Deneycilik

Deneycilik
Deneycilik, ampirizm veya empirizm, bilginin duyumlar sayesinde ve deneyimle kazanlabileceini ne sren grtr. Deneyci gre gre insan zihninde doutan bir bilgi yoktur. nsan zihni, bu nedenle bo bir levha (tabula rasa) gibidir. Deneycilik aklcln kartdr. Aklcla kart olarak deneycilik, duyum ve deneyimle temellenen bilgileri bilgi olarak kabul etmektedir yalnzca. nsan bilgisinin tek kayna deneyim ya da duyumdur buna gre. Bilginin kaynanda akl gren rasyonalizm geleneine kart olarak deneycilik her tr bilginin sonradan deneyimle, duyumlarla elde edildiini ileri sren bir felsefi temele sahiptir.

lk a felsefesinde deneycilik
lk a felsefesinde temel felsefi problemler zelikle evrenin balangc ve oluumu, varln sebebi ve varoluun anlam, bilginin kayna ve anlam gibi meselelerdir. Buna bal olarak deneycilik daha o zamanlardan bir epistemolojik tutum olarak belirir ve bilgiyi akln yasalarna gre deil nesnelerin grnlerine gre belirleme yaklam olarak ekillenir. Sofistlerde, Septiklerde, Stoaclarda belirli llerde deneyciliin izlerini bulmak mmkn olmakla birlikte, esas olarak iki nemli filozof bu gelenek iinde belirgin bir yere sahip olarak grnmektedir.Duyum, deneyim ve dolaysyla empirik bilgiyi merkeze alan felsefi yaklamn izleri bu iki filozoftan itibaren belirginlemektedir.

Demokritos
Ana madde: Demokritos Atomculuk olarak bilinen ilk a felsefe akmnn ncs Demokritos'tur. Maddeci doabilimi anlaynn kkleri Demokritos'a dayanr, ayn zamanda nedensel/zorunlu evren anlay ve bu anlay ekseninde temellenen felsefi/bilimsel dnce de kklerini Demokritos'ta bulur. Her eyin z nedir sorusuna verdii cevap "atom" olmutur; blnemeyen, nesnelerin son dayanak noktas, z olarak atom. Her ey atomlar ve atomlarn hareketliliinden ibarettir. Demokritos bu fikirlerinin felsefi erevesini, sonradan giderek sistematikleerek deneycilik olarak adlandrlan akma uygun bir nitelikte ortaya koymutur. Bu bakmdan birok nemli felsefe tarihcisi Demokritos'u ayn zamanda deneycilik akmnn nc isimlerinden saymaktadr.

Atomcu Demokritos

Epikuros
Ana madde: Epikuros Demokritos gibi deneyci filozoflarn nclerinden saylan Epikuros (ya da Epikur), soyut felsefi sylemlerden uzak durmu, mutluluk problemini ele alarak farkl bir ahlak felsefesi gelitirmeye ynelmitir. Mutluluk, insann doay ve evreni tanmasyla mmkndr Epikuros'a gre.Hareketlerin yasalarn tespit edebilmek iinse bilgiye gerek olduunu syler. Bilgi ise duyu verilerinden gelir; yani duyu verilerinin birok kez tekrarlamas sonucunda elde edilen genel tasavvurlar, Epikuros'a gre, bilgilerdir. Bu tasavvurlar ya da bilgiler nesnelerin kendileri deil onlardan gelen yansmalardr.Epikuros, duyu organlarnn yanltc olabileceini ya da yansmalar farkl ekillerde alglayabileceini de ne srer.Bylece akla da bir yer verilmi olur bilgi srecinde.Epikur iin duyu organlar ve akl, bilginin ortaya konulduu aralardr bir anlamda.Duyu organlarnca edinilen duyum ve izlenimler akl vastasyla tasavvurlara dntrlrler ve bylece bilgi ortaya kar.Ayrca Epikuros, haz ve ac duygulanmlarnn da bilgiyi etkilediini, bilginin doruluk deerinin kiilerin haz ve ac duyumlarna bal olarak deiiklikler gsterdiini ne srer.

Deneycilik

17. ve 18. yzylda deneycilik

lk a felsefesinde deneycilik, izlenimcilik ve duyumculuk akmlarnn ncs saylabilecek yaklamlar ortaya konulmakla birlikte, asl olarak deneyciliin sistematik bir felsefe olarak ortaya konulmas Yeni a olarak adlandrlan dnem ile birlikte meydana gelmitir.Bu evrede deneycilik ilk a felsefesindeki duyumculuktan belirli lclerde ayrlarak sistematik bir ynelime girer.ngiliz deneycilii olarak bilinen nl empirizm akm yalnzca empirizmin en nemli akm olmakla kalmaz, felsefe tarihi iinde de belirleyici bir neme sahiptir, zellikle bilgi sorunsal asndan kendi amazlaryla birlikte derinlikli almalar ortaya koymulardr.Locke, Berkeley ve Hume ingiliz deneyciliinin tartmasz isimleridir ve kendilerinden sonraki felsefenin ynn etkilemilerdir.

John Locke
Ana madde: John Locke (filozof) John Locke ngiliz felsefesinin ve deneycilik felsefe akmnn yeni ada yeniden domasn ve gelimesini salayan filozoftur.Deneyciliin kendi bana ve sistematik bir felsefe olarak ortaya kmasnda Locke nc isimdir.Locke'un etkisi zellikle 18. yzyl boyunca belirgindir.Hem insan dncesinin zgrln savunmas hem de insan bilgisi ve eylemliliini deneye dayandrmas bakmndan Locke, aydnlanmac felsefeyi de nemli lde etkilemi dnrlerden biridir.Bilgi dzeyinde Locke'a gre, doutan gelen ya da deneyimden nce varolan herhangi bir bilgi ya da nsel ilke (apriori) szkonusu deildir.Aksine btn bilgiler, dnce ve kavramlar deneyden ileri gelmektedir, nk zihinde herhangi bir duyumla balantl olmayan hibir dnce Empirizmi mevcut deildir.Daha nceden mevcut olduu varsaylan kavram ve ilkeler ise, baka sistematikletiren filozof John Locke insanlarn kendi deneylerinden karp doru ve geerli saym olmalarndan ileri gelmektedir.John Locke nsan Anl zerine Deneme adl kitabnda felsefesini aklar.Genel anlamda insan unsurunu konu edinmekle birlikte, zel olarak bilgi sorunsal zerinde durmaktadr burada.nsan zihninin dnyaya geldiinde bir tabula rasa olduunu teorik bir nerme olarak ileri srer Locke.Bylece bilgi ve bilginin dayandrld btn kavramlarn deneyle kazanld tezi ne srlr.Zihnimiz, deney ve gzlemlerin sonucu ortaya kan izlenimlerle zaman iinde dolar.Locke deney alann iki blme ayrr; d alglar (sensation) ve i alglar(reflexion).Btn bilgi ve dnceler bu ikili deneyden gelmektedirler.

David Hume
Ana madde: David Hume David Hume, emprizmin sistematikletirilmesinde ve kuramsal gcn felsefi bir akm olarak doruk noktasna tanmasnda daha da belirgin bir isim olarak ortaya kar.17. yzyln doa bilimi anlaynda geerli olan nedensellik ilkesini Hume felsef bir konumda yeniden deerlendirir; "her sonucun bir nedeni olduu ve her etkinin bir sebebi bulunduu" fikriyle ne srlen bu dnce, David Hume sonradan agrmclk olarak bilinecek olan akmn ncs olarak tesciller.yleki akln ve mant ilkeleri ve temel Empirizmin doruk noktas saylan David Hume kategorileri bile, sonucta izlenimlere dayanr.Hume nedensellik ilkesinin byle olduu belirtir.Bu bakmdan empirizm Hume'da doruk noktasna ulamtr.nsan Doas zerine Bir Deneme kitabnda Hume, tpk nceli Locke gibi, insan kavramlarnn ve fikirlerinin kaynann ne olduu sorusuyla ilgilenir.Her iki filozof da empirist olmasna ramen Hume, baz noktalarda Locke'dan ayrlr. ve d alg ayrmn reddeden Hume, bu iki alan birletirmeye ynelir, insann bilgi alannn bu ekilde blmlenemeyeceini ileri srer.Hume'un ortaya koyduu ayrmlar daha bakadr; izlenimleri ve kavramlar ayrr Hume.zlenimler duyu organlarnn algladklarndan ileri gelir; kavramlar ya da dnceler ise artk canlln yitirmi olan izlenimlerin tasavvurlarndan meydana gelir.Zihnin temel grevi, duyularla elde edilen verilerin

Deneycilik zerinde ilem yapmak, izlenimleri bilgiye dntrmektir.Btn fikirlerin temeli bu izlenimlere dayanr nk.En soyut idealardan bir olan Tanr ideas bile, insanlarn deneyimlerindeki izlenimlerinden meydana gelmitir. john locke rasyonalistlere kar bir fikir ortaya koymutur. ona gre herey deneyden trer. gzle grmediiniz ve deneyle kantlanmayan hibirey yoktur David Hume ve ampirizm zerine: Gilles Deleuze, Empirisme et subjectivit, PUF, 1953 (Trkesi: Ampirizm ve znellik, Ece Erbay (ev.), Norgunk Yaynclk, 2008).

Thomas Hobbes
Ana madde: Thomas Hobbes Belirli anlamda materyalizmin de Yeni a felsefesi iinde temsilcisi saylan Hobbes, fiziksel gereklii her eyden stn tutmu, her eyin fizik maddenin hareketinden ileri geldiini ne srmtr.Hobbes asl olarak nn siyaset felsefesindeki dncelerine borludur.Bununla birlikte Hobbes'i szkonusu dnem iindeki deneycilik akm iinde deerlendirmek yerinde olur.Hobbes da deneyci felsefenin kuramsal ve yntemsel gelerini sahiplenir.Bilginin kayna olarak fiziksel gerekliin deneyimini, yani duyu alglarnn roln ncelikli olarak alr.Hobbes da dierleri gibi tm bilginin temelinde duyularn, yani duyu deneyinin olduunu ne srer.Bununla birlikte Hobbes empirik filozoflarda grlmeyecek ekilde matematikle, zellikle geometri ile ilgilenmitir.

Hobbes

George Berkeley
Ana madde: George Berkeley Berkeley, empirist felsefe akmnn nemli isimlerinden olup gelitirdii felsefi yaklamla materyalist ynelimli empirisitlerden farkl olarak tamamen idealaist ynelimli bir yaklam gelitirdi.yleki, Berkeley sonu olarak maddi varln gerekte varolmad sonucunu ne srd.John Locke'u, maddenin kendi bana varolduunu dnd, bu anlamdada eski soyut felsefelere inand gerekesiyle eletirdi.Berkeley bu anlamda idealizmin en nl temsilcilerinden saylr; ancak ayn zamanda empirist felsefe iinde de yer almaktadr.nsan Bilgisinin lkeleri zerine nceleme adl kitabnda temel felsefi kavramlarn gelitirir.Berkeley'e gre, nesnelerin z, alglanm olmalarndan ibarettir.Buna gre nesneler dnceden baka bir ey deildirler.Alglar saf dncelerdir ve kendisiyle ilgili edindiimiz dnceler dnda madde diye bir ey yoktur.Her eyin dayanak noktas duyumsal kesinliktir, bilginin deeri duyumsal kesinlie dayanmasyla anlam bulur.

"nsan Bilgisinin Prensipleri" George Berkeley

Francis Bacon
Ana madde: Francis Bacon Bilimsel dncenin Yeni adaki ncs saylan Francis Bacon, ayn zamanda belirli bir ekilde deneyci felsefeninde nc isimleri arasnda yer alr.Locke ile sistematikleip Hume ile doruuna ulaan Mill ve Bertrand Russell ile devam eden ingiliz empirizminin bir anlamda kurucu Bacon'dr.Bacon'n bilimsel yntem olarak ne srd tmevarmsal yntemi, gzlem ve olgularn toplanmas, bunlar zerinden sonuclara gidilmesi yaklamn ierdiinden, empirik felsefenin temel yntemsel yaklamna denk der.Bacon'a gre bilim nedenlerin kefedilmesi uradr.Nesnelerin biimsel nedensellikleri onlarn fiziksel niteliklerinden ileri gelir ve tmevarmsal yntem bu nedenselliklerin ortaya konulup bilgiye ulalmasnn yntemidir.

Deneycilik

John Stuart Mill

Ana madde: John Stuart Mill John Stuart Mill asl olarak yararclk olarak adlandrlan bir dnr olarak n yapm olan ingiliz filozofudur.Mantkta tmevarmsal yaklan gelitirilmesine nemli katklar salamtr.Deneyci filozlarn izgisinde devam ederek, zellikle Berkeley'le balantl nermeler gelitirmitir.Mill, Berkely'den d dnyann/maddenin gereklii konusunda ayrlr, ona gre duyumlarn dayanak noktas, maddi gerekliktir.
J.S.Mill

Condillac
Ana madde: Condillac Fransz filozof Condillac, empirik felsefenin zellikle duyumculuk ynnde gelitirilmesini salam ve bu ynde temellendirmitir.Bilgi teorisi konusunda kapsaml yaptlar retmi olan Condillac, aydnlanma anda zellikle deolog olarak adlandrlan dnrleri etkilemi ve gnmze kadar gelen biir ok tartmann teorik temellerini atmtr.Condillac iin felsefe ksaca duyumlarn bilgisi zerine dnmek olarak tanmlanr ki, bu ayn zamanda her tr bilginin temelinde duyumlar olduu tezinin ne srlmesidir.

armc deneycilik
Kurucular David Hardey ve Joseph Priestley olan deneyci akm.

Duyumculuk, Pozitivizm, Pragmatizm ve Deneycilik ilikileri/ayrmlar

Empirist felsefe, ince nanslar ve kavram ayrmlar zerinden, ya da ncelikli ilkelerin neler olduu ve yntemsel yaklam noktasndaki ayrmlardan hareketle farkl kollara ayrlr ve kuramsal konumlanlar itibariyle birbirlerinden farkllarlar.Belirli bir noktada bu farkllklar farkl felsefe eilimleri olarak belirlemelerini getirir.Bunun yannda, hepsinin ncelikli ilkesel kavram farkl olmakla ve farkl bir felsefi konuma ynelmeleri szkonusu olmakla birlikte, rasyonalist gelenee kart olarak, deneye, gzleme, pratik olana, yaama ncelik verdiini iddia eden bir epistemolojik temele dayanrlar.Duyumculuk duyu verilerinin bilginin temeli olduunu, pozitivizm gzlem ve deneyin dorulanabilirliin tek kayna olduunu, pragmatizm somut yaamn ve pratiin her eyin ls olduunu ne srdnde deneycilik felsefesinin epistemolojik konumundan kalk yapmaktadrlar.

Viyana evresi
Ana madde: Viyana Okulu Mantksal empirizm ya da mantk olguculuk olarak bilinen bir felsefi konuma sahip olan Viyana evresi, belirli ekillerde deneycilik felsefesinin teorik ncllerini srdrr.zellikle pozitivist anlamda deneycilii deerlendirmilerdir.Mantksal empiristlerde "anlan" kavram nemli bir yer tutar.Anlaml nermeler dorulanabilir, yani gzlem ve deney ile ak seik bulgulanabilir olan cmlelerdir bulgularDorulanabilirlik ilkesini ne srmler ve bunun temeline de deney ve gzlemi koymulardr.Bu gruba gre gzlemle dorulanamayan her ey metafiziktir ve metafizik olan her ey de anlamszdr.

Deneycilik

Bertrand Russel
Ana madde: Bertrand Russell Bertrand Russell, matematiksel mantk alanndaki almalarn felsefe alanna genileterek bir mantksal atomculuk retisini gelitirmitir.ngiliz filozofu olarak Russell epistemolojik olarak empirizmi benimser ve deneysel bilgimizin temel olduunu, bunlarn betimsel ve tanklk yoluyla elde edilmelerine bal olarak iki tre ayrldn ne srer. Russell, analitik felsefeyle ve mantksal empiristlerle ya da mantksal olgucularla baz bakmlardan benzer teorik konumlara sahiptir.

Empirizm eletirileri
Duyular ve duyumlar bilgi problemi asndan yeniden nemli klmasyla etkili olan deneycilik felsefesi, duyum ve deneye ar ve buna bal olarak da yanl bir yer vermekle eletirilir.zellikle akl tamamen geri plana itmesi ve hatta tamamen nemsiz klmas, deneycilie ynelik youn eletirilerin gortaya kmasna yol aar.Zihnin bo bir levha olduu nermesi, sonradan daha ok yanllanabilir bir nerme olarak belirmitir; zihnin, duyumlarn etkisiyle hareket eden bir makine/ara olmad, ya da nesnellii yanstmaktan ibaret edilgen bir konum olmad psikanaliz, antropoloji gibi bilim alanlarndan gelen katklarla da eletirilebilir olmutur.Dil-zihin-gereklik ilikisinde empirik nermelerin geerli olmad, bamsz bir deney ve gzlem alan bulunmad, her tr gzlem ve deneyin, izlenimlerin belirli bak alarna gre retildii ileri srlmtr.Empirizm eletirilerinin doruk noktas W. V. Quinein Deneyciliin ki Dogmas adl kitabdr.Quine, burada deneyciiliin temel nkabullerine ynelik eletirilerini yneltir.Bir yandan, analitik nermeler ile sentetik nermeler arasnda yaplan kat ayrm eletirilir ve apiriori bilgilerin olduu ne srlr.kinci olaraksa, deneyciliin ne srd deneyimin koullarna ynelik bilginin nereden geldiine ilikin eletiri dile getirilir.Ayrca gzlem sonuclarnn sentezlenmesini salayan tmevarm ilkesinin deneyimle nasl temellendirilecei sorusu da deneyci felsefecilere yneltilir.prt

Gzat
Duyumculuk Rasyonalizm

Kaynaklar
David Hume ve ampirizm zerine: Gilles Deleuze, Empirisme et subjectivit, PUF, 1953 (Trkesi: Ampirizm ve znellik, Ece Erbay (ev.), Norgunk Yaynclk, 2008).

Article Sources and Contributors

Article Sources and Contributors

Deneycilik Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?oldid=7318505 Katkda bulunanlar: Alibaz, Denisutku, Dnya vatanda, Eldarion, Euthygenes, Eref, Homonihilis, JspTiTo, Karatay, Krat Can alar, LostMyMind, Mach, Noumenon, Oxycan, Serhantr, Vikiizer, 21 anonim deiiklikler

Image Sources, Licenses and Contributors

Dosya:Demokrit.jpeg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Demokrit.jpeg Lisans: bilinmiyor Katkda bulunanlar: User Dr. Manuel on de.wikipedia Dosya:John Locke.jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:John_Locke.jpg Lisans: bilinmiyor Katkda bulunanlar: Jebur, Kelson, Kilom691, Raymond, Schlurcher, 1 anonim deiiklikler Dosya:David Hume.jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:David_Hume.jpg Lisans: bilinmiyor Katkda bulunanlar: Bjankuloski06en, Diomede, Gabor, Hannah, Huerlisi, Jonathan Oldenbuck, Mutter Erde, Mxn, PKM, Red devil 666, Sir Gawain, Slomox, Thorvaldsson, 2 anonim deiiklikler Dosya:Thomas Hobbes (portrait).jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Thomas_Hobbes_(portrait).jpg Lisans: Public Domain Katkda bulunanlar: (died 1694) Dosya:Berkeley1-1.jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Berkeley1-1.jpg Lisans: Public Domain Katkda bulunanlar: Tomisti Dosya:JohnStuartMill.jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:JohnStuartMill.jpg Lisans: Public Domain Katkda bulunanlar: Aegis Maelstrom, Aurevilly, Cherry, Dbenbenn, Editor at Large, Mdd, Oneblackline

Lisans
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/