Professional Documents
Culture Documents
Meltem Duran
Mart, 2003
i
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
1. ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI 1
1.1. Tanõmõ 1
1.2. Gümrük Tarife Numaralarõ 1
1.3. Bileşimi ve Besin Değeri 1
1.4. Üzümden Elde Edilen Ürünler 2
1.5. İnsan Sağlõğõ Bakõmõndan Önemi 2
2. ÜRÜN GELİŞİMİ VE ÇEŞİTLERİ 4
2.1. Tarihçe 4
2.2. Ülkemizde Üzüm Yetiştirilen Bölgeler 4
2.3. Türkiye’de Yetiştirilen Başlõca Üzüm Çeşitleri 6
2.4. Avrupa ve Amerika’da Yetiştirilen Başlõca Üzüm 6
Çeşitleri
3. ÜRÜN POTANSİYELİ 6
5. PAZAR YAPISI 24
5.1. Dağõtõm Kanallarõ 24
5.2. Sektördeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarõ, Önemli Özel 24
Sektör Kuruluşlarõ, Sivil Toplum Örgütleri ve Üretici
ii
Kuruluşlarõn Faaliyetleri
5.3. Sektördeki Uluslararasõ Kuruluşlar 25
6. FİYATLAR 26
6.1. Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ 26
6.2. Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ 27
6.2.1. Destekleme Alõm Fiyatlarõ 27
6.2.2. Borsa Fiyatlarõ 29
7. MEVZUAT 30
7.1. Standartlar 30
7.2. Ambalajlama 31
7.3. Etiket Bilgileri 32
7.4. Üzümde Pestisit Kalõntõ Limitleri 33
7.5. Türkiye’nin Avrupa Birliği Ülkelerine Yönelik Üzüm 34
İhracatõnda Takvim Uygulamasõ
7.6. Serbest Ticaret Anlaşmalarõ Kapsamõnda Üzümde 35
Alõnan Tavizler
8. SEKTÖRDE YAŞANAN YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE 36
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
8.1. Sektörde Yaşanan Sorunlar 36
8.2. Çözüm Önerileri 37
8.3. Sonuç ve Değerlendirme 40
KAYNAKÇA 41
iii
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
TABLO 1 Çekirdekli Taze Üzüm Üretimi 6500 Tondan Fazla Olan 5
İzmir’in İlçelerinde Üretim Durumu
TABLO 2 Taze Üzüm Üreten Başlõca Ülkeler ve Üretim Miktarlarõ 7
TABLO 3 Dünya Taze Üzüm Üretimi 8
TABLO 4 Türkiye Taze Üzüm Üretimi 8
TABLO 5 Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Sektörünün Üretim ve 10
Tüketim Durumu
TABLO 6 Dünya’da ve Türkiye’de Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi 11
TABLO 7 Üretici Ülkelerin Çekirdeksiz Kuru Üzüm Tüketimi 12
TABLO 8 Türkiye’nin Yõllar İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ 15
TABLO 9 Türkiye’nin Başlõca Ülkeler İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ 16
TABLO 10 Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ 17
TABLO 11 Yõllar İtibariyle Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ 19
TABLO 12 16.08.2002-27.02.2003 Tarihleri Arasõnda Çekirdeksiz Kuru 19
Üzüm İhracatõmõz
TABLO 13 Türkiye Geneli Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm İhracat 22
Kayõt Rakamlarõ
TABLO 14 Ege İhracatçõ Birlikleri Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm 22
İhracat Kayõt Rakamlarõ
TABLO 15 Türkiye Taze Üzüm İhracatõ 23
TABLO 16 Türkiye Taze üzüm İthalatõ 24
TABLO 17 Çekirdeksiz Kuru Üzüm Taban Alõm Fiyatlarõ ile Üretici 27
Maliyetlerinin Kõyaslanmasõ
TABLO 18 Yõllar İtibariyle Tariş’in Çekirdeksiz Kuru Üzüm Alõş ve Dõş 28
Satõşlarõnõn Miktarõ
TABLO 19 Tariş Ürün Alõmlarõnõn Ege Bölgesi İçindeki Payõ 29
TABLO 20 İzmir Borsasõ Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ 29
TABLO 21 Standardõ İhracatta Zorunlu Uygulamada Bulunan Ürünler 31
Listesi
TABLO 22 Kuru Üzüm Ambalaj Çeşitleri 32
TABLO 23 Başlõca Ülkelere Göre Kota ve Vergiler 35
GRAFİKLER LİSTESİ
GRAFİK 1 Dünya Taze Üzüm Üretiminde Türkiye’nin Yeri 9
GRAFİK 2 Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõmõzõn Seyri 18
Grafik 3 Çekirdeksiz Kuru Üzüm Baz Alõm Fiyatlarõ ile Üretici 28
Maliyetlerinin Durumu
iv
1.ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI
1.1. Tanõmõ
Üzüm; asmagiller (Vitaceae) familyasõnõn Vitis cinsinde yer alan asma
bitkilerinin (özellikle de Vitis vinifera’nõn) salkõm halindeki tatlõ ve sulu meyvesidir.
Vitis cinsinin Kuzey Yarõmküre’de yaygõn 60 kadar türü vardõr. Bunlarõn içinde
en çok yetiştirilen tür Vitis Vinifera’dõr.
1
100 gr. Çekirdeksiz kuru üzümde
% 77.4 Karbonhidrat
2.82 gr Protein
%15 (+/- 1.5) Rutubet
%0.5 Kaplama Yağõ
0.147 mg B1 Vitamini
0.073 mg B2 Vitamini
4 mg Demir
30 mg Magnezyum
190 mg Fosfor
53 mg Kalsiyum
bulunmaktadõr.
2
TAZE ÜZÜM
• Üzümde bolca potasyum bulunur. Potasyum vücuttaki alkalin rezervlerini
güçlendiren bir mineraldir.
• Böbrekleri çalõştõrõp, kalp atõşõnõ düzenlemeye yardõm eder.
• Sindirim salgõlarõnõ uyarõr, bağõrsaklardaki faaliyeti destekler, kabõzlõğõ önler.
Üzüm yenilirken çekirdekleri çiğnenerek yutulmalõdõr.
• Mide ve karaciğerin dostudur. Karaciğeri temizler ve vücuttan ürik asidi atar.
• Mide sancõsõnda ve kan tükürmesinde yapraklarõnõn suyu içilirse iyi gelir.
• Şişmanlatõr, kanõ temizler. Tansiyonu düzenlenmesine yardõmcõdõr.
• Romatizma ve eklem ağrõlarõnõ giderir.
• Bedeni güçlü tutar, karaciğer kanserinin tedavisine yardõmcõ olur.
• Bağõrsak ağrõsõna ve iltihaplarõna iyi gelir. İdrar söktürücüdür. Böbrek ve
mesane hastalõklarõna, böbrek taşlarõnõn düşürülmesine iyi gelir.
KURU ÜZÜM
• Karaciğerin dostudur.
• Böbreklerdeki kumlarõ döker.
• Kan yapar.
• Sert urlarõ eritir.
• Unutkanlõğõ giderir, dimağõ kuvvetlendirir.
• Sarõlõğõ giderir.
• Öksürüğü keser.
• Üzüm çekirdekleri selülit tedavisinde kullanõlõr.
Kaynak: www.lokman-hekim.com/kuruuzum.htm
3
2.ÜRÜN GELİŞİMİ VE ÇEŞİTLERİ
2.1. Tarihçe
Asmalar jeolojik dönemlerde de bulunmaktadõrlar. Asma tarõmõnõn yani
bağcõlõğõn neredeyse insanlõk tarihi kadar eski olduğu sanõlmaktadõr. Mõsõr
sülalelerinin hiyerogliflerinde üzüm ve şarap üretimine ilişkin ayrõntõlõ betimlere
rastlanõlmaktadõr. Hemoros Döneminde Yunanlõlar arasõnda önemli bir meta olan
üzüm İÖ 600’de Fenikelilerce Fransa’ya getirilmiş, İS 2. yüzyõl dolaylarõnda
Romalõlarca Ren Vadisinde yetiştirilmeye başlamõştõr. Asma tarõmõnõn batõya doğru
yayõldõğõ dönemde bir yandan da üzüm Hindistan yoluyla Uzakdoğu’ya
götürülmüştür. Sonunda yeni yerlerin keşfiyle birlikte giderek tüm dünyaya yayõlmõş
ve iklimin uygun olduğu her yerde yaygõn biçimde yetiştirilmeye başlamõştõr.
Bağcõlõk açõsõndan yerkürenin en elverişli iklim kuşağõ üzerinde bulunan
ülkemiz, asmanõn gen merkezi olmasõnõn yanõ sõra son derece eski ve köklü bir
bağcõlõk kültürüne de sahiptir. Anadolu’da bağcõlõk kültürünün tarihi oldukça eski
olup, yapõlan arkeolojik kazõlardan Anadolu’da bağcõlõk kültürünün M.Ö. 3500 yõlõna
dayandõğõ saptanmõştõr. Ülkemizin değişik yörelerinde yapõlan arkeolojik kazõlardan
çõkarõlan tarihi eserlerde üzümle ilgili şekil ve kabartmalarõn yer almasõ, o yörede
bağcõlõk kültürünün yaygõn olduğuna işaret eden en önemli göstergelerdir. Gerçekten
ülkemizde her bölgede yapõlan kazõlarda bağcõlõkla ilgili tarih öncesi devirlere ait
önemli eserler bulunmuştur.
4
razakõ ve ipek, kuzey kesiminde Bozcaada Çavuşu, Kozak Beyazõ, Kozak Siyahõ ve
Amasya, doğusunda ise Işõklõ, Burdur Dimriti, Pembe ve Siyah Germe en tanõnmõş
çeşitlerdir. Bunlarõn yanõ sõra daha yüksek iç kesimlerde ise yayla bağcõlõğõnõ
geliştirme projesi kapsamõnda Alphonse Lavalle ve İtalia gibi yabancõ kaliteli
çeşitlerde yayõlmaktadõr. Diğer yandan bölgenin daha sõcak iklimine sahip Aydõn ve
Muğla illerinde de erkenci üzüm çeşitlerinden Cardial, Perlette, Yalova İncisi ve Uslu
daha fazla ilgi görmektedir. Ayrõca özellikle Akhisar yöresinde şaraplõk üzüm
yetiştiriciliğine geçişler görülmektedir.
TABLO: 1
Çekirdekli Taze Üzüm Üretimi 6500 Tondan Fazla Olan İzmir’in İlçelerinde
Üretim Durumu
İlçe Üretim Miktarõ (Ton) İlin Toplam Üretimindeki
Pay
Bergama 11.101 %28.3
5
2.3. Türkiye’de Yetiştirilen Başlõca Üzüm Çeşitleri
Yetiştirilen başlõca sofralõk üzüm çeşitleri; çavuş, kokulu çavuş, pembe çavuş,
çekirdeksiz sultani, Tarsus beyazõ, razakõ, Erenköy beyazõ, Erenköy siyahõ, Kozak
beyazõ, Kozak siyahõ, künefi, muhammediye ve Adana karasõdõr.
Kurutmalõk üzüm çeşitleri; çekirdeksiz sultani, razakõ, yuvarlak çekirdeksiz,
siyah dirmit, irikara, dökülgen, besni ve tahannebir’dir. Pekmez ve şarap yapõmõnda
kullanõlan başlõca çeşitler ise Ankara karasõ yapõncak, papazkarasõ, kalecik beyazõ,
Kalecik karasõ, sergi karasõ, hönösü, öküzgözü, boğazkere, kabarcõk, dökülgen,
narince ve altõntaş’tõr.
3. ÜRÜN POTANSİYELİ
3.1. Taze Üzüm Üretim Durumu
3.1.1. Dünya’da Taze Üzüm Üretimi
Dünya’da üzüm yetiştiriciliği genel olarak kuzey yarõmkürede 20-52, güney
yarõmkürede ise 20-40 enlem dereceleri arasõnda yayõlmõş bulunmaktadõr. Sõcaklõk,
bağcõlõğõn kuzeye doğru yayõlmasõnõ önleyen en önemli faktördür.
Dünya üzüm üretiminin yarõdan fazlasõ (yaklaşõk üçte ikisi) Avrupa Kõtasõ’nda
gerçekleştirilmektedir. Başlõca üzüm üreten ülkeler İtalya, Fransa, ABD, İspanya,
Türkiye, Çin ve İran’dõr.
Üzüm iklim ve toprak istekleri yönünden çok seçici değildir. Çoğalma
yöntemleri kolaydõr ve çok çeşitli şekillerde üretilebilmektedir.
6
TABLO: 2
Taze Üzüm Üreten Başlõca Ülkeler ve Üretim Miktarlarõ (TON)
2000 2001 2002
Dünya taze üzüm üretimi 2001 yõlõnda 7.4 milyon hektar alanda
gerçekleştirilmiş ve 61.2 milyon ton üzüm elde edilmiştir. 2002 yõlõ itibariyle ise
yaklaşõk 7.3 milyon hektar alan üzüm üretimine ayrõlmõş ve üretim miktarõ, iklim
şartlarõna bağlõ olarak değişmekle birlikte, yõllõk 62 milyon ton civarõnda olmuştur.
Ekili alanlarõn azalõp, üretimin artmasõ dünyada yapõlan bağcõlõğõn daha bilinçli
bir şekle kaydõğõnõ göstermektedir.
7
TABLO: 3
Dünya Taze Üzüm Üretimi
YILLAR ÜRETİM MİKTARI EKİLİ ALAN
(TON) (HEKTAR)
1995 55.851.744 7.402.368
1996 59.079.728 7.336.485
1997 58.562.056 7.304.151
1998 57.013.363 7.246.333
1999 61.061.977 7.311.888
2000 64.330.160 7.487.944
2001 61.247.694 7.412.213
2002 62.389.467 7.386.637
Kaynak: FAO Verileri; www.fao.org
TABLO: 4
Türkiye Taze Üzüm Üretimi
YILLAR ÜRETİM MİKTARI EKİLİ ALAN
(TON) (HEKTAR)
1995 3.550.000 565.000
1996 3.700.000 560.000
1997 3.700.000 545.000
1998 3.600.000 541.000
1999 3.400.000 535.000
2000 3.600.000 535.000
2001 3.250.000 525.000
2002 3.600.000 535.000
Kaynak: FAO Verileri; www.fao.org
2001 yõlõ verilerine göre, 3.250.000 ton toplam üzüm üretiminin yaklaşõk olarak %63’ü
(2.050.000 tonu) çekirdekli, %27’si (1.200.000 tonu) çekirdeksiz üzümden
oluşmaktadõr.
8
GRAFİK: 1
DÜNYA TAZE ÜZÜM ÜRETİMİNDE TÜRKİYE’NİN YERİ (MİLYON TON)
2002
2001
2000
1999 Türkiye
1998 Dünya
1997
1996
1995
0 20 40 60 80
9
TABLO: 5
Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Sektörünün Üretim ve Tüketim Durumu
2000/2001 İş Yõlõ 2001/2002 İş Yõlõ 2002/2003 İş Yõlõ
Toplam Arz Toplam Arz Toplam Arz*
Miktar İçindeki Miktar İçindeki Miktar İçindeki
(Ton) Pay (%) (Ton) Pay (%) (Ton) Pay (%)
Önceki Yõl Stoku 146.000 - 221.326 - 246.500 -
Üretim 848.000 - 807.781 - 731.800 -
Toplam Arz 994.000 - 1.029.107 - 978.300 -
İç Tüketim 280.000 28.2 287.407 27.9 296.500 30.3
İhracat 492.674 49.6 495.200 48.1 439.673 44.9
Stok 221.326 22.2 246.500 24.0 242.127 24.8
Kaynak: TARİŞ Genel Müdürlüğü Raporu
(*) 2002/2003 İş yõlõ verileri tahminidir.
(İş yõlõ 1 Ağustos -31 Temmuz dönemini ifade etmektedir.)
2001/2002 iş yõlõnda dünya çekirdeksiz kuru üzüm üretimi bir önceki yõla göre %4.7
oranõnda azalarak 807.781 ton olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 6’dan da anlaşõldõğõ üzere, dünya çekirdeksiz kuru üzüm üretiminde ABD
birinci, Türkiye ise ikinci sõrada yer almaktadõr. Bu iki ülke, dünya çekirdeksiz kuru
üzüm üretiminin yaklaşõk %69.5’ini gerçekleştirmektedir.
10
TABLO: 6
Dünya’da ve Türkiye’de Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi (Bin Ton)
YILLAR Türkiye Avusturalya İran Yunanistan ABD G. Afrika Afganistan Şili TOPLAM
1995/1996 179.0 55.0 92.0 34.0 210.0 38.0 30.0 26.0 664.0
11
3.2.2. Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi
Türkiye’de çekirdeksiz kuru üzüm üretimi, Ege bölgesinde özellikle Manisa,
Turgutlu, Salihli, Akhisar, Menemen, Kemalpaşa, Çal ve Çivril’de yoğunlaşmõştõr.
2000 yõlõ verilerine göre, 11 milyon ton olarak gerçekleşen meyve üretimimizin
yaklaşõk %33’ünü tek başõna üzüm üretimi, toplam üzüm üretiminin de yaklaşõk
%7.5’ini çekirdeksiz üzüm üretimi oluşturmaktadõr. Ülkemiz, 2001/2002 yõlõ dönemi
itibariyle 226 bin tonluk kuru üzüm üretim miktarõ ile 807.8 bin tonluk dünya toplam
kuru üzüm üretiminin %35.7’sini tek başõna karşõlamõştõr. Üretilen çekirdeksiz kuru
üzümün yõllara göre değişmekle birlikte çoğunlukla %10-12’si kadarõ yurtiçinde
tüketilmekte olup, yine yõllara göre değişmekle birlikte 150-200 bin tonu ihraç
edilmektedir. Ülkemizde yetiştirilen çekirdeksiz üzüm çeşitleri, daha çok yuvarlak ve
sultani çekirdeksizdir. Bunlar hasat sonrasõnda taze olarak tüketime sunulmakta,
tüketilemeyenler kurutmaya ayrõlmaktadõr. Çekirdeksiz üzüm ağustos ve eylül
aylarõnda hasat edilmektedir.
3.2.3. Dünya ve Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Tüketimi
Dünya çekirdeksiz kuru üzüm tüketimi, üretici ülkelerin iç tüketimleri ile ihracat
miktarlarõnõn toplamõ olarak kabul edilmektedir. Üretici ülkelerin iç tüketimleri yõldan
yõla değişiklik göstermekte ve yaklaşõk 250-300 bin ton civarõnda seyretmektedir. Söz
konusu ülkelerin 500-550 bin ton arasõnda gerçekleşen ihracatlarõnõn iç tüketimlerine
eklenmesiyle toplam dünya kuru üzüm tüketiminin 750-850 bin ton seviyesinde
olduğu sonucuna varõlmaktadõr.
TABLO: 7
Üretici Ülkelerin Çekirdeksiz Kuru Üzüm Tüketimi (TON)
YILLAR 1997/98 1998/99 1999/2000 2000/2001 2001/2002*
Türkiye 25.000 30.000 25.000 25.000 30.000
Diğer 230.000 220.600 271.500 225.200 255.000
Üretici
Ülkeler
TOPLAM 255.000 250.600 296.500 250.000 285.000
Kaynak: T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Çekirdeksiz Kuru Üzüm Raporu
* Tahmini Verilerdir.
Tüketimde 190-200 bin tonla A.B.D. ilk sõrayõ alõrken bunu 25-30 bin tonla
Avusturalya ve Türkiye izlemektedir.Afganistan, İran, G. Afrika ve Yunanistan diğer
tüketici ülkeler arasõnda yer almaktadõr. Üretici ülkelerin iç tüketimlerini arttõrmak
amacõyla bazõ tedbirlere başvurmalarõ sebebiyle tüketimde bazõ yõllarda artõşlar
12
olmuştur. Türkiye, İran, Afganistan zaman zaman okul programlarõyla tüketimi
arttõrmaya çalõşõrken, Yunanistan her yõl sanayiye giden üzüm miktarõnõ giderek
arttõrmaya çalõşmaktadõr. Bu nedenle ülkede kek fabrikalarõnõn sayõsõ artmõştõr.
İngiltere 20.000 sterlin kadar bir miktar üzümü tanõtma ve geliştirme kampanyasõna
ayõrmõştõr. Çekirdeksiz kuru üzüm yemek tarifleri dağõtõmõ ile sanayicilerin işbirliğinin
sağlanmasõ konusu ele alõnarak bir komite oluşturulmuştur. A.B.D. son birkaç yõldan
beri kurutmaya ayrõlacak çekirdeksiz kuru üzümleri şarap imalinde kullanarak
değerlendirme yoluna gitmiştir. Türkiye’de üretilen üzümler, çoğunlukla kuru ve yaş
olarak tüketilmekle birlikte, bir miktar üzüm de pekmez, bulama, pestil, lokum gibi
formalarda direkt olarak veya sirke ile içki yapõmõnda olduğu gibi sanayi tarafõndan da
değerlendirilmektedir. Türkiye’deki üzüm tüketimi, üretimin sofralõk, şaraplõk veya
kurutmalõk olmasõna göre farklõlõk göstermektedir. Sofralõk ve şaraplõk üzüm
üretiminin yurtiçi talebi karşõlõyor olmasõ sebebiyle, tüketimin büyük bölümü yurt
içinde gerçekleştirilmekte ve ancak küçük bir bölümü ihracata konu olmaktadõr. Kuru
üzümde ise ağõrlõk ihracattadõr. Üretimin fazla olup, ihracatõn kõsõtlõ miktarlarda olduğu
yõllarda okul ve askeri kuruluşlarda tüketim miktarõ arttõrõlmõştõr. Diğer yandan gelişen
sanayide kek, pasta, şekerleme imalatõnda çekirdeksiz kuru üzüm kullanõlmaktadõr.
1989 yõlõndan sonra üzüm, Tekel tarafõndan satõn alõnarak alkollü içki
sanayinde kullanõlmaya başlanmõştõr.
13
4.DIŞ TİCARET DURUMU
4.1. Dünya ve Türkiye Kuru Üzüm İhracatõ
Dünya Kuru Üzüm İhracatõ
Dünyada üretilen 62 milyon tondan fazla taze üzümün her yõl yaklaşõk 650-800
bin ton arasõndaki bir miktarõ kurutularak değerlendirilmektedir. Üretilen bu miktar
üzümün ise, her yõl 450-600 bin ton arasõndaki miktarõ çeşitli ülkelere ihraç edilmekte
ve ortalama 200 bin tonu ise üretici ülkeler tarafõndan iç tüketimlerinde
kullanõlmaktadõr.
Dünya kuru üzüm ihracatõnda ilk beş ülke 2001 yõlõ itibariyle Türkiye (225.743
ton), İran (118.013 ton), ABD (107.461 ton), Yunanistan (35.269 ton) ve Şili (42.055
ton)dir.
Türkiye Kuru Üzüm İhracatõ
Kuru üzüm, 1930’lu yõllarda, Türkiye’nin genel ihracatõndan aldõğõ %7-10
arasõnda pay ile tüm ihraç ürünlerimiz arasõnda 2. veya 3. sõralarda yer almaktaydõ.
Türkiye’nin ihracatõ 2000 yõlõ itibariyle incelendiğinde ise, kuru üzümün genel
ihracatõmõzdan %0.7’lik bir pay aldõğõ ve tüm ihraç ürünlerimiz arasõnda ise 11. sõrada
olduğu görülmektedir. Kuru üzüm, 2001 yõlõ itibariyle, tarõm ürünleri ihracatõmõzda ise
fõndõk ve tütünden sonra 3. sõrada yer almaktadõr. Bu açõdan kuru üzümün,
Cumhuriyetin ilk yõllarõndan itibaren ihracatõmõzdaki önemini koruduğu ve geleneksel
ihraç ürünlerimiz arasõnda önemli bir yer aldõğõ ortadadõr.
Türkiye’nin dünya ticaretine konu olan ve ihracatta en fazla öneme sahip kuru
üzümler, çekirdeksiz ve özellikle ‘’Sultani’’ tip kuru üzümlerdir. Ülkemizin sultani veya
diğer bir adõyla sultaniye çekirdeksiz üzümü dünyaca tanõnmaktadõr. Sultaniye tipi
çekirdeksiz üzüm, 18 yy. sonlarõnda yuvarlak çekirdeksiz kuru üzümün õslah edilmiş
şeklidir. Türkiye’nin kuru üzüm ihracatõnõn hemen hemen tamamõnõ çekirdeksiz kuru
üzümler oluşturmaktadõr. Çekirdekli kuru üzüm ihracatõmõz yok denecek kadar azdõr.
Çekirdeksiz kuru üzüm üretiminin yaklaşõk %72-76’sõ ihraç edilirken, geri kalan da
yurtiçinde tüketilmektedir.
Türkiye’nin yõllõk kuru üzüm ihracatõ, 1998-2001 yõllarõ itibariyle ortalama 205 bin ton
civarõnda olup, karşõlõğõnda ise ortalama 163 milyon Dolarlõk gelir elde edilmiştir. Kuru
üzüm ihracatõmõz, 2001 yõlõ içerisinde, bir önceki yõla göre %12 artarak, tarihinin en
yüksek seviyesi olan 225 bin tona ulaşmõştõr. Ancak, miktar bazõnda yaşanan bu
artõşa karşõn ihracat gelirlerimizde aynõ dönemde %17 oranõnda bir düşüş
kaydedilmiştir.
14
TABLO: 8
Türkiye’nin Yõllar İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ
Yõllar Miktar Değer
(TON) ( 1000 ABD Dolarõ)
1993 122.851 134.271
Türkiye’den 2001 yõlõ içerisinde 108 ülkeye kuru üzüm ihraç edilmiştir. En
önemli pazarlarõmõz; İngiltere, Almanya, Hollanda ve İtalya olmak üzere AB
Ülkeleridir. Bu ülkeler Türkiye’den ithal ettikleri kuru üzümlerin bir kõsmõnõ yeniden
ihraç ederek değerlendirme yoluna gitmektedirler.
Bu ülkelerde çekirdeksiz kuru üzümün tüketim şekilleri, ülke alõşkanlõklarõna
göre değişmekle birlikte, en fazla tüketim üzümlü mõsõr gevreği, üzümlü kek, üzümlü
ekmek yapõmõnda ve bisküvi sanayinde kullanõlmaktadõr. Tüketim şekillerinden de
anlaşõlacağõ üzere çekirdeksiz kuru üzüm, gõda endüstrisinde bir hammadde olarak
tüketilmektedir. Bu durum, Türkiye’nin çekirdeksiz kuru üzümlerini daha kaliteli,
rekabete daha dayanõklõ bir şekilde üretmesi ve her aşamada hijyenik kurallara daha
fazla özen gösterme zorunluluğunu doğurmuştur.
15
TABLO: 9
Türkiye’nin Başlõca Ülkeler İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ
1999 2000 2001 2002*
(8 aylõk)
ÜLKE Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer
(ton) (Bin $) (ton) (Bin $) (ton) (Bin $) (ton) (Bin $)
İngiltere 40.729 47.178 45.814 48.824 47.056 39.991 27.673 22.067
16
4.2. Dünya ve Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ
TABLO: 10
Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ (000 TON)
Ülkeler 1995/ 1996/ 1997/ 1998/ 1999/ 2000/ 2001/
96 97 98 99 2000 2001 2002*
Yunanistan 52.9 34.0 30.0 30.0 27.0 27.0 25.0
Avustralya 23.3 27.0 21.5 20.0 8.5 8.5 9.0
A.B.D. 125.9 99.0 98.0 106.5 105.0 105.0 118.0
İran 50.0 82.0 75.0 80.0 102.0 102.0 84.2
G.Afrika 23.7 25.0 25.0 25.0 12.3 12.3 24.0
Şili 29.6 29.0 22.0 25.7 29.0 29.0 25.0
TOPLAM 474.4 472.0 450.5 478.0 472.8 483.8 485.2
17
GRAFİK: 2
ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM İHRACATIMIZIN SEYRİ
250
225,7
202,9
204,5 213,6
200 189,3
189,2 195,8
175,7
150,4
Milyon ABD Dolar
150 133,8
144,1
128,1
100
50
0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Yõllar
18
TABLO: 11
Yõllar İtibariyle Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ
YILLAR MİKTAR (TON)
1990 122.898
1991 123.445
1992 111.360
1993 122.322
1994 172.776
1995 169.333
1996 175.964
1997 179.407
1998 194.757
1999 188.939
2000 266.617
2001 205.034
Kaynak: T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ,
Çekirdeksiz Kuru Üzüm Raporu
TABLO: 12
16.08.2002 – 27.02.2003 TARİHLERİ ARASINDA Ç.K.ÜZÜM İHRACATIMIZ
19
TABLO 12’NIN DEVAMIDIR.
ENDONEZYA 130.400,00 90.216,29 0,692
ESTONYA 21.000,00 14.910,00 0,710
FAS 423.750,00 293.962,00 0,694
FİNLANDİYA 312.500,00 230.885,00 0,739
FRANSA 7.036.366,00 5.573.130,64 0,792
GANA 12.150,00 17.860,98 1,470
GUYANA 43.000,00 28.935,00 0,673
GÜNEY AFRİKA CU 18.975,00 21.175,88 1,116
GÜNEY KORE CUM. 6.000,00 5.400,00 0,900
HIRVATİSTAN 51.998,00 39.201,11 0,754
HOLLANDA 17.269.831,00 13.063.795,32 0,756
HOLLANDA ANTİLL 60.000,00 42.900,00 0,715
HONG KONG 599.000,00 410.061,00 0,685
İNGİLTERE 19.613.510,17 17.661.520,30 0,900
İRLANDA 3.016.829,40 2.226.498,11 0,738
İSPANYA 2.390.807,30 1.717.360,44 0,718
İSRAİL 456.666,40 390.188,93 0,854
İSVEC 315.010,00 402.105,94 1,276
İSVİÇRE 1.140.657,50 1.046.544,69 0,917
İTALYA 13.617.508,90 11.380.753,89 0,836
JAMAİKA 576.320,00 420.404,60 0,729
JAPONYA 309.150,00 329.543,00 1,066
KANADA 922.100,00 750.132,10 0,814
KANARYA ADALARI 21.000,00 17.640,00 0,840
KKTC 15.375,00 13.623,76 0,886
LETONYA 56.000,00 36.020,00 0,643
LİTVANYA 345.950,00 220.643,50 0,638
MACARİSTAN 92.800,00 72.294,00 0,779
MAKEDONYA 1.500,00 1.426,18 0,951
MALEZYA 269.350,00 193.412,46 0,718
MALTA 33.550,00 23.989,75 0,715
MAURİTİUS 20.000,00 12.735,00 0,637
MISIR 365.625,00 283.953,46 0,777
MOLDAVYA 18.500,00 6.475,00 0,350
NORVEÇ 298.620,40 223.436,37 0,748
POLONYA 1.538.945,00 1.046.012,19 0,680
PORTEKİZ 717.825,00 490.605,64 0,683
ROMANYA 286.175,00 202.227,89 0,707
RUSYA 1.414.600,00 1.511.699,00 1,069
FEDERASYONU
SİNGAPUR 90.395,00 69.292,80 0,767
20
TABLO 12’NİN DEVAMIDIR.
21
dezavantajlara rağmen rakipleri karşõsõnda gerçekten çok büyük mücadele
vermektedir.
TABLO: 13
Türkiye Geneli Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm İhracat Kayõt
Rakamlarõ
YILLAR MİKTAR (TON) DEĞER (FOB $)
1997 29.183 17.221.587
1998 32.650 19.531.358
1999 43.564 24.049.090
2000 58.833 26.870.869
2001 69.404 29.124.537
2002 75.830 32.801.674
Kaynak: Ege İhracatçõ Birlikleri
TABLO: 14
Ege İhracatçõ Birlikleri Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm İhracat Kayõt
Rakamlarõ
YILLAR MİKTAR (TON) DEĞER (FOB $)
1997 13.152 7.951.306
1998 11.481 6.920.999
1999 19.351 11.162.941
2000 26.554 12.313.234
2001 32.752 13.350.688
2002 22.712 10.520.257
Kaynak: Ege İhracatçõ Birlikleri
22
Üzüm ihracatõnda en büyük payõ çekirdeksiz kuru üzüm almaktadõr. Taze
üzüm ihracatõ fazla olmamakla birlikte aşağõda yer almaktadõr..
TABLO: 15
Türkiye Taze Üzüm İhracatõ
YILLAR MİKTAR(kg) DEĞER($)
Dünya taze üzüm ihracatõnda 2001 yõlõ itibariyle 667.500 ton ihracatõyla İtalya birinci,
346.031 ton ihracatõyla ABD ikinci, 96.355 ton ihracatla İspanya üçüncü sõrada yer
almaktadõr.
Dünya İthalatõ
2000 yõlõ itibariyle, Dünya çekirdeksiz kuru üzüm ithalatõ 635 bin ton
civarõndadõr. Bunun yaklaşõk 100 bin tonu İngiltere'ye aittir. İngiltere'yi Almanya,
Hollanda, Japonya, Kanada takip etmektedir.
2001 yõlõ verilerine göre, dünya kuru üzüm ithalatõnda ilk beş ülke İngiltere
(101.723 ton), Almanya (64.780 ton), Rusya (47.912 ton), Hollanda (44.112 ton),
Kanada (30.424 ton) olmuştur.
2001 yõlõ taze üzüm ithalatõ 2.503.029 tondur. 2001 yõlõnda Almanya 331.914
ton, Amerika 406.651 ton, İngiltere 169.343 ton, Rusya 97.787 ton, Hollanda 117.648
ton, Fransa 163.979 ton, Çin 65.357 ton üzüm ithal etmiştir.
23
Türkiye İthalatõ
Ülkemiz genel olarak önemli miktarda üzüm ithalatõ yapmamaktadõr. Aşağõda
yõllar itibariyle ithalat istatistiklerimiz yer almaktadõr;
TABLO: 16
Türkiye Taze Üzüm İthalatõ
Yõllar Miktar (KG) Değer (ABD Dolarõ)
1997 936.888 266.360
1998 303.850 233.558
1999 233.097 192.129
2000 173.237 118.353
2001 120.030 95.317
2002 (8 aylõk) 69.194 46.164
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü Verileri.
5. PAZAR YAPISI
5.1. Dağõtõm Kanallarõ
Sofralõk üzüm piyasasõ alõcõ ve satõcõnõn çok sayõda olduğu ve ürünün
üreticiden tüketiciye ulaşõncaya kadar çok sayõda el değiştirdiği bir piyasadõr.
Ülkemizde bağcõlõk aile işletmeciliği şeklinde yapõlmaktadõr. Çekirdeksiz kuru üzüm
pazarlama kanalõ içerisinde en büyük payõ tüccar alõmlarõ oluşturmaktadõr. Bu alõmlar
yõldan yõla değişmekle birlikte, TARİŞ ve şahsa ait üzüm alõmlarõ izlemektedir. Üzüm
kalitesinin düştüğü yõllarda ise TEKEL önemli ölçüde alõmlar yapmaktadõr. Ayrõca
çekirdeksiz kuru üzüm borsada da işlem gören bir üründür ve borsa satõşlarõ daha
çok tüccarõn alõm ve satõmlarõnõ kapsamaktadõr.
5.2. Sektördeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarõ, Önemli Özel Sektör
Kuruluşlarõ, Sivil Toplum Örgütleri ve Üretici Kuruluşlarõ Faaliyetleri
Sektördeki en etkin ve önemli kuruluş TARİŞ (İzmir Üzüm-Pamuk-İncir-Zeytin ve
Zeytinyağõ Tarõmsal Kooperatifler Birliği)tir. Sektörde faaliyet gösteren kamu
kuruluşlarõ arasõnda özellikle yayõm, envanter ve üretim projesi çalõşmalarõ yürüten
ülkemizin her yerine yayõlmõş olan,
• Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ İl Müdürlükleri,
Araştõrma çalõşmalarõ ve fidan üretimi yapan,
• Araştõrma Enstitüleri,
24
Fidan üretim işletmeleri ve sektör ürününü hammadde olarak kullanan,
* Tekel İçki Sanayi İşletmeleri ,
Eğitim ve Araştõrma Hizmeti veren,
• Ziraat Fakülteleri ,
Kuru üzümün işlem gördüğü,
• Borsalar ile büyük şehir belediyelerinin meyve-sebze halleri,
Önemli kamu üniteleridir.
Ziraat Fakülteleri ile Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõna bağlõ Araştõrma yapan
kuruluşlarõn faaliyetleri ve çalõşma alanlarõ ise, bakanlõğa bağlõ konu araştõrma
enstitülerinden,
• Manisa Bağcõlõk Araştõrma Enstitüsü ile Tekirdağ Bağcõlõk Araştõrma
Enstitüsü’nde sofralõk, kurutmalõk ve şaraplõk üzümler ile fidancõlõk konularõnda
araştõrmalar yapõlmaktadõr.
Sektörde özel sektör olarak kuru üzüm işleme ve pazarlama şirketleri başta olmak
üzere özel şarap işletmeleri, fidan üretim şirketleri, sofralõk üzüm toptan ve
perakende pazarlama şirketleri, ithalat ve ihracat şirketleri başta bulunmaktadõr.
Ayrõca son yõllarda gelişmekte olan organik tarõm ürünleri pazarlama şirketleri
sektörün çekirdeksiz kuru üzüm ürünü alanõnda çalõşmaktadõr.
Sivil toplum örgütlerinin başlõcalarõ Bahçe Bitkileri Derneği, Tüketici Dernekleri ile
Organik Tarõm Derneği’dir.
25
6. FİYATLAR
6.1. Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ
1995 yõlõ Haziran ayõ itibariyle Tariş'in dõş piyasalara çekirdeksiz kuru üzüm
fiyatõ ortalama 1,47 $/Kg/FOB olarak gerçekleşmiştir. 1995 yõlõ Haziran ayõ başõnda
ürünün dõş piyasalardaki ortalama fiyatõ 2,01 $/Kg olmuştur.
1996 yõlõ Haziran ayõ itibariyle Tariş'in ihraç fiyatõ 1,12 $/Kg/FOB olarak
gerçekleşmiş, aynõ yõl A.B.D üzümü 1,4$/Kg dan işlem görmüştür.
1997 yõlõ Mayõs ayõnda A.B.D ürünü üzümlerin dõş piyasa fiyat ortalamasõ 1.15
$/Kg, Tariş'in ihraç fiyatõ ise 1,20 $/Kg/FOB olmuştur.
1998 yõlõ Mayõs ayõnda ise Ülkemiz ürünü üzümün dõş piyasalardaki fiyatõ
1,109 $/Kg/FOB olurken Amerikan üzümlerinin fiyatõ 1,20 $/Kg dan alõcõ bulmuştur.
1999 Haziran ayõ ortalarõnda Tariş'in ihraç fiyatõ 1,11 $/Kg/FOB olarak
gerçekleşmiş, aynõ tarih itibariyle ürünün dõş piyasa fiyat ortalamasõ 0,90 $/Kg
olmuştur.
Türkiye’nin 1998 yõlõndaki ortalama ihraç fiyatõ 1097 $/ton, 1999 yõlõnda
1067$/ton olmuştur. 2001 Nisan ayõ itibariyle Türkiye menşeli çekirdeksiz kuru üzüm
fiyatõ 700 $/ton civarõnda olmuştur. Çekirdeksiz kuru üzümde diğer tarõm ürünlerinde
olduğu gibi, doğrudan dünya fiyatõ olarak kabul edilen bir fiyat olmamakla beraber
dünya fiyatõnõ belirleyen çekirdeksiz kuru üzüm fiyatlarõ Türkiye ile ABD ve İran’õn
ihraç fiyatlarõdõr. 2001/2002 yõlõ için; ABD ortalama fiyatõ 670$/Ton, Türkiye ortalama
fiyatõ 512 $/Ton, İran ortalama fiyatõ 537,5$/Ton’dur.
26
6.2. Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ
6.2.1. Destekleme Alõm Fiyatlarõ
Çekirdeksiz kuru üzüm 1962 yõlõnda Devletçe desteklenen ürünler kapsamõna
alõnmõş, 1998, 1989, 1990 yõllarõnda Devletçe desteklenen ürünler kapsamõndan
çõkarõlmõş, 1991 yõlõ alõm sezonunda yeniden destekleme kapsamõna alõnmõş olup, 3
yõl desteklendikten sonra 5 Nisan 1994 tedbirleri nedeniyle yeniden destekleme
kapsamõndan çõkarõlmõştõr.
Ülkemizde üretilen çekirdeksiz kuru üzümün iç ve dõş pazarlarda değer fiyatõna
satõlmasõnõ, ihracatõndan sağlanan döviz gelirlerinin arttõrõlmasõnõ ve çekirdeksiz kuru
üzüm üreticisiyle ürünün korunmasõnõ sağlamak amacõyla 1962 yõlõndan bu yana
çekirdeksiz kuru üzüm zaman zaman devlet destekleme alõmõna tabii tutulmakta ve
bu amaçla 1937 yõlõnda kurulmuş olan Tariş görevlendirilmektedir. Bugün Tariş’e
bağlõ 14 kooperatif bulunmaktadõr. Kooperatifler; Ahmetli, Akhisar, Alaşehir, Buldan,
Çõrpõ/A.Paşõ, Çobanisa, Kavaklõdere, Manisa, Menemen, Salihli, Sarõgöl, Saruhanlõ,
Turgutlu ve Yeşilyurt olup toplam depolama kapasiteleri 44.250 tondur.
1998 yõlõnda ürün mübayaasõ 260.000 TL/Kg’lõk fiyatla, 1999 yõlõnda 405.000
TL/Kg’lõk fiyatla, 2000 yõlõnda 500.000 TL/Kg’lõk fiyatla, 2001 yõlõnda 875.000
TL/Kg’lõk fiyatla, 2002 yõlõnda 1.250.000 TL/Kg’lõk fiyatla alõm yapõlmõştõr.
Son dönemlerde fazla olmamakla birlikte stoklar ortaya çõkmõştõr. Bu nedenle
belirlenecek fiyatlar büyük önem taşõmaktadõr.
TABLO : 17
Çekirdeksiz Kuru Üzüm Taban Alõm Fiyatlarõ İle Üretici Maliyetlerinin Kõyaslanmasõ
YILLAR Üretici Maliyetleri Taban Fiyatlarõ Taban
(TL/Kg) TL/Kg Fiyatõn $ Karşõlõğõ*
1996 /1997 70.138 82.500 0.96
1997 /1998 137.924 160.000 0.97
1998 /1999 250.141 260.000 0.94
1999 /2000 351.734 405.000 0.92
2000 /2001 420.395 500.000 0.76
2001 /2002 559.610 875.000 0.53
2002/2003 - 1.250.000 -
Kaynak: TARİŞ Genel Müdürlüğü
(*) 10 Eylül 2001 itibariyle yõllara göre taban fiyatõnõn ABD Dolarõ karşõlõğõ alõnmõştõr.
27
GRAFİK: 3
ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM BAZ ALIM FİYATLARI İLE ÜRETİCİ
MALİYETLERİNİN DURUMU
1000
900
800
700
600
Üretici Maliyetleri
500
400 Taban Fiyatõ
300
200
100
0
1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02
Aşağõdaki tabloda çekirdeksiz kuru üzüm alõmlarõyla görevli Tariş'in çekirdeksiz kuru
üzüm alõm ve dõş satõş miktarlarõ konusunda bilgi verilmektedir.
TABLO: 18
Yõllar İtibariyle Tariş’in Çekirdeksiz Kuru Üzüm Alõm ve Dõş Satõşlarõnõn Miktarõ
İş Yõlõ Ürün Alõm Miktarõ Dõş Satõş Miktarõ Ürün Alõmlarõnda
(Ton) (Ton) Dõş Satõşlarõn %’lik
Payõ
1996/1997 45.130 7.274 16,12
1997/1998 63.324 7.093 11,20
1998/1999 75.171 8.809 11,72
1999/2000 58.101 11.977 20,61
2000/2001 75.933 12.110 20,61
2001/2002* 44.679 18.115 40,54
Kaynak: TARİŞ Genel Müdürlüğü
(*) 31.07.2002 tarihi itibariyle.
28
TABLO: 19
Tariş Ürün Alõm Miktarlarõnõn Ege Bölgesi İçindeki Payõ
Yõllar Bölge Rekoltesi Birlik Alõm %’lik Pay
(Ton) (Ton)
1996/1997 220.000 45.093 20,5
1997/1998 233.000 63.324 27.17
1998/1999 250.141 75.171 30.03
1999/2000 214.000 58.101 27.15
2000/2001 255.000 75.993 29.80
2001/2002 226.000 44.679 19.0
Kaynak: Tariş Genel Müdürlüğü
29
7. MEVZUAT
7.1. Standartlar
İhracatta standardizasyon mevzuatõ gereği, ihraç edilecek üzümlerin (taze veya
kurutulmuş) uygulamada bulunan zorunlu standartlara uygun olmasõ gerekmektedir.
Çekirdeksiz kuru üzümler Türk Standartlarõ Enstitüsü’nün hazõrladõğõ TS 3411 No’lu
standarda göre sõnõflandõrõlmõştõr. Bu standartta üzümler rengine ve iriliğine göre 7, 8,
9, 10 ve 11 tip numaralõ olmak üzere 5 ayrõ kalite sõnõfõna ayrõlmõştõr.
Sofralõk üzümün standardõ TS/101 No’lu standarda göre sõnõflandõrõlmõştõr.
Standart Uygunluk Belgesi almak için Türk Standartlarõ Enstitüsü , TSE
Belgelendirme Merkezi Başkanlõğõ’na bir dilekçe ibraz edilmelidir. Dilekçe örneği
TSE’de bulunmaktadõr.
30
TABLO: 21
Standardõ İhracatta Zorunlu Uygulamada Bulunan Ürünler Listesi
GTİP MADDE İSMİ İLGİLİ
STANDART
0806.10.10.00.11 Sultani Çekirdeksiz Üzüm
0806.10.10.00.12 Rezaki Üzümü TS/101 Sofralõk Üzüm
0806.10.10.00.13 Tarsus Beyazõ Üzüm
0806.10.10.00.14 Müşküle Üzümü
0806.10.10.00.15 Kardinal Üzümü
0806.10.10.00.19 Diğerleri
0806.20.12.00.11 Ekstra çekirdeksiz üzüm,
kurutulmuş, net ağõrlõğõ 2 kg’õ
geçmeyen ambalajlar halinde
Diğerleri
0806.20.92.00.19
0806.20.18.00.00 Diğerleri, net ağõrlõğõ 2 kg’õ
geçmeyen ambalajlar halinde TS/3410
0806.20.98.00.00 Diğerleri (Çekirdekli kuru üzüm) Çekirdekli Kuru Üzüm
Kaynak: Dõş Ticarette Standardizasyon Tebliği, Tebliğ No: (2003/2)
7.2. Ambalajlama
Türk Gõda Kodeksinde yer alan tüm gõda maddelerinin ambalajlanmasõ
zorunludur. Ambalajlanmõş gõda maddesi, ambalajõ değiştirilmediği veya açõlmadõğõ
sürece gõda maddesine erişilemez durumda olmalõdõr. Gazete ve gõda ambalaj
materyali olarak üretilmemiş basõlõ ve yazõlõ kağõtlar, yeniden işlenmiş ve plastikler
gõda ambalaj materyali olarak kullanõlmazlar.
31
Ambalaj Materyalleri
a) Ambalaj materyali gõda maddesini özelliğine bağlõ olarak değişimleri, nem,
hava, õşõk gibi olumsuz dõş etkenlerden korumalõdõr.
b) Gõda maddelerinin bileşiminde istenmeyen değişikliklere ve organoleptik
özelliklerinde bozulmalara neden olmamalõ ve gõda maddesiyle etkileşim
göstermemelidir.
c) Ambalaj materyali üzerine izin tarihi ve numarasõ ile üretici firmanõn adõ ve
bulunduğu il belirtilmelidir.
d) Doldurma, taşõma ve depolama koşullarõna dayanõklõ ve istiflemeye uygun
olmalõdõr.
TABLO: 22
Kuru Üzüm Ambalaj Çeşitleri
ÜRÜN CİNSİ AMBALAJ TÜRÜ KOLİDEKİ ADET KONTEYNER
VE GRAMAJ YÜKLEME ADEDİ
Altõn Özel Tip OOP Poşet 100 x 100 gr. 1600
32
c) Net miktarõ,
d) Firmanõn adõ, adresi ve üretildiği yer,
e) Üretim tarihi ve son tüketim tarihi veya raf ömrü,
f) Parti numarasõ ve/veya seri numarasõ,
g) Üretim izin tarihi ve sicil numarasõ,
h) Menşe ülke
i) Gerektiğinde kullanõm bilgisi ve / veya muhafaza şartlarõ.
33
Ethion Üzüm 0.5
(Yağda çözünür)
Ethoprophos Üzüm 0.02
Fenarimol Üzüm 0.1
Fenitrothion Üzüm 0.3
Fenthion Üzüm 0.2
(yağda çözünür)
Flusilazole Üzüm 0.05
Folpet Üzüm 2.0
Gibberellic Asit Üzüm 0.1
Glyphosate Üzüm 0.02
Hexaconazole Üzüm 0.02
Iprodione Üzüm 2.0
Malathion Üzüm 0.5
Metalaxyl Üzüm 1.0
Methidathion Üzüm 0.2
Methyl Bromid Üzüm 0.5
Monocrotophos Üzüm 0.02
Myclobutanil Üzüm 0.2
Nuarimol Üzüm 0.05
Oxidixyl Üzüm 0.5
Parathion-Methyl Üzüm 0.1
Penconazole Üzüm 0.05
Phosalone Üzüm 0.05
Procymidone Üzüm 1.0
Propargite Üzüm 2.0
Simazine Üzüm 0.02
Triadimefon Üzüm 0.2
Triadimenol Üzüm 0.1
Trichlorfon Üzüm 0.2
Tridemorf Üzüm 0.1
Triflumizole Üzüm 0.5
Kuru Üzüm 0.2
Vinclozolin Üzüm 1.0
Kaynak:T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü
www.kkgm.gov.tr
34
Takvim Uygulamasõ
1/98 sayõlõ Ortaklõk Konseyi Kararõ uyarõnca, Topluluğa yönelik üzüm ihracatõmõzda
belirli dönemlerde gümrük vergisi ödenmemesi mümkün olmakta, bu dönemler
dõşõndaki ihracat , vergi ödenmesi suretiyle gerçekleştirilmektedir.
35
8.SEKTÖRDE YAŞANAN YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE ÇÖZÜM
ÖNERİLERİ
8.1. Sektörde Yaşanan Sorunlar
►Yaklaşõk 100 bin hektarlõk çekirdeksiz üzüm bağ sahasõnda yetiştirilen
üzümlerimiz ihracatõ yapõlan ülkelerde gõda maddesi olarak kullanõlmadan önce,
genellikle yeniden temizlenmektedir. Ancak ürünlerimiz dõş pazarlarõn istediği
temizlikte ve hijyenik koşullarda hazõrlanamamaktadõr. Kõsaca, Türk kuru üzümlerinin
dünya pazarlarõndaki şansõnõ engelleyen en önemli faktörlerden biri temizlik
faktörüdür. Ürünü kurutma yerleri, ürünün kurutulmasõ için elverişli şartlarda
bulunmamaktadõr. Çoğunlukla yerde ve örtülerin üzerinde kurutulan ürünler toz ve
toprakla karõşmaktadõr. Ürün kurutmak için beton veya tel sergi yerlerini kullananlarõn
sayõsõ oldukça azdõr. Çekirdeksiz kuru üzümlerin dõş pazarlardaki şanslarõnõ
arttõrabilmek için ürünün temizliğine önem verilmesi, topaklanmanõn önlenmesi,
ambalaj boyutlarõnõn ayarlanmasõ gerekmektedir. En büyük rakiplerimizden biri olan
Yunanistan, son yõllarda üzümlerinin temizlik ve kalitesini son derece arttõrmõş olup
Avrupa Topluluğuna üye olmanõn verdiği avantajõ da kullanarak Türk kuru
üzümlerinin ihracatõnda büyük bir engel oluşturmaktadõr.
► Ürüne katõlan hormonlar ihracat şansõmõzõ azaltmaktadõr. Üzümde tanelerin
büyük olmasõ ve tanenin sapa sõkõ bağlanabilmesi amacõyla kullanõlan hormonlar
kurutmalõk üzümde sakõnca teşkil etmektedir. Kurutulan üzümlerde tane ve sapõn
ayrõlmasõ güç olmakla birlikte, kimi kurutulan üzümlerde sap tanede kalabilmektedir.
Bu da kaliteyi düşürmektedir.
►Ülkemizde taze üzüm üretimde yaşanan en büyük sorun, bağlarda
zararlõlara karşõ hastalõklarla mücadelede, bilinçsiz ve yanlõş ilaç kullanõlmasõndan
kaynaklanan ilaç kalõntõsõ problemidir. Ülkemiz bağcõlõğõnõn geleceğini ilgilendiren bu
meseleye mutlaka kalõcõ bir çözüm bulunmalõdõr. Aksi halde ülkemiz bağcõlõğõnõn ve
dolayõsõyla ihracatõnõn sonu olabilir.
►Çekirdeksiz kuru üzümün ülkemiz için önemli bir ihraç ürünü olmasõ, bu
duruma karşõlõk Türkiye rekoltesinin, iklim şartlarõna bağlõ olarak değişiklik arz
etmesine rağmen yüksek miktarlarda gerçekleşmesi, aynõ zamanda bir gõda maddesi
olmasõ nedenleriyle üretim ve satõşlardan kaynaklanan sorunlarõ mevcuttur.
Bu sorunlarõ 4 ana başlõk altõnda gruplamak mümkündür;
• Kalõntõ sorunu
• Bağ sahalarõndaki artõş
36
• İç tüketim
• Sõnõr ticareti kapsamõnda ülkeye getirilen üzüm sorunu
• Arz fazlasõ sorunu
37
Türk üzümü ile karõştõrõlarak Türk üzümü altõnda ihraç edilmektedir. İran üzümünün
kalitesi Türk üzümünden çok düşüktür. Ülkeye getirilen çekirdekli üzümler ise alkol
hammaddesi olarak kullanõlmak üzere TEKEL’e sokulmaktadõr. Bu durum iç ve dõş
piyasamõzõ olumsuz yönde etkilemekte olup, sõnõr ticareti vasõtasõyla İran üzümünün
ülkemize kaçak girişi mutlaka önlenmelidir.
♦ Çekirdeksiz Kuru Üzümde Arz Fazlasõ Sorunu: Türkiye çekirdeksiz kuru
üzüm bağ sahalarõnda sürekli artõş görülmektedir. 1980’li yõllarda takribi 539.000
dekar olan bağ sahasõ bugüne kadar devamlõ artõş kaydederek 800.000 dekara
ulaşmõş ve üretim de 250.000 tonu aşar hale gelmiştir. Türkiye ihracatõ 200.000 ton,
iç tüketim ise 20.000-25.000 ton civarõndadõr. İhracatçõ ihtiyacõnõ günlük borsadan
mal almak suretiyle karşõlamaktadõr, stoklama yoluna gitmemektedir. Tariş Üzüm
Birliği 14 Kooperatifi, 21.000 ortağõ ile bir kooperatif üst kuruluşudur. Yasa ve Ana
sözleşme gereği üretici ortaklarõnõn çõkarlarõnõ korumak ve teslim etmek istediği
üzümü almak zorundadõr. Bu yüzden arz fazlasõ üzümler Tariş’te stok kalmaktadõr.
Arz fazlalõğõ, bu konuda üretim ile iç ve dõş fiyat istikrarõnõ sağlayacak kalõcõ
önlemlerinin bu güne kadar alõnmamasõndan dolayõ iç ve dõş piyasa fiyatlarõ olumsuz
yönde etkilenmiştir. İçinde bulunduğumuz süreçte fiyat düşüşleri devam etmektedir.
Ayrõca, Çekirdeksiz kuru üzümde meydana gelen arz fazlalõğõnõn aşağõya çekilmesi
amacõyla uzun vadede alõnmasõ gerekli önlemler:
- Kuş üzümü üretimine geçilmesi; Avrupa ülkeleri büyük bir pazar olup, kuş
üzümü üretimi ve ihracatõnda komşu ülke Yunanistan, en büyük ihracatçõ
ve üretici ülke konumundadõr. Avrupa ülkeleri bu ülkeden temin etmekte
zorlandõklarõ ihtiyaçlarõnõ, zaman zaman küçük üzüm olarak Türkiye’den
gidermektedirler. Bu itibarla, ülkemizde üretilecek kuş üzümü için Avrupa
Ülkeleri büyük pazar olma özelliğini korumaktadõr.
38
kurutma tesisleri ile üretime rahatlõkla geçilebilecek ve yüksek fiyatla üzüm
ihracatõ gerçekleştirilebilecektir.
39
8.3. Sonuç ve Değerlendirme
Ülkemizde bağcõlõk , sadece diğer ürünlerin yetiştirilmesi için elverişli olmayan
iklim ve toprak koşullarõnõ en iyi şekilde değerlendiren bir tarõm kolu olmakla
kalmayõp, halkõn geçiminde de birçok yönüyle önemli rol oynamaktadõr.
Dünyada üzüm üreticisi ülkeler sõnõflandõrmasõ içinde yer almak, ihracatõ ne
ölçüde başarõyla gerçekleştirdiğimize bağlõdõr. Bu anlamda da üretim miktarõ, endüstri
kalitesi, altyapõ, kullanõlan girdiler, finans ve pazar şartlarõ olarak adlandõrõlan,
dünyada kabul görmüş rekabet kriterleri doğrultusunda üzüm sektörünün
yapõlandõrõlmasõ gerekmektedir. Aksi takdirde önemli üretici olmamõz tek başõna bir
anlam ifade etmemektedir.
Bu itibarla, öncelikle bağcõlarõmõz , bilinçlendirilerek, çok ürün almak yerine
daha az ama kaliteli ürün almaya yönlendirilmeli, gübre ve pestisit kalõntõlarõ
konularõnda bilgilendirilmelidir. Ülkemiz bağcõlõğõnõ geliştirmek için modern bağcõlõk
tekniklerini kullanmak, Avrupa standartlarõnõ yakalamak gerekmektedir.
40
KAYNAKÇA
• Tariş Genel Müdürlüğü Raporu ; Çekirdeksiz Üzüm Sektörünün Sorunlarõ ve
Çözüm Önerileri
• Tariş Üzüm Birliği;www.taris.com.tr
• Tariş Genel Müdürlüğü Raporu; Çekirdeksiz Kuru Üzüm Sektörü Bilgi Notu
• T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ; Türkiye Bağcõlõğõ ve Bazõ Üzüm Çeşitleri;
www.tarim.gov.tr
• T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Türk
Gõda Kodeksi Yönetmeliği : www.kkgm.gov.tr
• T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ; Çekirdeksiz Kuru Üzüm Raporu, Yonca
Tuğ;Aralõk 2002
• T.C. Başbakanlõk Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ ; Serbest Ticaret Anlaşmalarõ
Kapsamõnda Alõnan Tavizler
• Ege İhracatçõ Birlikleri Bilgi Notu; Sultaniye Cinsi Sofralõk Üzüm İhracatõnõn
Değerlendirilmesi
• Türk Gõda Kodeksi Yönetmeliği, İTO-1998
• İGEME; Yaş Meyve- Sebze Sektör Dosyasõ
• İGEME; Kuru Üzüm Raporu, Çağatay Özden
• Devlet İstatistik Enstitüsü İstatistikleri
• Türk Standartlarõ Enstitüsü Belgelendirme Merkezi Bilgi Notu
• Dr. Harun Çoban , Celal Bayar Üniversitesi Öğretim Görevlisi; Standart
Dergisi, Nisan 2001
• Kütevin Ziya-Eshar; Meyvecilik Genel Meyve Tarõmõ Prensipleri ve Pratik
Meyvecilik Yöntemleri
• Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu
Meyvecilik Alt Komisyonu; Bağcõlõk Raporu
• TEKEL Üzüm Alõm İstatistikleri; www.tekel.gov.tr
• Mevzuat Bilgi Bankasõ; Dõş Ticarette Standardizasyon Tebliği
• Mevzuat Bilgi Bankasõ; Gümrük Tarife İzahnamesi
• Lokman Hekim web sayfasõ; www.lokman-hekim.com/tazeuzum.htm
• Ana Britannica Ansiklopedisi; Üzüm
• İzmir Borsasõ Verileri
41