Gaz Kromatografisi ile Kantitatif Analiz Metodlar

Gaz kromatografisinin analitik metod olarak balca tatbikat gazlarn ve likidlerin kantitatif analizleridir. Bir karm numune iindeki komponentler fiziksel olarak gaz kromatografisi ile ayrlrlar ve identik alma artlarnda, bilinen kompozisyonda bir referans standart karmdan ayrlan komponentlerle mukayese edilirler. Bu referans standart karm da aadaki artlar yerine getirmelidir; 1. Standart analiz edilecek madde ile karabilmelidir. 2. Analiz rneindeki hibir madde ile reaksiyona girmemelidir. 3. Tek bir pik vermeli ve bu pik dier komponent pikleri ile akmamaldr. 4. Alkonma zaman, analiz edilecek komponentin alkonma zamanna yakn olmal ( 3 ve 4 deki artlarn yerine getirilmesinde Kovats Indeks yararl olabilir.) Birden fazla maddenin analizi yaplacaksa ve bu maddelerin (t) leri birbirinden ok farkl ise, iki standart kullanlmas tavsiye edilir. Kromatogramdaki pik alanlarnn llmesinde 4 yntem uygulanabilir; i. Alete bal elektronik integratr ile veya planimetre ile ii. Kromatogramdaki pik alanlarn kesip tartarak iii. Eer pikler simetrik (Gaussian) ise ykseklik ile, yar ykseklikteki genilik arpm alanla orantldr. iv. Piklerin i teetleri izilerek gene evrilir. gen alan da (taban) (ykseklik) formlne gre hesaplanr. Kromatogram referans standartlar ile elde edilen pik yksekliklerini ve pik alanlarn mukayese ederek tefsir edilir. Kalibrasyon iin gereken bilgi pik alan veya pik ykseklii esasna gre hazrlanabilir. Bu iki teknikten her birinin avantajn ve mahzurlu taraflarn nazar itibara almaldr. Pik alanna veya yksekliine

etki yapan faktrlerden bazlar cihazn temperatr, tayc gazn ak hz ve cinsi, numune miktar, komponentlerin tip ve konsantrasyonlar ve numune komponentleri arasndaki rezolsyondan ibarettir. Kolon temperatr pik alan ve pik yksekliini farkl derecelerde etkileyen bir parametredir. Bu etki ekil 7 de gsterilmitir. Kolon temperatrnde deiiklik kromatogramn relatif alan hassasiyetini deitirmez. Eer temperatr deitike sabit bir tayc gaz ak hz muhafaza edilirse, temperatr yalnz bana komponent alannn hassasiyeti zerine ok az etki yapar. Buna karlk, hem relatif pik ykseklii, hem de yalnz bana komponent pik yksekliinin hassasiyeti temperatrle deiir. Bunun iin, kantitatif analizde pik ykseklii metodu kullanlrsa, kalibrasyonu numune ile allan temperatrde yapmak gerekir. Filaman akmndaki deiikliklerin de hem pik alan, hem de pik ykseklii zerinde etkisi vardr. ekil 8 de gsterildii gibi, filaman akmnda art usuln relatif hassasiyetini nemli miktarda deitirmez, fakat tek bana komponent hassasiyeti ok keskin ekilde artar. Bunun iin analiz sresince filaman akm sabit deerde tutulmaldr ve numunelerle alld zaman tatbik edilen filaman akmnda kalibrasyon yaplmaldr.

ekil 8 pik alannn numune miktar ile lineer olarak arttn, pik yksekliinin ise numune miktar ile lineer gitmediini gstermektedir.

Relatif ve birey komponent pik yksekliinin hassasiyetini deitiren dier faktrler kolon uzunluu, solid yatan partikl bykl ve partisyon likidinin cinsi ve miktardr. Bu faktrler ak hzn deitirir ve bylece birey komponent pik alann etkiler, fakat relatif pik alann etkilemez. Bu sebepten, gaz kromatografisi ile ok doru ve hassas neticeler elde edilmesi maksadyle, tayin edilecek her bileik iin identik alma artlarnda kalibrasyon bilgisi hazrlanmaldr. Diferansiyel bir gaz kromatograrnnn kantitatif tefsiri ya pik ykseklii veya pik alan kalibrasyonuna dayanr.

Pik alan kalibrasyonu. Eer yukarda bahis konusu edilen faktrler gz nne alnrsa, bir komponentin pik alan aadaki ekilde ifade edilebilir:

Burada, A1=komponent 1 in entegre edilen sinyali veya alan K1= komponent 1 iin hassasiyet faktr K= cihaza ait sabite (kaydedici hassasiyetini, filaman direncini, sel geometrisini, kpr karakteristiklerini v.b. iine alr) Fc= tayc gazn ak hz T= temperatr iin dzeltme faktr I= filaman akm X1= komponent l in hacmi, arl veya milimol Sabit alma artlarnda ifadesi sabittir ve bu halde yukardaki denklem aadaki gibi olur. Burada, dir.

Ayn ekilde 2 komponenti iin denklem Bunun iin eer iki numune komponenti eit miktarlarda mukayese edilirse

dir. Kantitatif analiz iin yalnz relatif hassasiyet faktrlerine ihtiya olduundan, K1 iin l deeri tayin edilir ve bylece olarak ifade edilebilir.

Metod A (i normaizasyon) : Her pikin altndaki alann ait olduu komponentin miktar ile dorudan doruya orantl olduunu ve bnyesine bal olmadn farzedelim. Bu takdirde kompozisyonu btn pik alanlarn birbirine ilve ederek ve her alann toplam alana orann bularak hesap edebiliriz. Eer tayc gaz olarak hidrojen veya helyum kullanlrsa ve fazla hassasiyet istenmezse, dar bir snrda birbirine benzer bileikler bahis konusu olmak artiyle, bu usul kabul edilebilir. Dier hallerde pik alanlar dorudan doruya kompozisyonun

hesaplanmasnda kullanlamaz, ilve edilmeden ve oranlanmadan nce ait olan komponente tabi bir faktrle arplmaldr. Faktrler bahis konusu saf maddelerden yaplm olan sentetik karmlarn analizleri ile tayin edilmelidir.

hacim veya arlk esasna gre, komponent l iin K deeri zerinden llen alan ayr ayr komponentler iin hesaplanan alanlarn toplam Bylece ayr ayr komponent analizleri yledir:

komponent l iin arlk veya hacim yzdesi Bu metod kullanld zaman numune miktarn tam olarak bilmek gerekmez, fakat kalibrasyon erilerinin lineerliini muhafaza etmek iin numune miktar uygun snrlar iinde bulundurulmaldr (likid numuneler iin 0.001-0.03 ml).

Metod B : Bu teknie gre, nce numunenin yaklak kompozisyonu toplam pik alan metodu ile, kalibrasyon faktrlerini kullanmadan hesaplanr. Sonra bu kompozisyonda sentetik bir karm hazrlanr ve ayn artlarda analiz edilir. Pikler orijinal numune ile elde edilenler ile mukayese edilir.

Burada, Vn = numune komponentin in hacmi alan sinyalini veren ve kalibrasyon iin kullanlan n bileiinin hacmi kalibrasyon iin kullanlan bileiin llen alan sinyali komponentinin llen alan sinyali

Burada,

alan sinyalini veren s standart bileiinin hacmi den llen s standart bileiinin alan sinyali

eit hacimlerdeki s bileiinin n bileiine nazaran hassasiyet faktr

komponentinin hacim yzdesi veya komponentinin hacim yzdesi Burada, M.T.V= llen toplam hacim C.T.V= ayr ayr komponent hacimlerinin toplamndan hesaplanan toplam hacim. Eer hacim yerine arlk geerse, bu tip analizler iin de yukardaki denklem kullanlabilir. K deerleri eit arlk esasna gre deitirilirse, normalize edilmi bir arlk yzde deeri elde edilir. Metod B deki denklemler kullanld zaman, numune ile allan deneme artlarnda her komponent iin kalibrasyon yapmak gerekir. Metod B deki denklemlerle elde edilen kantitatif neticeler tayc gazn ak hzndaki, filaman akmndaki, temperatr v.b. deki deiikliklere kar ok hassastr. Bu sebepten fazla hassasiyet istenirse, muntazam aralklarla kalibrasyon standartlar tekrarlanmaldr. Kalibrasyon iin kullanlan her komponentin pik alan, hacim veya arlk yzdesi olarak ifade edilen mevcut miktarna oranla, eri olarak izilir. Ekseriyetle bahis konusu olan belirli snrlar iinde, bu eri bir dorudan ibarettir. Kalibrasyon erileri sabit bir numune hacmi kullanlarak hazrlanr ve komponentlerin hacim yzdeleri deitirilir. Bylece herhangi bir komponentin miktar kalibrasyon erisinde llen pik alanna tekabl eden deerden elde edilir.

Pik ykseklii kalibrasyonu. Kantitatif analiz iin ayn zamanda pik ykseklii kalibrasyonu da kullanlabilir. Komponent sinyali enstrumental alma parametreleri ile deitiinden, kalibrasyon bilgisi numunelerin analiz edildii enstrumental artlarla hazrlanmaldr. Pik ykseklii analizleri iin kalibrasyon bilgisi birka deiik tarzda hazrlanabilir. Metodlardan birisi saf komponent hacminin pik ykseklik sinyaline kar eri olarak izilmesidir. Burada eer arzu edilirse hacim yerini arlk veya basn alabilir. Dier bir metoda gre, pik ykseklii sinyali hacim yzdesi veya arlk yzdesine kar eri olarak izilir.
Pik yksekliine gre hesaplama metodlar aadaki tarzda ifade edilir : Metod A : Hacim yzdesinin milimetrik basn erilerinden hesaplanmas:

Cn= n komponentinin hacim yzdesi Pn=n komponentinin ksm basnc (n komponentinin llen pik yksekliini kalibrasyon erisi ile mukayese ederek elde edilmitir. Bu eri ayn sabit

hacimde, fakat deiik basnlardaki n bileii iin hazrlanmtr.) P= numunenin toplam basnc Bu metod analiz edilecek olan numune gaz olduu zaman ve kalibrasyon iin saf standartlar mevcut olduu takdirde uygundur. Metod B : Hacim yzdesine gre kalibrasyon erilerinin kullanlmas: Kalibrasyon erileri sabit bir numune hacmi kullanarak hazrlanr ve komponentlerin hacim yzdeleri deitirilir. Bylece herhangi bir komponentin analizi, llen pik yksekliini kalibrasyon erisinden karlatrarak elde edilir. Yukarda tarif edilen metodlarda hacim yerine arlk yzdesi koyarak arlk esasna gre kantitatif neticeler elde edilebilir.

Ferda ORHUN, Maden Tetkik ve Arama Enstits, Ankara Gaz Kromatografi Uygulumas,O.D.T..