adnn bir harfini alYorum

nsz sevda szleri,.keke yalnz yle olsayd. onunla tantktan sonra hi birey eskisi gibi deildir ,hibir gvercin ardnda kafanz kurcalayan birka msra brakmadan uup gitmez banzn zerinden. her kahvaltnzn mutlulukla bir ilgisi vardr,saat on ikiden sonra btn ikileriniz araptr artk. hep istersiniz ki krlanglar yedierli gsnler uzak diyarlara. hep o fotoraf ararsnz duraklarda ,hele bir de kasvetliyse hava adam,kadn ve ocuk,.. otobste yeriniz hep cam kenardr,istersiniz ki grmedii yerler varsa hala uzatp ban seyretsin.

Grndnden daha kaln bir kitaptr o,sevdas kerem ile asldan dante ile beatricee,kavgas habil ile kabilden raskolnikova,corafyas Madagaskardan Horasana,sanat mayakovskiden chagalle uzanr gider.. Her sayfasndan bir pencere aar size,kaybolup gidebilirsiniz kolayca iinde,nasl kaybolmazsnz Yunus Emrenin tasavvufunda,Homerosun lyadasnda ya da Van Goghun tablolarnda. Cemal sreya Yani bouna deildir Aziz Nesinin Cemal Sreya ve Jean Paul Sartre onlar dnyann en kk devletleridir zira ikisinde de bir devleti ynetcek kadar bilgi birikimi vardrdiye tanmlamas. Her ne kadar C emal Sreya ,Sartrea vurulan varoluuluk damgasna ithafen bizi de ikinci yenici yaptlar ktlar diye hayflansa da eer byle bir akm varsa o bunun bayraktar ve sadece vercinka bal bile bu akmn manifestosudur.Kelimeler hacim kazanmtr onunla beraber, ayn anda birka ey anlatabilirler size.Tpk kbik ressamlarn ayn tuale, bir yzn hem yandan hem nden grnn aktararak farkl bak alar salamalar gibi en gzel rneini Gazel ve vercinkada grebileceimiz ekilde szcklerin kullanmn kknden sarsm ve bambaka bir boyut getirmitir trk iirine. Cemal sreya iirini daha iyi anlamann yolu belki de biraz tarih,sanat,siyaset bilgisi yannda eski hececileri ve ikinci yeni airlerini daha yakndan tanmak ile kbizmin resme ve yazna olan etkilerini incelemektan geer. Hatta belki de bir kadn anlamann en iyi yolu onu anlamaya almamaktr Cemal SREYA Kadky iskelesine en uzun sre en yakn oturan yazar mdr bilemiyorum, mzasna dikey olarak baknca sigara ien bir cemal sreya silueti kar m onu da bilemiyorum, Son dnemlerinde olu memo tarafndan hrpalandna ise inanmak istemiyorum, Ama unu biliyorum ki genlii sigaraya tevik konusunda tek rakibi Che olabilir.

Cemal Sreya ile konuma Anl Merili -Sanat hayatnz zetler misiniz? -1931 ylnda dodum.Annem ok kkken ld.1948de Dostoyevskiyi okudum.O gn bu gn huzurum yoktur. Ak meru bir ey olamaz ,o da iir gibi merulanca lr Zeynep Oral Cemal Sreya ile "konua-konua "ya balamak g. Nereden balamal? On ksr yldr girip kt, oturup konutuu,ay itii, sohbet ettii, yaz verdii,tartt u gazete odasnda, yer yznn en utanga, en iine kapal insan gibi grnen birine b]"Yoksuluz gecelerimiz ok ksa / Drt nala sevimek lazm[/b]" diyen iirlerinde nasl sz alr? Dz yazyla, iir zerine, airler zerine yapt saptamalarla, denemeleriyle balayacak olsam, alacam yant biliyorum: " Ama bu konuda yle ok yazdm ki .imdi tekrar olur." yleyse en iyisi taa batan balayalm... dedim ve balad anlatmaya: 1931'de doduu Erzincan'da alt yana dek "ocuk" luu tatl Cemal Sreya."Bu gn anlarda Erzincan'dan byk bir bahenin iinde byk bir ev kald. Hepsi o kadar ..... Bir de annemin gzlk taktn anmsyorum. "(Baba ticaretle urayor, anne evde, varlkl, ataerkil aile dzeni.) - Baka? ocukluun ilk anlarndan baka bir ey olmal. "hepsi bu kadar olamaz -..."baka... Birde bizim evin karsnda byk bir ev vard. O evde Perihan diye bir kz vard... Zaten, onun yznden kz kardeime Perihan adn koydum.Evet, ben koydum, ailede tek erkek ocuktum. Prens gibiydim. El stnde tutulurdum. Ailede btn kklerin adn hep ben verdim. Perihanla baladk, sonra srdrdm.Komu Perihan m? herhalde ok gzeldi.Kz kardeim onun gibi olsun istedimdi Yzyllk Yolculuk

Sonra bir gn Erzincan'dan kalkan trenin yk vagonunda buldu kendini. Anas, babas ve iki kk kz kardeiyle, Bilecik'e giden yollar uzadka, ocukluu da uzakta kald, ailenin dzeni de, mutluluu da... "Sanki yzyllk bir yolculua km" gibiydi. Ama bunu sonra syleyecek Cemal Sreya. Henz erken. 1938'de Dersim sonrasyd.Aile Erzurum'dan gp Bilecik'te oturmaya mecbur edildi.

(*DERSM SYANI: Dersim syan Tunceli blgesinde (eski ad il Dersim) 1930'larda meydana gelen ayaklanma. Osmanl dneminde yzyllarca yurtluk ve ocaklk biiminde zerk olarak ynetilen Dersim blgesinde zellikle Tanzimat dneminde merkezi ynetimin glendirilmesi amacna ynelik dzenlemelerine kar sk sk ayaklanmalar kmtr.(1847,1877-78,1885,1892,1893-95,1907,1911,1916). Yrenin doal koullar ve airet temeline dayanan toplumsal yaps, merkezi ynetimlerin otorite kurmasn engellemiti. Cumhuriyet dneminde de blgede egemen olan airet dzenini datmak ve devlet gcn yerletirmek amacyla baz giriimler yapld.1930'larn ilk yarsnda blgede meydana gelen ayaklanmalar bastrldktan sonra , 1935'te 2884 sayl Tunceli Vilayeti'nin idaresi hakknda kanun karld. Buna gre Tunceli iline bir askeri vali atanacakt. Ayn zamanada drdnc genel mfetti sfatn alan valinin (general Abdullah Alpdoan) geni ynetsel , askeri ve yargsal yetkileri vard. Dzeni salamak ve gvenlik asndan gerekli grd durumlarda ilde yaayan kiileri ve aileleri ,il snrlar iinde bir yerden bir baka yere gndermeye , il snrlar iinde oturmalarn yasaklamaya da yetkiliydi. Yasann uygulanmaya balamasyla 1937 balarnda yeni olaylar kt. Blgede gvenlik salanamad ve hkmet otoritesi kurulamad. Bu srada Suriye snrna ve snra yakn blge ve illerde benzer olaylar grld. Hatay'a bamszlk tanyan Milletler Cemiyeti kararndan sonra ,TBMM'de yaplan grmelerde, bu gelimelerin bata Fransa ve Fransa'nn mandas altndaki Suriye tarafndan kkrtld ileri srld. Babakan smet nn ise, Tunceli linde iki yldr izlenen reform programnn amacnn blgenin uygar bir hale getirilmesi olduunu belirterek,programa kar blgede direni olduunu belirtti. Abasan aireti reisi ve kendisine 'Dersim generali' sfatn yaktran Seyit Rza nderliinde asker ve vergi vermek istemeyen airetlerce yeni bir ayaklanma patlak verdi. Ayaklanmaya Kureyan aireti dnda Haydaran,Yusufhan ve Demenan airetlerinden oluan yaklak 5,000 kiilik bir ayaklanmac grubu katd.Ayaklanma 20-21 mart gecesi Harsik kprsnn yklmas ,kpryle Kahnut buca arasndaki telefon hattnn kesilmesiyle balad. Mart-Nisan 1937'de olaylarn genilemesi zerine general Abdullah Alpdoan komutasnda balatlan askeri harekat ,13 eyll 1937'de sona erdi. Yre halknn bir ksm baka illere gnderildi. Askeri harekattan sonra yaplan yarglma 15 Kasm 1937'de sona erdi. Ayaklanmann lideri Seyit Rza ile 6 kii idam edildi. ok sayda ayaklanmac deiik hapis cezalarna arptrld. Ama olaylar durulmaynca 1938'de yeni bir ayaklanma kt. Bunun zerine balatlan ikinci askeri harekat sonunda Eyll 1938'de ayaklanma tamamen bastrld.)

-"Bilecik'e geldik, alt ay sonra annem ld. Drdnc ocuunu doururken.Alamadm,szlamadm acs iime oturdu." ocuklara babaanne bakt. Cemal Sreya, Beyolu 37. ilkokula gitmek zere stanbul'a amcalarnn yanna yolland. -"Birden yoksullatk. Babam ofrlk yapyordu. Bu arada belirteyim, Trkiye'de en gen yata Sansaryan Han'a den yazar benim. 9-10 yalarndaydm. Babam stanbula gelmiti. Oysa Bilecik'ten ayrlmas yasakt. Bir gece yakaland. nce karakola sonra geri Bilecik'e yollandk." "Alt yl evlenmeyen babam,sonunda evlenmek zorunda kald. Babaanne, bize bakamaz olmutu. stanbul'a yazp, bir kz istedi. Cevapta Refika hanm nerildi. Babam O ok iman amar ykayamaz. Esma'nm olsa' dedi. Anlalan gz ondayd. Amcalardan yant geldi ' O size uygun deildir diye. Yine de bir gn yenge Esma'y getirdi. Esma ilk gn amar ykad, ikinci gn babamla kavga etti, nc gn eve yerleti. Ben babam evlensin istedim hep. Evde bir kadn dolansn, anne diyelim. Ama btn bunlar babaya syleyemezdim. Babama hibir ey syleyemezdim, be kuru para isteyemezdim... Sonunda babam iki kez evlendi. nce Esma, sonra Refika'yla. Esma ok kt kt. Kardelerime ikenceli bir ocukluk yaatt. rnein salarndan tutup kuyuya sarktrd. Bu yzden kardelerimin salar gr deildir." "Ben mi?Ben evden kamak iin, gizlice parasz yatl snavna girdim. Bilecik ortaokulu iin. Gizlice, nk babam yoksuldu belli etmek istemezdi .Snav kazandm. Zaten mrmce parasz yatl okudum. Ben oradan, o evden katm ama, kardelerimin derdi hep iimdeydi. Bir gn -lisede, Haydarpaa'daydm - Bilecik'e kardelerimi grmeye gittim. Gece vardm. Eve gitmeye ekindim. Cebimde bir lira vard. Bir barda kaldm. Yorgann zerine kar yayordu. Sabah bekledim... Sabah, eve vardmda kardelerimin pencerenin parmaklklarna tutunmu ieride alyorlard, ben darda, ve beni ieri almyorlard. nk onlara eve kimseyi sokmayacaksnz, aabeyinizi bile demiti. yle bir bask vard zerlerinde. Hayr eve giremeden geri dndm." "Esma deliydi. Bir frncyla kavga edip adama vurunca, adam yerinden kalkamaynca ld sand ve Bilecik'ten kat. Esma kanca, babam Refika'nm ald. O iyi kt. Kardelerim onu anne bildiler." Okul Sna Btn bunlar Cemal Sreya, her zamanki yumuak sesiyle, tane tane, ar ar,en sakin haliyle, en doal ya da en olaan eyleri sylermi gibi anlatyor.Ben, nasl olur, isyan, etmediniz mi diye haykracam anda 0, yavaa, "parasz yatl snavna girdim" diyor. "Kahrolmadnz m, ldrmadnz m" diyeceim anda, "acsn iimde tadm" diyor. ocukluk ve ilk genlikteki bu amansz frtnalar dindirecek, dengeleyecek bir ey olmalyd bir yerde. Vard: Okul yaam. -"lkokula bir yl ge baladm, stanbul'da. Ama amcam evde bana her eyi retmiti.Bunun iki temel etkisi oldu. Bir: O hzla snflarda hep en nde gittim.ki: Tembel oldum. Hi dev yapmadm. O vakit okumaya verdim. Ve hep rnek renci olarak gsterildim. ok okudum. Ama iyi kitaplarla beslendim. Elime ne gelirse okudum. Alevi evrede din kitaplar, Hazreti Ali zerine kitaplar ounluktayd, okudum. ocuk dergilerini okudum.Ayn eyleri yz kere okudum. Okumam gerekenleri okuyamadm gibi, okumamam gerekenleri de okudum. Bilecik ortaokulu'nda ktphane elimdeydi. Oburca ama sistemsiz okudum. Peki ya yazma duygusu ? -"Yazma duygusu ilkokulda balad. Ama bunun bilincine imdi varyorum. Amca oluyla birlikte defterler alp, dev olmadan hep yazdm biliyorum." Cemal Sreya ilkokulda, o defter neler yazdn imdi anmsamyor. Ama yazarken duyduu sevinci hi unutmad. - "Yazma okuma mahkumiyetini besleyen krlma duygusudur.ok varlkl bir ailenin el stnde tutulan ocuuyken, bir hayvan vagonunda yzyllk bir yolculua kmtm. Sonra annesizlik. Temel krgnlk bundand. Yinede Bilecik ortaokulu'nda mutlu oldum." Nasl olmaz ki? iir yazyordu. Halk iiri tarznda, heceyle iir yazyordu. retmenler onu " air " diye gsteriyorlard ama o iiri bilmiyordu. " iiri bilmiyordum.1947' de bitirdim ortay. Ancak son snf kitabna Cahit Klebi, Muhip Dranas, Fazl Hsn, Necati Cumal gibi yeniler girdi." iiri bilmiyordu ama yazyordu. te ilk iir defteri: Ad: " Kzl Msralar " .Kzl, nk krmz mrekkeple yazlmt. Krmz mrekkeple, nk sevdii kzn salar kzld. lk dizeler yleydi: " Seni sevdiim anda her eyim kzl oldu / Masmavi defterime kzl satrlar doldu. "Defter elden ele dolayordu ki, byk snftakilerin biri, "sen ne yaptn! Sana komnist derler" diye uyarnca Cemal Sreya " Kzl Msralar' derhal " Yeil Msralar" yapt." Seni sevdiim anda her eyim yeil oldu / Masmavi defterime yeil satrlar doldu." Defteri yeniden yazmak gerekti. Elbet bu kez yeil mrekkeple... Lise yllarnda aruzla iir yazd. Aruzu iyi biliyordu. Kendi kendine eski yazy renmiti eski metinleri okuyabilmek iin. Divan edebiyat temalarn iliyordu. ( "Yeni iir duyarllnn dndaym.Lise sonda Orhan Veli'yi , yeni iiri tanmaya balayacaktm.") 1950'de Haydarpaa lisesini bitirince Mlkiye'ye mi girsem, siyasal'a m , diye ok dnd Cemal Sreya. Sonunda siyasal' seti. Ankara'ya gitti. Ve ikisinin bir olduunu renince ok ard. Edebiyat Tutkusu

- Neden Ankara ? - "Bir neden... Ortada bir kz vard. Ankara Tp' kazandn duymutum. Belki grrm diye... Yooo yeni deildi, gnl balar ilkokul birinci snftan beri vard. Ama Siyasal'dayken hi kz arkadam olmad. Her gn, her gn kzlar dnmekten, iiri dnmekten, ileriye ynelik hayaller kurmaktan, kz arkadalara vakit ayramadk. iir yazmaktan, dans etmeyi renemedim." Mutlu yllard o yllar. - "En gzel zamanlarmd. zgrdk. Bir tuhaftk. Sanat evresinde yorulduk. iir gnleri yaplrd. Ben iirimi kimseye gstermezdim. iir gnlerinde okunanlar beenmezdim. Franszcay kendi kendime rendim. eviriler yapardk. Cebimizden iir kitaplar eksik olmazd... Sabah Cebeci'den kar, sokakta okuya okuya yryerek Shhiyeye, oradan Ulus'a, sonra Samanpazar'ndan ember izip tekrar Cebeci'ye dnerdim. Yrrken, okumadm zaman yksek sesle konuurdum. nceleri delilik sandm. Meer deilmi." lk iiri Mlkiye dergisinde (1953'te) yaymlandnda sevinci sonsuzdu. te, "arks Beyaz'n ilk dizeleri: " Ayclar geti, malup insanlar geti / ehirle, ta yrekliydi, arks beyaz." iir nlendi. lk iiriyle " deiik " olduu vurguland. Sonra bir yk: " Lalettayin Bir Hikaye ". abuk vazgeti ykden. Takma isimle eletiriler... " O dnem, hep edebiyatla yaadk. Glten Akn, Orhan Duru, muzaffer Erdost, Teyfik Akda, Ece Ayhan, lker koksal, Ylmaz Gruda... Ankara'daki tek sanatlar biziz gibiydik. iirlerimiz Yeditepe, 20. asr yaymlanmaya baland." "Edebiyatla yaarken", iir yazarken Cemal Sreya, hani o " kmz Msralar'n kahraman, kzl salya mektup yazmay da etmedi. " O srada modayd, herkes nianlanrd. Ben bir adm daha attm. Evlendim. Evden habersiz. " Siyasal Bilgiler Fakltesini bitirince (1954), ucuz yaayacak bir yer arad. Eskiehir vergi memurluuna atand. Alt ay sonra mfettilik snavn kazanp stanbul'a tayacakt evi. Artk gen air olarak biliniyordu. Vergi memurluu, iir ve evlilik... Ne menem itir bu? - " iir nde geliyordu. mesleimi saygn buluyordum, zamanm tasarruf edebiliyordum.Evlilik ise anssz oldu.Ayrldk." lk evlilii tekiler izledi. m desem be mi desem. - " Be evlilik. " - Acaba ok deil mi? -"Evet ok. Be evlilik ok, ama iki de ok! nsan bir kez evlenmeli.Ama evlilik anssz knca..." anssz? ansla ne ilgisi var ? Neyse... - "Evlilik ilikiyi kurumsallatrmak demek. Trkiye'de kt ileyen bir messese. Bir insan arkadanzken, karlkl davranlarnz ok saf, katksz ve doaldr.Evlendiiniz zaman, iki ynden de davranlarnz deiiyor: Toplumdaki ortalama erkein tavr erkee, toplumdaki ortalama kadnn tavr kadna geiyor." (bugne dek bu konuda ok ey sylendi ama son cmle gibi yerinde saptamaya az rastladm.Vurgulamadan geemezdim.) - "... Toplumdan gelen bir ey bu.nsan eine yalan sylemek zorunda kalyor.Rodaj dnemi gemise eer, baka deerler kabiliyor: Kardelik, dostluk gibi eyler... Her seferinde, sonuna kadar gitsin diye evlenir insan... Hem benim evliliklerim hep ak evlilii oldu." - ansszlk kelimesinden sonra yeni kelime eklenmi oldu " evlilik " kelimesine: Evlilik ve ak... - "Evliliin ak kesin ldrd kansndaym...kendi deneyim iin sylyorum:ak meru bir ey olamaz.O da iir gibi merulanca lr.Ak da, iir de uzlac olunca lr. Genel olarak sanat byledir... Masallarda obann prensese kavutuu an bitmiyor mu." Ercan -Sakalnz.. Deminden beri yznz seyrediyorum. " Mavi Sakal' hatrlattnz bana. - Sakalma laf syleme. - Gz Bitii'ndeki ileyimleri de siz yapmsnz. Kapaktaki kk kz kim ? - ocuk. Cemal Sreya'nn iirlerini okuduysanz, sk sk satrlardan, daha ok da satr aralarndan yaylan erotizmi duymamm olamazsnz. - "Hayatmda da, yazdklarmda da cinsel duygu ar basar. Bunun, byle olmasn istediim iin deil. Zaten yle olduu iin. nsan hayatnn binlerce yllk serveninde iki temel e olmutur: Alk ve ak .... Kenarda bir konu deil ak ya da cinsellik... Birde rastlantlar var. Bilir misiniz, Emmanuella filminin Trkiye'de gsterilmesinde benim rolm olmutur. ileri Bakanl filimi yasaklaynca, Dantay'a bavuruldu. Dantay'da bilirkiiydim. Ben olmasaydm o filim serbest br aklmazd... Rastlantlar... Galiba rastlantlara uygun bir adamm ben." - Rastlantlara uygun, ya da rastlantlara ak bir kiinin, ne olursa olsun da utanga olmamas gerekmez mi? - "Utangalk... Evet, zel hayatmda var. Kimi evrede utangacm, kimi evrede cretkar bile saylrm. te iirim,

benim cretkar tarafm." -Yeniden iire dnmken, retkenlik konusuna getik: - " Hayr, ok ok reten bir air deilim... ok retken olmaym, ok iir yazmaym deil, ok ey yazmaymdr. ok ynl biimde yetitim, ama neden roman yazmadm? Ayrca, ok retken olmadm yineleyerek, diyebilirim ki insan on bin sayfa iir yazamaz. Yazarsa deifre olur. ok yazanlarda bu nokta hemen ortaya kyor. Yine de daha fazla yazmak isterdim... Bir de u var: Hayatmda hi, mutlak baar kazanmak iin yazmadm. Bakalarna beendirmek iin yapmadm.evrenin beni grd nemli deil. Zaten evrenin bizi nasl grd tam olarak bilinemez ki... Mutluluk Cemal Sreya bugn 52 yanda. Kendini hep 52 yandaym gibi hissediyor.Tpk btn teki yalarda da olduu gibi. Ve 52 yln sonunda belli srelerde sonsuz mutsuz olduysa da, kendini mutlu bir insan olarak gryor... niversite sonras yllarn zeti: 10 yl maliye mfettilii. stifa. 6 yl Bab- Ali ( " Bir maceraya gireyim dedim, kalemimle geineyim dedim -dergiler, gazeteler- Papirs, 47 say... 12 Mart yayn hayatn dondurunca, a kaldm, yeniden memuriyete dndm " ). Toplam drt yl tetkik kurulu Maliye Mfettilii. Ve geen yl emekli oldu. iirler, sevgiler, aclar, korkular, dehete kaplmalar hep ara araya girdi. Hi unutmayacak. 1957'deydi. Babas trafik kazasnda ld. "Beynini mezara kat iinde koydular. Ba dald iin. Bunun dehetini hi unutamam." Aclar, korkular, dehete dmeler karsnda yenik dmemek iin bir yol buldu. "Byle anlarda, bir keye ekilip hibir ey dnmeden iime kapanrm... Neden kendimi yle avuturum: yl, be yl sonra da bir an olacak. Sanrm aclara, sevinlerden daha dayanklym. ansa gvenmek gibi bir duygum var. Kanser olduumu syleseler, bir gn iyileecekmi gibi gelir... " Aclar ve sevinler zerinde dolanmay srdryoruz - " Hayatmdaki temel duygu nedir bilir misiniz? Yanlln giderilmesi... Filmlerde hep o anda alarm. Diyelim olanla kz karlar, birbirlerini iten trkler olur. Birleirler, bir yanllk yznden ayrlrlar , sonunda yanllk anlalr birbirlerine koarlar.Orda alarm. Yanlln dzeltildii anda alarm. Her ilikide, evremdeki tm ilikilerde yanlln giderilmesi nemlidir benim iin, aklarda, dostluklarda... dostluklar... Mutluluumda onlarn da nemli yeri var. D krkln uradm ok oldu, ama hep birine, birilerine balandm.Belki de fazla bir ey beklemedim. dostluk ilikilerinde, sevgi ilikilerinde, aradm, istediim... Nasl demeli... mertlik diyebiliriz... Tam karlamyor ama mertlik, dn vermek... bakalar adna kendini bir lde riske edebilmek... Fedakarlktan sz etmiyorum. Fedakarlk gzel bir ey deil bence. Zaten fedakarln gerekmeyecei bir ortam olmal, bir durum olmal hayatta..." "Ben btn hznleri denemiim kendimde / Bir bir denemiim btn kelimeleri" diyordu. Cemal Sreya. " Aslan Heykelleri " iirinde. Nerden akld imdi bu dizeler kafama? Belki de "konua-konua " nn sonuna geldiimizden. Ben bu dizeleri aklmdan karmaya alrken o yle diyordu: "Hayatm baka hibir hayatla deitirmek istemediime gre demek ki mutsuz deilim." Evlilikler: Seniha Nemli,Tomris Uyar,Zuhal Tekkanat(Elif Sorgun),Gngr Demiray,Birsen Sagnak(Bayan Nihayet). Seniha Hanmla olan evliliinden Aya adnda bir kz olur ve Zuhal Hanm ile evliliinden ise Memo Emrah(Mustafa Kemallerin en uzun donlusu, Muhammedilerin en fakiri) dnyaya gelir.

R EVRLER Aya Karncal - Federico Garcia LORCA Barn Tad - Eugne GUILLEVIC Dada arks - Tristan TZARA Karanlk Sunu - Maurice MAETERLINCK Mirabeau Kprs - Guillaume APOLLINAIRE Mutlu Ak Yok Ki Dnyada - Louis ARAGON iir - Paul ELUARD Yrek Ki Parampara - Pierre REVERDY YAPITLARI vercinka (1958) Gebe (1965) Beni p Sonra Dour Beni (1973) Sevda Szleri (1984, Uurumda Aan ile birlikte toplu iirleri) Gz Bitii (1988) Scak Nal (1988) Sevda Szleri (1990, 1995, tm iirleri, lmnden sonra)

DLLER 1959 Yeditepe iir Armaan(vercinka ile) 1966 Trk Dil Kurumu iir dl (Gebe ile) 1988 Behet Necatigil iir dl (Gz Bitii ve Scak Nal ile )

AYAI KARINCALI Bir aa, kesebilirler aac, Aacn ne gelir elinden? Biraz aba, testere falan, Eh, az ok da zaman, Aa devrildi gitti. Bir ku, vurabilirler bir kuu Bir el ate ya da bir iki ta Bir avu ty der topraa. Bir kzn ya da bir atn i kolay grlr ve hazrdr Kesimevinde kasap nl. Bir ocuun, olan ya da kz, Ne gelir elinden katile kar? Baklar, diyeceksiniz imdi, Ama gz dnmse katilin Ya da kimse yoksa ortada? Bir adam, koca bir adam da Bir ku gibi avlanabilir, Belki daha da kolay hatta. Bir aa, bir ku, bir kz, bir at Bir ocuk, bir adam Yok oldular ite ard arda. Ama dostlarm, hepimiz olsak Ne bok yiyebilirler Onca insann karsnda? Ne yapabilirler Direnen halklara? Eugne GUILLEVIC eviri: Cemal SREYA BARIIN TADI Yalnz bir kadn sanmtm nce Oysa kocasn aldatan biri Irman orda bulutuk Gece, Santiago gecesi, Iklar snp birer birer Yanmaya durunca atebcekleri. Son birikintisinde ehrin Dokundum uykulu memelerine Trkl ieklerin dallar gibi Gs gzlerime alverdi. Ve on iki hanerin bir kerede Yrtt ipek gibi sinirli Hrts kulaklarmda Kolalanm eteklerinin. Iksz tepeleri aalarn Yollar boyunca kocaman kocaman Ve ufuk kpeklerin ufku Irmaktan telere havlyordu. Ne varsa stnde atlayp getik Brtlenler, dikenler, karaallar. Sandaki topuzun yere yatnca Yumuak toprakta at ukur, Ben boyunbam attm zaman z onun da dmelerini,

Sra silahl kemerime gelince Syrl giysilerinden art arda, Smbllerin mi, kurbaalarn m Olamaz hibirinin byle bir teni, Ne de billurun aynda Sunabildii var bu lty Kalalar altmda kayordu Hani rkm balklar gibi Bir yan tutumu, ate emberi Bir yan buza kesmi, sepserin, O gece drtnala grdm kendimi Sedeften, kk bir taya binmiim Grdm, ne dizgin ne de zengi At koturularmn en gzelini. Neler anlatt seviirken Ama syleyemem erkeim ben Hem byle az sk grnmemi Aydnlk akl da istiyor zaten. plere, toz topraa bulanm Uzaklatk kynn ordan Ssenler silahlarn ayarlyordu Gecenin esintilerine kar. Drst bir ingene olarak stme deni yaptm ben de Koca bir diki sepetini Armaan ettim ayrlrken, Ama kukusuz srekli bir ak Aklmn ucuna bile getirmemitim, nk hl, evli deilim, diyordu Kocasna bunu, bunu yapp da Yrdmzde rmaa doru. Federico Garcia LORCA eviri: Cemal SREYA DADA ARKISI I Bir dadacnn arks yrei dadayla dolu fazlaca yordu motoru yrei dadayla dolu Asansr bir kral tayordu ar tkrldm zerk ayrca krsn m sana sa kolunu yollasn m Roma'daki Papa'ya Artk bu yzden ite Asansrcn yreinde dada mada hak getire Tknp durun ikolata ykayp beyninizi dada dada su iin stne sonra II Bir dadacnn arks ne hznl olan ne de neeli seviyordu bir bayan bisikletiyi o da ne hznl ne neeli ama ylbanda kskan koca rendi ne dnyorsa hepsini bir fke sonucu yollad Vatikan'a bavul iinde ikisinin cesedini

Ne bizim sevdal ne de bayan bisikleti artk ne hznl ne neeli deildi Beyinler layk aznza askerinizi ykayn hamamda dada dada su iin stne sonra III Bir bisikletinin arks yrein dadas ondaki bir dadacyd ksacas yrein tm dadaclar gibi Eldivene brnmt bir ylan gvenlik musluunu der demez kapad ylan gmleine dnt eldiven ve kucaklad hazreti Papa'y Asl dokunakl olan iekten bir karn ve artk yok dada falan ku st bardaklarda ve ykanmtr ikolata dada dada gelin dana ikebabna Tristan TZARA eviren : Cemal SREYA KARANLIK SUNU u kt yaptm sunuyorum size Ki llerin dncelerini andrr Ve pimanlklarmn kr tanrs stne Ay frtnay yola karr Dlerin ylanlar mor Keleplenmi uykumun ortasna Gnete boulmu aslanlar Ve kllar isteklerimin banda Uzak sularn dibinde zambaklar Ve almayan eller kapanp da Ve krmz sapl dmanlklar Akn yeil yas giysileri arasnda N'olur acynz sze, Tanrm! Braknz kalsn donuk dualarm Ve ay otlarn iine szmada Bimek iin geceyi ufuklarda.

Maurice MAETERLINCK eviri: Cemal SREYA MRABEAU KPRS Seine akyor Mirabeau Kprsnn altndan Ve u bizim akmz Olur mu durasn imdi anmsamadan Sevincin geldiini ancak acnn ardndan alsana saat insene ey gece Gnler geiyor bense hep ayn yerde Yz yze duralm byle elin elimde kalsn

Ve aksn dursun Sonsuz baklar dalgalar yorgun argn Kprs altndan kollarmzn alsana saat insene ey gece Gnler geiyor bense hep ayn yerde Aklar akp gidiyor u akarsu gibi Akp gidiyor aklar Hayat yle durgun yle yava ki Ve umut nasl zorlu nasl depdeli alsana saat insene ey gece Gnler geiyor bense hep ayn yerde Gnler geiyor gnler haftalar yaman Ve dnmyor geri Ne kp giden aklar ne geen zaman Seine akyor Mirabeau Kprsnn altndan alsana saat insene ey gece Gnler geiyor bense hep ayn yerde Guillaume APOLLINAIRE eviri: Cemal SREYA MUTLU AK YOK K DNYADA Aslnda hibir ey kr deil insana Ne gc ne zayf yanlar ne de yrei Glgesi bir ha glgesidir kollarn asa Ve krar gsne bastrrken sevdii eyi Tuhaf bir ayrlktr hayat kapkara Mutlu ak yok ki dnyada Hani giydirilmi erler bir baka yazgya te o silahsz askerlere benzer hayat Sabahlar o yazg iin uyanm olsalar da Tkenmitirler ve kararszdrlar akamlar Syle yavrum u szleri ve sakn alama Mutlu ak yok ki dnyada Gzel akm tatl akm banm derdim Yaral bir ku gibi tarm seni uramda Ve grmeden bakanlar u halimize bizim Szdm szleri sylerler benden sonra Ve her ey der demez lr iri gzlerin uruna Mutlu ak yok ki dnyada Yaamay renmek bizimin geti oktan Alasn gece iinde kalplerimiz yan yana En kk arky mutsuzluktur kurtaran Her rperi borlu batan bir hayflanmaya Ve her kitar havas beslenir hkrkla Mutlu ak yok ki dnyada Aclara batmam bir ak syle bana Ykmam kymam olsun bir ak syle Bir ak syle sarartp soldurmam ama nan ki senden artk deil yurt sevgisi de Bir ak yok ki paydos demi gzyalarna Mutlu ak yok ki dnyada Ama u ak ikimizin yle de olsa

Louis ARAGON eviri : Cemal SREYA R Yavrum bu senin glnn ardnda Btn sevda kelimeleri rllak Memelerini tutup karyorlar boynunu

Sonra kalalarn gzbebeklerini Sonra ne varsa okay adna Btn bunlar bulup karyorlar Seni ptm zaman gzlerinden Yalnz sen gresin diye Bu sevda kelimeleri Paul ELUARD eviren : Cemal SREYA YREK K PARAMPARA Nasl da uyarlyor kendini Yatak araflarndan d kopuyor araflar araflar gk mavisi Yastklar desen sisten buluttan nancn rtnmek istiyor olmuyor Kusur ilemeyim diye ii gidiyor Aynada budanm aatan korkuyor K iin fazlaca zavall Nasl da korkuyor souktan Aynasnn iinde nasl saydam yle belirsiz ki yitip gidiyor Zaman akp gidiyor dalgalarndan Kan tersine akyor kimi zaman Gzyalar amarlarda leke Yeil yeil aalar derliyor eli Ve yosun demetleri kumsallardan Dikenli bir allk inancysa Elleri kanayp duruyor yreinin stnde Damla k kalmam gzlerinde Kk ahtapotlarn l kollar gibi Ayaklar gitmem diyor denizde Yitip gitmi ite evren iinde arpp duruyor atlara kentlere Bu arada kusurlarna da kendine de te bu yzden onunin dua edin ki Tanr silsin belleinden her eyi Silsin kendi olma ansn bile Pierre REVERDY eviri: Cemal SREYA

TRK Vagon Bl: Beyolunda bugnk Paabahe ile Yapkredi arasnda 1960lerda bulunan ve kendisinin de takld bir bar.

ELMA Sreyyadan Sreyaya dnn hikayesi bu iirde ortaya kmaktadr.Bir rivayete gre hafzasna olan gveninden dolay yannda telefon defteri tamayan stat bir numara zerine Tomris Uyar iddialamaya balar ve kaybederse adnn bir harfini atacan syler ve iddiay kaybeder ve bunu da iirin son satrnda beyan eder.Fakat burada Sunay Aknn da Yaamdan Dakikalar programnda bu konuyu tartrlarken belirttii gibi Cemal Sreyyann zaten ikinci y den sklm olma ihtimali ve ondan kurtulurken en azndan ardndan bir an brakma abas da yatyor olabilir.

AFRKA Aybike KOCA, TUSAM alma Hayat ve Trkiye Aratrmalar Masas Gnmzde dnyann en ok smrlen blgesi Afrika. Batl firmalar kendi lkelerindeki madenleri tkettiklerinden, yeni kaynaklar elde etmek uruna hibir frsat karmyor. Kara kta adeta ak mlteci kamp zelliini tayor. Yoksulluk ve smr had safhaya ulam durumda. Smry srdren Bat bir yandan da yardm programlaryla gnl almaya alyor. Kimi zaman "kara kta" kimi zaman "yank insanlarn diyar" kimi zaman da "insanln balang noktas" olarak tanmlanan Afrika, 15. yzyldan bu yana rahatsz ediliyor. Gemiten bu yana i savalarn eksik olmad, 19. yzyla

gelindiinde yzde 90' yabanclarn eline geen ktada yaananlar, insanlara film gibi geliyor. Hatta 2006 yl ABD yapm "Kanl Elmas" filminde bile abartl sahneler olduu dnlyor. Ancak filmde anlatlan elmas madenlerinin sebep olduu i sava tamamen gerekleri yanstyor. nanlmas g olsa da Afrika'nn zenginlikleri bugne dek Batl irketlerce elde edilmeye allm ve bu uurda nce lkedeki tarm arazileri verimsizletirilmi daha sonra lke iinde gruplarn kkrtlmas suretiyle savalar kartlarak siyasi kargaadan faydalanlmak istenmitir. Dnyada retilen altnn yzde 79,2'sini, elmasn yzde 76,6'sn, kobaltn ise yzde 75,5'ini rettii dnldnde ktann nemi ortaya kmaktadr. yle ki bata Sierra Leone, Angola gibi elmas rezervi, Sudan gibi petrol rezervi bol olan Afrika lkelerini smrmek isteyen Batl firmalar kreselleme, ticaret ve lkeyi refaha kavuturmak bahanesiyle ktada yarattklar sava ortamndan bugn bile rahatszlk duymuyorlar. Afrika eitli yollarla istismara uruyor. Bunlardan biri; nce sava ortamna ekilen ve i savalar yznden harabeye dnen lkeler okuluslu irketlere ya da uluslararas yardm(!) kurulularna borlandrlarak borlar karlnda yeralt madenlerine el konuluyor. Bir baka yol; lkeler eitli bahanelerle igal edilerek -ki ngiltere, Fransa, Almanya ve ABD bu konuda olduka baarllar- lkede kukla ynetimler kuruluyor ve baml ve borlu bir devlet meydana getiriliyor. Dier yol ise Kanl Elmas filminde anlatld gibi i savaa srklenen lkede baz gruplar desteklenerek silah vs. tedarik ediliyor, bir yandan lke iinde ayaklanan etelerle birlikte olunurken dier yandan hkmetin tarafndaym izlenimi veriliyor. Bu sayede taraflar kkrtlyor ve hkmet-ete savalarnn devam salanarak bu ortamdan en iyi ekilde istifade ediliyor. Kanl Elmas filmi, yapmc irketin ABD kkenli olmasndan tr her ne kadar ABD'nin kurtarmaya alt bir Afrika'y anlatsa da, Afrika'nn kaderini ok iyi ekilde iziyor. Zengin ktann yoksu halk A kurtlarn saldrmak iin adeta birbiriyle yart, yeralt madenlerinin ileme sokulmas iin ihalelere fesatlarn kartrld kta, yeralt kaynaklar bakmndan ok zengin. Ancak petrolden elmasa, altndan bakra kadar pek ok deeri bnyesinde barndran ktann halk topraklar kadar ansl deil. Bu kaynaklar karp ilemeye gelen yabanc firmalarn lke ekonomisine hibir katks bulunmuyor. nk irketler blgeye yatrm yapmyor. lk smrgeciler ktaya geldiinde yatrm ad altnda bir utan br uca kadar demiryolu hatt demiti. Bu projede Afrikal iiler altrld iin istihdam yaratld ne srlmt. Ancak ok gemeden bu hattn deerli kaynaklar tamak iin yapld, iilerin sadece kullanld hatta abuk bitirilmek istenen inaatta ar artlar sebebiyle pek ok insann hayatn kaybettii fark edildi. Gemiten bu yana emperyalizmin gerekletirdii katliamlar sonucu bugn Afrika'nn tm blgeleri mlteci kamplaryla doldu. yle ki dnyadaki mltecilerin yarsn Afrika ktasndakiler oluturuyor. Ezilenlerin omuzlarnda ykselen Bat uygarlklarn durdurabilmek konusunda ise Afrika'nn tm lkelerindeki hkmetlere byk grevler dyor. rnein yeralt kaynaklarnn ilenmesi konusunda yabanc firmalara gereksinim duyuluyorsa, bu firmalara yatrm yapma zorunluluunun getirilmesi gerekiyor. Ancak bu teknik koulun ncesinde tabii ki lkenin kkrtmalara kaplmamas ve milli deerlerine sahip kmas ynnde bilincin oluturulmas art. Bu dorultuda da bakaldrnn sadece kukla ynetimlere kar olmas gerekiyor. Aksi takdirde Batl lkeler tarafndan igal kanlmaz olacak ve bu ktann baht da insanlar gibi kara olacak. Afrika kendisini smrp sa ceplerini dolduranlarn sol ceplerinden aktardklar yardmlarla ayakta kalmaya alyor. Bireysel olarak smren kolektif olarak ise BM araclyla Afrika'nn geliimine (!) katk salayan lkeler bunu bile ok grm olacaklar ki sz verdikleri yardmlarn sadece yars tedarik edilebiliyor. Zengin kaynaklarna karn halkn yoksullukla, hastalkla ve her trl saldryla mcadele ettii, kendine yaam alan bulmaya alt bu yank insanlarn diyarnda her ne kadar birlikler oluturulmaya allsa da Afrika'nn kaderi deimiyor. 1963 ylnda artk smrlmemek ve kendi kaynaklarn kendi halklar iin kullanmak isteyen Afrika lkelerinin oluturduu Afrika Birlii bile bu dngy tersine eviremiyor. Afrika, Byk Ortadou Projesi'ni Kuzey Afrika'ya kadar genileten ABD'nin ne istediini ok iyi bilse de bu lkeyle ticari ilikilerde bulunmaya devam ediyor. ABD'den baka ktada hakimiyet kurmak isteyen Almanya, ngiltere ve Fransa gibi sanayi zengini lkeler de ilikileri ekonomik boyutun zerine karmaya alyorlar. Bunun yannda gelecein sper gc olarak grlen in'in Afrika ile ticaretinin geen yl 40 milyar dolar bulmas ve 2010'da bunun 100 milyar dolara kacann sinyallerinin verilmesi de gsteriyor ki, ktaya ilgiyi sadece Bat gstermiyor. Ciddi yatrmlara imza atan in, Afrika lkelerine dk faizle koulsuz kredi salayarak ABD'nin yerini almak istediini de gsteriyor. Yine in kadar olmasa da ilikileri canl tutmaya zen gsteren dier Dou lkesi ise Rusya. Rusya rakiplerinin adeta aklarn kolluyor ve zaman gelince aktif olacak gibi gzkyor. Ancak bilinen bir gerek var ki o da Afrika'nn herkese yetecek kadar zengin rezervlere sahip olduu ve tm lkelerin bunun farknda olduu. Grlyor ki adeta Bat-Dou savann yaand gnmzde Afrika'nn hangi tarafta olaca ekonomik gc pekitirmek bakmndan nem tayor. Trkiye Afrikada Osmanl Devleti'nin tm stratejik noktalarda olduu gibi Afrika'da da hakimiyet kurmas, Habeistan blgesinde huzuru, bar ve istikrar salamas, bugn Trk yetkililerin Afrika ziyaretlerinde grd samimiyetin nedenini aklyor. Trkiye-Afrika ilikilerinin gelimesinde phesiz byk rol oynayan bu tarihsel ba, Asya m Avrupa m ikileminde kalan Trkiye'yi daha kymetli yapyor. Bugn Bat ile Dou'nun ekimesine sahne olan "kresel ekonomik g" yar bu 53 lkenin bulunduu corafyay daha nemli klyor. Bu balamda Afrika'nn ticaret orta da ayn derecede nem tayor. Her ne kadar ABD'nin piyasay in'e kaptrmamak iin Trkiye'yi ara olarak kulland akllara gelse de Trkiye'nin bamsz bir devlet politikas gerei Afrika ile ilikilerini gelitirdiini dnmek bu aamada daha rasyonel bir yaklam olacak. Afrika ile balar gemie dayansa da iki senedir ciddi anlamda ekonomik ilikilerin kurulduu dnldnde biraz gecikmi olunduu gerei gze arpyor. ok deil iki sene ncesi, 2005 yl Trkiye'de "Afrika'ya alm yl" olarak kabul edildi. O gnden bu yana da Trkiye'nin ve paralel olarak da ABD'nin Afrika'ya olan ilgisi hi eksilmedi. Ancak Afrikallar, Avrupa lkeleri bata olmak zere bugn ktalarna ilgi duyan lkeleri hatta kendilerine koulsuz kredi vaat eden in'i bile frsat olarak deil "yabanc" olarak gryorlar. Bilhassa Etiyopya'da saylar artan Trk firmalar, bu

lkenin yatrmc olarak ktann kaynaklarnda gz olan gleri deil Trkiye'yi semesinde (!) etkili oluyor. Afrika'nn kalbi grevini gren Etiyopya gerek ktadaki nam gerekse da almlar bakmndan nem tayor. slamiyeti ilk kabul eden lke olan eski adyla Habeistan yeni adyla Etiyopya dnyadaki tm lkelerin zel ilgi gsterdii bir lke ve bu erevede Afrika'nn ticari canlln korumasn salyor. Ksacas Avrupa Birlii iin Belika ne ise Afrika iin de Etiyopya o. Bunun farknda olan lkeler de bykeliliklerini ve temsilciliklerini bu lkede amay tercih ediyorlar. Siyahlarn lkesinde yani Sudan'da ise durum biraz farkl. Darfur blgesinin zengin petrol rezervleri bu lkeyi yaznn banda bahsi geen kaosa gtrd bile. Bugn etelerle mcadele hkmetin kiralad silahl milisler araclyla salanabiliyor. Bu duruma batan beri gz yuman byk petrol irketlerinin hkmetleri ise sosyal adalet ve bar sylemlerinin artt bu yzylda bile blgeye mdahaleden bahsediyor. Sonu olarak grlyor ki Afrika, para hrsyla yanp tutuan ve bu uurda insan hie sayan giriimlerde bulunan okuluslu irketlerin penesinden kurtulamayacak. Ne demi Cemal Sreyya; "Afrika dediin bir garip kta, el bilir lem bilir ki ekli bozulmasn diye Akdeniz'in, hala eskisi gibi izilir haritalarda." airin aklk getirdii gibi harita ayn hlbuki ktann yzde 90' artk yabanclarn elinde. Ve bilinir ki uluslararas konjonktr deitirebilecek gce sahip olsa da bir millet buna cesaret edemeyecektir. nk sistem ancak bu duruma izin vermektedir ve her lke kendine dikilen kostm giyip sahneye kmaktadr. Afrika da dier oyuncularla ayn kaderi paylaarak ve belki de daha ok bedel deyerek, gemite olduu gibi bugn de kendi roln oynamakta, bu roln dna kamamaktadr. En kts ise bu durumun hi deimeyeceini bilmek. G-8 lkelerinde ayn anda dzenlenen ve Afrika'nn borlarnn silinmesini neren "Live Eight" konserlerinin bile sosyal adaleti savunanlarca deil kendilerini daha samimi gstermek adna G-8 lkelerince dzenlendii iddia edilmiti. Byle bir platformda tepkilerin bile samimiyetinden phe edilirken yardm eli uzatlan insanlarn bu ele nasl bakacaklarn tahmin etmek zor olmasa gerek. Genelde yardm edenlerin de Afrikallarn inanlarn satn almaya alan misyonerler olmas her frsatn deerlendirildiini gsteriyor. Hele ki ABD'nin Irak igali iin harcad tutarn her yl sadece onda birini Afrika'ya gnderdii ve bu tutar azaltmaya alt dikkate alndnda gze ho gzkmeye almaktan baka bir amacn olmad ortaya kyor. Kresellemenin yaratt olumsuz konjonktrden en fazla nasibini alan bu kara kta gemiten bu yana smrgecilikle mcadele etmeye alyor. Smrge sonucunda gelimi lkelerin zenginlii Afrika'da hayatlara mal olsa da bu Bat'y hi mi hi ilgilendirmiyor. Smrgecilikten kurtulup bamsz devletlere sahip olduktan sonra bile kta, tek kutuplu dnya dzeninin kurban olmaktan kurtulamyor. Hala gelimi ve gelimekte olan lkeler iin bir maden kvamnda olan Afrika'ya yaplan saldrlarda silahn yerini para alsa da sonu deimiyor: Afrika smrlyor... Kaynak: Cumhuriyet gazetesi, Strateji eki

SZN H BABANIZ LD M
Ortaokuldan beri ask duydugu Seniha Nemli'yle 1952 yilinin sonuna dogru nisanlanir.Evlenme kararini babasina acikladiginda,oglunun evlenmesine karsi cikar babasi.Oglunun Avrupa'da grenimine devam etmesini hayal ettiginden,evlilik kararini uygun bulmaz.Babasinin,Seniha'nin evin gecimine katkida bulunabilecek bir isi olmadigini,ailesinin de yoksul oldugunu sylemesine tepkisi agir olur Cemal Sreya'nin.'Biz yoksul degil miyiz baba!' diyerek hisimla evden cikar.1953'n Kasim ayinda nikahlanir Cemal'le Seniha.Cemal Sreya,babasinin bu tavri zerine,Sizin Hic Babaniz ld m adli siirini yazar.Sanildigi gibi babasinin gercek lm sonucunda yazilmis bir siir degildir bu .1957de babasnn trafik kazas sonucu lmn ise Yunus ki st dileriyle Trkenin adl iirinde belirtecektir.Bu iiri ise 1953de yaymlamtr

ASLAN HEYKELLER Amedeo Modigliani (1884- 1920) Modigliani'nin; biri 1909 ylnda, dieri 36 yandaki lmnden ksa bir sre nce, 1920'de ekilmi iki fotoraf vardr. lk fotorafta; dank gr salar, gmleinin zerine gevek bir ekilde balanm fular, elinde sigarasyla hayata meydan okuyan, karizmatik bir gen adamla kar karyayzdr; enerjik, bohem, hayat dolu bir insann izlenimini brakr zerimizde. Dier fotorafta ise; bakmsz sakal, yallara zg beceriksiz bir zenle balanm kravatyla hayattan umudunu kesmi, ac tecrbelerin biimlendirdii bir bilgelikle glmsemeye alan ypranm birisi vardr; kabullenmitir, gzlerinde hayat denen oyunu kaybettiini kabul eden derin ve snk bir ltnn ifadesini buluruz. Bu iki fotorafn karlatrmas, yaklak on yllk bir zaman dilimi ierisinde gen ressamn hayatnn hangi artlar altnda getiini hayal edebilmemizi salar. Ama buna sonra dneceiz, imdi sanat tarihine byk isimler yetitirmi talya'nn Toscana blgesinin dousunda bir deniz kys kenti olan Livorno'ya doru bir yolculua kalm. "Akas Livorno bir gzel sanatlar kenti deildir" der Andre Salmon, Modigliani'nin 1884 ylnda doduu kenti tanmlarken. Amedeo, babas kk apl bir i adam olan ve annesi Fransz soyundan gelen Yahudi bir ailenin drt ocuunun en kyd. Henz kk yalarda sanata olan tutkusu biimlenmeye balamtr. Ancak, yine bu kadar erken bir dnemde, onu hayat boyunca yalnz brakmayacak olan zatlcenp hastalyla da tanmtr. Henz 1895 ylnda hastalk kendisini belli eder. Austos 1897'de tm enerjisini younlatrd desen kurslarna devam etmitir. Fakat, sonraki sene tifoya yakalanm ve akcier komplikasyonlar ortaya kmtr. Ayn yl, 19.yzyl talyan resminin nemli isimlerinden birisi olan Livorno'lu Giovanni Fattori'nin (1825- 1908) rencisi Michelini'den resim dersleri almaya balamtr. 1899 gibi erken bir tarihte, hocas Micheli'nin oluna ait bir portre ve bir de oto- portre yapmtr. "Bir sanat olarak Livorno'da az ok n salamaya balamt bile. Kentin yerlileri sanatla ilgilenmiyordu, ama iyi portre yapan bir ressam ilgi ekiciydi. Yalboya resimlerden az da olsa para kazanabiliyordu. Oturma odalarnda kendilerinin, elerinin ve ocuklarnn portrelerini grmekten mutluluk duyan Livornolu varsl kiiler, Micheli'nin rencisine kendilerini ycelten portreleri bayla bayla smarlyorlard. Modigliani, akademik bir sanat deildi geri, ama iyi bir benzerlik salama yetenei herkesi artyordu."[SALMON, Andre, Modigliani, Dn, stanbul-1995, s. 14] 1901 ylnda akcier tedavisi iin annesiyle Napoli'ye gitmi ve dnte Roma ve Floransa'y ziyaret etmitir. Onun

yeteneini farkeden Micheli, kendisini gelitirebilmesi iin Floransa'daki gzel sanatlar okuluna gitmesini tavsiye etmitir. Bylece umut ve heyecan ierisinde, bu sanat ehrinde yaamann hayallerini kurmaya balar. Bu hayaller ksa bir sre sonra, 1902 ylnda Floransa'daki Gzel Sanatlar Okulu'na yazlmasyla geree dnr. Ancak, buradaki eitimin kendisine ok fazla bir ey veremeyeceini ksa srede anlam ve mzeleri bkmakszn gezerek, byk bir grsel birikim edinmitir. Biriktirdii paralarla, Roma ve daha sonra da Venedik'e gider. 1903 ylnda, Venedik Gzel Sanatlar Okulu'na kayt olur. talya'nn gemi sanat birikimini inceleyerek ve eitimini grdkleriyle zenginletirerek geen gnlerin ardndan, 1906 knda sanatn bakenti Paris'e doru yola kar. "Modigliani'nin Paris'e ilk gelii 1906 ylndadr. Sanat dnyasnn ok duyduu, ama pek az bildii tm yenilikleriyle yeni eilimlerini grp renmek iin, coku ve meraktan yanp tutuuyordu. Etrsk sanatna dek uzanan gemiin talyan bayaptlarn inceleyerek kendisini yetitirmiti. imdiyse ada sanatn en son gelimelerini incelemeye can atyordu." [SALMON, Andre, Modigliani, Dn, stanbul-1995, s. 26] Onun Siena resmine, zellikle de Simone Martini'ye duyduu ilgi bundan sonra Paris'in yaayan modern sanatyla harmanlanacaktr. Paris'e vardnda sadece 22 yandayd ve Montmartre'da rue Caulaincourt'da, Picasso'nun mavi dnem resimlerini ve nl Avignon'lu Kzlar' rettii Bateau Lavoir'e yakn bir stdyo kiralad. Ksa srede Picasso, Salmon, Jacob, Utrillo gibi isimlerle tant. 1907 sonbaharnda, onun 1909'da nl heykelci Brancusi'yle karlamasn salayacak olan koleksiyoner Paul Alexandre ile tant. 1908 ylnda Lautrec ve fovistlerin etkilerini tayan alt resmiyle Bamszlar Salonu'na katld. Picasso'nun mavi dneminin etkilerinin hissedildii Yahudi adl resmi de bunlar arasndadr. Brancusi ile tant 1909 ylnda resmettii Viyolonselci onun sanatndaki deiimi ortaya koymaktadr. 1910'daki Bamszlar Salonu'nda sergiledii bu resim, onun ince, yaln hatlarla betimledii tipik portrelerinin mjdecisidir. almalarn giderek younlatrr, ta heykeller almaya balar (1912 Sonbahar Salonu'nda sekiz ta heykeli yer almtr) ve ayn dnemde youn bir entelektel ve duygusal iliki ierisine girdii Rus kadn air Anna Achmatova ile tanr. Achmatova anlarnda Modigliani'nin yamurlu gnlerde ok byk eski, siyah bir emsiye ile yry yaptn ve bazen o emsiyenin altnda birlikte Lksemburg bahelerindeki bir bankn zerinde, yamur altnda saatlerce oturup Verlaine'dan iirler okuduklarn aktarr [CORTENOVA, Giorgio; Modigliani, Giunti, Firenze- 1994, s.24] . Verlaine'in baz msralar, Modigliani ile ilgili bu anyla ok ho bir ekilde rtmektedir: Yamur yayor yreime Kentin zerine yaar gibi; u bitkinlik neyin nesi lemekte yreime Verlaine'n iirinde anlamlandramad bitkinlik, Modigliani iin onu terketmek bilmeyen hastaldr ve Brancusi'yle tant 1909 ylndan itibaren younlat heykel almalarn, salna dokunduu iin kesmek zorunda kalr. Modigliani iiri zellikle seviyordu. Onun sanatndaki iirsellik, belki de bu ekilde aklanabilir. Heykellerinde ve resimlerinde yaln, ince- uzun formlarla beliren izgisel slup iirsel bir nitelik tamaktadr. 1909 ylnda, Montmartre'dan Montparnasse'a tanr. Ksa bir sre sonra onu dierleri; Picasso, Matisse, Soutine, Chagall, Vlaminck, Van Dongen gibi isimler izler. Bunlar, yzyln balarndaki Paris okulunun en nemli ressamlardr. Modigliani'nin sanat da bu evreden beslenmitir: bir yanda domakta olan kbizm, te yanda fovist- ekspresyonist resim. 1913 tarihli Ayakta Karyatid resmi ise, onun eserlerinde dnemin pek ok sanats iin sz konusu olan ilkel sanatn etkilerini yanstr. talyan ustalarna erken dnemlerden itibaren duyduu ilgiyi ve Etrsk sanatnn etkilerini de unutmamak gerekir. Dnemin efsane isimlerinden olan ve sanat tm dier avant- garde adalarn byleyen Cezanne'n etkisi Modigliani'nin sanatnn biimlenmesi asndan son derece nemlidir. Tm bu etkileri, yepyeni bir slup ve ifade gcyle sunan Modigliani'nin resimleri; portre ve n konular zerine younlamtr. Snrl ve ou zaman tanmlanmam bir arka plann nnde, uzun hatlaryla dey bir etki brakan deforme edilmi figrler yer alr. 1918 tarihli Kk Marie, onun portrelerinin karakteristik bir rneidir. 1914 ylnda tant ve iki yl boyunca frtnal bir ak yaad ngiliz kadn air ve yazar Beatrice Hastings (1915), nl air Jean Cocteau (1916), ressam arkadalar Raymond (1915), Max Jacob (1916), Chaim Soutine (1915), resimleriyle ilgilenen nl sanat taciri Paul Guillaume (1916) ve 1917 tant, ona bir ocuk veren sevgilisi Jeanne Hebuterne'un portreleri dikkat ekici rneklerdir. Ele ald dier bir konu ise n'dr. Uyumlu renk geileri, uzun hatl figr anlay, onun Kollarn Am Bir ekilde Uzanan N (1917) adl resminde izlenebilir. 1917 ylndan itibaren seri halde n resimleri yapmaya balamtr. Bu dnemde 3- 30 Aralk 1917 tarihleri arasnda Galerie Berthe Weill'de ilk kiisel sergisi dzenlenir. Bunlar Birinci Dnya Sava yllardr: "Modigliani savaa gitmedi. Salk denetiminde re karld. Cierleri bozuk bir gen adamn gsterdii zel ilgiye kulak asmadlar ve asker olamad." [SALMON, Andre, Modigliani, Dn, stanbul1995, s. 119] Hastal yetmezmi gibi Modigliani; bohem hayatnn, frtnal aklarnn, tutkuyla kapand resim ve heykel almalarnn bir paras olan bamllklarn srdryordu. Alkol ve uyuturucu kullanmas onun mrn hzla tketiyordu. Yokluklarla geen yllar, kanlmaz sonu hzlandryordu ve 1918 ylnda birka arkadayla gney Fransa'ya yapt seyahat bile bunu engelleyemezdi. Paris'e dndkten sonra, son almas olan Mario'nun Portresi'ni (1919) resmetti ve 1920 ylnda bir yoksullar hastanesinde hayata veda etti. Amedeo Modigliani, 20.yzyln banda Paris'te eine az rastlanr bir sanat ortamnn ierisinde kendisi gibi sanat tarihinin nemli isimleriyle birlikte resim yapmtr. Ksa mrn kendisini tamamen adad mesleinin rnleriyle talandrmtr.

BUN Max Jakob(1876-1944) 1.Bilir misiniz Eckart stad? Bilir misiniz Byk Alberti? Joachimi?Amaury de Benei? Ya insan klna girip sann Thsste gebe brakt Margareta Ebneri?

Bilirmisisnsiz Henri Susoyu? Nam- dier Saygdeer Ruysbrocku? Ya balonlua zenip de Kanatlanmak isteyen Cupertinoyu? Bilirmisisnsiz bttn bunlar? Ya trenlerini Jean Taulerin? Gkten inmi bir Amazon sanlan Delikanlssn Yedi Rahibelerin? Bilirmisiniz Jacob Boehmi? Ya Signatura Rerumu? X-nlarnn ncs olan Aridk Paracelsusu? Sevdiklerini pek bilmez insan, Beni bir yana koyun,ben bilirim, Bttn bunlarn hepsi de benim, Yine de ebein tekiyim. (ev.: lk Tamer) 2.apka Satcs Bir elma aacnn stnde utu gvercinler Avclar kotu,gvercinler utu Hrszlara gn dodu,derman iin bir tek elma yok, Yalnz bir sarhoun apkas kald En alak dala asl. yi sanat dorusu u apka satcl, lla ki sarho apkas satcl. Hendeklerde mi dersin ayrlar zerinde mi,aalar zerinde mi Bul bulabildiin kadar apka. Yenileri ise daima Kermarecde bulunur, Kermarec Lannionda apka satcs. Rzgardr onun iin alan. Bense kk bir terzi, Ben de apka satcs olacam, Elma arab alacak benim iin. Ve kermarec kadar zengin olduum zaman Elma arab iin elmalar veren bir elma bahesi alacam Ve evcil gvercinler; Bordeauxdaysam arap ieceim Ve gnein altnda yryeceim alnm ak. (ev.:Sezai Karako) 3.Poetika Yavuz kiiydi air, ekildi havuza. Bir atebalyd iir, basld tuza. Hey gidi ateinin gznde yanan atebal! (ev.:Can Ycel) CAMICHI Giyotinle lm cezas bugn, Krallar hari, istenmiyor. Bu satrlar yazan sana lmm armhta olsun diyor. Kanma banp yazyorum: nd, uydu buydu, bo hepsi, Tanr da duysa knard sizi. Bir yerde ipe ektirin kendinizi. ple gecenin barna Sizin iin biilmi kaftan.

Ormann kysnda ykskotlar akn, Sarsnlar isterdim etrafn mezarmn. Bir dal kopar da kaynat i bu ottan Kurtulursun o arlarndan. Bana bir para iyi bir mermer verin stne adm altn harflerle yazn, Rastgele bir aacn yanna dikin lm tarihimi koymay unutmayn. Askerlie alamadm gitti, Yar demir yar pamuk iplii Ama dosta canm vermeyi bildim Yasaklarna kar kilisenin. Bu ilek kokular nerden geliyor? Koruyucu-yarglar, kral iiyor, diyorlar Ben, Bourtibourg vursunlar beni istiyorum Durun! Ben armhta lmek istiyorum. Ben akm ite kada dktm Benim de ksmetim bu yeryznde! O kutsal-ruh olsayd bende de lmmden baka bir ey istemezdim Onun yanp dururken byle.

Max JACOB eviri : lhan BERK

DALGA Van Gogh: Vincent Van Gogh, bir papazn olu olarak 1853 ylnda Hollandann gneyinde bir kyde dnyaya geldi. 19.yzyln yazgs en trajik sanatlarndan biri olan Van Gogh, iinde srekli bunaltlar yaar ve hibir ie yaramadna olan inanc, bir eyler yapma, bir k bulma isteidir bunaltlarnn nedeni. Ac eker, mutsuzdur, huzursuzdur ve yalnzdr ama resimleriyle nee ve sevin uyandrmak istemi, aclar sevince, hznleri neeye ve yalnzl birliktelie dndrmeye almtr. nsanlarn yalnzlk, hzn ve ac iindeki hallerinden etkilenip bunlar da resimlerinde yanstmtr. Ac ekenlere ilgi duymutur; iinde yaad dnyada kendisini uyumsuz hisseden btn melankolikler gibi. Mutsuz olmas yalnzlndandr. Hibir zaman hibir eyi baaramayacana olan inanc, kendisinden kuku duymas, trajik yazgs, yaamna son vermesidir onu melankolik yapan. Dnyada kendisini alalm, sevgilerden uzaklam grmtr Van Gogh. Yararszlnn kendi elinde olmadn, yazgnn izdii olaylar dizisi sonucu bir kafese tkldn, bir eyler yapmak istediini ama bunun yolunu bulamadn yazar Theo'ya mektuplarnda. Daha sonra yapaca ii bulmu ve kendini tamamyla ona adamtr byk bir cokuyla. "Ac duymak glmekten iyidir, zira ac insann yreini artr. nsanlar diri diri gmercesine kilitleyip evrelerinde duvarlar renin ne olduu bilinmez ama yine de bir takm duvarlarn, tel rglerin, demir parmaklklarn varl hissedilir. Btn bunlar bir kuruntu, bir hayal midir? Sanmyorum. Ve insan kendi kendine sorar; Tanrm bu uzun sreli mi, temelli ve herkes iin geerli olan bir ebediyet midir?" lk dnem karakalem almalarnda maden iilerini, kylleri ele alm, patates ynlar, dokuma tezgah gibi konular ilemi bir yandan da kasvetli gkler ve koyu renklerle i karartc manzaralar resmetmitir. Patates Yiyenler tablosu bu kasvetli ve i karartc dnemini simgeler ( Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). 1885 tarihli resimde i mekanda gnlk yaam konu edinilmitir. iler kendi ektikleri patatesleri paylaarak yerken gsterilmilerdir. Tek k kayna yukardan sarkan bir lambadr. Lambann patatesleri aydnlatr. Resmin genelinde ayn renk ve tonlar hakimdir. Yeilin ve kahverenginin koyu tonlar. Patatesin tozlu rengini elde etmeye alyordu. Btn resme hakim olan renk yabani patates rengiydi. Resmin kasvetli ve karanlk grnm ve insanlarn yzleri, yoksulluu melankolik bir atmosfer yaratyor. Bu tr insanlar gzlemleyen Van Gogh da yoksulluun ne demek olduunu biliyordu Bu dnemlerde kardeine yazd bir mektupta " Byle devam ederse hedefime varamayacam. Bu kadar uzun zaman a kalmasaydm bnyem daha kuvvetli olurdu. Fakat her seferinde daha az almak ya da a kalmak klarndan birini semem gerektiinde ben hep a kalmay tercih ettim. Bir insan buna nasl dayanabilir? Aln etkisini resimlerimde ylesine grebiliyorum ki geleceim iin kayglanyorum". 1882 tarihli Hzn adl tabasksnda oturan plak bir kadn tasvir edilmitir (Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). Kadnn ba dizine doru eilmitir ve kollar arasnda kalmtr. Koyu renk uzun salar plak srtndan aaya dklmektedir. Salar ten rengiyle kontrast oluturur. Figrn d hatlar belirginletirilmitir. Kollar arasnda kalan yz grlmez ama byk ihtimalle alamaktadr ya da zgn bir ifade iindedir. Tek bana braklm, aresiz bir durumu vardr. Kederleriyle birlikte yapayalnzdr, itilmitir. Kederin dokunakl bir ifadesine tank oluyoruz. Buradaki

kadn Van Gogh'un birlikte yaad alkolik, gebe ve fahie Sien'dir. Bu resmin bir de karakalemle yaplm deseni vardr. Van Gogh'un 1890 ylnda Sonsuzluun Eiinde - 1890- adl resminde de yine kederler iindeki bir insann tasviri vardr (Rijksmuseum Krller Muller, Otterlo ). Resimde sandalye zerinde oturan mavi pantolon ve gmlekli yal bir adamn derin acs yanstlmtr. Yal adam yumruk yapt elleriyle yzn kapam, dirseklerini bacaklarnn zerine dayam ve ne doru eilmitir. Gzleri ve yz grnmyor ama o da alamakl ve yklm bir durumdadr. Yine ayn yl yapt Doktor Gachet'in Portresi -1890- adl resimde de masaya dirseini dayam oturan bir adam grlr (Musee du Jeu de Pavme,Paris). Beyaz kasketli figrn yumruu yananda be ban destekler. Dnceli ve kederli grnml Doktor Gachet'in kendisine sinirli olduu kadar hasta grndn de belirtir Van Gogh. Figrn yznde melankoli, hzn, aresizlik ve umutsuzluk hakimdir. Bu hzn resmin her yanna yaylr. Btn renkler ve izgiler bu melankolik atmosfere uyar. Figrn izgileri kasvetli grnm izler ve bu duygusal ruh halini aa vurur. zerindeki lacivert ceket ve arka plann koyu mavi rengi ve yzn solgunluu ifadeyi glendirir. van Gogh resimde kendini yaamdan koparp alacak yolu aryordu. Cokusunu, iinde kopan frtnalar, hznleri, ar hislerini portrelerine yanstan ikinci bir ressam daha yoktur. Kendisiyle srekli hesaplaan, bir trl emin olamayan, bir bakasnn eline bakmaktan dolay srekli ezik ve hassas olan ama gittii, inand yoldan vazgemeyen, evresindekiler tarafndan anlalamam bir Van Gogh. Aclaryla, mutsuzluuyla, huzursuzluuyla, araylar, hrs, cokusu, sonsuz yalnzl, sevgiye al, yoksulluu, yaptna duyduu sayg, ksa yaantsna sdrd onca yapt, erkek kardei Theo'ya yazd mektuplar, hastal, krizleri, bir tas orba ile boya tp arasndaki seimleri onu Van Gogh yapanlar. "ou zaman 30 yanda olduuma inanamyorum. ok daha yal hissediyorum kendimi. En ok beni tanyanlarn ounun bana 'rante' gzyle baktklarn dndmde ve baz eyler deimezse belki de hakl kacaklarna inandmda iim kararyor, sanki bu imdiden gereklemiesine bir umutsuzlua kaplyorum" Ren Nehrinde Yldzl Bir Gece -1888- adl manzarasnda yldzl gecenin tasviri gz kamatrcdr. Ik saan yldzlar, kydan denize vuran yapay klar ve lacivertle mavi tonlar resmin btnne yaylr. n planda yryen bir ift grlr. Buradaki ve baka resimlerinde grlen iftlerden erkek olan kzl sal olarak tasvir edilmitir. Hayat boyunca yalnz olan ressam gerek hayatta asla bulamad eini resimlerinde hep yannda izmitir. Figrler manzarada ok kktr ve yzleri seyredene dnktr. Bir mektubunda " Gece manzaralarn ve gece ortamnn zelliklerini, gecenin gerek karanl iinde ve yerinde tuvale aktarma sorunu beni her taraftan kuatmakta" diye yazmt. Gkyzndeki yldzlara gitmek iin lmn bir ara olduunu belirtir. lmle ulalan yldzlarn eriilir olabileceini dnyordu. Gece karanlktr, korkudur, lmdr, uykudur, yalnzlktr, hzndr. Bulutlu Gn Altndaki Buday Tarlas -1890-resmi iin "bunlar kasvetli gkyznn altnda uzanan usuz bucaksz buday tarlalar...derin kederi ve sonsuz yalnzl ifade etmekte zorlanmadm" diye yazar Theo'ya mektubunda. (Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). Ancak ona gre znt ve zgn yine de iyiletiricidir ve neelidir. Resmin yarsndan ounu kaplayan koyu mavi tonlarn hakim olduu gkyz altnda sarlar ve yeiller beyazlarla klandrlm tarlalar uzanmaktadr. nde birka kk gelincik ba vardr. "Kanmca somurtkan yeil renkler toprak rengi tonlaryla iyi bir uyum iinde; bunda salkl ve bu yzden itici bulmadm bir znt havas var" Buday Tarlas ve Kargalar ' da -1890-yine kasvetli ve karanlk bir gkyz tasviri vardr (Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). Van Gogh bu resimle de yine kederini ve ar yalnzln iletmeye almtr. Geni tarladan ayr yol ayrlr. Seyreden resmin kesinde veya tarlada patikann sonunun ve ufkun nerede olduunun bilinmezliiyle sarslr. Geni ak tarlalarn normal perspektif kurgusu tersine dnmtr. izgiler resmin nnde bulumak iin ufuktan kaar. Vincent bu resmi yaparken nnde malzemeleriyle ufka doru ykselen iki yolun bld buday tarlasnn nc yol resmin sa alt kesinde kalmtr- karsnda yere km ve nce sola sonra saa iki kez ate etmiti. Kara kular lm artrr. Frtnal alak gkyznde uuan kargalar ve gkyznde belirgin mor fra vurular izleyende yalnzlk ve keder duygularn uyandrr. 29 temmuz 1890 da kendini vuran Van Gogh iki gn sonra lmtr. lmnden sonra zerinde bulunan kardeine yazd ama gndermedii mektupta " ksaca sanat uruna hayatm tehlikeye atyorum ve bu yzden aklmn yarsn yitirdim" diye yazmtr.

VERCNKA Halis Acar ile 1958 ylnda yapt bir syleide vercinkay yle anlatmaktadr; -nce kitabnzn adndan balayalm isterseniz .Ne demek vercinka,aklar msnz? -Ne demekmi gibi geldi size acaba? -Gvercinle ilgili olacak.. -Tamam.vercinka anlmas gvercinle kark bir ad.Bir kadn ad.Bara ,aka,dayatmaya dnk bir kavram:Kitaba ad olarak sememe gelince bunun iki nedeni var.Birisi belli:gnmz iiri ve bu arada benim iirim kelimeyi zorlayan bir iir.O adla iirimi zetlemi ya da bir para belirtmi oluyorum.iirimden ufak ,ama anlaml bir kesit vermi oluyorum galiba.in ikinci nedeni son derece zel,salt gnlk yaama ilkin bir ey. 1954 yilinin Kasim ayinda Eskisehir Vergi Dairesi'nde stajyer olarak greve baslar Cemal Sreya.Liseden sonra bos kalmamak icin Eskisehir Vergi Dairesi'nde calisan,vercinka adini verdigi bir kiza asik olur.Mfettislik sinavina hazirlandigi dnemde,3 Agustos 1955 yilinda,Seniha'dan kizi Ayce dnyaya gelir.vercinka,o dnemde ayrilmak istedigini bildiren bir mektup verir Cemal Sreya'ya.Ertesi yil da Istanbul'da niversiteye baslar.Yine de iliskileri tamamen bitmez.Zaman zaman Istanbul'da grsrler.Cemal Sreya,matematik biliminde akademik kariyer yapan

vercinka'nin evlenip,esiyle birlikte Anadolu'ya gitmesinden cok sonra bile,onun izini srmekten kendini alamaz.Cemal Sreya'nin yasami boyunca,vercinka'nin kim oldugu gizini korur okurlar acisindan. SREK AVI belirli bir blgede yaban domuzu populasyon'unun artmas halinde bir ok avc'nn bir araya gelmesi suretiyle yaplan avlanma eklidir.. srek yapacak avclar arazinin yapsna gre ayn hizada olmak kaydyla belirli aralk ve ayn yrme temposuyla ''avcba'' nn balama iaretini takiben av yaplacak sahaya girerler.. bu yry esnasnda olabildiince ses kartrlar.. misal; davul , teneke almak ya da havaya kurun skmak* gibi.. bek avi'nin tersine bu avda oka av kopegi kullanlr.. Pierre Joseph Prudhon Modern an Tabusu:Mlkiyet(Fikret Bakaya-zgr niversite) Tabu, zerinde konumann yasakland, dokunulmazl olan, tekin olmayan anlamndadr. Mlkiyet, modern an en nemli tabularndan biridir ve tm dier tabulara kaynaklk etmektedir. Velhasl, tabularn tabusudur. Bir eyi, bir olguyu, bir toplumsal sreci, bir ahsiyeti, yaanm bir olay, vb. tabulatrmaktan ama, gerei gizlemek, gerein stn rtmektir. Baka trl ifade etmek istersek, tabular, eyleri ortadan kaldrmaya, gzden uzaklatrmaya, tartlr ve anlalr olmaktan karmaya yaryor. Gerei gizlemekteki ama da egemenlii, ayrcalklar, hiyerariyi koruyup, srdrmektir. Fransz sosyalist teorisyen Pierre Joseph Prudhon, Mlkiyet nedir? baln tayan nl eserinin balang cmlesinde sorduu soruya, mlkiyet hrszlktr cevabn verir. Elbette Prudhon sorunun cevabn iki kelimeyle vermiyor. Neden yle olduunu anlatmak iin tam 418 sayfa yazyor. devam http://www.batitrakya-atilim.com/html/modern_cagin_tabusu_mulkiyet.html adresinde ,biraz uzun olduu iin buraya alamyorum fakat mutlaka okumanz tavsiye ederim. TABANCA Mitridat: Pontos kral. Kendi adn tayan antidot (panzehir) ile de nldr. Mithridat, kk yata babasnn hileli bir ekilde ldrln grr ve annesinin kendisini de ldreceinden korkarak, Pontos dalarna (Kuzey-Dou Karadeniz) kaar. Bu dalarda yedi sene yaayan Mithridat, yabani zehirli bitkiler zerinde pratik bilgiler edinmitir. Pontos kral olduktan sonra, zehirlenmeye kar kendini korumak iin, zel bir antidot hazrlar. "Mithridaticum" denilen bu panzehirin terkibinde 48 eit drog bulunmaktadr. Zamanla, terkibinde baz deiiklikler yaplarak, "Tiryak" denen ve her derde deva olarak nlenen bir ila ortaya kmtr. Manisada, Kanuni Sultan Sleyman tarafndan, annesi Hafize Sultan iin yaptrlan Darifann ilk bahekimi Merkez Efendinin yapt ve halka datlan macun (Mesir Macunu) da bir nevi tiryak idi eker Ahmet Paa: Gerek ad Ahmet Ali olan eker Ahmet Paa, 1841 ylnda stanbulun skdar semtinde dnyaya geldi. Kk bir ocukken enitesi Yahya Paa tarafndan himaye edilen Ahmet Paa, 1855 ylnda Tbbiye Mektebine girdi ancak doktorluun hassas yapsna uymadna karar verdii iin Harbiye Mektebine geti. Burada resme kar olan ilgisi onun Harbiye Mektebinin resim retmenlii blmne atanmasn salad. Resme ilgisiyle tannan Abdlaziz Han tarafndan, baarlarndan dolay Parise gnderilen eker Ahmet Paa, 1855 ylnda Pariste alan Mektebi Osmande resim sanat zerine renim grd ve yedi yl sreyle Boulanger ve Geromeun atlyelerinde alt. 1869 ylnda Paris resim salonlarnda baz yalboya almalarn ve Abdlazizin karakalem bir portresini sergileyerek mezun oldu, 1871 ylnda Paristeki dier Trk sanatlarla birlikte stanbula dnd. stanbula dnnce yzba rtbesiyle Tbbiye Mektebine atanan Ahmet Paa, ayn zamanda saraya yaver oldu. Bu grevleri dndaki zamanlarnda da resim ile ilgili almalar yapt. Bu yllarda Bayazt Zeyrek Kaptan- brahim Paa Mektebine resim retmeni olarak atand ve 27 Nisan 1873te dnemin ressamlar ve rencileri ile Trkiyenin ilk resim sergisini at. Sanayii Nefise Mektebinin almasnda etkili olan Ahmet Paa, gsterdii baarlar sonucunda!1876 ylnda binba, 1877 ylnda yarbay, 1880 ylnda albay, 1885 ylnda tugeneral, 1890 ylnda da korgeneral oldu ve kendisine mabeyn ressam nvan verildi. 1896da yabanc misafirleri arlama ileriyle ilgilenen Yabanc Konuklar Terifats (Protokol Sorumlusu) oldu. lk saray ressamlarndan biri olan eker Ahmet Paa, yaver olduu ve ehzade Yusuf zzettinin huzurda bulunduu bir srada II. Abdlaziz Yaver Ahmet Efendiyi arnz diye emretmi, mabeynci hangi Ahmet olduunu anlamam, ehzade Yusuf zzettin canm bizim eker Ahmet demitir. Bundan holanan Abdlaziz kahkahalarla glmtr. O zamandan sonra Ahmet Ali, iyi kalpliliinin ve uysallnn karl olarak bu lkapla anlmt. Asker ressamlar geleneinin en nemli temsilcilerinden olan eker Ahmet Paann resimlerinde insanlara ve olaylara odakl bir yaklam yerine; ormanlar, meyveler, iekler, karacalar, geyikler, koyun srleri ve oban kpekleri sevgi ile ilenmi motiflerdir. Sanatnn iddial, zengin, byk boyutlu natrmortlar ise, sr ve renk olarak tercihlerini ve becerilerini en baarl biimde yanstt iler olarak dierlerinden ayrlrlar. Bat tarznda resim yapan ilk ressammz olmasna karn kendisinin bugn de yadsnamayacak zgnlkte baarl yaptlar gerekletirmesi, Osmanl grsel sanatlar geleneinin alt yapsnn bat tarz resim sanat iin de bir temel grg kayna ve temel oluturabilmesine balanabilir.

Bat etkilerini, kendi sanatna zgn bir biimde yanstan asker ressamlar kuann nde gelen isimleri arasnda zel bir yere sahip olan eker Ahmet Paann resimlerinin nemli bir blm, stanbul, Ankara ResimHeykel mzelerinde ve baz banka koleksiyonlarnda ve Sakp Sabanc Mzesinde sergilenmektedir. Sleyman Seyyid ve Hseyin Zekai Paa ile birlikte 19. yzyln natrmort resimler yapan en nemli ve ilk ustalarndan olan eker Ahmet Paa, 1907 ylnda 5 Mays Cumartesi gn kalp krizinden ld ve Eyp Sultandaki Sokullu Mehmet Paa Trbesi civarna gmld. Rokoko: Barok stilinden sonra sanat akmlarna verilen addr. XVII.nci yzyln ortalarna doru Barok stilinde kullanlan doru izgilerden meydana getirilen sslemeye kar tepki olarak domu olan barok stilin hatlar gibi eri br izgili motiflerden ibaret olup Baroktan daha ince ve ekillerin kvrmlar daha zarif bir stildir. Barok stiline kar tepki olarak klastik stilin yeniden ortaya kmasndan sonra Rokoko deyimi modas gemi ey anlamna kullanlmtr. 13.c yzylda kaln malzeme inceltilmek suretiyle levhalar haline gelmitir.nceltilmi olan demir malzeme Rokoko stilinde yaplm ssl ilerde kullanlmtrBu stilde malzemeyi ekillendirmede kullanlan takm izleri ak olarak bellidir.U ksmlar boncuk bask ile izlenerek sonradan ksala ie veye da doru bklmtr.Yarmalar dvlerek,bitki yapraklarn stilize edecek ekilde yaplmtr.Dvlerek inceltilen kesit deimeleri baz yerlerde geometrik ekiller meydana gelecek ekilde delinmitir.nceltilmi olan kesit kurun zerinde bombe bal eki ile ukurlatrlarak dier yzde kabarklar elde edilir. Bel (gvde)genellikle kare veya lama (dikdrtgen)gereten yaplr.Rokoko stilinde yaplm ilerde, sanat motifin her yerini en iyi ileme gayretini gstermitir.Rokoko stilinde ereve kullanlmaz.Serbeslik esas konuya hakimse de simetrik konum klmamtr. Barok:Avrupa'da yaygnlaan Barok sanatta bir anlatm biimidir. Aslnda balangc ve bitii iin kesin bir tarih verilemez ama 16. ve 18. yzyllar arasnda oluup eklini alm bir dnemdir. Mimarlk, mzik, resim ve heykelin etkileyici temalar altnda birletirilmesi amacn gder. Abartl hareket duygusu ve net gzken detaylar ile dnemin mzik ve edebiyatnda da kendini gsterir. Youn bir etki brakan bu anlatm biimi kendi alannda fazla eser verildiinden bir dnem ad olarak anlmaya balanmtr. 1600'lerde Roma'da kilise etkisinde domusa da tm Avrupa'ya yaylmtr. Mimaride Mimar Louis Le Vau ve baheci Andr Le Ntre tarafndan yaplan Versailles Saray, Barok Mimarisinin en tipik rneklerindendir. Bunun yannda resimde Caravaggio, Rembrandt, Rubens, Vermeer; heykelde Gianlorenzo Bernini; mzikte Johann Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, L'Estro Armonico, Domenico Scarlatti, Georg Friedrich Handel, Georg Philipp Telemann Barok tarznda eser vermi kiilere rnek tekil edebilir. CELLAT HAVASI Msy giyotin: Adn, mucidi olan Joseph-Ignace Guillotin'den alan, Avrupa'da ve zellikle Fransz htilali dneminde Fransa'da 15 binin zerinde kiiyi idam etmek iin kullanlan ara. Joseph-Ignace Guillotin'in konsepti ile Antoine Louis tarafndan gelitirilmitir. 10 Ekim 1789'da, Fransz meclisi yesi Joseph Ignace Guillotin'in lm cezasnn kaldrlmasna ynelik abalar boa km, bunun zerine en azndan makine ile ba kesme eklinde olmasn salayacak yasa teklifini meclise sunmutur. 3 Haziran 1791'de, ba kesme Fransa'nn kanuni infaz yntemi olmutur. 25 Nisan 1792'de, giyotin ile ilk resmi infaz gereklemitir. 21 Ocak 1793'de, devrik kral XVI. Louis giyotinle idam edilmitir. 16 Ekim 1793'de, devrik Fransz kraliesi Josphe Jeanne Marie Antoinette, st ak bir at arabas ile saat boyunca Paris sokaklarnda aalanmak amacyla gezdirilmitir. Nihayet idam edilmek zere giyotin bana getirildiinde kalabala, "Elveda ocuklarm, sonsuza kadar. Babanza gidiyorum" demitir. 28 Temmuz 1794'de, Fransz htilalinin eski liderlerinden Maximilien Robespierre, kendisinin favori idam metodu ile idam edilmitir. 4 Mays 1854'de Joseph Tussaud, Clement Sanson'dan ald ok kullanlm bir giyotin ban beraberinde Londra'ya getirmitir. Sansonlar Paris'teki dam Bakanln 150 yldan fazla idare etmilerdir. Bu bak halen Tussaud Mzesi koleksiyonundadr. 17 Haziran 1939'da, Fransa'da, giyotin ile halka ak son idam Eugen Weidmann'a uygulanmtr.

10 Eyll 1977'de giyotinle son idam Marsilya'da, 21 yanda bir kza tecavz ve ikence edip ldrmekten sulu bulunan Hamida Djandoubi'ye uygulanmtr. Lorca: 1898 ylnda, spanya'nn Granada blgesindeki Fuente Vaqueros kentinde doan spanyol air Lorca, yzylnn en byk iki spanyol airinden biri olarak kabul edilir. 1928'de yazd Romancero gitano (ingene Balada) ile n kazanan Lorca, Salvador Dali ile birlikte spanya'nn adalamas iin alan sanat adamlarndan birisi olarak karmza kmaktadr. iirde, politikada ve ahlak anlaynda modernliin savunucusu olan Lorca, ecinsel tercihi nedeniyle Katolik Kilisesi ile arasnn almasna neden olur. 1918'de, burjuva snfn, yeryzn iirle doldurmu olan sa'y katletmekle sulayan Lorca, getiimiz gnlerde gelmi gemi en baarl edebiyat eseri seilen Cervantes'in Don Quixote (Don Kiot)'u bir sa figr olarak ele alanlara katlr. air kavramn aclar ekmesi gereken bir kimse ile zdeletiren Lorca, Hz. sa'nn hem katlediliini knar, hem de kannn akmas gerektiini ifade eder. "New York'ta Bir air" adl eserinde Manhattan', cesede doymayan bir mezbahaya benzeten Lorca, "hayvanlarn can ekienler iin ldrln" kaleme alarak kafasndaki bat anlayna ynelik eletirel yaklamlarn gz nne serer. Deli lakapl Salvador Dali ile birlikte vcuduna saplanan oklar ile tasvir edilen Katolik Ermii Aziz Sebastian' Aziz Yanszlk olarak yaptlarnda tasvir ederler. Aslnda apolitik bir sanat olarak dostlarnca nitelenen ve herhangi bir gre organik balarla balanmayan Lorca, yazd "Yerma" ve "Bernarda Alba'nn Evi" isimli oyunlarda ise Katolik Kilisesi ve ykselen Nazizm ve milliyetilik akmlarna kar olan tutumunu yanstt. Giyim kuamnda ve evinin dekorasyonunda lm ile zdeletirdii beyaz rengi tercih eden air, burjuva tarz zevkler ve milliyetilik ile atan almalar yapmakta ve Franco'cular masumiyeti katletmekle suluyordu. iirlerinin yansra yazd ve sahneledii oyunlarla da nlenen Lorca, eserlerinde hastalk hastaln ve lm zerine senaryolarn Kanl Dn (Blood Wedding, 1935), Yerma (1937) ve iirlerinde baar ile yanstm, lmyaam, verimlilik-ksrlk gibi tezatlar arasnda inili kl bir izgiyi baar ile yakalamtr. 19 Austos 1936'da doduu yrede Franco'nun adamlar tarafndan kuruna dizilerek ldrlen Lorca, uluslararas camiada ve zellikle bir dnem yaad Arjantin'de olduka younlaan bir yas ve tepki ile alannda idollemi olan saygn ve marjinal bir edebiyat adam olarak hatrlanmaktadr. William James: pragmatizmin kurucusu olan ABDli filozoftur.rlanda asll zengin bir gmen ailenin ocuudur. ocukluu Avrupa'da seyahatlerde geti. nceleri dzenli bir renim gremedi. Sonradan Harvard niversitesi'nde tp ve tabiat bilimleri tahsili yapt. 1869'da tp doktoru, 1885'de Harvard niversitesi'nde profesr oldu. Burada fizyoloji, biyoloji, felsefe ve psikoloji dersleri verdi. lk nemli eseri Psikolojinin Prensipleri'dir (1890). Felsefi sistemin esaslarn Pragmatizm (1907) adl kitabnda ortaya koydu. Felsefi gr pratiklik, faydallk ve verimlilik kavramlarna dayanr. James'e gre bilgi, kiilik, bilin, gerek dnce gibi eyler faydallk, verimlilik, pratiklik lsyle deerlendirilir. Mhim olan teori deil, i ve uygulamadr; hayatta var olan, uygulanabilen ve bir etki meydana getiren ey gerektir. Zihnen ve soyut olarak ne kadar doru olur veya grnrse grnsn pratii olmayan ve hayatta bir etki meydana getirmeyen ey bir deer ifade etmez ve gerek de saylmaz. Amerika'daki ilk psikoloji laboratuvarn oluuturmu olan James, pragmatizm, "sonular nelerdir?" diye sormakta ve dncenin yzn, eylem ve gelecee yneltmektedir. Nitekim James, yaam dorudan ilgilendiren somut olgulara, eylemlere, insann yaamn imdi ve yakn gelecekte dorudan etkileyen g ve eyleme nem vermitir. O, yararllkla, yalnzca bireyin maddi ihtiyalarnn karlanmasn deil, ayn zamanda insann ve toplumun gelimesine katkda bulunan hereyi anlatmak ister. Bu anlamda din, James'e gre, tmyle dorudur ve din konusunda, dinin sonularna bakarak yargda bulunmak gerekir. O, dinin metafizik bir deere sahip olup olmadn bilmediini syler. Fakat din, James'e gre, her durumda yararl bir varsaymdr. Elektrik Sandalyesi: dnyaya insan haklar satan byk lke amerikann halen kullanmakta olduu infaz aleti. kaln ahaptan, genellikle cevizden imal edilen dev bir iskeleti, ayak ve elleri balamak iin kelepeleri, kafaya taklarak elektrii vermesi iin de bir bal vardr. mahkum dnya yzndeki son tahtna oturtulur, fazla kpramasn diye ayak ve elleri sandalyeye kelepelenir, seyredenlerin midesi bulanmasn diye de bana bir siyah maske geirilir.* bu maskenin zerine elektrii iletecek olan elik balk yerletirilir, tabi akmn hzl gemesini ve lmn hzl gereklemesini salamak iin balk ve kelle arasna slak bir snger konur. verilen elektrik, mahkumun ksa srede fani dnyay terkedip, ebediyete intikal etmesiyle son bulacak ve dnya bir kt adamdan daha kurtulacaktr. Herr balta: 1.Raskolnikov:( su ve cezadan)

.tamamd artk bir saniye bile yitiremezdi.Baltay paltosunun iinden kard,iki eliyle tutup havaya kaldrd.Yapt iin bilincinde olmadan,kendini hemen hi zorlamadan,bir makine gibi baltay kocakarnn kafasna indirdi,sanki tmyle gten kesilmi gibiydi,ama baltay savurmasyla eski gc yerine gelmiti. odann ortasnda ,elinde byke bir boha ,Lizaveta duruyordu,yz bembeyaz,baklar kz kardeinin baklarna mhlanm gibiydi.Baracak kadar bile gc yoktu.Koarak ieri giren Raskolnikovu grnce korkudan yaprak gibi titremeye balad.Yznden ard ardna kaslmalar geiyordu.Elini kaldrd,haykrmak iin azn at ama hi ses karamad,baklarn delikanlnn zerine dikmi,barmak iin yeterli hava alamyormu,zorlanyormu gibi hep yle az ak ,geri geri yryerek delikanldan uzaklamaya balad.Raskolnikov baltasyla kadnn zerine atld:Lizavetann dudaklar ,bir eyden korkan ve baklarn korktuklar ey zerine dikip barmaya balayan bebeklerin dudaklar gibi bzld.Ackl bir haldi bu .Zavall Lizaveta ylesine saf,yleisne ezilmi,ylesine korkutulmu bir kadnd ki,zerine kaldrlm bir balta karsnda yapmas gereken en doal hareket elleriyle yzn kapamas olduu halde,bunu bile yapamad,yalnz serbest olan sol elini biraz kaldrd ve elinde baltayla gelmekte olan adam uzaklatrmak istercesine ileri doru uzatt.Balta keskin yanyla tam kadnn kafasna indi ve alnn st blmn hemen hemen tepeye kadar yard.Kadn yere ykld.Raskolnikov iyice kendini yitirmiti ,kednn elinden bohay kapt,sonra frlatp att,derken birden antreye doru atld 2.Kabil ve Habil: Kabil (Musevi kaynaklarnda Kain, Kayn, Kayin) ile Habil (Musevi kaynaklarnda Hevel), Tevrat'ta, Kuran'da ve hadislerde anlatlan kiilerden. Kabil, dem ve Havva'nn ilk olu, Habil ise ikinci oludur. Kabil'in kardei Habil'i ldrdne ve tarihteki ilk katil olduuna inanlr. slami kaynaklarda Habil ve Kabil Kuran'da Kabil ve Habil'den Maide suresinde bahsedilir. Kabil'in ad Kuran'da gemez ancak dier slami kaynaklarda Kabil olarak adlandrlr. Kabil'i kardeini ldrmeye iten gdler Habil ve aabeyi Allah'a birer kurban sunmulard. Kabil, kendi kurban Allah tarafndan kabul edilmedii iin kardeini ldrmeye karar verdi (Maide Suresi, 27-32). bni shak tarafndan rivayet edilen ve sahih olmayan bir slam hadisine gre ise Habil ve Kabil'in birer ikiz kz kardei vard ve birbirlerinin kardeiyle evlenmeleri istenmiti. Kabil'in ikizi, Habil'inkinden daha gzel olduu iin Kabil bu deitirmeyi kabul etmedi. Habil'in lm Kabil Habil'e onu ldreceini sylediinde, 'Habil Allah'tan korktuunu syleyerek' kar koymad ve aabeyine el kaldrmad. Ancak Kabil'in cehennem ateinde yanmasn diledi. Baz liberal slami akmlara gre Habil pasifizmin ve iddet kartlnn ilk savunucusudur. Daha sonra aabeyi Habil'i ldrd ve yeryzndeki ilk cinayeti ilemi oldu (Tirmizi, 2812). Kuran'da cinayetin ne ekilde ilendiine dair bir aklama yoktur. Habil'in gmlmesi Allah Habil'in cesedini nasl gmeceini gstermek zere bir karga gnderdi. Yeri eeleyen kargay gren Kabil, kargadan bile aciz olduunun farkna vararak yaptndan pimanlk duydu (Maide Suresi, 27-32). Konu ile ilgili ayet ve hadisler "Onlara dem'in iki olunun olayn doru olarak anlat. kisi birer kurban sunmulard. Birinin kurban kabul edilmi, dierininki kabul edilmemiti. Kendisininki kabul edilmeyen 'And olsun, seni ldreceim' deyince, kardei 'Allah yalnz saygl olanlarnkini kabul eder' cevabn vermiti. 'Eer, ldrmek iin bana el kaldrrsan bile, ben ldrmek iin sana elimi kaldrmam, dorusu ben dnyalarn Rabbi Allah'tan korkarm.' 'Ben, hem benim ve hem de senin gnahnla dnp ateliklerden olasn, isterim. Bu, hakszlarn cezasdr.' Bunun zerine bencillii kendisini kardeini ldrmeye gtrd de kardeini ldrd. Bylece kaybedenlerden oldu. Allah, kardeinin cesedini nasl rteceini ona gstermek zere, yeri eeleyen bir karga gnderdi. O 'Bana yazklar olsun! Kardeimin aybn rtmek iin bu kargadan da m aciz oldum?' dedi de, bylece yaptna pimanlk duyanlardan oldu." (Mide Suresi, 27-32) Kabil ve Habil ile ilgili tek sahih hadiste, yine isim verilmemekte ve bylece her asr ve her dnemde kabil olaynn benzerlerinin olabilecei anlatlmaya allmaktadr: "Zulmle ldrlm hi kimse yoktur ki, onun kannda dem'in ilk oluna bir pay dmesin. nk adam ldrenlerin ilki odur." (Tirmizi, 2812) Bylesine kt bireyi daha nce yapmad iin, Allah onu lanetlemek yerine, cinayetleri engellemek iin bir kanun koyar:

"Kim, - bir cana karlk veya yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmakszn (haksz yere)- bir cana kyarsa, btn insanlar ldrm gibi olur. Her kim bir can kurtarrsa, btn insanl kurtarm gibi olur." (Mide Suresi, 32)

Tefsir ve siyer (peygamber biyografisi) kitaplar ile sahih olmayan hadislerde konuyla ilgili daha ok ayrnt ile birlikte dem'in ilk olu.

Ezra Pound (1885-1972): 30 Eyll 1885'te Idaho'da dodu. renimini Amerika'da tamamlad. Yazarlk mesleinin pek az bir ksmn Amerika'da geirdi. syanc, huzursuz bir aydn olan Pound, deiik temalar, deiik trleri iledi, ciltler dolusu iir ve nesir yazd. Onun Amerika'da iir rnesans zerindeki byk etkisi, kendisini izleyen gen ozanlarn araclyla olmutur. Bu gen airler, Londra'da bulunan nclerin Fransz kaynaklar zerine kurulmu olan deneysel nazmn taklit ediyorlard. Pound, 1914'te, kendi yolundan yryen ngiliz ve Amerikan airlerinden derledii iirleri kk bir antolojide toplad. Sonradan bunlar imgeciler (imajistler) adyla anlmtr. Bu kk kitap, bir de kendine tutkun olan Amerikal kadn air Amy Lowel'in araclyla Pound, Amerikan iirinde on yl sren bir "Deneysel Devrim Akm" yaatmtr. James Joyce ve T. S. Eliot gibi kymetleri bulup yardm etmesi iin ngiliz edebiyatnn, bilhassa yeni iir dili ve tekniinin en etkili otoritesi oldu. Ezra Pound; 1912'de majist Ekol'n kurdu. Japonya'ya kadar trl memleketlerdeki edebiyat hareketleri ile ilgilendi. ince'den tercmeler yapt. 1922'de Londra'dan ayrlarak Paris'e, 1925'te talya'da Rappollo'ya yerleti. Daha sonra politik ekonomiye merak sard. kinci Dnya Sava'nda Roma radyosunda Mussolini'nin propagandacln yapt iin 1945'te Amerikallar tarafndan esir alnd. Esir kampndayken yazd "Pisan Cantos" iirleri 1949 Bolingen Armaan'n kazand. Pound, 1 Kasm 1972'de Venedik'te ld. *burada herr balta,msy giyotin,ip efendi,sinyr kurun gibi benzetmelerle cinayet ve vahetin erkekletirilmesinin kendisinin kadnlara olan zaafyla birlikte dnlmesi gerekir diye dnyorum,geri hapishanedeki bayan ve erkek mahkumlarn oranlar da bizi ayn kanya ulatracaktr. RESM Otlukbeli sava :(11 Austos 1473) Fatih Sultan Mehmed Hann, Akkoyunlu Sultan Uzun Hasan ile, 11 Austos 1473te, Otlukbeli mevkiinde yapt byk meydan muharebesi. Osmanl Sultan Fatih Sultan Mehmed Hann, 1453te stanbulun fethiyle Bizans mparatorluunu ve 1461de de Trabzonu alarak Pontus Rum Devletini ykmas, Hristiyan lemine kar stnlk kurup, slm leminde takdir kazanmas, doudaki Akkoyunlu Sultan Uzun Hasan telalandrd. Trkmen asll Akkoyunlu Uzun Hasan, ksa zamanda devletin snrlarn genileterek; Irak- Acem, Irak- Arap, zerbaycan, ran ve ksmen Dou Anadoluya hakim olmutu. Pontus Rum Kralnn damad olmas dolaysyla Trabzonun mirasnn kendisinin olduunu iddia etti. Bu sebeple, Fatihten Trabzonu istedi. stei kabul edilmedi. Uzun Hasan, tek bana Osmanllar malup edemeyeceini bildiinden, kendisine mttefik arad. Neticede, batda Hal devletleri ve douda hakimiyet mcadelesi veren Trk devlet ve beyleriyle anlat. Venedik, Papa ve Napoli, ittifak teklifleri neticesinde, ateli silahlar ve bunu kullanacak usta ve asker gnderip Uzun Hasann yannda yer aldlar. Venediklilerin yardm karl, Karadenizde serbest faaliyet yannda, Mora, Midilli, Arboz ve Argosun iadesi temin edilecekti. Topraklarn Osmanllarn zapt ettii Karaman ve Candar beyleri de bu ittifaka dahil oldular. Uzun Hasann bu faaliyetlerine kar Fatih de tedbir ald. Batdan gelecek saldrlara kar Rumeli ve stanbulun emniyet tedbirlerini arttrd. Rumelinin muhafazas, ehzde Cem Sultan'a verildi. Msr Memlklar ile anlama yaplarak, Akkoyunlular ile ittifaklar nlendi. Akkoyunlu-Venedik ittifakn da bozmak isteyen Fatih, Venediklilerin Arboz Adasn Osmanllardan istemeleri zerine, anlamaya yanamad. Venedikliler, Uzun Hasana yardm iin Napoli, Rodos, Papalk ve Kbrs donanmalaryla; Akdeniz ve Ege sahillerindeki Osmanl ehirlerinden Antalya, zmir ehir ve kalelerini yama edip, yaktlar. Fatih, Uzun Hasana kar sefere kmadan nce, Anadoluya nc kuvvetler gnderdi. 1473 Martnda dou seferine kan Fatihe; Bursada Rumeli Beylerbeyi Has Murad Paa, Beypazarnda Karaman Valisi ehzde Mustafa elebi, Kazovada Amasya Valisi ehzde Bayezid ve kuvvetleri katldlar. Bylece Osmanl ordusunun mevcudu, yz bine kt. Rumeli aknc kumandan Mihalolu Ali Bey, nc gnderilerek, Akkoyunlular'a ilk darbeyi vurmaya ve haber almaya memur edildi. Osmanl ordusu Erzincana geldii halde, Uzun Hasan ve Akkoyunlular'a rastlayamad. Erzincandan

itibaren asl muharebe artlar gzetilerek, ni taarruzlara kar ihtiyatla harekete devam edildi. Tercanda iki tarafn da ncleri karlat. Uzun Hasan da yetmi bin askerle Tebrizden hareketle Tercan istikametine gelmekteydi. nden giden ve Tercan Nehrini takip eden Has Murad Paa, karlat Akkoyunlu kuvvetlerini st ste malup etti. Has Murad Paa, bu muvaffakiyetleri zerine daha da ilerlemek istedi. Vezrizam Mahmud Paa, Frat gememesini tavsiye ettiyse de, dinlemeyip ilerledi. Has Murad Paa, Frat geince Akkoyunlular'la muharebeye tututu. Sahte ricat taktiine kaplarak Akkoyunlularn iine girdi ve kuvvetleriyle birlikte pusuya dt. Osmanl nc kuvvetlerinin bir ksm telef olurken, bir ksm esir dt. Has Murad Paa da Fratta bouldu. Osmanllarn mehur kumandanlarnn ve seme askerlerinin esir alnp, ldrlmesiyle mitlenen Uzun Hasan, Otlukbelinde Osmanllara kesin darbeyi indirmek iin harekete geti. Merkezden epeyce uzaklaan Osmanl ordusunun levazm stoku, devaml azalyordu. Atl Trkmen kuvvetlerine sahip Akkoyunlular, artc muharebe planlar tatbik ederek imha harbi yapyorlard. Akkoyunlu basknlarna kar Anadolu Beylerbeyi Davud Paa ve takviye kuvvet olarak da Vezrizam Mahmud Paa gnderildi. Otlukbelinin tepeleri, Akkoyunlular tarafndan tutulduundan, Osmanl ordusu azl mevkiinde sava dzeni ald. Merkezde Fatih Sultan Mehmed Han, sa kolda ehzade Bayezid, sol kolda ehzade Mustafa bulunuyor, Padiah, kapkulu azaplarna, ehzadeler de, eyalet askerlerine kumanda ediyorlard. Akkoyunlu ordusunun merkezine Uzun Hasan, sa kola oullarndan Zeynel Mirza, sol kola da Uurlu Mehmed Mirza kumanda ediyorlard. Otlukbelinde, 11 Austos 1473 tarihinde meydana gelen muharebe, Osmanllarn ateli silahlarda, Akkoyunlularn da svari kuvvetlerinde stnl ile balad. Sol koldaki ehzade Mustafann stn gayreti sonucunda, Akkoyunlular'a kar salad stnlkle, muharebe, Osmanllar lehine dnd. Osmanllarn, Uzun Hasann merkez kuvvetlerini iddetli top ve tfek atlaryla ate altnda tutmas, Akkoyunlu kuvvetlerini iyice bozdu. Hasan Bey, muharebe meydanndan kat. Sa koldaki Zeynel Mirza ve yardmc Grc kuvvetleri kumandanlar ldrld. Muharebede kesin olarak stnl salayan Osmanl kuvvetleri, pek ok Akkoyunlu devlet adam, bey, kumandan ve yardmclar ile askerlerini esir ald. Fakat muharebe meydanndan kaan Uzun Hasan, yakalanamad. Fatih Sultan Mehmed Han, esir alnan Akkoyunlu limlerine hrmet gsterip, serbest brakt. Uzun Hasan safnda olan Karakoyunlular da affetti. Akkoyunlularn elindeki Osmanl esirleri kurtarld. Fatih, Otlukbeli Zaferinden sonra, gn muharebe meydannda bekledi. Zaferin krn yaparak, drt bin kle ve cariye azad etti. Dou Seferine kmadan nce bor olarak datlan yz yk akeyi (alt milyon altn lira, on milyon gm para) askere hediye etti. Sefer dn, ebinkarahisar fethedildi. Fatihin Dou Seferi neticesinde Otlukbeli Zaferi kazanlmasna ramen, pek byk arazi elde edilememesinin sebebi, Fatihin, Snn ve Trk olan Akkoyunlulara kar iyi niyet beslemesidir. Bununla birlikte, bu sava neticesinde, Frat Nehrinin bats kesin olarak Osmanl hakimiyetine geti. Batllar, Osmanl Devleti'ni malup edip, stanbula tekrar hakim olamayacaklarn kesin olarak anladlar. Anadolu birliinin Osmanllar tarafndan salanaca kesinleip, OrtaDou yolu ald. Akkoyunlu lkesinde taht mcadelesi balayp, hanedan paraland. Karamanl lkesi, Osmanl hakimiyetine geti. Otlukbeli Zaferi ncesi ve sonras, tecavzlerini arttran Hal korsanlarnn Akdeniz ve Ege sahillerindeki saldrlar da neticesiz kald. Venedikliler de anlama istemek zorunda kalnca, batda ve douda, Osmanl Devletinin bykl kabul edildi. Spartaks: nderlik yeteneiyle dikkati eken Trakyal bir kle olan Spartaks, bir olasla gre Roma ordusundan kam, haydutluk yaparken yakalanm ve kle olarak satlmt. Spartaks 73'te kendisiyle birlikte Capua'daki gladyatr okulundan kaan 77 arkadayla Vezv Yanarda'na snd. Kk bir Roma ordusunca kuatlan kaaklar, bir uurumdan aa inerek Romal askerleri artp kamay baardlar. Spartaks, kendisine katlan ve saylar 100 bine ulaan kaak kle ve gladyatrlerle Lucania'ya doru yrd. Amansz bir atma sonucunda Publius Varinius'u yendi ve Thuria ile Metapontion kentlerini yamalad. Spartaks artk Gney talya'ya egemen olmutu. Roma Senatosu birden tehlikenin farkna vard. 72'de iki konsln ynetimindeki gler Spartaks'n zerine gnderildi. Spartaks onlar yendikten sonra kuzeye, Alpler'e doru yrye geti. Gallia Cisalpina valisi onu durdurmaya altysa da, yenilgiye urad. Kle ordusu artk Alpler'i geebilir ve gvenlik iinde dalabilirdi. Ne var ki, kimse talya'dan ayrlmak istemedi. Spartaks, ister istemez gneye yrmek durumunda kald. Lucinia'ya geri dnen ordu, orada ilk kez Marcus Crassus'a yenildi. Spartaks, Sicilya'ya gemeyi tasarlayarak Messina'ya ekildi. Onlar karmaya sz veren korsanlar szlerinde durmad. Crassus kleleri kuattysa da, Spartaks kuatmay yararak ekildi. Daha sonra, 71'de, savamakta direnen kleler Romallarca kltan geirildi. Spartaks, Crassus'a saldrmak zere ilerlerken ldrld. Romal general Pompeius, Spartaks'n ordusundaki ok sayda kaa yakalayp ldrd. 6000 kiiyi tutsak alan Crassus, Appia Yolu boyunca tmn armha gerdirdi... TRSTRAM Kral Arthurun Yuvarlak Masa valyelerinden biridir.Yuvarlak Masa valyeleri( sir lancelot, sir galahad, sir gawain, sir gareth, sir gaheris, sir kay, sir bors, sir bedivere, sir lamorak, sir tristram, sir geraint, sir perceval'dan oluan efsanevi camelot ehrinin koruyucu valyeleri) Halk arasnda sylenen ak yklerinin en ok bilinen ve sevilenleri Tristan ve Isoldeye ait olanlard. Genellikle kahramanlk ieren valye yklerinden oluan Kral Arthur sylencelerinden olan Tristan ve Isolde sylencesi, derin bir romans da ierir. Sylencenin ilk syleni biimi gnmze gelmeden kaybolmusa da, kalan kopyalarn karlatrlmasndan sonra ortaya kan manzara, bunun bir zamanlar bir Pikt Kralndan kaynakland grn kuvvetle destekler. Prenses Isolde ile evlenmek isteyen Cornwall Kral, onu istemek iin yeeni Tristan rlandaya gnderir. Bu arada lkeye zarar veren bir canavar ldren Tristan, grevini tamamlayp Isolde ile birlikte lkesine dnmek zere yola kar. Yolda Tristan ve Isolde kralienin kendi kz ve Kral Mark iin hazrlam olduu ak iksirini yanllkla ierler. Bylece btn glklere kar koymalarn salayacak sarslmaz bir akla birbirlerine balanrlar. Bu arada Kral Mark pelerine der ve onlar yakalamak iin eitli tuzaklar kurar. Kahramanlarmz tuzaklardan kurtulmay baarrlar. Ne var ki sonunda kral Mark aklarn sulu olduunu gsteren kesin kantlar elde ederek her ikisini de cezalandrmaya

karar verir. Tristan lme gitmek zereyken uurumun kenarndaki kiliseden aa atlayarak kamay baarr. Bir sre sonra czzamllarn arasna kapatlan Isoldeyi de kurtarr. Birlikte Morrois ormannda saklanrlar. ift ormanda uyurken Kral Mark onlar bulur ve aralarndaki knndan karlm klc grr. Tristan ve Isolde bir sre sonra Kral Markla barrlar. Tristan, Isoldeyi Marka brakp Bretanyaya gider. Orada dkn kzyla(onun da ad soldedir) evlenirse de bu evlilik yalnzca szde kalr. Tristan bir gn zehirli bir okla yaralanr. Kendisine yardm edebilecek tek kii olan Isolde'yi yardma arr. Isolde gelirse onu tayan gemi beyaz yelken tayacak, gelmezse yelkeni kara olacaktr. Tristann kskan kars bunu renir; kocasna gelen geminin kara yelkenli olduunu syler. Bunun zerine Tristan yzn duvara dner ve lr. Sevgilisini kurtarmak iin zamannda gelemediini gren Isolde de Tristana son bir kez sarlr ve lr.

Bir sre sonra bir mucize gerekleir: ki n mezarndan birer aa fkrr ve dallar bir daha ayrlmayacak biimde birleir. Arthur romantizminin teki sylencelerinde olduu gibi Tristan ve Isolde sylencesi de pagan Kelt mitoslarndan damtlp tretilmi, Hristiyan valyelik yaznna uyarlanm bir dizi temann birleiminden oluuyor. Hallar dneminde yar pagan kulaklara ve o zamandan beri romantik yreklere ekici gelmesinin nedeni bu. Btn pagan sylencelerinde olduu gibi, Kelt sylencelerinde de batan sona dek doaya gven vardr; oysa kilise retilerinde Adem ve Havvann gnahyla doa ylesine yozlamtr ki artk erdemli bir yn kalmamtr.

Tristan ve solde ak iksirini ierken... GEBE ocuk ve Allah: Fazl Hsn Dalarca tarafndan kartlan bir dergi. Kerem ile Asl: Bu ak hikayesinin Ak Kerem ya da Kerem Dede diye anlan Azerbaycan yresi halk airinin ak servenini konu eden iirleri halk arasnda yayldktan sonra ad bilinmeyen halk hikayecileri tarafndan bu iirler erevesinde oluturulduu ileri srlr .( XVII. yy. ) sfahan Padiah'nn olu Kerem kei kz Asl'ya gnl verir .Ancak din ayrl yznden onunla evlenmesi mmkn olmaz . lden ile gen keile kz Asl'nn ardndan uzun yolculuklar yapan delikanl Halep Paas'nn emri zerine Asl'yla evlendirilir .Ancak dn gecesi keiin kzna giydirdii gmlein dmeleri bir trl zlmeyince Kerem ah edip yanarak lr . Onun klleri arasnda kalm kvlcmla Asl'da salarndan tutuup can verir . Hikaye boyunca Kerem arkada Sofu'yla birlikte uzun yollar aar . Anadolu'nun birok yerini gezer ,Hanlarda kahvelerde iirler syler ,yollara , dalara , akarsulara, hayvanlara Asl'ya benzettii gzellere iirler syleyerek derdini anlatr .Asl'y yakndan grebilmek iin kzn annesine btn dilerini ektirir . Hikayeye olaanst geler de karmtr .ki sevgilinin doumlar bir derviin verdii sihirli elmayla olmutur .Zorda kalan Kerem'i Hzr kurtarr .Dalar rmaklar o iir syleyince geit verir . Sevgilisine kavuma yolunda ileler eken ve onun urunda yanan Kerem , modern edebiyatta bir lkye balanp can verebilen kahramann simgesi saylmtr . Arzu ile Kanber: Birbirlerini karde sanarak byyen iki gencin asklarini anlatan ve 17. yzyilda ortaya iktigi sanilan Trk halk yks. Konusu yledir: Bir kervan, yolda ekiya basknna urar. Baskndan yalnz kk bir erkek ocuu sa olarak kurtulur. Bir aile tarafindan evlatlk olarak alnan ocua Kanber ad verilir. Bir sre sonra bu ailenin bir kz ocuu olur, adn Arzu koyarlar. Iki ocuk birbirlerini karde sanarak byrler. Bir sre sonra aralarnda ilgi ve yaknlk balar. Karde olmadklarn renince de evlenmek isterler. Arzu'nun annesi bu evlilige kar kar ve kzn zengin bir tccarla evlendirir. Ama adam ksa bir sre sonra lr. Arzu ile kanber evlenmek iin yeniden urasrlarsa da, anne engel olur. Aklar bir rastlant sonucu birbirlerini bulurlar. Kavumann heyecanyla ikisi de baylr. Srekli olarak kzn izleyen kt yrekli anne onlar gene ayrmak ister, ama genlerin evresi su ile kaplandndan yanlarna ulaamaz. Az sonra iki sevgilinin gslerinden birer gvercin karak uar ve bylece ikisi de orada can verirler. TE TAM BU SAATLERDE Onbinlerin dn: (anabasis)

xenophon'nun eseri. trkeye "onbinlerin dn" olarak evrilmi kitap. her ey, i.. 401 ylnda balar. pers prensi kyros, aabeyi kral artakserksese kar grek paral askerlerini de iine alan bir orduyla lidyann sardes kentinden yola kar. ksenophon, bu sefere bir sava muhabiri olarak katlmaktadr. frat zerinde kunaksaada yaplan savata kyros ve generalleri ldrlnce, yurtlarndan 2400 km. uzakta, sarp ve dman bir lkede kalan gnllleri kurtulua kavuturan, kaderin itiiyle sava muhabirliinden ordu komutanln geen ksenophon olacaktr. drt ay sonra, gnlllerden arta kalan iki bin kii, geri dnlerini tamamlayarak, karadenizin sularna kar cokuyla nl haykrlarn koparrlar: thalassa! thalassa! (deniz) anabasis,grek dilinde, yrmek ve ilerlemek demektir. grek tarihi zenofon'un (xenophon) gnlnn addr. tarihi olarak katld persler'e kar klan ve bozguna uranlarak dnlen seferde ordunun bana geer. anadolu halklar ile karlamalarn, zorlu yolculuklarn yazd gnle bu ismi verir. onbinlerin dn, bozgundan dnen bir ordunun "yry"ne "ilerleme" ad verilmesinden daha doru bir isimlendirmedir. ahh, u tarihiler, ah resmi tarih kaytlar... belki de bozgundan dnmek, retici ve hayata yeni bir bak as getiren, insanlar ileriye gtren bir deneyimdir, kimbilir.

BR KENTN DIARDAN GRN kule: 1)Beyazt Kulesi Beyazt Yangn Kulesi ad ile anlan Beyazt Kulesi 1749 ylnda o dnemde ahap evlerin okluundan dolay kan yangnlar haber vermek amacyla yaptrlmtr. 85 metre yksekliindeki kule ahap olarak ina edilmi ve birka kez yangn geirdikten sonra II. Mahmut dneminde kagir olarak ina edilmitir. Kule, gnmzde de eskiden olduu gibi yangn bildirmek ve meteoroloji tahmini amacyla kullanlmaktadr. 2)Galata Kulesi Cenevizliler tarafndan 1348de yaptrlan Galata Kulesi o zamanlar sa Kulesi ad ile anlyordu ve Galata semti ve evresini korumak amacyla yaptrlmt. Osmanllar kuleyi ilk nce hapishane olarak kullandlar. Daha sonra 60 metre olan ykseklii nedeniyle yangn kulesi olarak kullanld. Deprem ve yangnda hasar gren kule, imdiki formuna II. Mahmut dneminde kavumutur. 1960 yllarnda kule restore edilerek iine restaurant ald ve turistik amala hizmet vermeye balad. 3)Kz Kulesi stanbul Boaz`nn en gzel mimari elerinden biri olan Kz Kulesi, stanbul ismi geince anlan gzelliklerin en nemlilerinden biridir. skdar aklarnda bulunan kayalklar zerindeki Kz Kulesine dair bir ok mit bulunmaktadr. Bunlar arasnda en nlleri Yunan mitolojisindeki mitlerdir. Leandra adl bir gen, Kz Kulesindeki bir gen kza ak oluyor. Her gece, sevgilisiyle bulumak iin kar kydan yzerek Kz Kulesine gelen Leandraya sevgilisi, yol gstermek iin, Kz Kulesinin bulunduu kayalklarn stnde ate yakyor. Bir frtnal gecede gen kzn yakt ate snyor. Leandra, kayalklar bulamyor ve yolunu kaybediyor. Boazn serin ve karanlk sularnda boulup gidiyor. Leandrann lmne dayanamayan sevgilisi de intihar ediyor. Baka bir mitte de Falclar, Bizans kralna, "Sevgili kzn, ylan sokmasndan lecek" diye, kt bir haber veriyor. Kral, kzn ylan sokmasn diye, Kz Kulesinin bulunduu kayalklara bir ev yaptrp, buraya yerletiriyor. Ancak gen bir subay, kraln kzna ak oluyor. Gnlerden bir gn, gen subay, prensese sunmak iin bir demet iek hazrlyor. iek demetinin iinde gizlenen bir ylan, talihsiz prensesi sokup ldryor. Hznl mitlere sahip Kz Kulesinin el yapm olduuna dair ilk izlenimler, 12. Yzyla Bizans mparatorluu dnemine kadar uzanyor. Bizans mparatoru I. Manuel Kommenosun denizden gelecek tehlikelere kar ina ettirdii Bizans Vakanvisleri tarafndan kaydedilen belgeler arasnda. Kz Kulesi, hem Bizans hem Osmanl dneminde savunma, fener, hapishane, karantina hastanesi gibi amalarla kullanlyor ve pek ok kere restorasyona uruyor. Bilinen son restorasyonu ise Osmanl mparatorluu dneminde 2. Mahmut (1808-1839) yaptryor. Hattat Rakmn kitabesiyle belgelenen bu onarm (H. 1248/M. 1832-33), Kz Kulesine bugnk eklini veriyor. Kule daha sonra 1943 ylnda ieriden betona evriliyor. Frigya: Frigya, Sakarya Irma ile Byk Menderes'in yukar rlar arasnda kalan blgenin eski adaki adyd. Bu ad, Balkanlardan gelip bu blgeye yerleen Friglerden geliyordu. Frigler nce Bitinya blgesine yerletiler ve 12. - 7. yzyllar arasnda Orta Anadolu'nun batsna egemen oldular. Ama yeni g dalgas Frigleri daha i blgelere itti. Frigler nce Sakarya Irma evresine, ardndan batda Gediz ve Byk Menderes'in yukar vadileri ile douda Kzlrmak ve Tuz Gl yresine yerletiler. Friglerin bir blm Burdur Gl, Erciyes Yaylas ve Yeilrmak vadisine kadar ilerledi. Asur belgelerinde sz edilen Mukilerin de Friglerin bir kolu olduu sanlr. Mukiler Kapadokya'nn dousuna, Aa Frat havzasna kadar uzanan blgeye yaylmlard. Mazakay (Kayseri) bakent yapan Mukiler, Hitit Devleti'ne son verdiler. Batda Gordion kentini bakent edinen asl Friglerin ilk kral Gordios'tu. Frigler Urartularla birleerek Asurlulara kar savatlar. En parlak dnemlerini 9.-8. yzyllarda yaayan Frigler, Hitit topraklarnn neredeyse tmn ele

geirdiler. 738'de baa geen Gordios'un olu efsanevi kral Midas, Asurlularla anlama yolunu seti. Midas dneminde bakent Gordionun yan sra Midas Kenti ve Pessinus de ok gelimiti. 700lere doru Kafkasyadan Anadolu'ya giren Kimmerler, Friglerin bakenti Gordion'a kadar ilerlediler. Kenti ele geirerek yaktlar. Bu yenilgi karsnda Kral Midas'n kz kan ierek kendini ldrd sylenir. Frig Devleti bir kral tarafndan ynetiliyordu. Ama topraklarnn rahiplerin denetiminde olduu sanlr. Eski Yunan belgelerine gre Frigler tarm ve hayvanclkla urayordu. Bu belgelerde Friglerin byk srler beslemeleri, zellikle at yetitirmeleri, ba ve bahelerinin verimlilii vgyle anlatlr. ken Hitit Devleti'nin kentlerine yerleen Frigler bugnk Ankara, orum, Yozgat, Afyonkarahisar ve Eskiehir'i iine alan topraklarda yaadlar. Anadolu'da bir karayolu a kurarak doudaki Asur ve Luvi devletleri, Ege kylarndaki Yunan kentleriyle ticaret ilikilerine girdiler. Kral Midasn zenginlii efsanelere konu oldu. Eskia yerlemeleri Midas, Ayazini, Aslanta, Yazlkaya, Gordion, Pazarl, Aliar, Alacahyk ve Boazky'de Friglerle ilgili kalntlar bulunmutur. Bu eski Hitit yerlemelerinde yaayan Frigler, Hitit uygarlndan etkilendiler ve kendileri de gl bir uygarlk yarattlar. Frig sanat, Hititlerin yan sra Urartu, Asur ve Eski Yunan sanatnn da izlerini tar. Frigler, kaya antlar eitli insan ve hayvan motifleriyle bezediler. Tanra Kibele iin yaptklar tapnaklarn duvarlarn, pimi topraktan levhalarla sslediler. Frigler maden ve aa ilemeciliinde de gelimilerdi. Kazlarda makara kulplu bronz tabaklar, kazanlar, altn, gm ve bronz yayl engelli ineler, deerli madenlerden giysi kemerleri, tokalar ve zengin bezemeli dokuma rnleri, geometrik desenlerle ssl ev eyalar bulunmutur. zellikle engelli ine yapmnda kullandklar teknolojinin o dneme gre ok ileri olduu grlr. Frigler dokumaclkta ok ustaydlar. Gnmzde Anadolu kilimlerindeki zengin motiflerin birounun o dnemden kalm olmas da bunu gstermektedir. Friglerin mzik alannda da ileri olduklar ve birok mzik aleti gelitirdikleri bilinmektedir. Frig dneminde yaznn kral ve evresinin yan sra, halkn ounluu tarafndan da kullanlmas dikkat ekicidir.

Fenike: Fenikeliler ya da Fenike Uygarl, eski alarda yaam Sami rkndan Akdenizli bir kavim. Kendilerini Kenaniler adyla zikrettikleri sanlmaktadr. Fenikelilerin kendi dillerinde kendilerine ne ad verildii tam olarak bilinmemektedir Hititler gibi ama "Kenaani" olduu tahmin edilmektedir. Kenaani branice de "tccar" anlamna gelir ki herhalde Fenikeliler'i en iyi anlatan kelimelerden biridir. Dousunda Lbnan Dalar, batsnda Dou Akdeniz kylar, gneyinde Ras Nakura Burnu, kuzeyinde Asi Irma bulunan alanda yaayan Fenikeliler, denizci olduklarndan Orta Doudan Bat Akdeniz kylarna kadar yaylmlardr. Fenikeliler Akdeniz civarnda birok koloni kurmulardr. Ticarette ok ileriydiler, gemileri de gelimiti. Hammadde kaynaklarna ulamak iin koloni kuruyorlard ve Yunanllar'n en byk rakiplerydi Fenikeliler. Kuma, metal eya, keten ihracat yapyorlard. Fenikeliler, blgeye milattan nce bin yllarnda gelmilerdir.Aradus, Simyra, Tripoli, Cebal-Byblos, Beryte, Sidon, Tyros, Akkho liman ehirlerini kuran Fenikeliler, milattan nce 2500 yllarndan itibaren Msrllarla ticari mnasebete balamlardr. Bu lkeye aa ve nebati koku maddesi, zeytinya ve reine ihrac ederlerdi. Ancak siyasi bakmdan iyi tekilatlanamadklarndan ksa zamanda Msr'n nfuzu altna girdiler. ki bin yllarnn banda Hiksoslarn istilalarna uradlar. Msrllar istilaclara kar korumak bahanesiyle Fenike topraklarn tamamen askeri igal altna aldlar. Uzun sren karklklardan sonra Fenike, 14. yzyln sonunda Msr'n igalinden kurtuldu. M.. 9. yzylda ise, Fenike iin Asurlular byk bir tehdit unsuru oldular. Zaman zaman Fenike zerine seferler dzenleyen Asurlular blgeyi ksa aralklarla hakimiyetleri altna aldlar. Fenike M.. 6. yzylda Perslerin istilasna urad. Daha sonra Byk skender tarafndan zaptedilen Fenike, M.. 65 ylnda Roma'nn Suriye eyaletine baland. Akdeniz evresinde birok ticaret merkezleri ve koloniler kuran Fenikeliler, l kervanlarnn urak noktalar olan am, Hama, Dibre ehirlerinden ticaret mallar alp satyorlard. Bat ile dou arasndaki ticarete araclk ve komisyonculuk edip, ithalat ve ihracattan byk gelir saladlar. Dokuma, ilenmi deri, mor boya ve koku maddeleri ticaret dallarnn bata gelenleriydi. Mezopotamya kavimlerinde olduu gibi, Fenikeliler de, ok tanrya inanp, politeisttiler. Tanrlar erkek ve dii olmak zere ikiye ayrlrd. Ayrca her ehrin bir tanr ve tanras vard. Bereket tanras Astart, tarm tanras Atargatis en byk tanrlarndand. Dalar ve tepelere tapnak yapp, ilk doan erkek ocuklarn tanrlarna kurban edip, oturarak tapnrlard. Fenikelilerin dili, Kenan grubundan Sami dilidir. Alfabenin mkemmel hale getirilmesi ticaret ilerini kolaylatrmt. Fenike yazl metinleri ticari mahiyettedir. Mimarlkta en ok kullandklar malzeme, ta olmutur. Evleri tek katl olup, salonu, hamam ve su kuyusu vard. Tapnaklar dikdrtgen eklinde olup, koridorla avludan ve adak yerlerinden meydana gelir. ehirleri kaln surlarla evrilidir. Bronz iilii gelimi olup, douda en ok tutulan kaseleri mehurdur. Serhasn Askerleri: M. 480 ylnda Pers kral Kserkses(Serhas) babas Darius un Atinallara yenilmesinin cn almak iin Hellespontos'u geerek , Yunanistan' istila etmek zere yola kt.Herodot'un belirttiine gre iki yz elli binden oluan Pers ordusunun vatanlar zerine yrd haberi btn Yunanistan' dehete drd.Atina'nn en zayf gnlerini yayor olmas btn mitlerin Spartallara (Yunanistan'da M..II. bin yln sonunda yaanlan Dor istilann hemen akabinde

bugn Mora Yarmadas olarak adlandrlan Peleponnes Yarmadasnda Dorlar tarafndan kurulan ehir ve de ehir devleti )balanmasna sebeb oldu.Spartallar tarihin grd en sava milletlerdendir.Kkenleri Dorlara dayanr.iki yz elli bin asker karsnda aresiz kalan Spartallar , bir oyalama taktii olarak Termopil (Termopil:Mora yarm adasn Balkanlar'a balayan geidin ismi. Termopil Antik Yunandan itibaren savalarada sahne olmutur.Termopildeki en mehur ve nemli sava Spartallar ve Persler arasnda yaamtr) geidine yz seilmi asker gnderdiler.Spartallar mttefik de toplayarak M. 486 ylnda Termopil geidinde Perslerle kar karya geldi.Persleri burada olabildiince oyalayarak geride kalanlara ordu hazrlamalar iin sre kazandrm olacaklard.7 gn boyunca kk yunan ordusu iki yz elli bin Persliyi geitlerin te tarafnda tutmay baard.Ancak 7. gnn sonunda bir hain sayesinde Persler geidi arkadan sarabilecek bir yol rendiler.Bunun zerine Sparta kral Leonidas mttefiklerine geri ekil emri verdi.Kendisi ise 300 askeriyle lkesinin kanunlar gereince burada savaarak lecekti.Ancak Spartallarn Thespia l mttefikleri geri ekilemediler ve Spartallarla birlikte erefle lmeyi tercih ettiler.Son muharebenin bitimine doru len Leonidas n cesedini korumak iin kalan son Spartallarn trnak ve dileriyle mcadele ettii Herodot'un kaytlarnda belirtiliyor.Burada kahramanca len askerler sayesinde g toplayan Yunan siteleri bu savan ardndan Persleri Salamis ve Plataiai de malub ederek tarihin ilk demokratik dzenini korumulardr. Bugn termopilde iki ant kalmtr.Sonradan yaplan antta Kral Leonidas'n kendisinden silahlarn isteyen Serhas'a syledii szler yazldr:"MOLON LABE" - "GEL VE KENDN AL" ikincisinde ise air Simonides in szleri vardr.Bu szler tm sava yaztlarnn en nllerindendir: "Yoldan geen yabanc, git Spartallara syleki; burada onlara sadk kalan bizler yatmaktayz." Tm Spartal ve Thespial askerler cesurca savamlarsada, hepsinin en cesuru olarak Spartal Diekenes gsterilir.Sava arifesinde bir Trakya yerlisi pers okularnn saysn anlatmak iin, Perslerin att oklarn gnein yzn rttn sylemitir.Diekenes ise buna yant olarak glm ve yle cevap vermitir:"yi.yleyse biz de glgede savarz"

Stphane Mallarm 1842'de Paris'te dodu. Annesini 5 yanda yitirdi. 10 yanda bir din okuluna, 14 yanda da Sens Lisesi'ne yatl olarak girdi. 1862 Kasmnda, Alman Maria Gerhard'la Londra'ya yerleti. Ertesi yl babasn da yitirdi ve kendisinden yedi ya byk Maria'yla evlenip Tournon'da ngilizce retmenliine balad. 1864 knda Hirodias'a (Hrodiade) "gebe" kald ve hemen ardndan kz Genevive dodu; yazn Kr Tanrs'n (Faune) yazmaya balad. 1866'da Cannes'da derin bir bunalma girdi, sonraki iki yl migrenlerle ve bu zihinsel can ekimesiyle geti. 1871'de olu Anatole dnyaya geldi ve air Paris'e atand. 1878'de ngilizce Szckler'i (Les Mots anglais) yaymlad. G. W. Cox'un bir elkitabndan yapt Antik Tanrlar (Dieux antiques) evirisinin yaymland 1879 ylnda olu Anatole' yitirdi. 1884'te Manet araclyla tant Mry Laurent yaamna girdi. Verlaine'in Lanetli airler (Potes maudits) ve Huysmans'n Tersine (A rebours) yaptlarnn yaymlanmasyla ne kavutu ve ayn yl "Yeryznn Orpheus'u aklamas" olacak Kitap projesinden ilk kez sz etti. 1896'da len Verlaine'in ardndan "airlerin Prensi" seildi. 1897'de Cosmopolis dergisinde Un Coup de Ds (Bir Zar Atm) yaymland; sonraki yl Hirodias stnde yeniden alrken 9 Eyll gn Valvins'de ld. 35 yllk bir almann sonunda Hirodias'a son noktay koyamamt ama vasiyetinde karsyla kzna yle yazmt bile: "nann ok gzel olacakt." "dnyada her ey sonunda kitap olmak zere vardr.." mallarm Antonin ARTAUD: 1896-1948 yllar arasnda yasams,yasamn ve yasarken olusturdugu dusuncelern varolusun temel sorunlaryla beslemis, fransz tiyatro kuramcs,air ve dusunur.vahset tiyatrosunun kurucusu Baz yazlarndan semeler Sayn Yasamac Beyefendi, Temmuz 1917 kararnamesiyle sslenen 1916 yasasn kartan beyefendi, sen bir salaksn. kardn yasa ulusun uyuturucu bamll orannda bir azalma yaratmakszn, sadece eczacla dnya apnda zarar vermeye yarad, nk: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. htiyacn eczaneden temin eden baml says ok azdr; Gerek bamllar ihtiyalarn eczaneden temin etmezler; htiyalarn eczaneden temin eden bamllarn hepsi hastadr; Gnll bamllara gre hasta bamllarn says ok daha dktr; Eczanelerden uyuturucu almnn kstlanmas asla gnll ve rgtlenmi bamllara engel olmayacaktr; Her zaman uyuturucu kaaklar olacaktr; Her zaman davran bozukluundan, tutkuyla baml durumunda olan kiiler olacaktr; Hasta bamllarn toplum iinde zamanamna uramayacak bir haklar vardr, bu da rahat braklma hakkdr.

intihar stne

Kendimi ldrmeden nce bana varolutan yana gven verilmesini isterim, kuku duymamak isterim.

Yaam, benim gzmde, olgularn belirginliini ve aklda uyumlu biimde birlemelerini onaylamaktan te bir ey deil. Ben, olgularn toplanp birletii zorunlu bir buluma noktas gibi duymuyorum kendimi artk; ifal lm, doadan ayrarak iyiletiriyor bizi; ama ya ben, olgulara yol vermeyen aclarn rnysem?

Ben kendimi ldrrsem bu, kendimi ykmam iin deil, ama kendimi yeniden oluturmam iin olacak; intihar, benim iin, kendimi zorlu bir urala yeniden ele geirmemi, varlmn iine baskn yapp girmemi, belli belirsiz ilerleyen tanrdan nce davranmam salayacak bir aratr yalnzca. ntiharla kendi tasarm yeniden doaya uyguluyorum, ilk kez kendi irademle biimlendiriyorum her eyi. Bana uygun olmayan organlarmn koullandrmasndan kendimi kurtaryorum; ve yaam, bana dnmem iin verileni dndm sama bir talih oyunu olmaktan kyor. Yani kendim seiyorum dncemi, ve glerimin, eilimlerimin, gereklerimin ynn. Gzel ile irkinin, iyi ile ktnn arasna yerleiyorum. Askda brakyorum kendimi; hibir yana eilim gstermeden, yansz; iyilerin ve ktlerin kkrtmalarnn kurduu dengenin kurbanym. nk yaamn kendisi, bir zm deil; yaam, seilmi, benimsenmi, belirlenmi hibir varolu trne sahip deil. Yaam yalnzca, istekler ve olumsuz gler dizisidir, tiksindirici bir rastlantya bal koullara gre amacna ulaan ya da baarszla urayan kk kartlklar dizisidir. Ktlk, her insana, eit lde verilmemitir, deha da yle, delilik de. Ktlk gibi , iyilik de, koullarn ve etkisini kimisinde ok kimisinde az gsteren bir mayann rndr. Yaratlmak ve yaamak ve deitirilemeyecek biimde belirlenmi varlnn en akla gelmez dallarna, en kk ayrntlarna dek kendini hissetmek, kesinlikle aalk bir durumdur. Aslnda biz aatan baka bir ey deiliz ve olasdr ki, benim soyumun aacnn bilmem hangi boumunda, belirlenmi bir gnde kendimi ldreceim yazldr. ntihar zgrl kavram da, kesilmi bir aa gibi dyor. ntiharmn ne zamann, ne yerini, ne de koullarn ben yarattm. Onun kavramn bulan da ben deilim, koparlmay duyabilecek miyim? Belki o anda varlm paralanp dalr; ama ya btnln korursa, sakatlanm organlarm nasl ileyecek, varl olanaksz hangi organlarmla gzlemleyeceim bu kopmay? lm, bir sel gibi duyuyorum zerimde; gcn bilemeyeceim, apansz srayan bir yldrm gibi. Tatlarla ve dolanp duran labirentlerle ykl duyuyorum lm. Bunun neresinde benim varlmn dncesi? Bu Tanr, beni, istedii gibi kulland, sama biimde; beni canl kld, yadsmalarn yokluunda, benim atak yadsmalarmn yokluunda, dnlen yaamn, duyulan yaamn en kk kprtlarn bile yok etti bende. Yryen bir robot durumuna indirgedi beni; ama yle bir robot ki, bilinsizliinin krldn duyumsuyordu. Ve ite ben, yaamakta olduumu gstermek istedim, eylerin nlayan gerekliiyle birletirmek kendimi, yazgm paralamak istedim. Tanr ne dedi buna? Yaam hissetmiyordum; deer yarglaryla ilgili her kavramn dolam, bende, kurumu bir rmakt. Yaam, bir nesne, bir biim deildi bende; bir dizi mantk yrtmeydi yalnzca. Ama bouna ileyen, bir yere ulatrmayan mantk yrtmelerdi bunlar ve bende, irademin kesinletiremedii "taslaklar" biiminde kalyorlard. Buradan intihar durumuna gemem iin de benliimin bana geri dnmesini beklemeliyim, varlmn tm eklemlerini zgrce oynatabilmeliyim. Tanr beni, umutsuzluun iine brakt, sanki klar bana ulaan kmazlar burcunun ortasna brakt. Ben artk ne lebiliyorum, ne yaayabiliyorum, ne de lm ya da yaam istememezlik edebiliyorum. nsanlarn tm de benim gibi. Van GOGH :toplumun intihar ettirdii nden Van Goghun akl salndan sz edilebilir, o ki, hayat boyunca sadece bir elini piirmi ve bundan baka da bir kez sol kulan kesmekten teye gitmemitir, her gn, yeil salada piirilmi vajina ya da ana rahminden ktnda toplanm krbalanp azdrlan yeni domu bebek organ yenilen bir dnyada. Ve bu bir imge deildir ama btn yeryz boyunca sk sk ve gncel olarak tekrarlanan ve desteklenen bir olgudur. Bylelikle, bu aklama ne kadar lgnca grnrse grnsn, imdiki hayat eski adilik, anari, dzensizlik, sayklama, bozukluk, kronik delilik, burjuva durgunluk, ruhsal arpklk (nk insan deil de dnya bir anormal olmutur), istenmi namussuzluk ve arpc yalanc sofuluk, soylu her eyin pis aalanmas, btnyle, ilkel bir hakszln gereklemesi stne kurulu bir dzenin talebi, sonunda rgtl cinayet atmosferi iinde kendini korumaktadr. Her ey ktye gitmektedir nk hasta bilincin u saatte hastalndan kmamakta byk yarar vardr.

Ve bylece, rm toplum, kahinlik yeteneklerinden rahatsz olduu kimi stn akgrrlklerin aratrmalarndan kendini saknmak iin psikiyatriyi kefetmitir. Grard de Nerval deli deildi ama yle olmakla suland, yapmaya hazrland kimi nemli aklamalar deersiz klmak iin, ve sulanmaktan baka, bir de kafasna vuruldu, bir gece kafasna fiziksel olarak vuruldu, aklayaca korkun olaylarn belleini kaybetmesi iin, ve onlar, bu darbenin etkisiyle, onda doast dzleme getiler, nk onun bilincine kar gizlice birlemi btn toplum, o anda onlarn gerekliini unutturacak kadar gl oldu. Hayr, van Gogh deli deildi, ama resimleri suda yanan atelerdi, atom bombalaryd, ki gr alar, o ada ortal kasp kavuran dier resimlerin yannda, ikinci imparatorluk burjuvazisinin ve III. Napolonunkilerin olduu kadar Thiersin, Gambettann, Felix Faureun polislerinin kurtuk konformizmini ar biimde rahatsz edebilecek nitelikteydi. nk van Goghun resmi, trelerin belirli bir konformizmine deil, kurumlarnkine saldrr. Ve d doa bile, mevsimleriyle, gel gitleriyle ve gn tn eitlii frtnalaryla, van Goghun yeryznden geiinden sonra, ayn evrensel ekimi koruyamaz. Dahas, toplumsal dzlemde, kurumlar paralanmaktadrlar ve tp da ie yaramaz ve havayla bozulmu ceset ekline brnr, o ki van Goghun deli olduunu aklamtr. alan van Goghun ak grrl karsnda, psikiyatri artk sadece kendilerinin de takntlar olan ve kendileri de eziyet gren goriller snadr, onlar ki insan korkusunun ve boulmasnn en feci durumlarn dindirmek iin sadece gln bir terminolojiye sahiptirler, bozuk beyinlerinin layk rn olan. Gerekten, bit tek psikiyatr bile yoktur ki tannm bir sapkn olmasn. Ve psikiyatrlarn kklemi sapknl kuralnn hibir istisnay kabul edebileceini sanmyorum. Ben bir tanesini tanyorum, isyan etmiti birka yl nce, iinde bulunduu yce reziller ve patentli dzenbazlar grubunun btnn toplu halde byle suladm grmek dncesine. Ben, bay Artaud, dedi bana, bir sapkn deilim, ve hadi bakalm size meydan okuyorum, sulamanz yneltmek iin dayandnz unsurlardan bir tekini bana gsterin, grelim. Unsur olarak sizi gstermem yeter, doktor L.*, pis suratnzda izini tamaktasnz, iren adi yaratk. O, cinsel avn dilinin altna sokup onu sonra badem olarak dndrenin belirli bir ekilde incir yapmak iin apa suratdr. Bunun ad, dnyaln korumak ve kendi maydanozunu semektir. Eer cinsel birlemede, bildiiniz belirli bir ekilde, grtlak deliinden gurk gurk etmeye, ve ayn anda boazdan, yemek borusundan, sidik yolundan ve anustan guruldamaya eriemediyseniz, tatmin olmu sayamazsnz kendinizi. Ve i organik sraynzda alm olduunuz bir kvrm vardr, cisimlemi tan mide bulandrc bir fuhu'un, onu ki beslemektesiniz, yldan yla, gitgide daha fazla, nk toplumsal olarak kanunun hkmne girmez, ama baka bir kanunun hkmne girer ki orda btn incitilmi bilin ac ekmektedir, nk siz byle davranarak onun soluk almasn engellemektesiniz. alan bilincin saykladna karar veriyorsunuz, onu dier yandan iren cinselliinizle boazlamaktayken. Ve ite zavall van Goghun iffetli olduu dzlem budur, bir melein ya da bakirenin olamayaca kadar iffetli, nk asl onlardr kkrtan ve balangta besleyen, byk makinasn gnahn. Belki de zaten, doktor L., haksz meleklerin soyundansnz, ama ltfen rahat brakn insanlar, van Goghun her eit gnahtan arnm vcudu, delilikten de arnmt, ki onu zaten bir tek gnah getirir. Ve ben katolik gnaha inanmyorum, ama erotik sua inanyorum, ondan ki yeryznn btn dahileri, tmarhanelerin sahici delileri saknmlardr, ya da o zaman sahici deli deildiler. Ve nedir sahici bir deli? nsan onurunun yce bir fikrine kar davranmaktansa, toplumsal olarak anlald anlamda deli olmay tercih etmi insandr. Bylece, toplum, kurtulmak ya da kendini korumak istedii herkesi tmarhanelerinde boazlatmtr, baz ulu pislikler konusunda kendisiyle su ortakl yapmay reddetmi kiiler olarak. nk bir deli, toplumun dinlemek istememi olduu ve dayanlmaz gerekler sylemesini engellemek istemi olduu bir insandr da.

Ama, bu durumda, ieri kapatma onun tek silah deildir, ve insanlarn hemfikir toplamas, krmak istedii iradelerin hakkndan gelmek iin baka yollara sahiptir. Kr byclerinin kk bylemelerinin dnda, btn uyarlm bilincin dnem dnem katld toplu byleme hareketleri vardr. Bylece, daha yumurtas kabuunda bir sava, bir devrim, bir toplumsal kargaa durumunda, birlik olu bilin sorgulanr ve kendini sorgular, yargsn da duyurur. Onun kimi yank uyandran bireysel durumlarla ilgili olarak da dourtulduu ve kendinden kartld olabilir. Bylece, Baudelaire, Edgar Poe, Grard de Nerval, Nietzsche, Kierkegaard, Hlderlin, Coleridge ile ilgili, stnde herkesin anlat bylemeler olmutur, ve van Goghla ilgili de olmutur. Bu gndz de meydana gelebilir, ama genellikle, tercihen, gece meydana gelir. Bylece, acayip gler kaldrlp getirilmektedir yldzl gkyzne, kiilerin ounun kt tininin zehirli saldrganlnn, btn insan solukal stnden, oluturduu u bir eit karanlk kubbeye. Bylece, yeryznde rpnm ender ak grr iyi niyetler, gndzn ve gecenin baz saatlerinde, kendilerini sahici ve uyank baz kabus durumlarnn dibinde grrler, evreleri, yaknda trelerde aka belirdii grlecek bir eit yurttalk bysnn mthi emmesiyle, mthi dokunal basksyla sarlm. Bir yandan cinsellii, dier yandan da, zaten, kilise ayinini, ya da baka ruhsal ayinleri, temel ya da dayanak noktas olarak elinde bulunduran bu oybirlikli pisliin karsnda, motif stnde bir manzara resmetmek iin on iki mum bal apkayla geceleri dolamakta sayklama yoktur; nk nasl yapacakt zavall van Gogh, kendini aydnlatmak iin? geen gn dostumuz, oyuncu Roger Blinin, hakl olarak belirttii gibi. Pimi el ise, sadece ve sadece kahramanlktr, kesilmi kulak, dolaysz mantk, ve, tekrarlyorum, kt niyetini amacna ulatrmak iin gece gndz, ve gitgide daha ok, yenilmez olan yiyen bir dnyaya bu noktada enesini kapamak der. KNE KRAZINI VE G MEVSM Ben bir yk vagonunda atm gzlerimi: Dersim isyan sonrasnda bir yk vagonuyla Bilecie srgn edililerini ima etmektedir. Yusufun arkadan yrtlan gmlei: Kur'an'da ismi geen Beni israil peygamberlerinden biri. Hz. Ysuf Kurn'da adi geen peygamberlerden birisi olup, Yakub Peygamber'in ogludur. Nesebi Hz. ibrahim'e kadar varir (Kamil Miras, Tecrid Tercemesi, IX, 139). Kur'n-i Kerm'de kendi adini tasiyan bir sre vardir. Tamami 111 yet olan bu srenin 98 yeti (4-101) Hz. Ysuf'tan bahseder. Bu yetlerde anlatildigina gre Hz. Ysuf'un hayat hikyesi zetle syledir: Hz. Ysuf'un on bir tane erkek kardesi vardi. Ysuf fevkalde gzel ve son derece zek idi. Babalari Hz. Yakub en ok Ysuf'u seviyordu. Bu sevgiyi agabeyleri kiskaniyorlardi. Ysuf (a.s) bir gece ryasinda on bir yildizin, gnes ve ayin kendisine secde ettiklerini grd. Bu ryayi babasina anlatti. Babasi ryanin, Hz. Ysuf'un byk bir adam olacagina isaret oldugunu anladi ve Ysuf'a ryasini agabeylerine anlatmamasini tembihledi. Ancak, agabeyleri bundan haberdar oldular ve Ysuf'u ldrp bir yere atmayi planladilar. Babalarindan izin alarak, gezip eglenmek bahanesiyle Ysuf'u alip kirlara,gtrdler. Onu bir kuyuya attilar, gmlegini da kana bulayarak, "Ysuf'u kurt kapti" diye babalarina yalan sylediler. Kuyunun yanindan gemekten olan bir kafile Ysuf'u buldu ve kle olarak satmak zere alip, Misir'a gtrdler. Orada az bir fiyatla onu Azz (maliye bakani)'e sattilar. Azz'in hanimi Ysuf'a gz koydu. Onu kendisiyle beraber olmaya agirdi. Ysuf (a.s) bunu kabul etmeyince, ona iftira edip kocasina sikayet etti ve hapse attirdi. Hz. Ysuf senelerce hapiste kaldi. Orada hkmdarin serbetisi ve asisi ile tanisti. Onlarin grdkleri dnyalarin yorumunu yapti. Birisinin, kurtulup efendisinin hizmetine devam edecegini, digerinin ise ldrecegini syledi. Sonunda dedigi ikti. Hz. Ysuf, kurtulana, kendisini efendisinin yaninda anmasini istedi.

Hkmdar bir gece ryasinda yedi zayif inegin yedi semiz inegi yedigini ve yedi yesil basakla yedi kuru basak grd. Bu ryanin yorumunu yaptirmak istedi. Hz. Ysuf'un rya yorumu yaptigini grendi ve onu hapisten ikarip, ryasini anlatti. Hz. Ysuf, yedi sene bolluk olacagini, pesinden gelen yedi senenin ise kitlikla geecegini syledi. Bunun zerine hkmdar, Hz. Ysuf'u maliye bakanligina getirdi. Ysuf (a.s) bolluk yillarinda btn ambarlari zahire ile doldurttu; kitlik yillari gelince bu zahireyi halka dagitmaya basladi. Ayni kitlik, Hz. Ysuf un babasinin memleketi olan Ken'an diyarinda da yasandi. Ysuf (a.s)'un kardesleri de zahire almak iin iki kez Ken'an ilinden Misir'a geldi. Sonunda Ysuf (a.s) kardeslerine kendini tanitti ve onlari affettigini belirterek, "Bugn azarlanacak degilsiniz, Allah sizi bagislar, o merhametlilerin merhametlisidir" (Ysuf, 92) dedi. Ysuf (a.s), babasi, annesi ve kardeslerinin tamamini Misir'a davet etti. Ailesi Misir'a vardiginda Ysuf (a.s) anne ve babasini tahta oturttu; diger onbir kardesi ise Hz. Ysuf'un nnde egildiler. O zaman Ysuf (a.s); "Babacigim, iste bu vaktiyle grdgm ryanin ikisidir; Rabbim onu gereklestirdi. seytan benimle kardeslerimin arasini bozduktan sonra, beni hapisten ikaran, sizi lden getiren Rabbim, bana pek ok iyiliklerde bulundu. Dogrusu Rabbim, dilegine ltufkardir. O sphesiz, bilendir, hkimdir" (Ysuf,100) dedi. Bu sekilde israil ogullari, Filistin'den Misir'a gelip yerlesmis oldu. Bir sre sonra Yakub (a.s) vefat etti. Ysuf (a.s), Allah Tel'ya syle mnacatta bulundu: "Rabbim, bana hkmdarlik verdin, ryalarin yorumunu grettin. Ey gklerin ve yerin yaratani! Dnya ve hirette koruyanim sensin! Benim canimi, Mslman olarak al! Ve beni iyilere kat!" (Ysuf, 101). Ysuf (a.s)'un hayat hikayesi Kur'n-i Kerm'de "Ahsen'l-Kasas, Kissalarin en gzeli" nvanini aldi. Pek ok olaylari ieren bu hayat hikyesi iin Allah Tel syle buyurdu: ndolsun ki, Ysuf ve kardeslerinin olayinda, soranlara nice ibretler vardir" (Ysuf, 7).. BEN P SONRA DOUR BEN Elif Sorgun: (Zuhal Tekkanat) - Niin Elif Sorgun ? -Ben devlet memuriyeti yapyordum.Eim Cemal Sreya ile evlendikten sonra da devam etti. iirler yazyordum , birtakm dergilerde kyordu. Devlet memuru oluumdan dolay nk ordan da iirimden cret alyordum , yasakt memuriyet kurallarna gre.Ve oturduk Cemal Sreya ile Karacaolandan incecikten bir kar yaar yaar elif elif diye iirinden Elif i aldk . Yozgatn da Sorgun ilesini taktk ve ben bylece iirlerimi takma admla zgrce , resmice yazmaya baladm . Onun iin Elif Sorgun

-Cemal Sreya bir iirinde beni p sonra dour beni diyor. Sizce Cemal Sreyann bir sevgilinin sevgisine mi yoksa bir anne sevgisine mi ihtiyac vard ? -Cemal Sreya ile evli olduum yllardan kalma tabi ikiden mi yoksa alknlndan m onu tam syleyemeyeceim stn rtmeden yatard.st ak kalrsa korkun rya grrm hasta olurmu gibi dnceler iindeydim.Hemen uykuya dald m zerine getirip bir rt rterdim.Bu bir ara uyanp da fark edince beni benimsemi.Hani bir anne efkati duygusunu yaam.Bunu da hi kimse de grmemi.Bundan dolay sanyorum o Elif Sorguna adad Beni p sonra dour beni hitabn bana itam etmitir.Hani olurda anne sevgisini bende yaad iin SIMSICAK OK YAKIN KRL Minerva: Athena Athena, Yunan mitolojisinde akl, sanat, strateji, bar ve savan tanras. Roma mitolojisinde Minerva diye anlr. Babas Tanrlarn ba Zeus, annesi ise Zeus'un ilk kars olan Hikmet Tanras Metis' tir. Sembolleri, kalkan, mzrak, zeytin dal ve baykutur. Athena, Atina kentinin ba Tanrs ve koruyucusudur, kent ismini de ondan almtr. Athena ve sembolize ettii karekterler birok kltrde benzer formlarda bulunur. Temel zellikleri kentle ilgili olan Athena birok bakmdan Kr Tanras Artemis'in kartdr. Athena'nn Yunan uygarl ncesinden gelen bir tanra olduu ve daha sonra Yunanllarca benimsendii sanlr. Ama Yunan ekonomisi, Minos uygarlndan farkl olarak nemli lde asker temele dayand iin, Athena balangtaki evcil ilevlerini korumakla birlikte giderek bir Sava Tanras'na dnmtr. Yunan mitolojisindeki en garip doumlardan biri Athena'nnkidir. Zeus, babas Kronos gibi ocuklarndan birinin isyan ile tahtndan olaca korkusuna kaplp ilk kars olan Metis'i yutar. Karsn yuttuktan sonra korkun ba arlar eken Zeus'un yardmna olu Hephaistos koar ve babas Zeus'un ban balta ile yarar. Athena miferi ve giysileri ile babasnn bandaki yarktan kar. Athena ayrca Troya savanda Akhalarn yardmna koup tahta atn yaplmasna yardm etmitir. Kalkannda medusa'nn ba bulunur. Bu kalkann nnde en gl ordular bile bozguna urar

YIRTILAN PEK SESYLE Hz.ibrahim ve atee atlma olay: M.. 2000'li yllarn balarnda yaam, semv dinin ve bu dinlerin peygamberlerinin atas olarak kabul

edilen peygamberdir. Doduu ve yaad yerler hakknda dinin kitaplarnda ve limlerin verdii bilgilerde farkllklar vardr. slmi kaynaklara gre Hz. brahim, Harran'da dnyaya gelmi, sonra babas ile Babil'e (bu gnk Filistin topraklarna) gitmitir. Harran, bilindii gibi gnmzdeki anlurfa'dr. Putperestler arasnda yaam olmasna ramen hibir puta tapmad. O, tek bir ilh gcn varlna inanyordu. Kur'an- Kerim'de ad en ok geen Peygamberdir. Orada, putlar nasl krd ve bu sebeple putperestlerce atee atlmasna ramen yanmad anlatlr. Hadis-i erif'lerde de ok sk anlr. Hz. brahim, atee atlma olayndan sonra putperestlerin ve onlarn ba olan Nemrut'un bulunduu blgeden ayrlr, ei Sre, yeeni Lt ve dier adamlaryla birlikte, nce Harran'a, ardndan rdn ve Msr'a gider, daha sonra da Filistin'e geer. Hz. brahim, ilerlemi yana ramen ocuu olmaynca, Allah'a(cc) yalvarr, slih bir ocuk ister. Bir olu dnyaya gelir. ocuu koabilecek aa geldiinde, onun kurban edilmesi gerektii bildirilir. Bu bir imtihandr. Allah'a (cc) inanyorsa olunu kurban edecektir. Ismail'i kurban etmeye hazrlanr. mtihan baarmtr. Kurban edecei olu yerine gnderilen kou kurban eder. Ayrca, btn insanlar tarafndan ebediyyen anlmak zere mkfatlandrlr. Kur'an- Kerim'de, Hz. brahim'in hayatndan kesitler anlatlm olmasna ramen lm hakknda bilgi yoktur. slm limlerinin yazd kitaplarda belirtildiine gre lm melei, ok yal bir kii grnmnde geldiinde, Hz. brahim ona yemek ikram eder. Melein, yemek yemee mecli yoktur. Hz. brahim O'na yan sorar. Kendisinden iki ya byk olduunu renir. Bunun zerine O'nun durumuna dmemek iin Cenab- Allah'tan cann almasn niyaz eder. Bu istei kabul edilir. Ebed leme intikal ettiinde, kimi kaynaklara gre 175, kimilerine gre 200 yandadr. Kur'an- Kerim'e gre Hz. brahim, Hz. Nuh'un milletindendir. nananlarn babas ve Allah (cc) dostudur. O'nun emirlerine uymutur. Olu ile birlikte Kbe'yi ina etmesi, kendisinin Mslman olduunun delili olarak kabul edilir. nk Musevilikte ve Hristiyanlkta Kbe kavram yoktur. Bahname: eski turk edebiyatinda cinsellikle ilgili manzum ya da mansur yapitlarin adi BURKULMU ALTIN HAL GNEN Zurayk: Lebid Bin Asim adnda Beni Zurayk Yahudilerinden biri Resulullah'a by yapt. O kadar ki Resulullah (S.A.V.) hi yapmad bir eyi yapm gibi grnyordu. Hanmlarna yaklamad halde yaklatn sanyordu. Bir gn Resulullah (S.A.V.) dua etti ve "-Ey Aie! Allah bana istediimi verdi. Iki adam geldi. Biri baucuma dieri ayakucuma oturdu. Baucuma oturan ayakucuma oturana dedi ki: -Bu zatn hastal ne? Dieri -Bu zata buyu yaplm. -Kim yapm? -Lebid Bin Asam -Ne ile yapm? -Tarak,kl ve hurma kabuu ile. -Onlar nerede? -Zervan kuyusunda temel tann altnda, dedi. Sonra Resullullah (S.A.V.) Efendimiz Hz.Ali.Zubeyr(ra),Talha(ra) ve Ammar'i(ra) kuyuya gnderir. Suyu boaltrlar. Kuyunun suyu, suda Bekletilmi kna gibidir. Dibindeki ta kaldrr ve sacnn kl ve tarann bir dii ile bir iplie ineyle atlm onbir dmle dmlenmi halde bulurlar. Resulullah'a getirirler. Allahu Teala Muavvezeteyn yani Felak ve Nas Surelerini indirir. Bu iki surede 11 ayet vardr. Ayet okunduka ve zldke Resulullah'in(S.A.V.) hastal tamamen iyileir ve eski shhatine kavuur. Ashab Kiram o yahudiyi ldrmek iin izin istemiseler de Resulullah izin vermemitir. nk tasarruf altnda olduu iin ve nefsinin afetleri olmad iin kimseye kzmamtr ve intikam almak da istemez. Cebrail A.S. da "Seni Allahn izni ile okuyorum.Allah sana eziyet veren her eyden, gz ve hasetten sana ifa v12721333 yllar arasnda yaam, Krehir'de domu ve Krehir'de lmtr. Cengiz'in ordularndan kaarak Horasan'dan Anadolu'ya gelerek, Krehir'e yerleen nl mutasavvf Baba lyas' in torunudur. Ate,tutu yan: Trt radyosunda 1989da Necati Gngr ile yaplan bir rportaj -Aileme gelince:ailem szel bir aileydi.amcam okurdu.babam,pek bir ey okumazd.ama konumay severdi.konumay ok seven bir ailenin ocuuyum...yalnz,iir itisini annemden aldm syleyebilirim.daha ok kkken,be yandayken,drt yandayken,annem bana Kerem ile Asl yksn ,btnyle manzum yerleri de dahil,oturup okurdu.hatta bazen gnlm almak iin ,bazen bir bardak st iirmek iin-ok inatydm-eikte oturur,elinde bir ay bardanda st,btn Kerem ile Asly okur,melmitir;ben yine istemem ;bu sefer bir tane tokat atar ve giderdi..ama annemin onu okuma tutkusu;ite,ate kerem ,tutu kerem ,yan kerem hep ondan kalmtr..bende byle bir ey uyanmtr...

YREN YABAN ARGOSU Alurca: izmirin bir ky Yalva: Peygamber YUNUS K ST DLERYLE TRKENN Yunus emre: Hayat ve iirleri Yaamna ilikin bilgiler snrl. Doum yeri bilinmiyor. 13'nc yzyln ortalarna doru Moal istilas ve Seluklu Devleti'nin ykld dnemde yaad sanlyor. Bu dnemin sarsnt ve aclar Yunus'un eserlerinde derin izler brakt. Babasnn ad smail. Medrese eitimi grd. Arapa ve Farsa rendi. ran ve Yunan mitolojisiyle, tasavvuf tarihini inceledi. Hac Bekta ya da Sinan Ata'nn halifesi Taptuk Emre'nin dergahnda hizmet etti. Taptuk Emre'nin dncelerini yaymak iin Anadolu'yu dolat. Eskiehir Sarky, Manisa Buna ve Emreky, Erzurum Dutu Ky, Isparta Keiborlu ve Karaman'da adna yaplm mezarlar var. Ama nerede ld ve gmld kesin belli deil. Tasavvuf yorumunu benimseyen Yunus Emre'nin keskin bir gzlem gc, derin bir hogr anlay var. iirlerini hece lyle yazd. Ama aruz denemelerine de yer verdi. Hece lseyle yazd drtlklerin yansra yine hece ile beyitler ve gazeller de yazd. Dili ar Trke deil. Yer yer Arapa ve Farsa tamlamalar kulland. Salnda dzenledii divan bulunamad. Gnmzdeki divanlar derlemedir. 1904'te birinci, 1924'te ikinci basmlar yaplan Divan- Ak Yunus Emre'nin yansra Burhan Toprak ve Abdlbaki Glpnarl'nn derleyip yaynlad Yunus Emre divanlar var.

OL CENNETN IRMAKLARI ol cennetin rmaklar Akar Allah deyu deyu km islam blblleri ter Allah deyu deyu Aydan aydndr yzleri ekerden tatl sozleri Cennette huri kzlar Gezer Allah deyu deyu Yunus Emre var yarna Koma bugn yarna Yarin Hakk'n divanna kam Allah deyu deyu LM KENDN BLMEKTR lim ilim bilmektir lim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsin Ya nice okumaktr Okumaktan murat ne Kii Hak'k bilmektir n okudun bilmezsin Ha bir kuru emektir Okudum bildim deme ok taat kldm deme Eer Hak bilmez isen Abes yere yelmektir Drt kitabn ma'nisi Bellidir bir elifte Sen elifi bilmezsin Bu nice okumaktr Yiirmi dokuz hece Okursun utan uca Sen elif dersin hoca Ma'nisi ne demektir Yunus Emre der hoca Gerekse bin var hacca Hepisinden iyice

Bir gnle girmektir

YLE GARP BENCLEYN Acep u yerde varm'ola yle garip bencileyin Bar bal gz yal yle garip bencileyin Gezdim urum ile am Yukar illeri kamu ok istedim bulamadm yle garip bencileyin Kimseler garip olmasn Hasret oduna yanmasn Hocam kimseler duymasn yle garip bencileyin Syler dilim alar gzm Gariplere gynr zm Meer ki gkte yldzm yle garip bencileyin Nice bu dert ile yanam Ecel ere bir gn lem Meer ki sinimde bulam yle garip bencileyin Bir garip lm diyeler gnden sonra duyalar Souk su ile yuyalar yle garip bencileyin Hey Emre'm Yunus biare Bulunmaz derdine are Var imdi gez ardan ara yle garip bencileyin

GEL GR BEN AK NEYLED Ben yrrm yana yana Ak boyad beni kana Ne deliyem ne divane Gel gr beni ak neyledi Gah eserim yeller gibi Gah tozarm yollar gibi Gah akarm seller gibi Gel gr beni ak neyledi Akar sularn alarm Dertli cierim dalarm eyhim anuban alarm Gel gr beni ak neyledi Ya elim al kaldr beni Ya vaslna erdir beni ok alattn gldr beni Gel gr beni ak neyledi Ben yrrm ilden ile eyh anarm dilden dile Gurbette halm kim bile Gel gr beni ak neyledi Mecnun oluban yrrm O yri dte grrm Uyanp mell olurum

Gel gr beni ak neyledi Miskin Yunus biareyim Batan ayaa yareyim Dost elinde avareyim Gel gr beni ak neyledi KALANLARA SELAM OLSUN Bu dnyadan gider olduk Kalanlara selam olsun Bizim iin hayr dua Klanlara selam olsun Ecel bke belimizi Syletmeye dilimizi Hasta iken halimizi Soranlara selam olsun Tenim ortaya ala Yakasz gmlek biile Bizi bir aan vech-ile Yunanlara selam olsun Azrail alr canmz Kurur damarda kanmz Yuyacan kefenimiz Saranlara selam olsun Sala verile kasdimize Gider olduk dostumuza Namaz iin stmze Duranlara selam olsun Dnyaya gelenler gider Hergiz gelmez yola gider Bizim halimizden haber Soranlara selam olsun Miskin Yunus syler szn Ya doldurmu iki gzn Bizi bilmeyen ne bilsin Bilenlere selam olsun

AKIN ALDI BENDEN BEN Akn ald benden beni bana seni gerek seni Ben yanarm dn gn bana seni gerek seni Ne varla sevinirim ne yoklua yerinirim Akn ile avunurum bana seni gerek seni Akn aklar ldrr ak denizine daldrr Tecelli ile doldurur bana seni gerek seni Akn arabndan iem Mecnun olup yola dem Sensin dn gn endiem bana seni gerek seni Sufilere sohbet gerek Ahilere ahret gerek Mecnunlara Leyla gerek bana seni gerek seni Eer beni ldreler kulum ge savuralar Topram anda arr bana seni gerek seni Cennet dedikleri ne ki bir ka kkle birka huri steyene ver onlar bana seni gerek seni Yunus-durur benim adm gn getikce artar dm ki cihanda maksudum bana seni gerek seni

Ak paa Ak Paa, Krehir'de domu gene Krehir'de lmtr (1272-1333).

nl bir soydan gelir. Cengiz'in ordularndan kaarak Horasan'dan Anadolu'ya gelen, sonra da Krehir'e yerleen nl gizemci (mutasavvf) Baba lyas'n torunudur. Baba lyas'n Seluklularn paralanmas srasnda Konya'da emirlik yapt, siyasal olaylara kart, Birinci Osman'a hizmet ettii sylenir. Ak Paa'nn babas da din ulularndan saylan Muhlis Paa'dr. Ak Paa'nn asl ad Ali'dir. Takma ad "Ak"tr, "paa"lk da bu szcn "ilk ocuk" anlamna gelmesinden verilmitir. Eldeki bilgilere gre, Ak Paa Trk ulusuluunun bilincinde, Trkenin nemli, zengin bir dil olduuna inanan, bu uurda alan bir kiidir. Onun, Trk diline kimseler bakmaz idi Trklere hergiz gnl akmaz idi Trk dahi bilmez idi bu dilleri nce yolu ol ulu menzilleri dizelerinin, bundan yaklak yedi yzyl nce sylenmi olmas, Ak Paa'nn Trklk bilincini, Trkecilik asndan yaklamn aka ortaya koymaktadr. Ak Paa, "din ulular" yetitiren bir aileden gelmi olduu iin, ald ailesel eitimin, grgnn, gelenein doal sonucu olarak gizemci bir ozan olmutur. Gizemciliin (tasavvufun) Anadolu'da yaylmas konusunda etkin almalar yapt anlalyor. Kimi kaynaklar, Ak Paa'nn kk yata Hac Bekta' da tanm olabilecei zerinde duruyorlar. Ak Paa hece lsnn yansra aruz lsn de kullanmtr. Ama gizemcilii savunan iirlerinin byk ounluunu hece lsyle, Trkeye zen gstererek yazd anlalyor. Ak Paa'nn en nl yapt "Garipname"dir. 1329 ylnda yazlmtr. Ak Paa bu yaptnda, Anadolu Trklerine gizemcilii retmek amacn gtmtr. Aruz lsyledir. On iki bin "beyit"lik bir yapttr. Yaptn reticilik yan ar bast iin, bir sanat yapt olmaktan ok, bir retici yapt olarak deerlendirilmelidir. Ayrca "Garipname"nin, Sleyman elebi'nin "Mevlid" adl yaptn etkilediini de belirtmek gerekir. Ak Paa'nn iirlerinde Yunus Emre'nin ak etkilerini grme olana da vardr. Abdlbaki Glpnarl 67 iirini derlemi ve 1961'de yaymlanan "Yunus Emre ve Tasavvuf" kitabna almtr. Ak Paa'nn, Fakr-name, Vasf- Hal, Hikaye ve Kimya Risalesi adl drt mesnevisini de Agah Srr Levent yaymlamtr (1953, 1954).

Emir Sultan Osmanllarn kurulu devrini yaam olan byk lim ve evliy. Yldrm Byezd Hann dmddr. Nesebi (soyu) hazret-i Hseyine dayanr. smi, Muhammed bin Ali, lakab emsddndir. 1368 (H.770) trihinde Buhrda dodu. 1430 (H. 833) trihinde Bursada tan hastalndan veft etti. Kendi ismiyle anlan cmi yanndaki trbesinde medfndur. Ziyret edenler mbrek rhundan feyz almaktadr. Emir Sultan, lim ve ilim menba olan Buhrda yetiti. Mekke-i mkerreme ve Medne-i mnevvverede ilim tahsil etti. Medne-i mnevvereye yerlemek ve mrlerinin sonuna kadar orada kalmak niyetindeyken, bir ry grd. Rysnda Peygamber efendimiz ile hazret-i Ali yan yana oturmulard. Yanlarna vard ve diz kp oturdu. Hazret-i Ali ona; Ey olum! Sana cenb- Hak tarafndan ceddin Muhammedin (sallallah aleyhi ve sellem) snnetini, takv yoluyla retmen iin Rm iline gitmen iret olundu. nnde giden nrdan kandil belirecek, o kandiller nerede gznden kaybolursa orada kalacaksn. Mezrn da orada olacak dedi. Emir Sultan uykudan uyannca; Demek ki takdr-i ilh byle diyerek yola kt. Hazret-i Alinin dedii gibi, kandil ona klavuzluk etti. Bursaya geldii zaman, nndeki nrdan kandil, pnar banda servi civrnda fakirler iin tahsis edilmi eski bir kilisenin yannda kayboldular. Bylece Emir Sultan Bursaya yerleti. Bursada emseddn Fenrden ders ald ve iczet diplomas hocas tarafndan yazld. Bata Yldrm Byezd Han olmak zere, Bursallarn sevgisini kazand. Sultan Yldrm Byezd Hann kz Hundi Htunla evlendi. Sultan Yldrm Byezd Hana Abbs halfesi tarafndan Sultn- klim-i Rm unvn verildiinde, klc Pdiaha Emir Sultan kuatt. Emir Sultan, Kermetler Sultn diye de anlmtr. Zamnndaki Osmanl sultanlar kendisine hrmet eder, sefere kacaklarnda huzruna gelip, mbrek dusn alrlard. Onun eliyle kl kuanrlard. Emir Sultan hayt boyunca din ve vatan iin yaplan gazlar tevik etti. Talebelerine bu ilerin kudsiyetini devaml anlatrd. Veftndan sonra bile mnev yardmlarnn serhat boylarndaki gziler tarafndan grld devaml anlatla gelmitir. Emir Sultan hazretleri ok gayret gstermesine ramen, Timur-Yldrm arpmasnn nne geemedi. Sava Emir Sultann iret ettii gibi Yldrm Byezdin aleyhine sonuland. Lednn ilme ship olan Emr Sultan hazretlerinin ok kermeti grlmtr.

Bursada Yldrm Byezd Han tarafndan yaptrlan Ulu Cminin alnda bulundu. Emr Sultan hazretleri, devaml olarak sazdan rlm hasr zerinde otururdu. Mbrek dudaklar devaml hareket eder ve u iiri sk sk sylerdi. Eer gnln benimle olursa Yemende olsan bile yanmdasn Eer gnln benimle deilse Yanmda olsan bile uzaktasn Dinle bak Hak ne ho syledi Zeburunda Dvda buyurdu Dman ol nce nefs belsna Ondan, bana uymakla kurtulasn Gel imdi sen de dman ol nefsine Zyi eyle onu her ne dilerse Sen bu ite atarak riyy Kendine rehber kl evliyy Eer anlarsan budur sana ol Nefsinin errinden hals ol Nefsinin murdndan uzak dur Dersen eer eytana uzak dur Balm Sultan (1462(? )- 1516), geni bir kitleye gre Bektailiin nemli bir ulusudur. kinci piri (piri sani), kurucusu ve kurumlatrcs olarak grlr. Kurucusu deildir ancak ikinci piri olduu, kurumlatrd, yolu yasal bir kurum durumuna getirdii, Bektailiin varolan yapsna yeni bir biim kazandrd, erkann gelitirerek yeniden dzenledii kesindir. Bektailik onunla birlikte devlet tarafndan tannr ve geni ynlara mal olur. 1501lerde dnemin padiah II. Bayezt tarafndan Krehirdeki Hac Bekta Dergahnn bana atanr. Ama; Trk/ Trkmen Kzlba- Alevi- Bektaiyi rann iilik etkisinden korumaktr. Bu durum Bektailikle devletin ilikilerini arttrr. Bundan sonra, devlet ierisindeki birok ynetici brokrat ve ulemadan insanlar dorudan Bektailik Tarikatnn yeleri olurlar. Balm Sultan, Hac Bektatan sonraki mihenk tadr. Bektailiin toplumsal ve insancl ynlerini, barseverliini ve yardmseverliini n plana karan bir gnl eridir. Yzyllardan beri gelen Alevi- Bektailie ait kurallar derlemi ve dergahta bir dzen ierisinde yaama geirilmesini salamtr. Szel olan Bektai geleneinde dzenlemeler yaparak, yazl metin haline getirmitir. Yapsal olarak Bektailii kurallara balamtr. Balm Sultanla Bektailik erkannamesi son biimini almtr. Bylece geni bir corafik alana yaylan Bektailik uygulamasnda birrneklilik salanm olur. Balm Sultan XVI. y. ylda Bektailii Haydariliin bir kolu, trevi olmaktan kurtarr, Haydarilik etkilerinden arndrr. Osmanl Devletinin de desteini alarak Hac Bektan adna yeniden yaplandrr.Artk bu yzyldan sonra Bektailik bamsz bir tarikattr. Dier Batni- Alevi eilimli tarikatlar ierisinde eritip zmleyecek gtedir. Balm Sultan yola, tarikatn pratiine srekli bir biim ve ierik kazandracak yeni etkiler getirmitir. Gelitirilen erkana gre yola girenlerle sk iliki ierisinde rgtlenmi bir Bektai toplumu ortaya karmay amalamtr. Tarikata bir disiplin getirmitir. Kent ii ve kenti evreleyen tekkelerde daha yetkinletirilmi bir ritel ve rgtlenme balatmtr. Giderek dzenlenmi sistemin dnda kalan ky gruplarndan farkllaan, bir biime ulam Bektailik Tarikat yaratmtr. Bu rgtn kendisi tarafndan kurulan sistemin ruhani ve rgtsel ba olan Dedelerle yaymay ve yaatmay amalamtr.elebiler Anadolu ve kylk yrelerde tutunurken, kentsel yrelerde Balm Sultan ekol benimsenir. Balm Sultan, soydan Alevi olmayanlara kap aarak Bektai olabilmelerinin yolunu aar ve Alevi- Bektailik alannda nemli bir reform yapar. Dedebabalkla ynetilen Bektailiin bu kolu ne var ki fazla yaygnlaamam, bugn ancak birka yzbin kiilik bir topluluktan teye gidememitir. Balm Sultan'n getirdii yeni usullerin en nemlileri Dedebabalk, evlenmemi(mcerret) babalk kurumu ve mengtr. Ayrca ibahilik, leme(teslis) ve hulul anlaylar da Balm Sultan'la birlikte Alevi-Bektailie girer. Balm Sultana kadar Bektailik, genellikle krsal kesimlerde ve kylk yrelerde tutunmu, Alevi- Trkmen ierisinde benimsenme olana bulmutur. zellikle Aleviliin bir trevi ve Alevilii yeniden biimleyen, dernetiren, onlar eiterek disipline eden bir eilim olarak kendini ortaya korken, Balm Sultanla kentsel kesimlere ve Osmanl aydnlar arasna da girmitir. Bylece Bektailik tarihinde yeni bir dnem balar ve Bektailer; Ky Bektaisi, Kent Bektaisi olarak farkllarlar. Kent Bektailiine Nazenin Tarikat veya Babagan Kolu (Babalar Kolu) da denir. Kzl deli Kzl Deli, Alevilik ve Bektailikte nemli kiilerden birisidir. Ad her Alevi-Bektaice ska kullanlr. Buna karn yaamyla ilgili belirsizlikler hala srmektedir. Hac Bekta elebileri, Kzl Deli Sultan Hac Bektan Kadnck Anadan domu z olu olarak yanstrlar.

Hac Bekta Veli ile dris Hoca nn kz Fatma Nuriye (Kadnck Ana) nin evlenmesinden Seyit Ali Sultan (Timurta) dnyaya gelmitir. Hac Bekta Veli nin kitaplarda ve belgelerde ad geen tek ocuu olan Seyit Ali Sultanin (13101402) asl ad brahimdir.( ULUSOY, A. Celalettin; Hac Beka Veli ve Alevi Bektai Yolu. s.67.) elebiler byle sylerken Hac Bekta Velinin Babagan kolu olarak bilinen kesimler olay bir baka ekilde anlatmaktadr. Burada sylenenler daha ok Seyit Ali Sultann Hac Bektan manevi olu olduu ynndedir. Kzl Deliyi Hac Bekta Velinin yol evlad olduunu ileri srerler. Kzl Deli Sultana ait birok sylence ve menkbeler anlatlr. Anlatlan menkbelerden birisi yle zetlenir. Dimetokada dergahn kurmu olduu Karadeniz Nehri kenarnda uzun mddet kalm, burada talipleri oalm, hatta doksan yalarna kadar burada mekan tuttuu sylenir. Burada bulunduu srece de evlenmi, evlendiinde doksan yalarnda imi, bu evlilikten Balm Sultan dnyaya gelmi. Balm Sultann annesi Bulgar kzym. Sylenceler her ne olursa olsun Kzl Deli Sultan, dier adyla da Seyyit Ali Sultan, Bektai Alevi gereinde yaam bir kiilie sahiptir. ster Horasandan ister Bulgaristan taraflarndan gelsin durum onun gerek yaamn deitirmiyor. Alevi Bektai airleri iirlerinde Kzl Deli Sultandan ska sz ederler. Onu Aleviliin byk pirlerinden sayarak ,hrmet ve saygyla anarlar. Seyyit Ali Kzl Deli, Hac Bekta tekkesinde nemli isimlerden birisidir. Hac Bekta dergahnda bulunan 12 posttan A postu yine Kzl Deli Sultanndr. Demotokada bulunan dergah ve tekkesi Hac Bektaa bal 4 halifelik makamlarndan birisidir. Krolu Kimliiyle ilgili iki ayr tartma var. Birincisi, 16 ve 17'nci yzylda yaad. Yenieri ocandan yetien bir air. 15781590 arasndaki Osmanl-ran savalarna katld. Bir tr ordu airidir. Dieri ise Balkanlar'dan Orta Asya'ya kadar geni bir alana yaylm destans ve trkl halk yksndeki karaman Krolu. kinci Krolu, Bolu Gerede evresinde yaad. Asl ad Ruen. Devlete kar ayakland. Sivas-Tokat yolu zerindeki amlbel'e yerleip ekyalk yapt. Ama adil bir ekya idi. Bir baka sylentiye gre de, Bolu Beyi'nin seyisi Yusuf'un olu Ruen Ali asl Krolu'dur. Bolu Beyi, babas Yusuf'un gzlerine mil ektirdi. Ruen Ali, babasn saaltmak iin Aras Irma'na gtrd. Ama ila olacak kpkleri kendisi iip yiitlik ve airlik gc kazand. amlbel'e yerleip babasnn intikamn almak zere Bolu Beyi'ne sava at. Krolu hikayesi, Azerbaycan, ran, Trkmenistan, zbekistan, Kazakistan ve Balkanlar'da da bilinir. Yenieri a Krolu'nin iirleri dil ve anlatm bakmndan yk kahraman Krolu adna sylenen iirlerden ok farkldr. Krolu ile ilgili ilk aratrmay Pertev Naili Borotav yapt. Cahit ztelli'nin de Krolu-Dadalolu ve Kulolu adl yaynlanm bir aratrmas var.

BENDEN SELAM OLSUN BOLU BEY'NE Benden selam olsun Bolu Beyi'ne kp u dalara yaslanmaldr Ok gcrtsndan kalkan sesinden Dalar seda verip seslenmelidir Dman geldi blk blk dizildi Alnmza kara yaz yazld Tfenk icad oldu mertlik bozuldu Eri kl knda paslanmaldr Krolu der mi hele anndan ogunu ayrr er meydanndan Krat kpnden dman kanndan evrem dolup alvar slanmaldr Pir Sultan Abdal, 16. yzylda yaam halk airi, ozan. Asl ad Haydar'dr. Yaamnn byk blm Sivasn Yldzeli ilesinin rr Bucana bal Banaz kynde geti. 16. yzyln ikinci yarsnda Sivas evresinde boy gsteren Alevi-Bektai SafeviTrkmen kkenli yani ah smail yanls Caferi mezhebi olaylarna kart. Sivas Beylerbeyi Deli Hzr Paa, Pir Sultan' astrd. lmnn, 1547-1551 ya da 1587-1590 arasndaki bir tarih olduu sanlyor. eitli aratrmalarda 6 ayr Pir Sultan kimliine deinilir. Srasyla,

orum yresinden olup bir sre Ankarada Hasan Dede tekkesinde kalan Pir Sultan'm Haydar, Aruzla iirler yazan Pir Sultan, Divrii yresinde yetien ve asl ad Halil brahim olan Pir Sultan Abdal, 18. yzyln ikinci yars ile 19. yzyln banda yaam olan Abdal Pir Sultan, 16. yzyl sonu ile 17. yzyl banda yaayan ve Pir Sultan'n aslmasyla ilgili deyileri syleyen Pir Sultan Abdal.

Son olarak menkbelemi yaamyla tannan, Hzr Paa'nn ast kabul edilen 16'nc yzyl airi Banazl Pir Sultan Abdal. Halk edebiyat aratrmaclar, gnmzde tannan Pir Sultan Abdal olarak Banazly kabul eder.

Pir Sultan Abdal Safevi yanls deildir. Yazd deyilerin hepsi ah'a yazlmtr. Alevilikte ah ile Hakk yani Allah anlatlmak istenir.[ah Hz. Ali ile de zdeletirilir, nk Alevilikte Hz. Ali ah- Merdan olarak adlandrlr ve HakkMuhammed-Ali bir btn olarak tanmlanr. Pir Sultan Abdal bu anlamda ah'a gidelim derken doru ve temiz yol olan Hakk yolu (Hakk-Muhammed-Ali yolu), akln ve bilimin yolu olan Allah'n yoluna davet etmitir. Pir Sultan Abdal, halk arasnda Yedi Ulular olarak bilinen Yedi Ulu Ozan'dan biridir. Alevi gelenekleri ile derghta tarikat ortamnda Trk dilini kullanarak yetiti. iirlerinde duru ve yaln bir Trke kulland. Ana konular, Deyiler, Nefesler, Hakk sevgisi, Ehl-i Beyt sevgisi, duazimam, ilahi ak, tasavvuf ve sosyal uyar niteliindedir. Bazlar her ne kadar Pir Sultan' bakaldran asi biri olarak gsterse de gerekte Pir Sultan Abdal'n yaad Sivas blgesinde o tarihte hibir halk ayaklanmasna rastlanmamaktadr. Dolaysyla bir dervi olarak toplumu irat (limiyle ve aklyla toplumu bilgilendirmitir) etmitir. Tekke ve tasavvufun kalplarn ap geni bir halk kesimine seslenebildi. Medrese renimini Erdebil'de grmesine ramen, dier baz halk airlerinin tersine, Divan Edebiyat'ndan hi etkilenmedi. Alevi olan Pir Sultan Abdal Trk diline sahip kmtr. Kad Burhaneddin, 1345 ylnda Kayseri'de dnyaya gelmitir. Ouzlar'n Salur Boyu'ndan gelme bir ailenin ocuudur. Eitimine kk yalarda babasnn yannda balamtr. Arapa ve Farsa'y renip Msr'a gitmi ve orada fkh, hadis ve tp gibi bilimleri renmitir. Kad Burhaneddin, Seluklu Devleti'nin yklmasndan sonra Sivas ve evresinde kurulan Eretna Beylii'nde 1335 - 1381 yllar arasnda sras ile kadlk, vezirlik ve padiah vekillii yapm ve zaman ierisinde beyliin zayflamasndan istifade ederek kendi adn tayan bir devlet kurmutur. 1381 ylnda kurduu bu devlet sekiz yl yaayabilmi ve 1398'de Kad Burhaneddin'in ldrlmesiyle birlikte yklmtr. Kad Burhaneddin, olduka macera ve ura dolu bir hayat srmtr. Bilgin, adil, zeki ve lfn esirgemeyen bir devlet adam olduu rivayet edilmitir. Bu zelliklerinin yansra, iten ve yank bir ak airidir. Lirik iirlerinde cesaret gze arpar ve bu ynyle de klsik iirden ayrlr. Ak iirlerinin yansra din ve tasavvuf ile ilgili iirleri de vardr. Bir Trke dvan ile, iki Arapa yazlm eseri bulunmaktadr Gedayi: Kimlii, eserleri ve gerek yaam yks hakknda az bilgi bulunan Gedayi, on dokuzuncu yzyln ilk yars ile yirminci yzyln banda yaam bir Bektai saz ozandr. 1826 ylnda Tokat'ta domu. Btn mrn stanbul'da geirmitir. Asl ad Ahmed'dir. Ona Gedayi mahlasn veren nl Bektai Baba'larndan Sinop'lu Yesari Baba'dr. Babasnn ad Ahmed Muhtardr, babas kereste tccardr. Tokatl Gedayi adyla da anlr. stanbul'a geldikten sonra, Rumeli Hisar tekkesi postunda oturan Nafi Baba'dan el alarak, Bektai olmutur. Din d iirleri de bulunmaktadr. Turgut Koca ile Sadeddin Nzhet Ergun'un verdii bilgilere gre Beikta, Hasan Paa frn civarnda oturduu iin "Beikta'l Gedayi" olarak tannr. Ak kahvelerine ok gittii iin ann btn saz ozanlarn tanmtr. Yalnzca hece lsyle rnler vermekle yetinmedi. Divan trnde de hatr saylacak eserler verdi. Mehmed Ali Hilmi Dede ona Gedai adn takt. Bir sre skdar ieki kahvesini altrd. Nefeslerinden baka halk iiri geleneine uygun syledii iirleri de vardr. Sazda ustas Erzurum'lu Emrah'tr. Mir'ati, Fenni, evki, reti ve eyh Galib'in gazellerini tahmis etmitir. 1901 ylnda stanbul'da lm ve Karaca Ahmed mezarlnda topraa verilmitir. Asm Bezirci 1889 (ya da 1887) de ldn belirtir. Arapa ve Farsa szlere iirlerinde ok yer verir, adal bir dili vardr. iirleri, Muhtar Yahya Dal ve Sadeddin Nzhet Ergun tarafndan toplanmtr. Muhtar Yahya Dal'nn "Gedayi Hayat ve Eserleri" adl kitab stanbul Marif ktphanesi tarafndan yaynlanmtr.

Kayk Kul Mustafa ak tarz halk edebiyatnn nemli temsilcilerindendir. 16. ve 17. yzyln ordu airlerindendir. 4. Murat'n Badat' kuatmasnda bir yenieri askeri olan Gen Osman'n kahramanlklar zerine syledii Gen Osman Destan ile tannmtr. Kayk Kul Mustafa yenieri airidir, Divan iirinden pek etkilenmemitir. 17. yzyl halk iirimizin asker ozanlarndan biri Kayk Kul Mustafa. Cezayir'den Badad'a dek eitli beldeler dolam, savam, savalara destanlar, yenilgilere, ehitlere atlar dzm bir Yenieri ozan. Kayk Kul Mustafa'nn doum lm yllarn bilemiyoruz. Yaam zerine de aklayc bilgilerden yoksunuz. lmnn, Abaza Hasan Paa'nn ayaklanmasn dile getiren destandan, 1659'dan sonra olduu sanlyor. Bylece Kayk Kul Mustafa'nn 17. yzyln ilk yarsnda yaad ileri srlyor. Kayk Kul Mustafa'yla ilgili bilgilerimiz, onun iirlerinden karldnca yle zetlenebilir: Murat Reis'in lm (1609) dolaysyla syledii at. Buradan "Kayk" sann Cezayir'de bulunduu srada, grevinden tr ald sanlyor. Padiah 2. Osman'n bir ayaklanma sonucu ldrlmesini anlatan iiri, ah 1. Abbas'n Badad' ele geirii, 4. Murat'n 1630'da Badad' kuatmas zerine yazdklar Murat Reis'in lmnden

sonra 4. Murat'a "kul" olduu, olaylarn iinde yaadn, yaad olaylarn da iirini sylediini aklyor. Bunlarn iinde en nls "Gen Osman Destan"dr. "Gen Osman", 4. Murat'n Badad' kuatmasnda bir birlik komutandr. Yaplan saldr srasnda kaleden atlan oklarla yaralanp, Dicle'ye dm, boularak lmtr. Kayk Kul Mustafa'nn bu olayla ilgili olarak syledii "Gen Osman" destan ksa srede btn Anadolu'ya yaylm, byk n kazanmtr. Bugn bile "Gen Osman Destan"nn etkisinin tmyle silindii sylenemez. Aslnda, tarihlerin yazdklarna gre Badad ancak 1638 ylnda ele geirilebilmi, kale bedenlerine sanca da Zor Mustafa Paa dikmitir ama bu olay kamuoyunda, Kayk Kul Mustafa'nn dile getirdii "Gen Osman Olay"nn geni etkisini silememitir. iirlerinde kimi sylemelerde zorlamalar grlyorsa da, dneminde halk beenilerini zorlamayan, yalnl, itenliiyle geni etki brakm, ozanlar da bir lde bu etki altna alabilmitir. Bayburtlu Zihni: doum yl kesin olarak bilinmiyor ama iirlerinde kendinden sz ederken verdii bilgilerden karlan sonuca gre 1798-1799 yllarnda domutur. Babasnn ad Osman'dr. renimini Erzurum ve Trabzon medreselerinde yapan 1816-17 yllarnda stanbul'a gelerek Mustafa Reit Paa ile yaknlk kurar ve Divan- Hmayun kalemine girer. Bir sre stanbul'da kaldktan sonra yurduna dnen ozan, Trk-Rus sava ile, bu sava sonunda yurdunun Rus igali altna girmesinin (1828) btn aclarn yaar. galden sonra Bayburt'tan ayrlr, igal kaldrlnca yurduna dner. Bir sre sonra Hacc'a, oradan da Msr'a giden ozan 1840 ylna doru stanbul'a gelirse de burada pek kalmaz, eitli grevler alarak dolar: Donanma ile Akka'ya gider; Hopa, Karaaa, nye, Erzurum, Erzincan v.b.yerlerde dolar. Zihni, her gittii yerde talanacak birini buluyordu: Kaymakam, kad, aa v.b... Bu yzden de yerden yere vuruluyordu. Elli be yan getikten sonra Trabzon'a geldi ve burada hastaland. Bu srada yurt hasretiyle yanan Zihni, Bayburt'a doru yola kar,Trabzon yaknlarnda Holasan kynde lr (1859). Divan ile, bandan geen olaylar anlatan Sergzet-Name adl eseri bulunan Zihni, daha ok divan airi olmak kaygs gderdi. Ama adn yine saylan az olan, hece ile sylemi komalar ile destanlar yaatmaktadr. Divannda divan iirinin btn ekilleri ile yazlm iirler vardr. Usta bir talamac (hicivci) olan ozan, bu tr eserlerinde yer yer ak sak ve kaba kfrlere de ba vurur.

Dadalolu, Osmanl Devleti'nin Anadolu Trkmenlerini iskan politikasna tepki olarak domu isyanlarda yer ald anlalan tannm bir halk ozandr. Doum ve lm tarihleri hakknda kesin bir bilgi olmamakla beraber eldeki kaynaklardan 1785-1868 olarak belirlenmitir. Baka bir deyile, Dadalolunun 18.yyn son eyreinde doup 19.yyn ortalarnda ld bilinmektedir. Gney illerinde dolaan Trkmen topluluklarndan Avar boyundandr. Yaam hakknda yeterli bilgiye sahip olmadmz Dadalolunun iirleri yazl kaynaklar araclyla deil szl gelenek sayesinde bugne ulamtr.Dadalolu Anadolu'nun halk iiri geleneine damgasn vurmu bir sanatdr ayn zamanda. Osmanl Devleti'nin gebe Trkmen airetlerini topraa yerletirmek iin verdii ura, yer yer ba kaldrlara ve kk apl savalara neden olmutur. Dadalolu'nun iirleri yerleik yaama gemek isteyen Trkmen airetlerinin bir l szl bir tarihi saylr. Asl ad Veli. Trkmen-Avar aklarnn nde gelenlerinden. Kul Mustafa mahlasn da kullanan Ak Musann olu. Toros dalarnda Kozan, Erzin, Payas yrelerinde yaayan gebe Trkmenlerin Avar boyundan. Az da olsa eitim ald. Avar beylerinden Kk Aliolu ile Kozanolunun yannda imamlk, katiplik yapt anlatlr ama bu konuda yeterli bilgi yok. Daha ok Gavurda ve Ahr Da yrelerinde yaad. ukurova'y, Toroslar', Orta Anadolu'yu dolat. iirlerinde gerlik koullarn, dneminde orta Anadoluda hkm sren airet kavgalar ve airetlerin Osmanl Devleti ile savalarn duru ve yaln bir dille yanstt. Dili Anadolu Trkmen boylarnn kulland halk Trkesi. Asl nn kavga trkleri ile yapt ama duygu ve ak konularn da ayn baaryla iledi. Yz kadar iiri szl kaynaklardan derlenerek gnmze ulat. Bu derlemeleri Cahit ztelli, Taha Toros, Haim Nezihi Okay, Ahmet Z. zdemir ile Saim Sakaolu yaynlad. Dier 19'uncu Yzyl halk ozanlarndan iki noktada ayrlr. Kent yaamndan uzak kald iin iirlerinde hep gerlik ortamn yanstt. Dier yandan yine kentte bulunmay nedeniyle ada halk ozanlarnda sk rastlanan divan iirine yaknlk onda hi grlmez. Karacaolan'n ak ve doa iirlerindeki stn yetenei ile, Krolu'nun yiit ve kavgac anlatmn birletirir. Glehri

(13.-14. yy), (1250 ? - 1335 ?)Trk tasavvuf airi.Trkenin Anadolu'da bir kltr dili olmas iin aba harcamtr.

Yaptlarnda verilen bilgilere ve bunlarn yazl tarihlerine gre 13. yzyl sonu ile 14. yzyln ilk yarsnda Krehir'de yaad, mantk, matematik, fkh ve tefsirle urat anlalmaktadr.1297 tarihli vakfiye sahibi Sleyman Turmani'nin Glehri ile ayn kii olduunu ileri srenler vardr. Mevlana Celaleddin Rumi 'nin lmnden sonra, Sultan Veled'in kendisini Mevlevi dergahlar kurmak zere Krehir'e gnderdii sylenir. Kabri Nevehir'in Glehir lesindedir. Glehri'nin en nemli yapt Ferideddin Altar'n ayn adl yaptn temel alarak yazd ve Glenname olarak da bilinen Mantiku't-Tayr'dr (1957).slam Felsefesindeki mebde ve maad (balang ve son) konusunu ileyen Farsa mesnevi Felekname (Glehri ve Felekname, 1982), F. Taeschner'in evirisiyle yaymlanan 167 beyitlik Trke mesnevi Keramet- Ahi Evran (Glschehris Mesnevi auf Achi Evran, 1955), aruz kalplarn rnekleriyle gsteren Farsa Aruz- Glehri br yaptlardr.Manzum Kuduri evirisi henz ortaya karlamamtr

KAN VAR BTN KELMELERN ALTINDA Ezop: (Yunanca: Aisopos), .. VI. yy'da yaad varsaylan eski Yunan masalcdr. Kahramanlar hayvanlar olan masallaryla byk n kazanm olan Ezop'un yaamyla ilgili bilgiler kesin deildir. Bir sylentiye gre Trakya'da domu, bir sre kle olarak Samos adasnda yaam, azat edilince birok yolculuk yapm, Delphoi'ye yapt yolculuk srasnda bir cinayete kurban gitmitir.Ancak Ezop'un bugnk Emirda yaknlarnda ki Amorium kentinde doup byd de dile getirilmektedir. Aristotales, Ezop'un yolsuzluktan yarglanan bir siyasetiyi tilki ile kirpinin yksn anlatarak nasl savunduunu yle anlatmtr: Ezop mahkemede "bir tilkinin, ba pirelerle derde girmi, bir kirpi de onu pirelerden kurtarsn m diye sormu, tilki, 'hayr, bu pireler doydu, artk fazla kan emmiyorlar. Onlar kovalarsan, yerlerine yeni, a pireler gelir' demi", dedikten sonra, jriye dnerek, szlerini yle bitirmi: "Dolaysyla saygdeyer jri yeleri, mvekkilimi cezalandrrsanz onun yerine onun kadar zengin olmayan birileri gelir ve sizi daha da beter soyar." Ezop'un masallarn gerekten yazd yolunda hibir kant yoktur. Ona mal edilmi masallarn bilinen en eski derlemesi, .. IV. yy'da Phaleros'lu Demetrios tarafndan hazrlanm, bu derleme daha sonra, .S. I. yy'da Latince olarak Phaedrus, Yunanca olarak Babrios tarafndan yeniden kaleme alnmtr. "Ezop Masallar" daha sonra XVII. yy. Fransz yazar Jean de la Fontaine'in fabllarna esin kayna olmutur.

ORTADOU Sayda: Lbnann gneyinde Cenub vilayetinin merkezi olan ehir. Lbnann bakenti Beyrutun gneyinde Akdeniz sahilinde yer alan ehrin nfusu 200.000dir Antik ada nemli bir Fenike ehri olan Saydann eski ismi Sidondur. Tarih boyunca deiik devletlerin idaresinde kalan Sayda 1517de Yavuz Sultan Selim zamannda Osmanl toraklarna katld. 400 sene Trklerin idaresinde kalan ehir I. Dnya Savandan sonra Franszlarn idaresine girdi. Daha sonra da bamsz olan Lbnann bir ehri haline geldi. Hattua: Hattua (Boazky) orum'un Sungurlu ilesinin 22km gneydousundaki Boazkale ilesinin (Boazky) 4km dousundadr. ehir kuzeyden gneye doru 300m ykselir. Kuzeyde kalan ksma "Aa ehir" gneyde kalan ksma "Yukar ehir" denir. Boazky kalntlar ilk olarak Fransz gezgin ve arkeolog Charles Texier tarafndan kefedilmitir. 1893-1894 ylnda balayan kazlardan sonra 1906'da Alman Hugo Winckler ile stanbul Arkeoloji Mzesi'nden Thedor Makridi ivi yazs ile yazlm byk bir Hitit arivi bulmulardr. Hattua'da M.. III. binden itibaren yerleim grlmektedir. Bu dnemdeki yerlemenin Bykkale ve evresinde olduu tespit edilmitir. M.. 19. ve 18. yzyllarda Aa ehir'de Asur Ticaret Kolonileri a yerlemeleri grlmektedir ve ehrin adna ilk kez bu aa ait yazl belgelerde rastlanmtr. Hattua'n M.. 18.yy'da Kuara kral Anitta tarafndan tahrip edildii ortaya kan yaztlardan anlalmaktadr. Belgelere gre hemen bu tahripten sonra yaklak M.. 1700 yllarnda yeniden yerleime alan Hattua 1600'lerde Hitit devletinin bakenti olmutur; kurucusu tpk Anitta gibi Kuara kkenli olan I.Hattuili'dir. Hitit Devletinin bakenti olan Hattua dnemin mimarlk ve sanatnn odak noktas olmutur. Hattua szc Hattus szcnden yani Hatti insanlarnn verdii orijinal addan gelir. ok geni bir alan kapsar. Uzun zamandan beri yaplan kazlarda 5 kltr kat ortaya kmtr. Bu katlarda Hatti, Asur,Hitit, Frig, Galat, Roma ve Bizans dnemlerinden kalma kalntlar bulunmutur. Kalntlar Aa kent, Yukar Kent, Byk Kale (Kral Kalesi), Yazlkaya'dan olumaktadr. Burada bulunan kalntlar Kral Saray, iki katl Ariv Yaps (3500 ivi yazl tablet bulunmutur.) , Hitit Dnemi'nden kalma drt

tapnak , antsal kaplar (Kral Kaps, Sfenksli Kap, Arslanl Kap, Poternli Kap ve Bat Kaps), Gk Tanrs "Tehup"un tapna bulunmaktadr.

Hattua kentinin yerinde gnmzde yalnzca kentteki binalarn alt ksmlarn oluturan talar, potern denilen ka tneli, arslanl kap ve renkli bir sunak ta bulunmaktadr.Resimde grlen talar arkeologlarca bulunup yerlerine oturtulmu ve bylece kentin plan ortaya karlmtr. Hattua'n "Yukar ehir" olarak bilinen kesimi 1 km den daha byk bir yzlme sahip, eimli bir arazidir. Bu alan M.. 13. yzylda Ge mparatorluk anda ehrin gelimesine sahne olmutur. Yukar ehir'in geni bir blm yalnzca tapnak ve kutsal alanlardan olumaktadr. Yukar ehir geni bir kavis halinde onu gneyden eviren bir surla donatlm olup, sur zerinde 5 kap mevcuttur. ehir surunun en gney ucunda ve kentin en yksek noktasnda bastion ile sfenksli kap yer almaktadr. Dier drt kapdan gney surunun dou ve bat ucunda karlkl Kral Kaps ve Aslanl Kap yer almaktadr. Yukar ehir'de grlen yaplama evrelidir. Birinci evre ilk surlarn inaat ile adatr. kinci evre, surlarda grlen ilk tahribattan sonraki yeniden yapm ve tapnak kentinin son biimini alm olmas ile belli olan evredir. Son evrede ise mevcut yaplarda grlen tadilat ve tamiratlar dnda dinsel amalar dnda bir yeni yaplama balamtr. Yukar ehir'de "Mabedler Mahallesi" olarak bilinen alan sfenksli kapdan; Niantepe ve Sarkale'ye kadar uzanr. Bu alanda eitli evrelere ait birok tapnak aa karlmtr. Tapnak planlarnn genel karakteri, bir orta avludan girilen ve birer dar n mekn ile derin ana meknlardan oluan klt odalar grubunun yapy biimlendirmesidir. Tapnaklarda ele geen malzemeler be gruba ayrlmaktadr.

Seramikler, Aletler, Silahlar, Klt objeleri, Yazl belgeler.

Kuzey ve gney binas dnda nemli bir yap da Bat Binas ve Saray Arividir. Byk bir yangnla tahrip olmu binann yamata iki bodrum kat olduu dnlmektedir. Bu iki bodrum katnda yaklak 3300 adet bulla ve 30 ivi yazl tablet bulunmutur. Bullalarn 2/3' byk kral mhrleri tamakta ve kronolojik listeye gre I. uppiluliuma'dan Hattua'n son kral ve onun torunu II. uppiluliuma'ya kadar krallar temsil etmektedir. Kral mhrleri yannda kralie mhrleri (tavananna) de aa karlmtr. Hattua renyerinden Bykkale'de yaplan kazlar M.. 13.-14. yzylda Hitit krallarnn saray yaplarn ve bunlar koruyan sur sisteminin zelliklerini gn na karmtr. Giri kaps gneybatda olan kalenin surlar, sandk duvar tekniiyle ina edilmitir. Bykkale'de bir btn halinde saray yaps grlmez, kazlar sonucunda ortaya kan farkl boyutta ve trdeki yaplar, byk i meknlar, avlular ve direkli galeriler yoluyla birbirine balanarak kale iindeki btn olutururlar. Kalede ariv odalar, depo odalar, byk kabul salonu, su klt ile ilgili bina ve kutsal meknlar yer almaktadr. Hitit sonrasnda ise kalede Frig yap kalntlarna rastlanmtr. Hattua'da en nemli mimari alanlardan birisi de Byk Mabet'tir. Hattua'ta kuzey ehrin merkezini oluturan Byk Mabet, Hati'nin Frtna Tanrs ve Arinna ehri Gne tanrasnn evi olarak yaplmtr. Tapnan evresinde kaldrm tal yollar, meydanlar ve bunlarn arkasnda bu yollara alan drt ynde depo odalar yer almaktadr. Byk Mabet, Aa ehir mahallelerinden bir duvar ile ayrlmaktadr. Ta bir teras zerine kurulan Byk Mabet'in, kutsal bir merkez olduu kadar, ekonomik bir merkez olarak da kullanld magasinlerde aa karlan byk kplerden anlalmtr. Yine mabedin dou magasinlerinde tabletlerin bulunmas burada bir arivin olduunu da ortaya koymutur. Troya:

Zamanmzdan takriben 3200 yl nce anakkale Boaz yaknlarnda ''Troya'' isimli bir kent varm. B:u kentin , barsever , fakat cesur insanlar, krallar, Priamos'un idaresi altnda uzun yllar bar iinde ok mutlu bir hayat srmler. Birgn , kral Priamos'un kars Hekabe ok kt bir rya grd. Ryasnda, karnndan ateler kmakta ve atein duman, btn Troya surlarn sarmaktayd. Hekabe, bu ryasn nce kocasna ; daha sonra da bir kahine anlatt. Kahinin yapt yorum, hi de i ac deildi. Ona gre, Hekabe, hamileydi ve doacak olan ocuk , ilerde Troyallarn bana byk dertler aacakt. Onun iin bebek doar domaz ldrlmeliydi. Bu kehanete inanan Kral Priamos , ocuk doduktan sonra bir adamn bebei ldrmek iin grevlendirdi. Savunmasz yeni domu bebei ldrmeyen Troya'l onu o zaman ki ad ''DA'' olan ''Kazda''na gtrp, bir ormana brakt. Nasl olsa, yabani hayvanlar onu ldrr diye aklndan geirdi. Ama bebei, yabani hayvanlardan nce bir oban buldu. Bu ocuk, ilerde gerekten Troya'llarn bana birok dertler aacak olan Paris'ti. O srada, Tanrlarn yaad OLYMPOS danda , ilgin bir kargaa cereyan etmekteydi. Kral Peleus ile Deniz Perisi Thetis'in evlenme merasimine kavga ve nifak tanras Eris, huzursuzluk kartr gerekesiyle davet edilmemiti. Bu ie ok gcenen Eris, intikam almaya karar verdi. zerinde ''EN GZELE'' yazl , altndan bir elmay, lenin yapld salonun ortasna brakverdi. Doal olarak btn tanralar, bu elmaya sahip olmak istediklerinden uzun tartmalar oldu. Sonunda byk tanra dnda dierleri ekildiler. Ama kudret tanras Hera, zeka tanras Palas Athena ve

Ak tanras Afrodit elmaya sahip olmakta srar ettiler. Her de tanr Zeus'a giderek onun, hakemlik yapmasn istediler. Baba tanr Zeus, onlarn hi birini gcendirmek istemedii iin diplomata davranp, bu ilerden pek anlamadn syledi. Asl amac ise bu belay Olympos'tan uzaklatrmakt. Onlarn Olympos'un tadn karacaklarn anlad iin, hakemlii bir lmlnn yapmas gerektiini syledi. _''Gidin'' diye grledi tanrlarn babas ''rmaklar bol da dana, orada Paris adnda Troya'l bir prens yaamaktadr. Bu ilerden en iyi anlayan odur.''. Byle syleyip uzaklatrd onlar Olympos'tan. Onlar da haberci Tanr Hermes'in rehberliinde, kaynaklar bol olan da dann doruklarna geldiler. O srada Paris, hibir eyden habersiz aada koyunlarn otlatyordu. Haberci Tanr Hermes, meseleyi Paris'e anlatp altn elmay ona verdi. Hangisini en gzel bulursa elmay ona verecekti. Ama bu i, pek o kadar kolay olacaa benzemiyordu. nk her Tanra da birbirinden gzeldi. Ne yapacan armt. Onun hayranln ve aknln gren Tanralar, karar vermesini kolaylatrmak iin Paris'e rvetler teklif ettiler. Hera kendisine kudret vaat etti. Altn elmay kendisine verdii takdirde Paris Avrupa ve Asya'nn en gl kral olacakt. Athena kendisini dnyann en zeki kral yapacan ve Yunanistan'la yaplacak bir savata kendisine zafer vaat etti. Afrodit ise dnyann en gzel kadnn Paris'e teklif etti. oban Paris'in. yle byk krallklarda gz yoktu. En gzel kadn benim olsun diye dnp, altn elmay Afrodit'e verdi. te ne olduysa o zaman oldu. Bu ie ok bozulan Athena ile Hera, Troya'nn ykm iin planlar kurmaya koyuldular. Afrodit ise verdii sz yerine getirmek iin bir plan yaparak Paris'in, Yunanistan'daki Isparta ehrine gitmesini salad. nk o srada Dnya'nn en gzel kadn Isparta Kral Menelaos'un kars ''Gzel Helen''di. Menelaos ve Helen, Paris'i ok iyi karladlar. Kral , kendisine diledii kadar saraynda kalabileceini syledi. Ona gvenerek kars ile Paris'i sarayda yalnz brakp, kendisi Girit'e gitti. Menelaos'un Girit'te olmasndan yararlanan Paris, Helen'i Troya'ya kard. Girit'ten dnen Menelaos, karsn evde bulamaynca yapt hatay anlad ve karsn geri almak iin Troya'ya sava at. Btn Yunan krallarna da haberciler gndererek Helen'in kurtarlmas iin onlar yardma ard. nk kendisi evlenirken, dier btn krallar, Helen'in bana bir hal gelmesi halinde Menelaos'a yardm edeceklerine sz vermilerdi. Verdikleri sz gerei, btn krallar denizi ap gl Troya kentini yerle bir etmeye ok istekli idiler. Menelaos'un aabeyi Agamemnon, yal Nestor, Ajax, Patroklos hepsi hazrdlar. Ama Odysseus ile Akhilleus, pek ortalarda grnmyordu. Yunanistan'n en akll, en kurnaz kral olan Odysseus, kocasna sadakati olmayan bir kadn iin, evini ve ailesini terk etmek istemedi. Bunun iin kendisini ordu kampna armaya gelen haberciye delirmi gibi davrand. Bir taraftan tarlay sryor, sonra da topraa tohum yerine tuz ekiyordu. Ama Bakumandan Agamemnon'un gnderdii haberci de kurnaz birisiydi. Haberci, Odysseus'un kk olunu yakalayp sabann nne brakverdi. Bunu gren Odysseus, saban kenara atarak olunun hayatn kurtard. Bu da onun eskisi kadar akll olduunu gsterdi. steksiz de olsa, orduya katlmaya mecbur kald. Akhilles ise Troya'ya gittii takdirde, Troya'nn yamalanmasn ve yann grmeden leceini biliyordu. Bunu kendisine bir deniz perisi olan annesi Thetis, sylemiti. Onun iin, kadn elbiseleri giyerek, kral Lycomedes'in saraynda. saray kadnlar arasnda saklanyordu. Kumandanlar Akhilles'i bulma grevini kurnaz Odysseus'a verdiler. Odysseus, bir seyyar satc klna girerek saraya gitti. Sergisinin bir tarafnda kadnlarn sevecei cinsten taklar, dier tarafnda ise ahane silahlar bulunuyordu. Sarayn btn kzlar mcevherlerin etrafnda kmelenirken, sadece Akhilles kl ve kamalarla ilgileniyordu. Bylece Odysseus onu tand. O da kaderini bile bile Odysseus'la birlikte ordu kampna katld. Sonunda ordu tamamlanm ve gemiler yola kmaya hazrd. Ama bu kez, gnlerden beri esen Kuzey rzgar, bir trl dinmek bilmiyor ve gemilerin Troya'ya yelken amalarna imkan vermiyordu. Ordu aresizdi. Sonunda kahinlerden birisi Artemis'in Akhalara ok kzdn, nk Agamemnon'un adamlarndan birinin, onun en sevdii tavanlarndan birini ldrdn syledi. Bu yzden rzgar estirdiini ve estirmeye devam edeceini, ancak Agamemnon'nun kz Iphiginia'y kendisine kurban etmesi halinde fkesinin dindirilebileceini anlatt. Bu Agamemnon iin dayanlr gibi bir ey deildi. Buna ramen zafer iin buna raz oldu. Bir efsaneye gre, Iphiginia, Artemis'e kurban edildi. Bir baka efsaneye gre de Artemis, bir geyik gnderdi. Iphiginia yerine geyik kurban edildi. Bu olaydan sonra Kuzey rzgar durdu ve saylar bini aan gemi 100.000'i akn Akhal savay Troya nlerine tad. Skamandar ve Simois Irmaklarnn dkld anakkale Boaznn kumsallarnda kamp kurdular. Akhalar ok gl ve kalabalkt. Defalarca kente saldrdlar. Ama Troya, gl surlarla evriliydi. Ayrca Priamos'un bu hcumlar bertaraf edebilecek, kutsal Lion'u koruyabilecek kahraman oullar vard. Atlar eiten Hektor bunlarn en cesuru ve Troya Ordusunun ba kumandanyd. te yandan Akhalar mterek dman kabul eden dier Anadolu halklar da Troyallarn yannda yer aldlar. Sava on yl srd. 9 yl boyunca zafer durmadan yn deitirdi. Bazen Troyallar stn geliyor, bazen de Akhalar Troyallar

surlarn iine kadar kovalyorlard. Uzun sre hibir taraf belirgin bir stnlk elde edemedi. Akhalar civardaki yerlemeleri talan ediyor, kzlar evlerinden alp adrlarna kapatyorlard. Bu talanlarndan birinde Agamemnon Khryse (Hrse) kentinden Apollon'un rahibi Khryseis'i (Hrseis) adrna kapatmt. Kznn "onur pay" olarak Agamemnon'un adrna kapatlmasna raz olmayan rahip, deerli kurtulmalklarla Agamemnon'a gelip kzn serbest brakmas iin yalvard. Tekmil Akhalar, rahibe sayg gsterilip kzn babasna verilmesini istediler. Ama bu hi de Agamemnon'un gnlnce deildi. Kz serbest brakmay reddettii gibi, rahibe ok kt davrand. Hakarete urayan rahip, eve dnnde Apollon'a yalvard. Akhalarn stne hastalk ve felaket gndermesi iin dua etti. Apollon da onun duasn kabul edip, ateli oklarn Akhalarn zerine gnderdi. ok sayda Akhal asker hastaland ve ld. Sonunda Akhilles, btn kumandanlar bir toplantya ararak onlara Apollon'un fkesini dindirecek bir yol bulunmas gerektiini aksi takdirde eve geri dnmekten baka yaplacak bir ey olmadn syledi. Bunun zerine nl kahin Kalkhas; Tanrnn neden bu kadar ok fkeli olduunu bildiini, ancak konumaktan korktuunu, Akhilles onun hayatn korumay garanti etmedii srece de konumayacan syledi. Akhilles'in kahinin hayatn koruyacan garanti etmesi zerine usta yorumcu konumay kabul etti. "Tanr Apollo kzgndr, nk saygszlk etti Agamemnon duacya, kurtulmalklar istemedi, salmad kzn, ite bu yzden ektirdi bunca aclar oku tanr. Eer Agamemnon hibir kurtulmalk almadan kzn babasna geri vermezse daha da ektirecei var." (lyada 90-96) Byle dedi Kalkhas, fke doldurdu Agamemnon'un yreini. Ama fazla bir seenei yoktu erlerin kralnn. Bilici Kalkhas'a ve onu koruyan Akhilles'e svp saydktan sonra, kz babasna vermeyi kabul etti. "Phoibos Apollon istiyorsa Khryseis'i ille de u gemimle, yoldalarmla gndereceim onu, ama barakandan alacam kendim gelip senin onur payn, gzel yanakl Briseis'i. Senden ne gl olduumu o zaman anla gr. Korksun boy lmekten, ibret alsn, kim benimle eit grmek isterse kendini." (lyada l 183-187) Byle deyip bir yandan kz babasna gnderirken, adamlarndan iki tanesini de Akhilleus'un adrna gnderdi. "Gzel yanakl Briseis'i" alsn diye. Akhilleus habercilere kz korkutmadan alabileceklerini, onlarla bir sorunu olmadn syledi ama, Tanrlar huzurunda bunu Agamemnon'a ok pahalya deteceine dair yemin etti. Bu olaya Akhilleus'un annesi deniz perisi Thetis de, en az olu kadar kzd. Olunu yattrp, savatan tamamen elini ekmesini syledi. te yandan da Olympos'a giderek Zeus'a yalvard. "Zeus baba! Birgn ya szmle ya iimle lmszler arasnda yararl olduysam sana, imdi yerine getir u dileimi, ksa mrl oluma deer ver; saygszlk etti Agamemnon, erlerin babuu, ald onur payn, yoksun brakt onu sen say, gc Troyallar tarafna ko ne olur. Akhalar saysnlar olumu, nn yce klsnlar." (lyada l 503-510) imdi artk sava Olympos'a da ulamt. Tanrlarn bir ksm Troyallar destekliyor, bir ksm ise Akhallarn yannda yer alyordu. Afrodit doal olarak Paris'in yannda yer ald. Yine doal olarak Athena ile Hera Akhalarn tarafndayd. Sava tanrs Ares her zaman Afrodit'in yanndayd. Gne tanrs Apollon ve kzkardei Artemis ise Hektor'un koruyucularyd. Dolaysyla Troyallarn yannda yer aldlar. Denizler tanrs, yeri sarsan Poseidon, denizci halk olan Akhalar destekledi. Zeus Troyallar daha ok seviyor ama, tarafsz kalmay tercih ediyordu. Yukarda Olympos'ta durum byle iken aada Akhilleus gemilerin yanna oturmu kprp duruyor, ne toplantlara katlyor, ne savaa gidiyor, ii iini yiyordu olduu yerde. Akhilleus olmadan Akhalar Troyallardan daha zayft. Buna ramen Akhalar Troyallar ehir surlarna kadar kovaladlar. Surlarn yannda ok kanl savalar oldu. Kral Priamos ve dier yal Troyallar da, sava bir kuleden seyrediyorlard. Bir ara sava durdu.

Her iki taraf da askerlerini geriye ektiler. Paris ile Menelaos kar karya gelmilerdi. kisi yalnz savaacaklard. Eer Menelaos kazanrsa Helen'i alp Isparta'ya geri dnecek, eer Paris kazanrsa Helen Troya'da kalacakt. Her iki halde de sava bitecekti. Teklif Paris'ten gelmiti. Hektor'a hitaben yapt konumada yle dedi: "Troyallar tekmil Akhalar oturt yere, koyun ortalarna Ares'in sevdii Menelaos'la beni, arpalm Helen iin, btn mal iin. Alsn btn mal, gtrsn kadn evine. Kim stn gelir, kazanrsa zaferi and isin dost olsun tekiler de. Siz Troyallar oturun bereketli Troya'da. Akhalar da at besleyen Argos'a dnsnler, gzel kadnl Akha topraklarna." (lyada lll 70-75) Paris'in yapt bu teklif Hektor tarafndan Akhalara iletildi. ki ordu arasnda bu konumalar olurken, btn bu sava ve aclarn sebebi olan Helen, Priamos ve dier yal Troyallarn sava izledikleri kuleye geldi. Onun geldiini grnce u szleri sylediler usulca: "Troyallarla Akhalarn, byle bir kadn iin yllardr ac ekmeleri hi de ayp deil.Yzne bakan lmsz tanralara benzetir onu. Ama gene de binse gemiye keke gitse. Gitse de bizi, ocuklarmz belaya sokmasa." (lyada lll 154-160)

Byle konutu Troya'l ulular kendi kendine. Daha sonra Priamos, Helen'i yanna arp aadaki Yunanl kahramanlarn adlarn tek tek sordu. Bu arada dello balad. Mzra ilk frlatan Paris oldu. Menelaos, mzra kalkan ile savuturup kendi mzran frlatt. Mzrak Paris'in gmleini yrtt ama onu yaralamad. Daha sonra klcn ekip, Paris'i tolgasndan vurdu; ama kl krlp yere dt. Silahsz olmasna ramen, Paris'in zerine atlp onu miferinin ibiinden tuttu. Eer Aphrodit karmasayd onu srkleyip Yununllarn sralarna kadar gtrecekti ama Aphrodit, miferin ipini kopartp onun Troya'ya kamasna yardm etti, Menelaos, elinde Paris'in miferi olduu halde fkeyle Troya sralarna giderek, Paris'i aramaya balad. Aslnda Troyallar tarafnda ona yardm edecek hi kimse yoktu. nk mzran frlatmaktan baka hi dvmedii iin herkes ondan nefret ediyordu. Her naslsa kamay baarmt. Nasl katn, nereye gittiini hi kimse bilmiyordu. Bunun zerine erlerin babuu Agamemnon, her iki orduya birden konuarak Menelaos'u muzaffer ilan etti. Daha nce kararlatrd gibi Troyallarn Helen'i geri vermeleri gerekiyordu. Athena ile Hera ie karmasalard Troyallar da buna razydlar. Her iki tanra da Troya kenti yerle bir edilmedike savan bitmesini istemiyorlard. Hera'nn kkrtmasyla, Athena seyirtip sava meydanna geldi. Amac anlamay bozmak iin bir Troyaly kandrmakt. Aptal Pandoros kandrlmas en kolay Troyal idi. Athena, onu kolayca kandrd. Pandoros Menelaos'a bir ok frlatp onu hafif yaralad. Bu sava tekrar balatmak iin yeterliydi. Her iki taraftan saysz insanlar ld. Tanrlar ve tanralar da sava meydannda idi. Onlar da lmller gibi, birbirleriyle savayorlard. Byk ampiyon Akhilles'in savatan uzak barakasnda oturmasna ramen Akhalar savata stndler. Ajax ve Diomedes kahramanca savayorlard. Aphrodit'in olu prens Aeneas Diomedes'in elinden az daha lyordu. Diomedes, onu yaralad; ama annesi Aphrodit onu kurtard. Diomedes Aphroditi de yaralad. Ona bu cesareti tanra Hera vermiti. Aphrodit Hera'y Zeus'a ikayet etmek iin Olympos'a giderken Apollon Aeneas' Troya'ya tad. Daha sonra Diomedes, Athena'nn da yardmyla Ares'in karnndan yaralad. O da Aphrodite gibi soluu Zeus'un yannda ald, Athena'y ikayet iin. Zeus baba, Akhilles'e yaplan hakszln intikamnn alnmas ve ona tekrar n kazandrlmasna dair Thedis'e verdii sz de hatrlayarak btn lmszleri Olympos'a ard ve orada kalmalarn emredip, kendisi aaya Troyallara yardma gitti. Zeus'un ie karmasyla, her ey birden bine deiiverdi. Troyallar, Akhalar' gemilerine kadar pskrttler. Hektor, comutu. Troyallarn "Atlar terbiye eden" diye ad taktklar Hektor, hi bu kadar cesur, hi bu kadar muhteem grlmemiti. Akhalar'n ba iyiden iyiye derde girmiti. Agamemnon, savatan vazgeip Yunanistan'a dnmeye karar vermiti. En yal kumandan Nestor, aalanm bir ekilde geri dnmektense Akhilles'in fkesini dindirmenin bir yolunun bulunmas gerektiini syledi. Agamemnon, aptallk ettiini itiraf etti. Akhilles'in onur pay Briseisi ve deerli hediyelerini ona geri vereceini Odysseus'a syledi. Bunu Akhilles'e anlatmas iin yalvard. Akhilles, bunu kabul etmedi. Ertesi gn, Akhalar gene pskrtld. Troyallar, gemileri atee verecek kadar yaklamlard. Bu durumu gren Akhilles'in en iyi arkada Patroklos Akhilles'e yalvararak, ya Akhalar'a yardm etmesini veya en azndan o muhteem zrhn kendisine dn vermesini syledi. Akhilles kendisini aalayan insanlar iin savamayacan syledi. Ama Hephaistos ustasnn yapm olduu o muhteem zrh ve adamlarn Patroklos'un emrine vermeyi kabul etti. Patroklos, Akhilles'in zrhn giyerek ve onun adamlarn da alarak savaa katld. Troyallar, onu bir mddet Akhilles zannettiler, Gerekten oda Akhilles gibi muhteem savayordu. Sonunda Hektor ile karlat. Hektor Patroklo'u kargsyla ldrp, zrhn soydu ve kendisi giydi. Sanki Akhilles'in btn gc Hektor'a gemiti. Patroklos'un cesedi etrafnda ok kan dkld. Sonunda iki Ajax'n yardmyla Akhalar cesedi gemiye tadlar. Ac haber Akhilles'e ulat. O da en iyi arkadann lmn Hektor'a hayat ile deteceini dair yemin etti. Hektor'un lmnden sonra kendisinin lm de kaderine yazl idi. Bunu bile bile kaderine raz oldu. Annesi Thedis, onu durdurmak iin hibir aba gstermedi. Ona Hephaistos'un yapt yeni silahlar ve zrh getirdi. Zrh giyip askerlerinin bana geti. Kahramanca savayor ve her yerde Hektor'u aryordu. Hektor ise, Troyallarn bana gemi surlarn yannda kahramanca ehrini korumaya alyordu. Olympos'lu tanrlar yine aaya inmi, Troya ovasnda lmller gibi hararetle savayorlard. Skamander nehri sularn gemek isteyen Akhilleus'u bomaya alt. Ama Akhilleus'u durdurmaya imkan yoktu. Her ey tanrlarca kararlatrlmt. Apollon bile artk Hektor iin savamann faydaszlna inanmt. Troyallar geri pskrtld. ehir kaplar alp savalar ehrin iine alndalar. Sadece Hektor darda kald. Dimdik duruyordu surlarn nnde. Babas Priamos, annesi Hekabe surlarn iine gelip hayatn kurtarmas iin ona yalvardlar. Ama o bunlar dinlemedi. Troyallarn gerilemesi onun suu idi nk Troyallar, o kumanda ediyordu. Hektor byle dnrken Akhilles hmla surlara yaklat. Yannda ise lmszlerden Athena duruyordu. Hektor ise yanlzd. Apollon, onu kaderine terk etmiti. Akilleus gidgide yaklayordu. Etrafa prltlar saan tun zrh iinde yaklaan Akilleus'u grnce Hektor'u bir titreme ald. Kamaya balad. Akhilleus da peine takld. Hektor nde Akhilleus arkada ehir surlarn defa dndler. Sonra Athena, Hektor'un kardei Deiphobus klna girerek ona Akhilleus'la karlama cesaretini verdi. "Gel birlikte kar koyalm, pskrtelim onu" dedi. Soylu Troyallarn lideri, parlak tolgal Hektor da ona inand. Akhilleus'un karsna dikilerek yle haykrd: "Artk kamam senden Peleus olu deminki gibi. Tanrsal Priamos'un ehrini dolandm kere, durup saldrn beklemeye yreim varmad, ama imdi buyuruyor sana kar koymay ya sen benim elime geersin, ya geerim ben senin eline. Haydi Tanrlar tank tutalm anlamalarmza. Olamaz onlardan iyi tank, iyi beki. Zeus bana zaferi verir de alrsam cann, dile gelmez saygszlk gstermem sana. nl silahlarn soyar, ln geri veririm Akhalara. Sen de Akhilleus yap benim gibi."

Aya tez Akhilleus yan yan bakt. Dedi ki: Hektor, dmanm, antlamadan sz ama bana, byle ey olamaz insanla arslan arasnda. Nasl uyumazsa kurtla kuzunun gnl, durmadan kin beslerler birbirlerine, bizim de dostluk yapmamz akla smaz." (lyada XXll 250-265) Byle syleyip mzran frlatt, mzrak hedefini at. Athena mzra tekrar geri getirdi. Sonra Hektor isabetli bir at yaparak Akhilleus'un kalkann tam ortadan vurdu. Mzrak kalkan delemedi. Hemen arkasn dnp kardeini arad., onun mzran almak iin. Kardeini orada gremeyince Athena'nn kendisini kandrdn anlad. Kaacak bir yer yoktu. Klcn ekip Akhilleus'a saldrd. Daha ona yaklaamadan Akhilleus onu mzrayla boynundan vurdu. Yere yuvarlanan Hektor son nefesinde, vcudunu ailesine geri vermesi iin Akhilleus'a yalvard. Demir yrekli Akhilleus'un fkesi pek dinecee benzemiyordu. Ona yan yan bakarak yle dedi: "Dizlerime sarlma kpek, yalvarma bana anan baban adna. Gnlm yreim kkrtyor beni, diyor unun etini parala, i i ye, senin bana bu yaptklarndan sonra, kimse uzaklatramaz bandan kpekleri. Getirseler bana kurtulmaln on katn, tartsalar urada daha ok veririz deseler, Dardanos'un olu altn kosa teraziye senin arlnca, deine yatrp alayamayacak seni douran, kpekler kular yiyecek btn bedenini." (lyada XXll 345355) Byle syleyip zrh lden soydu. Akhalar da teker teker lnn yanndan geip boyuna posuna gzelliine hayran kaldlar. Ama bir tekme vurmadan da gitmiyorlard lye. Akhilleus ise, daha kt eyler yapmay planlyordu. ki ayan topukla bilek arasndan deldi. Kaylar geirdi deliklerden. Balad arabaya, ba brakt yerde srklensin diye. Sonra atlad arabaya nl silahlaryla. Kamlad atlar . ly surlarn nnde defalarca srkledi, azgn fkesi dinene kadar. Sonra, ald, gtrd gemilerin yanna. Patroklos'un intikam alnm ama ls hala yaklmamt. Hemen odunlar kesilip byk bir yn yapld. Ynlarn stne de Patroklos'un ls yerletirildi. Kurbanlar kesilip lnn etrafna dizildi. Birok Akhalarla birlikte Akhilleus da sandan bir tutam kesip lnn zerine att. Son olarak Akhilleus, 12 Troyal ocuu kargsyla ldrp yna katt. ldrmeye bir trl doymuyordu. Sonra yn atee vererek alaya alaya ata balad. "Verdiim btn szleri getireceim imdi yerine. Ulucanl Troyallarn oniki soylu olunu, yutacak alevler seninle birlikte, Primaos olu Hektor'a gelince, atee yedirmem onu, yedireceim kpeklere." (lyada XXlll 18-184) Ama kpekler sokulamyordu Hektor'un cesedine. Aphrodit lnn banda nbet tutuyordu. Hektor'un lsne yaplan bu saygszlklar Hera, Athena ve Poseiden hari btn lmszleri tiksindirmiti. zellikle baba tanr Zeus bu saygszla ok kzmt. Zeus, Priamos'u cesaretlendirerek onun Akhilleus'un kampna gitmesini salad. Zengin kurtulmalklarla kampa gelen Priamos, olunun cesedini vermesi iin Akhilleus'a yalvard. Akhilleus karsnda yalvaran yal adam grnce kendi babasn hatrlayp insafa geldi ve hediyeleri kabul ederek, ly babasna verdi. Ayrca, l yakma merasimi iin de 9 gn boyunca Akhalar savatan uzak tutacana dair sz verdi. Troyallar, 9 gn boyunca, Hektor'un ls etrafnda yas tutup, atlar yaktlar. Onuncu gn afak vakti, l odun ynlarnn zerine konulup yakld. Daha sonra, kemikler ve kller altn bir kupaya gmlp, zeri kocaman ilenmi talarla rld. Mezarn st toprakla rtlerek byk bir tmls oluturuldu. Hektor'un cenazesi iin kararlatrlan sre dolduktan sonra, sava tekrar balad. Etiyopya Prensi Memnon, byk bir orduyla gelip Troyallara yardm etti. Bu yeni taze gle saldran Troyallar, Akhalar ok g durumda braktlar. Birok Akhal sava ld. Sonunda Akhilleus, Memnon'u ldrd. Durum tekrar Troyallarn aleyhine dnmt. Akhilleus yine comutu. Ama onun belki de son kkreyii olacakt. Btn Troyallar nne katm surlara doru kovalyordu. Surlara yaklat bir srada, orada, allarn arasna gizlenmi duran Paris'in att zehirli bir okla topuundan vurularak ld. Topuu onun en zayf yeri idi. Annesi deniz perisi Thetis, onu "yaralanmaz" yapmak iin topuundan tutup Styx Irmann sularna batrmt. Ancak topuun elle tutulan ksm kutsal suyla slanmad iin zayf kalm ve Paris, onu bu en zayf noktasndan vurmutu. Ajax, Akhilleus'un lsn sava meydanndan tad. l yakma treninden sonra klleri Patroklos'un kllerinin konulduu kaba konularak beraberce gmld. Akhilleus'un lmnden sonra, onun Hephaistos usta tarafndan yaplm olan muhteem zrh kumandanlar arasnda yeni bir huzursuzlua yol at. Zrh acaba Akhilleus'un lsn sava alan dna tayan Ajax'n m olmalyd?Yoksa Odysseus'a m verilmeliydi? Kumandanlar arasnda yaplan gizli bir oylama sonunda zrha sahip olma hakk Odysseus'a verildi. Ajax da , kendini aalanm grp, klcnn stne atlayarak intihar etti. Bu iki kahramann ksa zamanda arka arkaya lmeleri Akhalarn cesaretlerini krd. Zafer, ok uzak grnyordu, ama vazgemeye de hi niyetleri yoktu. Akhilleus'un gen olu Neoptolemus, Paris'i ldrd. Ama onun lm Troyallar iin pek de byk bir kayp deildi. Zaten btn bu belalar Troyallarn bana hep o amam myd? Bir keresinde aabeyi Hektor onu yle azarlamt: ''Seni alak, seni parlak olan, seni apkn

seni rz dman seni. Hi domaz olaydn keke, Ya da kalaydn lmne dek evlenmeden. ok isterdim bunun byle olmasn Hem ok da iyi olurdu hani Ne ba belas kesilirdin o zaman Ne de yz karas olurdun bakalarna Nasl kardn ta uzak lkelerden Karg salan erlerin gelini, gzel yzl kadn Ba belas yaptn onu babana, halkmza, ilimize'' lyada III.39_50

Paris'in lmnden sonra da Troyallar glerini korudular. ehir surlar dokunulmam bir ekilde ayaktaydlar. Sava genellikle surlardan uzakta ovada cereyan ettii iin ciddi bir tehditle karlamamlard. Bu, sonu olmayan savaa bir son verebilmek iin orduyu ehrin iine alp, Troyallar bir basknla yok etmekten baka are yoktu. Bunu nasl yapacaklard? Akhalarn en aklls kurnaz Odysseus, bir tahta at yapma fikriyle ortaya kt. Byk ve ii bo bir at olacak ve iine belirli sayda asker alabilecekti. Odysseus ve dier baz sekin komutanlar atn iine gizlenirken, dierleri denize alp Tenedos (Bozcaada)'nn arkasna, Troyallarn onlar gremeyecekleri bir ekilde gizleneceklerdi. Eer ileri ters giderse, Yunanistan'a geri dnecekler. Tabi bu arada atn iindekiler lmne terk edilecekti. Ama her ey Odysseus'un planlad gibi giderse, Troya'ya geri dnp, ehrin iine girmek iin verilecek iareti bekleyeceklerdi. Plann yrmesi iin geride bir Akhal asker brakacaklard. Bu askerin grevi ; tahta atn ehrin iine alnmasn salamak iin, Troyallarn ikna edilmesiydi. Herey Odysseus'un planlad gibi gitti. Bir sabah, Troyallar byk bir aknlkla uyandlar. Her yer ok sakindi. Grltl Akha kamp, tamamen botu ve gemilerde gitmilerdi. Bat kaps nnde de daha nce hi grlmemi byklkte ve biimde tahtadan bir at duruyordu. yle grnyordu ki, Akhalar bu iten vazgemiler, malubiyeti kabul edip Yunanistan'a geri dnmlerdi. Ancak bu kocaman tahta at da neyin nesiydi? Troyallar, bu sorular kendi kendilerine sorarken, Akhalarn geride braktklar Sinon isimli asker ortaya kt. Troyallar Sinon'u yakalayp kral Priamos'a gtrdler. yi bir aktr olan Sinon, alyor, szlyor ve Yunanllardan nefret ettiini sylyordu. Bunun sebebini ise yle aklyordu: ''Akhalar, Troya'ya yelken amalarn engelleyen kuzey rzgarn durdurmak iin kral Agamemnon'un kz Iphiginia'y kurban ettiler. Geriye dnleri iin ise ben talihsiz kurban olarak seildim. Tam yola karlarken beni kurban edeceklerdi. Her ey hazrd. Ama gece olunca karanlktan yararlanarak bir batakla saklandm ve gemilerin uzaklamalarn seyrettim.'' Simon'un anlatt bu hikayeye herkes inand. nk o roln ok iyi oynuyordu. Hikayesinin ikinci ve asl can alc ksmna yle devam etti.: ''Tahta at Tanra Athena'ya kutsal bir sunak olarak yaplmtr. Byle byk yaplmasnn sebebi Troyallarn onu dar ehir kaplarndan ehrin iine almalarn engellemek iindir. Akhalrn beklentisi Troyallarn bu at yakp ykmalardr. Bylece tanra Athena'nn fkesini Troya zerine ekmi olacaklardr. Ama Troyallar at ehrin iine alp onu korurlarsa tanrann lutfu Troyallara ynelecektir.''. Akllca dzenlenmi bu hikayeye Troyal rahip Laokoon ve Hektor'un kz kardei Kassandra dnda herkes inand. Rahip Laokoon, ''hediye veren Yunanllardan saknn'' diyerek Troyallar uyard. Atn hemen yaklmasn syledi. Hi kimse ona inanmad. Laokoon'un Troyallar ikna etmesinden korkan Poseidon denizden iki tane korkun ylan gndererek, Laokoon ile iki olunun ldrtt. Bir bilici olan Kassandra da, bunun bir hile olduunu sylediyse de ona kimse inanmad. Apollon, Kassandra'ya ak olmu bu yzden ona gelecei grme yetenei vermiti. Kassandra Apollon'un akn kabul etmemi, o da Kassandra'ya verdii bu yetenein yars geri almt. Yani Kassandra gelecei grmeye devam edecek ama ona kimse inanmayacakt. Troyalalr, hi tereddt etmeden, at ehrin iine srklediler. On yl sren korkun sava bitmi, nihayet zlenen bar gereklemiti. Troyallar, bunu elenceler dzenleyip lenlerle kutladlar. Gece yars herkesin derin uykuda olduu

bir srada Odysseus ve arkadalar teker teker nbetileri ldrdler ve kaplar ardna kadar atlar. Zaten Akha ordusu, ehrin surlarna ok yaklamt. Ak kaplardan sessizce ehrin iine szarak her tarafta yanglar karttlar. Yangnlar sndrmek iin darya kan Troyallar ne olduunu anlayamadan kltan geirildiler. Bu yaplan sava deil kasaplkt. ehrin baz blmlerinde Troyallar kk gruplar oluturup dmana kar koydular. Tek amalar lmeden nce mmkn olduu kadar ok Akhal ldrmekti. Bazlar ldrdkleri Akhallarn giysilerini giyip dmana yaklayorlard. Bu yolla birok Akhal asker ld. Balangta ok fazla Troyal uykuda katledildii iin bu sava adil deildi. Artk sona yaklalmt. Akhilleus'un olu Neoptolemus, yal Priamos'u kars ve kzlarnn gz nnde ldrd. Daha sabah olmadan Aeneas hari, btn Troyal liderler ldrlmt. Annesi Aphrodit'in de yardmyla Aeneas, Babas Ankhises ve olu Ascanius'u da alp Troya'dan kamay baard. Uzun maceralardan sonra talya'ya ulat. Orada gl bir Etrsk kralnn kz ile evlenerek yeni bir ehir kurdu. Roma'nn gerek kurucular olan Romus ve Romulus kardeler bu ehirden ve Aeneas'n soyundan geldikleri iin, Aeneas her zaman Roma'nn gerek kurucusu olarak kabul edilmitir. Troya'nn batan baa yakld o korkun gece, Aphrodit, gzel Helen'e de yardm etti. Paris'in lmnden sonra treye gre Paris'in kardei Deiphobos'la evlenmi olan Helen Aphrodit'in de yardmyla eski kocas Menelaos'a gitti. Menelaos, onu memnuniyetle kabul etti. Ertesi gn, hep beraber Yunanistan'a geri dndler. Onlar, Yunanistan'a yelken aarken, Asya'nn en marur kentinden geriye braktklar ey, sadece iin iin yanmakta olan bir harabe idi.

Mustafa AKIN
Siyaset meydan:(TDKdan) 1)siyasi konularda eitli kesimlerden grlerin ortaya konduu ve tartld yer veya ortam. 2)eskiden lm cezalarnn uyguland yer

YERALTI Vladimir Vladimirovi Mayakovski (Rusa: ) (1893-1930); Rus Enternasyonalist air.

7 ya da 19 Temmuz (Ne annesi, ne babas, ne de kendisi tam olarak bilmiyor) 1893'te Grcistan'n Kutais kentinden 20 verst uzaklktaki Badadi kynde dodu. Babas Vladimir Konstantinovic Mayakovski Badadi blgesi orman mdrdr. O'na kendi aralarnda Volodya olarak hitap ediliyordu. Okumay-yazmay kendi kendine renmidi. 1900 yl sonunda Kutais Lisesine gitmeye balad. 1905 ylnda Kutais, Bolevik Partisi'nin yeralt eylemlerinin merkezlerinden biri olmutu. Bu ortamda devrimcilik ve iirle tanan Mayakovski'nin edebi yaps ekillenmeye balad. 1906'da babasnn lmnden sonra;ailesiyle Moskova'ya gt. 1906'da Boleviklere katlan Mayakovski kere tutukland. 1911-1914 yllarnda Moskova Resim ve Heykel Okulu'nda renim grd. 1911'de ftrist harekete katld. Ftrist Bildiri'de imzas vard. Burjuva greneklere meydan okuyan ve s kamu beenisini sarsan edebi rnler verdi. 1915-1917 yllar arasnda Lili Brik ile byk bir ak yaad ve bunun etkisi yllarca srd. 1917 Ekim Devrimi'ni okuyla karlad ve devrim'in balca szclerinden birisi oldu. Yeni Lef dergisini (1922-1923) yeniden yaatmaya alt ( , 1927-1928). Kadn yetimedii, basmevlerinin almad, savan ypratt dnemlerde; halkn gazete ve mizah dergileri yerine kulland ROSTA (Rusya Telgraf Ajans) Pencereleri adl pankartlar hazrlad. 1925'te yazd baz talamalar yznden ngiltere'ye girii engellendi. ABD'ye dolayl olarak, Meksika'dan geerek girdi.

Ayn yl yakn dostu Sergey Yesenin Leningrad'da ngiltere Otelinde intihar etmiti. Yesenin'in son iiri; "Elveda dost, elveda"y damarn aarak, kanyla yazmt. Buna karlk hemen bir iir yazp, okumaya balar fakat zamann devrimcilerinden byk tepki grr. Bu olaydan tam 5 yl sonra; 1930'da Lili Brik'i ve ailesini SSCB hkmetine emanet ettiini belirten bir mektup brakarak silahla intihar etti. iirleri

Pantolonlu Bulut Omurgann Flt Lenin Destan Yz Elli Milyon

Oyunlar

Trajedi - Vladimir Mayakovski Gizemli Gldr Tahtakurusu Banyo Moskova yanyor

Kitaplar

Amerika'y Kefim

18 aralk 1988de orhan kahyaolu ile yapt bir roportajda mayakovskiden yle bahsetmitir. -mayakovskinin bir szn hatrlyorum imdi. gen airlerin bitmemi iiri pek yoktur.ya ilerledike bitmemi iir says artyor.Evet kimi zamanen iyi iirler genliktedir.Ama bu daha ok ilk genliklerinden sonra varlklarn srdremeyen ya da orta yatan sonra ken kiiler iin galiba .Direnen ,beslenen kocamay bilenler iin byle bir eyin szkonusu olmamas gerek....... ONLAR N MNBS ARKISI Tecimen: tacir,tccar

Atal Kel Mehmet Efe: ksaca Atal Kel Memet de denmektedir) Aydn 'n Ata kasabasnda fakir bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelmi, ve gen yanda daa karak zeybek olmu, daha sonra da 1829-1830 Aydn htilali olarak anlan harekete nderlik etmitir. (ihtilal teriminin Osmanl tarihlerinde yerel dzende ayaklanan, mevcut idarecileri karan veya karkla meydan verenler iin kullanldn burada belirtmek gerekir.) Aydn ile Nazilli arasndaki Ata kasabasnda bugn Atal'nn ansna bir "Atal Kel Memet" heykeli bulunmaktadr. Heykelin kaidesinde, su elin, eme elin, tekne Atal Kel'in yazmaktadr. Aydn syan 1829'da Kuyucak'ta balayan Kel Memet'in nderliindeki Aydn ayaklanmas bir halk ihtilali zelliklerini tar grnmektedir. Osmanl mparatorluu'nun girdii savalarn vergi yknden bunalan halka bu vergiyi kaldrdn ilan etmi, mltezimlerin, voyvodalarn ve zabitlerin halktan keyfi olarak topladklar vergileri kaldrmtr. Bunlarla da yetinmeyerek, ' vali-i vilayet, hademe-i devlet, Atal Kel Memet ' eklinde imzalad fermanlarda hkmetten serbest ticaret ve tarmn korunmasn, kanunlarn deitirilmesini, daha eit kanunlar yaplmasn ve askerliin yeni esaslara balanmasn istemitir. Aydnllarn yansra, Ktahya, Manisa, Burdur ve Denizli 'nin baz kazalar, onun ileri srd fikirleri sevinle karlam, ona kaplarn am ve kendilerine efendi yapmlardr. lk ayaklanmasnda Aydn mtesellimi ve yanndaki adamlaryla girdii atmalar hari, dier kasabalarnn hi birisinde ona kar silah atlmamtr. Aksine, adamlaryla birlikte bu kasabalara birer kurtarc gibi girmitir. daresi altnda bulunan yerlerde halknn malna, canna ve rzna sayg gsterdi. Seyahat hrriyetine engel olmamtr. Zulm ve adaletsizlii ortadan kaldrmak, yeni bir dzen kurmak iin almtr. Savunduu fikirlerin II. Mahmut 'un reformlar ve sonrasndaki Tanzimat ilan ile paralellikler arzettii ileri srlebilir. te yandan, Aydn htilali dneminin, Osmanl mparatorluu'nun pek ok blgesinde bir nder etrafnda toplanarak yerel idarelemeye (veya derebeylik kurmaya) ynelen hareketlerle ezamanl olduu unutulmamaldr. Boyut ve tarzlar farkllklar gstermekle birlikte, Manisa'da Karaosmanoullar, ukurova 'da Ramazanoullar, Yanya 'da

Tepedelenli Ali Paa]], Tuna boyunda Pazvantolu, hatta Msr 'da Kavalal Mehmet Ali Paa isyanlar ayn dnemin hadiseleridir. Osmanl Devleti, urad kayplara ramen, bunlarn hepsini amtr. Hikaye ocukluunda ok rkek olduu anlatlan bu efe, bir gn ky kahvesinde otururken, ahalinin ve kendisinin devlet tarafndan smrldn ve yok yere ac ektirildiini dnp buna bir are ararken, iri kpee kar clz bir kpein kapmasna ahit olur. Hasmlarnca bir hayli ypratlan kk kpek, can havliyle kaarken bir kmaz sokaa girer. Kaacak yeri yoktur. Direncinin son noktalarnda olmasna ramen srtn duvara vererek bu kpee lgncasna saldrr ve onlar karmay baarr. Atal da bundan ibret alr.

Svidrigaylov ve Lujin: Dostayevski, Su ve Ceza,annesinin Raskolnikava yazd bir mektup sevgili Rodyam ,iki ay akn bir sredir seninle mektuplaamadm.Bu durum beni ylesine zd ki,kimi geceler dnmekten uyuyamadm.Elimde olmayan nedenlerin yaratt bu susknluumdan dolay umarm beni sulamazsn.Seni ne ok sevdiimi bilirisin;sen bizim biriciimizsin:Benim ve Dunyann;bizim btn umudumuz ,btn gvencemiz sensin.Paraszlk nedeniyle birka aydr niversiteyi braktn,verdiin derslerin ve teki geim aralarnn kesildiini rendiimde ne hale geldiimi bilemezsin.Ylda elime geen 120 ruble lik emekli aylmla sana nasl yardm edebilirim?Drt ay nce gnderdiim onbe rubleyi de ,senin de bildiin gibi bural tccarlardan Afanisiy vanovi Vahruinden bu emekli aylm karlk gstererek bor almtm.Kendisi iyi bir adamdr,zaten babann da dostlarndand.Ama kendi yerime aylm almak hakkn ona verdiim iin,bor denene kadar beklemek zorundaym,bu sre daha yeni doldu.Bylece btn bu sre iinde sana hibir ey gnderemedim.Ama artk tanrya krler olsun,sana biraz bir eyler gnderebileceimi dnyorum.Hem biz artk almaya balayan talihimizle vnebiliriz.Bunu sana hemen bildirmek iin sabrszlanyorum.lkin unu syleyeyim:Sevgili Rodyacm,kz kardeinin bir buuk aydr benimle oturmakta olduunu ve bir daha da birbirimizden ayrlmayacamz aklna getirebilir miydin? Tanrya krler olsun,ektii aclar sona erdi artk.Ama her eyin nasl olup bittiini ve bu gne kadar senden gizlediklerimizi renebilmen iin imdi her eyi sana srasyla anlatacam.ki ay nce bana yazdn mektupta ,Dunyaya Svidrigaylov beyefendinin evinde kaba davranldn duyduunu ,bu durumun seni ok zdn yazm ve benden ayrntl aklama istemitin.Ama o zaman nasl cevap verebilirdim sana?Eer sana anlatsaydm,herhalde her eyi yzst brakr ve yaya bile olsa hemen yanmza koardn;senin yapn huyunu iyi bilirim ben,kz kardeinin aalanmasna katlanacak bir insan deilsin sen.Ben de ok zlyordum duruma,ama elimden ne gelebilirdi ki? Aslnda ne olup bittiini o srala ben de tam anlamyla bilmiyordum.Meer sl sorn yaratan ey uymu:Dunyack geen yl Svidrigaylovlarn yanna ocuk bakcs olarak girerken her ay aylndan kesilmek zere tam yz ruble avans alm.Bu durumda borcunu demeden onlardan ayrlmas olanakszd.Bu paray almasnn nendi daha ok (sana artk her eyi aklayabilirim) o sralar gereksinimin olan altm rubleyi sana gnderebilmekti.Hani geen yl aldn para..O zaman sana yalan sylemi,bu parann Dunekann eskiden beri biriktirmekte olduu para olduunu yazmtk.imdiyse sana gerei olduu gibi sylyorum.nk artk Tanrnn yardmyla her ey birdenbire dzeldi.Dunyann seni ne ok sevdiini ve onun ne gzel bir insan olduunu da bilesin istiyorum.Gerekten de bay Svidrigaylov balangta Dunyaya kar kaba davranyor,yemekte onunla alay ediyor saygszlk yapyordu.Ama artk gerilerde kalm bu tatsz olaylarn ayrntlarn anlatarak senin cann skmak istemiyorum.Ksacas,bay Svidrigaylovun sayn ei Marfa Petrovnann ve teki ev halknn sevgi dolu ,soylu davranlarna ramen,Duneka ,zellikle de bay Svidrigaylovun ,eski asker alkanlklarna ve arap tanrs Baksn etkisi altnda kald sralar pek g durumlara dyordu.Ama sonunda ne oldu biliyor musun?Meer bu kak adam Dunyaya kar ne zamandan beri baz duygular besliyor ve bunlar kabalk ,aalama perdesi altnda gizliyormu!Belki de yan ban alm,aluk ocuk sahibi bir adam olduu aklna geldike ,bylesine uar ve hafif davranlar kendisine yaktramyor,kendinden utanyor ve bu nedenle de Dunyaya elinde olmayarak kaba davranyordu.Ya da kaba davranlar ve alaylaryla gerei bakalarndan gizlemeye alyordu.Ama ite dayanamam ve sonunda Dunyaya binbir ey vaat ederek her eyi yzst brakp birlikte baaka bir kye ya da galiba yabanc bir lkeye gitmelerini nererek iren dncesini aka syleme cesaretini gstermi.Dunyann ektii aclar gz nne getir artk!Evden ayrlmas yalnzca bor ald para nedeniyle deil,Marfa Petrovnaya acmas yznden de olanakszd;nk kadn kukulanabilir ve evde kocasyla aralarnda bir tatszlk kabilirdi.te yandan Dunyack iin de byk bir skandal olurdu bu ;yani imdi olduu gibi her ey zme kavumu olmazd.Aslnda Dunyann alt haftadan nce bu korkun evden ayrlmay dnmesini bile engelleyecek daha pek ok neden vard.Sen kukusuz Dunyay iyi tanrsn,onun nasl akll,salam karakterli bir kz olduunu bilirsin.Dunyack pek ok eye katlanabilen ,en kt durumlarda bile direncini yitirmeyen soylu bir kzdr.Kendisiyle sk sk haberlememize ramen ,zmemek iin bana bile her eyi yazmad.Olay beklenmedik bir ekilde zld;Marfa Petrovna rastlantyla kocasn bahede bizim Dunyaya yalvarrken grm,ancak her eyi ters anlayarak tm olup bitenlerden dolay Dunyay sulam,hemen orackta ,bahede korkun bir curcunadr kopmu.Hatta Marfa Petrovna ,Dunyaya bir de tokat atm,kzcaz dinlemek bile istememi,bir saat kadar alayp szladktan sonra ,kzcaz hemen kente ,bana gndermelerini emretmi,kendisini basit bir kyl arabasna bindirip,eyalarn ,amarlarn,giysilerini ylece,olduu gibi arabaya atp yola karmlar.Tam o srada bir de bardaktan boalrcasna yamur balamam m!Horlanm,aalanm Dunyack da on yedi verstlik yolu st ak bir arabada,bir mujiin yannda almak zorunda kalm imdi bir dn:Bana iki ay nce yazdnmektuba ben ne yant verebilir,ne yazabilirdim sana?Zaten perian bir haldeydim;aslnda doru,yazmaya cesaret edemedim,nk sen de kzacak,fkelenecek mutsuz olacaktn.Ve elinden ne gelebilirdi ki?Kendini yiyip bitirmekten baka..te yandan Duneka da sana yazmam yasaklamt .Yreim de yle bir ac varken de mektubumu bo laflarla anlamsz bir takm vr zvrla dolduramazdm Tam bir ay btn kasaba bizim bu olayn dedikodusuyla alkaland durdu;hatta iler oraya vard ki,aalayc baklardan,fsltlardan,bunlar da bir yana bizim yanmzda yaplan aalayc konumalardan dolay Dunya ile ben kiliseye bile gidemez olduk..Btn tandklarmz bizden yz evirmiler,dostlarmz selam sabah kesmilerdi;te yandan kasabadaki kimi tezgahtar ve bro katiplerinin evimizin kapsna katran srerek bizi lekelemek istediklerini renmitim.yle ki ev sahibimiz bile

sonunda evini boaltmamz istemeye balad.Btn bunlara neden de ,kap kap dolap Dunyay sulayc,lekeleyici konumalar yapan Marfa Petrovnadan bakas deildi.Kendisi burada hemen hemen herkesi tanr.Bu ay iinde hemen her gn kente indi ve geveze birisi olduu iin hi de ho bir ey olmamasna ramen ailesinden ve kocasndan yaknmay sevdii iin,ksa srede olay yalnzca kasabada deil btn evre kylerde duyldu..Ben hastalandm,Dunya benden daha dayankl kt.Her eye nasl katlandn,nasl beni avutmaya ve yreklendirmeye altn bir grmeliydin.Melek yavrum benim!Ama Tanrya krler olsun,ilemiz bu kadarla sona erdi;yaptklarndan piman olan ve herhalde Dunyaya acyan bay Svidrigaylov fikrini deitirerek,Dunekann susuzluunu kantlayan her eyi bir bir Marfa Petrovnaya anlatt.Bay Svidrigaylovun yapt gizli grme nerilerini geri evirmek amacyla Dunyann yazd ve evden ayrld srada Svidrigaylovda kalan mektup her eyi aklyordu.Dunya bu mektubunda fkeli,okulu bir dille Svidrigaylovu karsna kar drst olmayan davranlarndan dolay knyor,evli,oluk ocuk sahibi bir kii olduunu hatrlatarak,zaten mutsuz ve korunmasz olan bir gen kza ac ektirdii iin ayplyordu.Ksacas sevgili Rodyacm ,bu ylesine soylu bir dille yazlm,ylesine dokunakl bir mektuptu ki,okurken ben de gzyalarm tutamadm;bugn bile gzlerim yaarmadan okuyamam.Bundan baka Svidrigaylovun sandndan daha fazla eyler bilen ve gren hizmetiler Dunyay temize karacak ynde tanklk yaptlar.Marfa Petrovna tmden ykld ve kendi deyimiyle ikinci bir darbe daha yedi.Ama te yandan Dunyamzn susuzluuna tmden inand ve kiliseye koarak kutsal Meryem Anamzn nnde diz kp gzyalar iinde urad bu ykma katlanmas ve devini yapabilmesini salamas iin Tanrya yakard.Sonra hibir yere uramadan kiliseden doruca bize geldi,olup bitenleri bir bir anlatt,ac ac alad ve Dunyay kucaklayarak piman olduunu syleyip kendisini balamas iin yalvard.Bizden ayrlr ayrlmaz ,hi zaman yitirmeksizin hemen o sabah kentte ne kadar tand varsa dolap Dunyann susuzluunu,onun duygu ve davranlarnn ne denli soylu olduunu gzyalar iinde ve ar vg dolu szlerle anlatt.Bununla da yetinmeyerek mektubun asln nne gelene gsterip okudu.Hatta mektubun bir kopyasn karmalarna bile izin verdi-ki bence bu kadar da fazla artk-.Bylece birka gn boyunca kentteki btn tandklarn st ste dolat;hatta artk yle oldu ki,tandklarndan bazlar,bakalar onlara tercih edildi diye gcendikleri iin sra usul kondu.Sra usul konunca da her ev onu nceden beklemeye balad;artk herkes Marfa Petrovnann falan yerde falanca gn bu mektubu okuyacan nceden biliyordu;kimileri de hem kendi evlerinde,hem de tanklarnn evlerinde bu mektubu birka kez dinledikleri halde ,bir kez daha dinlemek iin mektubun yeni okunaca yere gidiyorlard.Marfa Petrovnann bu davrannda ,bana kalrsa,ok hem de pek ok arlklar vard;ama huyu byleydi onun.te yandan bu davranyla Dunyaya srlen lekeyi tmyle temizledi;bu iin tm irenlii de ba sulu olarak ve silinmez bir leke halinde kocasna yklverdi.ylesine ki,adama acdm bile syleyebilirim.Biraz fazla sert davranld bu kak adama kar.Bu gelimeler zerine Dunyaya kimi evlerden ders verme nerileri geldi,ama o bunlar geri evirdi.Herkes birdenbire ona zel bir sayg gstermeye balad.u anda yazgmz deitirmekte olduunu syleyebileceim o beklenmedik olaya da balca bu gelimeler katkda bulundu.Sevgili Rodyam sana bildirmek iin sabrszlandm bir ey var;Dunyann ksmeti kt,o da kabul etti.Geri bu i sana danmadan oldu ama durumu renince senden bir yant alada dein beklememizin ve ii ertelememizin olanaksz olduunu anlayacan ve bu nedenle ne bana ne de kz kardeine gceneceini umarm.Zaten senin de tanmadn,adn sann bakalarndan duyduun biri hakknda verecein karar salkl ve tam doru olamazd. Olay u:Pyotr Petrovi Lujin yedinci dereceden bir devlet memuru ve bu ite pek ok yardmlar olan Marfa Petrovnann uzaktan akrabas.Marfa Petrovna araclyla bizimle tanmak dileini ileterek ie balad;kendisini gerektii gibi arladk,kahve itik.Ertesi gn bir mektup yollam ,mektubunda pek nazik bir dille Dunyayle evlenmek istediini bildiriyor ve ivedilikle kesin bir yant vermemizi rica ediyordu.adam ve ban kayacak zaman yok,hemen Petersburga gitmesi gerekiyormu,be nedenle de bir dakika bile yitirmek istemiyor.Btn bunlar son derece hzl ve beklenmedik bir biimde olduu iin tabii biz balangta olduka ardk.O gn btn gn meseleyi enine boyuna dndk,lp bitik.Gvenilir bir adam,hali vakti yerinde ,iki yerde i sahibi ve kendi sermayesi var.Evet,geri krkbe yana filan gelmi,ama olduka yakkl ve hala kadnlarn beenebilecei bir tip;sonra son derece efendi ve ciddi bir adam;yalnz biraz ask suratl ve burnu byk gibi.Ama belki de bize ilk baa byle gelmitir.Pek yakn bir zamanda onunla Petersburgda greceksin Rodyacm.. DKKAT OKUL VAR Okul kitaplarna girmez iirim: O srada 25 yanda olan Necati Cumalnn iirini ,ben 16 yamda ders kitabnda okudum!Yani o kuak 25 yanda ders kitabna girebiliyordu!Ben bugn 58 yandaym,ortarenim ders kitaplarnda yokum! BANKO

Kulp raks: 1898'de Msr'n Kahire ehrinde doan hap Hulusi, ilk ve orta tahsilini Kahire' nin ngiliz okullarnda yapt. 1920 ylnda resim eitimi grmek zere Almanya'ya gitti. nce Mnih'de Heimann Schule atlyesinde yl alt, daha sonra Kuntsgewerbe Schule'ye devam ederek tahsilini tamamlayp yurda dnd. Arapa, Almanca, ngilizce ve Franszca bilmesi nedeniyle Dileri Bakanl'nda almas istendi, ancak o memuriyeti reddetti. Akbaba'da Mnif Fehim ve Ramiz'le birlikte alt. Daha sonralar afi almalarna arlk veren hap Hulusi, afii yaparken "Bulu"un nemine deinerek "Seyredenlerin ilgisini ekmeli ve dndrmeli" diye yorumlad. 1929'da stanbul'da ilk atlyesini kurduktan sonra Kulp Raks etiketi ve Atatrk'n siparii zerine Trk alfabesinin kapan tasarlayan hap Hulusi, Ziraat Bankas, Bankas, Yap ve Kredi, Garanti, Smerbank, Emlak Kredi, Trk Ticaret Bankas, Maliye Bakanl(tahviller), Trk Hava Kurumu, Kzlay, Yeilay, Tari, Zirai Donatm Kurumu ve birok zel kurulua eitli almalaryla hizmet verdi. Tayyare Piyangosu (bugnk adyla Milli Piyango) idaresi iin 45, Tekel daresi iin 35 yl alan hap Hulusi, bu srete yurtdnda da adn duyurdu. Bayer'in afi ve etiketleri, Msr'n Tekel daresi, Devlet Demir Yollar ve ehir hatlarna ait ve ilanlar, nl ngiliz viskisi John Haigh'n, talyanlarn Cinzano ve Fernet Branca'snn afi ve etiketleri hap Hulusi tarafndan yapld.

Suluboya almalarnn yan sra, son yllarnda hat sanatn modernize ederek baarl rnekler veren hap Hulusi Grey, 27 Mart 1986'da stanbul'da hayata gzlerini yumdu. KRONOLOJ: 28 Kasm 1898'de Kahire'de dodu. lk ve orta renimini Kahire'de ngiliz okullarnda yapt. (1912'de Saint Mary, 1915'de Saidiya Lisesi) 1917'de Almanya'da bir ressamdan postayla resim dersleri ald. 1920'de resim renimi grmek zere Almanya'ya gitti. (1920-1923 aras Mnih'de Heimann Schule'de, 1923-25 aras Kunstsgewerbe Schule'de) 1923'te Galatasaray Lisesi'ndeki karma sergiye 6 eseriyle yurtdndan katld. 1925'te Almanya'dan Trkiye'ye dnd. 1927'de ilk siparii olan zmir'den nci Di Macunlar'nn "Reklam Resimi"ni yapt. 1927' de D leri Bakanl'nda ksa sreli, memurluk yapt. 1929'da stanbul'da ilk atlyesini kurdu. 1930' Kulp Raks etiketini yapt. 1934'te Alfabe kapan yapt. 1935'te Trkiye'deki ilk afi sergisini stanbul'da, Beyolu'nda at. Mart 1940'da ili Halkevi'nde Afi Sergisi'nde "Bursa ve zmir" adl afileriyle derece ald. 1948'de Viyana Uluslararas Afi Sergisi'nde, "Bursa ve zmir" adl afileriyle derece ald. 1965'te "istanbul'un Tiplerinden" adl bir dizi afi hazrlad. 20 Kasm 1968'de ili Terakki Lisesi'nde resim sergisi at. 11-24 Mays 1977'de Devlet Tatbik Gzel Sanatlar Yksek Okulu'nda 20. Yl Sergileri'ne katld. 1978'de Grafikerler Meslek Kuruluu onur yeliine seildi. 18 Mays 1981'de stanbul'da Forum Sanat Galerisi'nde ilk toplu sergi at. 10-31 Mays 1982'de Trk-Amerikan Dernei'nde afi, suluboya, yaz, retrospektif sergisi at. 30 Kasm-23 Aralk 1983'te stanbul Nianta Akbank Sanat Galerisi'nde resim sergisi at. 1 Austos 1984'te Milli Piyango daresi Sanat Galerisi'nde resim sergisi at. 27 Mart 1986'da stanbul'da ld

UURUMDA AAN

1929 buhran: 1929 Dnya Ekonomik Bunalm Byk Bunalm 1929'da balayan (ancak etkilerini ancak 1930 ylnn sonlarnda tam anlamyla hissettiren) ve 1930'lu yllar boyunca devam eden ekonomik buhrana verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa'y merkez almasna ramen, dnyann geri kalannda da (zellikle de sanayilemi lkelerde) ykc etkiler yaratmtr. Byk Bunalm en ok sanayilemi ehirleri vurmu, bu kentlerde bir isizler ve evsizler ordusu yaratmtr. Bunalmdan etkilenen birok lkede inaat faaliyetleri durmu; tarm rn fiyatlarndaki %40-60'lk d, iftileri ve krsal blge nfusunu kt etkilemitir.[1] Talebin beklenmedik dzeyde dmesi nedeniyle madencilik alan buhrann en fazla etkilendii sektrlerden biri olmutur. Byk Bunalm farkl lkelerde farkl tarihlerde sona ermitir. Kara Perembe 1929 Bunalm temelde Amerikada borsann kne ithaf edilse de; o yllarda dnyadaki ekonomik koullara, krizin bykl ve etkisine bakldnda Byk Dnya Bunalm adn almay hakettii aka grlmektedir. Bunalm dnyada 50 milyon insann isiz kalmasna, dnyadaki toplam retimin %42 orannda ve dnya ticaretinin de %65

orannda azalmasna neden olmutur. 1929 ylna kadar dnyada oluan dier krizlere bakldnda dnya ticaretinin en fazla %7 orannda dt dnlrse 1929 bunalmnn ne derece etkili olduu tahmin edilebilir. Dnyay bu denli etkileyen byk bunalm sebep ve sonular ile anlayabilmek iin ncelikle I. Dnya Sava sonrasnda dnyada oluan ekonomik ve sosyal koullar gz nnde bulundurmak gerekir. I. Dnya Sava dolayl ya da dorudan tm dnyay etkilemekle beraber, sava sonrasnda oluan dnya tablosundaki en nemli figrler gerek yaadklar deiimler gerek dnya ekonomisine etkilerinden dolay Amerka, ngiltere ve Almanya oldu. Savaa kadar dnyada hegemonik g saylan ngiltere, kanayan bir lke durumuna geldi. Sava sonras Amerikadan alnan borla yeniden kurulan altn standardyla deer kazanan pound, ngiliz ihracatnn azalmasna sebep oldu. Daha az ihracat daha fazla altnn da akmna bu da yeniden borlanmaya neden oldu. O yllarda Almanya ise Amerikann sava sonrasnda geri istedii tazminat sorunuyla kar karyayd. Ekonomisi durma noktasna gelen Almanya, tazminat sorununa zm olarak para basmay denedi. Bu para Amerika tarafndan kabul edilmedii gibi Almanyada hiperenflasyona neden oldu. Daha sonra tazminat sorunu 1924 ylnda Amerikann nerdii Dawes Plan ile zlmeye alld. Bu planda Amerika Almanyaya yeniden yaplanmas iin kredi verecek; yaplanmasn tamamlayan Almanya daha sonra tazminatn deyecekti. Amerika ise 1924-29 yllar arasnda bir stabilizasyon devresi geirdi. Edindii ihracat fazlas ile dnyann net kreditr konumuna geldi. Bu esnada lkede otomobil, yap, elektrik gibi yeni endstriler gelimeye balad. Yeni gelien endstrilere talebin fazla olmas borsann speklatif olmasna sebep oluyordu. yle ki 1928 ylnda, Amerika verdii kredileri New York Borsas iin geri ekmek durumunda kald. 1920lerde borsa dndaki ekonomik gstergeler olduka iyi durumdayd. retim ve ililik oran yksekti. cretler ok fazla ykselmiyordu ve fiyatlar istikrarlyd. Bir ok insan hala ar derecede fakirdi ancak halkn byk ounluu hi olmad kadar rahat ve varlklyd. Ancak o yllarda Amerikallarda minimum fiziksel eforu sarfederek zengin olma istei hakimdi. nsanlarn bu ruh hallerinin ve speklasyonun ne derece hakim olduunun kant, 1926 ylnda Floridada meydana gelen gayri menkul patlamasyd. Bu olay klasik bir speklatif balonun tm zelliklerini kendi iinde barndryordu. Olay yle gelimiti: Floridallar blgede k artlarnn kuzeydeki eyaletlere gre daha iyi olmasna, tamaclk problemlerinin zlm olmasna dayanarak Floridadaki gayrimenkullerin deer kazanacan dndler. Eyalette Floridann bir tatil cennetine dnecei inanc hakimdi. Bu durumda o gn aldklar topraklarn gelecekte birka kat deerleneceini dnenler hi de az deildi. Halkn byk ounluu bu inanla gayrimenkule yatrm yapt. Ancak 1928 ylnn 18 Eyllnde hi hesapta olmayan bir tropik kasrga 400 insann lmne. binlerce evin hasar grmesine ve tonlarca deniz suyunun yatlar paralayp sokaklara tamasna neden oldu. Satn alnm olan gayrimenkuller satlmaya alld ancak deerinin ok altna bile satlamad ki bu durum bir speklatif balonun patlayyd. Byk kriz ncesindeki atmosfere bir gz attktan sonra krizin sebepleri ve geliimi zerinde durmak gerekir. Dnyay etkileyen pek ok olay zerinde olduu gibi bu olayn da sebepleri zerinde ok sayda aratrmalar ve deiik yorumlar yapld ancak bunlarn genelinde yer alan ortak birka sebebi yle sralayabiliriz: Birincisi; Amerikadaki irketlerin mali gleriydi. 1870li yllarda Amerikada irili ufakl pek ok irket varken I. Dnya Savann getirdii zorluklar karsnda kk irketler birlemek zorunda kalm ve sava sonrasnda tekeller oluturmulardr. yle ki 1929 ylna gelindiinde Amerikan ekonomisinin %50si zerinde sz sahibi olan holding says 200 kadard. Bu da tek bir holdingin bile iflasnn ekonomiyi sarsmaya yeteceini gsteriyordu. kinci bir sebep de bankalarn kt yaplanm olmasyd. Bankalarn sermaye esaslarn, rezerv ve kredi oranlarn belirleyen yasalar yoktu. rnein irketlerin mali tablolarnn gvenilirliini salayan yasalar yoktu. Bu yzden yatrmc senedini ald firma hakknda yeterince bilgiye sahip olamyordu. Yine ticari bankalar yatrm bankalarndan ayran yasalar da mevcut deildi. nc bir sebebin de, bakan Hoover ynetiminin ekonomi alanndaki tecrbesizlii olduu sylenebilir. Bu dncenin savunucularna gre bakan Hoover ynetimi 20lerde hkm sren liberal ekonomi anlayna gre ekonomiye devlet mdahalesi yapmamay uygun grmt. Ancak 29 krizine mdahale etmemenin toplumsal maliyeti ok byk olmutu. Daha sonralar bakan mdahaleye karar verdiinde ise hem ok ge olmutu hem de mdahale baarl deildi. rnein devlet btesini dengelemek iin devlet harcamalarn ksmas ve vergileri arttrmasnn isizlie sebep olduunu ve bunun da insanlarn satn alma gcnn azalmasna ve fiyatlarn dmesine neden olduu savunuldu. Hkmetin tecrbesizliinin bir dier gstergesi de altn standardna bal kalmakta srar ediiydi. Hkmet altna bal olmayan para basmay reddederek sk bir para politikas izledi ve piyasada para bulunmaynca ekonomik faaliyetler durdu, reel sektr kld. Bu da daha fazla isizlik, daha az gelir demekti. Vurgulanmas gereken son sebep ise; bata da belirtildii gibi Amerikann dnya zerindeki net kreditr olmasyd. Bunun yannda I. Dnya Sva sonras Almanya ve ngiltereden istedii tazminatlarn altn olarak denmesini talep ediyordu. Ancak dnyadaki altn stou yetersizdi ve varolan stou da zaten Amerika kontrol ediyordu. Bu sebeple de bahsedilen tazminatlarn ve kredilerin mal ve hizmet olarak denmesi denendi ancak bu da Amerikann kendi mal ve hizmet sektrn vurdu. Son are olarak gmrk duvarlar koyma yoluna gidildi ancak bu da yalnzca d ticareti kltt. Sonuta Amerika hesapszca vermi olduu kredileri geri alamad.

New York Borsas 1928 ylnn bandan 29 yl Ekim aynn bana kadar olan srete gittike ykseliyor ve yksek fiyat/kazan oran getiriyordu. Ancak 3 Ekim 1929 tarihine gelindiinde, yukarda saylan sebepler dorultusunda borsann ilerlemesi durmu hatta birka byk holdingin hisse senetleri dmt. Bu d 21 Ekim gn yabanc yatrmclarn katlarn ellerinden karmalaryla hzland ve Kara Perembe olarak anlan 24 Ekim 1929 Perembe gn borsa dibe vurdu. 1929 ylnn fiyatlaryla 4.2 milyar dolar yok oldu. 29 Ekim 1929 gnnn fiyatlarna bakldnda bir yl ncesinin karnn bile sfrland grlr. 21-29 Ekim 1929 tarihleri arasndaki fark Dow Jones sanayi ortalamasnn 328den 230a dtn gsterir. Bu srete 4.000 kadar banka batm, binlerce insann mal varl yok olmutur. Bu insanlar ala srklendi ve sebze ve meyve yetitirip satarak yaamaya altlar. Piyasadaki para bir anda yok olduu iin insanlar ihtiyalarn karlamada takas yoluna giderek bir nevi dei-toku ekonomisine geri dndler. nsanlar maddi varlklaryla beraber sosyal konumlarn ve ruh salklarn da kaybettiler. Bunalmn etkileri II. Dnya Savana kadar yaklak 10 yllk bir periyodda devam etti. Amerikan halk bu byk kn faturasn Hoover ynetimine kard. Bir sonraki seimde Hoovern bakan seilmeyecei aikard. Onun yerine adn verdii programla ekonomik sistemde kkl deiiklikler vaadeden Roosevelt seildi. Roosevelt New Deal 1930-37 yllar arasnda uygulama frsat buldu. Baa geldii 1933 yl bunalmn etkilerinin en fazla hissedildii yllardan biriydi. Ekonomide karllk kmt. Byk bir talep eksiklii yaanyordu nk insanlarn satn alma gc ok dmt. Roosevelt byle bir dnemde hem sosyal hem ekonomik anlamda bir reform nitelii tayan programyla ve byk yetkilerle baa geiyordu. Amerikan ekonomisi tarihinde ilk kez devlet mdahalesine maruz kalyordu. Roosevelt ie bankaclk sektryle balad. O sralarda sektrde likidite dk olduundan altn ve dviz kuru bizzat bakanlk tarafndan kontrol ediliyordu. lk kez Merkez Bankas kuruldu. Mevduatlar devlet gvencesine alnd. Bankaclk sisteminin dzeltilebilmesi iin 500 kadar yeni dzenleme yapld. Reel sektrde de karlln arttrlmasna karar verildi. Devlet kendi kontrol altnda olmak kaydyla sanayicilerin yksek fiyat uygulamalarna izin verdi ve yine bu amaca uygun olarak retim snrland. Talep sorunun zmek iin de, devlet yksek saylabilecek bir dzeyde minimum reel cretleri belirledi. alma saatleri azaltlarak isizlik sorunu zlmeye alld. Tarmda da bir takm yeni programlamalar yapld. Ancak bu programlar baz ynlerden birbirleriyle eliir durumdayd. Devlet bir taraftan fiyatlar yksek tutmak iin retim kotas koyarken dier taraftan da ne retirlerse retsinler belli ykseklikte bir fiyata bunlar almay vaad ediyordu. Bu da iftilerin daha fazla retim yapmak istemelerine neden oluyordu. Rooseveltin devlet harcamalar politikas ise bir denge politikasyd. Devlet mdahalesine kar olan sanayicileri kstrmemek iin zel sektrn ilgilenmedii byk yatrmlar gerektiren alanlarda harcama yaplyordu. Bu sektrlerde alan i alanlaryla da isizliin azaltlmasna ve talebin arttrlarak dk talep sorununun zlmesine allyordu. Genel anlamda New Deal programna bakldnda ok da baarl bir program olmad gr hakimdir.Devlet harcamalarnn ekonomiyi canlandrmaya yetmedii,devletin ekonomideki paynn da artmad ve yeni yatrmlarn yetersiz kald bilinir. Depresyonu yenerek tam istihdama ulaan ilk sanayi lkesi, Almanya'dr. Almanya, enflasyonsuz orijinal finansman yntemleriyle i piyasay canlandrmay baarmtr. Ancak dnya pazarlar Almanya' nn ihracatna ak deildi. Alman fabrikalarna srm alanlar temin etmek ve hammadde bulamak gerekiyordu. Gney Amerika, Orta Avrupa, Balkanlar ve Trkiye serbest dvizle mal almakta ve satmakta glk ekiyorlard. Almanya,direkt serbest dviz transferi olmakszn maln malla mbadelesini gerekletirmek imkann salayan bir counter-trading modelini benimsedi serbest dviz piyasalarnda ihracat mallarna uygun fiyatla alc bulamayan memleketlerin mterisi durumuna geti. Tarm ekonomilerinin ihracat mallarn yksek bedelle satn ald ve onlara kendi sanayi rnlerini satt. Planlama ve benzeri yntemlere bavuran ABD ile Fransa gibi demokrasiler lml zmlere ynelirken, Almanya'da isizler nazi totalitarizminin lgnlklarna kapldlar. Bylece bunalm, kinci Dnya Sava'nn balca nedeni olacakt. Trkiye'ye Etkileri Trkiye 1929 buhran karsnda,kalknmasn salayabilmek iin ihracat ve ithalatn artrmak zorundayd, Trkiye Cumhuriyeti bunu salayabilmek iin eitli politikalar izledi. Trkiye 1933' de d demelerde uygulamasna balanan kliring ve takas sistemini uygulad. Bilindii gibi, kliring sistemi maln alann,maln alma ilkesine dayanr. Bu sistemde ithalat ihracata balandndan, ihracat tevik edilmi olur. Nitekim,Trk Hkmeti mmkn olduu kadar btn lkelerle kliring ve takas anlamas yapmaya aba harcad ve Trkiye ile ticaret ve deme anlamas yapan lkelerden,ithalata ncelik tand. Ayrca ihra mallarnn standardizasyonuna nem verilerek ,ihracat bu ynden de tevik edildi 10 /06/1930 tarih ve 1705 sayl Kanun ile Hkmete tedbir alma yetkisi verilerek,ihra edilen fndk ve yumurtadan balayarak ,ihra mallarnda kalite konturulne gidildi. nceleri eitli merciler tarafndan yrtlen bu i 1934' te kurulan Trkofis' e devredildi. Ofise,kontrol ve tefti grevi yannda piyasa aratrmalar yapma uluslar aras ticaret ve deme anlamalarn hazrlama grevi de verildi. Halen dnyada yaanm olan en byk kriz 1929 Krizidir. Bu krizin dnyay en az I. Ve II. Dnya Savalar kadar etkiledii de aktr. Byk bunalmn yol at 1930lar dnya tablosuna bakldnda ekonomik krizlerin bazen insanlk tarihini etkileyecek boyutlara varabilecei rahatlkla grlebilir. Bu yzden ekonomik krizlere yalnzca ekonomik deil ayn zamanda sosyal hatta politik bir olgu olarak da baklmaldr.

OTELLER HANLAR HAMAMLAR N SREKL R

Sadettin Kpek: ( Alaaddin ve Aliye ) YUSUF YAVUZ Trkiye Seluklu sultanlarnn en byklerinden olan I. Alaaddin Keykubat'n sultanlk dnemi (1220-1237) Seluklularn en ihtiaml ve mesut devridir. Mool istilasnn Asya ve Dou Avrupa'y kasp kavurduu zamanda Seluklu sultan olan Alaaddin Keykubat, izledii akll ve dirayetli bir siyasetle Moollarla da diplomatik ilikilerini baaryla srdrmtr. Bylece lkesini Moollarn errinden korumaya alrken, bir yandan da Konya, Kayseri, Sivas gibi nemli merkezlerin surlarn yeniden ina ve snr kalelerini tahkim etmek suretiyle, sava ve savunma imkanlarn glendirmitir. Alaaddin Keykubat Konya surlarn yeniledikten sonra, Akdeniz kysnda tarihi bir kent olan ve Rumlarn Kalanoros adn verdii bugnk Alanya ehrini kuatt. ehrin o gnk hakimi Kyr Vart adnda bir Rum idi. K mevsiminde yaplan bu kuatma iki ay srd. ki aydan sonra Sultan Alaaddin, bir gece her zamanki gibi gece namazn kldktan sonra, derin bir huu ve yakar iinde Yce Allah'tan kalenin fethini diledi. O gece ryasnda gzel simal bir ahs yle diyordu: Bu sarp kalenin bir rnei yoktur. Fakat Yce Allah senin destekindir. Bu kaleyi almak da senin iindir. Bu muazzam taht, gene ancak Allah'n yardmyla alnacaktr. Sultan ertesi sabah adamlarna bu fetih mjdesini anlatt. Gazaya katlan gnll fakirlere bolca sadakalar datt. Bu heyecanla yaplan hcumlardan sonra, Kyr Vart'n kzyla evlenmek ve karlnda ona Akehir beyliini vermek suretiyle yaplan bir anlamayla kaleyi teslim ald (1221). ehrin fethinden sonra, Sultann talimatyla ehir ve surlar yeniden gzelce ina ve imar edildi, bu i birka ylda tamamland. Kale iinde Alaaddin Camii bina edildi. nceden duyulan an sesleri yerine ezan sesleri ykselmeye balad. Kalanoros ad da Alaaddin'e nispetle Aliye olarak deitirildi. Sultanla evlenen Kyr Vart'n kz sonradan hayrsever bir mslman olarak Mahperi Hatun adn ald. (bn Bib: el- Evmiru'l- Aliye, 1/258-268; Seluklular Zamannda Trkiye, s. 331-38.) Kahramanlk ve Siyaset Asya'y alt-st eden Mool istilas ile devrin en byk slm devleti Harizmah Devleti yklmt. Sultan Muhammed Harizmah, Hazar Denizi'nde bir adaya kaarak orada lmt (1221). Onun yerine geen olu Mengbirti Celaleddin Harizmah ise Moollara kar byk kahramanlklar gstermi, mcahitler arasnda yksek bir mevki kazanmt. Bat ran, Kafkasya ve Dou Anadolu'yu da iine alan bir devlet kurarak, Moollarla yapt etin savalar sonunda Azerbaycan'a gelen Harizmah, -bugn ran iinde bulunan- Meraa ehrini bakent yapmt (1225). Seluklu sultan Alaaddin Keykubat'a dostluk ilikilerini gelitirmek isteiyle gnderdii bir mektubunda Celaleddin yle diyordu: Ayn din ve millete mensubuz ve cihad yolunda mterekiz. Garp padiahlar arasnda slm hudutlarn koruyan ve kfirlerin kkn kazyan sizsiniz. arkta da kl ile mriklerin fitne ateini yattran biziz Ne yazk ki iki sultan arasnda balayan bu dostane ilikiler, Harizmah gereksiz bahanelerle Eyyubler'e bal Ahlat ehrini muhasara edince siyasi gerginlie dnt. Sultan Alaaddin, Sultan Celaleddin'e kymetli hediyelerle, nemli ahslardan nce emseddin Altunaba'y daha sonra da Kemaleddin Kamyar' eli olarak gnderdi. Bu yersiz kuatmadan vazgemesini, bunu yaparsa Moollarla mcadelesinde kendisine destek olacan bildirdi. Fakat Harizmah inadndan vazgemedi, bir medeniyet merkezi olan Ahlat' igal ederek, yama ve tahrip etti (1230). Bu hareketiyle, slm aleminde evvelce kazand yksek itibarn da tamamen kaybetti. Yeni saldr hedefinin Seluklular olduunu gren Alaaddin Keykubat, Eyyub-Melik Eref'le ittifak kurarak, ordusuyla Kayseri'den Sivas'a hareket etti. Yolda Eyyub kuvvetleriyle bulutuktan sonra Erzincan tarafna yneldi. Yzer bin kiilik Seluklu ve Harizm ordusu, Erzincan - Yassimen'de karlat. Yaplan etin savata, kendilerine doru esen iddetli bir rzgarn da tesiriyle, Harizmahlar ordusu bozguna urad (Austos, 1230). Binlerce atl uurumlardan derek ld. Firar eden Celaleddin Harizmah da bir yl sonra (Austos, 1231), Silvan (Meyyafarkin) dalarnda bir airet reisi tarafndan ldrld. Asker dehasna ve esiz kahramanlna ramen, siyasi hatalar yznden ac bir akbetle karlat. (brahim Kafesolu: Seluklu Tarihi, s. 67; Seluklular Zamannda Trkiye, s. 367-372.) Kpek ve Deve Seluklu sultan I. Alaaddin Keykubat, Kayseri'de yabanc elilere ve devlet adamlarna verdii bir ziyafet srasnda, kendisine sunulan pimi bir ku etinden zehirlenerek, henz 45 yalarnda iken vefat etmiti (evval, 634 / Haziran, 1237). Onun yerine, henz 16 yandaki olu II. Gyaseddin Keyhsrev sultan yapld. Keyhsrev'in saltanat elde etmesinde, Seluklu devleti adamlarndan Sadeddin Kpek'in byk destei olmutu. Sadeddin Kpek, gen sultann btn ilerinde rehberlik ediyor, devlet idaresini kendi elinde tutuyordu. Saltanatn elinden gidivereceinden korkan Gyaseddin, bu adamn kkrtmasyla gl devlet adamlarnn yok edilmesine alet oluyordu. Sadeddin Kpek, kendine rakip grd kymetli devlet adamlarndan emseddin Altunaba, Taceddin Pervane ve Kemaleddin Kamyar' eitli sebeplerle sulayp idam ettirdi. Daha birok kimseyi de zindanlara attrd. Sumeysat (Samsat) kalesini fethetmek suretiyle de gcn iyice arttrd ve muhaliflerinin gzn yldrd. Sonunda bizzat Seluklu sultanln ele geirme abasna girdi. Nihayet tehlikeyi fark eden Sultan Gyaseddin, Sivas subas Hsameddin Candar'dan yardm istedi. Tezgahlanan plnla Kubadabad saraynda (Kayseri) verilen bir ziyafetten sonra Kpek dar karken, onu bekleyen grevlilerin hcum etmesiyle, kl vurulup ldrld (1238).

Sadeddin Kpek, devlet adamlarna kar pek zalimce davrand halde halka iyi muamele eder, cmert ve adil davranr, zengin-fakir fark gzetmezdi. Halk tabakas ve kyller onun idaresinden memnundu. Zalimi cezalandrp mazluma yardmda geveklik yapmazd. Onun acayip siyaseti ve garip hikayelerinden biri udur: Bir zamanlar bir sava srasnda askerlerin yk develerinden biri bir iftinin ekinine girmi, ekini yerken yarsn da ayaklaryla harap etmiti. Durumu gren ifti feryad ederek Kpek'in otann kapsna gelip, durumu bildirdi. Kpek hemen devenin sahibini bulmalarn buyurdu. Deveyi ordughta gezdirdiler, hi kimse ona sahip kmaya cesaret edemedi. Devenin sahibi ortaya kmaynca emretti, deveyi o tarlann kenarndaki akkavak aacna astlar. etaret: sevin,nee Bayan Nihayet: Birsen SANAK Birsen Sanak, ei zer Sanak' kaybetmi drt ocuklu bir hanmdr. ocuklarnn evlidir ve o kk olu zgrle birlikte yaamaktadr. Suadiye'de bir kitabevi vardr ve Arif Damarlarn eski aile dostlardr. Bir akam davetinde babaa konumu olsalar da, bir sre karlamazlar. Erzincan teftii dnnde Arif Damar' birka kere gndererek evlenmek istediini iletir. Birsen de sinirlenerek istiyorsa kendisi gelsin der. Yanl anlamay dzeltmek iin giden Cemal bir daha ordan ayrlamaz. Birsen'in sabrndan, olgunluundan g alr, affa urayacan bilir. Ksp barmalarn yan sra arkadalk ve dayanma duygusunun yaand bir beraberlikleri olur onunla. Gnlk ilerden kitaplara, filmlere kadar paylalr herey. Beraberliklerinin birinci ylnda Kadky rhtmna paralel arka sokaktaki evde otururlar. Acbadem'e tanrken Cemal'in srar ve 80 ncesi olaylar nedeniyle dkkan kapatrlar. 1985 ylnda Kadky, Cihanseraskeri sokak, Baak apartmanna tanrlar, 29 uncu ve son durana.

Esperanto:

Esperanto bayra Esperanto, ("mit eden" anlamnda) anadilleri farkl olan insanlar arasnda anlamay kolaylatrmay amalayan yapay bir dildir. 1887'de Polonyal Musevi asll gz doktoru Ludwik Lejzer Zamenhof tarafndan icat edilmitir. Dr. Zamenhof'un bulunduu blgedeki insanlar Lehe, Rusa, Yidi gibi farkl diller konuuyorlard. Zamenhof bu insanlarn birbirleriyle anlamalarn kolaylatrmak iin hi deimeyen ve istisnas olmayan 16 ana kurala dayal ve kelimelerinin kklerini genellikle bu Avrupa dillerinden alan Esperanto dilini icat etti. Esperanto, Hint-Avrupa dilleri (Ari diller) arasnda saylabilir. Ancak, morfolojisi Macarca, Trke gibi bitiken dillere benzer. 1,6 milyon kiinin bu dili konuabildii iddia edilmektedir. Szck daarc daha ok Hint-Avrupa dillerinden gelmektedir. Esperanto nasl renilebilir? Ulusal Esperanto Dernekleri srekli kurslar dzenlemektedir. Ayrca Esperanto kendi bana alarak retebilecek kitaplar da vardr. Daha ok bilgi iin herhangi bir TEJO brosuyla, yerel Esperanto Gruplaryla ya da Rotterdam'daki TEJO Dnya Brosu ile ilikiye geilebilir.

MBECCEL ZMRL Kohinor elmas: ran Ulusal Mcevher Mzesi Ferdovsi Caddesindeki Bank Mellinin arkasnda Alman Eliliinin yanndadr. Mcevher uzmanlarna gre dnyadaki en deerli mcevher kolleksiyonu buradadr. Buradaki talarn gemii yzlerce yl geriye gider ve her bir deerli parann birok savaa neden olduu buradaki yaztlarda yazl durumdadr. 1738 ylnda Nadir ah Afarn Hindistan seferi srasnda kendisine para ve iinde Derya-y Nr (Nur Denizi) ve Kuh-i Nr (Nur Da) elmas bulunan hediyeler sunulmu. Bunlardan Kuh-i Nr elmas daha sonra birok el deitirmi ve imdi Londrada Tower of Londonda sergilenmektedir. Darya-y Nr elmas ise u anda Ulusal Mcevher Mzesindedir. 182 karat arlyla dnyann en byk pembe elmasdr. 25 mm. geniliinde, 38 mm. uzunluunda ve 10 mm. kalnlndadr ve evresi 26 bin deerli tala ssldr.

Kuh-i Nur elmas

Bu mzenin giri katnda Prehistorik dnemden Sasanilere kadar birok tarihi eser sergileniyor. Bunlar ounlukla randa aratrmalar yapan yabanc Arkeologlarn buluntulardr. Her yerde karlaabileceiniz eski kaplar, metal taklar ve heykelciklerin dnda Persepoliste bulunan nemli tarihi eserlerin bazlar burada sergilenmektedir. Bunlar arasnda I. Dariusu gsteren byk bir rlyef, altn tabletler ile bronzdan bir kpek ve aslan figr dikkati ekmektedir.
Topkap Mzesi'ndeki nl "Kak Elmas" adn nasl alm? Bu elmas Osmanl Hazinesi'ne nasl girmi? Elmas ka karattr? Dnyann tannm elmaslar arasnda yeri nedir? Topkap mzesindeki nl elmasa neden "kak elmas" denildii hakknda muhtelif hikayeler varsa da, kanmca bunlarn doru olan, elmasn kesiminin oval olmas ve dolaysyla da kaa benzemesindendir. Elmasn Osmanl Saray'na nasl girdii hakkndaki bilgi de, rivayetten te deildir. Son yllarda yeni tartlmaya balanan ve doru olmas en muhtemel rivayet yledir: 1774 ylnda Pigot adnda bir Fransz subay, bu elmas Hindistan'n Madaras Mihracesi'nden satn alp Fransa'ya gtrr. Bir zaman sonra tekrar satla kartlan elmas Napolyon'un annesi satn alr ve uzun sre gsnde tar. Ne var ki, Napolyon srgne gnderildii zaman, olunu kurtarabilmek iin, annesi de elmas mecburen satla kartr. te o srada, Fransa'da bulunan Tepedelenli Ali Paa'nn bir adam, paa adna 150 bin altn deyerek elmas satn alr ve paaya getirir. Sultan 2'nci Mahmud zamannda, Tepedelenli Ali paa, devlete kar ayakland gerekesiyle ldrlr, paann varlklarna el konulur ve nesi var nesi yoksa Osmanl Hazinesi'ne gnderilir. Bylelikle, Napolyon'un annesinden satn alnan "Kak Elmas" hazineye girmi olur. Kak elmas'nn evresini iki sra 49 adet prlanta kuatmaktadr. Bu haliyle elmas, yldzlarn ortasnda prl prl parlayp gkyzn aydnlatan bir dolunay andrr. Prlantalarn, elmasa k ve gzellik vermesi iin sonradan, 2'nci Mahmud tarafndan dizdirildii sanlmaktadr. Kak elmas 86 karattr ve dnya'nn tannm 22 elmas arasndadr. Dnyann en byk elmas olarak bilinen 191 karatlk Ik Da ya da Kuh-i Nur adyla tannan elmas Hindistan'da bulunmutur ve bugn, ngiltere Krallk Hazinesi'ndedir. Ad Farsada Ik Denizi anlamnda olan, uuk pembe renkli, yass bir ta olan Derya-i Nur elmas ise, yaklak 185 krat arlndadr ve bugn ran Milli Bankas'nda saklanmaktadr. Bunlara ilaveten, 1853 ylnda Brezilya'da bulunan ve Gney Yldz adyla tannan 128 karatlk elmasla, Byk Mool Elmas ve bizdeki 86 karatlk Kak Elmas, dnyadaki en byk ve en deerli 22 elmasn arasnda

bulunmaktadr.

BU BZMK Dante ile Beatrice: Dante Alighieri (1 Haziran 1265, Floransa - 13 Eyll 1321, Ravenna) talyan ozan ve politikac. En bilinen eseri, Ahirete yaplan bir yolculuu anlatt lahi Komedya`dr (La Divina Commedia). Bu eser Cehennem, Araf ve Cennet isimlerinde ciltten olumutur. Dnya edebiyat tarihinin en byk eserlerinden biri olarak kabul edilmekle birlikte, modern talyanca`nn temelini oluturur. Modern Avrupa ve talya iin nemli bir figrdr ve talya'daki demir 2'larn tura tarafnda, Dante'nin resmi vardr. Dante 1265 ylnda dodu, Haziran aynda kizler burcu olarak dodunu syler. Gerek ad olan Durante`yi ksaltarak Dante`yi kullanmtr. Dante'nin ailesi kkl ve asil bir aile olmakla beraber sonradan fakir dm ve aristokratik nemini kaybetmiti. Dante'nin babas II. Alighiero hakknda ok fazla bilgi yoktur, meslei bilinmemekle beraber noter, hakim veya faizci olduuna dair eitli grler mevcuttur. II. Alighiero hakkndaki belki de tek "kesin" bilgi onun Guelf'ler partisine mensub olduudur. O sralarda ynetim Ghibellin'lerdeydi ve Ghibellin'ler Guelf'leri srgn ederek ehirden uzaklatrmlard. Her ne kadar Dante'nin babas II.Alighiero Guelf'lerden olsa da Dante doduunda, Floransa Ghibellin'lerin ynetiminde olmasna ramen II.Alighiero ve ailesi Floransa'da ikamet etmekteydi. Dante babasn sevmezdi, bunun nedeni babasnn kt n veya silik kiilii olabilir. Eserlerinin hibir yerinde babasndan sz etmemitir, aksine her frsatta valyelik payesi bulunan dedesi Cacciaguida'dan bahseder, ailesinin soyunun Roma'ya dayand ile vnrd. Dante annesini daha ok kk yalarda kaybetmitir. Babas da o on sekiz yalarndayken vefat etmi, bunun zerine Dante vey annesi (monna Lapa) ve vey kardeleriyle yaamak zorunda kalmtr. Yazarn hayatnn bu dnemi ile ilgili ok fazla bilgi bulunmasa da, onun byk aclar ekmemekle beraber bu dnem boyunca mutlu veya rahat olmad dnlmektedir. Dante denince ilk akla gelen isim belki de onun sonsuz bir ak ile baland Beatrice'dir. Dante'nin ocukluu ve genlii hakknda ok az bilgiye sahip olunsa da, airin dokuz yandayken kendisinden bir ya kk Beatrice'e ak olduu kesin olarak bilinmektedir. Komular Floransa'l valyelerden olan Folco di Ricovero de' Portinari'nin kz Beatrice ile komularnn evindeki bir elence srasnda tanmt. Tant ilk andan beri Dante Beatrice'e byk bir tutkuyla baland. Beatrice ile ikinci kez karlatnda on sekiz yandayd, bu ikinci karlamadan sonra Beatrice'e olan sevgisi daha da derinleti. Beatrice'e olan ak yazmn ve iire olan bak asn byk oranda etkileyecekti; lahi Komedya'nn tohumlarn atan belki de Beatrice'e olan akyd. Dante akndan sevgilisine hibir zaman sz etmemitir, nitekim 1288 ylnda Beatrice Floransa'l valyelerden Simone dei Burdi ile evlendi. Fakat Beatrice evliliinden sadece iki sene sonra, 1290'da, yirmi drt yanda ld. Beatrice'in lmnden sonra Dante almalarna daha sk sarlm, Latin edebiyat ve felsefeye kendisini adamtr. Kukusuz Beatrice'in lm Dante iin byk bir oktu ve yazarn yazm hayatn da fazlasyla etkiledi. Beatrice'in ok gen bir yata lmesi, Dante'nin onu lmszletirmesine yol am, fikriyatnda Beatrice'e maddi, lml ve insani bir grnmden ziyade manevi, lmsz ve ilahi bir grnm vermesine neden olmutur.

YAZGICI R Pene-i kahr: kahr penesi,zulmeden el Yavuz Sultan Selim, srtnda kan bir ban yznde lm. ir-pene denilen bu ban skm ve mikrop bedenine yaylm. Rivayet edilir ki Yavuz, 1512 ylnda babasnn tahtn elinden alrken kolundan tutup tahtndan bizzat indirmi ve o da "ilahi oul! Beni berbad edip tahtmda ettin. Dileim Allah'tan sen de gen yata berbad olp ir-peneler elinde gidesin" demi. II. Beyazit bu szndeki ir-pene ile "aslan penesini" kasdetmi ve zulme uradn ima ederek daha gl biri tarafndan ayn sona uramas iin beddua etmi.Baba duas kabul olmu.Bir farkla, ir-pene mecaz deil hakikat manasyla tecelli etmi Yavuz Sultan Selim veya I. Selim (10 Ekim 1470, Amasya - 22 Eyll 1520), 9. Osmanl padiahdr. Babas II. Bayezid, annesi Dulkadiroullar beyliinden Glbahar Hatun'dur. Selim, tahta babas II. Bayezid'e kar darbe yaparak kmtr. Tahta kmadan nce Krm'da Kefe Beylerbeyi olarak grev yapmtr. Yavuz Sultan Selim'e kz Aye Hafsa Sultan' vermi olan Krm han Mengli Giray, ona askeri destek salayarak tahta gemesine yardm etmitir.

aldran Sava Osmanl Devleti skntl bir dnem yayordu. Bu bunalml dnemin en byk sebebi Dou'daki ii Safevi devletiydi. Bu devletin ortadan kalkmasyla Anadolu'daki Osmanl egemenlii salamlaacak ve doudan gelebilecek tehditlere kar dalk Dou Anadolu Osmanl savunmasn glendirecekti. Yavuz Sultan Selim'in bir baka En byk amac da doudaki btn Trk-slam devletlerini tek bir devlet ats altnda birletirmekti. Yavuz Sultan Selim, 1514 yl baharnda ordusuyla birlikte ran seferine kt. Olu Sleyman' 50.000 kiilik kuvvetle Anadolu'da emniyet olarak brakt. Osmanl kuvvetleri, Erzincan'dan Tebriz'e doru yryne devam etti. aldran'da 23 Austos 1514'te yaplan savata Osmanl kuvvetleri zafer kazanrken, Safeviler bozguna uradlar. Savan tarihteki en nemli zellii ve kazanlmasndaki en nemli etken, ateli silahlarn bir savata ilk defa bu kadar youn kullanlmasdr. 20.000 yenieri 7'er bilye atmtr ve ou etkili isabet etmitir. Yavuz, merkezini yaklak 300.000 birbirine zincirlerle bal binek arabasyla muhafaza etmitir ki, bu da lojistik destein ne kadar byk olduunu gsterir. ah smail, kaarak hayatn kurtard. Yavuz yoluna devam ederek Tebriz'e girdi. ehirdeki birok sanat ve ilim adam stanbul'a gnderildi. Bu zafer sonucunda ah smail eski prestijini kaybetti. Bu sayede Dou Anadolu'da Osmanllar iin bir tehlike kalmam oldu. 15 Eyll 1514'te de Tebriz'den Karaba'a hareket eden Yavuz'un amac, k orada geirip, baharda ran' tmyle almakt. Ancak artlar msait olmad iin Amasya'ya gidildi. aldran Zaferi'nden sonra, Erzincan, Bayburt kesin olarak Osmanl hakimiyetine geti. Kemah kalesi alnd. 12 Haziran 1515'de kazanlan Turnada zaferi ile Dulkadirolu beyliine son verildi. Diyarbakr, Mardin ve Bitlis Osmanl hakimiyetine girdi. Bylece Anadolu'da Trk birlii salanm oldu. Mercidabk Zaferi Fatih Sultan Mehmet devrinden kalan anlamazlk ve ran Seferi, Msrllarn ve Safevilerin ittifak yapmalarna neden oldu. Yavuz Sultan Selim, bu ittifakn yaplacan renince Msr seferine karar verdi. Yavuz Sultan Selim, 5 Haziran 1516'da Msr seferine kt. 27 Temmuz gn Osmanl Ordusu Msr snrna dayanmt. Msr Sultanlna bal Antep ( 18 Austos 1516) ve Besni ( 19 Austos 1516) kaleleri birer gn arayla teslim oldular. Ancak asl sava 24 Austos 1516'da Mercidabk'da oldu. Msr Ordusu Osmanllarn ezici top atei karsnda fazla dayanamad. Msr hkmdar Gansu Gavri l olarak bulundu. Kazanlan Mercidabk zaferi sonunda Suriye'nin kaplar Osmanllara alm oldu. Memlukler ve Ridaniye zaferi 28 Austos 1516'da Halep'e giren Yavuz Sultan Selim hibir direnmeyle karlamadan ehri teslim ald. Hama (19 Eyll 1516), Humus (21 Eyll 1516) ve am (27 Eyll 1516) ayn ekilde teslim olurken, Lbnan emirleri de Osmanl hakimiyetini kabul ettiler. Yoluna devam eden Yavuz 30 Aralk 1516'da Kuds'e, 2 Ocak 1517'de Gazze'ye girdi. Mercidabk Sava'ndan sonra Msr'n bana Tumanbay geti. Tumanbay Osmanl hakimiyetini kabul etmedii gibi, bar teklifi iin gelen Osmanl elisini ldrm ve Venediklilerden top ve silah alarak Ridaniye'de kuvvetli bir savunma hatt kurmutu. Yavuz Sultan Selim, ordusuyla birlikte Sina ln geerek, Ridaniye'de Msr Ordusu ile karlat. Msr Ordusu'na, El-Mukaddam Dann etrafn dolaarak gneyden saldran Yavuz Sultan Selim, bu manevra sayesinde Msr Ordusunun ynleri sabit olan toplarn etkisiz hale getirdi. 22 Ocak 1517'de Ridaniye Zaferi kazanld. Bu zaferle birlikte Memluk Devleti ykld, topraklar Osmanl egemenliine girdi. Halifelik 24 Ocak 1517'de Kahire alnd. 4 ubat 1517'de Yavuz trenle Kahire'ye girdi ve Msr Memluklerine bal Abbasi halifeliine son verdi. Yakalanan Memluk sultan Tumanbay idam edildi. Msr Seferi sonunda Suriye, Filistin ve Msr Osmanl hakimiyetine girdi. Ayrca Hicaz ve yresi de Osmanl topraklarna katld. Dou ticaret yollar tamamen Osmanllarn eline geti. Elde edilen ganimetler ve alnan vergilerle Osmanl Hazinesi doldu. 6 Temmuz 1517'de Kutsal Emanetler Osmanl eline geti. O dnemde halife olan III. Mtevekkil stanbul'a tanm ve mrnn sonuna kadar orada Osmanl koruyuculuunda, siyasi yetkiye sahip olmadan yaamtr. III. Mtevekkil'in lmnden sonra hilafet makam bo kald. Genel kannn aksine hilafet, I. Selim'e gemi deildir. Zaten 18.yy sonundaki Kk Kaynarca Antlamas'na kadar, hibir Osmanl belgesinde Osmanl Padiah'nn sfatlar arasnda "Halife" gemez. lk kez Kk Kaynarca Antlamas ile Osmanl Padiah, Halife olarak Rus idaresine giren Krm Mslmanlar'nn koruyucusu olarak gsteriliyordu. Ancak, Osmanl'da hilafet iddialarnn kurumsallap oturmas ancak II. Abdlhamit ile olacaktr.

mar almalar Yavuz Sultan Selim, dedesi Fatih Sultan Mehmet zamannda yaplan Hali Tersanesini kapasite olarak arttrd. Medreselerin yannda, sosyal ve ticari alanda hizmet verecek birok bina ina ettirdi. Hayat youn savalarla geen Yavuz Sultan Selim, Diyarbakr Fatih Paa, Elbistan Ulu Camii, am Salihiye'de Muhyiddini Arabi'ye Camii, maret ve Trbesi gibi hayr eserleri de yaptrmaya frsat bulmutur. Ayrca temelini attrd stanbul Sultan Selim Camii'ni bitirmeye mr yetmemi, bu eser olu Kanuni Sultan Sleyman tarafndan tamamlanmtr. Kulana kpe takt iddia edilmektedir. Bunu slami bir gnderme ile takt sylenir: takt kpe o dnemde kleler tarafndan taklan cinstendi, o da kendisini Allah'n klesi, kulu olarak gryordu bunu da klelerin takt kpelerden takarak ifade etmi oluyordu. 22 Eyll 1520'de "Aslan Penesi" denilen bir ban yznden vefat etti. Kanuni Sultan Sleyman, Fatih Camii'nde babasnn cenaze namazn kldktan sonra, onu Sultan Selim Camii avlusundaki trbeye defnettirdi. Mastor murad: Mastor: ok sarho, mastur.(TDK) IV. Murat, (Osmanl Trkesi: Murd-i rbi)(d. 27 Temmuz 1612-. 8 ubat 1640) 17. Osmanl padiahdr. 1623 ile 1640 yllar arasnda hkm srmtr. I. Ahmet'in Ksem Sultan'dan olan oludur. Amcas I. Mustafa'nn yerine 11 yanda tahta gemitir. lmne ahit olduu Gen Osman'nn etkisinde kalmtr. Yenilik yanls bir padiaht. Kiisel yaps gl, yakkl ayn zamanda ok abuk sinirlenen birisiydi. Tahta getiinde hazine bo idi. Ancak kendisi devlet ilerini dzene sokarak hazineyi azna kadar doldurmutur. Fiziki yaps itibariyle ok gl idi. 200 okkalk (yaklak 260 kg) grzleri tek eliyle dahi rahatlkla kaldrabildii kaynaklarda yazldr. Babas I. Ahmet'in Sultanahmet Camii'ndeki trbesine defnedilmitir. IV. Murat, (Osmanl Trkesi: Murd-i rbi)(d. 27 Temmuz 1612-. 8 ubat 1640) 17. Osmanl padiahdr. 1623 ile 1640 yllar arasnda hkm srmtr. I. Ahmet'in Ksem Sultan'dan olan oludur. Amcas I. Mustafa'nn yerine 11 yanda tahta gemitir. lmne ahit olduu Gen Osman'nn etkisinde kalmtr. Yenilik yanls bir padiaht. Kiisel yaps gl, yakkl ayn zamanda ok abuk sinirlenen birisiydi. Tahta getiinde hazine bo idi. Ancak kendisi devlet ilerini dzene sokarak hazineyi azna kadar doldurmutur. Fiziki yaps itibariyle ok gl idi. 200 okkalk (yaklak 260 kg) grzleri tek eliyle dahi rahatlkla kaldrabildii kaynaklarda yazldr. Babas I. Ahmet'in Sultanahmet Camii'ndeki trbesine defnedilmitir. Ynetimi ele aldktan sonra ilk ii lkedeki yolsuzluklara ve ayaklanmalara kar mcadele etmek oldu. stanbul'da ki iilen yerleri ve kahveleri kapatt. Ttn yasaklad. Bu yasaklara uymayanlarn ldrlmesini emretti. Geceleri klk deitirerek stanbul'da teftilere kt ve bu teftiler srasnda yasaklara uymayanlar ldrtt. Bu yolla asayii salad. IV. Murat muharebe alannda ordularna kumandanlk yapan son Osmanl padiahyd. 1635'de Safevilere kar Revan seferine kt. Kars' geerek Revan' kuatt. On gn sonunda kale komutan teslim oldu. Daha sonra Tebriz'i ele geirdi. Bu dnemde drt kardeinin n ldrtt. 1638'de byk bir ordu ile Badat seferine kt. Krk gn sren bir kuatmadan sonra ehri ele geirdi. 1639 ylnda stanbul'a doru yola kt. Sadrazam Kemanke Kara Mustafa Paa ran elisiyle Kasr- irin Antlamas'n imzalad IV. Murat 1640 ylnda 27 yanda siroz hastalndan tr lmtr. *4. Murat devri. Padisah tarafindan, mey (sarap), afyon ve fal bakmak yasaklanmis. Istanbul'da btn meyhaneler ve keshaneler "underground" takilmaya baslamis. 4. Murat bi gece, tebdil-i kiyafet Istanbul'a indiginde, karsiya gemeye karar verip bi sandal kiralamis. Sandalci msterisinin sultan oldugunu bilmiyomus tabii. Bi ara, sandalin yanindan sarkan bi ipi ekmis. Ipin ucunda bi testi! Sultan, "Ne var o testinin iinde?" diye sormus. Sandalci "Ne olacak, mey iste" diye glerek msterisine ikram etmis. Her ne kadar yasaklamis olsa da, 4. Murat'in alkolle arasinin iyi oldugu bilinir. Ikrami kabul etmis ama yine de, "Mey yasak. Hnkarimiz grse kafani vurdurtur diye korkmuyo musun?" diye sormaktan da geri kalmamis. Sandalci da haliyle, "Yahu hnkar ner'den grecek bizi denizin ortasinda" demis. Aradan biraz zaman gemis. Sandalci bu kez de, teknenin tahtalarindan birini kaldirip aradan afyon ikarmis ve nargilesine atarak krklemeye baslamis. Gnl zengin adam, hemen msterisine de ikram etmis. Sultan yine kabul etmis ama yasagi gene hatirlatmis. Sandalci ayni sekilde, "Kim grecek ki bizi denizin ortasinda" demis. Biraz daha vakit gemis. Bizim sandalci cebinden fal taslarini ikarmis. Hnkara, "Ver 5 ake de falina bakayim" demis. Fal 4. Murat'in en kizdigi seymis, ama "Hadi biraz daha sabredeyim" diye dsnp, "Bak bari" demis. Fal taslarini elinde alkalayip atan sandalci, "Efendi, sorunu sor bakalim" demis. 4. Murat, "Hnkar su anda nerededir?" diye sormus. Sandalci taslara bakip "Hnkar su an denizdedir" demis. 4. Murat gya endiselenmis havalarina girip, "Sakin yakinimizda bi yerde olmasin" diye sormus sandalciya ve tekrar iyice bakmasini sylemis. Sandalci taslara tekrar bakmis ve birden, 4. Murat'in ayaklarina kapanip, "Affet beni hnkarim " diye yalvarmaya baslamis. Kiyiya dnene kadar yalvarmaya devam etmis. Padisah dayanamayip, "Sana bi soru sorucam. Eger bilirsen seni affederim. Bilemezsen boynunu aninda vurduracam" demis. Sandalci sevinle, "Padisahim ok yasa" demis ve merakla soruyu beklemeye baslamis. 4. Murat, sandalciya, "Dnste Istanbul'a hangi kapidan giricem?" diye sormus. Tabii sandalci hemen itiraz etmis,

"Hnkarim, simdi ben hangi kapiyi sylesem, siz baska kapidan girersiniz. Affiniza siginarak, gireceginiz kapiyi bi kagida yazsam ve size versem; kapidan getikten sonra okusaniz olur mu?" demis. Hnkar basini "Olur" anlaminda sallayinca, sandalci tahminini yazip kagidi vermis. 4.Murat kagidi alir almaz, daha bakmadan, yanindaki fedaisine, "Hemen boynunu vur su kafirin" emrini vermis. Sonra da, "Surlara yeni bir kapi aila! Istanbul'a oradan giricem" demis evresindekilere. Kapi 5-10 dakikada ailip, padisah ve erkani sehre girmis. 4. Murat bi ara, sandalcinin kagida hangi kapiyi yazdigini merak etmis. Kendinden ok eminmis, laf olsun diye cebindeki kagida bakmis. Ama okuyunca hayretler iinde kalmis. Sandalci kagida sunlari yazmismis: "Hnkarim, yeni kapiniz vatana millete hayirli ugurlu olsun" O gn bugndr de iste o kapi, "Yenikapi" olarak aniliyormus.

Sultan kinci Selim: 28 Mays 1524'de stanbul'da dodu. Babas Kanuni Sultan Sleyman, annesi Hrrem Sultan'dr. Hrrem Sultan Slav kkenlidir. Orta boylu, ak alnl, mavi, gzl, ince kal ve sarn bir padiaht. ehzadeliinde mkemmel bir tahsil ve terbiye ile yetitirildi. Devlet idaresini iyice renmek iin de Anadolu'nun eitli yerlerinde sancakbeylii yapt. Bu srada tahsiline devam ederek, ilim ve tecrbesini arttrd. Sar Selim olarak da anlan II. Selim, Ktahya sancakbeyi iken ald, babas Cihan padiah Kanuni Sultan Sleyman'n lm haberi zerine stanbul'a gelerek 30 Eyll 1566 gn 42 yanda iken tahta geti. Sar Selim daha nceki Osmanl Sultanlarna gre silik ve zayf bir hkmdard. Babasnn saltanat srasnda dier kardeleri ehzade Bayezid ve ehzade Mustafa'nn bertaraf edilmesiyle kolayca tahta geen Sultan kinci Selim, adn ald dedesi Yavuz Sultan Selim ve babas Kanuni'ye gre olduka silik bir idare sergilemitir. Devrin byk devlet adamlar sayesinde Osmanl Devleti ihtiamn srdrm, Sokullu Mehmed Paa gibi dirayetli ve tecrbeli vezirler hkmeti ayakta tutmulardr. Sultan kinci Selim'in kendisi hi sefere kmam ve liyakatli olmayan Ali Paa'nn Kaptan- Deryalnda nebaht facias yaanmtr. 8 yl padiahlk yaptktan sonra 15 Aralk 1574 gn vefat etti. Ayasofya'ya defnedildi. Sultan kinci Selim stanbul'da len ilk Osmanl Padiahdr. 4.Murad ve 2.Selimin tm lkede alkol ve sigaray yasaklayp kendilerinin iki ve esrardan gitmeleri arasndaki paradoksu sizlere brakyorum,akas benim pek inanasm gelmiyor. Abdlmecit, (d. 25 Nisan 1823, stanbul . 25 Haziran 1861, stanbul). 31. Osmanl padiahdr. II.Mahmut'un Bezmialem Sultan'dan olan oludur. Osmanl Devleti'nin son 4 padiahnn hepsinin babasdr. Ayrca en ok sayda olu padiahlk yapm olan padiahtr. Bat kltryle yetitirilmitir. yi Franszca konuur ve bat mziinden holanrd. Babas II. Mahmut gibi yenilik yanlsyd. Babasnn vefat zerine tahta kt. Abdlmecit'in tahta k sevin uyandrmt. Tlihi, Mustafa Reit, Mehmet Emin Ali, Fuat paalar gibi devlet adamlarna rastlamasyd. Saltanat srasnda en ok tutucularn muhalefetiyle karlat. Aracsz halkn dertlerini halkn kendi azndan dinleyen ilk padiahtr. Tanzimat Ferman Abdlmecit'in zamannda ilan edildi. Tanzimat'n uygulamasnda karlalan glkleri yerinde grmek amacyla yurt gezilerine kt. 1844'te zmit, Mudanya, Bursa, Gelibolu, anakkale, Limni, Midilli, Sakz' ziyaret etti; 1846'da Silistre'ye kadar uzanan bir Rumeli gezisi yapt. Her yl Meclisi Vly Ahkm Adliye'yi bir nutukla amas, onun milletvekili dzenine yaknln gsterir. Abdlmecit, babas gibi tberkloza yakalanmt. Ihlamur Kk'nde ldnde (25 Haziran 1861) 39 yandayd.Fatih aramba da Yavuz Selim Camii Haziresinde kendi trbesinde yatmaktadr. Alem yaparken lp lmedii hakknda ise yorum yapmak istemiyorum,ben byle bir bilgiye rastlamadm. (Bezm-i Alem) Sultan (18072 Mays 1853) Osmanl Padiah II. Mahmut'un 2. ei ve padiah Abdlmecit'in annesidir. Bezm-i Alem "Dnyaya bayram" anlamna gelir. Osmanl tarihinin en etkin valide sultanlarndan biridir. Fakat Ksem Sultan gibi devletin ynetimini ele geirmekten ziyade oluna danmanlk rl oynamakla yetinmi, fakirlere yardm iin yapt almalardan dolay sevilen ve sayg duyulan bir Valide sultan olarak tarihe gemitir. Bezmialem Sultan Yahudi asll bir Rus ailesinin kz olarak dodu. O yzden kendisine zamannda Rus Yahudisi Suzi denilmitir. Babasnn isminin Leon olduu sylenir. Olu Abdlmecit tahta ktnda 16 yanda, kendisi de 32 yandayd. Olunun hkmdarl dneminde, ld tarihe kadar 14 yl sreyle (1839-1853) Valide Sultan oldu. Oluna Tanzimat'n ilan konusunda Mustafa Reit Paa'ya gvenmesini tavsiye ettii sylenir. Ayrca Abdlmecit'in annesini ok sevdii, hkmetteki nazrlar (bakan) seerken annesine dant bilinmektedir. Bezmialem Sultan birok mimari eserlerin yaplmasna nclk etmitir. Bu eserlerden bazlar unlardr:

Yldz Saray'ndaki Dilkusa Kasr (1842) Maka (1839), Topkap (1843) ve Yldz'da (1843) deiik Bezmialem Valide Sultan emesi Bezmialem Valide Sultan Vakf Gureba Hastanesi (1843) Gnmzde Caalolu Anadolu Lisesi'nin binas olarak kullanlan Mekteb-i Maarif ve Valide Mektebi (1850) Hali zerinde yaplan ilk ahap Galata kprs (1845)

Bezmialem Sultan 2 Mays1853 tarihinde Dolmabahe Saray'nda vefat etti ve Divanyolu'ndaki II. Mahmut Trbesine gmld. Garabet Balyan'n mimarl altnda inaatna balattrd Dolmabahe Camii henz bitmemiti. Camiyi olu Sultan Abdlmecit annesinin ansna 1855 ylnda tamamlattrarak Bezmialem Valide Sultan Camii ad altnda hizmete at. Cami zamanla Dolmabahe Sarayna yaknl nedeniyle Dolmabahe Camii olarak anlmaa balad.

Mussolini ve Hitler Avusturya gezisinde

Benito Mussolini Benito Mussolini (1883, Forli - talya - 1945), II. Dnya Sava srasnda talya'nn babakan. Hitler ile birlikte Faizmin en nemli uygulayclarndandr. niversite eitiminin ardndan retmenlik yaparak almaya balad. 1902'de zorunlu askerlik grevinden kamak iin isvire'ye gitti. 1904'te talya`ya geri dnd ve talyan Sosyalist partisi'ne katld ve partinin yayn organ olan avanti gazetesinde alt. bir sre gazetenin bayazarln da stlenen Mussolini, birinci dnya sava'nn balamas zerine orduya yazld. savata yaralanan Mussolini Milano'ya dnd ve burada sa grl l Popolo d'talia gazetesinin editr oldu. km ekonomi ve siyasi kargaa iindeki talyada Mussolini eitli sac gruplar kurduu faist partisinin bnyesinde toplad.l duce lakabn kullanan Mussolini, lkenin problemlerini zeceini vaat ediyor ve eski Roma mparatorluu'nun ihtiaml gnlerine geri dnleceine sz veriyordu.Partinin genlik tekilat olarak kurulan Kara Gmlekliler rgt ise ekonomik durumun kargaasnda faydalanarak byk bir srama yapan komnist gruplarla, grevci iilerle atyordu. Mussolini, Ekim 1922'de Kral Viktor Emmanuel III' ynetimin faist parti'ye devretmesi iin tehdit etti; aksi takdirde 26.000 taraftar ile Roma'ya yryecekti *. komnist hareketinde nne gemek isteyen kral bu teklifi kabul etti. Due ilk olarak faist parti dndaki dier partileri kapatt, sendika hareketleri kanun d ilan etti, kitap ve gazetelere sansr getirdi, eitimi sk kontrol altna ald. bu arada devlet gdmnde ekonominin faistletirilmesi amacyla tm lke tren raylar ve otobanlarla kapland. iftileri srekli tevik etti , tarm ve endstrinin canlanmasn salad buna bal olarak da talyada isizlik azald. tm bunlar mussolini'nin kitleler zerindeki poplaritesini arttrd. Uluslararas arenada glendiini ispat etmek iin 1935'te Habeistan'a asker kard. uzun ve nedensiz bir sava sonunda Habeistan' igal eden talya,1936 ylnda Nazi Almanyas ile Roma-Berlin mihverini kurdu.Bu tarihten sonra devaml Hitler'in etkisinde kalan mussolini 10 Temmuz 1940'da mttefiklere sava ilan etti.kinci Dnya Sava srasnda talyan ordusu Kuzey Afrika ve Balkanlar'da Mttefik Kuvvetlerine kar malup oldu,Nazi Almanyasndan ald destek ile igal ettii blgelerde direndi ancak talya'da gcn kaybetmeye balad.Komnistler nderliindeki direniilerin lkede etkili olmas ve mttefiklerin 1943'de Sicilya'ya kartma yapmasnn ardndan Kral Viktor Emmanuel III Mussolini'yi grevden ald. Almanya Kuzey talyay igal etti ve Alman paratleri Mussolini'yi 12 Eyll 1943'de Gran Sasso'da tutuklu bulunduu otelden kurtararak uakla Viyana'ya kard. talya'da kendine bal birliklerle mcadeleyi srdren Mussolini Nisan 1945'de yani savan son gnlerinde kamaya alrken talyan direniine mensup partizanlar tarafndan ldrld. Ertesi gn Mussolini'nin, sevgilisinin ve birka yandann cesedi Milano'da Loreto Meydan'nda baaa sallandrld.

Adolf Hitler

Adolf Hitler (d. 20 Nisan 1889 - . 30 Nisan 1945) 1933 itibari ile Almanya'nn babakan, ve 1934'den lmne kadar Almanya'nn "Fhrer"(Lider) iydi. Nasyonal Sosyalist Alman i Partisi'nin kurucusu ve lideriydi. Hitler Almanya'da Birinci Dnya Sava srasnda yaanan krizde g kazand. Propaganda ve karizmatik bir dille, alt ve orta tabakann ekonomik gereksinimlerine karlk veriyordu; bunun yannda da belli bir seviyede nasyonalizm, antisemitizm ve anti-komnizm de sunuyordu. Ekonominin tekrar kurulmas, yeniden silahlandrlm bir ordu ve totaliter ve faist bir rejimle; Hitler agresif bir d politika izleyerek Alman yaama yerini geniletmek amal (Lebensraum) Polonya'ya saldrd. En geni dneminde, Nazi Almanyas Avrupa'nn byk bir ounluuna sahip olmutu, ancak daha sonra ittifak gleri tarafndan yenilgiye uratld. Savan sonunda Hitler'in rk politikalar yaklak 11 milyon kiinin lmyle sonuland, bunlarn arasnda 6 milyon musevi vard, ve Yahudi Soykrm olarak tannd. Savan son gnlerinde Rusya'nn Kzl Ordu'su tarafndan istila edilen Berlin'de; Hitler, ei Eva Braun ile Berlin'deki yeralt snanda intihar etti. ocukluu ve lk Genlik Yllar Adolf Hitler, 20 Nisan 1889 ylnda Almanlarn younlukta olduu Yukar Avusturya'nn Braunau kasabasnda dodu. Bir gmrk memuru olan Alois Hitler (18371903) ve Klara Poelzl (1860-1907) 'n be ocuundan ncsdr. lk tahsilini doduu kasabada yapt. Orta tahsiline Linz ehrinde balad. O sralarda, ilerde memur olmasn isteyen babasyla ztlayor, ileride ressam olmak istediini sylyordu. Sevmedii dersleri asyor, hi ilgilenmiyordu (ileride retmenlerini ok sert biimde eletirmi, sadece tarih retmenini ok sevdiini ve ona ok ey borlu olduunu belirtmitir).

On yanda tberklozdan babasn kaybetti. Daha sonra ar bir cier hastal geirmi, bir yl kadar okuldan ayr kalm, sonrada maddi sorunlar nedeniyle okula geri dnememitir. Annesine bakma sorumluluuyla inaatta ii olarak almaya balad. Genliinde kazand kk miktarda parann nemli bir ksmn kitaplara ayryordu. indeki anti-semitizim(yahudi dmal) ise o zamanlar balamtr. lk balarda bu fikre kar ksada yahudilerin birbirlerini kltr, sanat, politika, i hayat gibi btn alanlarda kayrdklarn dnmeye balaynca, Yahudileri sevmemeye balamtr. Kendisi bu konuyu yle der: "Ne zaman bir tiyatro gsterisi, bir mzik abartlsa yahudi yapm bir ey olduunu gryordum. Bunu abartanlarda yahudilerdi. Bir ok alan ele geirdikleri iin tm alanlarda birbirlerini kayryorlard. Gzel bir alman yapt 10 zerinden 5 alamazken yahudi yaptlar 10 alyordu. Bu yzden bir anti-semitist olmaya karar verdim." Babasz ve parasz zor yaam artlarnn stne bir de on dokuz yana geldii 1907 ylnda annesini kaybetti. Annesiyle hep ayr bir ba olduundan sz eder ve o ldnde babas lmnden daha fazla zldn anlatr. Ressam olma midiyle Viyana Gzel Sanatlar Akademisi snavna girdi ancak baarsz oldu. Bir sre, yapp satt resimlerden kazand parayla, sefalet iinde yaad. 1912'de Viyana'dan Mnih'e geldi. 1914'de I. Dnya Sava knca Hitler, Bavyera ordusuna gnll olarak girdi. Alman malubiyetinden sonra Hitler, arkada mhendis Feder ve alt kii tarafndan kurulmu olan Alman i Partisi isimli gizli bir frkaya katld ve ksa srede bu frkann reisi oldu. Frkann adn NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiter Partei/ Nasyonal Sosyalist Alman i Partisi) olarak deitirdi ve nfuzunu arttrd. Taraftarlarna ksaca "Nazi" ismi verildi. Kendisine de, taraftarlar, rehber anlamna gelen "Fhrer" lakabn verdiler. Parti 25 maddelik bir program hazrlad. Bu programn ilk maddesi Almanya'y Versay'n zilletinden kurtarmak idi. Alman vatandalnn yalnz Alman kann tayanlara hasredilmesi lazm gelecei programn temel maddelerindendi. Ayn zamanda byk sermayeyi devletirmek de yine programn esaslarndan birini tekil eder. Vlkischer Beobachter adl gazeteyi yandalar karyordu. Josef Goebbels bu gazetenin tamamen parti blteni halini almasn salad. Gazetede partisinin fikirlerini aklayan makaleler yaynlad. Siyasi Kariyeri 1924'de Mnih'ten hkmeti devirmek iin teebbslerde (Birahane Darbesi) bulundu fakat baarl olamad. Bunun zerine 10 ay hapse mahkum edildi ve bu zaman iinde "Mein Kampf" (Kavgam) isimli bir kitapta fikirlerini yazd. Bu kitap, partinin bundan sonraki faaliyetlerine yn verdi. 1924 ve 1929 yllar arasnda partisi baarsz oldu. Ancak Dnya Ekonomik Krizinden sonra daha fazla oy kazanabildi (1929). 1930 seimlerinde yzde 18 oy ile SPD'den sonra ikinci byk parti oldu. Hitler'in oylar Katoliklerden daha fazla Protestanlardan, ehirlerden daha fazla krsal blge ve kasabalardan, iilerden daha fazla orta ve st kesimden geldi. 1932 ylnda yaplan nc genel seim, 31 Temmuz tarihlidir. Seim sonularndan yine parlamentoda ounluu salayabilen bir parti kmamtr. Toplam oylarn yzde 37sini alan Nazi partisi, parlamentoda ounluu salayamamakla birlikte en ok sandalye saysna sahip partiydi. 1933 ylnn Ocak aynda, Komnistlerin bir genel grevle tm ekonomiyi ilemez hale getirerek bir devrimci durum yaratacaklar ya da lkede isava kaca konusundaki endieler o derece derinlemiti ki, Cumhurbakan Paul von

Hindenburg Hitleri, Katolik Merkez Partiyle bir koalisyon kurarak istikrarl bir hkmet kuraca umuduyla babakan atamtr. Ancak Katolik Merkez Partiyle bir anlama salanamad. Milliyeti Partinin de desteini alan Hitler, lkeyi yeniden bir genel seime gtrmtr. Hkmette olmak dolaysyla devletin tm olanaklarn kullanan bir seim kampanyas yrtlmtr. te yandan Hitler, hibir ekilde ulusalc bir sosyalist olmadn, gerekte ne olduunu ok net bir ekilde, gereken yerlere anlatabilmiti. Bu seim kampanyas srasnda endstri ve finans-sigorta devlerinden byk miktarda mali destek saladlar. 27 ubat 1933 akam Reichstagta bir yangn kmtr. Byk ihtimalle Nazi partisi tarafndan yaplmtr. Soruturma ksa srede polisi Marinus van der Lubbe adndan yar-deli bir komniste gtrd. Yangn karann kendisi olduunu itiraf etti. Ertesi gn, Hitler Hindenburga, anayasann kii hak ve zgrlkleriyle ilgili maddelerini ortadan kaldran bir kararname imzalatt. zleyen gnlerde Nazi partisi ve Milliyetiler dndaki tm partilerin yaynlar ve seim almalar durduruldu. 5 Mart 1933 gn yaplan seimlerde Nazi partisinin oylar yzde 44 dzeyine kmtr. Milliyeti partilerin oylar dm olmakla birlikte parlamentoda ounluk salanabiliyordu. Seimlerin hemen ertesinde parlamentodan bir yetki kanunu kartld. Bu kanun, Reichstagn tm yetkilerini drt yl sre ile kabineye devrediyor, ve almalarna bu sre iin ara veriyordu. Ancak byle bir kanun iin parlamentoda te iki ounluk karar gerekmektedir. Bu ounluk kararnn nasl saland Nrnberg Mahkemeleri tutanaklarna da gemitir. Oylamann yaplaca gn parlamento SA tarafndan kuatlm, baz Sosyal Demokrat parlamenterler ieri alnmamtr. Zaten 81 komnis parlamenter de seimlerden nce gz altna alnmt. 23 Mart 1933 gnk parlamento oturumunda Halkta ve Almanyadaki Skntnn Kaldrlmasna Dair Kanun (Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reicht) adndaki yetki tasars kabul edilmitir. Bu kararnameyle yrtme ve yasama erklerini eline almtr. Hemen ardndan dier partileri yasaklad. Byk bir propaganda faaliyeti yrterek ve olaanst hitabet ve ikna kabiliyetini kullanarak btn Alman halkn Nazi bayra altnda birletirdi. Kendisini, Almanlarn yanlmaz byk lideri ilan etti ve halk da buna inandrd. Bundan sonra Alman halk lmne kadar Hitler'in peinden kr krne gitmitir. Halka, lkeyi iinde bulunduu durumdan kurtaracana sz verdi ve bu yolda almalarna balad. Almanya'da ar art gsteren isizlii sava hazrl iin kullanarak, i sahas oluturdu. lke genelinde byk otobanlar ina ettirdi. lkedeki btn aksaklklarn nedeni olarak Yahudileri ve ingeneler gibi baz aznlklar gsteriyor, Alman rknn stn rk olduunu sylyordu. Btn bir Alman halkn da bunlara inandrmay baard ve tarihin en byk soykrm faaliyetine giriti. Btn Yahudileri toplama kamplarnda toplad. alabilecek durumda olanlar ayrldktan sonra dierleri gaz odalarnda ldrlp, frnlarda yakldlar. (Bu faaliyetler sadece Almanya'da deil, daha sonra igal edilen btn lkelerde de gerekletirildi. Bu ekilde tm Avrupa'da yaklak olarak 5.5 milyon Yahudi ve yarm milyon ingene ldrld.) Alman rkn iyiletirmek adna, binlerce zihinsel engelli insan da hastanelerde, verilen gizli emirlerle ldrlmtr. Hitler, tm Almanca konuan insanlar bir at altnda toplamak istiyordu (Avusturya ile Almanya snrnda bulunan bir kasabada domas bunun nedenlerinden biri olarak gsterilir). Bu amala nce Avusturya'y, daha sonra ekoslavakya ve Polonya'y Sovyetlerle beraber igal etti. Bu igaller, kinci Dnya Sava'n balatan kvlcm oldu. Bat Avrupa lkelerini ve Rusya'y(ne kadar Polonya'y paylasalarda aralarndaki savan kanlmaz olduunu iki tarafta biliyordu. kisininde istekleri akyordu) karsna ald. Bu cephe genilii II. Dnya Sava'nn sonucunu belirleyen en nemli etken oldu daha sonradan Amerika Birleik Devletleri'nin de savaa dahil olmas yenilgiyi hazrlad. Sava sonucunda Almanya'nn yenilgisini gren Adolf Hitler mitsizliin iyice artmas zerine 29 Nisan 1945'te Berlin'de kars Eva Braun'la birlikte ayn anda siyanr hap iip, nce Eva Braun'u sonrada kendisini bir silah vastasyla vurarak intihar etti. Kendi isteiyle Fhrerbunker bahesinde benzinle cesetleri yaklmtr. Hitler'in bunu istemesinin sebebinin Sovyet ordusu tarafndan yakalanp tehir edilmek istememesi olduu iddia edilmektedir. Tm bu 'resmi' hikayeye ramen Hitler'in sonuyla ilgili eitli iddialar 'komplo teorileri' seviyesinde de olsa hala tartlmaktadr. Hitler lmeden nce ikili vasiyetnamesini yazdrmtr: Siyasi ve zel Vasiyetname. Hitler'in siyasi vasiyetnamesi bir hn ldr. Ona gre; Almanya btn milletler iin bir zehir gibi tehlikeli olan Yahudileri ve Bolevizm'i kovalamaktan asla vazgememelidir. Almanya'nn geleceini tartmasz bu olgu belirleyecektir. Hitler, savaa girmekte hakl olduunu savunuyor ve yenilgiden korkak yalanc generalleri sorumlu tutuyordu. zel Vasiyetinde ise, tm hayat boyunca toplad sanat eserleriyle doduu ehir olan Linz'de bir mze kurulmasn istedi. Tm ahsi mallarn partiye eer parti kalmamsa devlete braktn sylyordu.

 politikadaki uygulamalar Hitler'in iktidara geldii 1933 yln izleyen yllardaki Alman ekonomisinde gzlenen gelimeler, ou kez Hitler'in olaanst baars olarak kabul edilir. Hitler'in iktidarn tm kontroln ele geirmesinin hemen ardndan tm sendikalar kapatlm, tm alanlar bir "ii birlii" ats altnda toplanm, ii aidatlar, genel bteye aktarlmtr. cret artlar ve bunun sonucu olan grev olaslnn kalkt ekonomide, doal olarak bir istihdam art yaanmtr. gc maliyetinin dmesi ve "i dnyasndaki bar ve istikrar", igc talebini artrmtr. Teknolojik ve askeri alanlarda byk yatrmlar yapmtr. Al Capone

Alphonse Capone (ksaca Al Capone, okunuu: Alkapon), (d. 17 Ocak 1899, New York . 25 Ocak 1947, Florida). talyan asll mafya lideridir. Amerikan ekonomisinin zor gnler yaad 1930'larda g kazanmaya balayan Al Capone dnemin yasaklar ve bu yasaklarn dourduu frsatlar son derece profesyonel yntemlerle karlam, bylece hem maddi hem de politik glerini artrmtr. Byk Buhran yllarnda neredeyse hkmet kadar sz sahibi olan nl gangster Al Capone su ilemeye ocukken baladn u szlerle aklamtr; ocukken her akam yatmadan nce Tanr'ya bana bir bisiklet vermesi iin dua ederdim. Bir gn Tanr'nn alma tarznn bu olmadn anladm. Ertesi gn gittim kendime yeni bir bisiklet aldm ve her akam yatmadan nce Tanr'ya gnahlarm affetmesi iin dua ettim. Al Capone'un iledii en kanl olay rakibi Bugs Moran etesinden 7 kiiyi polis kiyafeti giymi adamlarna ldrtt katliamdr. Amerika'da ok mehur olmutur. Kartvizitinde "Kullanlm Mobilya Satcs" yazan Al Capone, 17 Mays 1929'da ruhsatsz silah tamaktan bir yl hapis cezas yedi. ledii dier sulardan dolay bir trl yakalanamayan Al Capone, vergi kaaklndan 22 Ekim 1931 tarihinde 11 yl hapis cezas ald ve Alkatraz Hapishanesi'ne girdi. Capone orada hastaland ve ktktan ksa bir sre sonra da ld. bir adam sabah grdmde tesadf olarak kabul ederim, len ayn adam bir daha grrsem kukulanrm, akam karlatmzda hi acmam silahm ekip vururum. tesadflere inanmam tam ad alphonse capone'dir. kk yalardaki sokak atlarnda kalma yzndeki ustura izinden dolay scarface de denirdi.

SICAK NAL Molla Fenari, Osmanl mparatorluu'nun ilk eyhlislm ve byk evliyasdr. Asl ad Muhammed'dir. 1350 senesinde Fener kynde domutur. Babas Hamza bey, fenercilik sanat ile megul olduu iin Fenari ismiyle nlenmitir. Hamza bey zamannn byk vellerindendi. Molla Fenari, kk yatan itibaren babasndan tasavvufu rendi. Daha sonra Msr'da dn ilmi dnda fizik, matematik, astronomi de renen Molla Fenari, Anadolu'ya dnerek Bursa'ya yerleti. Ve o da encilerini yetitirmeye balad. Karaman Bey'inin kz Gl Hatunla evlenerek iki olu, iki kz oldu. Molla Fenari uzun zaman Bursa'da kalan ve Somuncu Baba diye tannan Hamid-i Aksarayiden de ders ald. Somuncu Baba, nceleri Bursa'da yaptrd frnda piirdii ekmekleri satarak geinirdi. O srada Molla Fenari de Bursa'da kadlk yapyordu. Somuncu Baba'nn vellikteki stnln biliyordu. Sultan Yldrm Beyazt, Nibolu Zaferi'nden sonra Bursa'da Ulu Camiyi ina ettirmeye balamt. naat srasnda camide alan iilerin ekmek ihtiyacn Somuncu Baba karlamt. Caminin inaat bittiinde al gn cuma hutbesini okumak zere padiahn damad byk lim ve vel Seyyid Emir Sultana vazife verilmiti. O gn orada Molla Fenari ile beraber byk bir topluluk vard. Tam cuma vakti

gelince Emir Sultan, Sultanm, zamanmzn by burada bulunurken bizim hutbe okumamz edebe uygun deildir. Bu caminin al hutbesine lyk kii Somuncu Baba'dr. diyerek onu iaret etti. hretten son derece saknan bu byk vel, padiahn emri zerine minbere doru yrd. Emir Sultan'n yanna gelince Ey Emirim! Niin byle yapp benim halimi ele verdiniz? dedi. Emir Sultan da Sizden daha stn gremediim iin byle yaptm. cevabn verdi. Cemaat hayret iinde kalmt. Somuncu Baba'nn okuyaca hutbeyi merakla bekliyorlard. Somuncu Baba, minbere kt ve Ulemadan bazsnn, Fatiha Suresinin tefsirinde sknts bulunmaktadr. Onun iin bugnk hutbemizde bu surenin tefsirini yapalm. dedi ve Fatiha Suresinin yedi trl tefsirini yapt. Herkes hayret iinde kald. Bursa'da onun bykln anlamayan kalmamt. Bata kad Molla Fenari Somuncu Baba, nce bizim bu surenin tefsirindeki mklmz halletti. Bu onun byk bir kerametiydi. nk Fatiha'nn birinci ruhunu btn cemaat anlamt, ikinci ruhunu cemaatin bir ksm anlad. nc ruhunu anlayan ok azd. Fatiha'nn dier anlamlarn anlayan aramzda yok gibiydi. demekten kendini alamamt. Namazdan sonra hemen evine giden Somuncu Babay ilk ziyaret eden Molla Fenari oldu. Bu ziyaretinde ona Bugnlerde Fatiha Suresinin tefsirini yapmak istiyordum. Fakat anlayamadm baz yerleri vard. Bu hutbenizle anlayamadm yerleri aklam oldunuz. deyince Somuncu Baba ona dua etti. Molla Fenari yazd bir cilt byklndeki Fatiha tefsirinde bu ince bilgilerden yararlanmtr. Bu olaydan sonra herkes tarafndan tannan Somuncu Baba, Srrmz ifa oldu, herkes bizi tand. diyerek Bursa'dan ayrlmak istedi. Birka talebesini de yanna alarak yola kt. Somuncu Baba'nn Bursa'y terketmekte olduunu haber alan Molla Fenari koarak bir narn yannda arkasndan yetiti. Gitmeyip Bursa'da kalmas iin ok yalvard. Fakat kabul ettiremedi. Sonunda Bursallara dua etmesini istedi. Bu narn yannda Bursa'ya dnerek feyzli ve bereketli bir ehir olmas ve yeil olarak kalmas iin dua etti. Birbirlerine veda ederek ayrldlar. Dua nar denilen bu aa Bursa'nn Ankara yolu kndadr. Molla Fenari, 1419 ylnda Hicaz'a giderek Hac vazifesini yerine getirdi. 1424 ylnda Sultan II. Murat Han, onu ilk eyhlislm olarak tayin etti. Devlet ilerinde sultanlar ve devlet adamlar onun ilminden ve isabetli grlerinden faydalanmlardr. Molla Fenari, bir mahkeme srasnda Yldrm Beyaztn ahitliini, namazlarda padiahn cemaatle grlmemesi sebebiyle reddetmiti. Bunun zerine Yldrm Beyazt hemen oturduu saraynn yanna bir cami ina ettirerek yedi vakit namaz cemaati terketmeden klmaya balad. Molla Fenari ipekilikten ok iyi anladndan kendisine yetecek paray salamak iin bu ile urar ve yiyecei, giyecei iin lzm olan paray kendi emei ile kazanrd. Molla Fenarinin mrnn sonlarna doru gzleri grmez olmutu. Bir sre sonra bir gece ryasnda Peygamber Efendimiz (S.A.V) 'i grd. Peygamber Efendimiz (S.A.V) , ona Kur'n- Kerim okumasn syleyince cevaben bunun mmkn olmadn, gzlerinin grmediini syledi. Peygamber Efendimiz (S.A.V) , mbarek hrkasndan kard bir pamuu onun gzlerine srd. Molla Fenari, uyannca bu pamuu gzlerinin zerinde buldu. Kaldrnca grmeye balad. Allah Teal'ya hamd ve krnn artmasna sebep olan bu olaydan sonra pekok eserler yazd. Medreselerde bu yazd eserler ders olarak okutulmutur. rencilerinden biri yle anlatr: Bir defasnda hocam Molla Fenari ile yemek yiyorduk. Yemek bitince bana bir ekmek uzatp Al bunu sakla dedi. Yemek yediimiz halde bana bu ekmei vermesinin hikmetini dnmeye balamtm. Bu srada bana Faydasz dncelerden kalbi muhafaza etmek lzmdr! buyurdu. Sonra yolculua ktk ve bir tandmn evinde misafir olduk. Misafir olduumuz evin sahibinin skntl bir halde olduu grlyordu. Hocam ona Niye zlyorsun? buyurdu. O da Bir kse stm var fakat ste banp yemek iin ekmeim yok. Ona zlyorum dedi. Hocam bana dnp te, acaba ne iin ayryoruz? ' diye dndn ekmek bu i iindi, ver sahibine yesin. buyurdu. Molla Fenari, 1431 senesinde Bursa'da vefat etti. Kabri, Bursa'da Kei Da eteinde Maksem ad verilen semtte yaptrd mescidin yanndadr ve ziyaret edilmektedir. Buras Bursa'nn en yksek semtidir. rencilerine verdii nasihatlerden bazlar yledir: Bir kimse btn ilimleri kendinde toplasa, Allah Teal'nn rzasna uygun hareket etmedike kurtulamaz. nceden Allah Teal'nn adn dile getirip, O'nu vmeden mbarek bir ie balayan kimse clz bir ku gibidir. Umaya g yediremez. Gayesine ulamadan kanatlar krlr, bir daha kalkmayacak gibi yere der. nce kendinizi deitirin. nk kendiniz deiirseniz aileniz deiir, aileniz deiirse evreniz deiir, evreniz deiirse lkeniz deiir, lkeniz deiirse dnya deiir. Evree: Cemal Sreya-Ece Ayhan syleisi,Ky Bucak(1) Ekim 1987 -Evree trksn bilirsin tek trksyle var olan o ky iirime sokmutum.Evreenin de adn deitirmiler Kadky yapmlar. Yakub Cemil. Yakub Cemil (d.1883 - .1916), ttihat ve Terakki'nin nl fedaisidir. stanbul'da dodu. Babas Ahmed Bey, annesi Nazik Hanm'dr. Babas ttn ticareti ile uraan bir tacir ve ayn zamanda kaakyd.

Hayat 1903'de Temen rtbesiyle Harp Okulu'ndan mezun oldu. lk grev yeri Manastr'da konulanan 6. Nizamiye Piyade Tmeni idi. Burada Enver Paa'nn emrinde bulunmu ve hayat boyunca da Enver Paa'nn en yaknndaki adamlarndan biri olmutur. II. Merutiyet dnemine kadar bu blgede grev yapt. Bulgar, Srp, Yunan, Arnavut etelerine kar mcadele etti. Gayri Nizami Harp tecrbesini bu dnemde kazand. ttihat ve Terakki'ye katlmas da yakn arkadalarnn etkisiyle ayn dnemdedir. htilalin ardndan ttihat ve Terakki cemiyetince 1909 ylnda ran'a gnderildi. Grevi daha nceden kaldrlm olan merutiyeti yeniden ilan ettirmek zere yeralt faaliyetlerinde bulunmakt. Yol boyunca, blgedeki krt airetlerinin desteini toplayarak ilerledi. ranl merutiyet yanllar ile ibirlii yapd. 31 Mart olaylarnn patlak vermesiyle stanbul'a arlnca grevini brakmak zorunda kald. syan bastrldktan sonra Ermeni ayaklanmalar sebebiyle mfetti-i umumi olarak Adana'ya gnderildi. 1910 da gazeteci Ahmet Samim Bey'e dzenlenen suikastn faili olduu iddia edildi ancak bu iddia ispatlanamad. Trablusgarp Dnemi 1911'de talyan igaline maruz kalan Kuzey Afrika'daki Osmanl topraklarn kurtarmak amacyla balatlan mcadeleye katld. Trablusgarp yoluna Binba Mustafa Kemal (Atatrk) Bey ile kt. Bata Kurmay Binba Enver Bey olmak zere ttihat ve Terakki'nin en nemli komutanlar Trablusgarp-Bingazi eksenine gelmiti. Yakub Cemil yine Enver Bey'in emrindeydi. Yerel halk rgtleyerek gerilla savan balattlar. Bu esnada srf siyah tenli olduu nedeniyle dmana bilgi sattndan phelendii kendisinden rtbeli temen kry bir gece adrna gelerek uykusundan kaldrp kafasna bir kurun skarak ldrmtr.o gece karargah karm ve yakup cemil bir lgnlk daha yapmamas iin istanbula gnerilmitir.daha sonra bu olay kendine soranlara siyah olduu iin ldrdm demitir. Bab- Ali Baskn ve Balkanlar 1912'de balayan Balkan Savalar'na 4000 cezaevi mahkumundan oluan gerilla ordusu katld. Bu ordu ile beklenenin zerinde yarar saladlar. Ancak Osmanl ordusu savata yenilince hkmet, Edirne ve atalca'y Bulgarlara brakarak bar yapmak istedi. O dnemde muhalefette olan ttihat ve Terakki Frkas ve dolaysylada cemiyet buna iddetle kar kt. Bu sebeple de cemiyet, tarihe Bab- Ali baskn olarak geen ikinci ihtilalini gerekletirdi. Yakub Cemil, Bab- Ali binasna ilk giren basknclar arasndayd. Baskn esnasnda karlarna kan Harbiye Nazr Mir Nazm Paa'y "bu herife laf anlatlrm" deyip akandan vurmutur. Bu olayn etkisiyle ksa bir sre sonra, yzba rtbesinde iken ordudan atld. Yine de ayn yl Garbi Trakya Muvakkat Hkmeti'nin kurulmasyla sonulanan muharebe dneminde Enver Bey'in emrinde orduda gnll olarak yer ald. Tekilat- Mahsusa 1914 de Tekilat- Mahsusa'nn resmen kurulmasyla bu kuruma alnd ve ilk grev yeri olarak da Dou Anadolu belirlendi. 2000 kiilik mahkum ordusuyla yola kt. orum'da konakladklar esnada yerel halktan birini yarglamadan idam ettirmesi tepkilere sebep oldu. Blgedeki dier ordu birlikleriyle eitli zaferler kazand ancak Ardahan'da ciddi bir yenilgiye urad ve geri ekilmek zorunda kald. Bunun zerine Ermeni etelere kar mcadele etmekle grevlendirildi. 1915 de alnan kararla Erzurum ve evresindeki Ermenilerin tehcir edilmesini organize etti. Tehcir sresinde emrini verdii baz komitaclarn yargsz infazlar nedeniyle bu grevinden de alnd. Yeni grev yeri olan Bitlis'te, emirleri ihlal edip kan isyanlara kar ar sert davrandndan dolay, bu seferde Badat'a gnderildi. Badat cephesinde de emirleri ihlal etti ve fevri olarak emrettii bir taarruzda blnn byk ksmn kaybetti. Bu olay cephe gnlerinin de sonu oldu ve acilen stanbul'a arld. Yakup Cemil son adamlarn, n btn imparatorlua yaylm ve gnmze kadar da gelmi olan Sinop Zindanlarndan devirir. Hepsi birbirinden belal, hepsi birbirinden tehlikeli iki bin adam. Berberler bir adm ne ksn der. Ve komutlar komutlar izler: 1 lei, 2 lei, 3 lei, 4 lei, 14 lei olan bir adm ne ksn. Sonunda bir kii kalr hem berber olan hem de 14 lei bulunan, yani 14 cinayeti olan, yani 14 adam ldren. Yakup Cemil 14 leli berberi yle bir szer tepeden trnaa ve sonra getir bir sandalye ve beni tra et, seni zel berberim tayin ettim der. Berberin gz kanl, Yakup Cemilin gz kara. Usturann sap katilin elinde, az Yakup Cemilin grtlanda. lmle liderlik arasndaki sre saniyeden de ksa. 14 leli zel berber Yakup Cemilin yzn sabunlamada, 2 bin kanl katil sahneyi izlemede ve Yakup Cemil sandalyede ayak ayak stne atm ttnn tttrmede. O sandalyenin stnde, o usturann ucunda ve o 2 bin kanl katilin huzurunda liderlik snanmada, daha dorusu insanlara liderlik dersi verilmede. Osman Kara dam Edilii stanbul gnlerinde Enver Paa ile ters dt ve yakn arkadalar ile ihtilal planlar yapt. ttihat ve Terakki hkmetini datmak, Enver Paa'nn yerine Mustafa Kemal Paa'y getirmek istiyordu. Sonradan bu fikrinden vazgetii halde hkmeti devirmeye teebbs sulamasyla tutukland. Vatana ihanetten sulu bulundu. 11 Eyll 1916 gn kuruna dizilerek idam edildi Yakub Cemil efsaneleri damnda vcuduna 14 mermi saplanmasna ramen yarm saat boyunca can vermedii sylenir. Vcudundan szan kanlarn topraa nce vatan yazd efsanesi tremitir.

Yakub Cemil benzetmeleri Yakub Cemil, usta bir silahor ve keskin niancyd. Gnlden bal olduu ttihat ve Terakki iin her trl fedakarl yapmakyan ekinmezdi. Cemiyet dmanlarnn en fazla korktuu kiilerdendi. Bununla beraber cemiyet ierisinde isyankar yaps ve sorunlar silahla zme arzusuyla tannrd. Bu zellikleri yakn tarihimizde dahi eitli benzetmelere ve speklasyonlara sebep olmutur. Susurluk Skandal sonrasnda, dnemin cumhurbakan Sleyman Demirel, Abdullah atl iin Yakub Cemil benzetmesini kullanmt.[2] Milli Savunma Bakan Vecdi Gnl, Dantay saldrs iin Yakub Cemil'in Bab- Ali baskn gibi benzetmesini kullanmt. [3]

8.10 VAPURU Sesinde ev dankl var: -grsel adayz,grntl her ey.TVdeki bir anlk gsterimi,bir filmin tek bir karesini dnelim.Onlarn ortaya koyduu,vurgulad gerei on bin sayfalk yaz grnr klamayabilir.Ama bir dizenin,bir cmlenin gsterdii gerei de binlerce grnt ,yz saatlik bir film grnr klamayabilir.Yaznn,zellikle de iirin byle bir olana var.Son yllarda kafam kurcalayan bir dnce bu.iirim iin bir program deil elbet.Belki de iirim burada durduu iin byle konuuyorum.rnein kendi iirimden alaymScak Naldaki 8.10 Vapuru adl iirde yle bir dize var:sesinde ev dankl var. Hibir grnt anlatamaz bunu. KARACAOLAN Simurg: Simurg (Farsa: )veya bir dier ismiyle Zmrd Anka efsanevi bir kutur. Pers mitolojisi kaynakl olsa da zamanla dier Dou mitoloji ve efsanelerinde de yer edinmitir. Snmurw (Pehlevi) ve Sna-Mr (Pzand) dier isimlerindendir. Ayrca zaman zaman sadece Anka kuu olarak da anld olmutur. Etimoloji sim Avesta'daki mr san "Sana kuu"ndan tremitir. Orijinalde bir yrtc ku, kartal veya ahin, olduu etimolojik olarak ayn olan Sanskrite yena`dan karlabilir. Halk etimolojisinde ilikilendirilen ilk e Farsa s "otuz"dur. Fakat tarihi anlamda ilgili deillerdir.

Mitoloji Mitik ku Simurg Fars sanatnda ku eklinde, kanatl dev bir yaratk olarak resmedilmitir. Zaman zaman kpek bana ve aslan penelerine sahip bir tavus kuu olarak da resmedilmitir. Bazen insan yz ile de resmedildii olmutur. Bir blm memeli olduu iin yavrularn emzirirdi. Ylanlara kar bir dmanl vard ve yaad yer fazlasyla sulakt. Bir antik ran tanmnda Simurg'un kendisini alevlerle kaplayana kadar 1700 yl yaar, daha sonraki tanm ve kaytlarda ise onun lmsz olduu ve Bilgi Aac'nda bir yuvas olduundan bahsedilmitir. ran efsanesine gre, bu ku o kadar yaldr ki dnyann yklna kez tank olmutur. Tm bu zaman boyunca, Simurg o kadar ok renmitir ki tm zamanlarn bilgisine sahip olmutur. Sasani Persler Simurg'un yere bereket bahedeceine ve dnya ile gn arasndaki birlii salayacana inanrlard. Yaam aac, Gaokerena'da tnediine ve her trl eytani eyi tedavi eden, dzelten kutsal Haoma bitkisinin

yresinde yaadna inanlrd. Daha sonraki ran geleneklerinde Simurg ilahiliin bir sembol haline gelmitir. Ayrca, Sn-Murv/Simurg Pers edebiyatnda Hom olarak tanmlanm, Arapa'ya ise Rukh olarak girmitir. Simurg uua kalktnda, bilgi aacnn yapraklar titrer her bitkinin tohumlarnn dklmesine neden olurdu. Bu tohumlar dnyann her yanna dalr gelmi gemi her bitki eidinin kk almasn salar ve bylece de (bu bitkiler yoluyla) insanolunun tm hastalklarn tedavi ederler. Simurg'un tylerinin bakr renginde olduu sylenmitir. Her ne kadar balarda bir kpek-ku olarak tasvir edilse de, daha sonralar sklkla bir insan veya kpein bayla gsterilmitir. Onun iyilik sever bir doas olduu ve kanatlarnn bir dokunuunun her trl hastalk veya yaray tedavi edeceine inanlrd. ahname'de Simurg Firdevsi'nin epik eseri ahname'de (ahlarn Kitab) Simurg en tannm halini almtr. ahname'de Simurg'un Prens Zal ile olan ilikisi yer alr. ahname'ye gre Kral Siam'n olu Zal albino olarak domutur. Kral Siam albino olunu grnce, ocuun eytanlarn tohumu olduunu dnp ocuu bir daa terk etmitir. ocuun alaylarn duyan yumuak kalpli Simurg ocuu alp bytr. Zal her trl bilgiye sahip Simurg'dan hikmet alm birok ey renmitir. Yine de byyp bir yetikin olduu zaman insanlarn dnyasna girmek ister. Simurg ok zlse de, ona bir tane altn ty verip gitmesine izin vermitir. Eer Zal, Simurg'un yardmna ihtiya duyarsa bu ty yakacaktr. Krallna dndnde Zal gzel Rudaba'ya ak olur ve onunla evlenir. Kars bir oula hamile kalr fakat doum zaman geldiinde birok sorun yaarlar. Zal karsnn doum srasnda leceini fark eder ve tam Rudabah lme yaknken Zal Simurg'u armaya karar verir. Ortaya kan Simurg Zal'n bir tr sezaryan benzeri yntem uygulamasn salar ve Rudabah ile ocuun hayatn kurtarr. Bu ocuk daha sonra en nl ve byk Pers kahramanlarndan biri olacak Rstem'dir. slami Dnem Bu konuda daha detayl bilgi iin baknz: Mantk-ut Tayr. ranl Sufi air Ferid ud-Din Attar eseri Mantik ut-Tayr`da (Kularn Bulumas) Simurg'u arayan bir ku srsnden bahseder. Sembolizmde Simurg Sufi Feriddedin Attar bu kutan kendini aramann sembol olarak sz eder. Batda Feniks, ran tradisyonunda Simurg, Orta dou tradisyonunda Anka kuu, Trk tradisyonunda Kerkes adn alan bu efsanevi kularn ortak bir zellii lmszlktr. Ayrca bu kularla ile ilgili anlatmlarda genellikle bir yanma motifi bulunur. rnein, Kerkes, Herodot ve Pltarkn deindii Fenikste de grld gibi, lecei zaman, bir tr ate olup kendi kendini yakan ve kendisinden yeniden doan bir kutur. Anka ya da Zmrd- Anka Orta dou tradisyonuna gre, Kaf Danda yaar. Bu efsanevi ku sembolizmlerinde simgelenen balca anlamlar, spiritel aydnlanma ve reenkarnasyon olarak aklanr. Feniks sembolizminde kuun yanmas cehenneme ini deneyimini, yeniden domas ise arnlarak saf uur halinin elde ediliini simgelemektedir.

YAZ SONU

Alamut kalesi(hasab sabah) Hasan Sabbah (1034 - 1124), Byk Seluklu Devleti zamannda yaam olan, tarihin es eski ezoterik ve batni rgt Hahaileri kuran ve lene kadar liderliini yapan ranldr. Tarihteki en gizemli insanlardan biri olarak ad geer. smaili tarikatn seerek, kendi toplum ve dnce sistemine zarar veren kiilere suikastler dzenlemitir. Bu suikastleri iletmek iin militanlarna haha vererek (bu daha ok muhalifleri tarafndan uydurulduu sylense de ) onlarn zihinlerine avucuna ald bilinmektedir. Bu yzden rgtn ad Hahailer olmutur. Merkezleri, yksek bir kayaln tepesinde kurulu olan Alamut Kalesi'ydi. bu kalede 2000 mrit yayordu ve buraya kadnlarn girmesi yasak olduu gibi her trl alkoll ikiyi de hasan sabbah yasaklamtr. tm alkoll ikileri yasaklayan birisinden haha vermesini beklemek ciddi bir elikidir. hahai deyiminin ortaya kmasnn nedeni onun mritlerinin hasan sabbaha kr krne balanmas adeta akl kmasna dan eyhinin syledii hereyi tartmasz yapmalarnda aranmaldr. tapnak ovalyeleri alamut kalaesine gittiklerinde hasan sabbah onlar etkilemek iin kalenin yukarsnda duran mritlerinden ne iaret ederek aaya atlamalarn istemi ve onlar da hi tereddt gstermeden atlaynca tapnaklar bu olaydan olduka etkilenmilerdir. bu tavr o insanlarn uyuturucu almadan bunu yapmalarnn mmkn olmad fikrine gtrm olabilir. Sanlann aksine Hasan Sabbah,mer Hayyam ve Nizam-l Mlk snf arkada deillerdir.Bunun doru olabilmesi iin nn de Niapur 'da okumas gerekmektedir.Nizam-l Mlk , mer Hayyam ' dan otuz ya byktr,Hasan Sabbah'da renimini doduu ehir Kum'da ve Rey ehrinde yapmtr.

Kavaldan akan gkyz,gneten yrtlm caz

Ahmet Oktay ile 2.yeni iiri zerine bir syleiden -..benim iirim ,tamamlanm bir iir deil.Sanyorum hibir zaman da tamamlanamayacak.nk tamamlanamaz ierikte bir iir.yle gryorum.Bir zevk iiri.Bir ara dnmtm nasl tanmlayaym diye,ok arpc bir iki szle bir iirimde szn etmitim.O elikiyi de gsterir burada: Gneten yrtlm caz ve kavaldan akan gkyz..Neyse bunlar ,ite o eliik eyler..

KISA TRKYE TARH I Celali isyanlar: Celali syanlar, 16. ve 17. yzyllarda, Osmanl ynetimindeki Anadolu'da toplumsal ve ekonomik yapnn bozulmasndan kaynaklanan ayaklanmalarn tmne verilen addr. Bu ayaklanmalarn ad, bu kapsamdaki ayaklanmalarn ilkinin nderi olan eyh Celalden gelir. Bozoklu (Yozgat) olan eyh Celal, Mehdi olduu iddiasyla 1519'da Osmanl ynetimine bakaldrd. Tokat yresinde balayan eyh Celal ayaklanmas, Alevi Trkmenler ve gebe yaayan dier boylar arasnda destek buldu ve devletin ar vergi yk altnda ezilen binlerce iftinin de katlmasyla hzla yayld. Ayaklanma ayn yl kanl bir biimde bastrld. Celali isyanlarnn nedenleri 16. yzyl ortalarnda Osmanl Devleti'nde ekonomik ve toplumsal bunalm ba gsterdi. Anadolu ve Akdeniz zerinden geen uluslararas ticaret yollarnn keifler sonucunda yn deitirmesi de bunda etkili oldu. Osmanl Devleti, bu ticaret yollarnn kendi topraklarndan getii dnemlerde salad kazanc yitirdi. te yandan Avrupa devletlerinin glenmesi karsnda fetihlerin durmasyla ganimet gelirleri de ortadan kalkt. Devlet, gereksinim duyduu geliri salayabilmek iin vergileri artrd. Osmanl Ynetiminin Babadan-Oula gememesinde titizlikle durduu tmar sistemi saltanat haline geldi. Oluan bu yar-feodal durum, vergileri deyemeyen kyllerin topraklarn terk etmesine, kasaba ve kentlere i iin g etmesine yol at. Geim yolu bulamayanlar ise ekyala baladlar ya da ekyaya katldlar. Btn bunlarn sonucunda Osmanl toplumsal ve ekonomik dzenin alt st oldu. sizlik ve geim sknts, medrese rencisinden askerine kadar toplumun btn kesimlerine yansd. Dier yandan Osmanl Devleti'nin gtt sunni din politikas yine Alevi Trkmenler'de, gebeyi yerleik hayata geirip vergilendirmeyi amalayan yerletirme politikas dier gebe Trkmen ve Yrk boylarnda rahatszlk yaratmaktayd. Anadolu'da ilk byk Celali hareketleri, medrese rencilerinin (suhte ya da softa) hareketi olarak ortaya kt. Medrese renciler ve medrese bitirip i bulamayanlar Bursa, Konya, Bolu ve Samsun yrelerinde byk ayaklanmalar balattlar. Bu ayaklanmalar tarihe Suhte ayaklanmalar olarak geti. Daha sonra, asker snfndan levent ve sekbanlar ayaklandlar. Bu arada Osmanl Devleti'nin yerel yneticileri, g kullanarak halktan vergi toplamaya baladlar. Yerel yneticilerin zulm merkezi hkmet tarafndan n alnamaz duruma gelince, III. Murat (1574-1595), III. Mehmet (1595-1603) ve I. Ahmet (1603-1617) soygunlara, yneticilere ve memurlara kar kyllerin silahla mcadele etmesini isteyen fermanlar kardlar. Anadolu'daki nemli Celali ayaklanmalar ve nderleri [deitir] lk Celali nderlerinden biri Bolu ve Gerede yresinde 1581'de ortaya kan Krolu Ruen'di. Krolu, soyguncu devlet yneticilerine ve beylere kar mcadele etti. Yaam ve servenleri, halk arasnda derin izler brakt ve Krolu Destanna konu oldu. 16. yzyln sonlarna dein Celali ayaklanmalar, daha ok yresel bir zellik tayordu. 1598'de Sivas ve Mara blgesinde kan Karayazc Ayaklanmas, Celali hareketlerinin niteliini deitirdi. Sekban askerlerinin komutanyken ayaklanan Karayazcya, dirlikleri ellerinden alnan sipahiler, topraklarn terk eden kyller, isiz kalan sekbanlar, ynetimden honut olmayan beyler ve paalar da katld. 20 bin kiilik bir ayaklanmac ordusunu yneten Karayazc, byk kentlere bile basknlar dzenleyip ekiliyordu. Karayazc zerine gnderilen Osmanl ordusu karsnda Tokat'a ekildi ve 1601'de ld. Karayazc'nn lmnden sonra ayaklanmaclarn bana kardei Deli Hasan geti. Osmanl Devleti, Orta Anadolu'ya egemen olan Deli Hasan kuvvetlerini bastramaynca, onunla anlama yolunu seti. Deli Hasan paa unvanyla Bosna beylerbeyliine atad. Ancak devletin bu tavr br Celali nderlerini cesaretlendirdi. 1603-1607 arasnda Celali ayaklanmalar btn Anadolu'ya yayld. Tavil Ahmed, Canbulatolu ve Kalenderolu gibi Celali nderler devlet otoritesini ortadan kaldrdlar. Anadoludaki kyller canlarn kurtarmak iin yerleim yerlerini terk ederek dalara snmak zorunda kaldlar. Osmanl tarihine bu dnem "Byk Kagun" olarak gemitir. Sonunda Osmanl Devleti, Celalileri kesin olarak ortadan kaldrmaya karar verdi. Sadrazam Kuyucu Murat Paa byk bir orduyla 1606da Anadolu'ya geti. 1610 ylna kadar giritii savalarda Celalileri ve adamlarn acmaszca ldrerek cesetlerini atrd kuyulara doldurttu. Bu dnemde ldrtt insan says 65 bin civarndadr. Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Paa 1622'de yeni bir ayaklanma balatt ve bu ayaklanma ancak 1627de bastrlabildi. Sultan I. brahim dneminde (1640-1648) Sivas Valisi Vardar Ali Paa ve Isparta yresinde Kara Haydarolu ile Katrcolu ayaklanmalar kt. Ama Osmanl Devleti, ayaklanmaclara kar siyasetini belli llerde deitirdi ve onlar denetim altna alma yolunu kulland. Katrcolu, Karaman beylerbeyliiyle dllendirilerek etkisiz

hale getirildi. 1658'de ayaklanan Abaza Hasan Paa'ya da devlet grevi verildi. Anadolu'da 17. yzyl ortalarndan sonra grlen yerel Celali topluluklar da II. Viyana Kuatmas'ndan sonra Avusturya ve mttefiklerine kar yrtlen savalarda asker olarak orduya alnd. Celali ayaklanmalarnn sonular Celali ayaklanmalar, Osmanl toprak dzenini byk lde deitirdi. Ar vergiler yznden ya da Byk Kagun srasnda yerlerinden olan iftilerin topraklar mltezimlerin ya da yerel yneticilerin eline geti. Vergiler yznden borca giren kyller, iledikleri topraklar sonunda tefecilere kaptrdlar. Osmanl toprak dzeninin belkemii olan tmar sistemi bozuldu. Byk nfus hareketleri ortaya kt ve kentlere byk gler oldu. Tarmsal retim geriledi ve ktlk tarm rnleri fiyatlarnn ykselmesine yol at. On binlerce insan yaamn yitirdi ve pek ok yerleim yeri ykma urad.

KISA TRKYE TARH II Anayasalar: Anayasa, bir devletin temel kurumlarnn nasl ileyeceini belirleyen yazl belgelerdir. Anayasa denilen bu belgeyle ayrca kiilerin temel hak ve zgrlkleri gvence altna alnmtr. Trkiye'nin de aralarnda bulunduu ou lkede anayasa, yazl ve btnsel bir belgedir. Bu tip lkeler "ekli" anlamda anayasaya sahiplerdir. Oysa ngiltere'de yazl bir anayasa yoktur. Buna ise "teamli anayasa" denmektedir Bu lkede temel kurumlarn ileyii yzlerce yllk geleneklere, yasalara ve belgelere gre dzenlenir. Ayrca "anayasal devlet" ve "anayasal devlet" ayrmna gitmek gereklidir. Bu ayrmda ise ekli anlamda bir anayasas olan devlet bu belgede modern anayasann gereklerini yerine getirmiyorsa yani devletin temel kurumlarnn nasl ileyecei mulak ve daha da nemlisi kii temel hak ve zgrlkleri tam anlamyla gvence altnda deilse devlet anayasal bir devlet saylmamakta sadece anayasa sahibi bir devlet anlamna gelen "anayasal devlet" sfatn almaktadr. Buna karn ister teamli ister ekli anayasa sahibi olsun eer bir devlet temel hak ve zgrlkleri gvence altna alm ise bu devlet anayasal saylmaktadr. Son ayrm ise "ereve anayasa" ile "dzenleyici anayasa" ayrmdr. Eer anayasa normlarnda devletin temel yaplanmas hakknda ayrntl bilgilere giriliyor ve dzenlemeler yaplyorsa bu dzenleyici anayasadr. Anayasa normlar sadece devletin temel yaplanmas iziyor ve dzenlemeyi kanunlara brakyorsa bu ise ereve anayasadr lk gelimeler Anayasal ynetim dncesi ilk olarak, M.. 3. yzylda Aristo ve br Yunanl dnrler tarafndan ortaya atld. Bu dnrler, az saydaki kiinin talip olduu siyasal iktidarn nasl bllecei sorusuna yant aramlard. Romallar anayasa dncesini daha ileri gtrdler ve herkesin yasalar karsnda eit olmas gerektiini ileri srdler . Ne var ki btn bunlara karn, yazl bir anayasann ortaya kmas iin yzyllarn gemesi gerekti. Dnyadaki ilk yazl anayasa, ancak 1789'da ABDde hazrland. Bu anayasann temel ilkeleri bugn de geerlidir. ABD Anayasas'n 1789 Fransz Devrimi'nin rn olan 1791 Fransz Anayasas izledi. Daha sonra teki Avrupa lkeleri de anayasal bir dzeni benimsediler. Fransz Anayasas gibi baz anayasalar o lkenin tarihinin koullar sonucunda ortaya kmtr. Japon Anayasas (1947) gibi baka lkelerin basksyla kabul ettirilen anayasalar da vardr. Gnmzdeki anayasalarn ou yazl ve btnsel belgelerdir. Ne var ki bir anayasann yazl olmas, uygulamada baarl olabilmesi iin yeterli deildir. nk bir anayasann ilerlii eitli etkenlere baldr. Szgelimi Latin Amerika lkeleri ABD Anayasas'n rnek alarak kendi anayasalarn hazrlamlardr. Ama bu lkelerde anayasal dzen, askeri darbelerle sk sk askya alnmtr. Trkiyede 1961 Anayasas ile bugn yrrlkte olan 1982 Anayasas da, darbeyle ibana gelen askeri ynetimler tarafndan hazrlanmtr. Trkiye'de anayasalar Trkiye'de ilk anayasa, 1876'da yrrle giren Osmanl anayasasdr. O tarihten Osmanl Devletinin sona eriine kadar anayasaya kanun-i esasi deniyordu. 1876 tarihli Kanun-i Esasi, padiahn yetkilerini kstlamamt. Yurttalara dnce, toplant ve dernek kurma zgrl, bireylere dokunulmazlk haklar tanmyordu. II. Merutiyet'in ilanndan sonra, 1909'da bu anayasada deiiklikler yaplarak padiahn yetkileri kstland. Kiisel hak ve zgrlkler tannd, basn zerindeki sansr kaldrld. Hkmet artk padiaha deil, meclise kar sorumluydu. Kurtulu Sava srasnda, 20 Ocak 1921'de Tekilat- Esasiye Kanunu adyla yeni bir anayasa kabul edildi. Bu anayasada egemenliin kaytsz artsz milletin olduu belirtiyordu. Yasama yetkisi de Byk Millet Meclisine

braklmt. Cumhuriyetin ilanndan sonra daha kapsaml bir anayasaya gereksinim duyuldu. 20 Nisan 1924'te bu amala, gene Tekilat- Esasiye Kanunu adn tayan yeni bir anayasaya hazrland. 1924 Anayasasyla yasama ve yrtme yetkileri Trkiye Byk Millet Meclisine brakld. Meclis yasama yetkisini kendisi, yrtme yetkisini de cumhurbakan ve bakanlar kurulu eliyle kullanyordu. Cumhurbakannn onayyla greve balayan bakanlar kurulu meclise kar sorumlu saylmt. Kurtulu Sava dneminden balayarak anayasa szc karlnda tekilat- esasiye kanunu kullanld. Anayasa szc ise, 1960'tan sonra hukuk sisteminde kullanlmaya balad. 27 Mays 1960taki askeri darbeden sonra yeni bir anayasa hazrland. 1961 Anayasas olarak bilinen bu anayasa, halkoylamasyla yrrle girdi. Bu anayasada egemenliin ulusa ait olduu ve ancak yetkili organlarca kullanlabilecei ilkesi benimsendi. Trkiye Cumhuriyeti insan haklarna dayal, milli, demokratik ve laik bir sosyal hukuk devleti olarak tanmland. Bu anayasayla iki meclisli bir parlamento ngrlmt: Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu. Btn yelerinin seimle belirlendii Millet Meclisi, Cumhuriyet Senatosu'ndan daha fazla yetkilerle donatlmt. Bu anayasayla yarg organlarnn bamszl, kii hak ve zgrlkleri ile sosyal haklarn gvence altna alnd. Anayasa Mahkemesi, Dantay, Yksek Hakimler Kurulu gibi yeni kurumlar oluturuldu. 12 Eyll 1980'deki askeri darbeden sonra Milli Gvenlik Konseyi ile Danma Meclisi (Kurucu Meclis) yeni bir anayasa hazrlad. Bu anayasa 7 Kasm 1982'de yaplan halkoylamasyla kabul edilerek yrrle girdi. 1982 Anayasas, baz hak ve zgrlklere nemli snrlamalar getirmi, Anayasa Mahkemesi'nin ve Dantay'n denetim yetkilerini azaltmtr. Son yllarda, zellikle Avrupa Birliine yelik srecinin bir gerei olarak, 1982 Anayasasnda hak ve zgrlkleri geniletici bir dizi deiiklik gerekletirilmitir. 1982 ile 1961 anayasalar arasnda temel bir bak as fark olduu phe gtrmez bir gerektir. 61 anayasasnda Milli Birlik Komitesi'nin daha geri planda olduu ve aslnda anayasa zerinde sz hakknn Temsilciler Meclisi'nde olduu bir sistem izlemi bunun sonucunda da bu gne kadar Trkiye iin karlm en zgrlk anayasa olumutur. Fakat 1982 MGK ile durum tersine dnmtr. Bunun en temel nedeni meclislerin alamamas olarak daha gzel bir sylemle 61 anayasnn getirdii ince eleyen sk dokuyan sistemin tkanmas olarak gsterilebilir. Yrtmenin zerinde byk bir g haline gelmi olan yarg organlar onun her iine mdehale edebiliyor bu srada meclis ksr dngler arasnda dnp dolayordu. Askerler bu durumda bir "Danma Meclisi" kurmu fakat bu meclisin sesi clz olmaktan teye gidememitir. 2001 deiikleri ile anayasaya yeni almlar getirilmesine ramen baz alanlarda hala ok byk boluklarn olduu grlmekte ve baz maddelerin doktrinde aklanmas byk teknik sorunlar ortaya koymaktadr.

KEHANET 1985 Lokman adn bilmeyen var m? Bu ad, adan aa, dilden dile sylenip gelmitir. imdi, "Tanr dert verip derman aratmasn" derler ya, bu szn asl, "Tanr dert verip Lokman aratmasn" imi bir zamanlar. Derler ki, Lokman Hekim, doktorlarn piriymi. Dnyada ne bilgi varsa bilir; btn otlarn, ieklerin, aalarn dilinden anlarm. Kara kapl bir kitab varm ki, iinde her ie are, her derde deva yazlym. Lokman Hekim, neyi bilmek dilese, ona bakarm. yle dalara, krlara ksa, her bir ot, her bir iek, her bir aa dile gelir, hangi hastala iyi geleceini, hangi derde deva olacan sylermi Lokman'a: "Kopar beni, kaynat, suyumu iir insanlara, ksr p diye keserim." "Yapraklarm boaz arsna iyi gelir." "urubum, itah aar!" Byle dermi bitkiler. O da onlar alr, ila yapar, insanlar saaltrm. Her hastala ila bula bula bir gn gelmi ki, insanlar hi hastalanmaz olmular. Herkes salk esenlik iinde yaar gidermi. Yaar gidermi ama, vakti saati geldi mi de lrm. lm, ok kt, ok ilenli bir ey. Hibir canlnn yakasn brakmayan, balangta var olan, sonda da var olacak olan, belal bir ey lm. nsanlar, bu belal eyden de kurtulmak istemiler. Gnlerden bir gn dayanmlar Lokman Hekim'in kapsna: "Lokman, sen her derdimize deva, her hastalmza ila buldun. Bizi gl kuvvetli kldn, bu hale getirdin. Ama yine de lyoruz. lmden kurtulu yok mu? Her derde are bulan, her hastal saaltan, lme de are bulur! Biz lmsz olmak istiyoruz. nsanlar lmsz olmaldr!" nsanlarn lmszlk istei karsnda Lokman Hekim, "Benim yapabileceim ey deil bu!" deyip, kestirip atm. Atm ya, insanlar direnmiler: "Yapabilirsin, Lokman; senin yapamayacan ey yoktur" demiler, "nasl ki, aryan balarn arsn, szlayan dilerin szsn kesiyorsan... nasl ki ksre are buluyorsan... nasl ki, ktrmleri diriltiyor, yatalaklar ayaa kaldryorsan..." O zaman Lokman, onlara "Evet, hastal saaltyorum, ok ey biliyorum; ama bu onlara benzemez ki... lmn aresi yoktur." demi. Ama insanlar yine direnmiler: "Her hastaln kkn kuruttun. Madem ki yaptn bunu, imdi de bizi lmsz klmak zorundasn. lmsz olmak istiyoruz!" Lokman Hekim, o zaman, biraz dnm, sonra da "Pekl" demi, "madem istiyorsunuz, arayacam lmn ilacn." Bylece, Lokman, lme are bulacana sz vermi. Am kara kapl kitabn. Bakm ki, insanlara lmszl verebilecek bir ot var... var ama, ot, ok uzaklarda, ta ukurova'da. Lokman Hekim, bu otu bulmak iin dm yollara. Gele gele, gnlerden bir gn ukurova'ya gelmi. Balam ukurova'y, ova tepe demeden, kar kar dolamaya. Da ta, ova bayr; dolaa dolaa, gelmi bir ulu narn glgesine oturmu. Yorgun, bitkin, yar uyur yar uyank. Tam o srada bir ses:

"Lokman, bunca zaman arayp taraman bitsin, Ben, lmn ilacym. Artk insanlara lm yok. Beni kopar, ila yap!" diyormu, fslt halinde. Lokman Hekim, "Galiba bir an uykuya daldm da d grdm," diye dnm. yle bir kendini toplam, sana soluna baknm, bir ey grememi... Az tesinde, o gne kadar hi grmedii, bilmedii bir ot, esen hafif yele uyup sallanr dururmu sadece. Derken gene o sesi duymu Lokman: "Ne duruyorsun? Grmyor musun? Rzgr sana sesimi getirmiyor mu? Ben senin aradn lmszlk otuyum. Beni kopar. Nasl ila yapacan bilmiyorsan, kara kapl kitabna bak, orada yazldr. lme devaym ben, Lokman! lme ilacm ben!" Lokman, bu sesin, rzgarda hafif hafif sallanmakta olan, o bilmedii, grmedii ottan geldiini anlam. Sevincinden uar olmu. Otu koparp, kara kapl kitabnn yapraklar arasna yerletirmi. Lokman, bylece, lmszlk otunu bulmu... bulmu ya, bakalm mr de lm de veren Tanr, buna raz olacak m? Neyse... Lokman Hekim, bulduu otu alm, dediim gibi, kara kapl kitabnn sayfalar arasna yerletirmi, kitabn da koltuuna vurmu, gele gele, bugnk Misis'e gelmi. ukurova'ya gidenler, Ceyhan Irma'nn Misis'ten getiini bilirler. Yaman bir rmaktr Ceyhan. Yaz k bozbulank akar. Misis'te, Ceyhan Irma'nn stnde koskoca bir ta kpr vardr. Lokman Hekim gelip, ite bu ta kpr'nn stnde durmu, alttan ar ar akan Ceyhan Irma'n seyrediyormu. O, arada Ceyhan Irma'n seyrededursun, onun lmszlk otunu bulduunu bilen Tanr, Cebrail'i gndermi, "Var git, bu ii nle!" diye... Cebrail de bir ak sakall klna girmi, kalkp, Misis'teki ta kprnn stnde, alttan ar ar, kpre kpre akan Ceyhan Irma'n seyretmekte olan Lokman Hekim'in yanna gelmi. Cebrail, Lokman'n kim olduunu bilmezlenmi... Aralarnda yle bir konuma gemi: "Kimsin, nesin? Buralarda ne aryorsun?" "Neden soruyorsun?" "renmek istiyorum." "Bana Lokman Hekim derler." "Nerden bileyim Lokman olduunu? Lokman Hekim, kara kapl kitabna bakar, remil atar, her bir eyi bilir. Sen mademki Lokman Hekim benim diyorsun, yleyse, bil bakalm, u anda Cebrail nerede?" O zaman Lokman Hekim, koltuu altndaki kara kapl kitabn am, bakm, sonra da, "Kitabma gre, Cebrail u anda makamnda deil; yeryznde" demi. "Peki, yeryznde diyorsun, ama nerde?" Lokman, yine kitabna bakm ve karlk vermi: "Ne yerde, ne gkte; u anda bir su zerinde askda durmaktadr. Hatta... hatta, diyebilirim ki, Cebrail sensin!" Derler ki, Cebrail, Lokman'n bu kara kapl kitabnn gcnden rkm ve yle bir dokunmu Lokman'n koluna, kara kapl kitap darmadan olmu, yapraklarndan ou Ceyhan Irma'na savrulup gitmi; Lokman Hekim'in elinde ancak birka yapra kalm. te, derler ki, eer Lokman Hekim, ilacn yapabilse imi, insanlar lm nedir bilmeyecekmi. Bugnk ilalar da Lokman Hekim'in elinde kalan o birka yaprakta yazl olan ilalar... imi. Ama dorusu, byle midir, bilemem. Ben onlarn yalancsym. Sylendiine gre, Lokman Hekim, bin yl yaamtr. Hatta bin yl, daha da ok, bin be yz yl yaad bile sylenir. u var ki, Lokman Hekim'in yedi kartal mr yaadna inanlr. Bu yolda yle bir sylenti vardr. Derler ki, her derde deva bulan Lokman, Tanr'dan kendi iin de uzun mr dilemi. Tanr ona: "Ey Lokman" demi, "sonsuz yaamak yoktur. Ancak, sana iki yol var. Ya, yamurdan baka hibir eyin ulaamad bir dada bir koyun tezeinin dayanabilecei srece ya da yedi kartaln mr kadar yaayacaksn. kisinden birini se!" Bunun zerine Lokman, yedi kartal mrn semi. Her bir kartal yumurtadan kt anda yanna alyor, mrn ona gre hesaplyormu. Bir kartal, iki kartal, kartal... derken, sra gelmi yedinci kartala. Lokman, bu yedinci kartaln adn "Lbed" koymu. Bu , "uzun mr", "uzun zaman" demekmi. Hey neyse... Lokman, bu kartala gz gibi bakyormu. Bakyormu ama, gnlerden bir gn bakm ki, kartal grnrlerde yok. "Acep n'oldu?" diye, aramaya balam. Kartaln her zaman konup yaad daa trmanm. Bir sre sonra bakm ki, dizlerinde derman kesilmek zere... Hele hele deyip, gele gele gelmi ki, ne gre? Kartal, bir kayadan yere yuvarlanm, kmadk bir soluu kalm. Lokman, zntyle, heyecanla koup varm yanna kartaln, ona, "Kalk y Lbed, kalk y Lbed!" demise de, kartalda kalkacak can nerde... Az sonra lm kartal. Lokman da orackta gzlerini kapam. Lokman'n mezarnn Tarsus'ta olduu sylenir. Ama bu mezarn, kutsal kitaplardaki Lokman peygamberin mi, yoksa doktorlarn piri Lokman Hekim'in mi olduu bilinmez. Zaten, bu ikisinin ayn kii olduu yazldr baz kitaplarda. Kutsal kitaplara gre, Lokman peygamber d kavmi ulularndandr. d kavmine Hud peygamber gnderilmitir. Bu kavim, kutsal kitaplarn yazdna gre, yerle bir olmutur. Kurtulanlardan biri Lokman'dr. Sylenti byledir, bize de byle nakletmek der.

Nice acl trkye, sylen ve ykye konu olan, hatta kimi semtlere, byk kayalara hatta spor kulbne adn veren kartallarla ilgili notu okuyunca, bu yazy yazmak boynumun borcu oldu. Kartal, ku trleri iinde en uzun yaayan olarak biliniyormu. Ortalama 50 yl mrleri var ama 70 yla kadar yaayan kartallar olduu da biliniyor. Ancak bu yalara ulamak iin, 40 yandayken ok ciddi ve zor bir karar vermek zorunda kalyormu. te, iin bam teli de burada! Kartaln ya 40'a vardnda peneleri sertleir, esnekliini yitirir ve bu nedenle de beslenmesini salad avlarn kavrayp tutamaz duruma gelirmi. Gagas uzar ve gsne doru kvrlr, kanatlar yalanr ve arlarm. Tyleri ise

kartlap ve kalnlarm. Bu durumda kartaln umas da iyiden iyiye zorlarm. (kartlamak buradan m geliyor dersiniz?) Peki ne olacak bu durumda. Byle yaanamaz, nk uamyor, avlanamyor, avn tayamyor, hatta eline hazr av verseler; paralayp yiyemiyor. Ne yapacak? Hibir ey yapmazsa lmn bekleyecek Bir blm bu yolu, yani lm beklemeyi seermi. Ya da. - Ya da yeniden douun acl ve zorlu srecini gslemeyi... Bu ne demek? in ilgin yan burada: Bu yeniden dou sreci 150 gn kadar sryor, yani 5 ay kadar. Bu ynde karar verirse kartal, son bir gayret bir dan tepesine uuyor ve orada, bir kaya duvarda, artk umasna gerek olmayan bir yerde yerleiyor. Bu uygun yeri bulduktan sonra gagasn sert bir ekilde kayalara vurmaya balyor. (bu gerek, yani emniyet aklamas deil. Hani ban duvara vura vura intihar etti vsdeil) Bu dehetli almann sonunda kartaln gagas yerinden sklyor ve dyor. lk ilem bitmitir. Kartal yeni gagasnn kmasn sabrla beklemeye balyor. Gagas olutuktan sonra sra ikinci ileme gelir; bu yeni gaga ile bu kez ie yaramayan penelerini yerinden skmeye balyor. Yeni peneleri knca kartal bu kez eski kartlam tylerini yolmaya balyor. Sonu olarak 5. ay sonunda kartal, kendisinin 20-30 yl daha yaamn salayan nl yeniden dou ya da zafer uuunu yapmaya hazr duruma geliyor. Bunu sadece ilgin bir yaam yks, yaama cokusu veya abas diye anlatmadm tabii ki Kendi yaammzda da kimilerimiz sk sk bir yeniden dou sreci yaamak zorunda kalmyor muyuz? Zafer uuunu gerekletirmek iin, bize ac veren eski alkanlklarmzdan, geleneklerimizden ve anlarmzdan kurtulmak zorunda olduumuzu bilmek durumundayz. nk, ancak gemiin gereksiz, anlamsz, yanl safralarndan kurtulduumuzda, deneyimlerimizin yeniden douumuzun getirecei olaanst sonularndan tam olarak yararlanabiliriz. Enver Ercan ile bir sylei -Scak Nalda Kehanet 1985 adl iirinizde bir hayat hesab var gibi geldi bana.Hayatnzn ka yl olduunu mu hesaplyorsunuz orda.Lokman air siz misiniz? -Evet. yl nce ok karamsardm.Kendime gre bir mr uzunluu bimitim.O iir odur.Bunun iin lokman hekim sylencesinden k yaptm.Lokman Hekime uzun mr verilmi ve bunu kendisinin saptamas istenmi.O da ok yaayan bir kuun,kartaln yaam sresini temel alm.Kartaln 80 yl yaad varsaylyormu o ada.Lokman hekim yedi kartaln hayatn ard ardna yaam.7x80=560.Be yz altm yl yaam.Ben de kendime krlangc semitim.Yedi krlangcn hayatn ard ardna yaamalydm.Biliyorsun krlang 9 yl yaar,gerisini hesapla ite.

*doumu 1931, 6 krlang 6x9=54,1931+54=1985.yedinci krlangc dolduramadan 1990 da vefat etmitir.st kalsn adl iirinde de bu alaca olan 4 yldan bahsetmektedir.

BLGSAYAR OLARAK Ayna: Sanat ve Edebiyatmzda Ayna Mustafa Bektaolu Ayna, arka tarafna ince bir civa tabakas srlm, gayet dz cam levhadr ki, karlarndaki eyleri ekil ve renkleriyle aksettirir. nceki devirlerde insanlara ayna vazifesini gren vasta su idi. Sonralar madeni dz levhalar parlatlarak ayna gibi kullanld. Daha sonralar cam icat olununca arkalarna bir madde srlerek srl aynalar meydana getirildi. lk cam Smerler Basra Krfezi yaknlarndaki Sus ehrinde yapmlardr. ie ve zccac da denilen cam Smerlerden Msra gemitir. Doulular cam ve aynay Avrupallardan nce tanmlardr. lk srl aynalar kk boyda idi. XVI. Asrda Venedikte yaplan srl aynalar dnyann her tarafna yayld. 1688de cam eritip levha halinde dkmek suretiyle ayna yapld ve 1693te St. Gobain ehrinde nemli bir ayna fabrikas kuruldu. O zamandan sonra btn saray ve evleri aynalarla sslemek moda oldu. XVIII. Asrda ayna modas ok yayld. Btn binalarn ilerini aynalarla sslemek det oldu ve ayna o zamann mimarisinde tezyini bir unsur olarak kullanld.(Arseven, Cell Esad, Sanat Ansiklopedisi, 1/141)

Trkler aynaya ounlukla bir ibret gz ile bakmlar, ona bakarken bir baka derinlii fark etmiler; ondan din, ahlk dersler kararak, edebiyatta, sanatta ve tasavvufta sembol olarak kullanmlardr. Baknz air Fenn Yozgad berber dkknnda tra olurken salarnda yeni beliren birka aarm tel grnce: Ben sanrdm ihtiyar ettim diyar- gurbeti Bilmedim hayfa ki gurbet ihtiyar etmi beni. Deyiverir. Yine aynaya, dnyadaki her eyin bir yansma olduunu fark ederek bakan bir baka air de yle demi: ynedir bu lem her ey Hakk ile kim Mirt- Muhammedden Allah grnr dim. Atalarmz aynalarn arkasn akla gelebilen aa, fildii, demir, gm, sedef, altn gibi birok malzeme ile; oyma, kakma, kesme, kabartma, kalem gibi eitli tekniklerle sslenmi birbirinden gzel ve ok deerli sanat eserleri meydana getirmilerdir. Mesel Topkap Saray Mzesinde bulunan Kanun Sultan Sleymana ait olduu bilinen aynann bir hanm eline daha ok yakacan dnebiliriz. Bu fildii ayna Trk oyma iiliinin aheser rneklerinden biridir. Ona bakp hayret etmemek ve hayran olmamak elde deildir.(Kuolu, Do. Dr. Mehmet Zeki, Dnk Sanatmz-Kltrmz, 60-61, tken Yay., stanbul-1994) Ayna, eski Osmanl kitaplarnda grlen, gzg ve gzng szleri, Orta Asyadaki eski Trklerin kzg ve kzng szlerinden baka bir ey deildi. Trkler daha Anadoluya gelmeden nce, bu szleri sylyorlard. Yunus Emre bir iirinde: Dost sureti gzg durur, bakan kendi yzn grr, Gelsin o kendisz gelen ben razm ana derem. Anadoluda Trk kltrnn gelimesinde nemli rol oynam olan Harzemahlar Trk kltr erevesinde de, aynaya kzg deniliyordu. Osmanl Trkleri, ok eski bir karakter tayan gzng deyiini de sylemilerdir. Eski Trklerin kzng sz, yalnzca Uygur yazlar ile Kutadgu Bilig ve Kagarl Mahmudun kitabnda geiyordu. Bu da eski Anadolu kltrnn ne kadar kkl bir Trk hususiyeti tadn gstermektedir. (gel, Prof. Dr. Bahaeddin, Trk Kltr Tarihine Giri, 5/321-322, Kltr Bakanl Yay., Ankara-2000) Aynalarla klarn yansmas kanunlarn bulan kii de Muhammed b. Hasan bn Heysemdir. Avrupallar buna Alhazem derler. (965te Badatta domu, 1039da Msrda vefat etmitir. Matematik, fizik, tp zerine yze yakn kitap yazmtr. Eserlerinin ou Avrupa dillerine tercme edilmitir. Yeni Rehber Ans., 3/91) Bugnk Trkede ayna telaffuzuyla kullanlan kelimenin asl Farsa yine veya yene olup yen demir kelimesinden tretilmitir. Arapa karl mirattr. Bilinen ilk ayna Cill Ta devrine aittir ve milttan nce VII. Bin ylda atalcahykte (umra ilesi yaknnda) kullanlmtr. Volkanik camdan yaplm olan bu aynann o gnn imknlaryla bu derece mkemmel perdahlanm olmas artcdr. Milttan nce III. Bin ylda Msrllar altn ve gm, I. Bin ylda da bronz aynalar kullanmlardr. Msrda kadnlarn din trenler sresince ellerinde gnein sembol olarak ayna tadklar ve tanrlarna sunulan armaanlar arasnda aynann da yer ald bilinmektedir. slmi dneme ait aynalar arasnda zellikle Seluklu aynalar dikkat ekmektedir. Seluklulardan kalma n yzleri parlatlm, arka yzleri kabartma motiflerle ssl, aplar 6 il 25 cm arasnda deien ok sayda bronz ayna mzelere intikal etmi durumdadr. Bu aynalar genellikle yldzlara ait semboller veya efsanevi hayvan motifleriyle bezenmitir. zerlerinde yazlar, tarih ve sahibinin ad bulunan halkal aynalar, uur getirdiklerine inanlan tlsml aynalardr ve zel olarak bu amala kullanlmak iin yaplmlardr. Sapl aynalar, gnlk hayatta kullanlmtr. Seluklulardan kalma elikten dklm tek rnek, Topkap Saray Mzesinde bulunmaktadr. Osmanllar, altn, gm, yeim, demir ve bronzdan yaplm zengin bezemeli ve ounlukla sapl aynalar kullanmlardr. XVII. Yzyla ait baz altn ve yeim aynalar, Osmanl sanatnn ll sadelik, zenginlik ve stn tekniinin rnekleri olarak Topkap Saray Mzesinin Hazine Dairesinde sergilenmektedir. (DA, 4/259-260) Ayna, bilhassa eyay aksettirmesi, bu aksin sadece glgeden ibaret oluu, parlts, aydnlk ve lekesizlii, saf, cill olmas gibi zellikleri dolaysyla eski edebiyatta mazmun (Nkteli, sanatl, ince sz.) konusu olmutur. Divan iirinde genellikle yz gzellii aynaya benzetilir. Eskiden konak ve evlerde bulunan aynalar, en nemli tezyinattan biri idi. Hanmlar aynalarn yardmyla giyinip sslendikleri gibi, erkekler de sark sarmak, sar dzeltmek, elbiselerinin arkadan durularn gzden geirmek iin aynaya ihtiya duyarlard. Ayrca byk ve ssl aynalar, sahibinin kudret ve zenginlik derecesini gsterdii gibi, itibarn da arttrrd. Konak aynalarnn en nemlileri, yaldz ereveli endam aynalardr. Konsollarn stne konan bu aynalar, konan tavanna yaklarlard. Bu endam aynalarnn bir dier eidi, ssl ve cill iki direk arasna, iki tarafndan demir ivilerle tespit edilmi aynalardr. Direkler ikier kollu ayakla yere oturtulur. stendii zaman bu aynalar ne arkaya eilebilir. nndeki kimse de kendisini iyice grp inceleyebilirdi.(Abdlaziz Bey, Osmanl det, Merasim ve Tabirleri, 206-207, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul-2000)

Eski stanbul konaklarnda, yallarnda ev eyasnn esasn konsol zerine konulan aynalar ve prl prl mangallar tekil ederdi. Ayrca muhteem ereveleriyle duvarlara gmlm eitli endam aynalar eski Trk yap sanatnn balca tezyin motiflerindendi. Deil debdebeli konaklarda, yallarda, en mtevaz bir stanbul evinde bile endam veya konsol aynas bulunurdu. Boy aynalarnn nnde bir de ieklik gze arpard. Tasavvufi adan ayna: Cahiliye dnemi kaynaklarnda ayna ile ilgili ayrntl bilgi yoktur. Hz. Peygamberin bir kutu iinde; ayna, tarak, srmedan, makas ve misvak gibi baz temizlik aralar bulundurduu, aynaya bakarak san, sakaln tarad ve gzel koku srnd bilinmektedir. (mdddin Yahya b. Eb Bekir el-mir, BehcetlMehfil ve Buyetl-Emsil f Telhs el-Mucizt ves-Siyer ve-emil, 2/172, Medine-i Mnevvere, tarihsiz.) Ayrca Hz. Ali tarafndan rivayet edildiine gre Hz. Peygamberin aynaya bakarken, Allaha hamd olsun! Allahm, yaratlm gzel kldn gibi ahlkm da gzelletir (Acln, Keful-Haf, hadis no: 566) veya Enes b. Mlikin rivayetine gre, Yaratlm dzgn klan, yzmn biimini gzelletirip ereflendiren ve beni Mslman olarak yaratan Allaha hamd olsun(Kenzl-Umml, 6/693, hadis no: 17442) dedii hadis kitaplarnda kaytldr. Bu ve benzeri rivayetlere dayanlarak ahlk ve dp kitaplarnda birer temizlik arac olarak ayna ve tarak kullanmann, gzel koku srnmenin mstehap olduu belirtilir. Bugn halk arasnda geceleri aynaya bakmann gnah olduuna dair bir kanaat mevcutsa da bunun dini bir dayana yoktur. Hadislerde ayna anlamna gelen mirt kelimesinin zaman zaman mecazi anlamlarda kullanlmas, sonradan tasavvuf dncesinde byk ilgi grmtr. Nitekim Mmin mminin aynasdr (Mollamehmetolu, O. Zeki, S. Tirmizi Terc, 3/367, Birr, bab 18, hadis no:1994) mealindeki hadis Mslmanlarn birbirlerine ayna vazifesi grdklerini ifade eder. Gazalinin de iaret ettii gibi; insan, kendisinde mevcut olup dorudan doruya gremedii kusur ve hatalarn din kardei vastasyla grr. Bunun iindir ki Hz. mer kendi kusurlarn Selmn- Frisye sorard. Mmin mmine kusur ve hatalarn mnasip dille syleyerek ona ayna grevi yapt gibi, bazen sz konusu kusur ve hatalar kasten kendisi ileyerek ona bunlarn yanl olduunu anlatabilir. Tasavvufta esas itibariyle huy ve ruh gzelliine nem verilmekle beraber, ekil ve beden gzelliine, edep ve erkna da deer verilmitir. nk d iin aynasdr. u halde beden ve ekil gzelliine baklarak ruh ve ahlk gzelliine hkmedilebilir. Kiinin i halleri bakmndan gzel olduuna sz deil, hali ahitlik eder. Eb Hafs en-Nisbrinin mridlerini askeri bir disiplin iinde gren ve edep kaidelerine titizlikle riayet etmelerine aran Cneyd-i Badd bu durumu ekle fazla ballk olarak grdn syleyince Eb Hafs ona zhiri edepteki gzellik, btn edepteki gzelliin yansmasdr demiti. teden beri sfiler sadece kalp temizlii ve iyi niyet iddialarna bakmamlar, daima zahiri hal ve hareketleri i hallerin aynas saymlardr. Byezid-i Bistm, ziyaretine gittii bir velinin kble tarafna tkrdn grnce onun davranndaki bu kusuru i hallerindeki eksikliin bir ifadesi sayarak kendisini ziyaret etmekten vazgemiti. Aynlkudt el-Hemedn, Kuran- Kerimde Allahn isimleri arasnda gsterilen el-Mmin ile Mmin mminin aynasdr anlamndaki hadiste geen mmin kelimeleri arasnda tasavvufi bir alka kurarak mminin ayn zamanda Allah yanstan bir ayna olduu sonucuna varmtr. Ona gre Hak kendini halk aynasnda, halk da Allah insan aynasnda grr. (DA, 4/260-261.) Baka bir hadise gre Allah insann kalbine nazar eder(Davudolu, Ahmed, S. Mslim Terc., 10/508, Birr 33, 34, bab 10), yani kendini kalp aynasnda temaa eder; mmin de Hakk kendi kalp aynasnda seyreder. Mutasavvflara gre Hz. Peygamber Beni gren Hakk grmtrS. (Buhari, Tecrid-i Sarih Terc., 12-/278, Tabir, hadis no: 2105; S. Mslim Terc., 10/24 Rya 10, hadis no 2266; S. Tirmizi Terc., 4/133, Rya, bab 3, hadis no: 2378) derken, Hakkn kendisinde tecelli ettiini, dolaysyla kendisinin ilh tecelliyi yanstan bir ayna olduunu anlatmak istemitir. Duvar aynalar asrlar boyunca kahvehanelerin, berber dkkanlarnn, hamamlarn balca sslerinden ve ihtiya karlayan eyalardan biri olmutur. Bunlarn bazlar aynalarnn okluu veya bykl dolaysyla Aynal Kahve, Aynal Hamam, Aynal ar gibi isimler almlardr. Ayna, hibir eyaya benzemez. Onda; ocukluun, genliin, orta yan ve nihayet ihtiyarlayarak bakan, feri kam gzlerin grnmeyen izleri mevcuttur Srlar yer yer dklm, stnde rutubetten lekeler peyda olmu eski aynalarda mesut veya bedbaht nazarlarn hayali yaar(Akyava, A. Ragp, sitne, 2/69, TDV Yay., Ankara2000) ANISI Ehram: piramit (TDK) ATILAR DELTALARA Fiyort: Norve, skoya ve Kuzey Amerika kylarnda buzullarn oluturduklar dik yamal, derin eski buzul koyaklarnn aa kesimlerinin deniz altnda kalmasyla oluan krfez(TDK) BLGSAYAR OLARAK Gazali: mam- Gazali, (tam ad Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed).slam limi. Bat dillerinde ismi Algazel'dir. Knyesi Ebu Hmid, lakab Huccet-l-slam ve Zeyneddindir. Gazali nisbesiyle mehurdur. Mctehiddi. ctihad, afii mezhebine uygun oldu.

rann Tus ehrinin Gazal kasabasnda 1058 (h.450) ylnda dodu. Babas fakir ve salih bir zatt. limlerin sohbetlerinden hi ayrlmazd. Elinden geldii kadar, onlara yardm ve iyilik eder ve hizmetlerinde bulunurdu. limlerin nasihatini dinleyince alar ve Allah teldan kendisine lim olacak bir evlat vermesini yalvararak isterdi. Babas yn eirip, Tus ehrinde bir dkkanda satard. Vefatnn yaklatn anlaynca, olu Muhammed Gazaliyi ve dier olu Ahmedi hayr sahibi ve zamann salihlerinden bir arkadana, bir miktar mal vererek vasiyet etti ve ona dedi ki: Ben kendim, lim bir kimse olamadm. Bu yolla kemale gelemedim. Maksadm, benim kardm kemal mertebelerinin, bu oullarmda hasl olmas iin yardm etmenizdir. Braktm btn para ve erzak, onlarn tahsiline sarf edersin! Arkada vasiyeti aynen yerine getirdi. Babasnn brakt para ve mal bitinceye kadar, onlarn yetime ve olgunlamalar iin alt. Sonra onlara; Babanzn, sizin iin brakt paray tahsil ve terbiyenize harcadm. Ben fakirim param yoktur. Size yardm edemeyeceim. Sizin iin en iyi areyi, dier ilim talebeleri gibi medreseye devam etmenizde gryorum dedi. Bunun zerine iki karde medreseye gittiler ve yksek limlerden olmak saadetine kavutular. lim Dzeyi mam- Gazali, ocukluunda fkhtan bir miktarn kendi memleketinde okudu. Sonra Crcana gitti. mam Ebu Nasr smailiden bir mddet ders ald. Sonra Tusa dnd. Crcandan Tusa dnerken bandan geen bir hadiseyi yle anlatr: as Bir grup yol kesici karmza kt. Yanmda olan her eyimi alp gittiler. Arkalarndan gidip kendilerine yalvardm. Ne olur iinize yaramayan ders notlarm bana verin. Reisleri; Onlar nedir? Nasl eylerdir? diye sorunca; Onlar renmek iin memleketimi terk ettim, gurbetlere gittim. Filan yerdeki birka tomar katlardr dedim. Ekyalarn reisi gld; Sen o eyi bildiini nasl iddia ediyorsun, biz onlar senden alnca ilimsiz kalyorsun dedi ve onlar bana geri verdi. Sonra dndm, Allah tel, yol kesiciyi beni ikaz iin o ekilde syletti, dedim. Tusa gelince yl btn gayretimle alarak, Crcanda tuttuum notlarn hepsini ezberledim. O hle gelmitim ki, yol kesici nme ksa, hepsini alsa, bana zarar dokunmazd. Memleketinde geirdii bu seneden sonra, renimine devam etmek iin o zamann byk bir ilim ve kltr merkezi olan Niabura gitti. Zamann bilimadamlarndan olan mam-l-Harameyn Ebul-Meli el-Cveyninin rencisi oldu. stn zekasn ve alkanln gren hocas ona yakn ilgi gsterdi. Burada usul-i hadis, usul-i fkh, kelam, mantk, hukuk ve mnazara ilimlerini rendi. Ebu Hmid er-Rezekani, Ebul- Hseyin el-Mervezi, Ebu Nasr el-smaili, Ebu Sehl el-Mervezi, Ebu Yusuf en-Nessc gibi devrin byk limleri belli bal hocalardr. Niaburda renimini tamamlaynca, byk bir ilim ve edebiyat hmisi olan Seluklu veziri stn devlet adam Nizamlmlkn daveti zerine Badata gitti. Nizamlmlkn toplad ilim meclisinde bulunan zamann bilimadamlar, imam- Gazali'nin ilminin derinliine ve meseleleri izah etmekteki stn kabiliyetine hayran kaldklarn itiraf ettiler. O zaman ortaya kan muhalif frkalarn yksek dnsel seviyelerine ulaarak kendilerine iktidarn "cevabn" verecek, halk nezdinde iktidarn "meruiyetini" tedarik edecek alim olarak grldnden saray tarafndan iddetle desteklendi. Bu srada otuz drt yanda bulunan imam- Gazali'nin slamiyete yapt byk hizmetleri gren Seluklu veziri Nizamlmlk, imdiki tabirle, onu Nizamiye niversitesi rektrlne tayin etti. Bu niversitenin bana geen mam- Gazali , yz sekin talebeye lzumlu olan btn ilimleri retti. Yetitirdii talebelerin had ve hesab yoktu. Ebu Mansur Muhammed, Muhammed bin Esad et-Tusi, Ebul-Hasan el-Belensi, Ebu Abdullah Cmert el-Hseyni talebelerinin mehurlarndandr. Bir taraftan da kymetli kitaplar yazan imam- Gazali, ilim ehli, devlet adamlar ve halk tarafndan byk bir muhabbet ve hrmet grd. hreti gn getike artt. Nizamiye niversitesinde bulunduu yllarda, Kitabl-Basit fil-Fru, Kitab-l-Vesit, El-Veciz, Meahiz-l-Hilf adl kitaplarn yazd. AFYON GARINDAK Varto depremi: Verilere gre 1900'lu yillarin ilk depremi 24 Nisan 1903 tarihinde Malazgirt'te 6,7 iddetinde olmu ve 2.626 kii lmtr. Buna mtakiben 31 Mays 1946 Varto Hinis'ta 5,7 iddetinde olan depremde 839 kii lmtr. En etkili ve birok seyin altst olmasna, ge ve ailelerin dalmasna, konut - salk - okul - yol sorunun halen zlmemesi gibi yaamn yeniden idame edilmesinin hayli zorlasmasna neden olan deprem, 19 Austos 1966 ylnda olmu iddeti tam olarak bilinmiyor ve 2.394 kii lmtr.vartoda zaman zaman irili ufakl deprem sarsntlar olmaktadr. BR MNEL Miskal: 4,810 g olan bir arlk l birimi.

18 ARALIK Fransz Devrimi Fransz Devrimi veya Fransz htilali (1789-1799), Fransa'daki mutlak monarinin devrilip, yerine cumhuriyetin kurulmas ve Roma Katolik Kilisesi'nin ciddi reformlara gitmeye zorlanmasdr. Avrupa ve Bat dnyas tarihinde bir dnm noktasdr. Bastille Hapishanesi'ne hcum, 14 Temmuz 1789

Devrim ncesi Fransa Kuzey Amerikadaki tm kolonilerini 1763 tarihinde, Yedi Yl Savalar sonunda imzalanan Paris Antlamas ile ngiltereye kaptrmt. ngiltere, Yedi Yl Savalarnn mali ykn, yeni vergilerle kolonilerden kartmaya kalknca; bu durum Kuzey Amerika kolonilerinde huzursuzluk yaratmt. 1774 ylnda On Koloni'nin balatt Amerikan Bamszlk Sava 1776 ylnda bamszlk ilanyla srmt. Fransa ise bu atmalara byk boyutlarda mali destek vererek dolayl olarak katlmtr. Bu sava harcamalar ve giderek artan saray masraflar dolaysyla Fransz monarisi de mali ynden tkenmiti. 1789 ylnda 16. Louis, soylular toplayp toprak mlkiyeti zerinden vergi alnmasn istediinde; soylular, parlamentonun toplanmasn istediler. 1614 ylndan beri toplanmam olan parlamento, soylular, din adamlar ve halktan seilen kamaradan oluuyordu. Parlamentonun toplanmas, toplumsal yapdaki elikilerin de ortaya kmasna neden oldu. Bir yanda soylularn ve din adamlarnn ayrcalkl durumu dier yanda da burjuvazi ve halktan temsilcilerin arasnda parlamentoda ciddi sorunlar ortaya kt. 18. yzyln balarndan beri Fransa d ticaretinin kat kat artmas, varlkl bir burjuvazi oluturmutu. Bu snflar, artk sahip olduklar ekonomik gce karlk gelecek bir politik g istiyorlard. Feodal yapnn ve monarinin kanlmaz sonucu olan sosyoekonomik snrlamalarn kaldrlmasndan yanaydlar. Parlamentonun toplanmasyla orta snftan halk, zellikle varlkl snflar, monariye kar sava atlar. Bir anayasayla monarinin yetkilerinin snrlandrlmasn, i gmrk duvarlarnn kaldrlarak i ticaretin serbestletirilmesi, vergilerin yeniden dzenlenmesi ve ynetimde daha fazla hak elde etme talebinde bulundular. Kukusuz bu talepleri 16. Louis kabul etmedi. Orta snf, peine dier halktan unsurlar da katarak 14 Temmuz 1789 gn Bastille hapishanesine saldrd. Hapishane ele geirilip mahkmlar salnd. Fransz Devrimi 1789-1815 yllar arasnda be farkl dnem yaayarak devam etti. Merutiyet Devri (1789-1792) Bu genel ayaklanmann ardndan 1791 ylnda bir kurucu meclis topland ve bir nsan ve Yurtda Haklar Bildirisi yaynlad. Ardndan da ulusal egemenlie dayanan bir anayasa hazrlayarak monarinin yetkilerini snrlandrd. Bu anayasa, halk tarafndan seilecek bir parlamentonun yasama ve yrtme yetkilerini kralla paylamasn ngrmekteydi. Kanunlar hazrlamak, bteyi tasdik etmek ve hkmetin icraatn kontrol etmek grevleri meclise verildi. Ayrca "nsan Hukuku Beyannamesinin esaslar uygulamaya konuldu. nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin uygulamaya konulmas ve bir halk meclisinin yrtme erkini ele almas, Fransada feodal kurumlar ykt. Zaten halk ynlarndaki soylulara kar gelien fke, pek ok soylunun topraklarn brakarak dier Avrupa lkelerine kamalarna yol at. Fransadaki tm bu gelimeler, tm Avrupa asndan ok nemli sonular douracak, sadece gelecek yllarn deil, yzyllarn da isel dinamiklerini kkten deitirecekti. Avrupada herkes, feodal snrlamalardan kurtulan bir Fransa ekonomisinin byk bir gelime gstereceini, bunu ise Fransay, uluslararas ticaret alannda rekabet edilmesi ok zor bir g haline getireceini ngrebiliyordu. stelik bylesi bir ekonomik bymenin, eskisinden ok daha gl bir Fransz askeri gcn besleyebilecek durumda olmas, kuvvetle muhtemeldi. te yandan Fransada ortaya kan, insan haklarndan, eitlikten ve zgrlkten yana bu dnce hareketinin tm Avrupaya yaylmas, mevcut monarilerin geleceini tehdit etmesi de, kanlmazd. Balarda burjuvazi, kral ve liberal grl soylular safna ekerek Fransann toplumsal ve ekonomik yapsnda, her tarafn da karlarna olan dzenlemeleri yapmak hesabndayd. Ama bylesi mttefikler bulamad karsnda. 16. Louis, yetkilerinin snrlanmasna raz olmamakta direndi. Ayrca o tarihlerde Fransada liberal aristokratlar yoktu, hepsi tutucuydu ve eski dzenin geri gelmesini istiyorlard. Bu durumda hem kral hem de soylular, Habsburg hanedanndan imparator II. Leopolde gveniyorlard. II. Leopold, 1791 ylnda, dier Avrupa devletlerince de desteklenecek olursa, Fransa Devrimine kar askeri g kullanlabileceini duyurdu. II. Leopold, ayn zamanda Fransa kraliesi Mari Antoniettenin kardeiydi. Kraln mutlakyet idaresini yeniden kurmak iin ierde isyan kartmas, darda ise Fransa'nn dmanlaryla ibirliine gitmesi sonucu, 1792'de cumhuriyet ilan edildi. Cumhuriyet Devri (1792-1795)

Giyotin: Sadece 1793 ile 1794 yllar arasnda (Terr Devri) 18000 ile 40000 arasnda kii idam edildi Cumhuriyet ynetimi milli birlii salad ve d tehdidi etkisiz hale getirdi. 1793'te d glerle ittifak yapt iin kral idam edildi. 1793-1794 yllar arasnda kalan bu dneme Terr Dnemi de denmektedir. Cumhuriyet esaslarna gre yeni bir anayasa hazrland. Fakat yasann gerekleri yeterince ve arlaan artlar sebebiyle tatbik edilemedi. Zamanla ekonomik durumlar normale dnen ve mali adan glenen halk temsilcileri, parlamentoda ounluk saladlar ve ar tedbirlerin kaldrlmasn istediler. Bylece 1795'te muhafazakr "Direktuvar" idaresi kuruldu. Direktuvar daresi Devri (1795-1799) Bu dnemde icra kuvveti Beyzler ve htiyarlar Meclisi tarafndan seilecek be direktuvara brakld. Yasama yetkisi Beyzler Meclisi'ne verildi. Milli hkimiyet esaslarnn kullanlmas cumhuriyet dnemine gre daha azaltld. Millet Meclisi seimlerine katlmak zengin olmay gerektirdi. Sonuta: Devlet ynetimi gleti; meclisler arasndaki dmanlk duygular artt; ordu, meclis kavgalarna ve siyasete girdi. Neticede konsllk idaresine geilmesine karar verildi. Konsllk Devri (1799-1804) 1799'da konsllk idaresi kuruldu. Bu idarede be direktuvarn yetkileri konsle devredildi ve tm yetkiler birinci konslde topland. Birinci konsl de General Napolyon Bonapart oldu. Bu idare 1804 ylna kadar devam etti. Bundan sonra imparatorluk idaresi balad. mparatorluk daresi (1804-1815) Konsllk dneminde byk zaferler kazanlm, ziraat, ticaret ve sanayi gelimi, fakat buna karlk millet meclisi etkinliini kaybederek devrim hedefinden uzaklamt. lke tekrar ferdi otorite ile ynetilmeye balanmt. Bu durum ve General Bonapart'n mparatorluk idaresi 1815 ylna kadar devam etti. Fransz devriminden sonraki gelimelerle birlikte ortaya kan ulus-devlet anlayna paralel olarak doan ulusuluk, modern karaktere sahiptir ve bu ekliyle Bat'ya ait bir gelimedir. Fransz Devriminin Etkileri ve Sonular Fransz Devrimi, ulusal bilinlenmenin ve ynetim kart tepkilerin nasl ortaya konulabileceinin en baarl ve kanl rneklerinden biridir. Bu ynyle, kendinden sonraki devrimlere de esin kayna olmutur ve hl olmaktadr. Fransz Devrimi, Yeni a bitiren, Yakn a balatan olay olarak kabul edilir. nk bu devrim sonucunda tm dnyada milliyetilik kavram nem kazanmaya balad. Ezilen halklar haklarn aramay rendiler. Halklar, ynetimden korkmamalar gerektiini, ynetimlerin glerini halklarndan aldn fark ettiler. Bu durum Fransa'da monarik rejimin yklp, yerine cumhuriyetin kurulmasna neden oldu. Halk, ynetim zerindeki gcn fark etti. Roma Katolik Kilisesini de ciddi reformlar yapmak zorunda brakt. Milliyetik akmnn yaylmas, gcn emperyalist rejimden alan imparatorluklarn aleyhine oldu; imparatorluk ats altndaki farkl milletlere mensup halklar ayaklanmaya baladlar. Bu durum, imparatorluklar blmeye alan kesimlerin de iine geldi, isyan eden halklar provoke ettiler. Bunun sonucunda da imparatorluklar zayflamaya ve paralanmaya baladlar. Fransz devrimi, sonular ve ideolojisiyle, Yakn a dnya savalarna -I. Dnya Sava ve II. Dnya Sava- yn verdi ve bugnn dnyasnn olumasnda da son derece etkili oldu. Fransa nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi Ana madde: nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi 28 Austos 1789'da Fransz Devriminden sonra, Fransz Ulusal Meclisi tarafndan, Fransa nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi kabul ve beyan olundu. Bildirge; insanlarn eit doduunu ve eit yaamalar gerektiini, insanlarn zulme kar direnme hakk olduunu, her trl egemenliin esasnn millete dayal olduunu ve mutlak egemenliin bir kii ya da grubun elinde bulunamayacan, devleti idare edenlerin esas olarak millete kar sorumlu olduunu, hi 11 beyit: Kuyuya sarktan kadn Sandan tutup kz kardeimi

vey annesi esma hakknda ..sonunda babam iki kez evlendi .nce Esma sonra Refikayla .Esma ok kt kt.Kardelerime ikenceli bir ocukluk yaatt.rnein salarndan tutup,kuyuya sarktrd.) Kizkardeslerinden Perihan,bir gn kuyudan su cekerken,ipin elinden kaymasi sonucunda kovayi suya dsrr.Bunun zerine Esma,Perihan'i sacindan tutup sarkitir kuyuya.)Bu yzden kardelerimin salar gr deildir. 555K nerge darbeyi getirdi 1959 yl iktidar ve muhalefet arasndaki ilikiler asndan son derece gergin gemiti. Bu gerginlik 1960'a girildiinde bir trl yumuamak bilmedii gibi daha da sertlemeye yz tuttu. 7 Nisan'da DP Meclis Grubu bir bildiri yaymlad. Bildiride CHP'nin lkedeki btn ykc gruplar evresinde toplad, halk orduyu iktidara kar ayaklanmaya kkrtt ne srld. Bu bildirinin ardndan DP Meclis Grubu TBMM Bakanl'na muhalefetin eylemlerinin soruturulmas iin bir nerge verdi. nerge 18 Nisan'da Meclis'te byk bir ounlukla kabul edildi. Yasaya gre bir Tahkikat Komisyonu oluturulacak ve bu komisyon ay boyunca muhalefetin ve basnn eylemlerini soruturacakt. renci olaylar trmand Muhalefet ve basn soruturmak iin Tahkikat Komisyonu kurulmas lkede geni yank yapt. Komisyon grevine balar balamaz, Ankara ve stanbul'da renciler protesto gsterileri dzenlediler. 26 Nisan'da stanbul niversitesi retim yeleri basklar protesto ederken, 28 Nisan'da da renciler merkez binada bir toplant dzenlediler. Gvenlik glerinin toplantya mdahale etmesiyle olay kt. niversite iinde balayan atma Beyazt Meydan'na tat. Buradaki atmada Orman Fakltesi rencisi Turan Emeksiz ald bir kurun yarasyla hayatn kaybetti. Olaylar nedeniyle Ankara ve stanbul'da skynetim ilan edildi ve gece sokaa kma yasa kondu, ancak rencilerin gsterileri durmad. Parola ters tepti 30 Nisan'da stanbul Sultanahmet Meydan'nda dzenlenen protesto gsterileri srasnda Nedim zpolat adl bir baka renci hayatn kaybetti. 28-29 Nisan gsterilerinden sonra bu kez DP ynetimi, 5 Mays gn saat 5'te , Ankara'da Kzlay Meydan'nda bir gsteri dzenlemeye karar verdi. Buna gre iktidar partisine mensup genler, Kzlay Meydan'nda , Meclis'ten kp ankaya ya gidecek olup Celal Bayar ve Adnan Menderes'i alklayp destekleyeceklerdi. Ama iktidara kar olan genler de plandan haberdar oldular ve 555K (5'inci ayn 5'inci gn saat 5'te Kzlay Meydan'nda) parolasn geni bir renci kitlesine duyurdular. 5 Mays gn iktidara kar olan genler, Kzlay'a akn ederken, iktidar destekleme amacyla Kzlay'a gelen DP yanls genler aznlkta kald. Saat 6 civarnda meydana gelen Bayar ve Menderes burada ok byk protestolarla karlat. Hatta baz gstericiler Menderes'i tartakladlar. Menderes bir gazetecinin arabasna binerek meydandan glkle uzaklatrld. Harp Okulu'ndan ilk iaret Ordu iinde de on yllk DP iktidarna kar alttan alta balayan hareket, protesto gsterileri srasnda kendini akca belli etmeye balamt. zellikle 29 Nisan'daki gsteriler srasndaki renci-ordu dayanmas dikkat ekiciydi. Ankara'daki 5 Mays gsterilerinden iki gn nce de Kara Kuvvetleri Komutan Cemal Grsel, Milli Savunma Bakan Ethem Menderes'e bir mektup gndermi ve lkenin iinde bulunduu bunalmdan k iin baz nerilerde bulunmutu. 21 Mays'ta bu kez Ankara'daki Harp Okulu rencileri iktidar protesto iin bir gsteri yry dzenlediler. Artk ok yaydan kmt. Gerginlik doruktayd. Bu arada Babakan Menderes, bir aklama yaparak Tahkikat Komisyonu'nu balangta ay olarak ngrlen almalarn tamamladn, raporun yaknda Meclis'e sunulacan kamuoyuna duyurdu. Ancak bu aklama darbecileri daha nce alm olduklar ynetime el koyma kararndan vazgeirmedi. Geni bir kesim de ordunun ynetime el koymasn sabrszlkla bekliyordu. Ve asker ynetime el koydu Menderes'in Tahkikat Komisyonu'nun CHP hakknda verilen nerge hakkndaki almalarn tamamladn aklamasndan iki gn sonra 27 Mays 1960'da bakanln Orgeneral Cemal Grsel'in yapt ve Milli Birlik Komitesi ad altnda toplanan bir subay grubu, emirleri altndaki askeri birliklerle birlikte Ankara ve stanbul'daki baz nemli yerleri ele geirdi ve Trk Silahl Kuvvetleri adna ynetime dorudan el koyduunu aklad. 27 Mays sabah, Silahl Kuvvetler adna radyodan yaynlanan bildiride, "Bugn demokrasimizin iine dt buhran ve son messif hadiseler dolaysyla ve karde kavgalarna meydan vermemek maksadyla Trk Silahl Kuvvetleri memleketin idaresini eline almtr" deniyordu.

Yassada durumalar Eskiehir'den dnmekte olan Babakan Adnan Menderes, Ktahya'ya yolunda tutuklanarak Ankara'ya getirildi. Daha sonra Celal BAYAR, hkmet yeleri ve DP'li milletvekilleriyle birlikte stanbul'a oradan da Yassada'ya gnderildi. 24 Eyll 1960'da Yksek Adalet Divan kuruldu. Bir gn sonra Celal Bayar bel kemeriyle intihara kalkt. Bir subay tarafndan kurtarld. Yksek Adalet Divan 14 Ekim'de Yassada'da almalarna balad. lk dava Afgan kralnn Celal Bayar'a hediye ettii kpein hayvanat bahesine satyla ilgili Kpek Davas'yd. Adnan Menderes'in ilk yargland dava ise Ayhan Aydan'dan olduu iddia edilen ocuunu ldrtt hakkndaki Bebek Davas oldu. Ardndan 17 dava daha ald: 6 -7 Eyll Olaylar Davas, Vinileks irketi Davas, Dolandrclk Davas, Arsa Davas, Ali par Davas, Deirmen Davas, Barbara Davas, rtl denek Davas, Radyo Davas, Topkap Olaylar Davas, anakkale Olay Davas, Kayseri Olay Davas, Demokrat zmir Davas, niversite Olaylar Davas, stimlak Davas, Vatan Cephesi Davas, Anayasa'nn hlali Davas. 11 ay bir gn sren davalar 15 Eyll 1961'de sona erdi. Bu sre iinde yarglanan Bayar, Menderes, Bakanlar Kurulu yeleri, DP milletvekilleri ve eski Genelkurmay Bakan Rt Erdelhun'un da aralarnda bulunduu toplam 592 sanktan, 228'i hakknda idam cezas istendi. Menderes idam edildi Toplam 202 oturum yaplrken, binin zerinde tank dinlendi. DP'nin nde gelenlerinden 31 sank mr boyuhapis cezasna arptrlrken, 418 sana alt ayla 20 yl arasnda deien eitli hapis cezalar verildi. 123 sank beraat etti. Be sank hakknda dava dt. 16 ay boyunca Yassada'da kalan Adnan Menderes, hakknda alan 6 davadan birinde beraat ederken, dierlerinden mahkum edildi. Yksek Adalet Divan Menderes'in de bulunduu 15 kiiyi idama mahkum etti. MBK bunlardan sadece Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rt Zorlu'nun kararlarn onaylad. 65 yan gemi olan Bayar ile oy okluuyla lm cezasna arptrlan teki 11 sann cezalar mr boyu hapis cezasna dntrld. Polatkan ve Zorlu'nun cezas 16 Eyll'de, Menderes'in cezas ise kararn aklanmasndan bir gn nce intihar giriiminde bulunduu iin tedavisi tamamlandktan sonra 17 Eyll'de infaz edildi. 38 kiiden oluan Milli Birlik Komitesi yelerinin 5'i general, 8'i albay, 7'si yarbay, 10'u binba ve 8'i yzba idi. Komite, izleyen gnlerde Trkiye'nin siyasi yaamna egemen oldu HAYAT KISA KULAR UUYOR Orhan KAHYAOLU ile bir rportaj -hemen iki dize syler misiniz? -hemen deil,ama son bulduum iki dize: Hayat ksa, Kular uuyor. ST KALSIN Kehanet 1985deki ngrsnde yanlnca 1990 da yazd bu iirde alaca olan 4 yln muhasebesini yapmaktadr.

Powered by m@in akdede mtnkdd@gmail.com