Madde ve Özellikleri

Madde :uzayda yer kaplayan ve kütlesi olan varlıklara denir.

Hacim (V ) : Maddenin uzayda kapladığı yere denir.
Ölçme : Aynı türden iki büyüklüğün karşılaştırılmasına denir.
Teori (Kuram ) :Görülmeyen bir şeyi mantık ve modellerle açıklamaya denir.
Gözlem : Beş duyu organı ve araçlarla yapıların incelenmesine denir.
Deney : Kontrollü koşullar altındaki gözlemler grubu yada bir olayı aynı koşullar altında
tekrarlamaktır.
Kütle (m) :Hacmi dolduran madde miktarıdır.birimi gram veya Kg dır.
Eylemsizlik : Durmakta olan bir madde sürekli durma özelliği , hareketli maddenin
hareketine devam özelliğine maddenin eylemsizliği denir.
Maddelerin Sınıflandırılması

Maddeler katı , sıvı ve gaz diye üç halde bulunurlar.

Maddelerin Özellikleri

Maddelerin Ortak Özellikleri: Bütün maddelerde bulunan özelliklerdir. Ör: Kütle, hacim,
eylemsizlik gibi.

Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri : Bir maddenin yalnız kendisine ait özelliğine denir. Ör:
öz kütle , erime sıcaklığı, kaynama sıcaklığı , öz ısı, esneklik , genleşme , çözünürlük

Maddelerin Hacmi

Hacim birimleri Km3, hm3 , ... mm3 tür. Hacim birimleri biner biner büyür yada küçülür.
Örneğin
1m3 = 1000dm3 . Ayrıca günlük yaşantıda genellikle sıvılarda Litre diye bir birim
kullanılmaktadır.
1 Litre = 1dm3
1 miliLitre = 1/1000 litre =1 cm3

Tera=1012 , Giga=109 ,mega=106 ,kilo=103 ..... Mili=10-3 , mikro=10-6 , nano=10-9 , piko=10-12

Katı ve Sıvı Maddelerin Hacimlerinin Ölçülmesi

Katı maddelerin belirli bir şekilleri ve hacimleri vardır. Katı maddeler akıcı değildirler.Katı
maddelerin bazılarının geometrik şekilleri vardır.
Sıvıların hacimleri dereceli silindirden ölçülebilir.

Geometrik Biçimli Cisimlerin Hacimlerinin Ölçülmesi

KÜP
Bir kenarı a olan küpün hacim formülü V=a3 olur.
Örnek : Bir kenarı 5 cm olan küpün hacmini bulun.
Çözüm :
V=53 =5 . 5 . 5 =125 cm3

Dikdörtgenler Prizması
Uzunluğu a , genişliği b ve yüksekliği c olan dikdörtgenler prizmasının hacim formülü

1
V = a . b . c olur.
Örnek : Uzunluğu 50 cm , genişliği 4 cm ve yüksekliği 7 cm olan dikdörtgenler prizmasının
hacmini bulun.
Çözüm :
V=50 . 4 . 7 =1400cm3

Silindir
Yarıçapı r , yüksekliği h olan bir silindirin hacim formülü V=π . r2 . h olur.
Örnek : yarıçapı 2 cm yüksekliği 10 cm olan silindirin hacmini bulun.
Çözüm :
V=π . r2 . h =3 . 22 . 10 =120 cm3

Küre
Yarıçapı r olan kürenin hacim formülü V=4 . π . r3 olur.
3
Örnek : yarıçapı 5 cm olan kürenin hacmini bulun (π=3)
Çözüm :
V= 4 . π . r3 = 4 . 3 . 53 =4 . 53 =4 . 5 . 5 . 5 =4 . 125 =500 cm3
3 3

ÖRNEKLER :
Örnek1 : Hacmi 400 cm3 ,uzunluğu 20 cm ve genişliği 5 cm olan dikdörtgenler prizmasını
yüksekliğini bulun

Çözüm :
V=a . b . c
400=20 . 5 . c
c= 400 = 4 cm
100
Örnek2 :Yarı çapı 2 cm hacmi 120 cm3 olan silindirin yüksekliğini bulun.
Çözüm :
V=π . r2 . h
120=3 . 22 . h
h=120 =10 cm
12
Örnek3 :Hacmi 32 cm3 olan küre şeklindeki cismin yarıçapı ne kadardır.
Çözüm :
V= 4 . π . r3 32= 4 . 3 . r3
3 3
3
32 = 4 . r
r3 = 32 = 8 r3 =23 r = 2 cm
4
Örnek4 :Kenar uzunlukları 28 cm, 12 cm ve 8 cm olan dikdörtgenler prizması şeklindeki bir
kutunun içine bir
kenarı 4cm olan küplerden kaç tane dizilebilir.
Çözüm :
V1 = 28 . 12 . 8 = 7 . 3 . 2 = 42 tane

2
 V2 4.4.4

Örnek5 :Dereceli bir kap içinde 150 cm3 kum ile 100 cm3 su karıştırılıyor .Karışımın toplam
hacmi 220 cm3 olarak ölçülüyor.
a-Kumun içindeki havanın hacmini bulun.
b-kumun gerçek hacmini bulun.
c-Kumun hacminin yüzde kaçı havadır.
Çözüm :
a) Vhava =( Vkum + Vsu ) – Vkarışım =(150 +100) – 220 = 30 cm3
b) VGerçek kum = Vkum – Vhava =150 –30 = 120 cm3
c) 150 cm3 kumda 30 cm3 hava varsa
100 cm3 “ X “ “ vardır

X =3000 = 20 % 20 havadır.
150
Örnek6 :Bir kenarı 6 cm olan bir küpün içine yerleştirilen
a) En büyük hacimli silindirin hacmini bulun(π=3)
b) Küp ile silindir arasındaki boşluğun hacmini bulun.

Çözüm :
a) Çap = 6 cm r =6/2 =3 cm h = 6 cm
Vsilindir = π . r2 . h =3 . 32 . 6 = 162 cm3
b) Vküp = 63 =6 . 6 . 6=216 cm3
Vboşluk = Vküp -Vsilindir =216 – 162 = 54 cm3

Örnek7 : Bir kenarı 6 cm olan bir küpün içine yerleştirilen

a-En büyük hacimli Kürenin hacmini bulun(π=3)
b-Küp ile küre arasındaki boşluğun hacmini bulun
Çözüm :
a) Çap =6 cm ise r = 6 / 2 = 3cm
Vküre = 4 . π . r3 = 4 . 3 . 3 3 =4 . 27 = 108 cm3
3 3
b) Vküp =63 =6 . 6 . 6 =216 cm3
Vboşluk =Vküp – Vküre = 216 – 108 = 108 cm3

Düzgün Olmayan Cisimlerin Hacimlerinin Ölçülmesi

Sıvılardan yararlanarak düzgün olmayan ve sıvı içinde çözünmeyen katı maddelerin hacimleri
ölçülebilir. Bunun için dereceli silindir kullanılır.

Sıvıların Hacimlerinin Ölçülmesi

Sıvılar akışkandır ve belli bir şekilleri yoktur.Hacimleri dereceli silindirden bulunabilir.

Birbiri içinde çözünen iki sıvının toplam hacmi, sıvıların hacimlerinin toplamından biraz
küçüktür.Sıvıların içerisinde de küçük boşluklar vardır , ancak bu boşluklar katılardaki kadar
değildir.Sıvıda çözünen katı maddeler için de toplam hacim küçülür.

3
Gazların Hacimlerinin Ölçülmesi

Gazlar sıkıştırılabilirler.Gaz molekülleri arasında katı ve sıvılara göre daha büyük boşluklar
vardır. Bu nedenle aynı miktar gaz farklı hacimleri doldurabilir.Ayrıca gazların hacimleri
sıcaklık ve basınçla değişebilir. Küçük bir tüpe sıkıştırılan gaz tüpün musluğu açıldığında
bütün odayı doldurabilir.

Madde Miktarlarının Karşılaştırılmasında Hacmin Güvenirliliği

Yapılan gözlemlerden madde miktarlarını karşılaştırılmasında hacim ölçüsünün güvenilir

olmadığı anlaşılmıştır.

Kütle ve Ağırlık

Bir cismin kütlesi, bulunduğu yere , sıcaklığa ve basınca bağlı değildir.

Cisimler serbest bırakıldıklarında yere doğru düşmelerinin sebebi , yerin cisme uyguladığı
çekim kuvvetidir.

Ağırlık:Bir cisme etki eden yer çekimi kuvvetine ağırlık denir.

Ağırlık G ile gösterilir. Birimi Newton veya dyn dir.Ağırlık birimi ile kuvvet birimleri
aynıdır. Ağırlık vektörel veya yönlü bir büyüklüktür. Kütle ise skaler veya yönsüz bir
büyüklüktür.

G=m . g g = 9,81 m/s2 g ≅ 10 m/s2 g = 1000 cm/s2 g Yer çekim ivmesi (yer
çekim sabiti)

Örnek : Kütlesi 5 kg olan cismin ağırlığı ne kadardır. (g=10)

Çözüm :
G = m . g =5 . 10 = 50 Newton

Bir cismin ağırlığı bulunduğu yere göre değişir. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe ağırlık
artar. Yeryüzünden yükseklere doğru çıkıldıkça yerin çekim kuvveti azalır. Ağırlık
dinamometre ile ölçülür. Kütle ve ağırlık birbirinden farklıdır. Bir cismin kütlesi yeryüzünde
Ay’da yada başka bir gezegende tartılırsa hep aynı sonuç bulunur.Aynı cismin ağırlığı farklı
yerlerde ölçüldüğünde farklı sonuçlar bulunur.

Örnek : Yeryüzünde 50 Newton olarak ölçülen bir cisim başka bir gezegende 150 Newton
olarak ölçülüyorsa o
gezegenin çekim ivmesi ne kadardır. (gyer=10 m/s2 )
Çözüm :
Gyer=m . gyer 50 = m . 10 m = 50 / 10 = 5 Kg
Ggezegen = m . ggezegen 150 =5 . ggezegen ggezegen=150 / 5 =30 m/s2 olur.
Veya
( m = Gyer = Ggezegen 50 / 10 =150 / ggezegen ggezegen = 30 bulunur
gyer ggezegen
Öz Ağırlık : Bir maddenin birim hacminin ağırlığına denir.
Öz Ağırlık = Ağırlık / Hacim = G / V
Newton’un Genel Çekim Kanununa göre her hangi iki cisim birbirini kütlelerinin
çarpımıyla doğru orantılı aralarındaki uzaklığın karesi ile ters orantılı bir kuvvetle çeker.

4
 F = G.m1.m2 G = 6,67 . 10-11 N.m2/ kg2 (çekim sabiti)
R2

Kütlenin Ölçülmesi

Kütle ölçümünde eşit kollu terazi kullanılır. Bilinen en eski terazi Mısır’da M.Ö. 5000’lere ait
bir mezarda bulunmuştur.

Eşit Kollu Terazi

Terazi dengede ise

Sol taraftaki toplam kütleler=Sağ taraftaki toplam kütleler

[ Binici (Sürgü) genellikle sağ tarafta bulunur.Sol tarafta bulunmaz diye bir kural da yoktur ,
aynı anda her ikisinde de bulunabilir...Binici kefeye en yakın iken kaç grama denk gelmişse
binicinin her bölme aralığı veya duyarlılığını bulmak için bölme sayısına böleriz. ]

Örnek1 :Eşit kollu bir terazinin sol kefesine M kütlesi sağ kefesine 19 gramlık kütle
konuluyor.0,1 grama duyarlı sağ koldaki binici 7. bölmede olduğunda denge sağlandığına
göre M kütlesi kaç gramdır
Çözüm1:
M=19 + 7 . 0,1 =19 + 0,7 = 19,07 gram
Örnek2 :Bir eşit kolu terazinin sağ kefesine M kütlesi sol kefeye 17 gramlık bir kütle
konuyor. 0,2 grama duyarlı sağ taraftaki binici 8. bölmede iken denge sağlanıyorsa M
kütlesi kaç gramdır.
Çözüm2:
17 =M + 8 . 0,2 17 = M + 1,6 M=17- 1,6 = 15,4 gram
Örnek3 :Bir eşit kolu terazinin sağ kolundaki binicinin üzerinde bulunduğu çubuk 10 eşit
bölmeye ayrılıyor.Binici Sıfırıncı (0.) bölmede iken terazi dengededir. Binici 10. bölmeye
götürüldüğünde denge bozuluyor. Tekrar dengeyi sağlamak için sol kefeye 4 gramlık bir kütle
bırakılıyor. Binicinin her bölmesi kaç grama denk gelir.
Çözüm3:
10 bölme 4 gram ise
1 bölme X “ olur

X=4 / 10 =0,4 gram

5
Örnek4 : Bir eşit kolu terazide sağ kefeye kütlesi 30 gram olan cisim konuluyor. Sol kefeye
de 44 gramlık kütle konuluyor. Sağ koldaki binici 7. bölmeye getirilince denge
sağlanıyor.Terazideki bölmeler kaç grama duyarlıdır.
Çözüm4:
44 =30 + 7 . X 44-30 = 7 . X 14 = 7 . X X=14 / 7 =2 gram.

Örnek5

Eşit kolu terazi her iki şekilde de dengede olup

binici 1 grama duyarlı olduğuna göre Y
cisminin kütlesini bulun.

Çözüm5: X=5+6.1 Y= X + 4
.1
X =5 + 6 =11 Y=X+4 Y = 11 + 4 =15 gram

Örnek6

Eşit kollu terazi her iki şekilde de dengede olup

binici 1 grama duyarlı olduğuna göre X ve Y’
nin kütlesini bulun.

Çözüm6:
3Y= X + 2 (şekil1)
3Y = 2Y+2+2 y= 4 olur.
X = 2Y + 2 (şekil2)
X =2Y+2 den X = 2 . 4+2 X = 10 bulunur.
Örnek7

Eşit kollu terazi her iki şekilde de dengededir ve binici 1 grama duyarlı olduğuna göre M ve P
nin kütlesini bulun.
Çözüm7 :
M = P+4 (şekil1 ) 3P =2 (P+4) +3 =2P+8+3 olur. P =11 gram bulunur.
3P= 2M +3 (şekil2) M =P+4 ten M=11+4 =15 gram olur.

Örnek8 :

Eşit kollu terazi her üç

şekilde de dengededir ve
binici 1 grama duyarlı
olduğuna göre üçüncü
terazideki binici kaçıncı
bölmededir.

6
Çözüm8: K=M+4 (şekil-1) , M=Y+3 (şekil-2) , K=Y+X (şekil-3)
K =M+4 X=K-Y=M+4-(M-3) =M+4-M+3 = 7 gram bulunur.
Y =M-3
X =K-Y
veya 2. Yol K=M+4=Y+3+4=Y+7
Y+7 = Y+X ten X = 7 bulunur.

Örnek9 :

Şekildeki sol kefeye M kütlesi sağ kefeye 19

gramlık kütle konuyor.0,1 grama duyarlı sol
binici 7. bölmede , 0,4 grama duyarlı sağ binici
3. bölmede olduğuna göre M kütlesi kaç
gramdır.

Çözüm9:
M + 7 . 0,1 =19 + 3 . 0,4 M+ 0,7 =19+1,2 M=20,2 - 0,7 = 19,5 gram

Örnek10 : Eşit kollu terazide sol kefeye M kütleli cisim sağ kefeye 50 N ağırlığında bir
cisim konuyor.0,3 Kilograma duyarlı sağ koldaki binici 7. bölmede iken denge sağlandığına
göre M kütlesi kaç gramdır (g=10)

Çözüm : G=m2. g m 2= 50 / 10 =5kg M= m 2 + 7. 0,3 = 5 + 7 . 0,3

M=5+2,1= 7,1 kg

Eşit Kollu Olmayan Terazi

Bu teraziye hatalı terazi de denir. Burada kollar birbirine eşit değil.

m= Cismin Gerçek Kütlesi
m1, m2 =Cismin sağ ve sol kefelerdeki kütleleri m= (m1*m2 )1/ 2 olur. veya

olur.
Örnek : İki kollu eşit olmayan bir terazide bir M cisminin kütlesi kollardan birinde 20 gram
diğerinde 80
gram olarak ölçülüyor. M cisminin gerçek kütlesi ne kadardır.
Çözüm:
M=(m1 . m2)1/2 =(20 . 80)1/2 =(1600)1/2 = 40 gram olur.

7
Örnek : Gerçek kütlesi 20 gram olan bir cisim hatalı terazinin bir kefesinde 40 gram olarak
ölçüldüğüne göre
diğer kefesinde kaç gram olarak ölçülür.
Çözüm:
M=(m1 . m2)1/2 20= (40 . m2)1/2 400 =40 . m2 m2=400 / 40 = 10 gram

Kütlenin Korunumu
Sisteme hiçbir madde girip çıkmadıkça bütün etkileşmelerde toplam kütle değişmez. Buna
kütlenin korunumu kanunu denir.