa kadar hasta alabilen, doktor, hastabakc ve gerekirse eczanesi bulunan bir binadr. 81 EKL 2.38) (a) Revir DOKTOR Pansu WC Eczac Depo Hizmetli Giri 2 WC Banyo HASTA man KOUU KORDOR MUAYENE Bekle Giri 1 Salk Hasta- Hasta Odas Hasta Odas HASTA me Memuru bakc KOUU b-) LKYARDIM NOKTASI: banda 3 - 4 km de bir adet acil yardm iin ilkyardm noktas bulunur. Bu binalarda pansuman odas ve salk memuru odas bulunur. PANSUMAN Salk MUAYENE Memuru ODASI Giri ve Bekleme WC EKL 2.38 (b) lkyardm noktas c-) HAMAM: Uzun srecek ilerde, ibanda temizlii salamak iin genel bir hamam gerekebilir. Hamamlar iki blmdr ve birinci blmde personelin ykanmas iin dular, ikinci blmde de ef, idari ve teknik elemanlarn ykanmas iin zel banyolar bulunur. Kazan dairesi, yakt deposu ve hamam grevlisinin konaklama yeri ayn at altnda bulunur. Pers. Giri EKL 2.38 (c) Hamam (shhi banyo) i ve dari Pers. Giri d-) GRUP TUVALETLER: Bunlar ii tuvaletleri, pisuvarlar ve personel tuvaletler olmak zere grupta toplanrlar. Tuvaletlerde, foseptik ukurlarnn tuvaletlerin hemen altnda veya yannda olmasna, ukurlarla tuvaletler arasndaki balantnn borularla, koku karmayacak ekilde balanm ve iyice kapatlm olmasna dikkat edilmelidir. 2.5.1.7. Atlyeler: banda mozayik atlyesi, dorama atlyesi, demir atlyesi gibi eitli atlyeler bulunabilir. Her atlyede tezgahlar iin ayrlm byk bir hacim bulunur. Bundan baka atlye efi odas, malzeme odas, gelen iler odas, biten iler odas ve dknt malzemenin yld krpnt odas bulunur. Atlyeler, tezgahlarn sralanna gre TEK SIRALI ya da FT SIRALI ATLYELER olarak iki ksmda dzenlenebilir. Tezgahlara en yakn yere de iletici (motris) kuvvet binas yaplmaldr. (ekil 2.39 a,b) EKL 2.39) a-) Tek Sral Atlye Lavabolar DULAR Hizmetli WC BANYO BANYO DEPO WC Gelen Alet & Krpnt Biten Malzeme ve artk Mlz. Giri ve Koridor k TEZGAHLAR EF

Mutfak ODA ODA WC Kazan Yakt DairesiDeposu letici Kuvvet 82 EKL 2.39) b-) ift Sral Atlye 2.5.1.8. Garajlar: Garajlar, kapal, ak veya sundurma gibi eitli ekillerde yaplabilir. ofrlerin kalmalar iin bir oda, bir de alet, makine ve ekipman saklamak iin takm odasna gereksinimi vardr. Garajlarda, tatlarn kontrol, tamir ve bakm iin gmme kontrol ukurlarnn yaplmas yararldr (ekil 2.40 a,b). a-) KAPALI GARAJLAR: Bu tip garajlarn n duvarlar vardr. Garajlarn eni, boyu ve ykseklikleri garaja girecek aralarn boyutlarna ve saylarna baldr. EKL 2.40 (a) Kapal Garaj letici Kuvvet Krpnt Malzeme EF TEZGAHLAR Giri ve Koridor k TEZGAHLAR Gelen lerBiten ler ofr Takm Odas Odas GARAJ Koridor K A P I L A R (elik,ift Kanat, Giri-k) b-) AIK GARAJLAR: Kapal garajlarn aynsdr, sadece n duvarlar yoktur. c-) SUNDURMALAR: Dekovil hatlarna ait makinelerin serviste olmadklar zamanlar korunmalar iin ina edilirler. Bunlar ou zaman ahaptan yaplr, atlar ise dalgal sa yada asbestli kaplama ile rtlr. D duvarlarnn da dalgal satan yaplmas mmkndr. Ray aralarna ate ukuru yaplmas uygun olur. Arka arkaya en ok lokomotif konulabilir. Yapnn iinde efe ait bir oda ile alet ve ekipman korumak iin odalar gerekir. II. YOL Ray Baca I YOL Ray Travers Ate ukuru Takm, Alet, Yedek Para Deposu Enkesit EKL 2.40 (b) Sundurmalar Ray Ray Blme Duvar Ray Ate ukuru Ray Plan 83 2.5.1.9. Bakkal ve Kantin: Yalnz bakkal dkkan veya yalnz kantin yaplabilecei gibi her ikisi birlikte de yaplabilir. Bakkal dkkanlar genellikle iki blmde yaplr. Birinci blmde dkkan, ikinci blmde ise depo vardr. Bunlara ayrca bakkaln evi de eklenir (ekil 2.41 a,b,c). DEPO Giri HOL WC DKKAN MUTFAK ODA ODA Gie EKL 2.41(a) Bakkal Kantinde blm bulunur. Bunlar, erzak deposu, mutfak ve yemek salonudur. Mutfan yemek salonu tarafnda gie bulunur. ERZAK k

DEPOSU YEMEK SALONU MUTFAK Gie Giri EKL 2.41(b) Kantin Bakkal dkkan ile kantin birletirilebilir. Byle bir durumda bakkaln lojman bina iinde dzenlenmez. DEPO YEMEK SALONU DKKAN MUTFAK Gie Gie Giri-k EKL 2.41(c) Bakkall Kantin 2.5.2. Ambarlar ve Depolar: Malzeme ambarlar firmann elindeki malzeme miktarna, iin byklne, sresine, piyasa durumuna ve i mevsimine bal olarak eitli yerlerde, eitli sayda, eitli karakterde ve byklkte olabilir. Ambarlar koruduklar malzemenin eidine gre snflandrlabilir: (1) AMBARLARIN YER BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI: Firma merkezinin bulunduu yerdeki ambarlara merkez ambar denir. banda kurulan ambarlara ise antiye ambar denir. ne olursa olsun mutlaka antiye ambarlar bulunur. Bazen merkez ambarlar bulunmayabilir; bu durumda piyasa ambar rol oynar. (2) AMBARLARIN MALZEME BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI : Ambarlarn iine konacak malzemeler ok eitlidir. Bir ksm scaa dayanmaz, bir ksm ise soukta bozulur. Bir ksm neme dayanmaz, bir ksm da havalandrlmak ister. Bir ksmnn ise yere gml saklanmas gerekir. Bir ksm patlayc, bir ksm parlayc ve yancdr; bir ksm da paslanr. Bu durumlara bal olarak eitli sayda ve ayr ayr ambarlar yaplr. Kk ilerde bir veya bir ka ambar yaplr; bunlarn iinde eitli gzler dzenlenir ve eit istekler gereken malzemeler ayn gzlerde toplanr. 84 2.5.2.1. Ambarlarn Yapm in Gerekli Kurallar: (1)Ambarlarn saylar, byklkleri, i blmeleri ve iin byklne gre belirlenir. (2)Ambarlar mmkn olduunca yola yakn olmal ve gelen malzeme direkt ve aktarmasz olarak konulabilmelidir. (3)Ambarlar arasnda yangna kar emniyet salayabilecek kadar uzaklk bulunmaldr. (4)Ambar saysn azaltmak iin yanc ve patlayc olmayan malzemeler ayn ambarda toplanabilir. (5)Ambarda kullanlan demirba eya standardize edilmelidir, nk bunlarn bedelleri de olduka yksektir. (6)Soua dayanksz malzeme ayr ambar ya da blmelerde korunmal ve gerekirse stlma- ldr. Yanc ve parlayc malzemelerin bulunduu ambar veya blmler soba ile stlmaz, toprak altndaki depolarda saklamak yoluyla souktan korunmaldr. (7) Ambarlarn tabanlar iin gereine gre dayankl bir deme ile kaplanmal, eimli olarak yaplmaldr. Kaplama iinde beton, grobeton, kaldrm ta v.b. kullanlabilir. (8)Ambarlarn atlarna akan yamur sular yamur dere, oluk ve borularyla uzaklatrlmaldr. (9)Ambar iinde kullanlan malzeme etajer ve dolaplar ahaptan yaplmal, fakat kolayca yanmamas iin de atee dayankl boya veya kire kullanlmaldr. (10) Kolayca ykleme - boaltma yapabilmek iin ambar nne rampa yaplmaldr. (11) Ambarlarda yangn sndrme aletleri mutlaka bulunmaldr. (12) Ambar giri kapsyla k kaps mmkn olduunca ayr olmaldr. (13) Ambar pencereler, yksekte yaplmal ve bunlara demir parmaklk konulmaldr. (14) Ambarda gece ve gndz beki bulunmaldr. (15) Ambar kaplar olduka salam olmal ve iyi cins kilit kullanlmaldr. (16) Byk kurulularn ambar tesislerinde orta yere bir gzc kulesi yaparak gndz bekilerinin saysn azaltmak mmkndr. 2.5.2.2. Ambar Donatlar: Ambarlarda malzemeler koymak iin yararlanlan etajer, dolap, sehpa ve masa gibi yardmc aralara ambar donats denir. Bunlar standardize edilmeli ve firmann demirbalar arasna alnmaldr. Balca ambar donatlar unlardr (ekil 2.42): (1) PARA ETAJERLER: Bunlar yatay ya da dey blmeli olabilirler. EKL 2.42) Para Etajerleri Dey Blmeli Yatay Blmeli 85

(2) EKMEL ETAJERLER: Yukarda belirtilen etajerlerin gzlerine ekmece yaplrsa bunlara ekmeceli etajer denir. (3) CAM DOLAPLARI: Bunlarn arkalar kapal, nleri ak olur. Camlar, cam dolaplarnda boyutlarna gre istiflenir (ekil 2.43). EKL 2.43) Cam Dolaplar (4) YATAY BORU ETAJERLER: Borularn yatay olarak saklanmas iin kullanlan etajerlerdir. Dikmeler eski ray demirleri ya da profillerden, yatay zgaralar da yuvarlak inaat demirinden yaplmtr. antiyede yapm kolaydr (ekil 2.44). EKL 2.44) Yatay Boru Etajerleri (5) SA VE KONTRPLAK ETAJERLER: Salar iin hem yatay hem dey blmeli, kontr1plaklar iin ise yatay blmeli etajerler yaplr (ekil 2.45). Kontrplak Etajeri Sa Etajeri EKL 2.45) Sa ve kontplak etajerleri (6) BOYA ETAJERLER: Toz boyalar koymak iin ekmeceler bulunan, macun veya boya tenekelerini koymak iin raflar bulunan bir etajer tipidir (ekil 2.46). EKL 2.46) Boya Etajeri (7) YA TULUMBALARI: Varillerdeki yalar boaltmak iin el pompal veya emme-basma tulumbalar kullanlr. (8) VARL KIZAI :Varilleri kolayca tamak ve kullanabilmek iin demir kzaklardr (ekil 2.47). Tekerlekli Kzakl EKL 2.47) Enkesiti Varil Kzaklar 86 (9) VARL ASKISI: Varilleri musluk takarak boaltmak iin kullanlan ve onlar yukar kaldrmaya yarayan aparatlardr. (10) KABLO VE HALAT TAMBURU: Bunlar da dnme ekseni yatay ve dnme ekseni dey olmak zere iki eittir (ekil 2.48). EKL 2.48) Kablo ve halat tamburlar Yatay Dey Eksenli Eksenli 2.5.2.3. Ambarlarn Genel Dzenlemeleri: Ambarlarn yzeyinden en byk fayday salayabilmek iin ambar ilerindeki depolama, duvarlara dik ynde olmaldr. lerinin karanlk olmamalar iin de etajer ynlar arasnda pencereler bulunmaldr ve bu pencereler yksekte tekil edilmelidir (ekil 2.49). EKL 2.49) Ambarlar Pencereler Etajerler Etajerler Merdiven Demir Kap Demir Kap k Giri Baskl Baskl Rampa Rampa Merdiven GMME BENZN DEPOLARI: antiyelerde yangn tehlikesini nleyebilmek iin benzin depolarn yere gmmek uygun olur (ekil 2.50 a,b). Deme taban beton olarak yaplr (5 cm.lik ap). apn altnda 10 cm.lik grobeton ve onun altnda da 15 cm.lik blokaj bulunur. Depoda kullanlan donat, demir etajerlerdir. Benzin tenekelerle gelir ve bu etajerler zerine konur. Etajerler deponun duvarlarna dik olarak yerletirilir. EKL 2.50 (a) Gmme benzin depolar GMME BENZN TANKLARI: antiyenin benzin tketimi oksa bu durumda benzin tanklar kullanlr. Tanklar, oturulan yerlerden en az 70 m. uzaa yaplr. Benzin tulumbayla alnr, verilir ve havalandrma bacalar braklr. Kiri Tabliye (deme) Kap Zemin Zemin Merdiven Rafl Etajerler B.A. Temel Smel Temel

5 cm. ap betonu (kaplama) 10 cm. grobeton 15 cm. blokaj EKL 2.50 (b) Gmme benzin tanklar Kiri Pompa Tabliye Kap Zemin Havalandrma Zemin Merdiven Yakt Tank B.A. Temel Smel Temel 5 cm. ap betonu (kaplama) 10 cm. grobeton 15 cm. blokaj 87 2.6. YAPIDA VE ANTYELERDE KULLANILAN MAKNELER (Genel Snflandrma) 2.6.1.) Yap Makineleri ve Kullanmlar Hakknda Genel Bilgiler 2.6.1.1) inaat ve makine: Makine, elektrik, tekstil gibi seri ve srekli retim yapan endstriler u sebeplerden dolay makineleme yoluna gitmilerdir: . ilik cretlerinin giderek artmas . Rekabet ve sat fiyatlar dolaysiyle maliyetleri ucuzlatma zorunluluu . Rekabet, yurtii ve yurtd retimlerle yar dolaysiyle kaliteli mal retme zorunluluu retim ekli sreklilik ve serilik gstermemekle birlikte i hacimlerinin byk oluu nedeniyle inaatta ve bal yan sanayilerinde olduka youn makinelemeye gidilmektedir. Yapnn cinsi Toprak Baraj Yol Bina Kullanlan makine deeri 75 30 10 naat bedeli (%) 2.6.1.2) inaatta makine kullanlmasn; gerektiren sebepler nleyen sebepler 1-i bulma zorluu 1-stihdam asndan bir lde isizlie sebep 2-Byk hacimli ilerin ancak makineyle ksa olmas. zamanda yaplabilmesi. 2-Daha byk sermaye gerektirmesi. 3-Makineli imalatta teknik kontrolun kolay olmas 3- hacminin kk olduu zamanlarda elle 4-Makineli imalatta maliyetin nceden byk bir inaatn daha ucuz olmas. yaklaklkla hesaplanabilmesi. 4-Makinelerin amortisman iin gerekli olan 5-lerin daha niform ve kaliteli yaplabilmesi. ilerin her zaman bulunamamas. 5-Makine kullanm iin gerekli kaliteli personelin her zaman bulunamamas. 2.6.1.3) antiyelerde karlalan makineyle ilgili problemler: antiyelerde genel olarak karlalan ve inaat mhendisleri tarafndan zmlenmesi gereken problemler unlardr: . Zemin kazma, sktrma, tama v.b. iler (toprak ileri) . Ta malzeme elde etme, ta krma, eleme, derecelendirme, ykama v.b. problemleri . Beton hazrlama, tama-serme, sktrma; bitml malzeme hazrl v.b. iler . Her trl tama, istif, ykleme-boaltma v.b. ileri. Yukarda sz edilen makine kullanmyla ilgili problemler balca u ana esasa gre incelenir: MAKNE SEMYLE MAKNE YERLEMYLE MAKNE LETMYLE LGL PROBLEMLER LGL PROBLEMLER LGL PROBLEMLER . Belirli bir inaat iinin yapla- . Makine antiyenin neresine . verimini artrmak iin, bilmesi iin gerekli olan maki- yerletirilmelidir? makinenin iletilmesi srasnda ne tipleri hangileridir? . Montaj srasnda nelere dikkat edilecek hususlar nelerdir? . antiyede belirli artlar altnda dikkat edilmelidir? . letme arzalarn azaltmak iin bu makine tipleri iinde amaca makine nasl bir bakma tabi tutulmaldr? en uygun olanlar hangileridir? 2.6.1.4) yap makinelerinde aranlan zellikler Herbir yap makinesinde aranan zellikler birbirinden farkl olmakla birlikte genel olarak tm yap makinelerinde u nemli zellikler aranmaktadr: 1-Ar yke dayankllk 2-D etkenlere dayankllk

3-Tama (transport), kurma (montaj) ve skme (demontaj) kolayl 4-letme, tamir ve bakm kolayl 88 2.6.2.) Zemin Kazma Makineleri alma ekilleri ve zellikleri ynnden zemin kazma makineleri 6 temel kategoride guruplandrlr: NVERSAL KABLOLU GODEL YRYEREK YZEN DER EKS. EKS. EKS. KAZAN EKS. EKS. EKS. KAIKLI E. SARKIK GODE DOZER EMC TRAKTR (Power Shovels) Kablolu E. ZNCRL E. (Bulldozers) Yzen E. E. (Tractors) (Hoist (Ladder-type DRAGLN KOVA Cableways Trenching GREYDER GODEL HENDEK LI E. (Draglines) ASMA Machines) (Graiders) YZEN E. AMA MAK KABLOLU E. GODE ARKLI (Trenching) ENEL EKS. (Luffing (Whell-type SKREYPER DER (Clamshells) Cableways) Trenching (Scrapers) YZEN E. YKLEME Machines) MAKNELER TERS KAIKLI (Loaders) E. (Backhoes) ZEMN DZ KAIKLI GEVETME E. (Hoes) MAKNELER (Rippers) 2.6.3.) Zemin Sktrma Makineleri (Compacting Equipment) SLNDRLER TOKMAKLAR VBRATRLER (Rollers) (Rammers-Compactors) (Vibrators) DZ SLNDRLER SIRAYAN TOKMAKLAR SLNDRL VBRATRLER (Wheel Rollers, (Rammer Compactors, (Vibrating Drum Rollers) Tandem Rollers) Impact Stampers) KEAYAI SLNDRLER KREN TOKMAKLAR PLAKALI VBRATRLER (Sheeps-Foot Roller) (Freefall Hammers, (Vibrating Plate Compactors) Crane Hammers) LASTK TEKERLEKL DAHL VBRATRLER SLNDRLER (Terra-Probe Vibrators) (Rubber-tyre Rollers) 2.6.4.) Delme ve akma Makineleri (Drills And Hammers) DELELER SONDAJ MAKNELER AHMERDANLAR (Jackhammers, (Drills) (Pile Hammers) Sinkers) Tabancalar yada ARPMA HAREKETL EL AHMERDANI Perferatrler (Shot Drills,Diamond Drills) Drifters MEKANK AHMERDAN Wagon Drills DNME HAREKETL (Drop Hammers) (Rotary-Percussion Drills) DREKT ETKL AHMERDANLAR (Direct-acting Hammers) Yar Otomatik Tokmaklar (Single-acting Steam Hammers) Otomatik Tokmaklar (Double-acting Steam Hammers, Differantial-acting Steam Hammers) Dizel Tokma (Diesel Hammer) Vibratrl Tokmak (Vibratory Hammer) 89 2.6.5.) Kaldrma ve letme Tesisleri(Hoist, Lifting, Trucking And Transportation Systems) 2.6.5.1) kaldrma makineleri (lifting equipment or mechanisms) HALATLAR MAKARALAR MANDALLAR ARYOLAR BAST (Ropes, VE TAMBURLAR VE FRENLER Ceraskallar KALDIRMA Wire ropes) (Pulleys, Winches (Latches and (Carriages) MAKNELER

and Drums) Brakes) (Simple Lifting Mechanisms) KRKOLAR (Jacks) PALANGALAR (Tackles, Pulley-Block) VNLER Cranes, Winches) ( KRENLER (Cranes) SABT YRR KULEL KPR KABLOLU KRENLER KRENLER KRENLER KRENLER KRENLER (Derricks, (Self-propelled (Tower Cranes) (Gantry Cranes, (Cableways) Shear legs) Cranes) Portal Cranes) 2.6.5.2) iletme tesisleri (transmission plants, trucks, wheels) SREKL ALIAN LETCLER KESNTL ALIAN LETCLER (Continuous Transmitters, Conveyors) (Trucks, Dumps, Transporters) BANDLI LETCLER RAYDA GDEN LETCLER (Conveyor Belts) (Rail Trucks) HELEZONLU LETCLER YOLDA GDEN LETCLER (Helical Transmitters) (Self-propelled, Ruber tyred Wheel Trucks) ELEVATRLER (Elevators) ARAZDE GDEN LETCLER (Dumpers, Dump wagons, Rear Dumps) PNMATK LETCLER 2.6.5.3) tulumbalar ve kompresrler (pumps and compressors) TULUMBALAR (Pumps) KOMPRESRLER (Compressors) PSTONLU SANTRFJ PSTONLU ROTATF TULUMBALAR TULUMBALAR KOMPRESRLER KOMPRESRLER (Reciprocating (Rotary Compressors) Tek Etkili Tek Kademeli Compressors) Pistonlu Tulumba Santrifj Tulumba (Single-acting Pump) (Single-stage Centrifugal Pump) ift Etkili ok Kademeli Pistonlu Tulumba Santrifj Tulumba (Double-acting Multi-stage Reciprocating Pump) Centrifugal Pump) 90 2.6.5.4) beton ve bitml karm tesisleri BETON TESSLER BTML KARIIM TESSLER (CONCRETE PLANTS) (BITUMINOUS BATCHING PLANTS, ASPHALT MIXING PLANTS) BETON HAZIRLAMA BTML KARIIM (Concrete Batching And Mixing) HAZIRLAMA TESSLER (Batching Plants) KESNTL SREKL ALIAN TES. ALIAN TES. TA MALZEME (Construction Mixers, (Central Mixing Plants) (Crashed Stone) Single or Double Compartment Drums) BTM (Bitumen) KARITIRMA (Mixing) BETON LETME (Concrete Handling & Transporting) KOMPLE BETON HAZIRLAMA TES. BETON BETON BASINLI DER LETME TESSLER TAITLARI TULUMBASI HAVAYLA LETM (Handling & Transporting Plants) (Transit Mixers, (Piston-type LETM TES. TESSLER Agitator Trucks) Concrete Pumps) (Pneumatic or Sequeeze-type YERLETRME TESSLER Concrete Pumps) (Placing Equipment) BETON YERLETRME (Concrete Placing) YARDIMCI TESSLER BETON YAYMA BETON SIKITIRMA (Spreading or Finishing Tools) (Compacting Tools) VBRATRLER VAKUM TESSLER SANTRFJ (Vibrators) (Vacuum) (Centrifugal)

DAHL YZEY MASA KALIP (Daldrma) YARDIMCI TESSLER DEMR NGERME PREFABRKASYON DERZ AMA BETON SOUKTA HAZIRLAMA (Precast, (Prefabrication) (Joint Cutter SERTLETRME BETON (Smoothing, Prestressed) Joint Filler (Curing Systems) HAZIRLAMA Cutting Equipment) Machines) (Concrete Batching in cold weather) DER BETON TESSLER TRANSPORT TORKRET KOLKRET ENJEKSYON BETONU BETONU BETONU TESS 91 2.6.5.5) ta krma makineleri (konkasrler - crushers) (A) TA KIRMA MAKNELERNN YAPILI TARZLARINA GRE SINIFLANDIRILMASI: ENEL KONK EKL SLNDRL TAMBURLU T.K.M. T.K.M. T.K.M. T.K.M. T.K.M. Mafsall Mafsall Mafsall (Roll Crushers) (Rod and Ball Mills) eneli Aksl ekili Eksantrik Sabit Aksl Sabit eneli ekili (Jaw Crushers) Serbest Aksl (Hammer Mills) (Gyratory/Cone Crushers) (B) TA KIRMA MAKNELERNN KLTME ORANLARINA GRE SINIFLANDIRILMASI Kaba Ta Krma nce Ta Krma Kum Yapma Makineleri Makineleri Makineleri 50 cm.d1120 cm. 5 cm.d120 cm. 1 cm.d13 cm. 5 cm.d120 cm. 1 cm.d13 cm. 0.1 cm.d10.3 cm. 2.7. SERVS YOLLARI: Bir inaata gerekli olan her trl malzemeyi, alet ve makineyi ibana ulatrmak iin servis yollar yaplr (ekil 2.51 a,b,c,d). 2.7.1.) Genilikler: Servis yollarnn genilikleri alinyimanlarda (dzlkte) 3 m. olur. Eer yol yarmada ise yan taraflara 30 cm. geniliinde hendek yaplr. Hendek derinlii de gene 30 cm.dir. EKL 2.51 (a) Servis yolunda genilikler ve ekil 2.7.2.) Yolun Eimleri: Servis yollarnda en byk eimler kabul edilir. rnein % 20 gibi ok byk bir eim olduka sk rastlanr. Kurbalar ve ek geniliklerde de servis yollarnda en kk deerler alnabilmekte, kurba yarap 15 m. ye kadar debilmektedir. Kurbalarda yol platform genilii normalden 1 m. fazla yaplmaktadr (4 m). Yolun bu ek genilii kurbalarn d tarafna verilir. Ayrca kurbalarda yolun enine de bir eimi vardr. Savrulmay ve yanal merkezka kuvveti azaltmak iin verilen bu eime dever denilir. Servis yollarnda, deverin deeri % 3 ile % 8 arasnda deiir. 3.00 m. 2/3 DOLGU 2/3 Doal Zemin Doal Zemin YARMA 1/1 3.00 m. 1/1 0.30 m. 0.30 m. (hendek) EKL 2.51 (b) Yol eimleri 2.7.3.) Karlama Yerleri: Servis yolu genilii tek bir aracn gemesine uygundur. Tatlarn karlama durumlar iin her 250 m.de bir en az 20 m. lik rastlama yerleri (cepler) yaplr. Buralarda yolun genilii 5 m.dir. Bu fazla genilik, dalk arazide da tarafna verilir. EKL 2.51 (c) Karlama yerleri 1.00m. 3.00 m. 2/3 % 3 ~ 8 Dever eimi ev eimi 2/3 DOLGU Doal Zemin CEP

3.00 m. 20.00 m. ~250 m. de bir 92 2.7.4.) Servis Yolu Kaplamalar: Servis yollar genellikle kaplamasz olarak yaplr. Fakat kn da trafik varsa bu durumda yolun zerine gerei kadar akl ve krmata serilir. 2.7.5.) Kasisler Ve Servis Kprleri: Servis yollarnn rastlad kuru dereler zerine bile mutlaka bir servis kprs yaplmaldr. Dereden gelen suyu bir kasis yardmyla yoldan armak gibi bir zm dnlmemelidir. Bu zme gidilmemelidir. * Servis Kprs Srv. Yolu Su seviyesi Talveg Ta Kaplama EKL 2.51 (d) Servis yolu servis kprleri 2.8. DEKOVL HATLARI Dekovil hatlarnn tekilinde aadaki durumlar dikkate alnr. Yolun imalat aadan yukarya doru belli bir srayla gerekletirilir (dolgu, balast, travers, ray, cebire, tirfon, v.b....) (ekil 2.52). EKL 2.52) Dekovil hatlar TABLO 2.1 Dekovil hatlar tipik l deerleri ve deverler: B FAF Ray (Genilik:S) Travers D E Balast DOLGU C Hat Genilii (S) Travers Boyu (A) Balast Genilii (B) Platform Genilii (C) Travers Ykseklii (D) Balast Ykseklii (E) Banket Genilii (F) Enkk Kurb Yarap (Rmin) 1.00 (Standart) 1.70 2.40 3.60 0.14 0.30 0.30 50 0.75 (Orta) 1.50 2.20 3.30 0.12 0.25 0.30 40

0.60 (Dar) 1.30 2.00 3.10 0.12 0.25 0.30 25 * ller (m) / ** V : hz (km/saat) / *** R : Yarap (m) DEVER : Hat Eni (S) Dever Ykseklii [h] (mm) En Byk Hz [Vmax] (Km/saat) hmax (mm) 1.00 0.75 0.60 H=8.3 V2 / R H=6.2 V2 / R H=5 V2 / R Vmax=30 Km / saat Vmax=25 Km / saat Vmax=15 Km / saat Hmax =85 mm Hmax =65 mm Hmax =45 mm 93 2.9. ANTYE TELEFON HATLARI: Genellikle antiyelerde telefon hatlar yaptrlmas ykleniciye den bir grevdir (ekil 2.53 a,b,c). 2.9.1.) Telefon Direkleri: Direklerin cinsi genellikle amdr. Geici ilerde kavak da kullanlabilir. Direk boylar 6 - 7 m. dir. Bunlarn seyrek olarak 8 - 9 m.de olduu grlr. Geici olarak bu boylar 2 m.den az olabilir. Direk aplar tabanda 20, uta ise 13 cm.dir. Geici ilerde bu aplar 5'er cm azaltlabilir. Direklerin ular yontulur ve zerine bir inko balk geirilerek rmesi nlenir. Direklerin tabandan itibaren 1.5 m.lik bir ksm ateten geirilir ve rmekten korumak iin bu ksm katranlanr. 13 H= 6 ~ 7 m Deve Boynu Dz Demir EKL 2.53 (a) antiye telefon hatt direkleri 20 2.9.2.) Fincan Demirleri: Bu demirler izolatrlerin taklmasna yarar. Deve boynu veya dz biimde olurlar. Ular vidalanr, yumuak demirden yaplr. Tek para olarak retilir, galvanize edilir. 2.9.3.) Porselen Fincanlar: Telefon tellerinin topraktan kesilmi olarak aslmasna yarar. Vidal oyua deveboynu saplanr, tel bu oyuk yere balanr. zolasyon tesirini artrmak iin bir i blmesi vardr. Fincanlar kaolenden yaplmtr, ii ve d emayedir. Przl, atlakl fincanlar kullanlmamaldr. Emaye, kaolen fincan EKL 2.53 (b) Porselen fincanlar 2.9.4.) Galvanizli Telefon Teli: Tel ap 3 - 4 mm. olur. Tel inko ile galvanize edilmi olmal ve galvanizlerde leke, atlak bulunmamaldr. Tel, yumuak demirden ve kesiti niform olmaldr. Teller l = 50 cm.lik bir uzunlukta, = 20 kg/mm2 lik bir ekme deneyinde = % 2 den fazla bir uzama gstermemeli ve krlma dayanm en az = 40 kg/mm2 , krlma uzamas en az = % 9.5 olmaldr. 2.9.5.) Telefon Hattnda Tel Says: Telefon yalnz inaat srasnda kullanlacaksa tek bir tel yeterlidir. Bu durumda telefon hatt gerekli yerlerin konumasn salayan bir OMNBS telefon olur. Dn teli de toprak hattr. Eer konuulmas gereken birka tane ikinci merkez varsa ve bu ikinci merkezlerin de ana merkezle direkt konumas istenirse bu durumda OMNBS hattndan baka ikinci bir tel daha ekilerek direkt telefon hatt yaplr. 2.9.6.) Direklerin Dikilmesi Ve Hattn Kurulmas: Direk aralklar, hattn alinyimanda ya da kurbada oluuna gre deiir. Alinyimanda km.de 15 direk hesabyla her 68 m.de bir direk dikilir. Kurbalarda ise en fazla 60, en az 50 m. aralklarla direk dikilir. Direkler uzunluklarnn 1/5 i kadar zemine sokulur. Kaya ierisine 50 - 60 cm.

sokulur. Kazlacak ukurlarn ap direk apnn 1.5 katn gememelidir. Kurbalarda direkler lente veya Payanda kullanlarak takviye edilir. Lentede ieri ekme kuvvetine ters ynde 4 mm.lik tel gerilir. 94 Kaya yarmalarda teller aa konsollara balanr. Tellerin binalara girdii yerlerde fincanlar aa veya demir konsollara balanr. Telefon hatt her zaman yolun sanda kurulur. Direkt telin fincanlar yol tarafnda bulunur. Omnibs tel ise dta kalr. Direkt tel, direin ucundan 30 cm. aaya balanr. ki tel arasndaki dey uzaklk 45 cm. olur. 30 cm Direkt tel inko balk 45 cm Omnibs tel zolatr Lente teli (4 mm) am telefon direi YOL Ankraj Zemin EKL 2.53 (c) antiye telefon hattnn kurulmas Aa konsola balant Takozla kayaya balant 2.10. TA OCAKLARI LETMELER: Bir ta ocan iletmeye balamadan nce yaplmas gereken birok ett vardr. 2.10.1.) Sondaj: Ta oca almas dnlen yerlerde KAROT sondajlar yaplr. Karot sondajlaryla ta ocaklarnn kalnlklar bulunur. Ocakta mit verici bir durum ortaya karsa sondaj aralklar 20 m.ye kadar indirilerek sondaj ii bitirilir. 2.10.2.) Kimyasal Ettler: Ocaktan alnan rnekler zerinde kimyasal analiz yaplr, kkrt ve fosfat gibi imentoyla birlemeyecek maddelerin olup olmad aratrlr. 2.10.3.) Fizik Ettler: rnekler zerinde basn, anma, gevreklik, su emme, dona dayankllk deneyleri yaplr. 2.10.4.) Patlayc Madde Etd: Ocakta kullanlmas yararl olacak patlayc maddenin cinsine karar verilir. nk ocak iletmesinin karl olup olmamas patlayc madde cinsi ve miktaryla bantldr. 2.10.5.) letici Kuvvet Etd: Lamlar (patlayc madde delii) amak, kayalar tamak ve ilemek iin kullanlacak iletici kuvvet belirlemek gerekir. 2.10.6.) Ayrma, leme Ve Depo Yerleri Etd: Bir ocaktan kan malzemeden eitli ekillerde yararlanlr. Talar, boyutlarna gre kesme ta, moelon, plakaj, ince yonu, kaba yonu ve moloz ta eklinde elde edilebilecei gibi krnt talardan da krmata, mcr ve filler (=ta tozu) elde edilir. Bu nedenle her lam atldktan sonra kan talar elden geirildikten sonra bir ayrm yaplr. Bunun iin ocan nnde ya da yaknnda bir ayrma (= triyaj) yeri kurulur ve talar snflarna gre ayr ayr figre edilirler. Sonra talar ayrma yerinden depo yerine tanr. 2.10.7.) letim Probleminin Etd: Her kurulu, elindeki aralara gre ocak aynas, ayrma yeri, ileme yeri, ilenmi ta deposu ve sevk merkezi arasnda uygun bir ykleme sistemi ve tat arac aratrr ve gerekli yollar yapar. Ykleme arac olarak oluk, iletim band, ekskavatr dnlebilir. Tama arac olarak da el arabas, havai hat, iletim band, oluklar ve motorlu aralar kullanlabilir. Nerede, hangi aracn kullanlacana karar vermek nemlidir. 95 2.10.8.) Binalarn Etd: Lojman, malzeme ve yedek para ambar, patlayc madde deposu, iletici kuvvet santral, atlye, ilkyardm noktas v.s. bulunabilir. Bu binalarn tiplerine, cinslerine, elde bulunan aralar ve iletim sresine gre karar verilir.

2.10.9.) Elektrik Su Ve Basnl Hava ebekelerinin Etd: Su ebekeleri, uzun sreli iletmeler iin szkonusudur. Alt kotta bulunan bir su tulumbas tepeye kurulmu su deposuna su basar. Bu su, su deposuyla antiye binalarna verilir. letici kuvvet olarak elektrik seilmise, bir elektrik ebekesi kurulur. Eer basnl havaya karar verilmise aynann nne bir dizel kompresr getirilir ve az says kadar delici tabanca iletilebilir. Ya da antiyenin ortasna buhar yada dizel bir kompresr kurarak ok sayda tabancay (perferatr, drifter) altrmak (iletmek) mmkndr. 2.10.10.) Muhabere Sisteminin Etd: Firma merkeziyle konuabilmek iin manyetolu bir telefon kurulur, duruma gre OMNBS TEL veya DREK HAT ekilir. 2.10.11.) Kk Ta Ocaklar letmeleri: Kk ta oca denilince, ayna ykseklii 10 - 12 m. olan ocaklar akla gelir. Bunlar yama oca ve gmme ocak olarak ikiye ayrlrlar. 2.10.11.1) yama ocaklar: Bu tip ocaklar genellikle da yamalarnda kurulur. Yama zerindeki toprak tabakas kaldrlr. Salam kaya ortaya kartlr. Aynaya paralel olarak srasyla ayrma ve depo yeri ve yol tekil edilir (ekil 2.54). EKL 2.54) Yama Ocaklar H 12 m Ayrma Depo Yol Yeri Yeri Dere AYNA Ayrma Depo Yol H 12 m Yeri Kpr Yeri Dere 2.10.11.2) gmme ocaklar: Bazen ta ocaklar zemin iine gml olarak bulunur. Bu durumda iletilecek tabakann zerindeki toprak ve ta temizlenir; buna dekapaj denilmektedir. letilecek tabakann taban kotundan balayan ve aynaya kadar giden bir yol yaplr. Bu noktadan balayarak en az 5 m. boyunda 4-5 m. eninde giri yarmas alp ocak aynas serbest duruma getirilir. Bundan sonra benzer ekilde ilerleme yarmalar yaplp ileme devam edilir (ekil 2.55). EKL 2.55) Gmme Ocaklar 5 2 Zemin Alm Ocak Yzeyi 1 4 3 Sa Geniletme Sol Geniletme 6 7 2.10.12.) Byk Ta Ocaklar letmeleri: Byk ta ocaklar diye, ayna ykseklii 12 m. den fazla olan ve normal lam sistemi uygulamas olana olmayan ocaklar anlalr. Bunlar sar, tepe, derin gmme ve falez ocaklar olmak zere drt eittir. 96 2.10.12.1) derin gmme ocaklar: Bu eit iletme zor ve pahaldr. Bunun iin iyi bir ett gerekir. Aynaya karar verildikten sonra ayn kk gmme ocaklarnda olduu gibi kaz yaplarak bir ilerleme yarmas alr. Daha sonra bu yarma saa ve sola geniletilir. Bundan sonra gene ilerleme yarmas alp ayn ilemlere devam edilir. 2.10.12.2) tepe ocaklar: Baz arazide istee uygun talardan oluan tepeler mevcuttur. Bu durumda tepe 10 - 12 m. yksekliinde eitli alma platformlarna blnr. Tepe zerindeki her platform epeevre ve 6 m. genilikte yollarla ve her iki evre yolu bir balant yoluyla birbirine balanr. Bylece en stteki yol bile ovaya balanm olur. ekilden de grlebilecei gibi, ta ocan iletmeye balamak iin nce 3.nc evre yolu ve 3.nc balant yolundan yararlanlarak stteki 3.nc ksm toprak dzle indirilir. Sonra bu kesimin btn evresinden ieriye doru bir lam emberi kurulur ve nc ksm atlr. Buradan kan malzeme 3.nc evre yolu ve balant yolundan dzle aktarlr. 3.nc ksmda iler bitince 2.nci ksma geilir ve ayn yntemle devam edilir. Sonunda, 1.nci ksmn da patlatlp ovaya indirilmesiyle i tamamlanr (ekil 2.56). EKL 2.56) Tepe Ocaklar Tepe Oca TEPE 10 ~ 12 m. Balant Yolu (3)

evre Yolu (3) 10 ~ 12 m. Balant Yolu (2) evre Yolu (2) 10 ~ 12 m. Balant Yolu (1) evreYolu(1) Tepe Oca Enkesiti Ate Ringleri (3) (3) (2) (2) (1) (1) YOL YOL Normal Sondaj Lamlar Normal Lam Lam 2.10.12.3) falez eklinde ta ocaklar: Ayna yz 40 - 80 m. gibi byk yksekliklerde ve dey durumda ise bu eit ocaklarn iletilmesinde kendi arlyla kertme yntemi uygulanr. lem sras yledir (ekil 2.57): (1)- Ocak platformunda 190 cm. ykseklikte ve aralarnda 4.5 - 5.5 m. dolu ksmlar kalmak zere, aynaya dik 6 - 7 m. genilikte enine galeriler alr. Bu galeriler 15 - 20 m. derinlikte olur. (2)- Ard arda galeriler arasnda kalan ta perdeler sonlarna kadar inceltilerek kazlr. Bylece aynada 4.5 x 4.5 veya 5.5 x 5.5 boyutlarnda dayanma topuklar ve arka tarafta bir in oluturulmu olur. (3)- kan kaznn bir ksm tekrar ieriye tanarak i aynann nne 4.5 m. genilikte ta duvar rlr. (4)- Her topukta yksekliin ortasndan balamak zere iki yana ekildeki gibi lamlar alr: (a) lamlar yatay, (b) ve (c) lamlar + 30 eimli, (d) lam ise - 30 eimlidir. 97 (5)- Btn lamlar doldurulur, elektrikli kapsl taklr ve btn topuklar ayn anda patlatlr. Bu ekilde ucundaki mesnetten yoksun kalan ktle ker. aynada ta duvar rl olduundan tm ktle bu dolgu etrafnda dnerek yere kapaklanr ve paralanr. (6)- Ktle ykldktan sonra talar ayklanarak triyaj yaplr. EKL 2.57) Falez Ocaklar 2.10.12.4) sar ocaklar: Bunlara Byk Yama Ocaklar da denir. Yama ykseklii fazla olduundan ocak aynas 12 - 15 m. ykseklikte platformlara ayrlr. Her platformda iler bamszdr ve her platformda kazma, ykleme ve tama ileri zel sistemler kurularak yaplr. Platformlarda genellikle ocak yznn deye yakn olmas iin planl hareket edilir. Her platformda tat yolu kenaryla izleyen platform aynasnn kenar arasnda en az 10 - 15 m. uzaklk bulunmaldr (ekil 2.58). 4.5 m 4.5 m ENNE GALERLER 15 ~20 m 6 ~7 m 6 ~7 m (a) AYNA 4.5 m 15 ~20 m TOPUK (c) n 4.5 m 4.5 m (b) bb c+d c+d 4.5 ~ 5.5 m a a TOPUK c+d c+d bb (d) 12 ~15 m PLATFORM (3)

12 ~15 m PLATFORM (2) 12 ~15 m PLATFORM (1) Ekskavatr 12 ~15 m Bo Dolu Vagonetler Ekskavatr Bo Dolu Vagonetler EKL 2.58) Sar Ocaklar 98 YAPI YNETMNDE BAZI KAYNAK KTAPLAR (TRKE) 1. BERKMAN, A. Fuat, antiye Teknii, Birsen Kitabevi Yaynlar, stanbul, 1981. 2. ZDEMR, ., Yap letmesi Ders Notlar, A..Mh-Mim. Fak., Eskiehir, 1991. 3. GENYA, Y., Yap ler Tatbikat, Ankara, 1986., 4. SUNGUROLU, K., Yap letmesi, antiye Teknii ve Maliyet Hesaplar, T.M.M.O.B., naat Mh. Odas, Ankara ubesi Yayn No:1982/1, afak Matbaas, Ankara, 5. ETMEL, E., Yatrmlarn Planlanmasnda Kritik Yrnge (CPM) ve PERT Metotlar, alayan Basmevi, stanbul, 1972 6. YILDIRIM, F.K., Mhendisler, Mimarlar ve Bilirkiiler iin Mevzuat El Kitab, TMYAD naat Mhendisleri Yardmlama Dernei Yayn, Ankara, 1986. 7. ERKON, A., Yap letmesi, antiye Teknii ve daresi Ders Notlar, K.T.. naat Fakltesi, Trabzon, 1973. YABANCI KAYNAK KTAPLARDAN RNEKLER 1. BARRIE, D.S. and B.C.PAULSON, Professional Construction Management, Mc Graw-Hill Book Co. Inc. New York, 1984. 2. HEDLEY, G. and C. GARRET, Practical Site Management, George Godwin Ltd. Publishing, Great Britain, 1976. 3. FORSTER, G., Building Organisation and Procedures, Longman Publishing, London and New York, 1978. 4. WARD, P.A.,Organisation and Procedures in the Construction Industry, The M & E TEC Book Series Publishing, Great Britain - Manchester, 1979.