Professional Documents
Culture Documents
STATSTK YNTEMLER
II
T.C.
Kahramanmara
2000
Kahramanmara
2000
NSZ
NDEKLER
Sayfa No
1.GR.............................................................................................................. 6
2. VARYANS ANALZLER........................................................................... 8
3. TESADF PARSELLER DENEME PLANI............................................... 9
PROBLEMLER................................................................................................. 20
4. VARYANS ANALZNN VARSAYIMLARI............................................ 23
5. VARYANS HOMOJENL TESTLER.................................................... 25
5.1. F Testi................................................................................................... 25
5.2. Fmax Testi.............................................................................................. 25
5.3. Cochran Testi........................................................................................ 26
5.4. Bartlett Testi......................................................................................... 26
6.TESADF BLOKLARI DENEME PLANI................................................... 28
PROBLEMLER................................................................................................. 37
7. TEKERRRL TESADF BLOKLARI DENEME PLANI...................... 39
PROBLEMLER................................................................................................. 48
8. ORTALAMALARIN KARILATIRILMASI............................................ 51
9. LATN KARES DENEME PLANI............................................................. 62
PROBLEMLER................................................................................................. 69
10. -E SINIFLANMI DENEME PLANLARI........................................ 72
10.1. ki Seviyeli -e Snflanma............................................................... 72
10.2. Seviyeli -e Snflanma.............................................................. 78
PROBLEMLER................................................................................................. 85
11. FAKTRYEL DZENLENM DENEMELER..................................... 87
11.1. 22-Faktriyel Denemeler....................................................................... 87
12.2. Faktriyel Tesadf Bloklar Deneme Plan.......................................... 93
PROBLEMLER.................................................................................................. 101
12. BLNM PARSELLER DENEME PLANI.......................................... 105
PROBLEMLER................................................................................................. 112
1.GR
2. VARYANS ANALZLER
Menzelet B.
Ayvalk B. Ferhu B.
Muamele says = a = 4
Tekerrr says = b = 3
a x b = 4 x 3 = 12 parsele gerek vardr. Bu durumda arazi 12 eit
paraya (parsele) ayrlr ve tekerrr says kadar oaltlan her bir
muamelenin datm tamamen tesadfi olarak yaplr.
Tesadf parselleri deneme plannn zellikleri aadaki
gibidir.
1- Homojen bir materyal olmaldr.
2- Tek ynl bir heterojenlik sz konusudur. Bu da
aratrcnn denemek istedii muameledir.
3- Muamelelerin deneme nitelerine datm tamamen
tesadfidir.
eklindedir. Burada,
Yij = i-inci muameleye ait j-inci tekerrrn gzlem deerini,
ifade eder.
rnek 3.1: Yerleim sklnn besi performansna etkisini
aratrmak zere homojen bir srden tesadfi olarak seilen 5er
buza ayn yemle besiye alnyorlar. Besi sonunda elde edilen canl
arlklar aadaki gibi bulunmutur.
Yerleim skl: A= 21 m2 B= 18 m2 C= 15 m2 D= 12 m2
izelge 3.1. Yerleim Skl Denemesinden
Elde Edilen Besi Sonu Canl Arlklar.
Yerleim skl
A
Y1
1
123
Y2
1
127
Y3
1
127
Y4
1
129
Tekerrr
zm:
Bu deneme plannda toplam varyans (genel kareler toplam),
gruplar aras (muamele kareleri toplam) ve gruplar ii (hata kareleri
toplam) diye iki ksma ayrlr:
m
2
Genel Kareler Toplam = G.K.T. = Yijk
i =1 j =1
Y 2 ..
N
Yi2 Y 2 ..
N
i =1 r
m
i =1j=1
i =1
2
= G.K.T. M.K.T. = Yijk
Yi2.
Y 2 .. 2552 2
=
= 325635.2
N
20
4
= (1232+........+1342) D.K.
= 326686-325635.2
= 1050.8
G.K.T. iin serbestlik derecesi= GSD= m(r)-1= 4(5)-1= 19
Yerleim Skl (Muamele) Kareler Toplam (M.K.T.)
4
= Y 2 / 5 DK
i.
i =1
= ((6142+...+6762)/5)-DK
= 326289.2-325635.2
= 654
Muameleye ait serbestlik derecesi=MSD= m-1=4-1= 3
Muamele Kareleri Ortalamas=M.K.T./M.S.D.
=654/3=218
H.K.T. = G.K.T. M.K.T. = 1050.8-654 = 396.8
Hataya ait serbestlik derecesi= HSD= m(r-1)=4(5-1)= 16
Hata Kareleri Ortalamas=H.K.T./H.S.D.
=396.8/16=24.8
izelge 3.2. Varyans Analiz izelgesi.
Varyasyon Kay. SD
KT
KO
654
218
8.79**
Hata
16
396.8
24.8
Genel
19
1050.8
Muamele
(Yerleim Skl)
olarak gerekleir.
izelge 3.2'ye gre yerleim skl ile ilgili bir yorum yapmak
gerekir. Buna gre, yerleim sklnn besi performansna etkisi ok
nemli bulunmutur (P < 0.01). Bu test, tesadf parsellerinde modelin
sabit veya ansa bal oluuna gre deimez. Modele gre, kareler
ortalamalarnn beklenen deerleri izelge 3.3'teki gibidir.
izelge 3.3. Kareler Ortalamalarnn Beklenen Deerleri.
Model ansa bal ise
Model sabit ise
Varyasyon Kay.
E(K.O.)
E(K.O.)
Muamele(Yer.Sk.)
2E + r 2Y
2E + r i2 (m 1)
Hata
2E
2E
218 24.8
= 38.64
5
38.64
x 100 = % 60.9
63.44
lalar
B
10
14
12
18
10
17
15
22
47
71
20
Tekerrr
138
zm:
PROBLEMLER
1) Ayn ya fabrikasnda ilenen soya eidinin
kspesinde kalan % ya miktarlarn belirlemek amacyla bir
alma yaplyor. Bunun iin retim esnasnda rasgele zamanlarda
her eitten drder tane rnek alnyor ve laboratuvarda
inceleniyor. Buna gre, varyans analizini ve F testlerini yapnz.
eit
Tekerrr
12
16
60 62 66 74 63
325
55 56 50 49 45
255
33 45 37 42 29
186
65 70 74 73 75
357
22 28 16 26 28
120
=1243
A=0.2mg/mlt
B=0.3mg/mlt
C=0.4mg/mlt
29
40
28
32
41
30
41
39
29
34
42
27
36
26
38
Tekerrrler
Y1
11
15
10
36
Y2
12
18
Y3
22
14
12
48
Y4
20
10
39
=141
Tekerrrler
12
13.4
18.6
44
15
13
12
40
18.2
14
13
45.2
25.5
24.3
31
80.8
=210
S 2 byk
S 2 kk
eklindedir ve hipotezler,
H 0 : 12 = 22
H1 : 12 22
eklinde oluturulur.
5.2. Fmax Testi
Fmax =
S 2 en byk
S 2 en kk
eklindedir. Burada,
k = Varyans saysn,
v = Her bir varyans hesaplanrken eit sayda gzlem
var ise herhangi bir varyansn serbestlik derecesini ifade eder.
Bu testte hipotezler,
H 0 : 12 = 22 = 32 = ........ = 2k
H1 : en az biri farkl
eklinde kurulur.
5.3. Cochran Testi
S 2 en byk
l
~ C k, v,
Si2
i
eklindedir. Burada,
k = Varyans saysn,
v = Varyanslarn ierdii gzlemler eit ise her bir
varyansn serbestlik derecesini ifade eder.
5.4. Bartlett Testi
eklindedir. Burada,
Yij = j-inci bloktaki i-inci muamelenin gzlem deerini,
ifade eder.
lalar
II
69
Y12 22 Y22
19 Y32 21
62
Y13 18 Y23
22 Y33 24
64
Y14 25 Y24
27 Y34 30
82
Y11
86
23 Y31
25
21 Y21
III
91
100
277
zm:
Bu deneme plannda toplam varyans (genel kareler toplam), blok
kareler toplam (BL.K.T.), muamele kareler toplam (M.K.T.) ve
hata kareleri toplam (H.K.T.) diye ksma ayrlr. Muamele
says i=1, 2, .....,t ve blok says j=1, 2, ....,r olmak zere;
t
G.K.T. = Yij2
i =1 j =1
r
Y.2j
j=1
BLOK K.T. =
Y 2 ..
rt
Y 2 ..
rt
M.K.T. =
i =1
Yi2 .
Y 2 ..
r
rt
Y 2 ..
rt
= (212+........+302) D.K.
= 124.917
G.K.T. iin ait serbestlik derecesi=GSD= rt 1= 3(4)-1=11
t
Yi2 .
i =1
= ((692+...+822)/3)-DK
=6475-6394.083
=80.917
Muameleye ait serbestlik derecesi=MSD= t-1=4-1= 3
r
Y.2j
j =1
Y 2 ..
rt
= ((862+...+1002)/4)-D.K.
=6368.916-6394.083
=25.167
Bloka ait serbestlik derecesi= BlokSD= r-1=3-1= 2
Y 2 ..
rt
KT
KO
Blok
25.167
12583.5
4.009
Muamele
80.917
26972.33
8.593*
Hata
18.833
3138.833
Genel
11 124.917
F testleri:
1-) Blok iin,
12583.5
= 4.009 < F2,6,0.05 = 5.14
3138.833
2-) Muamele iin,
26972.33
F=
= 8.593 > F3,6,0.05 = 4.76
3138.833
8.593 < F3,6,0.01 = 9.78
F=
Varyasyon Kay.
Bloklar
2E + t 2B
Muamele
2E + r 2M
Hata
2E
eklindedir.
Model ansa bal
varyasyondaki % paylar,
ise
muamele
ve
bloun
2E = 3138.833
Blok K.O.= 2E + t 2B =12583.5
3138.833+(4) 2B =12583.5
2B =2361.167
M.K.O.= 2E + r 2M =26972.33
3138.833+(3) 2M =26972.33
2M =7944.499
Toplam varyasyon = 2E + 2B + 2M
= 3138.833 + 2361.167 + 7944.499
=13444.5
2B nin toplam varyasyondaki % pay,
toplam
2361.167
x 100 = % 17.56
13444.5
7944.499
x 100 = % 59.09
13444.5
Trler
0-400
400-800
800-1200
1200-1600
1600-2000
Bloklar
Saram
Karaam
Kzlam
2.5
4
13.3
19.8
8
3.8
16.7
28.5
2.4
0.5
10
12.9
2
0.2
5
7.2
0.3
0.1
4
4.4
15.2
8.6
49
72.8
zm:
PROBLEMLER
1) Aadaki analiz iin dzenlenmi verilerin varyans
analizini ve F testlerini yapnz.
Muameleler
Bloklar
10
20
41
II
15
12
15
56
III
10
25
12
29
26
10
45
122
II
III
14
18
14
21
24
24
19
67
Bloklar
Rasyonlar
34
42
28
10
11
53
52
55
50
157
Gbre
Dozlar
17
19
21
20
77
14
11
16
15
56
13
15
15
14
57
13
14
12
11
50
57
59
64
60
240
eklindedir. Burada,
Yijk = i-inci bloktaki, j-inci muamelenin, k-nc tekerrrne ait
gzlem deerini,
= Genel populasyon ortalamasn,
i = i-inci blok etkisini,
i = j-inci muamele etkisini,
() ij = i-inci bloktaki j-inci muamelenin interaksiyon etkisini,
e ijk = Tesadfi hatay,
ifade eder.
rnek 7.1: farkl miktardaki iftlik gbresinin domates
verimi zerine etkisi aratrlyor. Deneme blok zerinde kuruluyor
ve bir blokta her bir gbre dzeyini alan deneme nitesi says iki
olacak ekilde deneme tertip ediliyor. Deneme sonunda elde edilen
sonular (kg) aadaki gibidir.
Gbre Dzeyleri
=1
=2
Y111
50 Y111 60
Y111
70 Y111
60 Y111 40
J=2
Y111
50
Y111
40 Y111 70
Y111
30
Y111
50 Y111 70
J=3
Y111
80
Y111
90 Y111 80
Y111
J=1
Y111
60
=3
390
400
390
340
310
530
1180
zm:
Y 2 ... 1180 2
=
= 77355.56
N
18
b
2
G.K.T. = Yijk
D.K. = (60 2 + ........ + 70 2 ) D.K.
i =1 j=1 k =1
= 85000 77355.56
= 7644.444
Genel kareler toplamna ait serbestlik derecesi
= N - 1 = 18 - 1 = 17
Yi2 ..
D.K. = ((3902 + ........ + 3902 ) / 6) D.K.
i =1 r m
= 77366.67 77355.56
b
BLOK K.T. =
= 11.111
Blok kareler toplamna ait serbestlik derecesi
=b-1=3-1=2
m
Y 2 . j.
j=1
br
M.K.T. =
= 82100 77355.56
= 4744.444
Muamele kareler toplamna ait serbestlik derecesi
=m-1=3-1=2
bulunur.
Blok x Muamele interaksiyonunu bulmak iin, her bloktaki
ayn muameleye ait toplamlardan, alt gruplar aras kareler toplam
hesaplanr.
b
SD
KT
KO
Blok
11.111
Muamele
Blok X Muamele
1888.889 472.2
Hata
1000
Genel
17
7644.444
5.55
0.05
4.25*
111.1
F testleri:
1- Blok iin,
F=
5.55
= 0.05 < F2,9,0.05 = 4.26 , (nemsiz)
111.1
2-Muamele iin,
F=
2372.2
= 21.35 > F2,9,0.05 = 4.26 , (nemli)
111.1
21.35 > F2,9,0.01 = 8.02 , (nemli)
472.2
= 4.25 > F4,9,0.05 = 3.63 , (nemli)
111.1
4.25 < F4,9,0.01 = 642 , (nemsiz)
eitler
A
B
C
D
Raflar (Bloklar)
1
10
17
10
12
10
10
50
47
36
23
60
34
16
133
zm:
PROBLEMLER
1) Arlarda yavru rkl hastalna kar Fumajil-A nn
drt seviyesi, blok zerinde, bir blokta her bir dozu alan deneme
nitesi iki olacak ekilde deneme tertip ediliyor. Elde edilen sonular
(koloni bana % kayp) aadaki gibidir. Buna gre, varyans
analizini ve F testlerini yapnz.
Bloklar
Muameleler
1
2
3
4
10
10
11
11
12
10
12
11
12
11
13
13
14
10
14
76
79
74
78
65
83
61
98
307
Rasyonlar
Bloklar (Irklar)
I1
I2
I3
6.2
5.0
6.4
7.5
6.8
4.6
3.0
2.0
49.5
8.0
5.2
6.0
7.2
8.6
9.8
7.0
9.0
6.4
3.6
8.5
5.2
4.5
5.1
4.4
5.8
3.2
5.0
6.4
2.0
6.2
81
46.9
4.2
4.6
D
8.2
9.0
8.2
10.7
11.0
7.1
81.1
12.3
14.6
80.8
89.4
88.3
258.5
Etkili Madde
Dzeyi
A
B
C
Bloklar
1
17
15
16
18
16
14
15
14
17
13
19
17
18
19
18
42
39
28
123
122
110
96
95
164
355
1
60
70
50
30
80
100
390
Bloklar
2
50
60
40
50
90
110
400
3
60
40
70
70
80
70
390
340
310
530
1180
8. ORTALAMALARIN KARILATIRILMASI
2S 2
n
eklindedir. Burada,
t , v = V serbestlik derecesinde ve belirlenen nem
seviyesindeki t-cetvel deerini,
S2 = Hata kareler ortalamasn (varyans),
n = Her bir muameledeki tekerrr saysn,
ifade eder.
Ortalamalardaki gzlem saylar farkl olduu zaman bir ortak
n deeri (n0 veya nh (harmonik ortalama)) hesaplanr.
n i2
1
no =
[ n i
]
n i
t 1
ve
nh =
t
(
1
1
1
+
+ ....... + )
n1 n 2
nt
C = 530/6=88.333
2S 2
2(111.111) 2
= t 0.05,9
n
6
2(111.111) 2
= 2.262
6
= 13.766
eklinde hesaplanr.
Farklar izelgesinde elde edilen bu deerden byk olan
farklar "*" iareti ile iaretlendikten sonra ortalama gruplar
oluturulur.
A, B ve C ortalamalarna ait (sra ve stunlarda kkten
bye doru sralanm) farklar izelgesi izelge 8.1deki gibidir.
izelge 8.1. Farklar izelgesi.
B
A
C
51.667 56.667 88.333
B 51.667
5
A 56.667
C 88.333 36.667* 31.667*
LSD hesap deeri=13.766<31.667 fark nemli,
13.766<36.667 fark nemli,
13.766>5 fark nemsiz.
Ortalama gruplar deiik kaynaklarda veya bilgisayar
ktlarnda deiik ekillerde gsterilir. SPSS'deki gruplarn oluma
ekli izelge 8.2deki gibidir.
Ortalama Gruplar
1.grup
2.grup
51.667
56.667
88.333
eklindedir.
Ayrca ortalama gruplarn,
A
51.667 56.667
88.333
veya
A
b) TUKEY TEST
S2
(111.111) 2
= q 0.05,3,9
n
6
= 3.95
(111.111) 2
6
= 16.998
eklinde hesaplanr.
A, B ve C ortalamalarna ait farklar izelgesi izelge 8.3deki
gibidir.
B
A
C
51.667 56.667 88.333
B 51.667
5
A 56.667
C 88.333 36.667* 31.667*
Tukey hesap deeri=16.998<31.667 fark nemli,
16.998<36.667 fark nemli,
16.998>5 fark nemsiz.
Ortalama gruplar, LSD testinde olduu gibi bulunmutur.
Tukey testinde de, %5 yanlma dzeyinde, A ve B ortalamalar
arasnda istatistiki adan bir fark yokken, C ortalama farkl
bulunmutur.
c) DUNCAN (DMR) OKLU ARALIK TEST
S2
n
eklindedir. Burada,
Q ,p, v = Kritik cetvel deerini,
(111.111) 2
S2
=
= 4.303
n
6
S2
n
3.20
3.34
13.77
14.373
B
A
C
51.667 56.667 88.333
B 51.667
56.667
5
A
C 88.333 36.667* 31.667*
Duncan hesap deerleri=14.373<36.667 fark nemli,
S2
n
eklindedir. Burada,
q ,p, v = Kritik cetvel deeri,
Q0.05,9,P
3.20
3.95
S2
Q ,p ,v
n
13.77
16.998
C
B
A
51.667 56.667 88.333
B 51.667
56.667
5
A
C 88.333 36.667* 31.667*
SNK hesap deerleri=16.998<36.667 fark nemli,
13.77<31.667 fark nemli,
13.77>5 fark nemsiz.
SNK testine gre %5 yanlma dzeyinde, A ve B ortalamalar
arasnda istatistiki adan bir fark yokken, C ortalama farkl
bulunmutur.
A
B
C
D
B
A
D
C
D
D
B
A
C
C
A
B
4!(4-1)!
A
B
C
D
B
C
D
A
D
D
A
B
4!(4-1)!
C
A
B
C
A
B
C
D
B
D
A
C
D
A
D
B
4!(4-1)!
Toplam 4!(4-1)!4=576
C
C
B
A
A
C
B
D
B
A
D
C
C
D
A
B
4!(4-1)!
D
B
C
A
Latin karede bir muamele, her bir sra veya stunda yalnzca
bir kez yer alr. Bu zellik sra, stun ve muamelelerin birbirinden
bamsz olmasn salar. Dolaysyla analiz kolaylar. 4ten daha az
muamele iin latin kare kurulmaz, nk hataya serbestlik derecesi
kalmaz. Bu gibi durumlarda latin kare deneme plan tekrarlanr.
Latin kare deneme plannn matematik modeli,
Yijk = + i + j + k + e ijk
eklindedir. Burada,
Yijk = i-inci sra, j-inci stundaki gzlem deerini,
tesadfi hatay,
ifade eder.
rnek 9.1: Drt farkl yerleim sklnn etlik pililerde 3,4
ve 5-inci haftalardaki gnlk canl arlk artna etkisi aratrlyor.
Deneme sonucunda elde edilen sonular analiz iin dzenlenmi
olarak izelge 9.1deki gibidir.
Yerleim Sklk Dzeyleri: A= 7 adet/m2, B= 9 adet/m2, C=13
adet/m2, D= 15 adet/m2.
Sralar
Stunlar
D
117
151
138
148
112
72
104
200
72
110
145
132
189
120
143
129
490
453
530
554
488
459
581
609 2082
zm:
= 270920.3
2
G.K.T. = Yijk
D.K. = (117 2 + .... + 129 2 ) 270920.3
i =1 j =1 k =1
= 7.6035
Genel kareler toplam iin serbestlik derecesi =p2-1= 15
Sra K.T. =
1 p 2
Yi.. D.K.
p i =1
=
1 p 2
Y. j. D.K.
p j=1
=
1 p 2
Y..k D.K.
p k =1
=
SD
KT
KO
Sralar
2405.25
801.75
2.522
Stunlar
3352.25
1117.417
3.515
Muameleler
10340.75
3446.917
10.842**
Hata
1907.5
317.9167
Genel
15
18005.75
F=
801.75
= 2.522 < F3,6,0.05 = 4.76 , (nemsiz)
317.9167
2- Stun iin,
F=
1117.417
= 3.515 < F3,6,0.05 = 4.76 , (nemsiz)
317.9167
3- Muamele iin,
F=
3446.917
= 10.842 > F3,6,0.05 = 4.76 , (nemli)
317.9167
10.842 > F3,6,0.01 = 9.78 , (nemli)
PROBLEMLER
1) Protein dzeyleri farkl drt karma yemin (A:2200
enerji+%8 protein, B:2200 enerji+%10 protein, C:2200 enerji+%12
protein, D:2200 enerji+%14 protein) kuzulardaki canl arlk art
zerine etkisi aratrlyor. Karma yemlerin deneme nitelerine
(kuzulara) datm ve her deneme nitesinden elde edilen verim
(gr/gn) aadaki gibi bulunuyor. Buna gre, varyans analizini ve F
testlerini yapnz.
Stunlar (deneme balang ya)
Sralar(rklar)
1 aylk
2 aylk
3 aylk
4 aylk
1.rk
A 255
C 227
B 380
D 318
1180
2.rk
C 241
B 315
D 232
A 198
986
3.rk
B 238
D 230
A 238
C 196
902
4.rk
D 266
A 170
C 241
B 249
926
1000
942
1091
961
3994
Irklar (Stun)
2
3
D 2.5
17.6
A 4.1
18.1
A 4.5 D 2.2
B 4.5
E 3.6
17.6
E 3.5
D 2.1
B 4.8
17.4
E 3.8
C 3.4
18.2
17.4
18.4
88.9
Yalar (Sra)
B 4.1
E 3.9 C 3.1
D 2.4 B 4.6
C 2.8
D 2.3
B 4.7
17.2
18.5
17.4
12
21
32
12
25
30
13
28
25
12
27
25
11
14
29
20
10
16
21
28
15
29
19
36
15
104
102
108
106
95
114
112
72
72
A
104 200
A
554
488
459
540
2041
eklindedir. Burada,
Yijk = Birinci faktrn i-inci seviyesinde ve ikinci faktrn
j-inci seviyesinde snflanan k-nc elemana ait gzlem deerini,
i = lk faktrn i-inci seviyesinin etkisini,
j(i) = lk faktrn i-inci seviyesine den ikinci faktrn j-inci
seviyesinin etkisini,
e ijk = lk faktrn i-inci seviyesinde, ikinci faktrn j-inci
seviyesindeki k-nc elemana ait tesadfi hatay gsterir.
Yavrular
5.85
5.95
11.80
7.78
8.09
15.80
8.40
8.36
16.76
7.01
6.83
13.84
6.90
6.98
13.96
5.60
5.45
11.05
5.07
4.93
10.00
6.38
6.58
12.96
5.66
5.75
11.41
10
7.78
7.92
15.60
11
6.99
6.92
13.91
12
6.21
6.45
12.66
58.27
47.89
53.68
Y...2
2
Y
p =3 r = 4 s = 2
G.K .T . =
=
1064.534
8
N
i =1 rs
= 1071.298 1064.534 = 6.764
p =3
Erk . A.K .T . =
1 p =3 s = 4 2 3 Yi..2
Yij.
s i =1 j =1
i =1 rs
2
8
= 1088.35 1071.298 = 17.0518
KT
KO
Erkekler aras
6.7640 3.382
1.785
Dii. A./Erk. i
Hata
12
0.1594 0.013
Genel
23 23.9752
1.895
= 142.633 > F9, 12, 0.01 = 4 .39 , (nemli)
0.013
3.382
= 1.785 < F2,9,0.05 = 4.26 , (nemsiz)
1.895
Kontrol
217 Bileii+eker
217 Bileii
Prep. Okuma
10
11
12
13
14
15
16
17
18
1686
1812 5120
1622
zm:
Y 2 5120 2
D.K. = .... =
= 728177.8
N
36
p
2
D.K.
G.K.T. = Yijkl
Mu.K.T. =
Yij2..
Yi2...
sv
i rsv
p
) + ... + (
)
6
12
6
12
Yij..
1
2
Yijk
v i j k
sv
i j
2
2
2
6
= 594
=(
SD
KT
KO
Muameleler aras
1557.556
778.778
2.929
797.667
265.889 5.371*
Pre. A. / Far. i
12
594
49.5
Hata
18
381
21.167
Genel
35
3330.2
2.339
49.5
= 2.339 < F12, 18, 0.05 = 2.34 , (nemsiz)
21.167
265.889
= 5.371 > F3, 18, 0.05 = 3.49 , (nemli)
49.5
3 - Muameleler iin;
F=
778.778
= 2.929 < F2, 3, 0.05 = 9.55 , (nemsiz)
265.889
PROBLEMLER
1) Cornish rk tavuklarda yaplan bir denemede 9 tavuk
tesadfen erli gruba ayrlyor. Her gruptaki diilerin birer horoz
ile iftletirilmesiyle elde edilen civcivlerden er tane alnarak
gnlk ortalama canl arlk artlar tespit ediliyor. Yavrularn
gnlk ortalama canl arlk artna ana ve babalarn etkilerinin
nemi kontrol edilmek isteniyor. -ie snflanm bir denemeden
elde edilen deerler aadaki gibidir. Buna gre, varyans analizini ve
F testlerini yapnz.
Erkekler
Diiler
1
1
2
3
3
6
236.5
78
83.6 81.7
243.3
728.7
Boalar
nekler
1
1
54
19
19.7
19.1 20.7
17
18.5 21.3
17.9 15.9
21.3
21.8
98.7 77.5
21
55 103.1 75
230.2
233.1
463.3
Erkekler
Diiler
Yavrular
10
41
47
46
47
45
52
44
40
38
41
44
45
42
49
54
53
43
40
39
42
45
40
39
-
40
43
51
50
53
-
52
54
38
-
41
44
37
40
39
38
170
131 171
197
472
560
1032
290
314
604
1636
eklinde gsterilsin.
Deneme materyali (a*b*r) = 2*2*4 = 16 adet deneme nitesine
ayrlr. Bu bir arazi denemesi ise 16 parsel hazrlanr. nce aadaki
gibi muamele kombinasyonlar oluturulur. Sonra her bir muamele
kombinasyonu tekerrr says kadar (r=4) oaltlarak katlara yazlr
ve hepsi bir torbaya koyulur. Daha sonra tm deneme nitelerine
aynen tesadf parsellerindeki gibi tamamen tesadfi olarak datm
yaplr.
izelge 11.1.1. Muamele Kombinasyonlar (axb).
A
a0
a0
B
b0
b1
b0
b1
Muamele Kombinasyonlar
a0b0
a*b = 4 adet muamele
a0b1
kombinasyonu olumutur.
a1b0
a1b1
eklindedir. Burada,
Yijk = Ann i-inci seviyesi, bnin j-inci seviyesi ve k-nc
interaksiyon etkisini,
e ijk = Yijk nn tesadfi hatasn,
ifade eder.
Tekerrr
a1
b1
b2
b3
b1
b2
b3
80
40
60
65
30
50
55
50
80
35
25
35
60
55
75
40
29
42
351
906
zm:
906 2
=
= 45602
D.K. =
axbxr
18
G.K.T. = (80 2 + ..... + 42 2 ) D.K. = 50680 45602 = 5078
2
555 2 + 3512
Yi.
A.K.T. =
D.K. =
D.K
a
9
= 47914 45602 = 2312
B.K.T. =
Y. j
D.K. =
SD
KT
2312
KO
Buday tr(A)
Gbre dozu(B)
AxB
103
51.5
Hata
12
1326.667
110.56
Genel
17
5078
2312 20.913**
1336.33 668.167
6.044*
0.466
F testleri:
1- A iin,
F=
2312
= 20.913 > F1,12,0.05 = 4.75 , (nemli)
110.56
20.913 > F1,12,0.01 = 9.33 , (nemli)
2- B iin,
F=
668.167
= 6.044 > F2,12,0.05 = 3.88 , (nemli)
110.56
6.044 < F2,12,0.01 = 6.93 , (nemsiz)
3- AxB iin,
F=
51.5
= 0.466 < F2,12,0.05 = 3.88 , (nemsiz)
110.56
interaksiyon etkisini,
( ) ik = Ann i-inci seviyesi, Cnin k-nc seviyesinin
interaksiyon etkisini,
( ) jk = Bnn j-inci seviyesi, Cnin k-nc seviyesinin
interaksiyon etkisini,
( ) ijk = Ann i-inci seviyesi, Bnin j-inci seviyesi ve Cnin
ifade eder.
rnek 11.2.1: Bir doku kltr denemesinde iki farkl
hormonun, iki farkl konsantrasyonunun iki farkl scaklktaki hcre
yn kuru arlklarna etkisi incelenmek isteniyor. klimlendirme
dolabndaki rafn scaklk, aydnlanma vb farkllklar olabilecei
dnlerek her bir raf bir blok olarak kabul ediliyor ve hazrlanan
petri kaplarnn yerletirilmesi buna gre yaplyor. Bir ay sonra
gelien hcre ynlarnn kuru arlklar (mg) izelge 11.2.2'deki
gibi bulunuyor.
Konsantrasyon says = b = 2
Scaklklar (C): c1= 20 0C , c2= 24 0C
Scaklk says = c = 2
Blok says = r = 3
izelge 11.2.2. Hcre Yn kuru Arlklar (mg).
Bloklar
A
B
b1
a1
b2
b1
a2
b2
II
III
c1
100
105
108
313
c2
200
205
190
595
c1
161
156
180
497
c2
190
200
195
585
c1
120
115
140
375
c2
210
220
215
645
c1
180
189
201
570
c2
210
235
228
673
1371
1425
1457
908
1990
1082
4253
1020
2263
1243
zm:
AxB
a1
a2
b1
908
1020
b2
1082
1243
a1
a2
c1
810
945
c2
1180
1318
BxC
b1
b2
c1
688
1067
c2
1240
1258
a2
b2
c2
c1
b1
c2
c1
b2
c2
c1
c2
SD
KT
KO
Bloklar
3.299
Hormonlar (A)
Konsantr. (B)
Scaklk (C)
(AxB)
1.397
(AxC)
(a-1) (c-1)= 1
0.005
(BxC)
(AxBxC)
0.375
30.375
0.375
30.375
0.424
Hata
Abcr-1= 23 39709.958
Genel
5- AB iin,
Fhesap=1.397 <F1,14,0.05=4.60, (nemsiz)
6- AC iin,
Fhesap=0.005 <F1,14,0.05=4.60, (nemsiz)
7- BC iin,
Fhesap=75.844 >F1,14,0.05=4.60, (nemli)
75.844 >F1,14,0.01=8.86, (nemli)
8- ABC iin,
Fhesap=0.424 <F1,14,0.05=4.60, (nemsiz)
rnek 11.2.1in SPSS statistik Paket Programnda zm.
PROBLEMLER
1) Bir denemeden elde edilen veriler analiz iin dzenlenmi
olarak aadaki gibi verilmitir. Buna gre, varyans analizini ve F
testlerini yapnz.
Bloklar
A
a1
a2
b1
b2
10
24
b3
13
b1
b2
10
12
30
b3
12
11
31
39
32
43
92
49
b1
15.2
13.1
16.4
14.9
59.6
b2
17.4
16
16
15.9
65.3
b3
14.8
12.6
16.9
18.3
62.6
b1
13.3
13.1
17.2
13.2
56.8
b2
17.1
15.9
20.4
15
68.4
b3
18.6
15.1
20.4
15
69.1
96.4
85.8
107.3
92.3
eitler Fosfor
a1
a2
187.5
194.3
381.8
b1
a1
b2
b1
a2
b2
Bloklar
c1
51
56
37
c2
262
274
273 809
c1
215
222
229 666
c2
348
357
373 1078
c1
56
39
78
c2
323
288
274 885
c1
241
256
284 781
c2
400
350
421 1171
144
173
953
2697
1744
1058
3010
1952
5707
4) Her biri iki seviyeli iki faktr, iki blokta faktriyel olarak
deneniyor. Elde edilen sonular aadaki gibidir (A=sulama
(a1=sabah, a2=akam), B=Gbre dzeyi (kg) (b1=5 kg/parsel, b2=10
kg/parsel)). Buna gre, varyans analizini ve F testlerini yapnz.
Bloklar
A
a1
a2
1.Blok
2.Blok
b1
15
13
28
b2
16
18
34
b1
14
16
30
b2
22
17
39
67
64
62
131
69
t2
m2
t3
t1
t2
t3
y1 y2 y3 y1 y2 y3 y1 y2 y3 y1 y2 y3 y1 y2 y3 y1 y2 y3
8 18 23 16 10 11 10 4
8 16 16 20 10 10 15
8 22 20 18 7
8 10 5
4 18 16 22 10 11 17
14 10 4 13 18 12 13 12 14 6
7 14 18 17 15 14 8
28 22 20 53 61 46 30 31 34 15 22 19 48 50 59 35 35 40
70
160
95
56
325
157
110
323
648
Irklar Sklk
I1
I2
I3
S1
303
339
355 997
S2
122
70
92
S1
282
253
283 818
S2
133
116
100 349
S1
115
147
189 451
S2
157
75
88
284
320
1281
1167 3219
771
a1
a2
Tekerrrler
b1
3 5 2 1
11
b2
9 8 8 7
32
b3
7 9 7 7
30
b4
2 2 5 1
10
b1
2 4 4 2
12
b2
9 9 8 8
34
b3
1 2 1 1
b4
8 7 8 8
31
83
165
82
Ana Parseller
a2
b2
74
b2
a1
I. Tekerrr
b1
89
45
a1
b2
b1
a2
b1
b2
a1
b2
b1
a2
b2
b1
II. Tekerrr
III. Tekerrr
a1 b1 45
II
III
66
85
196
504
1103
599
zm:
SD
Tekerrr
Ygbre (A)
KT
KO
14.954
10.966
Hata(1)
(b 1)= 1 1260.75
Budama (B)
1260.75
(AxB)
Hata(2)
11.116*
7.495
mbr-1=11 5504.92
Genel
PROBLEMLER
1) ki ana parsele gbre dozlar (10 kg/da ve 15 kg/da) ve alt
parsellere de eitler yerletirilerek blnm parseller deneme
planna gre kurulmu bir denemenin verileri (kg/parsel verim) analiz
iin dzenlenmi olarak aada verilmitir. Buna gre, varyans
analizini ve F testlerini yapnz.
Gbre Dozlar
g1
1
10
20
58
17
15
10
61
10
18
70
10
36
25
14
53
22
20
eitler
Tekerrrler
g2
80
109
189
II
84
151
b2 102 120
222
a1
a2
b1 67
599
1184
285 314
b1 86
74
160
b2 100 114
214
290 295
585
II
III
a1
b1
45
66
85
196
b2
89
100
119
308
134
166
204
b1
74
100
120
294
b2
90
115
127
332
164
215
247
a2
504
1130
626
I.
II.
Blok Blok
c1
16
c2
12
21
c1
14
12
26
c2
16
18
34
c1
11
20
c2
14
13
27
c1
15
12
27
c2
18
16
34
c1
13
11
24
c2
18
14
32
c1
14
13
27
c2
20
17
37
37
97
60
47
108 325
61
56
120
64
zm:
A.K.T.
a1
a2
a3
b1
37
47
56
b2
60
61
64
a1
a2
a3
c1
42
47
51
c2
55
61
69
b1
b2
c1
60
80
c2
80
105
a2
b2
b1
a3
b2
b1
b2
c1
c2
c1
c2
c1
c2
c1
c2
c1
c2
c1
c2
16
21
26
34
20
27
27
34
24
32
27
37
KT
KO
Bloklar
(r 1)= 1 18.375
18.375
eitler (A)
Hata(1)
Toprak leme (B)
SD
(r 1) (a 1)= 2
3.25
(b 1)= 1 84.375
119.118**
10.059*
14.25
7.125
Hata(2)
a(b 1) (r 1)= 3
2.125
0.708333
84.375
57.857**
0.875
0.6
(AxC)
(a 1) (c 1)= 2
(BxC)
(AxBxC)
Hata(3)
Genel
1.75
10.179
84.375
(a 1) (b 1)= 2
(c 1)= 1 84.375
11.308
1.625
(AxB)
Ekim Zaman (C)
8.75
1.458333
Abcr-1= 23 251.958
0.714
0.2
F testleri:
1- Blok iin,
Fhesap=11.308 < F1,2,0.05=18.51, (nemsiz)
2- A iin,
Fhesap=10.179 < F2,2,0.05=19, (nemsiz)
3- B iin,
Fhesap=119.118 > F1,3,0.05=10.13, (nemli)
119.118 > F1,3,0.01=34.12, (nemli)
4- AB iin,
Fhesap=10.059 > F2,3,0.05=9.55, (nemli)
10.059 < F2,3,0.01=30.82, (nemsiz)
5- C iin,
Fhesap=57.857 > F1,6,0.05=5.99, (nemli)
57.857 > F1,6,0.01=13.74, (nemli)
6- AC iin,
Fhesap=0.6 < F2,6,0.05=5.14, (nemsiz)
7- BC iin,
Fhesap=0.714 < F1,6,0.05=5.99, (nemsiz)
8- ABC iin,
Fhesap=0.2 < F2,6,0.05=5.14, (nemsiz)
rnek 13.1in SPSS istatistik Paket Programnda zm.
PROBLEMLER
b2
b1
a2
b2
II. Blok
a1
I. Blok
b1
Sulama Sev.
Ekim ekli
eit
c1
4.64
4.64
9.28
c2
6.87
5.50
12.37
c1
7.39
6.47
13.86
c2
8.70
9.62
18.32
c1
5.91
5.00
10.91
c2
7.79
7.33
15.11
c1
7.94
6.57
14.51
c2
9.62
8.70
18.32
58.86
53.82
21.64
53.82
32.18
112.67
26.02
58.86
32.83
b1
a2
b2
b1
a3
b2
III. Blok
b2
II. Blok
a1
I. Blok
b1
Sam Yn.
Yemleme ek.
Irk
c1
1.84
1.84
1.47
5.15
c2
2.76
2.07
1.93
6.76
c1
3.22
2.76
2.39
8.37
c2
3.68
4.14
3.13
10.95
c1
2.53
2.07
1.84
6.44
c2
3.22
2.99
2.48
8.69
c1
3.45
2.76
2.48
8.69
c2
4.14
3.68
3.13
10.95
c1
2.99
2.53
2.21
7.73
c2
4.14
3.22
2.94
10.30
c1
3.22
2.99
2.48
8.69
c2
4.60
3.91
3.40
11.91
39.79
34.96
29.90
11.91
31.23
19.32
15.13
34.78 104.65
19.64
18.03
38.64
20.61
b1
a1
b2
b1
a2
b2
c1
1.30
1.30
1.23
3.83
c2
1.94
1.46
1.62
5.02
c3
2.27
1.94
2.01
6.22
c1
2.59
2.92
2.62
8.13
c2
1.78
1.46
1.54
4.78
c3
2.27
2.11
2.08
6.46
c1
2.43
1.94
2.08
6.46
c2
2.92
2.59
2.62
8.13
c3
2.11
1.78
1.85
5.74
c1
2.92
2.27
2.47
7.65
c2
2.27
2.11
2.08
6.46
c3
3.24
2.75
2.85
8.85
28.03
24.62
25.07
15.07
34.44
19.37
77.72
20.33
43.28
22.96
Y (Baml Deiken)
Ya (yl)
Ya (hafta)
Aylar
Hindilerde k gc (%)
Zaman ( hafta)
Doum arl ( kg )
45. gn arl
Vcuttaki ya birikimi
Aylar
Scaklk (C)
Model
e2i / = -2(Yi--Xi) = 0
(Yi--Xi) = 0
Yi--Xi = 0
n+ Xi = Yi
Xi Yi [( Xi Yi ) / n ]
=
= Sxy / Sxx
Xi2 [( Xi ) 2 / n ]
ve
= Y bX
eklinde bulunur. Yi=+Xi+ei modelindeki ve parametrelerinin
EKK yntemi ile elde edilen tahminleri bu almadaki gibi ve
ile ya da birok literatrlerde olduu gibi a ve b sembolleri ile
gsterilmektedir. Ayrca zellikle oklu regresyonda ve matris
yntemi ile hesaplamalarda yerine 0n kullanlmas kolaylk
salamaktadr. Parametrelerin tahmin edilmesi ile e2i=(Yi-i-i)2
dorusal regresyon modeli;
= + X veya Y
= a + bX veya Y
= + X
Y
i
0
1 i
i
i
i
i
ekline dnr. Bu kitapta son gsterim ekli kullanlacaktr. Bu
eitlik tahmin eitlii, tahmin denklemi regresyon denklemi
gibi isimlerle anlr. Bu tahmin eitlii bir dorunun matematik
fonksiyonudur.
0 ve 1 in statistiksel Yorumu
= + X tahmin eitliindeki
Y
i
0
1 i
0 ve 1 tahmin
edicilerinin ald eitli deerlere gre baz ilikiler ekil 14.1.1.1de
verilmitir. Yine ekil 14.1.1.1'de korelasyon katsaysnn (r)
alabilecei deerler ve regresyon katsays ( 1 ) ile olan ilikisi de
belirtilmitir.
Deikenler aras ilikilerin incelenmesinde noktalarn grafik
zerindeki dalm aratrcya nemli ipular vermektedir.
Noktalarn dalmna ait grafie serpilme diyagram, scatter plot,
dalm grafii gibi isimler verilir. Aratrc ncelikle serpilme
diyagramn oluturarak noktalarn dorusal bir iliki ierisinde olup
olmadna bakmaldr. nk, bu almada incelenen dorusal
regresyon modelinin verilere uydurulabilmesi iin noktalarn bir doru
etrafnda dizilmesi gerekir. likinin dorusal olup olmadna veya
uydurulan modelin yeterli olup olmadna dair istatistik testler vardr.
0 > 0
1 > 0
0 > 0
1 > 0
0 < 0
1 < 0
0<r <1
r =1
1<r < 0
0 > 0
1 < 0
r = 1
0 < 0
1 > 0
r = belirsiz
1 > 0
0<r <1
13
15
16
24
20
Haftalar (Xi)
zm:
Xi = 21, X = 3.5
Yi = 98, Y = 16.33
Xi2 = (1+....+36)= 91
Yi2 =(100+....+400)=1726
XiYi = (1*10+.....+6*20)=385, n=6
Parametrelerin tahminlerinin elde edilmesi iin Syy, Sxx, Sxy
sembolleri ile ksaca gsterilebilen kareler ve arpmlar toplamlar;
Syy = Y2 - (Y)2 / n
= 1726 - 982 / 6 = 125.33,
Sxx = X2 - (X)2 / n
= 91 - 212 / 6 = 17.5
Sxy = XY - (X)(Y) / n
= 385 - (21)(98) / 6 = 42
olarak elde edilir. Buna gre;
1 = Sxy / Sxx = 42 / 17.5=2.4
ve
0 = Y - b X = 16.33 - 2.4 (3.5) = 7.93
KT
KO
1Sxy
1Sxy
Regresyon KO
Hata KO
Hata
n-2
Syy - 1Sxy
Genel
n-1
Syy
(Sxy ) 2
(42)2
=125.3317.5
Sxx
=24.53,
Hataya ait serbestlik derecesi=n-2=6-2=4,
eklinde hesaplanr.
KT
KO
100.8
100.8
16.437
Hata
24.53
6.1325
Genel
125.33
Regresyon
100.8
= 16.437 > F1,4,0.05 = 7.71
6.1325
eklindedir.
Hesap deeri cetvel deerinden byk olduu iin regresyon
nemli bulunmutur (P<0.05).
14.2. Korelasyon
Sxy
SxxSyy
x
(a)
x
(b)
x
(c)
V( 0 )
eklindedir. Burada 0 a ait varyans,
1 X2
V( 0 ) = S 2 ( +
),
n S xx
ve S2 deeri,
(S yy
(S xy ) 2
S xx
n2
Ho: 0 =0
H1: 0 0
S2 =
(S yy
(S xy ) 2
S xx
n2
(42) 2
(125.33
)
17.5
=
62
S 2 = 6.1325 ,
1 X2
1 (3.5) 2
V( 0 ) = S 2 ( +
) = 6.1325( +
)
n S xx
6 17.5
V( 0 ) = 5.314833 ,
t=
7.93 0
5.314833
Hipotezler,
Ho: 1 =0
H1: 1 0
eklindedir. Bu hipotez, dorunun X eksenine paralel olup olmadn
test eden bir hipotezdir. Ho hipotezi kabul edilirse, dorunun eiminin
nemsiz olduu, yani dorunun X eksenine paralel olduu (ekil
14.1.1.1f) kabul edilir. Test istatistii,
t = 1 1 tn-2,/2
V( 1 )
eklindedir. Burada 1 a ait varyans,
S2
V( 1 ) =
S xx
= 0.350429
V(1 ) =
=
S xx
17.5
t= 1 1 =
V( 1 )
2.4 0
= 4.054259
0.350429
r
tn-2,/2
Sr
1 (0.896815) 2
=0.221203
62
0.896815 0
=4.054265
0.221203
R2 =
veya,
R 2 = 1 (
R2 =
(Yi Y )
veya
2
R = 1
) 2 /(n 2)
(Yi Y
i
2
(Yi Y ) /(n 1)
eklinde hesaplanr.
tuu ift tkland zaman Chart Editor isimli yeni bir pencere (ekil
14.1.8) alr. Bu pencerede bulunan Chart/Options mensnde Fit
Line ksmnda Total iaretlendii zaman Fit Options.. aktif hale
gelecektir. Fit Options mensnde Linear Regression iaretlendikten
sonra ilem onayland (Continue ve OK) zaman, nokta dalm
grafii zerinde ekil 14.1.9da grld gibi regresyon dorusuda
grntlenir.
Ayn zamanda, Chart/Options/Fit Line/Total iaretlendii
zaman Fit Options.. aktif hale geldiinde ortalama (Mean) veya
bireysel (Individual) gven aralklar da, regresyon dorusu ile birlikte
izdirilebilir.
Model;
Yi= o+1X1+ 2X2 +i
eklindedir.
Basit regresyonda olduu gibi modeldeki hatalarn (ilerin)
kareleri toplamn minimum yapacak parametre tahminleri yaplr. Bu
amala modeldeki hata terimleri (i) yalnz braklp eitliin her iki
tarafnn karesi alnarak toplanrsa;
2i=(Yi-0-1X1+2X2)2
eitlii elde edilir. Bu eitlikte hata kareler toplamn (2i) minimum
yapacak 0 , 1 ve 2 parametrelerinin tahminlerini elde etmek iin,
eitliin 0 , 1 ve 2 iin ksmi trevi alnarak sfra eitlenir.
0 iin ksmi trevi alnp sfra eitlenerek,
2i /0 =0n zm ile,
1. Normal eitlik Y = n 0 + 1 X1 + 2 X 2
1 =
2 =
eklindedir.
rnek 14.4.1.1. ocuklarda doum arlna (DA) etki eden
faktrlerden annenin ya (YA) ve son adet dnemi arlklar
(SADA) aadaki gibidir.
YA
SADA
X1
X2
2.123
16.00
50.00
2.222
21.00
58.00
2.154
21.00
61.00
3.000
34.00
73.00
2.412
18.00
53.00
2.315
17.00
50.00
3.289
35.00
78.00
3.159
31.00
86.00
2.158
19.00
61.50
3.256
27.00
82.00
2.258
20.00
60.00
2.136
19.00
57.00
2.596
28.00
64.00
2.476
24.00
57.00
2.487
25.00
54.00
zm:
izelge 14.4.1.2. Regresyon Eitlii in Gerekli n Hesaplamalar.
Gerekli hesaplamalar
YX2
X1X2
(X1)2
(X2)2
106.15
800
256
2500
1218
441
3364
1281
441
3721
2482
1156
5329
954
324
2809
115.75
850
289
2500
2730
1225
6084
2666
961
7396
361
3782.3
2214
729
6724
135.48
1200
400
3600
1083
361
3249
1792
784
4096
1368
576
3249
1350
625
2916
X1
X2
YX1
102
45.16
219
S X 2 X 2 =[61319.25-(944.5)2/15)]=1847.233
0 , 1 ve 2 parametreleri,
1 =
32.320x1847.233 60.422x803.333
527.333x1847.233 (803.333) 2
= 0.0339
2 =
60.422x527.333 32.320x803.333
527.333x1847.233 (803.333)2
= 0.0179
veya
= 0.602667+0.0339X1+ 0.0179X2
Y
i
eklinde oluur.
rnek 14.4.1.1in SPSS statistik Paket Programnda zm.
izelge 14.4.1.1deki rnek iin doum arl, anne ya ve
arl deerlerinin, editr sayfasna giri biimi ekil 14.4.1.1deki
gibidir.
PROBLEMLER
1) Kesimden 3 ay sonra endstri amal ktklerde kabuktan
merkeze doru derinlik (cm) ve nem miktar (%) aadaki gibi
bulunmutur. Dorusal regresyon analizi yapnz. Korelasyonu, r2yi,
gven aralklarn hesaplaynz ve katsaylarn nem testlerini yapnz.
Y
0.5
0.7
1.0
2.0
2.7
5.0
14.0
1.5
2.850
41
3.415
65
3.654
77
3.250
101
3.500
42
3.854
69
3.752
81
3.400
89
3.978
101
2.954
41
17
15
12
10
10
X (0C)
14
22
29
33
38
117
115
112
110
100
95
80
14
22
29
33
38
X (0C)
14
HB (g/dl) 13.1
15
21
25
18
14
30
31
19
23
10.2
11
10.8
11.5
12
44
85
70
94
55
70
69
Matematik (X)
32
88
65
91
42
51
85
17
15
12
10
10
X1 (0C)
14
22
29
33
38
6.4 5.9
12
3.5 3.9
X1 (%)
X1
X2
2.850
41
3.415
65
3.654
77
3.250
101
3.500
42
3.854
69
3.752
81
3.400
89
3.978
101
2.954
41
117
115
112
110
100
95
80
14
22
29
33
38
X2 (adet/m2) 16
14
13
10
Y (gr/gn)
X1 (0C)
YA (yl)
HB (g/dl)
X1
X2
2.35
14
13.1
2.45
15
10.2
2.20
21
11.0
3.19
25
10.8
2.56
18
11.5
2.75
14
12.0
3.58
30
9.60
3.92
31
13.8
2.81
19
12.0
2.95
23
11.7
R 2p R 2p i
1 R 2p
F1,n-p-1,
n p 1
eklindedir. Burada,
R 2p = Eitlikte p tane terim olduunda elde edilen (tm modele
ait) determinasyon katsaysn,
R 2p 1 = Eitlikten terim atldktan sonra elde edilen (indirgenmi
modelin) determinasyon katsaysn,
F1,n-p-1, = Tm regresyonun F cetvel deerini
n - p -1= Tm regresyonun hata serbestlik derecesini,
ifade eder.
R 2p deeri, R 02 deerinden yksek olan setler nemli setlerdir.
R 02 deeri,
R 02 = 1 (1 R 2t ).(1 +
t.f t ( n p 1)
n p 1
eklindedir. Burada,
R 2t =Tm regresyonun R2sini,
f t ( n p 1) = F cetvel deerini,
Su
Tketimi
(X3)
Yerleim
Skl
(X4)
Canl A.
A.
(X1)
(X2)
110.00
225.00
35.00
12.00
34.00
112.00
251.00
32.00
15.00
39.00
136.00
235.00
37.00
14.00
41.00
109.00
190.00
30.00
10.00
30.00
108.00
162.00
30.00
12.00
30.00
98.00
198.00
39.00
12.00
36.00
91.00
154.00
39.00
9.00
31.00
133.00
260.00
28.00
16.00
44.00
127.00
210.00
28.00
17.00
43.00
114.00
154.00
27.00
15.00
39.00
107.00
188.00
25.00
11.00
35.00
139.00
245.00
27.00
14.00
45.00
141.00
229.00
25.00
15.00
45.00
129.00
212.00
28.00
17.00
43.00
116.00
156.00
27.00
15.00
40.00
109.00
190.00
25.00
13.00
37.00
141.00
248.00
27.00
15.00
45.00
143.00
231.00
25.00
16.00
46.00
Scaklk
(Y)
X1
0.884
0.781*
0.767
2.6128
X2
0.645
0.416
0.380
4.2670
X3
0.478
0.228
0.180
4.9057
X4
0.859
0.738
0.722
2.8558
X1X2
0.885
0.784*
0.755
2.6825
X1X3
0.885
0.782*
0.753
2.6903
X1X4
0.936
0.877*
0.860
2.0246
X2X3
0.768
0.590
0.536
3.6912
X2X4
0.902
0.813*
0.788
2.4938
X3X4
0.862
0.743
0.709
2.9234
X1X2 X3
0.887
0.787*
0.742
2.7520
X1X2 X4
0.939
0.882*
0.857
2.0494
X2X3 X4
0.909
0.827*
0.789
2.4859
X1X3 X4
0.937
0.877*
0.851
2.0902
X1X2 X3 X4
0.939
0.882*
0.846
2.1266
Modeldeki
X1
3.384
0.297
X2
18.566
X3
55.170
X4
11.648
X1X2
3.105
0.281
X1X3
5.659
0.290
X1X4
2.368
0.184
X2X3
33.998
0.09247
X2X4
6.461
0.04732
X3X4
15.473
X1X2 X3
7.189
0.259
X1X3 X4
0.726
0.187
X2X3 X4
12.744
X1X2 X4
1.947
0.159
0.01551
1.074
X1X2 X3 X4
2.214
0.158
0.01587 -0.005769
1.072
Deikenler
0.09867
-0.543
1.989
0.01070
-0.04780
1.056
-0.477
1.652
-0.08828
0.01641
1.902
-0.08893
0.05084
0.03413
1.074
-0.154
1.475
4 x3.18
)
13
= 0.7665
elinde hesaplanr. izelge 15.1.2de R2si bu deerden yksek olan
setlerin hepsi nemli setlerdir. nemli olan setler izelge 15.1.2de
* ile iaretlenmitir.
izelge 15.1.2de grld gibi, X2, X3 ve X4
deikenlerine ait R2 deeri kritik deerden (0.7665) kk olduu
iin model d kalmtr. Ancak bireysel katklar nemli olmayan bu
deikenlerin, dier deikenlerle modele katks nemlimi test
= 0.59322
eklinde hesaplanr. Hesap deeri (0.59322), cetvel deerinden
(F1,14,0.05 =4.60) kk olduu iin X2 deikeninin model d
braklmasna karar verilir. nemsiz setler atldktan sonra kalan
nemli setler (izelge 15.1.2de kaln-italik olarak gsterilmitir)
iindeki X4 deikeninin modele katksnn test edilmesi iin
kullanlacak test istatistii deeri,
2
R 14
R 12 0.877 0.781
=
1 0.877
1 R 12
15
15
= 11.70732
eklinde hesaplanr. Hesap deeri (11.70732), cetvel deerinden
(F1,15,0.05 =4.54) byk olduu iin X4 deikeninin modelden
atlamayacana karar verilir. Sonu olarak en iyi alt regresyon
setinin, X1 ve X4 deikenlerinden olutuu sylenebilir. Buna gre,
en iyi alt regresyon setine ait tahmin denklemi,
= 2.368+0.184X1+ 1.056X4
Y
F=
eklindedir.
p i
eklindedir. Burada,
HKTp = Deiken eklenmesi durumunda oluan regresyon
iyi
olutuu sylenebilir. Buna gre, en iyi alt regresyon setine ait tahmin
denklemi (Coefficients taoblosunun nc satr),
= 2.368+0.184X1+ 1.056X4
Y
i
eklindedir.
15.4. Deiken Ekleme Ve Eleme lemi (Stepwise
Selection)
PROBLEMLER
1) Bir st srcl almasnda laktasyon st verimine (kg)
etki ettii dnlen, ya (ay), rk (esmer= 0, jersey=1), gnlk sam
says, ve mevsim (k ve sonbahar=0, ilkbahar ve yaz=1) zellikleri
33 hayvan zerinde inceleniyor. Buna gre en iyi regresyon setini
bulunuz.
No LSV YA M SS IRK No LSV YA M SS IRK
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
2850
3415
3654
3250
3500
3854
3752
3400
3978
2954
3600
3897
4050
3762
3100
3356
3800
41
65
77
101
42
69
81
89
101
41
66
80
90
103
43
53
78
0
0
1
1
1
1
1
0
1
0
1
1
0
0
1
1
1
2
4
2
2
3
2
3
2
3
2
3
4
3
4
3
3
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
4500
3400
3560
3330
3450
3900
4352
3115
3200
3900
4212
3600
3550
3265
3115
4522
93
105
42
53
66
77
91
44
53
65
79
91
45
57
68
77
1
0
1
0
0
1
1
0
0
1
1
1
1
0
0
1
3
3
2
2
3
2
4
2
2
3
3
4
2
2
3
2
0
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
0
1
1
0
DA
2.65
2.57
2.89
3.10
2.45
3.25
3.32
3.12
2.36
3.00
3.00
2.16
2.16
2.88
2.95
2.55
2.49
2.47
2.15
2.58
2.33
2.24
2.19
2.25
2.59
2.66
2.46
2.88
2.42
2.29
YAS
14.00
15.00
21.00
25.00
18.00
14.00
30.00
31.00
19.00
23.00
22.00
15.00
20.00
17.00
21.00
30.00
29.00
34.00
20.00
24.00
21.00
20.00
20.00
14.00
24.00
28.00
15.00
30.00
15.00
25.00
GS
1.00
1.00
1.00
2.00
1.00
1.00
3.00
2.00
1.00
3.00
3.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
2.00
1.00
2.00
2.00
2.00
1.00
1.00
2.00
2.00
1.00
2.00
1.00
1.00
SADA
50.00
58.00
61.00
80.00
53.00
65.00
70.00
84.00
61.50
54.00
60.00
57.00
64.00
57.00
71.00
63.00
62.00
66.50
48.50
60.00
61.00
72.00
53.00
50.00
58.00
63.50
58.00
67.00
61.50
55.00
HB
13.10
10.20
11.00
10.80
11.50
12.00
9.60
13.80
12.00
11.70
13.20
11.00
11.30
12.00
10.60
9.80
13.10
12.20
10.80
13.00
12.10
12.10
10.80
10.70
12.00
13.30
12.60
9.70
13.00
12.70
X1
147
159
100
122
125
199
156
188
198
125
147
178
214
145
148
148
215
147
247
246
129
148
248
X2
148
145
145
142
139
128
109
98
95
92
91
87
63
57
55
42
41
39
38
37
35
32
30
X3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
X4
0.65
1.30
1.95
2.60
3.25
3.90
4.55
5.20
5.33
5.92
6.51
7.10
7.69
8.29
8.88
9.47
4.42
4.68
4.94
5.20
5.46
5.72
5.98
X5
0.2
0.4
0.7
0.9
1.1
1.3
1.5
1.8
1.9
2.1
2.3
2.5
2.8
3.0
3.2
3.4
2.8
3.0
3.2
3.4
3.5
3.7
4.5
Edit mens
16.2.1.3deki gibidir.
seildiinde
grlen
alt
menler
ekil
Data mensne
grlmektedir.
ait
alt
menler
ekil
16.2.1.5da
Analyze
grlmektedir.
mensne
ait
alt
menler
ekil
16.2.1.7de
Graphs Mens
Analyze mensnn bir alt mens olan Graphs (Grafikler)
mensnn ilevleri ekil 16.2.1.17'de verilmitir.
File Mens
Edit Mens
Edit mens
16.2.2.3deki gibidir.
seildiinde
grlen
alt
menler
ekil
View Mens
yarar.
e) Outline Size: Aa yapsndaki karakterlerin yaz
boyutlarn small (kk), medium (orta), large (byk) olarak
ayarlamaya yarar.
f) Outline Font: Aa yapsndaki karakterlerin yaz tipi ile
ilgili ayarlar yapmaya yarar.
Insert mensne
grlmektedir.
ait
alt
menler
ekil
16.2.2.5de
Format
grlmektedir.
mensne
ait
alt
menler
ekil
16.2.2.6da
) gizlemeye yarar.
ekil
16.3.3.
Toolbar Properties
Penceresi.
F cetveli
Payda
S.D.
1
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
F cetveli
Payda
S.D.
10
11
12
13
14
15
16
17
18
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
1
3.29
4.96
6.94
10.04
12.83
3.23
4.84
6.72
9.65
12.23
3.18
4.75
6.55
9.33
11.75
3.14
4.67
6.41
9.07
11.37
3.10
4.60
6.30
8.86
11.06
3.07
4.54
6.20
8.68
10.80
3.05
4.49
6.12
8.53
10.58
3.03
4.45
6.04
8.40
10.38
3.01
4.41
5.98
8.29
10.22
2
2.92
4.10
5.46
7.56
9.43
2.86
3.98
5.26
7.21
8.91
2.81
3.89
5.10
6.93
8.51
2.76
3.81
4.97
6.70
8.19
2.73
3.74
4.86
6.51
7.92
2.70
3.68
4.77
6.36
7.70
2.67
3.63
4.69
6.23
7.51
2.64
3.59
4.62
6.11
7.35
2.62
3.55
4.56
6.01
7.21
3
2.73
3.71
4.83
6.55
8.08
2.66
3.59
4.63
6.22
7.60
2.61
3.49
4.47
5.95
7.23
2.56
3.41
4.35
5.74
6.93
2.52
3.34
4.24
5.56
6.68
2.49
3.29
4.15
5.42
6.48
2.46
3.24
4.08
5.29
6.30
2.44
3.20
4.01
5.19
6.16
2.42
3.16
3.95
5.09
6.03
7
2.41
3.14
3.95
5.20
6.30
2.34
3.01
3.76
4.89
5.86
2.28
2.91
3.61
4.64
5.52
2.23
2.83
3.48
4.44
5.25
2.19
2.76
3.38
4.28
5.03
2.16
2.71
3.29
4.14
4.85
2.13
2.66
3.22
4.03
4.69
2.10
2.61
3.16
3.93
4.56
2.08
2.58
3.10
3.84
4.44
8
2.38
3.07
3.85
5.06
6.12
2.30
2.95
3.66
4.74
5.68
2.24
2.85
3.51
4.50
5.35
2.20
2.77
3.39
4.30
5.08
2.15
2.70
3.29
4.14
4.86
2.12
2.64
3.20
4.00
4.67
2.09
2.59
3.12
3.89
4.52
2.06
2.55
3.06
3.79
4.39
2.04
2.51
3.01
3.71
4.28
9
2.35
3.02
3.78
4.94
5.97
2.27
2.90
3.59
4.63
5.54
2.21
2.80
3.44
4.39
5.20
2.16
2.71
3.31
4.19
4.94
2.12
2.65
3.21
4.03
4.72
2.09
2.59
3.12
3.89
4.54
2.06
2.54
3.05
3.78
4.38
2.03
2.49
2.98
3.68
4.25
2.00
2.46
2.93
3.60
4.14
F cetveli
Payda
S.D.
19
20
21
22
23
24
25
26
27
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
1
2.99
4.38
5.92
8.18
10.07
2.97
4.35
5.87
8.10
9.94
2.96
4.32
5.83
8.02
9.83
2.95
4.30
5.79
7.95
9.73
2.94
4.28
5.75
7.88
9.63
2.93
4.26
5.72
7.82
9.55
2.92
4.24
5.69
7.77
9.48
2.91
4.23
5.66
7.72
9.41
2.90
4.21
5.63
7.68
9.34
2
2.61
3.52
4.51
5.93
7.09
2.59
3.49
4.46
5.85
6.99
2.57
3.47
4.42
5.78
6.89
2.56
3.44
4.38
5.72
6.81
2.55
3.42
4.35
5.66
6.73
2.54
3.40
4.32
5.61
6.66
2.53
3.39
4.29
5.57
6.60
2.52
3.37
4.27
5.53
6.54
2.51
3.35
4.24
5.49
6.49
3
2.40
3.13
3.90
5.01
5.92
2.38
3.10
3.86
4.94
5.82
2.36
3.07
3.82
4.87
5.73
2.35
3.05
3.78
4.82
5.65
2.34
3.03
3.75
4.76
5.58
2.33
3.01
3.72
4.72
5.52
2.32
2.99
3.69
4.68
5.46
2.31
2.98
3.67
4.64
5.41
2.30
2.96
3.65
4.60
5.36
7
2.06
2.54
3.05
3.77
4.34
2.04
2.51
3.01
3.70
4.26
2.02
2.49
2.97
3.64
4.18
2.01
2.46
2.93
3.59
4.11
1.99
2.44
2.90
3.54
4.05
1.98
2.42
2.87
3.50
3.99
1.97
2.40
2.85
3.46
3.94
1.96
2.39
2.82
3.42
3.89
1.95
2.37
2.80
3.39
3.85
8
2.02
2.48
2.96
3.63
4.18
2.00
2.45
2.91
3.56
4.09
1.98
2.42
2.87
3.51
4.01
1.97
2.40
2.84
3.45
3.94
1.95
2.37
2.81
3.41
3.88
1.94
2.36
2.78
3.36
3.83
1.93
2.34
2.75
3.32
3.78
1.92
2.32
2.73
3.29
3.73
1.91
2.31
2.71
3.26
3.69
9
1.98
2.42
2.88
3.52
4.04
1.96
2.39
2.84
3.46
3.96
1.95
2.37
2.80
3.40
3.88
1.93
2.34
2.76
3.35
3.81
1.92
2.32
2.73
3.30
3.75
1.91
2.30
2.70
3.26
3.69
1.89
2.28
2.68
3.22
3.64
1.88
2.27
2.65
3.18
3.60
1.87
2.25
2.63
3.15
3.56
F cetveli
Payda
S.D.
28
29
30
40
60
120
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
1
2.89
4.20
5.61
7.64
9.28
2.89
4.18
5.59
7.60
9.23
2.88
4.17
5.57
7.56
9.18
2.84
4.08
5.42
7.31
8.83
2.79
4.00
5.29
7.08
8.49
2.75
3.92
5.15
6.85
8.18
2.71
3.84
5.02
6.64
7.88
2
2.50
3.34
4.22
5.45
6.44
2.50
3.33
4.20
5.42
6.40
2.49
3.32
4.18
5.39
6.35
2.44
3.23
4.05
5.18
6.07
2.39
3.15
3.93
4.98
5.79
2.35
3.07
3.80
4.79
5.54
2.30
3.00
3.69
4.61
5.30
3
2.29
2.95
3.63
4.57
5.32
2.28
2.93
3.61
4.54
5.28
2.28
2.92
3.59
4.51
5.24
2.23
2.84
3.46
4.31
4.98
2.18
2.76
3.34
4.13
4.73
2.13
2.68
3.23
3.95
4.50
2.08
2.60
3.12
3.78
4.28
7
1.94
2.36
2.78
3.36
3.81
1.93
2.35
2.76
3.33
3.77
1.93
2.33
2.75
3.30
3.74
1.87
2.25
2.62
3.12
3.51
1.82
2.17
2.51
2.95
3.29
1.77
2.09
2.39
2.79
3.09
1.72
2.01
2.29
2.64
2.90
8
1.90
2.29
2.69
3.23
3.65
1.89
2.28
2.67
3.20
3.61
1.88
2.27
2.65
3.17
3.58
1.83
2.18
2.53
2.99
3.35
1.77
2.10
2.41
2.82
3.13
1.72
2.02
2.30
2.66
2.93
1.67
1.94
2.19
2.51
2.74
9
1.87
2.24
2.61
3.12
3.52
1.86
2.22
2.59
3.09
3.48
1.85
2.21
2.57
3.07
3.45
1.79
2.12
2.45
2.89
3.22
1.74
2.04
2.33
2.72
3.01
1.68
1.96
2.22
2.56
2.81
1.63
1.88
2.11
2.41
2.62
F cetveli
Payda
S.D.
1
0.1
0.05
0.025
0.001
0.005
0.1
0.05
0.025
00.01
0.005
0.1
0.05
0.025
00.01
0.005
0.1
0.05
0.025
00.01
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.001
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
10
60.19
241.9
968.6
6055.9
24222
9.39
19.40
39.40
99.40
199.39
5.23
8.79
14.42
27.23
43.68
3.92
5.96
8.84
14.55
20.97
3.30
4.74
6.62
10.05
13.62
2.94
4.06
5.46
7.87
10.25
2.70
3.64
4.76
6.62
8.38
2.54
3.35
4.30
5.81
7.21
2.42
3.14
3.96
5.26
6.42
12
60.71
243.9
976.7
6106.7
24427
9.41
19.41
39.41
99.42
199.42
5.22
8.74
14.34
27.05
43.39
3.90
5.91
8.75
14.37
20.70
3.27
4.68
6.52
9.89
13.38
2.90
4.00
5.37
7.72
10.03
2.67
3.57
4.67
6.47
8.18
2.50
3.28
4.20
5.67
7.01
2.38
3.07
3.87
5.11
6.23
15
61.22
245.9
984.9
6157
24632
9.42
19.43
39.43
99.43
199.43
5.20
8.70
14.25
26.87
43.08
3.87
5.86
8.66
14.20
20.44
3.24
4.62
6.43
9.72
13.15
2.87
3.94
5.27
7.56
9.81
2.63
3.51
4.57
6.31
7.97
2.46
3.22
4.10
5.52
6.81
2.34
3.01
3.77
4.96
6.03
60
62.79
252.2
1009.8
6313
25254
9.47
19.48
39.48
99.48
199.48
5.15
8.57
13.99
26.32
42.15
3.79
5.69
8.36
13.65
19.61
3.14
4.43
6.12
9.20
12.40
2.76
3.74
4.96
7.06
9.12
2.51
3.30
4.25
5.82
7.31
2.34
3.01
3.78
5.03
6.18
2.21
2.79
3.45
4.48
5.41
120
63.06
253.3
1014
6339.5
25358
9.48
19.49
39.49
99.49
199.49
5.14
8.55
13.95
26.22
41.99
3.78
5.66
8.31
13.56
19.47
3.12
4.40
6.07
9.11
12.27
2.74
3.70
4.90
6.97
9.00
2.49
3.27
4.20
5.74
7.19
2.32
2.97
3.73
4.95
6.06
2.18
2.75
3.39
4.40
5.30
63.33
254.3
1018.3
6365.6
25466
9.49
19.50
39.50
99.50
199.51
5.13
8.53
13.90
26.13
41.83
3.76
5.63
8.26
13.46
19.32
3.11
4.37
6.02
9.02
12.14
2.72
3.67
4.85
6.88
8.88
2.47
3.23
4.14
5.65
7.08
2.29
2.93
3.67
4.86
5.95
2.16
2.71
3.33
4.31
5.19
F cetveli
Payda
S.D.
10
11
12
13
14
15
16
17
18
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.001
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
10
2.32
2.98
3.72
4.85
5.85
2.25
2.85
3.53
4.54
5.42
2.19
2.75
3.37
4.30
5.09
2.14
2.67
3.25
4.10
4.82
2.10
2.60
3.15
3.94
4.60
2.06
2.54
3.06
3.80
4.42
2.03
2.49
2.99
3.69
4.27
2.00
2.45
2.92
3.59
4.14
1.98
2.41
2.87
3.51
4.03
12
2.28
2.91
3.62
4.71
5.66
2.21
2.79
3.43
4.40
5.24
2.15
2.69
3.28
4.16
4.91
2.10
2.60
3.15
3.96
4.64
2.05
2.53
3.05
3.80
4.43
2.02
2.48
2.96
3.67
4.25
1.99
2.42
2.89
3.55
4.10
1.96
2.38
2.82
3.46
3.97
1.93
2.34
2.77
3.37
3.86
15
2.24
2.85
3.52
4.56
5.47
2.17
2.72
3.33
4.25
5.05
2.10
2.62
3.18
4.01
4.72
2.05
2.53
3.05
3.82
4.46
2.01
2.46
2.95
3.66
4.25
1.97
2.40
2.86
3.52
4.07
1.94
2.35
2.79
3.41
3.92
1.91
2.31
2.72
3.31
3.79
1.89
2.27
2.67
3.23
3.68
60
2.11
2.62
3.20
4.08
4.86
2.03
2.49
3.00
3.78
4.45
1.96
2.38
2.85
3.54
4.12
1.90
2.30
2.72
3.34
3.87
1.86
2.22
2.61
3.18
3.66
1.82
2.16
2.52
3.05
3.48
1.78
2.11
2.45
2.93
3.33
1.75
2.06
2.38
2.83
3.21
1.72
2.02
2.32
2.75
3.10
120
2.08
2.58
3.14
4.00
4.75
2.00
2.45
2.94
3.69
4.34
1.93
2.34
2.79
3.45
4.01
1.88
2.25
2.66
3.25
3.76
1.83
2.18
2.55
3.09
3.55
1.79
2.11
2.46
2.96
3.37
1.75
2.06
2.38
2.84
3.22
1.72
2.01
2.32
2.75
3.10
1.69
1.97
2.26
2.66
2.99
2.06
2.54
3.08
3.91
4.64
1.97
2.40
2.88
3.60
4.23
1.90
2.30
2.72
3.36
3.90
1.85
2.21
2.60
3.17
3.65
1.80
2.13
2.49
3.00
3.44
1.76
2.07
2.40
2.87
3.26
1.72
2.01
2.32
2.75
3.11
1.69
1.96
2.25
2.65
2.98
1.66
1.92
2.19
2.57
2.87
F cetveli
Payda
S.D.
19
20
21
22
23
24
25
26
27
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
10
1.96
2.38
2.82
3.43
3.93
1.94
2.35
2.77
3.37
3.85
1.92
2.32
2.73
3.31
3.77
1.90
2.30
2.70
3.26
3.70
1.89
2.27
2.67
3.21
3.64
1.88
2.25
2.64
3.17
3.59
1.87
2.24
2.61
3.13
3.54
1.86
2.22
2.59
3.09
3.49
1.85
2.20
2.57
3.06
3.45
12
1.91
2.31
2.72
3.30
3.76
1.89
2.28
2.68
3.23
3.68
1.87
2.25
2.64
3.17
3.60
1.86
2.23
2.60
3.12
3.54
1.84
2.20
2.57
3.07
3.47
1.83
2.18
2.54
3.03
3.42
1.82
2.16
2.51
2.99
3.37
1.81
2.15
2.49
2.96
3.33
1.80
2.13
2.47
2.93
3.28
15
1.86
2.23
2.62
3.15
3.59
1.84
2.20
2.57
3.09
3.50
1.83
2.18
2.53
3.03
3.43
1.81
2.15
2.50
2.98
3.36
1.80
2.13
2.47
2.93
3.30
1.78
2.11
2.44
2.89
3.25
1.77
2.09
2.41
2.85
3.20
1.76
2.07
2.39
2.81
3.15
1.75
2.06
2.36
2.78
3.11
60
1.70
1.98
2.27
2.67
3.00
1.68
1.95
2.22
2.61
2.92
1.66
1.92
2.18
2.55
2.84
1.64
1.89
2.14
2.50
2.77
1.62
1.86
2.11
2.45
2.71
1.61
1.84
2.08
2.40
2.66
1.59
1.82
2.05
2.36
2.61
1.58
1.80
2.03
2.33
2.56
1.57
1.79
2.00
2.29
2.52
120
1.67
1.93
2.20
2.58
2.89
1.64
1.90
2.16
2.52
2.81
1.62
1.87
2.11
2.46
2.73
1.60
1.84
2.08
2.40
2.66
1.59
1.81
2.04
2.35
2.60
1.57
1.79
2.01
2.31
2.55
1.56
1.77
1.98
2.27
2.50
1.54
1.75
1.95
2.23
2.45
1.53
1.73
1.93
2.20
2.41
1.63
1.88
2.13
2.49
2.78
1.61
1.84
2.09
2.42
2.69
1.59
1.81
2.04
2.36
2.61
1.57
1.78
2.00
2.31
2.55
1.55
1.76
1.97
2.26
2.48
1.53
1.73
1.94
2.21
2.43
1.52
1.71
1.91
2.17
2.38
1.50
1.69
1.88
2.13
2.33
1.49
1.67
1.85
2.10
2.29
F cetveli
Payda
S.D.
28
29
30
40
60
120
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.001
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
0.1
0.05
0.025
0.010
0.005
10
1.84
2.19
2.55
3.03
3.41
1.83
2.18
2.53
3.00
3.38
1.82
2.16
2.51
2.98
3.34
1.76
2.08
2.39
2.80
3.12
1.71
1.99
2.27
2.63
2.90
1.65
1.91
2.16
2.47
2.71
1.60
1.83
2.05
2.32
2.52
12
1.79
2.12
2.45
2.90
3.25
1.78
2.10
2.43
2.87
3.21
1.77
2.09
2.41
2.84
3.18
1.71
2.00
2.29
2.66
2.95
1.66
1.92
2.17
2.50
2.74
1.60
1.83
2.05
2.34
2.54
1.55
1.75
1.94
2.18
2.36
15
1.74
2.04
2.34
2.75
3.07
1.73
2.03
2.32
2.73
3.04
1.72
2.01
2.31
2.70
3.01
1.66
1.92
2.18
2.52
2.78
1.60
1.84
2.06
2.35
2.57
1.55
1.75
1.94
2.19
2.37
1.49
1.67
1.83
2.04
2.19
60
1.56
1.77
1.98
2.26
2.48
1.55
1.75
1.96
2.23
2.45
1.54
1.74
1.94
2.21
2.42
1.47
1.64
1.80
2.02
2.18
1.40
1.53
1.67
1.84
1.96
1.32
1.43
1.53
1.66
1.75
1.24
1.32
1.39
1.47
1.53
120
1.52
1.71
1.91
2.17
2.37
1.51
1.70
1.89
2.14
2.33
1.50
1.68
1.87
2.11
2.30
1.42
1.58
1.72
1.92
2.06
1.35
1.47
1.58
1.73
1.83
1.26
1.35
1.43
1.53
1.61
1.17
1.22
1.27
1.32
1.36
1.48
1.65
1.83
2.06
2.25
1.47
1.64
1.81
2.03
2.21
1.46
1.62
1.79
2.01
2.18
1.38
1.51
1.64
1.80
1.93
1.29
1.39
1.48
1.60
1.69
1.19
1.25
1.31
1.38
1.43
1.01
1.01
1.01
1.01
1.01
0.9
0.158
0.142
0.137
0.134
0.132
0.131
0.130
0.130
0.129
0.129
0.129
0.128
0.128
0.128
0.128
0.128
0.128
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.127
0.126
0.126
0.126
0.126
0.8
0.325
0.289
0.277
0.271
0.267
0.265
0.263
0.262
0.261
0.260
0.260
0.259
0.259
0.258
0.258
0.258
0.257
0.257
0.257
0.257
0.257
0.256
0.256
0.256
0.256
0.256
0.256
0.256
0.256
0.256
0.255
0.254
0.254
0.253
0.7
0.510
0.445
0.424
0.414
0.408
0.404
0.402
0.399
0.398
0.397
0.396
0.395
0.394
0.393
0.393
0.392
0.392
0.392
0.391
0.391
0.391
0.390
0.390
0.390
0.390
0.390
0.389
0.389
0.389
0.389
0.388
0.387
0.386
0.385
0.6
0.727
0.617
0.584
0.569
0.559
0.553
0.549
0.546
0.543
0.542
0.540
0.539
0.538
0.537
0.536
0.535
0.534
0.534
0.533
0.533
0.532
0.532
0.532
0.531
0.531
0.531
0.531
0.530
0.530
0.530
0.529
0.527
0.526
0.524
0.5
1.000
0.816
0.765
0.741
0.727
0.718
0.711
0.706
0.703
0.700
0.697
0.695
0.694
0.692
0.691
0.690
0.689
0.688
0.688
0.687
0.686
0.686
0.685
0.685
0.684
0.684
0.684
0.683
0.683
0.683
0.681
0.679
0.677
0.674
0.4
1.376
1.061
0.978
0.941
0.920
0.906
0.896
0.889
0.883
0.879
0.876
0.873
0.870
0.868
0.866
0.865
0.863
0.862
0.861
0.860
0.859
0.858
0.858
0.857
0.856
0.856
0.855
0.855
0.854
0.854
0.851
0.848
0.845
0.842
0.3
1.963
1.386
1.250
1.190
1.156
1.134
1.119
1.108
1.100
1.093
1.088
1.083
1.079
1.076
1.074
1.071
1.069
1.067
1.066
1.064
1.063
1.061
1.060
1.059
1.058
1.058
1.057
1.056
1.055
1.055
1.050
1.045
1.041
1.036
0.2
3.078
1.886
1.638
1.533
1.476
1.440
1.415
1.397
1.383
1.372
1.363
1.356
1.350
1.345
1.341
1.337
1.333
1.330
1.328
1.325
1.323
1.321
1.319
1.318
1.316
1.315
1.314
1.313
1.311
1.310
1.303
1.296
1.289
1.282
0.05
6.314
2.920
2.353
2.132
2.015
1.943
1.895
1.860
1.833
1.812
1.796
1.782
1.771
1.761
1.753
1.746
1.740
1.734
1.729
1.725
1.721
1.717
1.714
1.711
1.708
1.706
1.703
1.701
1.699
1.697
1.684
1.671
1.658
1.645
0.025
12.71
4.303
3.182
2.776
2.571
2.447
2.365
2.306
2.262
2.228
2.201
2.179
2.160
2.145
2.131
2.120
2.110
2.101
2.093
2.086
2.080
2.074
2.069
2.064
2.060
2.056
2.052
2.048
2.045
2.042
2.021
2.000
1.980
1.960
0.01
31.82
6.965
4.541
3.747
3.365
3.143
2.998
2.896
2.821
2.764
2.718
2.681
2.650
2.624
2.602
2.583
2.567
2.552
2.539
2.528
2.518
2.508
2.500
2.492
2.485
2.479
2.473
2.467
2.462
2.457
2.423
2.390
2.358
2.326
0.005
63.66
9.925
5.841
4.604
4.032
3.707
3.499
3.355
3.250
3.169
3.106
3.055
3.012
2.977
2.947
2.921
2.898
2.878
2.861
2.845
2.831
2.819
2.807
2.797
2.787
2.779
2.771
2.763
2.756
2.750
2.704
2.660
2.617
2.576
H.S.D.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
3
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
8.50
4.01
6.80
3.74
5.69
3.58
5.51
3.47
5.22
3.39
5.00
3.34
4.86
3.30
4.73
3.27
4.63
3.23
4.55
3.12
4.28
3.18
4.42
3.16
4.37
3.15
4.35
3.13
4.30
4
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
8.60
4.02
6.90
3.79
6.11
3.64
5.65
3.54
5.37
3.47
5.14
3.41
4.99
3.37
4.88
3.35
4.77
3.33
4.68
3.30
4.62
3.27
4.55
3.25
4.50
3.23
4.44
3.22
4.41
5
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
8.70
4.02
7.00
3.83
6.18
3.68
5.73
3.58
5.45
3.52
5.23
3.47
5.08
3.43
4.96
3.39
4.86
3.36
4.76
3.35
4.69
3.33
4.63
3.31
4.58
3.30
4.55
3.28
4.50
6
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
8.80
4.02
7.10
3.83
6.26
3.68
5.81
3.60
5.53
3.55
5.32
3.50
5.17
3.46
5.06
3.43
4.94
3.40
4.84
3.38
4.74
3.37
4.70
3.36
4.64
3.34
4.60
3.33
4.56
7
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
8.90
4.02
7.20
3.83
6.33
3.68
5.88
3.61
5.61
3.56
5.40
3.52
5.25
3.47
5.13
3.44
5.01
3.42
4.92
3.41
4.84
3.39
4.78
3.38
4.72
3.37
4.67
3.36
4.63
8
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
8.90
4.02
7.20
3.83
6.40
3.68
5.95
3.61
5.60
3.56
5.47
3.52
5.32
3.47
5.20
3.45
5.06
3.44
4.96
3.42
4.88
3.41
4.83
3.40
4.77
3.39
4.72
3.38
4.68
9
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
9.00
4.02
7.20
3.83
6.44
3.68
6.0
3.61
5.73
3.56
5.51
3.52
5.36
3.47
5.24
3.46
5.12
3.46
5.02
3.44
4.94
3.42
4.87
3.42
4.81
3.41
4.76
3.40
4.72
10
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
9.00
4.02
7.30
3.83
6.50
3.68
6.0
3.61
5.80
3.56
5.50
3.52
5.40
3.47
5.28
3.46
5.15
3.46
5.07
3.45
4.98
3.44
4.91
3.43
4.84
3.43
4.79
3.42
4.75
12
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
9.00
4.02
7.30
3.83
6.60
3.68
6.10
3.61
5.80
3.56
5.60
3.52
5.50
3.47
5.36
3.46
5.24
3.46
5.13
3.45
5.04
3.45
4.96
3.44
4.90
3.44
4.84
3.44
4.80
14
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
9.20
4.02
7.40
3.83
6.60
3.68
6.20
3.61
5.90
3.56
5.70
3.52
5.50
3.47
5.42
3.46
5.28
3.46
5.17
3.46
5.08
3.46
5.00
3.45
4.94
3.45
4.88
3.45
4.83
16
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
9.20
4.02
7.40
3.83
6.70
3.68
6.20
3.61
5.90
3.56
5.70
3.52
5.60
3.47
5.48
3.46
5.34
3.46
5.22
3.46
5.13
3.46
5.04
3.46
4.97
3.46
4.91
3.46
4.86
18
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
9.30
4.02
7.50
3.83
6.70
3.68
6.30
3.61
6.0
3.56
5.80
3.52
5.70
3.47
5.54
3.47
5.38
3.47
5.24
3.47
5.14
3.47
5.06
3.47
4.99
3.47
4.93
3.47
4.88
20
18.0
90.0
6.09
14.0
4.50
9.30
4.02
7.50
3.83
6.80
3.68
6.30
3.61
6.0
3.56
5.80
3.52
5.70
3.47
5.55
3.48
5.39
3.48
5.26
3.47
5.15
3.47
5.07
3.47
5.00
3.47
4.94
3.47
4.89
H.S.D.
2
18 2.97
4.07
19 2.96
4.05
20 2.95
4.02
22 2.93
3.99
24 2.92
3.96
26 2.91
3.93
28 2.90
3.91
30 2.89
3.89
40 2.89
3.82
60 2.83
3.76
100 2.80
3.71
2.77
3.64
4
3.21
4.38
3.19
4.35
3.18
4.33
3.17
4.28
3.15
4.24
3.14
4.21
3.13
4.18
3.12
4.16
3.10
4.10
3.08
4.03
3.05
3.98
3.02
3.90
5
3.27
4.46
3.26
4.43
3.25
4.40
3.24
4.36
3.22
4.33
3.21
4.30
3.20
4.28
3.20
4.22
3.17
4.17
3.14
4.12
3.12
4.06
3.09
3.98
6
3.32
4.53
3.31
4.50
3.30
4.47
3.29
4.42
3.28
4.39
3.27
4.36
3.26
4.34
3.25
4.32
3.22
4.24
3.20
4.17
3.18
4.11
3.15
4.04
7
3.35
4.59
3.35
4.56
3.34
4.53
3.32
4.48
3.31
4.44
3.30
4.41
3.30
4.39
3.29
4.36
3.27
4.30
3.24
4.23
3.22
4.17
3.19
4.09
8
3.37
4.64
3.37
4.61
3.36
4.58
3.35
4.53
3.34
4.49
3.34
4.44
3.33
4.43
3.32
4.41
3.30
4.34
3.28
4.27
3.26
4.21
3.23
4.14
9
3.39
4.68
3.39
4.64
3.38
4.61
3.37
4.57
3.37
4.53
3.36
4.50
3.35
4.47
3.35
4.45
3.33
4.37
3.31
4.31
3.29
4.25
3.26
4.17
10
3.41
4.71
3.41
4.67
3.40
4.65
3.39
4.60
3.38
4.57
3.38
4.53
3.37
4.51
3.37
4.48
3.35
4.41
3.33
4.34
3.32
4.29
3.29
4.20
12
3.43
4.76
3.43
4.72
3.43
4.69
3.42
4.65
3.41
4.62
3.41
4.58
3.40
4.56
3.40
4.54
3.39
4.46
3.37
4.39
3.36
4.35
3.34
4.26
14
3.45
4.79
3.44
4.76
3.44
4.73
3.44
4.68
3.44
4.64
3.43
4.62
3.43
4.60
3.43
4.58
3.42
4.51
3.40
4.44
3.40
4.38
3.38
4.31
16
3.46
4.82
3.46
4.79
3.46
4.76
3.45
4.71
3.45
4.67
3.45
4.65
3.45
4.62
3.44
4.61
3.44
4.54
3.43
4.47
3.42
4.42
3.41
4.34
18
3.47
4.84
3.47
4.81
3.46
4.78
3.46
4.74
3.46
4.70
3.46
4.67
3.46
4.65
3.46
4.63
3.46
4.57
3.45
4.50
3.45
4.45
3.44
4.38
20
3.47
4.85
3.47
4.82
3.47
4.79
3.47
4.75
3.47
4.72
3.47
4.69
3.47
4.67
3.47
4.66
3.47
4.58
3.47
4.53
3.47
4.48
3.47
4.41
H.S.D.
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
H.S.D.
24
30
40
60
120
3
3.53
4.54
3.49
4.45
3.44
4.37
3.40
4.28
3.36
4.20
3.31
4.12
4
3.90
4.91
3.84
4.80
3.79
4.70
3.74
4.60
3.69
4.50
3.63
4.40
5
4.17
5.17
4.10
5.05
4.04
4.93
3.98
4.82
3.92
4.71
3.86
4.60
6
4.37
5.37
4.30
5.24
4.23
5.11
4.16
4.99
4.10
4.87
4.03
4.76
7
8
4.54 4.68
5.54 5.69
4.46 4.60
5.40 5.54
4.39 4.52
5.27 5.39
4.31 4.44
5.13 5.25
4.24 4.36
5.01 5.121
4.17 4.29
4.88 4.99
9
4.81
5.81
4.72
5.65
4.63
5.50
4.55
5.36
4.48
5.21
4.39
5.08
10
4.92
5.92
4.84
5.76
4.74
5.60
4.65
5.45
4.56
5.30
4.47
5.16
11
5.01
6.02
4.92
5.85
4.82
5.69
4.73
5.53
4.64
5.38
4.55
5.23
H.S.D.
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
24
30
H.S.D.
40
60
120
13
4.98
5.84
4.88
5.67
4.78
5.51
4.68
5.35
14
5.05
5.90
4.94
5.73
4.84
5.56
4.74
5.40
15
5.11
5.96
5.00
5.79
4.90
5.61
4.80
5.54
16
5.16
6.02
5.06
5.84
4.95
5.66
4.85
5.49
17
5.22
6.07
5.11
5.89
5.00
5.71
4.89
5.54
18
5.27
6.12
5.16
5.93
5.05
5.75
4.93
5.57
19
5.31
6.17
5.20
5.98
5.09
5.79
4.97
5.61
20
5.36
6.21
5.24
6.02
5.13
5.83
5.01
5.65