ÖZKÜTLE

Bir maddenin birim hacminin kütlesine öz kütle yada yoğunluk denir.

Öz kütle d harfi ile gösterilir. Öz kütle birimi kütle biriminin hacim birimine bölünmesi ile bulunur.
g / cm3 , kg / m3 gibi. Öz kütle maddeler için ayırt edici bir özelliktir.

Kütle m
Öz Kütle = d=
Hacim V

Örnek : Kütlesi 100 gram olan maddenin hacmi 25 cm3 ise öz kütlesi ne kadardır.

Çözüm : m = 100 gr V = 25 cm3 d=? d= m / V =100 / 25 = 4 gr /cm3

NOT : Kütle- Hacim grafiğindeki doğrunun eğimi ( tanjantı ) öz kütleyi verir.

Örnek :

Çözüm : dx = 60 / 10 = 6 gr / cm3

Örnek :

Çözüm : dy = 70 - 30 = 40 / 8 = 5
18 - 10

dy = 5 gr / cm3
Örnek :
Çözüm : dx = 80 / 10 = 8 g /cm3
dy = 60 / 15 = 4 g / cm3

dz = 40 / 20 = 2 g / cm3

1
 Karışımın Öz Kütlesi : Karışımı oluşturan sıvıların toplam kütlelerinin toplam hacimlerine bölümü ile
bulunur.
Karışımın öz kütlesi karışımı oluşturan maddelerin öz kütlelerinden büyük veya küçük olamaz.

Toplam Kütle m1 +m2+ .....

Karışımın Öz kütlesi = dk =
Toplam Hacim V1 +V2+ .....

Örnek : Kütlesi 200 gram hacmi 50 cm3 olan sıvı ile kütlesi 300 gram hacmi 150 cm3 olan sıvılar karıştırılıyor.
Karışımın öz kütlesini bulun.
Çözüm:
m1=200 g m2 =300 g V1= 50 cm3 V2 = 150 cm3 dk =?
200 + 300
dk = = 500 / 200 = 2,5 g / cm3
50 + 150

NOT : Karışımda eşit hacimler alınırsa karışımın öz kütlesi şu formül ile de bulunabilir.

dk = d1 +d2 + ...+ dn
n

Örnek : Öz kütleleri d1 =2 g /cm3 , d2 = 7 g / cm3 ve d3 = 9 g/ cm3 olan sıvılardan eşit hacimler alınarak
yapılan karışımın öz kütlesini bulun.

Çözüm : d1 + d2 + d3 2+7+9 = 18 / 3 =6 g /cm3

=
dk = 3 3

NOT : İki sıvıdan eşit kütleler alınarak yapılan karışımın öz kütlesi şu formül ile de bulunabilir.

dk= 2 . d1 . d2
d1 + d2

Örnek : Öz kütleleri d1 =3 g/cm3 d2 =6 g /cm3 olan sıvılardan eşit kütleler alınarak yapılan karışımın öz
kütlesini bulun.
Çözüm : 2 . d1 . d2 2.3.6
dk = = = 36 / 9 = 4 g /cm3
d1 + d2 3+6

ÖRNEKLER

Örnek1: Öz kütleleri d1= 1 g / cm3 ve d2 = 4 g /cm3 olan sıvılardan sırasıyla 100 gr ve 200 gr alınarak yapılan
karışımın öz kütlesinin bulun.

Çözüm : m1 + m2 100 + 200 V1=m1 /d1 = 100 / 1 = 100 cm3

dk = = V2=m2 / d2 =200 / 4 = 50 cm3
V1 + V2 V1 + V2 V1 +V2 =100 + 50 = 150 cm3

dk = 300 / 150 =2 gr /cm3

Örnek2 : Öz kütleleri d1 = 3 g /cm3 ve d2 = 2 g /cm3 olan sıvılardan birincisinden 300 gr ve ikincisinden 100 cm3
alınarak yapılan karışımın öz kütlesini bulun.

Çözüm : m1 + m2 300 + m2 m2 = V2 . d2 =100 . 2=200 cm3

2
 dk = = V1 = m1 / d1 =300 / 3 = 100 cm3
V1 + V2 V1 + 100

300 + 200
dk = = 500 / 200 = 2,5 g /cm3
100 + 100

Örnek3 : Yarı çapı 5 cm olan küre şeklindeki bir cismin kütlesi 2 kg ise öz kütlesi ne kadar olur. ( π = 3 )

Çözüm :
r=5 cm m=2kg=2000 g d=?

V=4 . π . r3 =4 . 3 . 53 =4 . 125=500cm3 d=m =2000 / 500 =4 g / cm3

3 3 V

Örnek4 : Yarı çapı 2 cm yüksekliği 10 cm olan silindir şeklindeki cismin öz kütlesi 5 g / cm3 ise kütlesi ne
kadar olur (π = 3 )
Çözüm :
r=2 cm h=10 cm d=5 g / cm3 m=?

V= π . r2 . h=3 . 22 . 10=120 m= V . d =120 . 5=600 g

Örnek5 :
Kütle-Hacim grafikleri şekildeki gibi olan X ve Y sıvılarından eşit
hacimler alınarak yapılan karışımın öz kütlesini bulun.
Çözüm:
dx =80 / 10 =8g/cm3 dy=80 / 20 =4g/cm3
dk= dx +dy = 8 + 4 =12 / 2 =6 g /cm3
2 2

Örnek6 :
X ve Y sıvılarından eşit hacimler alınıp yapılan karışımın öz kütlesi K dir.
X ve K nin Kütle – Hacim grafikleri şekildeki gibidir. Y cisminin öz
kütlesini bulun.

Çözüm : dx=60 / 10=6 g/cm3 dk=60 / 15 =4 g/cm3

dk=dx + dy 4=6 + dy 8=6 + dy dy=2 g /cm3

2 2

Örnek7 :
Kütle- Hacim grafikleri şekildeki gibi olan X ve Y sıvılarından eşit kütleler
karıştırılarak türdeş bir karışım oluşturuluyor . Karışımın öz kütlesini bulun.
Çözüm : dx=6 / 1 =6g/cm3 dy= 6 / 3 =2 g/cm3

dk=2*d1*d2 = 2*6*2 = 24 / 8 =3 g /cm3

d1+d2 6+2

Örnek8 :
X ve Y sıvılarından eşit kütleler alınıp yapılan karışımın öz kütlesi K dir.
X ve K nin Kütle-Hacim grafikleri şekildeki gibidir. Y cisminin öz
kütlesini bulun.
Çözüm : dx=120 / 40 =3 g /cm3 dk=120 / 30 =4 g/cm3

dk = 2 . dx . dy 4 = 2 . 3 . dy 4 . (3 + dy ) = 6*dy
dx + dy 3 + dy

3
 12 + 4 . dy = 6 . dy 12 =6dy –4dy dy =12 / 2 =6 g/cm3

Örnek9 : Bir kap boş iken 200 gr , su ile dolu iken 600 gr , X maddesi ile dolu iken 1Kg geliyor. X maddesinin
öz kütlesini bulun. ( dsu=1 g/cm3 )
Çözüm :
mx = 1000 – 200=800 gr msu =600 –200=400gr Vsu=msu = 400 / 1= 400cm3 Vx = Vsu
dsu
dx=mx = 800 / 400 =2 g /cm3
Vx

Örnek10 : Bir kaba d öz kütleli sıvıdan 3V , 2d öz kütleli sıvıdan da 2V hacminde sıvı konarak türdeş bir
karışım oluşturuluyor. Karışımın öz kütlesi kaç d dir.

Çözüm : dk = m1 + m2 = m1 + m2 = d . 3V+2d . 2V = 3dV+4dV =7dV = 1,4 d

V1 + V2 3V +2V 5V 5V 5V

Örnek11 : Eşit kütleli V ve 2V hacimli iki sıvı birbirine karıştırılıyor. Karışımın öz kütlesi d olduğuna göre V
hacimli sıvının öz kütlesi kaç d dir.
Çözüm :
d1 = m dk = m1 + m2 d = m + m = 2m
V V1 + V2 V +2V 3V

m
d1 = V d1 = 1 d1 =1 ,5 d
d 2m d 2/3
3V

veya 2. yol

d=2.m d1=m / V olduğundan d = 2 . d1 d1 = 3 d

3.V 3 2

Örnek12 : Boş bir kaba hacimce % 50 oranında 1,2 g/cm3 , %30 oranında 2 g/cm3 ve %20 oranında 3 g/cm3
öz kütleli sıvılardan konuyor. Karışımın öz kütlesini bulun.
Çözüm :
dk = m1 + m2 + m3 = m1 + m2 + m3 = V1 . d1+V2 . d2+V3 . d3 =0,5V. 1,2+0,3V. 2+0,2V. 3 = 1,8V
V1 + V2 + V3 0,5V+0,3V+0,2V 1.V V V

dk = 1,8 g/cm3

Örnek13 : Bir kap su ile dolu iken 5000 gram , öz kütlesi 2 g/cm3 olan sıvı ile dolu iken 9000 gram geliyor.
Kabın kütlesi kaç gramdır. (dsu=1 g/cm3 )
Çözüm :
mk+msu =5000 Vsu =Vs m=V . d msu= Vsu . 1 ms=Vsu . 2 olur.
mk+ms =9000

mk+Vsu . 1=5000
mk+Vsu . 2=9000

-2 / mk +Vsu =5000 -2mk – 2Vsu = -10000 -mk = -1000

mk+2Vsu=9000 + mk + 2Vsu= 9000 mk = 1000 gr

Örnek14 : Boş iken 50 gr gelen bir kaba öz kütlesi 0,0025 g/cm3 olan bir gaz normal basınç sağlayacak şekilde
doldurulduğunda kabın kütlesi 70 gr olarak ölçülüyor. Buna göre kabın iç hacmi kaç cm3tür .
Çözüm :
mk=50 gr mk+mgaz=70 gr dgaz=0,0025g/cm3 V=? Vkap=Vgaz

4
 mgaz=70-50=20 gr d=m/V den Vgaz= mgaz =20 / 0,002 5=8000cm3 =Vkap
dgaz
Örnek15 : Öz kütlesi 2gr/cm3 olan ve suda erimeyen katı maddeden yapılmış 10 özdeş bilye içinde 50 cm3
su bulunan dereceli bir kaba konulduğunda suyun düzeyi 80 cm3 çizgisine kadar yükseliyor.
Bilyelerden bir tanesinin kütlesi kaç gramdır.
Çözüm :
V10=80-50 =30cm3 V=30 / 10=3 cm3 d=2g/cm3 m=V . d =3 . 2=6 gram

Örnek16 :Bir kap öz kütlesi 0,8 gr/cm3 olan sıvı ile dolu iken 100 gram geliyor. Öz kütlesi 1,2gr/cm3 olan
başka bir sıvı ile dolu iken 120 gram geliyor. Boş kabın kütlesi kaç gramdır.
Çözüm:
mk+m1 =100 mk = ? V1 = V2 =V dir.
mk+m2 =120

mk + d1 . V1 = 100
mk + d2 . V2 = 120

mk + 0,8 . V =100
mk + 1,2 . V =120

3 / mk + 0,8 . V =100 3mk + 2,4 .V = 300

-2 / mk + 1,2 . V =120 + -2mk - 2,4 .V = -240 mk = 60 g bulunur.
mk = 60

Örnek17 : Sıvı ile dolu bir kaba yarı çapı 2 cm olan küre şeklinde ve sıvıda çözünmeyen katı cisimlerden 30
tane bırakıldığında dibe batıyorlar ve 480 gram sıvı kaptan taşıyor. Sıvının öz kütlesini bulun.( π=3)
Çözüm : taşan sıvının kütlesi =msıvı=480 gr
bir kürenin hacmi =Vkure=4 . π . r3 = 4 . 3 . 23 =32 cm3
3 3
taşan sıvının hacmi 30 adet küre hacmine eşittir Vsıvı = 30 . Vkure = 30 . 32=960 cm3
taşan sıvının öz kütlesi= dsıvı=msıvı =480 / 960 = 0,5 gr /cm3
Vsıvı

Örnek18 : Sıvılarda çözünmeyen katı bir cismin kütlesi 500 gramdır. Bu cisim su ile dolu bir kaba atıldığında
kapta 300 gramlık bir artış oluyor. Sıvı dolu bir kaba atıldığında ise 340 gramlık bir artış oluyor.
Buna göre sıvının öz kütlesini bulun (dsu =1 gr/cm3)
Çözüm : Cisim kaba atılınca 500 gr artış olması gerekirken 300 gr artış olmasını sebebi 200 gr suyun taşmış
olmasındandır.
msu=500-300=200gr

Vsu =msu /dsu=200 / 1=200 cm3

Taşan sıvının hacmi de taşan suyun hacmine eşittir. Vsıvı = Vsu =200 cm3 olur.

Sıvının kütlesi =msıvı =500-340 =160 gr

Sıvının öz kütlesi = dsıvı =msıvı =160 / 200 =0,8 gr /cm3

Vsıvı
Örnek19 : Öz kütlesi 0,8 g /cm3 olan tahtadan yapılmış silindir şeklindeki cismin yarı çapı 10cm yüksekliği 5cm
dir. Bu silindirin ortasından yarı çapı 4 cm yüksekliği yine 5 cm olan silindir şeklinde bir parçası
çıkartılıp atılıyor.
a) Bu durumda silindirin kütlesi ne kadardır. (π=3)
b) Bu boşluğa öz kütlesi 6 g/cm3 olan bir madde doldurulursa toplam kütle ne kadar olur.
Çözüm :
a) V1 = π . r2 . h =3.102. 5 = 1500 cm3 b ) m2 = V2 . d2 =240 . 6 = 1440 gr
V2 = π . r2 . h = 3.42. 5 = 240 cm3 MToplam = m + m2 = 1008 + 1440 = 2448 g
V = V1 – V2 = 1500 – 240 = 1260 cm3
m =V . d= 1260 . 0,8 = 1008 gr
Örnek20 : Bir kapta homojen bir şekilde dağılmış su ve öz kütlesi 0,5 g/cm3 olan sıvı karışımı vardır. Hacimce

5
 %80 i sıvı olduğuna göre karışımın öz kütlesi ne kadardır. ( dsu = 1g/cm3 )
Çözüm : 100 cm3 karışımda 80 cm3 X sıvısı ve 20 cm3 su vardır. O halde 200 cm3 karışımda 160 cm3 X sıvısı
ve 40 cm3 su vardır.
dk = msu + mx = msu + mx = Vsu . dsu + Vx . dx = 40.1 + 160. 0,5 = 120 dk = 0,6 g/cm3
Vsu + Vx 40 +160 200 200 200
Örnek21 : Aynı maddeden yapılmış küre şeklindeki iki cismin yarı çapı r ve 3r dir. Bu kürelerin kütlelerinin
oranı nedir?
Çözüm : 4 . π . r3
m1 = V1 . d1 = 3 = r3 = 1 m1 = 1
3
m2 V2 . d2 4 . π . ( 3r) 9.r3 9 m2 9
3

Örnek22 : Boş bir kabı 1 g/ cm3 öz kütleleli sıvı akıtan A musluğu 2 dakikada doldurabiliyor. Aynı boş kabı
6 g/ cm3 öz kütleli sıvı akıtan B musluğu ise 8 dakikada doldurabiliyor. Her iki musluk aynı anda açılıp
kap tamamen dolunca içindeki sıvı karışımının öz kütlesi kaç g / cm3 olur.
Çözüm : Her iki musluk aynı anda açılınca
1 + 1 = 1 ten 5/8=1/X X = 8 / 5 dakikada kap dolmaktadır.
2/4 8 X

A musluğu 2 dakikada V hacmini dolduruyorsa

" " 8/5 " X " "

X = 4 / 5 V doldurur. Yani VA = 4 / 5 V

B musluğu 8 dakikada V hacmini dolduruyorsa

" " 8/5 " X " "
---------------------------------------------------------------------------------------------
X = 1 / 5 V doldurur. Yani VB = 1 / 5 V olur.

mA = VA . dA = 4 / 5V . 1 = 4 / 5 V
mB = VB . dB = 1 / 5V . 6 = 6 / 5 V olur.

dk = mA + mB = 4/5V + 6/5V = 2 g/cm3

VB + VB 4/5V + 1/5V dk = 2 g/cm3

Maddelerin Esnekliği

Kuvvet etkisi ile oluşan şekil değişikliği bazı maddelerde kalıcı bazılarında ise geçicidir.
Esneklik : Cisimlerin kuvvet etkisi ile şekil değiştirmesine , kuvvet ortadan kalkınca tekrar eski
biçimlerine dönmesine esneklik denir.
Bu özelliklere sahip maddelere de esnek maddeler denir. Tüm maddeler aynı esnekliğe sahip değildir.
Esneklik ayırt edici özelliktir. Her maddenin esneklik sınırı vardır. Kuvvet etkisi ile şekil veya hacimde oluşan
değişiklik moleküller arasındaki kuvvete bağlıdır.
a) Katıların Esnekliği
Bütün katılar belli bir esnekliğe sahiptir. Katılara kuvvet uygulanınca azarlar. Kuvvet ortadan kalkınca eski
haline dönerler. Bunun nedeni esnekliktir. Uzama miktarı uygulanan kuvvetle orantılıdır. Esnekliğinde bir sınırı
vardır. Bu sınır aşılırsa eski biçimine dönemez. Farklı katı maddelerden yapılmış boyları ve kesitleri (alanları)
aynı olan iki tele aynı kuvvet uygulandığında farklı miktarlarda uzadıkları görülür. Esneklik katılar için ayırt
edici özelliktir. Her maddenin molekül yapısı farklı olduğundan esnekliği de farklıdır.
Metaller esnek olduğu halde katıların tümü esnek değildir. Örneğin sofra tuzu kristali , grafit çubuk veya
kuvartz kristali çekildiğinde şeklinde bir değişiklik olmaz. Kuvvetin değeri belli bir büyüklüğe varınca kırılırlar.
Kırılabilme özelliği de bir katıyı diğerinden ayıran özelliktir.
b) Sıvıların Esnekliği

6
 Sıvıların hacimleri , üzerine uygulanan basınç kuvvetinin etkisi ile çok az değişir. Ancak uygulamadaki
güçlükler nedeniyle esneklik bir sıvıyı diğerinden ayıran özellik olarak kullanılmaz.
c) Gazların Esnekliği
Gazların esnekliği katı ve sıvılarınkinden çok daha büyüktür. Bütün gazların hacim değişikliği aynı oranda
olduğundan esneklik gazlar için ayırt edici değildir.
Ağırlık ve kuvvet ölçümünde kullanılan dinamometre , el kantarı gibi tartı araçları yaylı yataklar katıların
esneklik özelliğine göre yapılan araçlardır. Otomobillerde makaslar esneklik prensibine göre çalışır.
Havalı tekerlekler, havalı frenler , kompresörler , uçan balonlar gazların esneklik özelliğine dayanılarak
yapılmıştır.

Esneklik sınırı aşılmamak kaydıyla uzunluğu Lo , yüzeyi (kesiti ) A , esneklik kat sayısı E ( ε ) olan bir
tele bir F kuvveti uygulandığında boyundaki değişme miktarı ( ΔL ) şu formül ile bulunabilir :
ΔL = F . Lo
A.E

Buradan kuvvet bulursak F = ΔL . A . E olur. Burada A. E yerine k ve ΔL= x alınırsa

Lo Lo
F =k . x olur. Buradaki k’ye yay sabiti denir. ( Bazen kuvvet çarpanı veya yayın sertliği de denir. ) x ise
uzama miktarıdır.

Bazı maddelerin esneklik kat sayıları şunlardır.

Bakır = 64. 1010 dyn / cm2
çelik : 200.1010
demir : 100.1010
kurşun : 5.1010