Budizm

Budizm

Hong Kong - Tian Tan'daki Buddha heykeli

Budizm
Budizm Tarihi Budizm kronolojisi
Budizm Kavramlar Pratitya-samutpada Hazine Drt Asil Hakikat Asil Sekiz Yol Nirvna nemli Kiiler Buddha kyamuni Buddha Bodhisattva Yrelere gre Budizm Gneydou Asya Budizmi in Budizmi Tibet Budizmi Bat Budizmi Japon Budizmi l Budizm Theravada Mahyna Vajrayna

Budizm

2
Budizmin Yazl Kaynaklar Tripitaka Pali Derlemesi Vinaya Pali Suttalar Mahayana Sutralar Abhidharma Budist Tantra Budist Kltr

Budizm, bugn dnya zerinde yaklak 500 milyon takipisi bulunan din ya da retiler topluluu. lk nce Hindistanda ortaya km, daha sonra zaman iinde Gney, Gneydou ve Dou Asyada (Sri Lanka, Moolistan, Kore, Japonya, Tibet, in, Tayland ve Nepal gibi lkelerde) yaylmtr. Farkl bak alarna gre din veya felsefe olarak tanmlanan Budizmin hedefi, hayattaki ac, zdrap ve tatminsizliin kaynaklarn aklamak, ve bunlar gidermenin yollarn gstermektir. Budizm'de retilerin ana atsn, meditasyon gibi ie bak yntemleri, reenkarnasyon denilen doum lm dngsnn tekrar ve karma denilen neden-sonu zinciri gibi kavramlar oluturmaktadr. Budizm Sanskrite ve Pali dillerindeki eski Budist metinlerinde 'uyanm kii - farknda olan' anlamna gelen Buddha kelimesinden tretilmitir. "Tarihi Buda" da denilen Siddhartha Gautama Budizm'in kurucusu olarak kabul edilir. Siddhartann hayattaki aclarn kaynan aklamak amacyla yapt uzun almalar sonucu, zdrab sona erdirecek bir manevi anlaya ulat ve bylelikle Budala eritii kabul edilir. Budizm Siddhartha Gautama'nn lmnden sonra 500 sene boyunca Hindistan Yarmadasnda, daha sonra Asya ve dnyann geri kalannda yaylmaya balad. Hindistan'da zamanla etkisini yitiren Budizm, Gneydou Asya ve Uzak Dou kltrnde etkisini gnmze kadar devam ettirmitir.

Tarihe
Budizm M.. 563-M.. 483 yllar arasnda yaad tahmin edilen, bugn Buddha olarak bilinen Siddhartha Gautama tarafndan kurulmutur. Siddhartha Gautama kuzey Hindistan'da bir prens olarak doduktan sonra, hayattaki aclar sona erdirmek iin bir yol bulmak amacyla kralln terk etmi ve uzun almalar sonucunda aydnlanmaya ulamtr. Sosyolojik ve tarihsel planda Budizm'in, Hindistan' igal eden Aryan topluluklarnn beraberinde getirdii Brahmanizme kar bir tepki olarak ortaya kt sylenebilir. Felsefi kaynaklar arasnda, Brahmanizm ve Hinduizm ile birlikte, Jainizm ve yerli halklarnn eski din ve kltrleri de saylabilir.[1] Ancak geleneksel olarak Budizm'in en temel kayna olarak Siddharta Gautama'nn aydnlanma deneyimi ve bu deneyim sayesinde kazand bilgelik gsterilir.

Buda'nn yaam
Siddhartha Gautama'nn, Nepal'deki Lumbini'de[2] doduu dnlmektedir. Yaygn olmamakla birlikte Hindistan-Nepal snrndaki Kapilavastu'da doduuna dair iddialar da vardr. Geleneksel olarak kabul edilen yaam hikyesi yledir: Siddhartha Gautama klan ve Sakya kabilesinden bir prens olarak dnyaya gelir. Doumundan ksa bir sre sonra babas Kral Suddhodana'y bilge olduu varsaylan bir kii ziyaret eder. Siddhartha hakknda "Bu ocuk ya muhteem bir kral (chakravartin), veya muhteem bir kutsal adam (Sadhu) olacak" der. Siddhartha'nn ileride kral olarak yerine gemesini arzulayan babas ise, onun yaam boyunca ac ve lm gibi hayatn gereklerinden habersiz sarayda yaamasna aba gsterir. Bundan dolay Siddhartha hayatnn ilk 29 yln insan nefsinin arzu edebilecei her tr zenginliin iinde yaamtr. Babasnn abalarna ramen Prens Siddharta 29 yandayken, ilk kez bir yal insann ac ektiini grr. Bu olaydan sonra sarayn dnda yapt gezintilerde, hasta

Budizm bir adam, rm bir ceset ve ileci bir dervi[3] grnce hayatn zdrap ierdigini farkeder ve acy altetmek iin ileci bir dervi olarak yaamaya karar verir. Dervi olmak iin grkemli hayat arkasnda brakarak sarayndan ayrlan Siddhartha, balangta eitli dervilere katlarak onlarn ileci retilerini izler. Bu derviler toplumdan ayr, yoksun bir hayat srerek alk, kendine eziyet gibi eitli yntemlerle nefislerini engellemeye almaktadrlar. Uzun sre bu yoksun hayat izleyen Siddhartha bu yntemlerin insana ala dayanma, hassas fsltlar duyma, vcutta ar hissetmeme gibi olaanst ruhani gler kazandrdn farkeder, ancak ayn zamanda vucuduna zarar verdigini de grr.[4] Siddhartha, bu yntemlerin arad cevaba ulamasna katkda bulunmadn, prens olarak zenginlikler iindeki hayatnda olduu gibi tatminsizlik ve huzursuzluk yarattna karar verir. Bylelikle ileci yaamna son vererek anapanasati[5] denilen "nefesi dikkatle takip etme" meditasyonunu gelitirir. ileci yaam yerine, ne nefsin her isteine boyun een, ne de vcudu ypratacak kadar mahrum brakan, Orta Yol olarak tannan bir yaam ekli gelitirir. Sylenceye gre ileci hayat terk etmesi bir gn kyl bir kzn getirdii st ve pirin muhallebisini kabul etmesiyle olur; ve bir incir aacnn altnda nefes meditasyonuna oturur. 49 gnlk meditasyondan sonra, 35 yandayken ilmini tamamlar ve gnmz Bodh Gaya'snda bulunan bu aacn altnda aydnlanmaya ular. Aydnlanmasndan sonra Buda veya Gautama Buddha adn alarak retilerini yaymaya balar. Hindistan'n kuzeyini, Ganj kylarnn kutsal kenti Benares ve dolaylarn yeni felsefesini anlatarak gezen Gautama Buddha, kaytlara gre 80 yanda Kuinigar'da (Hindistan) lmtr. Gautama Buddha'nn lmnden sonra Budizm Gneydou, Dou ve Kuzey Asya'da yaylmtr. 20. yzyla gelindiinde Avrupa ve Amerika'da da ilgi grmeye balayan Budizm, pekok farkl mezhep ya da okula ayrlmtr.

Buda sonras gelimeler

Buda'nn lmnn ardndan toplam alt Budist Konsey dzenlenmitir. Bu konseyler, retilerin Dou ve Gneydou Asyadan baka yerlere yaylmasnda, farkl greneklerin geliiminde katkda bulunmutur. Kuzey Budizm (Mahayana), Orta ve Dou Asyaya kadar yaylmtr. Gnmzde halen uygulanmakta olan in, Japonya (Zen) ve Amitabha Budizmini (Dou Asya) oluturmutur. Budizm, Hindistann kuzeyinden sonra Himalaya Blgesinde yaylmaya devam etmitir ve orada Vajrayana (Tibet, Bhutan, Nepal, Moolistan v.b. lkelerde) domutur. Budizm, farkl dini geleneklerle de karlkl iletiim iine girmitir. Budizmin bak alar, onu kurumsallamaya doru itmitir (rn: Bn ve Shinto= Shinbutsu-Shugo / Bn: Tibetin Dini, Shinto: Japonyann yerli dini).[kaynak belirtilmeli] Gney Budizm (Theravada), Gney Hindistan ve Sri Lankadan sonra Gneydou Asya lkelerinde ortaya kan Mahayanann yerine gemitir. Baka lkelere de yaylan Budizm, bu lkelerdeki dnr ve dinlerle farkl dzeylerde karlkl etkileim iine girmitir. Bu yabanc felsefe ve dinler Budizmin zyle bsbtn farkl bir ierie sahiptir; buna ramen bir karm meydana gelmitir.

Okullar
Ana madde: Budizm okullar Bugn genelde kabul gren snflandrmaya gre, Budizmde balca drt akm vardr. Bunlar: Gney Budizmi, Theravada, Gneydou Asya Budizm veya Pali Budizmi olarak da bilinir. Takipileri balca Sri Lanka, Myanmar, Tayland, Laos, Kamboya ve Malezya, Vietnam, in, Banglade'te bulunur. Dou Budizmi, Dou Asya Budizmi, in Budizmi, in-Japon Budizmi olarak da bilinen Mahayana'dr. Takipileri balca in, Vietnam, Kore, Japonya, Singapur, Rusya'nn baz blgelerinde bulunur. Kuzey Budizmi, Tibet Budizmi, Tibet-Mool Budizmi, Lamaizm, Vajrayana olarak da bilinir. Tibet, Moolistan, Bhutan balca olmak zere Nepal, Hindistan, in, Rusya ve Trki Orta Asya'da takip edilir. Bat lkeleri: Budizm zellikle 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren ABD, Avustralya, ve eitli Avrupa lkelerinde de kk salmtr. Batda Budizmin dini zelliklerinden ok, felsefi ve psikolojik zellikleri, meditasyon ve zihin terbiyesi unsurlar vurgulanmaktadr.

Budizm Hinayana (kk tat) ad da verilen Theravada Budizmi (eskilerin yolu), bireyleri bu dnyann sknt ve zdraplarndan kurtarmay amalar. Yani, ncelikle bireyin yazgsn ve kurtuluunu dikkate alr. Buna gre, ac ekmekten kurtulmann tek yolu, yaamdan el etek ekerek, Nirvana'ya ulamakla elde edilebilecek olan ahlak yetkinliidir. Buna karn Mahayana Budizmi (byk tat), bireyden ok tm insanl, yani btn dikkate alr. Bu anlaya gre, byk bor gerekte tm insanla hizmet ettikten sonra denmi olacaktr ve bireyin yalnzca kendisini kurtarmasnn hibir nemi yoktur. nc byk mezhep olan Vajrayana, Mahayana'dan tremi tantrik bir okuldur. Felsefi adan Mahayana'dan ok farkl deildir ancak uygulamada yepyeni yntemler ekler. Btn Budist mezhepler "yeniden doum" (reankarnasyon) ve karma inanlarn kabul eder. Karuna ad verilen Budist merhamet anlay da tm okullarda ortaktr. Bundan baka btn Budist mezhepleri ve okullar Drt Yce Gerek, Sekiz Aamal Asil Yol, 12 halkal nedensellik yasas gibi temel Budist retileri kabul eder.[6]
Zaman izelgesi: Budist geleneklerin geliimi ve yaylm (yaklak M.. 450 yaklak M.S. 1300)
M.. 450 M.. 250 M.S. 100 M.S. 500 M.S. 700 M.S. 800 M.S. 1200

Hindistan

Erken dnem Sangha

Erken dnem Budist Okullar

Mahayana

Vajrayana

Sri Lanka& Gneydou Asya

Theravada Budizmi

Orta Asya

Greko-Budizm

Tibet Budizmi

pek Yolunda Budizm

Dou Asya
M.. 450 M.. 250

Chan, Tendai, Ark lke, Zen, Niiren

Shingon

M.S. 100

M.S. 500

M.S. 700

M.S. 800

M.S. 1200

Aklama: = Theravada gelenei

= Mahayana gelenei = Vajrayana gelenei

Buda'nn lmnden bir ka yzyl sonra erken dnem sanghasnda, vinaya ve reti anlayndaki farklar, corafi uzaklk gibi nedenlerle eitli ayrmlar ortaya kmtr. Buna bal olarak nc Budist Konsey dnemine gelindiinde ilk Erken dnem Budist Okullar olan Mahasanghika (Byk Cemaat) ve Sthaviravadin (eski yol) okullar kurulmutur. Daha sonra bu ekilde farkl fikirleri olan 18 okul daha oluturulmutur. Bugn bile bu okullarn hangi gruba ait olduklar belli deildir. Mahasanghika, drt Shravaka okullarndan biri olarak kabul edilmitir (Sthaviravada, Mahasanghika, Sammitiya ve Sarvastivada).

Budizm

Theravada
Gney Budizm, Pali Budizm, ya da Mahayana Budistleri tarafndan "Hinayana" (kk tat) olarak da nitelendirilen, Budizmin en eski okulunun gnmzdeki tek temsilcisidir;[7] disipline ve monastik hayata byk nem verilir; rahipler iin kat kurallar vardr. Theravada yalnzca Pali derlemesi'ni kabul eder, Mahayana mezhebinden farkl olarak mistisizm ve mistik speklasyonlara yer verilmez, felsefidir; ruhun ve Tanr'nn olmad olgusu zerine en ok duran Buddhizm mezhebidir. Mahayana mezhebinden farkl olarak yalnzca Gautama Buddha'nn retilerinin "stn" olduu kabul edilir, daha sonra aydnlanan ve "Buddha" olarak isimlendirilen kiiler Gautama seviyesinde deillerdir, Mahayana'nn aksine dier Buddha'larn da deil yalnzca Gautama'nn retileri kutsal metin olarak kabul edilir. Nirvana'ya ulamak iin pek ok kere lp yeniden doarak "gelimek" gereklidir.

Mahayana
Ana madde: Mahayana

Budist Tapnak, Chiangmai, Tayland

Mahayana mezhebi iinde, her biri farkl Sutralar vurgulayan, farkl okullar barndrr. En nemlileri, Ark lke Budizmi, Zen Budizm ve Niiren Budizmi'dir. Pali Derlemesi, Mahayanaclar iin sadece "balang" seviyesinde olan kutsal metinlerdir. Theravada'dan farkl olarak pek ok Mahayana Sutras kabul edilir. Hatta kimi okullar bunlarn reti olarak Pali derlemesinden daha ileri seviyede ve stn olduu sylenir. Mahayana Budizmine gre Buda-doas herkesin iinde bulunur. Aydnlanmaya ulaabilmi eitli stn varlklarn insanlara yardm edebilecei inanc, gksel mekanlar ve zengin bir kozmografyaya sahiptir. Zen Budizmi Japon ve in olmak zere balca iki okula ayrlr. in'de bu okula "Chan" ad verilir. Japon Zen'inden farkl olarak biraz daha felsefidir ve Shurangama Sutra'ya ayrca nem verilir. Japon Zen'inde balca Rinzai, Soto ve Obaku okullar vardr. Rinzai okulu koanlara fazlaca nem vermesiyle tannr. Zen Budizmi kavramlardan ve kelimelerden daha ok anlamn, manann zerinde durmaktadr. nanca olduu kadar meditasyona ve kiisel deneye verdii nemle dier Budist okullarndan ayrlr. Yeniden doum olgusu zerinde fazla durulmaz, an yaamann nemli olduuna dikkat ekilir. Zen Budizminde en ok Lankavatara, Elmas ve Platform (Altnc Pirin Platform Sutras) Sutralarna nem verilir.

Nanshan Chan tapna, Longkou Yantai, in

Ark lke Budizmi veya Amidism'de ise meditasyon ve deneyimleme deil, iman n plandadr. Amida Buddha'nn ad srekli tekrarlanr, bylece ldkten sonra "Ark lke" denilen Samsara'nn dnda olduu kabul edilen bir boyutta yeniden doulacana ve oradan da Nirvana'ya daha kolay ulalacana inanlr.

Budizm Ark lke Budizmi kendi iinde kollara ayrlr bunlardan en kats Jodo Shinshu ad verilen Japon Ark lke okuludur. Bu okula gre kiinin kendini kurtarmas imknszdr; Gautama Buddha'nn rettikleri ile dahi kurtulu artk mmkn deildir (Mappo), gnmzde insanolu kendini asla kurtaramayacak bir haldedir. Dolaysyla meditasyonun veya deneyimlemenin yarar yoktur, kiinin tek yapmas gereken Amida Buddha'nn adn Namu Amida Butsu eklinde srekli tekrarlamas (Nembutsu), onun gcne inanmas ve bylece ldkten sonra Ark lkede doabilmesidir. Ark lke Budistlerinin en nemli saydklar Sutralar: Amitabha Sutra, Infinite Life Sutra ve Visualization Sutra'dr. Niiren Budizmi tm Budist mezhepleri iinde en kat olandr, dier btn Mahayana okullarn "ortodoksluktan, doru retilerden sapma" olarak grr, dier okullardan farkl olarak en ok Lotus Sutra'ya nem verir.

Vajrayana
Ana madde: Vajrayana Vajrayana 4. yzyl Hindistannda oluan Mahayana Budizmi'nin bir uzantsdr. Moolistan Budist gelenei ve Tibet Budizmi bu uzantnn etkisi altnda gelimitir. Snrl olarak da in ve Japonya'da kendisine yaylma alan bulmutur. Vajrayana kimi zaman Elmas Ara, Mantrayana (Mantra Arac), Tantrayana (Tantra Arac) ya da Ezoterik Budizm olarak da adlandrlr. Vajrayana, zaman zaman Theravada ve Mahayana'nn ardndan, Budizmin nc Yanas (veya 'tat') olarak kabul edilir. Bu gre gre 'dharma arknn devri' vardr. Dharma arknn ilk dnnde Gautama Buddha Varanasi'de Drt Yce Gerek gibi dharmalar retmi, sonucunda gnmze bir tek Theravada'nn ulat Hinayana okullar ortaya kmtr. kinci dnnde ise Bilgeliin mkemmelletirilmesi sutralarnn Rajgir blgesinde retilmesiyle Mahayana okullar domutur. Dharma arknn nc devirinde oluan retiler ise Shravasti'de retilmi ve tm varlklarda bulunan Buda-doasn aklamtr. Vajrayana da bu nc evreden ilham almtr. Budizmin en eski okul gelenei olan Theravada Vazgemenin yolu, Mahayanann Sutra sistemi Birlemenin yolu olarak tanmlanrken, Vajrayana Sonuca giden yol olarak adlandrlmtr. Vajrayana, Mahayana ile ayn felsefi temellere dayanr; daha ok benimsedii yntemlerle (Tantra teknikleri (Vajrayana)) ayrlr. Mahayana'da uygulamalar kabaca iki yola ayrlr: iyi niteliklerin mkemmelletirilmesi metodu olan Sutrayana ve nihai Budalk hedefini yol olarak benimseyen Vajrayna metodu. Vajrayana tam aydnlanmaya ulalmadan nce Buda-doasnn mistik tecrbe ile deneyimlenmesini gerektirir. Bu tecrbelerin aktarlmas iin, bir ezoterik bilgi kmesinin Budist tantrik yogiler tarafndan toplanm ve nesilden nesile aktarlm olmas gerekir. Uygulayc ncelikle yetkin bir ruhani retmen ya da guru tarafndan kabul edilmelidir. Samsara'nn ac dngs Vajrayana asndan Aydnlanm canllar dndaki duyarl canllarn olaylar alglanmasnda temel bir hata bulunur. Duyarl canllar, doada tek bana ortaya kan olaylar kendilerini dierlerinden soyutlayarak alglarlar. Gerek bir varlk bu anlaya gre, her ne kadar asl znde i varlktan yoksun (Shunyata) olsa da, yanltc bir ekilde bir olayn yerine gemektedir. Bu yerine gemeden tr dier olaylardan bamsz ortaya kan bir Ben tanm oluur. Bu Ben tanm ile birlikte temelleri bilgisizlik, esaret ve nefret olan Kk- Zihinsel zehir diye adlandrlan tanm ortaya kar. Bu zihinsel zehir nedeniyle vcut, dil ve ruhla ifa edilen, acya neden olan eylemler Karma felsefesini ortaya karr. Karma zihinsel izlenimlerin nedeni olarak da tanmlanr. Bu izlenimler zihinsel zehirlenmeye koullu eylemlerden oluur ve gelecekteki ac dolu deneyimlerin sonucu olarak da ortaya kar. Aydnlatlmam akl sahibi canllarn zihnindeki karmik izlenimler (belirgin bir zne kabulne dayal olarak) bireysel yaam gerekliinin ortaya kmasna neden olur. Yeniden doumun, yalln, hastaln ve lmn ortaya kard acnn dngsne (Samsaraya) bal olan tanrlar, yar tanrlar, insanlar, hayvanlar, a ruhlar ve cehennem canllarnn farkl tabakalar bu yaam gerekliinin rnekleridir.[kaynak belirtilmeli]

Budizm Yntemler Elmas ve an Budist uygulamann zellikle Vajrayanada sahip olduu ama, akl sahibi canllarn balln ve varln ortaya karan sreci ac dngsnden ayrmaktr. Buna gre Vajrayanada en ulu retiyle ilgili olarak iki tr yntemsel yaklam vardr: Mahamudra (Byk Mhr / Sembol) ve Dzogchen (Byk (tam) Mkemmellik) Tantrik uygulamalar Kelime olarak fikir arac anlamna gelen Mantra, Sanskrite dini iir demektir. Meditasyon ve grselletirmenin yan sra Mantrann szl gelenei de zel tantrik aralar arasnda yer alr. Bunun devamnda gelen tantrik uygulamalar ise ayinlere, trenlere ve Guruyogaya (reticinin ruhu ile btnlemesine) aittir. zellikle Tibet Budizminde retmenlerden rencilere dorudan aktarma ve retmeye byk deer verilmektedir. Budist retisinin balang noktas olarak bu uygulamalarla birlikte gvenilir bir bilgi olmas nemlidir. Anlayl bir efkat ve doru bir bak as olmakszn bu yntemleri uygulamann imkn yoktur. Budadan renilen sekiz aamal asil yolun ahlaki kurallar tm Budist yolunun ve tabi ki Vajrayanann temellerini oluturur. Ayrca akl sahibi btn canllarn aydnlanmasndaki faydann salanmas iin Mahayanann harekete gemesi daima gereklidir.

retiler: Buddhadharma
Sanskrit Dharma (Pali dilinde Dhamma) kelimesi Budizmde iki anlamda kullanlmaktadr: 1. Dnyay oluturan etmenler, olgular topluluu ve doa yasalar (dharmalar) 2. Buda'nn retileri: Buddhadharma, Drt Yce Gerek, Sekiz aamal asil yol gibi dorudan Buda'ya atfedilen retilerle birlikte, Mahayana ve Vajrayana'da kabul edilen retileri kapsar. Buda Dharma retilerinin olduu gibi kabul edilmemesini sylemi ve meditasyon gibi birok zihinsel ie bak yntemleri ile dorulanmasn istemitir. nanla deil, ancak kiisel deneyimleme ile bir stn farkndalk durumu oluturulabilir ve aydnlanmaya ulalabilir.

Karma ve yeniden doum

Budizmde her canl sonsuz bir lm ve yeniden doum dngs iinde, Alt alem denilen farkl yaam formlar arasnda tekrar tekrar varolur. Ancak yeniden doum kavram dier dinlerdeki, sabit ve her eyden apayr bir varl olan ruhun g, yani reenkarnasyon inancndan farkldr. Bunun nedeni Budizm'e has iki temel kavramdr: anatta, evresinden bamsz bir ben olgusunun yokluu; ve anicca, her eyin deiime tabi olmas. Karma (Sanskrite) ya da Pali dilinde kamma kelimeleri, eylem anlamna gelmektedir. Budizm'de ise erdemli (kusala) veya zararl (akusala) istemlerin ve bunlarn yol at zihinsel etmenlerin, canllarn yeniden doum srelerini ve yazglarn ekillendirmesini ifade eder.[8] Olumlu ya da olumsuz her eylemin karmas, bizzat o yaam sresinde veya daha sonrakilerde meyve verecek bir tohum yaratr.[9] Reenkarnasyon Reenkarnasyon (Pali dilinde Punabbhava) ve Karma Budadan nce Hint felsefesinde bilinen kavramlard. Buda, ounlukla, batl almlamalardan kat gibi vedik tasarmlarna da kar gelmekte ve kendi deneyimlerine gre eksiklikleri tamamlamaktayd. Hint felsefesinde bilinen Atman (Sanskrite) ya da Atta (Pali dilinde) benliki batya ait dnce dnyasndaki insan ruhuyla benzer grmekteydi. Buda, bireysel olarak varl ve yeniden de doabilecek sabit bir btnl reddetti. Bunun aksine Anatman (Sanskrite) ya da Anatta (Pali dilinde) hakknda grlerini dile getirmekteydi. Ona gre Atmann tasviri, dnyann durumu hakkndaki yanlmann bir blmdr. Budann retilerine gre kiilik, insann kendi deneyimleri ve dnyay alglamasyla birlikte Budizme ait bir kavram olan

Budizm Skandas (Sanskrite) ya da dinsel bir simge olan Khanday (Pali dilinde) ieren be gruptan olumaktadr: Vcut, duyu, idrak, ruhsal farkndalk ve bilinalt. Vedik geleneinde bilinen ey, Budizme gre sadece deimez bir btnl deil, ayn zamanda srekli bir oluumu, deiimi ve lm iine alyordu. Buna gre de yeniden dou olamazd. Budizmde reenkarnasyonun sadece ruh g deil, karma bir drt olduu anlalr. Bu drt, yeniden beliren, bir ya da birden fazla varoluu yeniden aa vuran sz konusu dengeli karmabilanzlarn bir sonucu deildir. Bildik bir alegori mum yla birlikte bu ilemi, yanan dier mumlarla karlatrr. Ne mum kalr, ne de asl mum olmadan ondan sonra gelenler. Yeniden douun gerekesi duyu tatminine olan istek, var olma ve gerekleme drts ve Karmadr.

Drt Yce Gerek

Drt Yce Gerek, ve Sekiz Aamal Asil Yol btn Budist okullarnda itibar edilen retilerdendir. Budist yazmalarda kaydedildiine gre, Drt Yce Gerek Gautama Buddha tarafndan, aydnlanmaya ulatktan sonra verdii ilk vaazda retilmitir.[10] 1. gerek, Dukkha: ac hayatn ve varoluun bir parasdr. 2. gerek, Samudaya: aclarn kayna arzu ve isteklerdir. 3. gerek, Nirodha: istek ve arzular braklrsa aclar sona erdirilebilir. 4. gerek, Magga: aclarn sona erdirilmesinin yolu Sekiz Aamal Asil Yoldan geer. Doru kavrama, doru dnce, doru sz, doru eylem, namuslu kazan, doru aba, uyanklk, ve doru konsantrasyon.

Sekiz Aamal Asil Yol

Sekiz Aamal Asil Yol en nemli Budizm retilerinden biridir. Bu reti, tm Budist okullarnda temel reti olarak da gsterilmektedir. Budann belirledii Drt Yce Gerekin sonuncusudur ve Nirvanaya giden (aclar sona erdiren) yol olarak kabul edilir. Sekiz aamal asil yol, Pali Kanonun Digha-Nikayasnda yer alan ve en nemlilerinden biri olan 22. Buda retisidir. Bu reti, Mahasatipatthana Suttann da temel talarndandr. Budizm, acdan ve straptan kurtulmann ancak bu sekiz yol sayesinde olacan savunmaktadr.
Trke I II III IV V VI VII Gerek Bilgi Doru Zihniyet Doru Sz Doru Davran Pali samm dihi samm sankappa samm vc Sanskrit Samyag Drishti ince

Samyak Samkalpa Samyag Vac

samm kammanta Samyak Karmanta Samyag Ajiva

Doru Yaam Biimi samm jva Gerek aba Gerek Dikkat samm vyma samm sati samm samdhi

Samyag Vyayama Samyak Smriti Samyak Samadhi

VIII Gerek uyanklk

Sekiz basamak, balkta toplanr. Bunlar; bilgelik (ilk iki basamak), gzel ahlak ve ruhsal-manevi arnmadr (son basamak). Sekiz Asil Yolun her basama Samma szcyle balar. Bu szck, doru ve gerek kavramlarnn tam karldr. Sz konusu kavramla benlik ve bencillik dncesi tamamen dlanmtr. Sekiz Asil Yolun tm dnceleri; ayrmadan, tekiletirmeden birbirine balayc zellii vardr. Budann yolu arlktan uzak bir yoldur. lk iki basamak, tavr ve dnce arasnda balant kurar. Bilinli olma ya da bilinsiz olma arasndaki ayrma varmak iin daima dnme srecindedir. Bu sre, insan etkin olmaya hazrlamaktadr. nc basamak ve sonraki iki basamak da ahlaki davranlara vurgu yapar. Son basamak ise; manevi boyutta ruhsal arnmadan bahseder.

Budizm Asil Yol kavram, Budizmde aamalardan oluan dorusal bir yol anlamna gelmemektedir. Her basamak, ayn derecede neme sahiptir, grnte birbirinden bamsz gibi grnseler de aslnda tam anlamyla bir btnlk ierisindedirler. rnek gsterilecek olursa; basamaklarda yer alan doru sz kavram ayn zamanda doru davran ve gerek uyanklk kavramlaryla balant ierisindedir. Bilgelik anlayn vurgulayan basamaklar Gerek Bilgelik; cehaletten uyanmay tleyen Budizm retilerinin amac niteliindedir. Bu grupta yer alan her iki basamak da yararl bilgi ve ruhsal davrana gnderme yapmaktadr. Gerek Bilgi, Drt Yce Gerekten biri olan strap kavramn ve beraberinde bu kavramn iinde yer alan strabn olumas, nedenleri ve straptan kurtulma yollar gibi kavramlarn da anlalmasdr. Dier bir deyile; gerek bilgi tm Budizm retilerinin zn anlamaktr. Gerek bilgi; istikrarszlk, strap ve benlie sahip olmama gibi fiziksel ve psikolojik olan varlk zelliklerini ele alr. Ayn zamanda Gerek Bilgi, uyan (Nirvana) ve yeniden doum dngs (Samsara) gibi Budizm retilerinin nedenini aklar. Ele ald dier bir konu ise; faydal ve faydasz kasti davranlar anlatan Karma Prensibidir. Doru Zihniyet; kinden arnma, zararsz olma dncesini benimsemektedir. Doru Zihniyet anlay dncelerin hrstan, nefretten arnarak sonsuz bir akla, cmertlie sahip olmasyla kazanlr. Doru Zihniyet anlaynn dier bir anlam ise, Zen rahiplerinin dnce dnyasn arndrma istekleri olarak kabul edilebilir. Bu anlay, iyi dncelerin insana faydal olacan, kt dncelerin ise, aksine ac ve olumsuzluk getireceini savunur. Gzel Ahlak anlayn vurgulayan basamaklar Gzel Ahlak anlay, erdemli insan olma kurallarn belirler. Bu anlay, Karma Prensibinden sonra benimsenen yararl (Kusala) davran trlerini de kapsar. Bu anlaya gre, erdemli olmayan davranlar zararldr ve straba (Dukkha) neden olur. Doru Sz anlaynda anlatlmak istenen insanlarn yalan, iftira, hakaret ve bo konumadan uzak durmas gerektiidir. nsanlar sadece yararl diye adlandrlan eylemlerde bulunmaldr. Doru Zihniyet anlaynda olduu gibi Doru Sz anlaynda da yararl-zararl, gerekli-gereksiz, doru-yanl gibi kavramlar sz konusudur. Bu anlayta, gerekler doru zamanda, doru yerde saf bir dnceyle syleniyorsa iyi bir davran sergilenmi olur. Doru Davran anlay; ldrmekten, hrszlktan ve doru yoldan kmadan uzak durmay nerir. Doru Davran Budizm erdemlerinden biridir. Bu anlaya gre; herhangi bir eylemde bulunurken ikayet etmekten kanlmaldr. Yaplan eylemin bireyin kendine ve bakalarna mutlaka bir yarar dokunmaldr. Doru Yaam Biimi anlay, bu anlayn dnda kalan tm dnyevi uralardan vazgemekle benimsenmi olur. Sz konusu bu uralar, Budist olmaya aday birinin yapamayaca, ancak insanlarn yapt eylemlerdir. Silah, evcil hayvan, et, alkol rnleri, uyuturucu madde ticareti bu eylemlere rnek gsterilebilir. Baka bir deyile, Doru Yaam Biimi dier canllara zarar vermeden Sekiz Asil Yol anlayna uygun bir biimde hayata devam etmektir. Manevi Arnma anlayn vurgulayan basamaklar Konsantrasyon, Sekiz Asil Yol retisinin amalarndan biridir. Ruhsal eitim ya da meditasyon olarak da adlandrlabilir. Gerek aba kavram bedenle ilikilendirilir. Nefes alma, yrme, durma v.b bedensel eylemlerde tam anlamyla emin olma anlaydr. Nefse, duygulara ve tm dnsel eylemlere kar emin olma sz konusudur. nsann kendini kontrol edebilmesi iin, kendinden emin, kendine hkim olmas gerekir. nsann i dikkati, ruhsal hareketlilii snar. Kendine hkim olabilme, duygularn duraan hale getirebilme ve emin olmayla gerekleir. nsann d dikkati; gemii dnmekte, gelecein zevkine ve sefasna kaplmakta deil; imdi de olmaldr. Doru Konsantrasyon; isel huzuru bozan duygu ve dnceleri kontrol edebilme yeteneiyle gerekletirilir. Budizmin temel paras olan konsantrasyon ve ruhu kontrol edebilme bu anlay tanmlar. Doru Konsantrasyonu

Budizm salamak iin Budist okullar birok yntem ve teknik gelitirmilerdir. Meditasyonda konsantrasyonu salamann tek yolu doru nefes almadr. Bu ekilde insan ruhu ve dnceleri arnr ve huzura kavuur. samm kavramnn anlam Doru, gerek kavram, her basaman ilk kelimesi olarak kullanlan samm szcnn tam karldr. Karl Eugen Neumann, Nyanaponika, Kurt Schmidt, Wilhelm Geiger, Klaus Mylius, Ajahn Buddhadosa gibi evirmenler samm szcn doru, gerek olarak evirmilerdir. Bu kavram aslnda znde tam anlamyla Budaya olan ball tar. Tam, eksiksiz aydnlanma kavram, bu kelimenin anlamnn altnda yatmaktadr. Bu kavramla balayan her bir basamak Budizm anlaynn zn oluturmaktadr.

10

Gerekliin doas
Kimi mezhepler evren hakknda entelektel tartmalarn faydasz olduunu savunsa da, genel olarak belli aamalarda felsefi almalarn gerekli olduu kabul edilir. Budist yolda nihai hedef olan Kurtulu (Nirvana), gerekliin doru bir ekilde alglanmasyla yakndan ilgilidir. Kendinin ve tm olgularn gerek doasnn farkna varan kii, zdraplardan (Dukkha) ve sonsuz yeniden doum dngsnden (Samsara) kurtulmu olur. Geicilik, Izdrap ve Benliksizlik Geicilik (Anicca), Varoluun aretinden biridir. Budist gre gre, tm olgular deiken, kararsz ve geicidir. Deneyimlediimiz her ey paralardan oluur, ve varolular dsal koullara bamldr. Her ey devaml bir devinim iindedir, dolaysyla koullar ve bu arada nesnenin kendisi de deimektedir. Nesneler durmakszn varolup ardndan yok olmaktadr. Hibir ey sonsuza dek sremez.

Mzakere eden rahipler, Sera Manastr, Tibet

Geicilik retisine gre insan hayat, bu akn yalanma sreci, yeniden doum dngs (samsara), veya her tr kayp deneyimi iindeki somut bir ifadesidir. reti ayrca nesneler geici olduundan, onlara kar balln da bo ve ac (dukkha) verici olduunu ileri srer. Budizmin nemli kavramlardan biri olan Dukkha (Pli ; Sanskrit dukha), zdrap, ac, keder, znt, tatminsizlik, rahatszlk, endie, stres ya da hsran olarak evrilebilir. Dukkha genelde zdrap olarak evrilse de, felsefi olarak anlam daha ok, rahatsz edilince duyulan kayg eklindedir. Kimi Budist yazarlar zdrap kelimesinin orijinal anlam tam olarak karlamad ve olumsuz duygusal armlar[11] yaptn iddia etmektedir. Kimileri de Budizmin ktmser bir gr olduu izlenimi yaratt gerekesiyle zdrap kelimesini reddeder, ve Sanskritedeki ekliyle dukkha olarak kullanmay tercih eder. [12] [13] [14] . Gerekte Budizm ne ktmser, ne de iyimserdir, yalnzca gerekidir. Anatta (Pli) ya da antman (Sanskrit) "bensizlik" anlamna gelen bir kavramdr. Hint felsefesinde, deimez, kalc bir zn veya ruhun varl tman kavramyla ifade edilmitir. Bu kavram ve buna balantl olan, tm varlklarn nihai atman kabul edilen Brahman kavram, Hint metafizii, mant ve bilimi iin vazgeilmez olmu, tm grnr eylerin ardnda kalc bir gerek olmas gerektii anlay kabul grmtr. Budistler tm bu atman kavramlarn reddederek, geicilik ve deikenlii vurgulamtr. Dolaysyla Budist anlaya gre, her tr tzel, kiisel benlik kavram yanltr ve cahillik aleminde olumutur. Nikayalarda, anatta metafizik bir sav olarak deil, zdraptan kurtulmak iin izlenen bir yaklam olarak kabul edilmitir. Aslnda Buda, kiiyi zdraba balayan ontolojik grler olduklar gerekesiyle, bir benliim vardr ve bir benliim yoktur eklindeki metafizik savlarnn ikisini de reddetmitir.[15] Bir kii ya da nesneyi oluturan,

Budizm srekli deimekte olan fiziksel ve zihinsel eleri ("skandhas") incelemek yoluyla, uygulayc ne tek tek paralarn, ne de bir btn olarak kiinin bir benlik oluturmad sonucuna varacaktr. Baml Kken Baml kaynaklanma anlamna gelen prattyasamutpda (Sanskrite; Pali: paticcasamuppda; Tibete: rten.cing.'brel.bar.'byung.ba; ince: ) retisi, Budist metafiziin nemli bir parasdr. Tm olgularn, bir karlkl bamllk ilikisi iinde, neden ve etkiler andan ortaya ktn ifade eder. Baml kken, birbirine baml kaynaklanma, koullu oluma ya da durumsallk olarak evirmek mmkndr. Prattyasamutpda kavramnn en ok bilinen uygulamas, zdrap ve yenidendoum dngsn (Samsara) ayrntl olarak anlatan Oniki Nidnalar (Pali dilindeki "neden, temel, kaynak veya orijin" anlamndaki nidnadan) emasdr.
[16]

11

Oniki Nidnalar her biri bir sonrakine yol aacak ekilde birbirini takip eden nitelikler/koullar arasnda bir nedensellik ilikisi tanmlar: 1. 2. 3. 4. Avidy: cahillik, zellikle de ruhani olan[17] Saskralar: kelime anlamyla biimlenmeler, Karmaya atfen aklanmtr. Vijna: bilin, zellikle de ayrmc bilin[18] Nmarpa: kelime anlam olarak isim ve biim, zihin ve beden kastediliyor[19]

5. ayatana: alt duyu merkezi: gz, kulak, burun, dil, beden ve zihin-organ 6. Spara: farkl yerlerde iletiim, izlenim, uyar (bir duyu nesnesi tarafndan) olarak evrilir 7. Vedan: genellikle duygu olarak evrilir: buradaki "hazc" bir anlamdadr, rn. bir eyin hoa gidip gitmemesi, veya ntr olmas 8. T: kelime anlam olarak susuzluk, ancak Budizmde hemen her zaman arzuya iaret eder 9. Updna: tutunma veya balanma; kelime ayn zamanda yenidendoum dngsn besleyen yakt anlamna da gelir 10. Bhava: kelime anlamyla olma (varolu) veya dnme. (Theravada bunun iki anlam olduunu aklar: yeni bir varoluu reten karma, ve varoluun kendisi.[20] ) 11. Jti: kelime anlamya doum, ancak yaamn kavramsal olarak balad anlalr [21] 12. Jarmaraa (yallk ve lm) ve bununla birlikte okaparidevadukhadaurmanasyopysa (yas, matem, ac, znt ve zdrap) Duyarl varlklar samsara boyunca, Nirvanaya ulaarak kendilerini bu zdraptan kurtarana dein srekli ac ekerler. lk Nidanann, cahilliin ortadan kaldrlmas, dierlerinin de ortadan kalkmasn salayacaktr. Boluk nemli Mahayana metinlerinden biri olan Kalp Sutra'da Buda'nn ciddi rencilerinden olan ve Nirvana'ya ulatna inanlan, kendisine de bazen "Buddha" (aydnlanm) denilen Bodhisattva Avalokiteshvara (Guan Yin), Buda'nn yapt derin ie dal meditasyonunu yaptktan sonra unlar syler ve Buddha da bu gerei kavrad iin onu ver: "Form boluktan farkl bir ey deildir; boluk formdan farkl bir ey deildir. Ayn ey duygu, idrak, oluum ve bilin iin de geerlidir. Btn olgular aslnda boluktur. Onlar ne yaratlm, ne yok edilmitir; ne kirlidir, ne de temiz; ne artarlar, ne de azalr. Bu nedenle bolukta form, duygu, idrak, oluum, veya bilin yoktur; gz, kulak, burun, dil, beden, veya zihin de yoktur..."[22] Avolakiteshvara kendinden, deimez sabit gereklii olan hibir ey olmadn her eyin sebeplere ve koullara bal olduunu syler. "Ben" diye bir ey aslnda yoktur. Formlar(algladmz d dnya) aslnda "gerek" deildir. "Form" olmadan alg da olmayacandan ve zihin kendini ifade edemeyeceinden kendini anlamlandramayacandan zihin de aslnda bu "bolua" dahildir. Ama zihin olmadan da "formlar" hibir ey ifade

Budizm etmeyecektir. Form olmadan zihin diye bir ey olmaz nk hibir eye tepki vermez ama zihin olmadan da form hibir ey ifade etmez. Btn dnya aslnda 6 organn 6 farkndalk biiminin (ki bunun iine ayrca dnme de dahil edilir) ilzyonundan ibarettir. Duyu organlar ve beynin yaratt dnce yetisi de ilgili farkndalk biimlerini alglar. Ama bunlar "gereklik" deildir, gereklik bunlardan olumaz. Buddha'ya gre aslnda "gerek zihin" beyinde yahut vcudun iinde de olumaz. Beyinde oluturduumuz dnceler "gerek saf zihin" deildir d dnyaya bal yorumlardan, deneyimlerden,deneyimlemelerden ve egodan "ben" dncesinden oluur.

12

Budizm'de bilgelik: Prajna

Budizm, bilgelii Praj kavramyla daha dorusu geni kapsaml olarak her eyin ve btn fenomenlerin i ie girdii ya da bamsz bir Oluun zndeki fenomenlerden yoksun bir bilgi olan Sunyata (Sanskrite) ile tanmlamtr. Fenomenlerin ve benliin alglanmasndaki Sunyata gereklii aydnlanmann elde edilmesinde temel bir deneyimdir. Prajna, btn fenomenleri ve evrendeki olaylarn hepsini iine alan geni kapsaml bilgelii tasvir etmektedir. Bu nedenle, Prajna, insan aklnn btn varlk biimlerini alglamadan nce onlar kavramlar iinde anlamaya alr. Budizm retilerine gre Prajna, beden ve ruh dengesini kurarsa ve Samadhideki zne ve nesnelerin ayrmna varrsa dolaysz ve sezgisel bir deneyim elde edecektir. Bu duruma gelebilmek iin Zen-Budizmdeki oturma meditasyonunun (Zazen) altrmalar uygulanmaktadr. Prajna genelde diil olarak kabul edilir. Bilgelik, Budizmdeki kutsal Asil Sekiz Yolun birinci ve ikinci aamasndan saylmaktadr. Doru gr, bilgi Doru tutum, niyet Doru tan, net bir grn uygulaycsdr ki hem maddi hem de manevi olarak srekli bir deiimi boyunduruu altna almtr.(Anicca) Bu bilgi onu Drt Yce Geree gtrr: Herkesin hayat kederlidir. Doru tutumun bilgelii, aclarn nedenini anlamak, stesinden gelmek ve Asil Sekiz Yol zerine yazd yazlar lene kadar tamamlamak niyeti olgunlatrr. Vedanta bilin durumunu 4e ayrr: Vaischvanara, uyank olma durumu; Taijana, ryada olma durumu; Prajna ve Turiya ise drdncsdr.Mandukya-Upanishad ayrntl olarak bunlarla ilgilenmitir. Bu drt bilin durumu Avastha, Jagrat, Svapna, Sushupti ve Turiye olarak da adlandrlmaktadr.

Karuna
Karuna (efkat), Budizm dnce okulunun ve etiinin merkezi bir kavramdr. Acma, sevgi ve efkat erdemi anlatlmaktadr. Mettann (iyilik seven), Muditann (neeli) ve Upekkhann (suskun) yan sra bu dnce tutumunun, Bodhisattvann dier aydnlanma yoluna ulamasna yardm eden drt temel erdemden (Brahma-Viharas) birini gelitirmesi gerekmektedir. Karunann gelimesindeki koul btn varlklarn birlik tecrbesini edinmektir. Bu ayr olmama deneyiminin tutarll, btn kutuplam dncelerin ve bununla birlikte birbirine bal olan direni ve antipatinin zld bir efkat durumudur. Bu dnyadaki btn varlklar ve olaylar ayn sevgi ve yardmseverlikle kar karya getirilmitir. Bu dnce tutumundaki erdem Boddhisattva Avalokiteshvara sayesinde Mahayana Budizminde hayat bulmutur. Karuna kavram, Budizm metinlerinde bulunmayan kurum adlar ve salam tekniklerle ilintilendirilmektedir.

Budizm

13

Uygulamalar
Adanma
Adanma, Budistlerin ounluu iin uygulamann nemli bir parasdr. [23] Adanma uygulamalar arasnda selamlama, ba, hac, ilahi syleme bulunmaktadr. Ark lke Budizminde Amitabha Buddhaya adanma balca uygulamadr. Niiren Budizminde ise bata gelen uygulama Lotus Sutraya adanmadr Hazineye Snma Geleneksel olarak ou mezhepte Budizme girite ilk adm Hazine'ye (Sanskrit: Triratna or Ratna-traya, Pali: Tiratana) snmak olarak kabul edilir.[24] Kimi kaynaklarda kk hatta henz domam ocuklar iin bile snma merasimi yaplabileceini belirtilir.[25] Tibet Budizminde kimi zaman bir drdnc olarak lama'ya snlr. Bodhisattva yolunu seen kiiler ise yemin ederler; bu tr adanmlk Budizmde efkatin en yksek ifadesi saylr. Hazine unlardr: Buda (baka ifadeyle,Aydnlanm Olan). Dharma: Buda'nn retileri. Sangha: Kelime olarak grup, cemiyet anlamna gelir; ancak Budizmde belli bir gruba iaret eder. Bu Budist dinadamlar (bhikkhu ve bhikkhuniler) olabilecei gibi, Aydnlanmann ilk basamana ulam (Palice'de Sotapanna) kiiler de olabilir. Kaytlara gre Buda kendisini bir rnek olarak gstermi, ancak takipilerinden kendisine inan (Sanskrit raddh, Pli saddh) beslemelerini talep etmemitir. Ayrca retilerinin olduu gibi kabul edilmemesini sylemi ve rencilerini bunlar kendi balarna test edip Buda'nn ayakizi ile zerinde Dharmachakra kabullenmeleri iin cesaretlendirmitir (baknz Kalama Sutta). Dharma ve triratna iaretleri, M.S. 1. yy, Gandhra. da, ayn ekilde zdraba son vermek ve aydnlanmaya ulamak iin klavuzluk ederek ihtiyac olana snma salar. Sagha, yani Budist manastr dzeninin ise, orijinal retileri muhafaza ederek ve Buda'nn ortaya att esaslarn gerekletirilebileceine dair canl rnekler sunarak snma salad kabul edilir.

Budist Etik
la (Sanskrite) ya da sla (Pli) genellikle dier dillere "erdemli davran", "ahlak", "etik" veya "ilke" olarak evrilir. Beden, zihin ya da konuma yoluyla yerine getirilen, bilinli bir abay ieren bir eylemdir. uygulamadan (Sila, Samadhi, ve Panya) biri, pramitlarn ikincisi olarak kabul edilir. Dnce, sz ve eylemin ahlaki safl anlamna gelir. Sila, Samadhi/Bhvana olarak anlan zihin geliiminin temelidir. lkeleri izlemek yalnzca isel olarak uygulaycnn zihinsel huzurunu desteklemekle kalmaz, ayn zamanda dsal olarak topluluun da huzurunu salamaya yardmc olur. Karma Yasasna gre, ilkeleri izlemek bir takm faydalar getirir, huzur ve mutluluk verici etkilere yol aacak nedenler oluturur. Sila ahlaki davrann genel ilkeleri olarak kabul edilir. Bir ok seviyede sila mevcuttur, bunlardan "temel ahlaka" (Be lke), "ileci temel ahlaka" (Sekiz lke), "renci rahiplere" (On lke) ve "rahiplere" (Vinaya ya da Patimokkha) ynelik olanlar vardr. Sradan halk genelde tm Budist okullarnda ortak olan Be lkeyi izler. Ancak isterlerse, temel ileci uygulamalar barndran Sekiz lkeyi izleyebilirler.

Budizm Be lke, uygulayclarn endielerden uzak, mutlu bir yaam srp rahatlkla meditasyon yapabilmelerini salamak zere gelitirilmi eitim kurallardr. 1. Can almaktan kanmak (duyarl yaam formlarna kar iddetsizlik) 2. Verilmemi olan almaktan kanmak (hrszlk yapmamak) 3. Tensel (cinsel) suistimalden kanmak 4. Yalandan kanmak (her zaman doruyu sylemek) 5. Farkndalk kaybna yol aan sarho edici maddelerden (zellikle alkol ve uyuturucular) uzak durmak lkeler uyulmas zorunlu emirler olarak deil, halkn istekleri dorultusunda kabul edip izleyecei, uygulamay kolaylatran eitim kurallar olarak tasarlanmtr.[26] Dolaysyla bakalarn ahlaki olarak yarglamak iin kullanlmazlar. Budist dncede, baka hibir ileri Budist uygulama yapmadan, yalnzca cmertlik gelitirilmesi ve ahlaki davranlar, bilincin ylesine saflatrlmasn salar ki, alt dzey cennetlerden birinde yeniden domak bile mmkndr. Kiinin amacn snrlayp byle bir cenneti hedeflemesinde ise herhangi yakk almayan veya Budizme aykr bir yn bulunmamaktadr.[27] Sekiz ilkede, cinsel suistimal hakkndaki nc ilke daha kat yaplm, ve bekarlk ilkesi haline getirilmitir. Dier ilke ise unlardr: 6. Yanl saatlerde yemekten kanmak (yalnzca gndoumundan lene kadar yemek) 7. Dans etmekten, mzik almaktan, mcevher takmaktan, makyaj malzemesi kullanmaktan, gsteri ve elencelerden kanmak 8. Yksek veya lks sandalye ve yataklar kullanmaktan kanmak.

14

Manastr yaam
Vinaya rahip ve rahibeler iin zel olarak gelitirilmi ahlaki kurallardr. Bu kurallar Theravada geleneinin kabul ettii, toplam 227 kuraldan oluan Patimokkhay da kapsar. Vinaya yazmalarnn (vinayapitaka) kapsamna giren kurallar okuldan okula kk farkllklar gstermekte, Vinayaya ballk konusunda da farkl okullar farkl standartlar uygulamaktadr. renci rahipler ise, manastr yaam iin temel kurallar olan On lkeyi izlerler. Manastr yaamn dzenleyen kurallar hakknda Buda srekli olarak dinleyicilerine nemli olann ilkelerin zn kaybetmemek olduunu belirtmitir. Dier taraftan, kurallar tatminkar bir yaam temin etmek zere tasarlanm, ve daha yksek hedeflere ulamak iin mkemmel bir srama tahtas salamaktadrlar. Buda manastr yaamn seenlere, kendi bana bir ada gibi yaamalarn sylemitir. Bu adan yaam vinayann belirledii ekilde yaamak, bir aratrmacnn belirttii zere: sona ynelmi bir ara olmaktan te: daha ok kendi iinde bir sondur.[28] Dou Budizminde, Bodhisattvalar iin Mahayana geleneinin Brahmajala Sutrasnda (ayn adl Pali metin ile kartrlmamaldr) ortaya konan kendine has bir Vinaya ve etik anlay mevcuttur. Japonyada bu kurallar tm dier manastr kurallarnn yerini almtr, ve rahiplerin evlenmelerine izin verir.

Meditasyon
Budist meditasyonu temelde iki tema ile ilgilenir: zihnin dnm, ve bu zihnin kendisinin ve dier olgularn kefi iin kullanlmas.[29] Theravada Budizmine gre Buda iki tr meditasyon retmiti, samatha meditasyonu (Sanskrite:amatha) ve vipassan meditasyonu (Sanskrite:vipayan). in Budizminde, bu meditasyonlar (Chih Kuan olarak tercme edilmitir) bilinmekle birlikte, Chan (Zen) meditasyonu daha popler olagelmitir. [30] Yazar Peter Harveye gre, Budizmin salkl gelitii dnemlerde, sadece rahipler, rahibeler ve evli Lamalar deil, sradan halktan kendini adam insanlar da meditasyon uygulamtr.[31] Budizm Ansiklopedisi adl kaynaa gre, tam aksine modern zamanlara kadar Budist tarih boyunca, sradan halkn ciddi meditasyon uygulamas olaan olarak grlen bir olgu deildi.[32]

Budizm Samdhi (Meditatif eitim): samatha meditasyonu Sekiz Aamal Asil Yolun belirttii ekliyle, samyaksamdhi "doru konsantrasyondur". Samdhi gelitirmenin balca yolu meditasyondur. Samdhinin gelitirilmesiyle, kiinin zihni kirlerden arnm, huzurlu, sakin ve berrak hale gelir. Meditasyonu yapan bir kez gl ve etkin bir konsantrasyona (jhna, Sanskrite dhyna) ulatktan sonra, zihni gerekliin nihai doasna dalmaya ve iyzn kavramaya (vipassan) hazr hale gelir, ve sonunda tm zdraplardan kurtulmas mmkn olur. Kavray elde etmek iin ihtiya duyulan zihinsel konsantrasyona ulama yolunda, farkndalk geliimi vazgeilmez bir neme sahiptir. Samatha meditasyonu bir nesne ya da dncenin farknda olmakla balar, kiinin bedenine, zihnine ve tm evresine yaylarak, bir tr tam konsantrasyon ve huzur (jhana) durumuna yol aar. Meditasyon tarznda, bada kurarak ya da diz kerek oturmaktan, ilahi sylemeye, yrmeye kadar pek ok farkl yntem bulunur. En yaygn yntem, kiinin nefesine konsantre olmasdr (anapanasati), nk bu yntemle hem samathaya, hem de vipassanaya ulamak mmkndr. Budist uygulamada, samatha meditationunun zihni sakinletirebilecei, ancak zihnin nasl rahatsz olmaya baladn anlamamz yalnzca vipassan meditasyonunun salayabilecei sylenir. Bylelikle bilgi (jna; Pli a) ve erdeme (praj Pli pa) kavramak ve dolaysyla nirvaya (Pli nibbna) ulamak mmkn olacaktr. Kii jhanadayken, tm kirler geici olarak bastrlr. Ancak erdem (praj veya vipassana) tm kirlenmeleri ortadan kaldracaktr. Jhanalar ayn zamanda Arahantlarn dinlenmek amacyla getikleri durumlardr. Praj (Erdem): vipassana meditasyonu Praj (Sanskrite) veya pa (Pli), baml kken, Drt Yce Gerek ve varoluun iareti kavramlarnn kavranmasyla ulalan erdem anlamna gelir. Praj aclar ortadan kaldrma ve bodhiyi ortaya karma gc olan erdemdir. Tm eylerin doasndaki dukkha (tatminsizlik), anicca (geicilik) ve anatta (bensizlik) gibi olgular aa kararak, nirvanaya ulamada temel ara olduu sylenir. Praj Mahayana geleneinde pramitlarn altncs olarak saylmtr. ncelikle praj, vaazlar (Dharma konumalar) dinleyerek, okuyarak, aratrarak, Budist metinleri ezberleyerek ve konumalara katlarak kavramsal dzeyde elde edilir. Kavramsal anlaya ulaldktan sonra gnlk hayata uygulanmaldr ki, bylelikle her Budist Budann retilerinin doruluunu pratik dzeyde deneyebilsin. Burada dikkat edilmesi gereken, teoride kiinin derin meditasyonda olsun, vaaz dinlerken, gnlk hayatnda alrken, ya da herhangi bir eylem srasnda olsun, uygulamann herhangi bir devresinde Nirvanaya ulaabileceidir. Zen Zen Budizm (), in ve Japonyada oka rabet gren bir Budist okuldur, ve meditasyona zel bir vurgu yapar.[33] Zen dier Budizm modellerine kyasla yazmalara daha az nem atfeder, ve geree dorudan ruhani atlmlarla ulalacan vurgulamay tercih eder. Zen Budizm balca iki byk okula ayrlmtr: Rinzai () ve Soto (), birincisi byk lde ruhani atlmn arac olarak koan (, bir tr meditatif mesel veya bilmece) zerine meditasyonu yeler, buna karlk ikincisi (belli oranda koanlar kullanmakla birlikte) daha ok shikantaza veya "sadece oturma" zerinde younlar.[34] Zen Budist reti paradokslarla doludur, burada ama egonun balarn gevetmek, ve Budann kendisiyle edeer tutulan, Gerek Benlik ya da ekilsiz Benlik alemine girii kolaylatrmaktr.[35] Bununla birlikte, Zen yazmalar bolam da deildir.[36]

15

Budizm Vajrayana / Tantra Mahayana geleneinden gelmekle birlikte, Tibet-Mool Budizmi Vajrayna ya da "Elmas Ara" (Mantrayna, Tantrayna, Tantric Budizm, veya ezoterik Budizm olarak da anlr) uygulayan okullardan biridir. Mahayanann tm temel kavramlarn kabul eder; bunlara Budist uygulamay geniletmek amacyla tasarlanm, geni bir dzlemdeki ruhani ve fiziksel teknikleri de ilave eder. Tantrik Budizm byk lde riteller ve meditatif uygulamalarla ilgilenir.[37] Vajrayanann elerinden bir de zihni gelitirme arac olarak riteller, tahayyller, fiziksel egzersizler ve meditasyon yoluyla psiko-fiziksel enerji tesis etmektir. Bu teknikleri kullanarak uygulaycnn bir yaam sresi iinde, hatta yl gibi ksa bir srede Budala ulaabilecei iddia edilir. Tibet geleneinde bu uygulamalara, yalnzca ok ileri dzeydeki kimi uygulayclar iin cinsel yoga da dahil edilebilir. [38]

16

Kutsal Metinleri
Budizm'de kutsal metinler Pali dilinde yazlm olan Tipitaka (Sanskrite: tripitaka) ve sadece Mahayana okullarnn kabul ettii Mahayana Sutralarndan oluur. Bu kitaplar Buddha'nn, aydnlanmaya, Nirvana'ya ulatna inanlan kiilerin felsefeleri ve retileridir. Bu retiler, normal yaamlarn terk ederek, kendilerni Buddha'nn ve aydnlanmlarn retilerine adayan renciler (Sangha) tarafndan ezberlenmi, sonrasnda kitap haline getirilmitir. Buddha aydnlandktan sonra 45 yl boyunca kast ayrm yapmadan her trden insana zengin, fakir, yal, bilge, dk seviye demeden retilerini anlatmtr. Tipitaka ve Mahayana sutralarnda daha basit anlatml hikyelerden en derin felsefe ve kavramlar aklayan anlatmlara kadar pek ok deiik reti vardr. Pali Derlemesi de denilen Tipitaka, Buddhizmin btn mezhepleri ve okullarnca kabul edilir. blmden oluur: Vinaya Pitaka, Sutta Pitaka ve Abhidhamma pitaka. nc blm olan Abhidhamma pitaka, Sutta Pitaka'dan ierik olarak ok da farkl deildir. Ancak uzun kategoriler, e anlaml szckler ve bunun gibi pek ok sralama yaplmtr. Bundan baka bir de Budizmin en byk mezhebi durumunda olan Mahayana okulunun ve ayrca Vajrayana'nn kabul ettii Sutra'lar vardr. Bunlardan en nemlileri: Kalp Sutra, Elmas Sutra, Avatamsaka Sutra, Lankavatara Sutra, Shurangama Sutra, Lotus Sutra, Amitabha Sutra, Vimalakirti Nirdesa Sutra'dr.

Budizm'in temel zellikleri

Farkl Budist okullarn vurgulad farkl kaynaklar bulunmaktadr ve bu nedenle her okulun vurgulad zellikler deiebilmektedir. Bat anlaynda Budizm, bir dinden ok ksmen felsefi gr olarak nitelendirilmektedir. Kurucusu Buda, Tanrnn retilerini getiren bir eliden ok kendini bir insanlarn ve tanrlarn retmeni olarak grmtr. Pali dilinde Dhamma, Sanskritede Dharma olarak adlandrlan retiler ortaya koymutur. Bu retiler kiinin manevi duygularn kavramas yerine, evrenin dzenini ve ruhsal geliimi salayan doa yasalarn kabul eder. Bu anlaya ancak onun retilerinin ve ynteminin izinde gidilirse ulalabilir. Ancak retileri de olduu gibi kabul edilemez. Buda, aydnla kr krne bir inanla deil, kiinin kendini bulmasyla ulalabileceini belirtmitir. Ayrca evrenin kavram ve dil yardmyla anlalabilecei fikrinin gereksiz bir abadan ibaret olduuna da iaret etmitir. Dier dinlerin kktenci yaklamna ve basmakalp retilerine de pheyle yaklar. Yahudilik, Hristiyanlk ve slamiyet gibi tek Tanrl dinler, temelde Budizmden farkllk gsterir. Bu nedenle Budist retileri ne Tanry ne de ruhun varln kabul eder. Budizm, zellikleri bakmndan Hinduizm ve Brahmanizmden de farkldr. Bu dinlerde var olan Kast Sistemine(snf ayrm) kar kar. Buna karn bu sistem Karma retilerinde yer almaktadr. Budizm Hindistandaki veda inan sistemine kar bir yenilik hareketi olarak ortaya kmtr.

Budizm

17

Dini ve felsefi ynleri

Budizm dnya dinlerinden biri olarak sayldndan beri, zellikle batda, hibir dine mensup olmayan Budistler vardr. Bu kiilere gre Budizm, farkl mezhepleri veya farkl dnya grlerini iinde barndran felsefe ve bilgeliktir. Hem eski hem de gnmzdeki Budist okullarnn, birinin Budist saylabilmesi iin ok az artlar vardr. Temel koullar Drt Yce Gerek retisini kabul etmek ve sonraki temel yaama tamamen hazr olmaktr. Budizmin temel retilerinden, Anatta doktrini, kalc bir varl ve lml ruhu reddeder. Bu doktrinle, Budizm, Byk Dinlerin temel inanlarndan tamamen farkldr. Budizmin, tm tek tanrl dinlerden temel fark, her eye gc yeten bir yaratc Tanr varln (vara) reddetmesidir. Budizme gre tanrlar, ruhlar ve yaayan her canl iin ac, cehalet ve yeniden dou dngs (Reenkarnasyon) vardr. Budizmin yaylmasyla, her lkenin temel din ve kltrnden birok unsurlar alnm, Budizmle btnlemitir. Ve bylece Tibetteki Asl Bn Tanrlar, Budann farkl ekillerinden Bodhisattva grntsnde deimitir. Bunlar genelde Budann hayranlar, dinleyicileri ve savunucular eklinde betimlenir. Budistler, yerel dini inanlar, gelenek ve greneklerle karp yaygnlarken, ayn zamanda Taoizm ve Konfyslk gibi Budizmi reddeden dier retilerin temsilcileriyle de mcadele etmilerdir. Hristiyanlk gibi mutlak ve salt bir konum talebine sahip dinler, temelde, ayn talep gz nnde bulundurulmad takdirde, Budizm ile balantlanabilir. Bu rakip retileri benimseyenler ve buna kar olan Asyadaki dindar halka ramen, farkl gelenekler birletirilse bile, bunlarn temel inanlarn birbiriyle badatrmak zordur. Bu zorluun yaanm rneklerini in halk inanlarnda ve Japonya'daki dinlerde grebiliriz. Gnmz Budizmi, aslnda bir dinin birok zelliini iinde barndrmaktadr. Fakat ibadet ekli, toplum yaps, ayinleri, ilekelik, dervilik, manastr, tasavvuf ve dogmatizm gibi gelenekleri tamamen farkldr. Budizm, Asya'daki kendi kltrel ve tarihsel zelliklerinden ayrlmayan ve bunlara sk skya bal bir ey olduu varsaylrken, Batda, Budizmin tarihsel, kltrel ve dini balamlarndan yola karak, aydnlanma ve demokrasi gibi deerleri birletirdii iin Budizme eilim vardr. Budizmin bu farkl yapsndan dolay, Budizmin tanm sz konusu olduunda, Alman dilindeki din kavramna gre, Budizmin din saylp saylamayaca kesinlik kazanmamtr.

Ayrca Bakn
Zen Mahayana Budizmi Theravada Budizmi Tibet Budizmi Budizm'de Tanr Budizm tarihi Bodhi

Budizm

18

Online Budizm Ktphaneleri

Buddhist Ebooks [39] Tipitaka in Pali and English [40] The Pali Canon [41] Mahayana Buddhist Sutras [42] Buddha Net [43] Full Text Articles [44] Journal of Shin Buddhism [45]

D balantlar
Buddhanet Ebooks [43] Tripitaka-Therevada Kutsal Metinleri [46] Essays on Modern Buddhism,Philosophy and Science [47] Kalachakranet [48] Buddhist Information [49] Purify Our Mind [50] Aimwell [51] Dark Zen [52] Dnya Dinleri-Buda [53] Journal of Buddhist Ethics [54] Schopenhauer and Buddhism [55] BudizmTrke: Budizm'in temel metinlerinin Trke evirileri [56] Son gncelleme 30.01.2010 Tibet Budizmi [57]

Kaynaklar
[1] lhan Gngren, Buda ve retisi, Yol Yaynlar, 1981, sf. 17 [2] Baknz UNESCO'nun "Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha" (http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 666) balkl sayfas. [3] Bunlar Budizmde 'Drt Grn' olarak adlandrlr. Baknz The Life of the Buddha: The Four Sights (http:/ / buddhism. about. com/ library/ blbudlifesights2. htm) [4] http:/ / www. wildmind. org/ mantras/ figures/ shakyamuni/ 5 Wild mind Budist Meditasyon, The Buddhas biography: Spiritual Quest and Awakening [5] Nyanatiloka, Nyanaponika, Buddhist Dictionary: Manual of Buddhist Terms and Doctrines,Buddhist Publication Society, 1998, sayfa 13. [6] http:/ / www. buddhanet. net/ e-learning/ history/ comparative. htm [7] Nyanatiloka, Buddhist Dictionary, sayfa 331 [8] Nyanatiloka, Buddhist Dictionary, sayfa 84 [9] T.P. Kasulis of Ohio State University, Zen as a Social Ethics of Responsiveness." Journal of Buddhist Ethics: (http:/ / www. buddhistethics. org/ 13/ zse1-kasulis. pdf). [10] Dhammacakkappavattana Sutta iin bkn: Thera, Piyadassi, The Book of Protection, Buddhist Publication, 1999. www.accesstoinsight.org (http:/ / www. accesstoinsight. org/ tipitaka/ sn/ sn56/ sn56. 011. piya. html) Buda Orta Yol, Sekiz katl asil yol ve Drt yce gerek konularnda olan ilk vaazn (Dhammacakkappavattana Sutta) bir sre yanlarnda yaad be ileci dervie vermitir. [11] Jeffrey Po, Is Buddhism a Pessimistic Way of Life?, http:/ / www. 4ui. com/ eart/ 172eart1. htm [12] Walpola Rahula, What the Buddha Taught, Grove Pres, 1959. [13] Charles Prebish, Historical Dictionary of Buddhism, The Scarecrow Pres, 1993 [14] Damien Keown, Dictionary of Buddhism, Oxford University Pres, 2003 [15] Thanissaro Bhikkhu, The Not-Self Strategy. Bkn. Point 3, (http:/ / www. accesstoinsight. org/ lib/ authors/ thanissaro/ notself. html). Thanissaro Bhikkhunun dikkat ektii yazma Sabbasava Suttadr, (http:/ / www. accesstoinsight. org/ tipitaka/ mn/ mn. 002. than. html#ayoniso). [16] Bu 12 nidana emas, rnein, Samyutta Nikaya'nn 12. blm, Nidana Vaggada pek ok yerde bulunabilir (bkn. SN 12.2, Thanissaro, 1997a) (http:/ / www. accesstoinsight. org/ tipitaka/ sn/ sn12/ sn12. 002. than. html). "dnyevi baml kken" olarak adlandrabileceimiz "uygulamalar" arasnda DN 15teki dokuz-nidana emas (bkn. Thanissaro, 1997b) (http:/ / www. accesstoinsight. org/ tipitaka/ dn/ dn. 15. 0. than. html) ve Samyutta Nikaya 12.65teki on-nidana emas saylabilir (bnk. Thanissaro, 1997c). (http:/ / www. accesstoinsight. org/ tipitaka/

Budizm
sn/ sn12/ sn12. 065. than. html) "Transandantal baml kken" (yine 12 nidanalarla ilgili olarak) adlandrlan olgu SN 12.23de tanmlanmtr (bkn. Bodhi, 1995). (http:/ / www. accesstoinsight. org/ lib/ authors/ bodhi/ wheel277. html) Ek olarak, DN 15 kiiler arasnda zdraba srkleyen bir onbir-nidana emasndan bahseder ("sopalarn ve baklarn ele alnmas; atmalar, kavgalar ve tartmalar; sulamalar, ayrlk konuma ve yalanlar"). [17] Harvey, Introduction to Buddhism, s. 56 [18] Harvey, Introduction to Buddhism, s. 57 [19] Harvey, Introduction to Buddhism, s. 58 [20] Harvey, Introduction to Buddhism, s. 59 [21] Harvey, Introduction to Buddhism, s. 60 [22] Kalp Sutra, ngilizce metin iin: The Heart of Prajna Paramita Sutra (http:/ / www. cttbusa. org/ heartsutra/ heartsutra. htm), eriim 06.05.2009 [23] Harvey, p. 170 [24] Bhikku Thanissaro, An Introduction to the Buddha, Dhamma, & Sangha, Access to Insight, 2001. (http:/ / www. accesstoinsight. org/ lib/ authors/ thanissaro/ refuge. html#goi) [25] Middle-Length Discourses of the Buddha, ev. Nanamoli, rev Bodhi, Wisdom Pubns, 1995, sayfa 708f [26] Stewart McFarlane in Peter Harvey, ed., Buddhism. Continuum, 2001, page 187. [27] Stewart McFarlane in Peter Harvey, ed., Buddhism. Continuum, 2001, pages 195-196. [28] "More than merely a means to an end: it is very nearly the end in itself." Richard Gombrich, Theravada Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo. Routledge and Kegan Paul, 1988, page 89. He is quoting Carrithers. [29] B. Alan Wallace, Contemplative Science., Columbia University Press, 2007, s. 81. [30] Welch, Practice of Chinese Buddhism, Harvard, 1967, s. 396 [31] Peter Harvey, An Introduction to Buddhism Cambridge University Press, 1990, sayfa 144. [32] Damien Keown, Charles S Prebish, ed., Encyclopedia of Buddhism. Routledge, 2007. s. 502 [33] Yazar Charles S. Prebishe gre, Japonyada bir ok farkl Zen okulu ortaya km olmasna ramen, bunlarn tm Zenin kutsal metinlere dayanmadn vurgularlar; dorudan kavray iin bir potansiyel yaratrlar; bu kavray, her duyarl varln sahip olduu Buda doasnn kavranmasndan baka bir ey deildir (Prebish, Historical Dictionary of Buddhism, Sri Satguru Publications, Delhi, 1993, s. 287) [34] Prebish yle yorumlar (a.g.e, s. 244): "Sadece oturma meditasyonunun (rn. zazen) Buda doasnn bir ifadesi olduu kabul edilir." Bu metod zihni kavramsal dnme modundan ayrmak ve Gerei dorudan kavramak amacn tar. Budist aratrmac Stephen Hodge yler der (Zen Masterclass, Godsfield Press, 2002, s. 1213): "... Zen uygulayclar Aydnlanmann, Buda-zihninin ya da Buda-doasnn uyannn, bizim doal halimiz olduuna inanr, ancak bu doal durum olumsuz duygu ve saptrlm dnce katmanlaryla rtlmtr. Bu gre gre, Aydnlanma para para edineceimiz bir ey deil, zihinsel ve duygusal karanln rtsn kaldrdmzda aniden ortaya kabilecek bir durumdur." [35] Hisamatsu Shin'ichi, Critical Sermons on the Zen Tradition, Palgrave Macmillan, New York, 2002, pek ok yerde. Rinzai Zen okulu ve onun inli kurucusu Linji hakknda Hisamatsu yle der: "Linji bizim gerek varoluumuzun yoluna Gerek Kii ve Gerek Ben gibi dorudan terimlerle deinir. Kelimelerden veya harflerden bamszdr, ruhani retilerden ayr olarak iletilmitir. Budizm gerekte yazmalara ihtiya duymaz. O yalnzca bizim Benimize dorudan uyanmzdr" (Hisamatsu, a.g.e., s. 46). [36] Harvey, Introduction, s. 165 [37] Williams, Mahayana Buddhism, Routledge, 1st ed., 1989, s. 185 [38] Routledge Encyclopedia of Buddhism, s. 781 [39] http:/ / www. buddhistebooks. com/ [40] http:/ / www. mettanet. org/ tipitaka/ index. html [41] http:/ / www. accesstoinsight. org/ tipitaka/ index. html [42] http:/ / www4. bayarea. net/ ~mtlee/ [43] http:/ / www. buddhanet. net/ ebooks. htm [44] http:/ / ccbs. ntu. edu. tw/ FULLTEXT/ cf_eng. htm [45] http:/ / www. nembutsu. info/ other. htm [46] http:/ / www. accesstoinsight. org/ [47] http:/ / home. btclick. com/ scimah/ [48] http:/ / buddhism. kalachakranet. org [49] http:/ / www. buddhistinformation. com/ [50] http:/ / www. purifymind. com/ [51] http:/ / www. aimwell. org/ [52] http:/ / www. darkzen. com [53] http:/ / dunyadinleri. com/ buda. html [54] http:/ / jbe. gold. ac. uk/ index. html [55] http:/ / ccbs. ntu. edu. tw/ FULLTEXT/ JR-PHIL/ peter2. htm [56] http:/ / www. budizmturkce. org/ [57] http:/ / www. dharamsala. web. tr

19

Article Sources and Contributors

20

Article Sources and Contributors

Budizm Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?oldid=7424184 Katkda bulunanlar: !!suzzy!!, Ailker, Alibaz, Alierkanimrek, Arthur rimbaud, Asya 1799, Bahar, Baris08, Birdy, Budizmturkce, CenkX, Ceviri-me, Cihanturk, Citrat, Dbl2010, Denisutku, Dsmurat, Dnya vatanda, Dnenadam, Eldarion, EnginGunduz, Euthygenes, Gneay, Honacan, Katpatuka, Krkzn, Krat Can alar, Levent, LostMyMind, Merube 89, Metal Militia, Muratsahan, Murtasa, Nooneas, Noumenon, Pembety, Salomonis, Shanerys, Stambouliote, Takabeg, Tema, Tuleytula, Ugur Basak, Ugurhanuslu, Vito Genovese, Ykn, Zentuk, khilleus, zkan Gkdere, loveyougirl, taunass, 156 anonim deiiklikler

Image Sources, Licenses and Contributors

Dosya:Buddha lantau.jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Buddha_lantau.jpg Lisans: GNU Free Documentation License Katkda bulunanlar: Andrew Lih/ Resim:Dharma wheel 1.png Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Dharma_wheel_1.png Lisans: GNU General Public License Katkda bulunanlar: BrokenSphere, Imz, Inkwina, Nat Krause, Wst, 1 anonim deiiklikler Dosya:Chiangmai temple.JPG Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Chiangmai_temple.JPG Lisans: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Katkda bulunanlar: User:CenkX Dosya:Nanshan temple.JPG Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Nanshan_temple.JPG Lisans: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Katkda bulunanlar: User:CenkX Dosya:Debating Monks.JPG Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Debating_Monks.JPG Lisans: GNU Free Documentation License Katkda bulunanlar: Rhaessner, Takeaway, Wst Dosya:Buddha-Footprint.jpeg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:Buddha-Footprint.jpeg Lisans: bilinmiyor Katkda bulunanlar: Beta m common, Conscious, Shoulder-synth, Tintazul, Wst, 1 anonim deiiklikler

Lisans
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/