EKOSSTEMLERN Asl alt balk stilini dzenlemek iin tklatn LEVSEL ZELLKLER

4/27/12

Ekosistem, birbiriyle ilikili canl ve cansz unsurlardan oluur. Ekosistem, bu unsurlar arasndaki madde ve enerji dolam ile kendini besler ve yeniler. Madde dngs ve enerji dolam ile hava, su, toprak, bitkiler ve dier canllar arasnda srekli bir al veri olur. Bu al veri yeryznn doal zenginliklerinin tekrar tekrar kullanlabilmesine ve yaamn srmesine olanak salar.
4/27/12

EKOSSTEMLERDE ENERJ AKII VE

BESN ZNCR
Ekosistemdeki enerjinin birincil kayna gnetir. Dnyadaki tm canllar yaamlarn srdrebilmek iin enerjiye ihtiya duyarlar. Canllar aras ilikinin temelinde beslenme bulunur. Ekosistemdeki madde ve enerji nakli organizmalar arasnda grlen besin zinciri yoluyla olur.
4/27/12

Besin zinciri ekosistemdeki canllardan birinin dierini besin olarak almas sonucu oluan bir zincirleme olay VEYA retici ve tketici canllar arasnda bir zincirin halkalar eklindeki beslenme ilikisidir.

4/27/12

Btn canllarn kulland enerjinin temel kayna gne enerjisi olup besin zinciri bu enerjinin canldan canlya aktarlmasn salar. Bitkiler tarafndan retilen enerji nce otoburlara (herbivorlara) oradan da etoburlara (karnivorlara) geer. Doada var olan enerji, beslenme ilikileri ve dier ekolojik ilikilerle, biim ve yer deitirerek srekli yenilenir, asla kaybolmaz. Besin zincirleri fotosentez yaplmasyla balar ve artklarn rtlmesiyle biter.

4/27/12

1. halkareticiler (Fotosentetik bitkiler): Fotosentezle organik besin retirler, gne enerjisini ilk olarak kullanrlar. 2. halkaOtullar (herbivor): reticilerin depolad enerjiyi birinci derece tketici olarak kullanrlar. 3. halkaEtiller (karnivor): reticilerin depolad enerjiyi ikinci derece tketici olarak kullanrlar. 4. halkaYrtclar: reticilerin depolad enerjiyi nc derece tketici olarak kullanrlar. 5. halkarkller: lm bitki ve hayvan artklarnn yapsndaki organik maddeleri paralayarak topraa karmasn salayan 4/27/12 canllara indirgeyici (ayrtrc) denir.

4/27/12

ENERJ AKII VE ENERJ PRAMD besinlerini Ekosistemdeki canllar

salama yollarna gre e ayrlr;
retici tketici ayrtrc.

Her toplumda mutlaka bu ye bulunur ve birbirleriyle sk etkileim iindedirler. Ekosistemlerdeki enerji ak bir organizmadan dierine besin zincirleriyle salanr.
4/27/12

reticiler besin zincirini fotosentezle gne enerjisini yakalayarak balatr. Otullar bitkileri yiyerek enerjilerini alr ve kendi vcutlarn oluturur. Sonra enerjiyi alr. etiller, otullarda depolanm

Besin zincirinin en sonunda ayrtrclar dier organizmalarn vcut atklarndaki organik moleklleri kullanrlar.
4/27/12

Enerjinin bir organizmadan dierine aktarlrken kademe kademe yol almasna yani bir organizmadan dier bir organizmaya geiine beslenme kademesi (trofik seviye) denir. Trofik seviyelerin birbirini takip etmesi halinde besin zincirleri (veya enerji zinciri) meydana gelir.

4/27/12

Ekosistemlerde iki ana besin zinciri bulunur ve bunlar birbirinden kolayca ayrabiliriz. Bunlar;

bitkiye dayal besin zinciri

l maddeler ve dkntye dayal besin zinciri

Her ekosistemde bu iki sistem mevcut olup birbiriyle i iedir. Her enerji dnmnde belirli bir verim mevcuttur. Bitkilere giren enerjinin ancak yzde bir kadar ot yiyen hayvanlar iin besin maddesi haline gelir. Geri kalan yansr veya s eklinde evreye iade edilir. 4/27/12

Bir besin zincirinin en nemli zellii her beslenme kademesinde, termodinamiin ikinci kanununa gre faydal enerjinin bir ksmnn ziyan olmasdr. Bunun ou s eklinde evreye iletilir.

4/27/12

Besin zincirinin her kademesinde verim, beslenme ekline, organizmann cinsine ve yaama alkanlna bal olarak deiir. Genel olarak enerjinin dnm randman %10 olarak kabul edilir. Geri kalan % 90 ya depolanr, ya solunum srasnda yaklr veya s eklinde evreye verilir. Besin zincirlerinden iki nemli prensip karlabilir.
1.Btn hayatn, gne ve yeil bitkilerle

balamasdr.
2.Zincir ne kadar ksa ise verim o kadar yksek

olur.

4/27/12

Ekosistemde Besin ve Enerji Ak

4/27/12

Bir trofik seviyeden dierine enerji aknn en nemli zellii, besin zinciri veya besin anda geerken kaybolmasdr. Trofik seviyelerin nispi enerji deeri grafiksel olarak ekolojik piramitlerde gsterilir. tip piramit vardr; enerji piramidi biyoktle piramidi say piramidi. Enerji piramidi ekosistemdeki enerji ilikisini gsterir enerji deeri her kademedeki biyoktlenin kalorisi olarak gsterilir. Bir ok besin zinciri, her kademede fazla miktarda enerji kayb nedeniyle kktr.
4/27/12

Ekolojik piramitler

4/27/12

zet olarak; Enerjinin bir guruptan dierine aktarld her halka bir beslenme seviyesini oluturur. Besin zinciri boyunca aktarlan enerjinin byk bir ksm o canlnn yaam gereksinimi iin kullanlr. Geriye kalan enerji zincirin bir sonraki halkasna aktarlr. Otul hayvanlar bitkilerden aldklar enerjinin tamamn bir sonraki basmaa devredemezler. Tabandan tavana gidildike enerjinin sadece %10 bir sonraki basamaa aktarlr. Geri kalan enerji solunum srasnda s olarak kaybedilir.
4/27/12

Besin piramidinde tabanda kk fakat saylar fazladr. Yukar doru ise saylar az fakat daha iri hayvanlar yer alr. Bu nedenle piramidin stlerinde yer alan bir tketicinin beslenmesi iin daha altta bulunan ok sayda canly yemesi gerekir.

4/27/12

Birincil retim
Doada klorofil ieren ototrof bitkilerin fotosentez aktiviteleri sonucu retilen organik maddeye Birincil retim denir. Fotosentez srasnda k enerjisi kimyasal enerjiye evrilir ve organik maddelerin yapsnda biriktirilir. Fotosentez olay aada basit olarak verilen denkleme gre geliir. 6CO2 + 12H2O C6H12O6 + 6O2 + Gne enerjisi

4/27/12

1919

Aslnda fotosentez olay basit olmayp uzun ve karmak bir ilemdir. Karbondioksidin glukoza evrilmesi tek bir evrede olmaz, karanlk ve aydnlkta geen ve birok kademeyi ieren iki evrede olur. Ik enerjisi fotosentezin sadece aydnlk evresindeki reaksiyonlarda kimyasal enerjiye dntrlerek kullanlr. Karanlk evrede ise bu kimyasal enerji karbondioksidi ekere evirmek iin kullanlr. Baz bakteriler enerji kayna olarak inorganik bileiklerin oksitlenmesinden aa kan enerjiyi kullanabilirler. Bunlar k 4/27/12 olmadan da organik maddeyi sentezleyebilirler.

Doada gelien fotosentez olay

k iddeti scaklk ya-buharlama gibi evresel faktrlerin de

etkisindedir. rnein, fotosentez iin en uygun scaklk bitkilerin bulunduklar ortam scaklna bal olup, bu scaklk kuzeyli bitkiler iin 16C, lman bitkiler iin 30C, tropikal bitkiler iin de 38C olarak bulunmutur. Scaklk genelde belli bir dereceye kadar fotosentez hzn arttrr, belli derecenin stnde ise enzimlerin zarar grmesi nedeniyle fotosentez hz azalr.
4/27/12 2121

Birincil verim (primer prodktivite) Bir ekosistem yada kommunitenin herhangi bir blmnde fotosentez yada kemosentez yapan organizmalar tarafndan organik maddeler halinde enerji depo etme derecesine denir. YADA Bir ekolojik sistemde gne enerjisinin organik maddelere dnme hz olarak tanmlanr. Bu ilem retici organizmalarn (ounlukla yeil bitkilerin) fotosentetik ve 4/27/12 2222 kemosentetik faaliyetleriyle, belirli bir srete

ki tr primer prodktivite ayrt edilir:

Toplam

primer prodktivite (Brt retim): lme srasnda bitkiler tarafndan solunum ile kullanlan ksm iine alan, toplam fotosentez rndr. YADA

Bitkilerdeki toplam fotosentez hzdr. Bunun iinde, lm sresince solunumda harcanan madde miktar da vardr. Toplam primer verimlilie toplam fotosentez de denir.

4/27/12

Net primer prodktivite (Net retim): lme

srasnda bitkiler tarafndan kullanlan ksm hesaba katlmadan, bitki dokusunda organik madde depo etme derecesidir. YADA Organik maddelerin bitki dokularnda depolanma veya birikme hzdr. Bilindii gibi fotosentez srasnda oluan organik maddelerin bir blm, reticiler tarafndan solunumda harcanr. Net primer prodktivite iine, lm sresince harcanan organik madde miktar dahil deildir. O nedenle net zmleme de denir.
4/27/12

Primer prodktiviteye bal olarak, beslenme basamaklarnn her birinde bulunan canllarn oluturduu rne (tketici ve ayrtrclar) sekonder prodktivite denir. Bitkilerin yaamn salayan tm metabolik ilemler enerji kullanmn gerektirir. Bu enerjide ekerlerin solunum yoluyla paralanmas sonucu ortaya kar ve byme, gelime gibi aktiviteler iin kullanlr. Bu nedenle solunum kimyasal ynden fotosentezin tersi bir olaydr. C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 12H2O + Gne enerjisi
4/27/12

Bu denkleme gre,

Birincil retimin Tayin Yntemleri

Birincil retim
hasat oksijen karbondioksit radyoaktif

karbon yararlanlarak belirlenebilir.

yntemlerinden

Hasat Yntemi: Herbivor hayvanlarn nemsiz

lde bulunduu ve kararl denge haline ulamam bulunan durumlarda bu yntem uygulanr. Kltr bitkileriyle alldnda, ekim zamannda verim sfrken hasat zamannda maksimum deere ular. Verim 4/27/12 miktarn saptamak iin rn kurutup 2626

Oksijen Yntemi: Fotosentez srasnda verilen

oksijenle alnan karbondioksit ve retilen organik madde arasnda bir oran mevcuttur. Bu nedenle, verilen oksijen veya alnan karbondioksit miktarndan retilen organik rn hesaplanabilir. Oksijen yntemi yksek verime sahip ortamlarda iyi sonu verdii halde, dk verimli ortamlarda pek geerli olmamaktadr.
Karbondioksit

Yntemi: Karasal ekosistemlerde kullanlr. Bitki fizyologlar, alnan CO2 miktarn tayin ederek bitkilerin yapraklarndaki fotosentez hzn lebilmektedir.
2727

4/27/12

 Radyoaktif

Karbon Yntemi: Bu yntemde de oksijen yntemindeki kimyasal ilev kullanlr. Bu metodla net primer prodktivite llr. Akuatik ortamlarn primer prodktivitelerinin tayini iin en ideal metod C14 metodudur.

4/27/12

2828

kincil retim
Besin zincirinin ikinci halkasnda yer alan otobur hayvanlarn oluturduu retime kincil retim; otoburlar yiyen, etoburlarn oluturduu retime ncl retim denir ve bu verim sras byle devam edip gider. Bununla beraber, bu kuram ou zaman teorik olarak kalr. Zira herbivor formlar her zaman bitkisel organizmalarla beslenmezler, bazen hayvansal organizmalar da besin olarak kullanabilirler. Primer prodktiviteye bal olarak gelien sekonder prodktivite direkt veya indirekt olarak primer prodktiviteyi etkileyen evresel faktrlerin etkisinde olabilir. 4/27/12 2929

kincil retimi Tayin Yntemleri

Primer prodktivitenin eitli yntemlerle kolayca tayin edilebilmesine karn sekonder ve daha yksek dzeydeki prodktivitelerin llmesi olduka g olup, bu konuda iki yntem mevcuttur. Birinci yntem birey dzeyindedir, deneysel esasa dayanr ve ikinci termodinamik yasasndan hareketle otobur hayvanlarn yedii yemin enerji dkm yaplr.
Dkda Byme ve remeye Metabolizmada kullanlan enerji

Besindeki toplam enerji harcanan enerji + + kalan enerji 4/27/12

3030

Bu yntemde yemdeki ve dkdaki enerji miktar kalorimetrik metodlarla belirlenir. Metabolizma iin harcanan enerji kullanlan oksijene baklarak saptanr. Bylelikle byme ve remeye harcanan enerji hayvann retimi olarak kabul edilir.

4/27/12

Sekonder prdktiviteyi saptamada kullanlan ikinci yntem ise bir sonraki besin dzeyine aktarlan enerji hesabna dayanr. Sucul omurgaszlarla baz balklar iin kullanlan bu yntemde populasyonu oluturan ya gruplarna ait bireylerin says ve biyolojik ktleleri saptanr. Sonuta bir ya grubundan dierine geite bireysel arln artt buna karn birey saysnn azald grlr. Dier bir deyile hayvan says azalmakta, ancak bireyler bymekte olup, eksilen bireyler etoburlara yem olmaktadr. Dolaysyla, bir ya grubundan dierine geerken eksilen bireyler ve bunlarn canl arl populasyonun ikincil retimine eittir.
4/27/12 3232

MADDE DNGLER
Yaama birliklerinde ve onun bytlm olan tabiatta canlln aksamadan devam edebilmesi iin baz nemli maddelerin, kullanlan kadar da retilmesi gerekmektedir. Buna madde devri/madde dngs denir.

4/27/12

Su Dngs

4/27/12

Yeryzndeki sularn buharlaarak bulutu oluturmas ve sonra da ya halinde yeryzne dnmesi olayna suyun dngs denir. Su srekli olarak denizlerden atmosfere, karalara ve tekrar denizlere dng iindedir, bu ekilde bize temizlenmi yeni su kayna salar. Hidrolojik dng olarak bilinen bu devir denizler, karalar ve atmosferde srekli olarak dengeli miktarda su bulunmasn salar.

4/27/12

Su denizlerin yzeyinden buharlaarak, atmosferde bulutlar oluturur. Su ayn zamanda toprak, dere nehir ve gllerden de buharlar. Bitkilerin su buhar kayb transpirasyon (terleme) ile de atmosfere nemli miktarda su geer. Bitki yapraklar topraktan gelen suyun yaklak % 97'sini transpirasyon ile atmosfere verir.

4/27/12

4/27/12

Atmosferdeki su yalar ile (yamur, kar, dolu) kara ve denizlere der. Karalara gelen su birka ekilde su dngsne katlr: Yzeyden evaporasyonla buharlar ve direk olarak tekrar atmosfere geer. Dere ve nehirlerden gl ve denizlere akar. Toprak altna doru szar ve toprak alt su akiferlerini oluturur. Toprak suyu, bitki, dere ve nehirlere su salar.

4/27/12

Atmosferden karalara yaan yalar eninde sonunda denizlere ular. Suyun fiziksel hali (buhar, sv, kat) ve bulunduu yere bal olmadan, her molekl su, su dngsne katlr. Her yl atmosfere geen su 400.000 kilometre kp olarak tahmin edilmektedir. Bu suyun yaklak drtte direk olarak denizlere ya olarak dmekte geri kalan karalara yamaktadr.

4/27/12

Su Dngs Zarar Grrse Ne Olur ???

4/27/12

Aalar,

terleme yoluyla havay nemlendirir. Eer ormanlar tahrip edersek, havann nemi ve ya azalr. Yrenin iklimi sertleir.

Denizlerin yzeyine yaylan petrol tabakas

suyun buharlamasn engeller. Bu nedenle su dngsndeki denge bozulur. Olumsuzluklar balar.

4/27/12

Bunlar Biliyor Muydunuz?

Aratrmalarda, terleme ve buharlama yoluyla her byk aacn yaklak 5 tane 10.000 wattlk hava soutucusuna e deer bir soutucu etki yapt hesaplanm. Bu olay bir ormann iini evresinden ortalama 10C kadar daha serin tutuyor.

4/27/12

Proteinler, karbonhidrat ve hayat iin temel dier molekller karbon ierir, bu nedenle karbon hayat iin gerekli temel elementtir. Bitkilerin karbon kayna atmosferin %0.03'n tekil eden karbondioksit gazdr. Karbonun byk ounluu sularda erimi halde karbonat (CO3) ve bikarbonat (HCO3) ve kayalarda rnein kire ta (CaCO3) olarak bulunur. Karbon atmosferi de iine alan cansz evre ve canllar arasnda devreder.

Karbon Dngs

4/27/12

KARBON DNGS
ATMOSFERDEK KARBONDOKST

S M

4/27/12

L ORGANZMALAR AYRITIRICILAR LE TOPRAA GEER

4/27/12

Fotosentezde, bitkiler atmosferden karbondioksiti alr ve kompleks bileikler halinde, rnein eker, fikse eder. Fotosentezin genel forml u ekildedir;
6CO2 + 12 H2O + k ---> C6H12O6 (glikoz) +

6 O2 + 6 H2O Fotosentezde abiotik evreden alnan karbon biyolojik bileikler haline dntrlr. Bu bileikler oluturulduklar reticiler, reticileri yiyen tketicilerde veya retici ve tketicilerden arta kalan maddeleri paralayan ayrtrclar tarafndan hcre solunumunda kullanlr. Hcre solunumunun genel forml;
C6H12O6 + 6 O2 + 6 H2O ---> 6CO2 + 12 H2O

+ enerji
4/27/12

zetle;
retici

bitkiler, havadan ald CO2i fotosentezle ileyerek bol karbonlu besinler haline dntrr. Bu arada oksijeni atmosfere verir.

Bitkiler rettikleriyle, besin zincirindeki

tketicilere besin kayna olurlar. Bylece bol karbonlu besinler ve oksijen tketicilerce alnr.

4/27/12

Tketiciler

besinleri oksijen ile yakarak solunum sonucunda karbonu CO2 eklinde atarlar. CO2 tekrar reticiler tarafndan

Havadaki

kullanlr.

Ayrca karbon ieren l maddeler ve atklar,

ayrtrclar tarafndan besin olarak kullanldktan sonra CO2 gaz eklinde atlrlar. Bylece CO2 ve oksijen dngs tamamlanm olur.

4/27/12

Karbon dngs bozulursa ne olur?

4/27/12

Petrol, kmr ve doal gazn ar derecede

kullanlmas, havadaki karbondioksit orann artrarak, oksijen orann azaltmaktadr. Bu, hem hava kirliliine hem de asit yamurlarna yol amaktadr.

Atmosferde biriken CO2, sera etkisi yaparak

dnyamzn normalden fazla snmasna olur.

neden

4/27/12

AZOT DNGS
Azot (N2),
- yaam iin gerekli bir e ve canllarn her

hcresinde bulunur;
- canllarn temel yap maddesi olan proteinlerin

yapsna katlr;

- proteinler araclyla edinilir; - kokusuz ve renksiz bir gazdr; - soluduunuz havann %78ini oluturur.

4/27/12

Havadaki azot molekllerinin canllara yarar yoktur. Bu atomlar yle sk skya birbirine tutunmu ki baka herhangi bir eyle kolaylkla tepkimeye girmezler. nce molekler azotun (N2) ayrlmas gerekir. Molekler azotun ayrlmas ve hidrojen veya oksijenle balanmas byk enerji ister. Haber-Bosh prosesi ile azotlu gbre retimi 400-500 0C scaklk 200 bar basn altnda gereklemekte ve 1 kg azotlu gbre retimi 1.5 kg petrole mal olmaktadr.

4/27/12

ATMOSFERK AZOT

Amonya k Nitrat topra a geer Nitrifikasyo n bakterileri

4/27/12

4/27/12

4/27/12

Yldrm ve imek gibi doa olaylar, topraa

azot balanmasnda etkilidir.

Hayvanlarn

atklarndaki azotlu bileikler ayrtrclar tarafndan paralanr, ayrtrlr ve topran yapsna katlr. Ayrtrclar sayesinde l bitki ve hayvanlarn yapsndaki proteinlerden azot gaz elde edilir.

Topraktaki azotlu bileikleri ise, bitkiler alp

fotosenteze katar. Bu zincirine katlm olur.

ekilde

azot

besin

Fasulye, bakla gibi baz bitkilerin (baklagillerin)

4/27/12 kklerinde yumrular, bu yumrularn iinde de

iftiler, binlerce yldr topraa azota zengin

gbre ekerler.
Bal azot, topraa brakldktan sonra, bir

ksm bitkilerce ve bitkileri yiyen canllarca alnr. Bir ksm yzeydeki ya da yer altndaki sularla tanr. Bylece, nereye, niin uygularsak uygulayalm, kresel ekosisteme srekli bal azot ekliyoruz.

4/27/12

Bunlar Biliyor Muydunuz? iftiler, yzyllardr kullanlamaz

hale gelmi tarlalar yeniden canlandrmann yolunun buralara baklagil ekmek olduunu biliyorlard. Bylece azot topraa geri dnyordu.

Bugn, baklagiller kresel ekosisteme her yl 40

milyon ton civarnda bal azot ekler.

4/27/12

Azot dngs aksarsa ne olur?

4/27/12

Sanayi tesislerinin fazla olduu yerlerde petrol

ve kmr gibi fosil yaktlarn ok kullanlmalar sonucu havada azot dioksit birikir. Havada biriken azot dioksit de asit yamurlarna neden olur.
lkemizde yaz aylarnda kan ya da kartlan

orman yangnlar da havada karbondioksit ve azot dioksidin birikmesine neden olur.

4/27/12

Fosfor Dngs
Fosfor dngs, gaz formu olmad iin, maddenin karadan denize oradan tekrar karaya tand kelti tipi dngdr. Su, fosfor ieren kayalardan geerken onlar yava ta olsa andrr ve inorganik (PO4) molekllerini aa kartr. Bitkiler aldklar fosforu nkleik asitler dahil birok molekln yapsnda kullanrlar. Fosfor canl protoplazmay, cansz hcrelerden ayran ve btn enerji transformasyonlarnda yer alan ATP'nin yapsnda yer alr. Hayvanlar gereksinimleri olan fosfatn byk blmn yedikleri bitkilerden salar, baz ime sularna fosfor ierebilir.
4/27/12

Karbon ve azot gibi fosfor da besin zincirinde bir organizmadan dierine aktarlr. Hayvansal atklar ile l organik kalntlarn ayrmas sonucu serbest hale gelen fosfor tekrar bitkiler tarafndan kullanlr. Su ekosistemlerinde de fosforun bitkiler tarafndan alnmas, bitkisel dokularn heterotroflar tarafndan tketilmesi ve atklarn ayrtrclar tarafndan ayrtrlp, aa kan fosforun tekrar reticilerin kullanmna sunulmas kara ekosistemlerinde olan gibidir.

4/27/12

4/27/12

Yer yznde en byk fosfor deposu, yer kabuundaki fosfatl ktlelerdir. Fosfatlar biyolojik dnglerden kaybolabilir. Hava tesiri ve erozyon yoluyla kayalardan ve biyolojik sistemden ayrlan fosfat nehirlere ve daha sonra denizlerin dibinde birikmekte orada milyonlarca yl kalmaktadr. Jeolojik ilemler sonucu keltiler ykselerek yer yzne kar ve ayn ilemler tekrar balar. Jeolojik hareketlerle fosforun karalara kmas daha yava gerekletiinden, karaya geri gelen miktar, denizlere giden miktardan daha azdr.

4/27/12

Su ekosistemlerinden fosforun bir ksm karalara dnmektedir. Deniz canllarnn bir ksm deniz kular tarafndan yenir ve kular tnedikleri karalara dklarn brakrlar. Bu kularn gbresine guano denir ve guano fazla miktarda fosfor ve nitrat ierir. Bitkiler bu gbrelerin fosforunu kullanr ve kara ekosistemi besin zincirlerine fosforu dahil ederler.

4/27/12