TOPTANCI HALLERİ

SEKTÖR PROFİLİ

HAZIRLAYAN
Bahar Özsu
Uzman Yardımcısı

İSTANBUL TİCARET ODASI

AVRUPA BİRLİĞİ VE
ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ ŞUBESİ
Ağustos 2005
1. GİRİŞ

Ülkemizde tarım sektörü gerek istihdam düzeyi gerekse milli ekonomiye katkısı
açısından önemini koruyan bir sektördür. Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde Ortak
Tarım Politikası’na uyum amacıyla üretim altyapısının iyileştirilmesi ve geliştirilmesine
yönelik çalışmalar, tarım ürünlerinin pazarlanmasında da sürdürülmelidir. Dolayısıyla,
sadece üretmek yeterli olmamakta, üretilen ürünlerin tüketiciye kaliteli, yeterli
miktarda ve hızlı bir şekilde ulaştırılması da büyük önem taşımaktadır. Tarım
ürünlerinin çabuk bozulabilir nitelikte olması ve talep-arz esnekliğinin düşüklüğü,
pazarlama hizmetlerinin daha etkin bir yapıda olmasını gerektirmektedir.

Devlet İstatistik Enstitüsü verileri göre Türkiye, 2003 yılı itibariyle 43 milyon ton
yaş meyve ve sebze üretimi ile dünyanın önemli üretici ülkelerinden biri
konumundadır. Rakamsal olarak önemli bir üretici görünümündeki ülkemiz, üretiminin
ancak %3,7’sini ihraç edebilmektedir. Bunun en önemli nedenleri; ürünlerin gıda
sanayinde hammadde olarak kullanılması ve yurtiçinde tüketilmesi ile ihracata konu
olan yaş meyve ve sebzelerin uluslararası piyasalarda talep edilen miktar ve kaliteye
uygun çeşitlilikte olmamasıdır. Dünyada üretici ülkeler sınıfında yer alabilmek için
üretim miktarı, sanayi kalitesi, altyapı ve kullanılan girdiler, finans ve pazar şartlarını
kapsayan rekabet kriterleri doğrultusunda ülkemiz yaş meyve ve sebze sektörünün
yapılandırılması gerekmektedir.

Ülkelerin rekabet gücünün önemli bir belirleyicisi olan pazarlama, sadece dış
pazarlarda değil iç pazarda da son derece önemlidir. Bu çalışmanın konusu da gerek
insan sağlığı gerekse ülke ekonomisi açısından büyük önem taşıyan sebze ve
meyvelerin en uygun ve sağlıklı şekilde dağıtımını sağlayan toptancı halleridir.

2. TOPTANCI HALLERİ İLE İLGİLİ MEVZUAT

Toptancı hallerinin kuruluş, yönetim ve işleyiş şeklini uluslararası bir standarda

kavuşturmak ve üretici, tüketici ve ürünlerin üreticiden tüketiciye ulaşmasını sağlayan
komisyoncular için yasal düzenlemeler getirmek için 1995 yılında 552 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname çıkartılmıştır. Toptancı hallerinin kuruluş esasları ile yönetim
ve işleyişi ise yönetmeliklerle düzenlenmiştir.

• 552 Sayılı Yaş Meyve ve Sebze Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri

Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK)
Resmi Gazete Tarih/No: 27.06.1995/22326; Karar Sayısı: KHK/552

• Toptancı Hallerinin Kuruluş Esasları Hakkında Yönetmelik

Resmi Gazete Tarih/No: 03.10.1996/22776

• Toptancı Hallerinin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmelik

Resmi Gazete Tarih/No: 28.12.1997/23214

• Toptancı Hallerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik

Yapılmasına Dair Yönetmelik

1
 Resmi Gazete Tarih/No: 26.08.1998/23445

• Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında

KHK’nin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun
Resmi Gazete Tarih/No: 14.06.1998/23372, Kanun No: 4367

• Hal Zabıtası Teşkilatı Personeli’nin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında

Yönetmelik
Resmi Gazete Tarih/No: 11.09.1998/23460

• Toptancı Hal Hakem Kurulları Yönetmeliği

Resmi Gazete Tarih/No: 26.08.1998/23445 (Mükerrer)

• Toptancı Hallerde Uygulanacak Komisyon Tavan Oranının Belirlenmesi Hakkında

Tebliğ (1999/2)
Resmi Gazete Tarih/No: 27.06.1995/22326

3. TOPTANCI HALLERİNİN KURULUŞU

3.1. Kuruluş Amacı

552 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de toptancı hallerinin kuruluş amacı;

yaş meyve ve sebze ticaretinin kalite, standart ve sağlık kurallarına uygun olarak
serbest rekabet sistemi içerisinde yapılmasını sağlamak, üretici ve tüketiciler ile yaş
sebze ve meyve ticaretini meslek edinenlerin çıkarlarını dengeli ve eşit bir şekilde
korumak ve toptancı hallerini modern ve çağdaş bir altyapı sistemine kavuşturmak
olarak belirtilmektedir.

Toptancı Halleri;
a) Büyükşehir belediyesi,
b) Büyükşehir belediye teşkilatı bulunmayan şehirlerde belediyeler ve/veya
c) gerçek ve tüzel kişiler tarafından
birlikte veya ayrı kurulabilmektedir.

Gerçek kişi kurucularda aranılan koşullar:

1) TC vatandaşı olması,
2) Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip bulunması,
3) Taksirli suçlar hariç ağır hapis veya zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık,
dolandırıcılık, sahtecilik, emniyeti suistimal, dolanlı iflas fiilerinden herhangi
birinden hükümlü bulunmaması.

Tüzel kişi kurucularda aranılan koşullar:

1) Anonim veya limited şirket türünde kurulmuş olması,
2) Ana sözleşmelerinde yer alan faaliyet konularının yaş sebze ve meyve ticaretini
kapsaması
3) Ödenmiş sermayelerinin en az 5 milyar TL olması,
4) Kurucularının ve şirketi bağlayıcı işlemler yapma konusunda yetki verilen
yöneticilerinin taksirli suçlar hariç ağır hapis veya zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet,
hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, emniyeti suistimal, dolanlı iflas fiilerinden
herhangi birinden hükümlü bulunmaması.

2
3.2. Kuruluş Prosedürü

3.2.1. Başvuru Belgeleri

Toptancı hallerinin kuruluş başvurusu için aşağıdaki belgelerin sunulması
gerekmektedir:
1) Gerçek kişi tacirler için ticaret sicil kaydı, tüzel kişi tacirler için şirket ana
sözleşmesi ve toptancı hal kurulmasına ilişkin yönetim veya müdürler kurulu karar
örnekleri, şirketi temsile yetkisi olanların bu yetkilerini gösteren imza sirküleri,
2) Üyesi bulundukları ticaret ve sanayi veya ticaret odasından alınacak üye sicil kayıt
belgesi,
3) Toptancı Hallerinin Kuruluş Esasları Hakkında Yönetmelik ekinde yer alan Tip
Proje Esasları’na uygun olarak düzenlenen toptancı hal tesis projesi ile buna
ilişkin uygulama planı ve inşaat süresi,
4) Toptancı hali kurulmasına ilişkin olarak düzenlenecek gerekçeli rapor,
5) Yerleşim alanı arazisinin belediye imar planında başka hizmetler için ayrılmadığını
belirten ilgili yer belediyesinden alınmış yazı,
6) Tip proje esaslarına ve sürelerine uyulacağını belirtir noterden onaylı
taahhütname,
7) Gerçek kişi tacirler ile şirket yönetim kurulu üyelerinin ve şirketi bağlayıcı işlemler
yapma konusunda yetki verilen yöneticilerin nüfus kaydı örnekleri ve adli sicil
belgeleri,
8) Toptancı hali kuracak Belediyeler için, 3, 4 ve 54.maddelerdeki belgelere ek
olarak, toptancı hal açılması konusunda belediye meclisince alınmış bulunan
kararın onaylı bir örneği.

3.2.2. Teknik İncelemeler

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Müdürlükleri; hal tesis

projelerinin Tip Proje Esasları’na uygun olup olmadığını tespit ettirmek amacıyla
Valiliklere iletir.

Proje, uygun görülecek bir memurun başkanlığında Bayındırlık ve İskan

Müdürlüğü ile İl veya Büyükşehir Belediye Başkanlığı teknik elemanlarından Valilikçe
oluşturulan bir kurulca incelenir ve bir raporla durum tespiti yapılır.
⇒ Hal tesis projesinin Tip Proje Esaslarına uygun olduğunun belirlenmesi halinde,
Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü kendi görüşlerini de belirterek rapor ve başvuru
belgelerinin ikişer örneğini Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü İç Ticaret Genel
Müdürlüğü’ne iletir.
⇒ Rapor sonucunun olumsuz olması halinde, bu durum Sanayi ve Ticaret İl
Müdürlüğü tarafından başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir.

3.2.3. Ön İzin ve Değerlendirme Esasları

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, toptancı hal kurma ön iznini vermeden önce,

toptancı hal kurulacak yerdeki mesleki kuruluşlar ile varsa üretici birliği ve tüketici
derneğinin de görüşüne başvurabilmektedir. Başvurunun gerçek ve tüzel kişi
tacirlerce yapılması haline ise, ilgili belediyenin görüşü alınmaktadır.

3
 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, toptancı halinin kurulması iznini verirken
aşağıdaki esaslara göre halin amacına uygun çalışıp çalışmayacağı
değerlendirmesini yapmaktadır:
- Malların üretim miktarı ve potansiyeli
- Tüketici piyasasının büyüklüğü
- Ulaşım imkanları, Halin coğrafi konumu
- Üretici ve tüketici menfaatlerinin korunması
- Serbest rekabet esaslarına uygun fiyat oluşumu
- Yörenin nüfus yoğunluğu ile ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyi, vb

Bakanlık, yerinde yaptıracağı inceleme sonuçlarına veya dosya üzerinde

yapılacak incelemeye göre toptancı hal kurma başvurusu için ön izin verebilmektedir.
Başvuruları Bakanlıkça ön izne bağlanmış bulunan kurucular (gerçek ve tüzel kişiler
veya belediyeler), ön izin belgesinin veriliş tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 1
yıl içerisinde tesisin inşaatına başlamak zorundadır. Bakanlık, belgelenebilen
zorunluluk hallerinin ortaya çıkması ve bu durumun yazılı olarak bildirilmesi halinde
inşaata başlanması için ek süre verebilmektedir.

İnşaatı tamamlanan bir toptancı hale “faaliyet izni” verilebilmesi için kurucuların
aşağıdaki belgeleri Bakanlığa vermesi gerekmektedir:
- Toptancı hal tesisinin projesine uygun olarak gerçekleştirildiğini belgeleyen
uygunluk raporu,
- İş kapasitesine uygun güç ve donanımda bilgisayar sisteminin kurulduğuna ilişkin
teknik rapor,
- Halin sevk ve idaresini yürütecek personelin atandığını gösteren belgelerin aslı
veya tasdikli birer örneği.

Bakanlıkça yapılan incelemeler sonucunda uygun görülen tesisler için

“Faaliyet İzin Belgesi” düzenlenerek başvuru sahibine verilir. Bu belgenin birer örneği
ilgili Belediye ve Valiliğe de gönderilir. Verimli çalışmadığı tespit edilen ya da
kurucuların gerekçeli başvurusu üzerine, toptancı hal faaliyet izinleri Bakanlıkça
kaldırılabilir.

4. TOPTANCI HALLERİN YÖNETİM VE İŞLEYİŞİ

Belediyeler ve/veya gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan toptancı

hallerinin yönetim ve işleyişi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının “Toptancı Hallerinin
Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğin amacı; yaş
sebze ve meyve ticaretinin kalite, standart ve sağlık kurallarına uygun olarak ve
serbest rekabet sistemi içinde yapılmasını sağlamak üzere, toptancı hallerinin
yönetim ve işleyişinin belirlenmesidir.

4.1. Toptancı Hal Birimleri

Toptancı halleri, hal müdürünün yönetim ve denetimi altında; tahsis, tahakkuk
ve tahsilat, mal tespit, kontrol ve istatistik, denetim, hakem kurulu bürosu, ve yardımcı
hizmet birimlerinden oluşmaktadır.

Belediyelerce işletilen toptancı hallerde; denetim hizmetlerinin yerine

getirilmesinde toptancı hal müdürüne bağlı olarak görevlendirilen toptancı hal
zabıtası dışındaki diğer hizmet birimleri, hal müdürünün önerisi üzerine belediye

4
meclisi kararı ile oluşturulur. Aynı şekilde, denetim birimi hariç diğer hizmet
birimlerinde çalıştırılacak personel sayısı, niteliği, çalıştırılma şekli ve buna ilişkin
diğer hususlar da belediyelerce düzenlenir.

Toptancı hallerde kalite ve standart denetimi ve laboratuar hizmetleri yapan

veya bu hizmetlerin yürütülmesine aracılık eden personel çalıştırılması zorunludur.

Toptancı halleri, hal müdürü ve yeterli sayıda personelden oluşan hal

müdürlüğü tarafından yönetilir. Hal müdürü ve gerekli diğer personelin hal işletmecisi
tarafından istihdam edildiği “özel toptancı haller”de, ilgili belediyece bir denetim birimi
oluşturulması zorunludur.

Hal müdürleri;
- Ziraat, ekonomi, tarım ekonomisi, işletme ve pazarlama konularında dört yıllık
yüksek öğrenim görmüş kişiler arasından atanır. Hal müdürlerinde konusu ile ilgili
en az 5 yıllık tecrübeye sahip olmaları şartı da aranmaktadır.
- Toptancı halinin yönetim ve işleyişinden sorumludur.
- Malların toptancı hale giriş-çıkışı, muhafaza, depolama ve satışının ilgili mevzuat
hükümlerine uygun olarak yapılmasını sağlamak amacıyla her türlü önlemi almaya
ve uygulamaya görevli ve yetkilidir.

4.2. Toptancı Hal Birimlerinin Görevleri

a) Tahsis, Tahakkuk ve Tahsilat Birimi

1) Tahsis sahiplerinin işyeri tahsis işlemlerini yürütmek, tahsis ücret ve
teminatlarını alıp vezneye yatırmak,
2) Tahsis sahiplerinin satış işlemlerinden alınan belediye veya işletme payı
gelirlerini hesap ederek tahakkuk belgesi düzenlemek, pay gelirlerini tahsil
etmek.

b) Mal Tespit, Kontrol ve İstatistik Birimi

1) Hale giren malların tartı ve sayım işlerini yapmak,
2) Giren malların cins, miktar ve çeşidi ile göndericisi, nakliyecisi ve alıcısına
ilişkin bilgileri kayda geçirmek,
3) Halden çıkan malların bordro ve faturalarda yazılı fiyatları, cins, miktar ve
çeşitleri ile satıcısı ve alıcısına ilişkin bilgileri kaydetmek ve bu bilgilerin
gerçeğe uygunluğunu kontrol etmek, gerçeğe uygun bilgi verilen ve fatura
düzenlenen mallara çıkış izni vermek,
4) Mal giriş çıkış miktar ve çeşitlerine ve çıkış fiyatlarına ilişkin bilgileri her gün hal
müdürüne iletmek,
5) Tespit, kontrol ve istatistik ile ilgili diğer görevleri yapmak.

c) Hakem Kurulu Bürosu

1) Hakem kurullarının yazı, karar, tutanak ve tebligat işlemlerini yapmak,
2) Hakem kurulu görev ve yetkileri, toptancı halde çıkan anlaşmazlıklara ilişkin
konularla, görüş istemine ilişkin olarak intikal eden konuları hakem kurulu
başkanına sunarak toplantı gündemini hazırlamak ve kurul üyelerini toplantıya
çağırma işlemlerini yürütmek,
3) Hakem kurulunun vereceği diğer işleri yapmak.

5
d) Yardımcı Hizmetler Birimi
1) Hal personelinin özlük işleri ile genel yazışmaları yürütmek,
2) Halin gece ve gündüz güvenliğini sağlamak ve olayları zamanında kolluk
kuvvetlerine bildirmek, hal müdürlüğünün direktifleri doğrultusunda çalışma
saatleri dışındaki hale mal giriş-çıkışlarını düzenlemek,
3) Yangın ve sabotaj ihtimaline karşı tedbir almak, gerektiğinde itfaiye ve kolluk
kuvvetlerinden yardım istemek,
4) Güvenliğe ilişkin olayları hal müdürü ve denetim birimine bildirmek,
5) Hal tesisinin genel temizlik, bakım ve yıkama işlerini yürütmek,
6) Hal içinde faaliyet gösterenlerin çöplerinin toplanması, uygun şekilde
depolanması ve tahliye edilmesi işlerini yapmak, temizlik kurallarına
uymayanları denetim birimine bildirmek.

5. TOPTANCI HALE MAL GİRİŞİ VE SATIŞ İŞLEMLERİNE İLİŞKİN

KURALLAR

Toptancı hallerine mal girişi ve satışı ile ilgili işlemlerin ilgili mevzuat
hükümlerine uygun olarak yapılması gerekmektedir. Bunlar;

- Belediye meclisince belirlenen miktarı aşmamak kaydıyla üreticilerin kendi

ürettikleri ve satışını üretici pazarlarında yaptıkları mallar hariç olmak üzere,
belediye sınırları ve mücavir alanlar içerisinde yaş sebze ve meyvenin toptan
alım-satımı toptancı halinde yapılır. Malların toptancı hal dışında toplam alım ve
satımının yapılması yasaktır.

- Belediyeler, malların belediye sınırları ve mücavir alanları içerisinde toptan alım

ve satımlarının toptancı hallerde yapılmasını sağlamak amacıyla gerekli her
türlü önlemi almakla görevli ve yükümlüdürler.

- Toptancı hallerde satışlar; üreticiler, üretici birlikleri, komisyoncular ve kendi

nam ve hesabına yaş sebze ve meyve toptan ticaretini yapan gerçek ve tüzel
kişiler tarafından toptan satış birimi esas alınarak hal dışından gelen alıcılara
yapılır. Belirtilen kişi veya kuruluşların, toptancı hal içerisinde kendi aralarında
mal almaları, satmaları ve devretmeleri yasaktır.

- Malların belediye sınırları ve mücavir alanlar içerisinde perakende olarak

satışını yapanlar, bunların toptancı halden satın alındığını belgelemek
zorundadır.

- Malları taşıyan nakliyeciler ya da ambar sahipleri de malların toptancı halde

satış zorunluluğundan mal sahibi ile birlikte müteselsilen sorumludur.

- Toptan satış; yaş sebze ve meyvenin tartılarak veya sayılarak toptancı hale fiili
girişinin yapılması, malı gönderen ve nakleden kişiler ile malın cins, miktar ve
ambalaj şekli ile ilgili bilgilerin toptancı hal kayıtlarına geçirilmesi ve malların
boşaltılarak ya da Hakem Kurulunca belirlenecek zorunlu durumlarda araç
üzerinde mala ilişkin tüm bilgilerin satıcı kayıtlarına geçirilmesinden sonra
yapılabilir.

6
 - Hal dahilinde perakende satış yapılması ayrıca, satıcıların hal içerisinde kendi
aralarında mal almaları, satmaları ve devretmeleri yasaktır.

- Kendi nam ve hesaplarına olmak üzere yaş sebze ve meyve toptan ticaretini
yapan gerçek ve tüzel kişiler hariç olmak üzere, üreticiler ile üretici birlikleri ve
komisyoncular arasında mal mülkiyetinin aktarılması amacıyla açık veya gizli
ticari muamele veya iş ortaklığı yapılamaz.

- Satışın yapıldığı anda malın cinsi, miktarı, kalitesi ve fiyatına ilişkin bilgilerin ve
satıcı unvanına ait bilgilerin hal müdürlüğü bilgisayarına bildirilmesinden
satıcılar sorumludur.

Toptan Satış Birimleri;

• Kilo ile yapılan satışlarda : 100 kg
• Tane ile yapılan satışlarda : 150 adet
• Bağ ile yapılan satışlarda : 50 bağ
yaş sebze veya meyve veya bu miktarları içine alabilen dolu çuval, sandık, kasa, vb
kap veya kaplar olarak belirlenmiştir.

Toptancı hallerde toptan satış usulü ve serbest fiyat oluşumu ile ilgili koşullar
aşağıda belirtilmektedir:

- Toptancı hallerde fiyatların malların arz ve talebine göre serbest rekabet şartlarına
göre oluşması esastır.

- Yaş sebze ve meyvenin pazarlık usulü ile satışı esastır. Alıcı sayısının fazla
olması halinde, açık arttırma yöntemiyle de satış yapılabilir.

- Üretici ve tüketicilerin haklarının korunması ve yaş sebze ve meyve piyasasında

açıklığın sağlanması amacıyla, toptancı hallerde alım satıma konu olan malların cins,
miktar ve fiyatları hal müdürlüğünce kayda alınarak uygun araçlarla ilan edilir.

- Toptancı hallerde yaş sebze ve meyve piyasasında darlık yaratmak, fiyatların

yükselmesine sebebiyet vermek veya fiyatların düşmesine engel olmak için malların
belli ellerde toplanması, satışından kaçınılması, stok edilmesi, yok edilmesi, bu
amaçla propaganda yapılması vb davranışlarda bulunmak suretiyle serbest rekabetin
engellenmesi yasaktır.

- Satıcılar, serbest rekabeti engellemek amacıyla kendi aralarında veya üreticilerle

ticari anlaşmalar yapamaz, ortak harekette bulunamaz ve hakim durumlarını kötüye
kullanamazlar.

- Hal müdürlükleri, serbest rekabetin kaldırılmasına, engellenmesine ve

bozulmasına yönelik eylemleri önlemek için gerekli tedbirleri almak, ve düzenlemeleri
yapmakla görevlidir.

Toptancı hallerde malların ambalaj ve teşhir düzeni, standart dışı malların

iadesi, kapların muhafazası, malın teslim alınması ve korunması, satışlarda üretici
çıkarlarının korunması, satış sırası ve sonrasındaki işlemler, vb hususlar, Toptancı
Hallerin Yönetim ve İşleyişi Hakkındaki Yönetmelikte detaylı olarak düzenlenmiştir.

7
6. TOPTANCI HALLERDE TAHSİS KOŞULLARI

Açık işyerlerinin ilan edilmesi, tahsis, teminat ve toptancı hal işyerlerinde bir yıl
içinde satılması gereken asgari yaş sebze ve meyve miktarının tespiti, üretici
birliklerine öncelik verme koşuluyla üretici, komisyoncu ve kendi nam ve hesaplarına
olmak üzere yaş sebze ve meyve toptan ticaretini yapan gerçek ve tüzel kişilere
hangi oranlarda tahsis yapılacağı, tahsis sahiplerinden ve çalışanlarından istenecek
belgeler, tahsisin devri, intikali ve benzeri konulara ilişkin usul ve esaslar belediye
meclisleri tarafından hazırlanan yönetmeliklerle belirlenmektedir.

Toptancı Hallerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmeliğe göre, işyeri tahsis

ve teminat ücret tarifeleri aşağıdaki şekilde belirlenmektedir;
- Belediyelerce tahsisi yapılan işyeri tahsis ücretleri her yıl belediye meclisince
tespit edilir. Daha sonra yapılacak artışlar ise, en fazla toptan eşya fiyat endeks
artışı oranında yapılır.
- Tahsis teminat miktarları, 12 aylık tahsis ücretinden yukarı olmamak üzere, her
yıl belediye meclisi kararıyla belirlenir.
- Yer tahsis ücretlerindeki artışlar ikinci bir meclis kararına gerek duyulmaksızın
teminat miktarlarına yansıtılır, mevcut teminat miktarı yeni miktara tamamlanır.
- Gerçek ve tüzel kişilerce işletilen hallerde, işyeri kira bedeli ve dört aylık işyeri
kira bedelinden aşağı olmamak kaydıyla, teminat miktarı hal işletmesince
belirlenir.
- Açık işyerleri, tahsis tarihinden en az 15 gün önce belediyece ilan edilerek
ilgililere duyurulur. Tahsisin başkasına devredilmesi halinde teminat miktarı
belediyeye irat kaydedilir.
- Tahsisle ilgili başvuruların işyeri sayısından fazla olması halinde, belediyece
kura çekimi yapılır. Tahsise hak kazananların tahsise ilişkin teminatı nakit,
banka teminat mektubu veya devlet tahvili olarak belediyeye teslim etmeleri
gerekir.

7. KOMİSYON ORANI, İŞLETME VE BELEDİYE PAYI

Toptancı hallerde faaliyet gösteren komisyoncuların satış bedeli üzerinden

alacakları komisyon oranı, en fazla %8 olmak üzere, taraflarca serbestçe tespit edilir.

Toptancı hallerde satılan malların toplam satış bedelinin %2’sini geçmemek

şartıyla, belediye meclislerince düzenlenecek tarifeye göre “belediye payı” tahsil
edilir.

Tahsil edilen belediye paylarının en az %10’u bir sonraki yılın belediye

bütçesine toptancı hal ihtiyaçları için harcanmak üzere ödenek olarak konur ve yalnız
bu amaçla harcanır.

Gerçek ve tüzel kişilerce kurulan toptancı hallerde malların satış bedelinin

%2’sini geçmemek üzere belirlenen belediye payı, işletme payı olarak hal işletmecisi
tarafından tahsil olunur. Bunun yarısı ise belediye payı olarak ilgili belediyeye ödenir.

Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde toptancı hal dışında malların toptan
veya her ne şekilde olursa olsun toptancı halden satın alınmadan perakende satışa
sunulduğunun tespit edilmesi halinde, malların toptancı hale girişi sağlanarak hal

8
müdürlüğünce açık arttırma ile satışı yapılır veya yaptırılır. Bu durumda, belediye
payı veya işletme payı %25 olarak uygulanır.

Belediye sınırları ve mücavir alanlar içerisinde toptan veya perakende mal

satmak üzere münhasıran fatura veya müstahsil makbuzu ile üreticilerden mal satın
alanlar satış işlemine başlamadan önce bunları fatura veya müstahsil makbuzu
örnekleriyle toptancı hal müdürlüklerine bildirmek zorundadırlar. Bu durumda malların
toptancı hale girişi yapılmaz ve fatura veya müstahsil makbuzunda gösterilen bedel
üzerinden %15 oranında belediye payı tahsil olunur. Bildirim yükümlülüğünün
ilgililerce yerine getirilmemesi veya miktar ve değer yönünden gerçeğe aykırı
bildirimde bulunulması hallerinde, belediye payı malların hakem kurullarınca tespit
edilecek gerçek değer ve miktarları üzerinden %30 oranında uygulanır.

8. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN YAŞ SEBZE VE MEYVE TOPTAN TİCARETİNE

İLİŞKİN UYGULAMALARI

Avrupa Birliği’nde (AB) yaş sebze ve meyve ticaretini düzenleyen ortak bir
toptancı halleri mevzuatı bulunmadığı gibi, üye ülkelerde de hallerde toptan sebze ve
meyve satışını düzenleyen ülkemizdekine benzer bir yasa mevcut değildir. Ayrıca,
prensip olarak AB ülkelerinde sebze ve meyvelerin toptan satışında toptancı hale
kaydolma zorunluluğu da bulunmamaktadır.

Bununla birlikte, tüketiciye taze, güvenli ve sağlıklı ürünler ulaştırılmasına

büyük bir önemin verildiği Avrupa Birliği’nde sebze ve meyve üretimi ve ticaretinin
kendine özgü yapısına uygun önlemler alınmaktadır. AB bünyesinde kurulan
EUCOFEL (European Union of the Fruit and Vegetable, Wholesale, Import and
Export Trade-AB Sebze ve Meyve Toptancı, İhracatçı ve İthalatçılar Birliği); AB fiyat
mekanizması, ihracat teşvikleri, kalite standartları, hijyen kuralları, gümrük vergileri,
ambalaj ve ambalaj atıkları, destekleme fonları, bilgi alışverişi konularında faaliyet
göstermektedir. EUCOFEL, AB piyasasında taze ürünlerin tüketimini artırılması
suretiyle, taze ürün tüketiminin sağlıklı yaşama olan katkısını geliştirmeyi
amaçlamaktadır.

8.1. AB’de Yaş Sebze ve Meyve Ticareti İle İlgili Mevzuat

Avrupa Birliği’nde yaş sebze ve meyve ticaretinde;

a) Meyve Sebze Ortak Piyasa Düzenine İlişkin 2200/96 sayılı tüzük ile
b) Taze Meyve Sebzede Pazarlama Standartlarına Uygunluk Denetimine İlişkin
1148/2001 sayılı tüzük
ana çerçeveyi oluşturmaktadır. Bu iki tüzük dışında, yaş sebze ve meyve ticaretine
ilişkin çok sayıda direktif ve düzenleme de vardır.

Meyve Sebze Ortak Piyasa Düzenine İlişkin 2200/96 sayılı tüzük 4 temel
konuyu içermektedir. Bunlar;
1) Yaş sebze ve meyvenin sınıflandırılması ve standartların oluşturulması,
2) Üretici örgütlerinin oluşturulması,
3) Müdahale düzenlemeleri,
4) Üçüncü ülkelerle ticaret’tir.

9
 Taze Meyve Sebzede Pazarlama Standartlarına Uygunluk Denetimine İlişkin
1148/2001 sayılı tüzük ise;
1) Kalite standart denetimleri yapacak yetkili kuruluşun belirlenmesi,
2) Tacir veri tabanının oluşturulması,
3) Yurt içinde uygunluk denetimlerinin yapılması,
4) İhracat ve ithalatta kalite uygunluk denetimlerinin yapılmasını öngörmektedir.

8.2. AB’de Yaş Sebze ve Meyve Ticareti İle İlgili Uygulamalar

Avrupa Birliği’nde iç piyasada kalite, kamu sağlığı, fiyat dengesi gibi unsurların
belirli bir sistem içerisinde olmasını sağlamak amacıyla, yaş sebze ve meyve
ticaretini etkileyen bazı düzenlemeler getirilmiştir:
• Tüm ihtiyaç maddeleri ve özellikle gıda maddelerine ilişkin oldukça detaylı
standartlar ve hijyen koşullarını içeren çok sayıda direktif mevcuttur. Bu koşullar,
hem ithal hem de AB iç piyasasında üretilen ürünler için geçerlidir.

• AB dışındaki ülkelerden ithal edilen ürünlerin tüm kalite, standart, hijyen ve

kalibrasyon kontrolleri gümrüklerde gerçekleştirilmektedir. Böylece, iç piyasaya
standart dışı ürünlerin girmesi engellenmiş olunmaktadır.

• AB dışındaki ülkelerden gelen her mal için uyum kontrolü yapılmaktadır. Üçüncü
ülkelerden ithal edilen ürünlerin çoğu standartlara uymuyorsa, ilgili ülkelerin
koordinasyon otoriteleri bilgilendirilmektedir.

• AB üyesi bir ülkenin denetim organları, bir başka AB üyesi ülkeden gelen malların
büyük bir kısmının standartlara uymadığını saptaması halinde, durumu toptan
satış merkezlerine, dağıtım kanallarına ve diğer AB üyesi ülkelerin ilgili
otoritelerine bildirmektedir.

• AB bünyesinde tarımsal ürünlerde haksız rekabetin önlenmesi ve piyasa fiyatının

oluşumunun sağlanması amacıyla, tüm üreticilerin ürünlerini üye oldukları üretici
birlikleri kanalıyla pazarlamasını öngören düzenlemeler getirilmiştir.

• Gerek ithal edilen gerekse üretici birlikleri kanalıyla pazarlanan ürünlerin birinci el
toptan satışı prensip olarak mezat (açık arttırma ile satış) yoluyla
gerçekleştirilmektedir. Süpermarket ve hipermarketler ise üretici birliklerinden
doğrudan alım yapmayı tercih etmektedir.

• Üretici Birlikler, genel olarak, kurdukları kooperatifler kanalıyla mezatları

yürütmektedir. Tüm üretici birliklerinin üst birlikleri ve branş birlikleri
bulunmaktadır.

• AB piyasasında başta gıda maddeleri olmak üzere hemen hemen tüm temel
ihtiyaç maddelerinin pazarlanmasında süpermarket ve hipermarketler büyük bir
ağırlık kazanmıştır. Bu şirketlerin pazarlayacakları ürünleri doğrudan üretici
birliklerinden satın almaları ve/veya ithal etmeleri nedeniyle, mezatlar daha küçük
ölçekli toptancıların tercih ettikleri ürün tedarik yöntemi olmaktadır.

• Yaş meyve ve sebzelerin de satışa sunulduğu toptan gıda pazarlarına getirilen

ürünler ise çoğunlukla küçük marketler ve restoranlar gibi işletmeler tarafından

10
 satın alınmaktadır. Toptan olmak koşuluyla, nihai tüketicilerin de bu yerlerden
ürün satın almaları mümkündür.

• AB ülkelerinde yaş sebze ve meyvelerin toptancı hallerine girme zorunluluğu

bulunmamaktadır. Yaş sebze ve meyve, genel olarak üç kanaldan perakendeciye
ulaştırılmaktadır: (1) toptancı halleri, (2) büyük dağıtıcı marketler, (3) üretici
birlikleri. Bunlardan büyük dağıtıcı marketler, toptan ve perakende dağıtım
yapabilmektedirler.

8.3. AB’de Sebze ve Meyve Pazarlama Koşulları

Globalleşme sürecinde ürünlerin dağıtım ve pazarlama yöntemleri de değişime

uğramıştır. Bu değişim, özellikle geleneksel yöntemlerle çalışan toptancıları işletme
anlayışlarını gözden geçirmeye zorlamıştır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin büyük
çoğunluğunda büyük gıda zincirleri toplam meyve ve sebze satışlarının %70’ini
gerçekleştirmektedir. Büyük gıda zincirleri, ihtiyaçları olan sebze ve meyveyi
doğrudan üreticiden almayı tercih etmektedir.

Avrupa Birliği’nde sebze ve meyve toptancı, perakendeci, dağıtımcı ve

paketleyicileri; sattıkları veya satılmasına aracılık ettikleri ürünlerin gerekli tüm bilgileri
içeren etiketi taşımasından sorumludur. Ürün etiketsizse ve ürünü alan satıcı da
ürünü bu şekilde kabul etmişse, ürünün etiketlenmesinden sorumlu durumdadır.

Avrupa Birliği’nde sebze ve meyve için ekstra sınıf, birinci sınıf ve ikinci sınıf
şeklinde üç ayrı minimum pazarlama kriteri belirlenmiştir. Ekstra sınıf, mükemmel
kalitede ve çok özel seçilmiş ürünler olarak; birinci sınıf, iyi kalitede ve önemli bir
hasarı olmayan ürünler olarak, ikinci sınıf, iyi sayılabilecek kalitede ve şekil, renk,
ufak kusurlar gibi bir veya iki kabul edilebilir eksikliği olanlar şeklinde tanımlanmıştır.

Depolama ve taşınma sırasında ürünlerde hasar meydana gelebilmektedir. Bu

durumda, malı elinde bulunduran kişinin üründe meydana gelen değişiklikler
doğrultusunda ürün sınıfını değiştirme yetkisi vardır. Ürün sınıfını değiştirmek yerine,
kusurlu ürünü ayırmak da mümkündür. Her bir ürün paketinin açık, okunaklı ve
dışarıdan görülebilir şekilde etiketlenmesi gerekmektedir. Etikette paketleyene ait
bilgiler, ürün cinsi, ülkesi, miktarı, sınıfı gibi bilgilerin bulunması zorunludur.

8.4. AB Ülkelerindeki Yaş Sebze ve Meyve Ticareti İle İlgili Uygulamalar

Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki sebze ve meyve toptan ticareti ile ilgili
uygulamalara bakıldığında, üye ülkeler arasında farklılıklar olduğu görülmektedir.
AB’deki yaş sebze ve meyve ticareti ile ilgili olarak Hollanda’daki Amsterdam
Toptancı Hali ile Almanya’daki Münih Toptancı Hali’ndeki uygulamalar aşağıda özet
olarak yer almaktadır.

8.4.1. Amsterdam Toptancı Hali

Avrupa Birliği içinde tarımın ve tarımsal örgütlenmenin en gelişmiş olduğu

Hollanda’da sebze ve meyvelerin toptan gıda pazarlarında (toptancı halleri) satışı
zorunlu değildir. Toptancı halinde sadece sebze ve meyve ticareti değil, hemen
hemen tüm gıda maddelerinin toptan ticareti yapılmaktadır. Hollanda’nın en büyük

11
toptan gıda pazarı olan Amsterdam Hali 1934 yılında kurulmuştur. Amsterdam
halindeki bazı uygulamalar aşağıdaki gibidir:
- Toptancı halin işletilmesinden belediye sorumludur. Hal, belediyece atanan bir
müdür tarafından yönetilmektedir.
- Toptancı halde bulunan işletmeler, hal idaresine hizmet bedeli adı altında yıllık bir
vergi ödemektedir. Hizmet bedeli, işletmenin sahip olduğu m2 ölçüsü ile orantılıdır.
- Toptancı halin denetiminden belediye meclisi sorumludur. Belediye meclisince
görevlendirilen bir üye, halin faaliyetinden sorumludur. Her yıl sonunda halin gelir ve
giderleri incelemeye tabi tutulmaktadır.

8.4.2. Münih Toptancı Hali

Almanya meyve ve sebze piyasası büyük ölçüde ithalata dayanmaktadır.

Ülkede tüketilen meyvenin %70'i, sebzenin de %60'ı ithalat yoluyla karşılanmaktadır.
İthalat yoluyla gelen bütün ürünler kayıtlı olarak piyasaya sunulduğu gibi, ülke
içerisindeki üreticiler de firma boyutunda işletmeler olduğundan bunlara ait ürünlerin
de kayıtdışı satılması söz konusu olmamaktadır.

Almanya’nın ikinci büyük hali olan Münih toptancı hali 1912 yılında
kurulmuştur. Toplam 27 hektar alan üzerine kurulu bulunan hal’de 180 firma faaliyet
göstermekte olup, bunların 60 tanesinin sahibi Türk vatandaşıdır. Yılda 520 ile 540
bin ton civarında meyve ve sebzenin geçtiği halde 2000 kişi çalışmaktadır. Şehirde
hal aracılığı ile yapılan satışlar toplam satışların %14'ünü oluşturmaktadır.

- Münih halinin mülkiyeti belediyeye ait olduğundan, işyeri sahipleri m² için ortalama
aylık 30,10 Euro kira ödemekte bunun dışında belediyeye rüsum, harç vb. hiçbir
ödeme yapmamaktadırlar.
- Meyve ve sebzelerin bulunduğu kısım tümüyle kapalı alanlardan oluşan ve
içerisinde soğuk hava depolarının da bulunduğu hal binasının yanında büyük bir
idare binası da yer almaktadır.
- Münih halinde meyve ve sebzenin yanı sıra çiçek satışları da yapılmakta, 2007 yılı
başından itibaren balık satışlarının da yapılması ve hemen yanında bulunan şehir
mezbahası ile halin birleştirilmesi planlanmaktadır.
- Hal alanına büyük ve küçük araçlar ayrı kapılardan giriş çıkış yapmakta, yük
getiren kamyonlar özel park alanında durmakta, yükleri buradan forklift vb. araçlarla
hal binası içerisine taşınmaktadır.
- Kamyonlardan hal dışındaki müşteriye satış yapılmasına kesinlikle izin
verilmemekte, ancak mallar haldeki firma hesabına geçtikten sonra satış yapılması
mümkün olmaktadır.
- Halin temizliğini firmalar üstlenmiş olup, özel olarak oluşturulan bir alanda çöplerin
ayrıştırılması işlemi yapılmakta ve meyve ve sebze atıkları biyogaz tesislerine,
kağıtlar geri döşüm tesislerine gönderilmektedir.
- Hal içerisinde ayrıca 48 firmanın bir araya gelerek kurduğu laboratuarda gerekli
kontrol ve analizler yapılmaktadır. Hal içerisinde meyve ve sebzenin AB normlarına
uygunluğu Eyalet Tarım Bakanlığı görevlilerince denetlenmekte, uygun
bulunmayanlar gönderen ülke firması bazında çeşitli yaptırımlara tabi tutulmaktadır.

12
9. AB VE TÜRKİYE’DEKİ YAŞ SEBZE VE MEYVE TİCARETİ ARASINDAKİ
FARKLILIKLAR

9.1. Toptancı Halleri

AB ülkelerindeki toptancı hallerinin ülkemizdeki toptancı hallerinden ayrılması

iki nedenden kaynaklanmaktadır:
1) Toptancı hallerinin sistemlerindeki ve yapılarındaki farklılıklar,
2) Ülkemizdeki mevzuatta yer almasına rağmen uygulamada oluşturulamamış fiziki
koşulların (örneğin hal kompleksi içinde bulunması öngörülen soğuk hava
depoları, restoran, park, depo, paketleme evi, vb) eksikliği.

Avrupa Birliği’nde sebze ve meyvelerin toptan satışında hale kaydedilme

zorunluluğu bulunmamakta olup, böyle bir düzenleme hem AB’nin rekabet kurallarına
hem de üye ülkelerdeki rekabet mevzuatına aykırı kabul edilmektedir.

AB’deki hallerde faaliyet gösteren işletmeler, mallarını ihtiyacı olan ürünü

doğrudan temin etme imkanından yoksun küçük esnaf niteliğindeki işletmelere
dağıtmaktadır.

AB’deki toptancı hallerinde, sadece taze sebze ve meyve toptan satışı

yapılmamakta, et ürünleri, kuru gıda, unlu mamuller, temel ihtiyaç maddeleri hatta
taze çiçek vb ürünlerin toptan satışı için de ayrı ayrı mekanlar tahsis edilmektedir. Bu
nedenle AB ülkelerinde toptancı halleri Toptan Gıda Pazarları olarak
adlandırılmaktadır.

AB’deki toptancı hallerinde ürünlerin en sağlıklı şekilde saklanmasını

sağlayacak depo ve soğuk hava depoları bulunmaktadır. Haldeki işyerlerinin
kiralanması/satışı, devri ya da ayrılma işlemleri her halin kendi tüzüğü ile oldukça
basit ve açık şekilde düzenlenmektedir. Toptan gıda pazarlarında toptancılar dışında,
ithalatçılar, komisyoncular, yiyecek içecek tedarikçileri de faaliyet göstermektedir.

AB’deki toptancı hallerinde temizlik ve güvenlik gibi hizmetlerin özel firmalarca

gerçekleştirilmesine olanak sağlanmaktadır. Halde satışa sunulan ürünler oldukça
düzenli ve temiz bir şekilde sergilenmekte, hal idaresi faaliyet saatleri süresince
temizlik ve düzene uygunluğu kontrol etmekte ve iş sahiplerini uyarmaktadır.
Toptancı halleri, her türlü aracın rahatça giriş çıkışına imkan verecek şekilde
yerleştirilmiş ve organize edilmiştir.

9.2. Üretici Örgütleri

Avrupa Birliği 1996 yılında çıkarttığı 2200/96 sayılı tüzükle, üretici örgütlerini
sebze ve meyve piyasasının temel taşı kabul ederek, özellikle sebze ve meyve
pazarlaması konusundaki faaliyet alanlarını genişletmiştir.
Üretici örgütleri; üretim, hasat, depolama, paketleme ve pazarlama
konularında birlikte hareket eden üreticilerden oluşan, gönüllülük esasına dayalı
olarak kurulmuş ve ilgili üye ülke tarafından tanınmış tüzel kişilerdir.
Avrupa Birliği’nde sebze ve meyve üreticilerinin bir kuruluşa üye olma yasal
zorunluluğu yoktur. Üretici birliğine üye olan üreticilerin ise, ürünlerini üretici birlikleri
kanalıyla pazarlaması zorunludur. Üretici birliklerinin şu kategorilerde kurulması

13
öngörülmüştür: sebze ve meyve, meyve, sebze, işlenebilir ürünler, narenciye,
kabuklu ürünler (fındık, ceviz, vb), mantar.
Üretici örgütlerinin faaliyet amaçları;
- Değişen talep doğrultusunda özellikle kalite ve miktar açısından planlı ve
düzenli üretim gerçekleştirilmesini sağlamak,
- Üyeleri tarafından üretilen ürünlerin pazar payını arttırmak ve arzı planlamak,
- Üretim maliyetlerini azaltmak ve üretici fiyatlarında istikrar sağlamak,
- Özellikle su, toprak ve peyzaj kalitesini koruyacak ve biyo-çeşitliliği muhafaza
edecek üretim uygulamalarının, üretim tekniklerinin ve çevreyle dost atık
yönetimi uygulamalarının yaygınlaştırılmasını sağlamak, diğer bir deyişle çevre
duyarlı faaliyetleri teşvik etmek’tir.

Üretici Birliği üyelerinin uyması gereken kurallar şunlardır;

1) Üretim, pazarlama ve çevrenin korunması alanlarında Birliğin belirlediği kuralları
uygulamak,
2) Sadece bir tek kategorideki Birliğe üye olmak ve bulunduğu kategoride üretim
yapmak,
3) Ürünlerini üye olduğu Birlik kanalıyla pazara sunmak,
4) Üyesi oldukları birlik tarafından istatistik oluşturmak amacıyla talep edilen üretim
alanı, üretim miktarı, hasat ve doğrudan satış bilgilerini vermek,
5) Birlik tarafından belirlenen üyelik aidatını ödemek.

Ürünlerin pazarlanması konusunda bazı istisnalar mevcuttur. Bunlar;

1) Üretici birliği üyeleri, sebze ve meyve üretici birliği üyesi iseler üretimlerinin
%25’inden fazlasını, diğer kategorilerdeki üretici birliği üyesi iseler üretimlerinin
%20’sinden fazlasını doğrudan özel müşterilere satamazlar,
2) Üyesi olduğu birliğin pazarlayabileceği ürün miktarını aşan miktardaki ürünlerini
kendileri ya da kendi birliklerinin kurduğu başka bir birlik kanalıyla
pazarlayabilirler,
3) Üyesi oldukları birliğin ticari faaliyet alanına girmeyen ürünleri, kendi birlikleri
tarafından oluşturulan bir başka birlik kanalıyla pazarlayabilirler.

Üreticiler, toptancı grupları ve süpermarketler karşısında rekabet edebilmek ve

talep edilen miktarda ve kalitede ürün arz edebilmek için üretici birlikleri altında
birleşmek durumunda kalmaktadır. Ayrıca, 1998 yılından itibaren üreticiye doğrudan
sübvansiyonları azaltan Avrupa Birliği’nin, üreticilere “Meyve-Sebze Ortak Pazar
Organizasyonu” çerçevesinde, üretici birlikleri vasıtasıyla yardım etmesi de üretici
birlikleri altında örgütlenilmesinde etkili olmuştur.

Avrupa Birliği’nde yaklaşık 1400 üretici birliği bulunmaktadır. Bunların %40’ını

sebze ve meyve üreticileri oluşturmaktadır. Üretici birliklerinin pazarlanan toplam
meyve ve sebze değerine göre payı ülkeden ülkeye değişmektedir. Örneğin, üretici
birliklerinin toplam sebze ve meyve pazarlamasındaki payı Fransa’da %50 iken
Almanya’da %28’dir. Hollanda ve Belçika’da sebze ve meyve üretiminin %70’inden
fazlası üretici birlikleri kanalıyla pazarlanmaktadır.

Avrupa Birliği’nde üretici birliklerinin sayıları ve büyüklükleri üye ülkeler

arasında oldukça farklılık göstermektedir. Örneğin; Hollanda’da toplam 12 yaş sebze
ve meyve üretici birliği bulunmaktayken, Türkiye’nin tarımsal yapısına oldukça
benzeyen İspanya’da 536 üretici birliği yaş sebze ve meyve ticaretinde faaliyet

14
göstermektedir. Avrupa Birliği’nde yaş sebze ve meyve pazarlamasında üretici
birliklerinin başarısı, her üye ülkenin kendi iç düzenlemelerine bağlı olarak
değişmektedir.

Türkiye’de üretici birlikleri 5200 sayılı Kanun ve buna dayanılarak çıkartılan

Yönetmelik ile düzenlenmiştir.
• Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu
Resmi Gazete Tarih/No: 06.07.2004/25514; Kanun No: 5200
• Tarımsal Üretici Birliklerinin Kuruluş Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Resmi Gazete Tarih/No: 16.01.2005/25702

Üreticilerin AB standartlarında örgütlenmelerini sağlayan üretici birliklerinin

kurulmasındaki temel amaç; üretimi talebe göre planlamak, ürün kalitesini
iyileştirmek, pazara standartlara uygun ürünleri arz etmek ve ürünlerin ulusal ve
uluslararası ölçekte pazarlama gücünü arttırıcı tedbirler alınmasını sağlamaktır.

Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu’nun uygulanmasına ilişkin yönetmeliğin

yayınlandığı Ocak 2005’ten bu yana 43 üretici birliği kurulmuştur. Üreticinin talebe
göre üretimini planlamasını sağlayarak pazarlama güçlerinin arttırılması amacını
taşıyan üretici birlikleri, ancak ürün bazında örgütlenmelerini tamamlayıp üst birlikler
kurmaya başladıklarında ürünün piyasaya arzında önemli rol oynamaya
başlayabilecek ve Avrupa Birliği’ndeki gibi etkin bir konuma sahip olabilecektir.

10. SORUNLAR

Yaş sebze ve meyvelerin toptan satışında denetleme, kontrol, fiyat oluşumu

gibi görevleri üstlenen toptancı hallerindeki alt yapı eksiklikleri, mevzuattan
kaynaklanan eksiklikler, uygulamadan ve mevzuatın yeterince bilinmemesinden
kaynaklanan aksaklıklar toptancı hallerine yüklenen görevlerin sağlıklı bir şekilde
oluşumuna engel olmaktadır.

Yaş sebze ve meyve ticaretini düzenlemek amacıyla yürürlüğe konulan 552

sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK), sektördeki sorunların çözümlenmesini
sağlayamamıştır. Sektörde yaşanan sorunlar 552 sayılı KHK’den kaynaklanabildiği
gibi, mevzuatın eksik ve yetersiz uygulanması veya hiç uygulanmaması nedeniyle de
ortaya çıkabilmektedir.

AB ülkelerinde ise yaş sebze ve meyve ticaretini düzenlemek amacıyla tek ve

ayrıntılı bir yasa oluşturmak yerine, sektörün faaliyetlerinin sağlıklı şekilde
yürütülmesi için gerekli olan standart, hijyen, kalite, fiyat, ambalaj vb. çok sayıda
kurala ilişkin ayrı ayrı düzenlemeler getirilmiştir. Kontroller, üretim aşamasında, üretici
birliklerine etkin bir rol verilerek sağlanmaktadır. AB Komisyonu tarafından
oluşturulmuş olan oldukça ayrıntılı ve çok sayıdaki, kalite, hijyen, ambalajlama,
taşıma, depolama vb. konularını içeren mevzuat tüketime sunulan ürünün sınırlarını
belirlemektedir. Toptancı halleri, sadece küçük ölçekli toptan mal alanlara hizmet
eden merkezler konumundadır.

15
 Ülkemiz yaş sebze ve meyve ticaretindeki temel sorunlar aşağıda
sıralanmaktadır:

1. Haksız Rekabet Yaratan Uygulamalar

a) Kaçak Haller
Mevzuata aykırı olmasının yanı sıra hem ülke ekonomisine zarar veren hem
de sınırları içinde faaliyet gösterdikleri belediyelerin ciddi gelir kaybına sebep olan,
ayrıca sektörde haksız rekabet yaratan kaçak haller faaliyetlerini sürdürmeye devam
etmektedir.

b) Kayıt Dışı Satışlar

Şehre giren tüm meyve ve sebzelerin 552 sayılı KHK uyarınca toptancı
halinden geçirilmesi gerektiği halde, yarısından fazlası hale girmeden marketlerde,
manavlarda ve semt pazarlarında satışa sunulabilmektedir. Üretim bölgelerinden,
başta İstanbul olmak üzere özellikle büyük kentlere getirilen sebze ve meyveler
market, manav, pazar vb. gibi satış noktalarına kayıtsız şekilde pazarlanabilmektedir.
Bunun yanı sıra, kamyon üzeri satış olarak bilinen yöntemle de hiçbir kayda tabi
olmadan satışlar gerçekleştirilebilmektedir.

552 sayılı KHK ilk çıktığında hale mal girişinde % 30-40 dolaylarında artış
olduğu kaydedilmiş olmakla birlikte, denetimsizlik, kaçak haller olgusu ve sistemin
altyapısının yeterli düzeyde oluşturulamaması nedeniyle mal girişi yeniden eski
seviyelerine gerilemiştir.

c) Katma Değer Vergisi (KDV)

Maliye Bakanlığı’nın 91 Seri No.lu KDV Tebliği’ne göre; toptancı hallerinde
faaliyette bulunanlara ve bunlar tarafından gerçek usule tabi katma değer vergisi
mükelleflerine yapılan taze sebze ve meyve (mamulleri hariç) teslimlerinde
uygulanan %1 KDV oranı, toptancı hallerinde faaliyet gösterenlerin hallerden temin
ettikleri taze sebze ve meyveleri hal dışındaki ünitelerinde satmaları halinde de
uygulanmaktadır. Bunların gerçek usulde KDV mükellefi olmayanlara satışında ise
KDV oranı %8 olarak uygulanmaktadır.

Toptancı marketlerin %1 KDV ile hallere yakın bölgelerde dahi nihai tüketici ve
perakendecilere sebze ve meyve satışı yapabilmesini olanaklı kılan bu düzenleme,
sektörde haksız rekabete yol açan uygulamalar arasında gösterilmektedir.

2. Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar

Modern toptancı hallerinin tesis edilmesi ve işletilmesine yönelik yasal zemin

oluşturulmuş olmakla birlikte, kanun ve yönetmeliklerle getirilen düzenlemelerin
maddi yetersizlikler ve/veya eksik uygulamalar nedeniyle hayata geçirilememesi
nedeniyle, ülkemizde toptancı halleri bir sorun olmaya devam etmektedir.

Örneğin; 552 sayılı KHK’nin 12.maddesinde hal müdürlerinin ziraat, tarım

ekonomisi, gıda mühendisi veya pazarlama bölümü mezunu olmasının,
20.maddesinde ise toptancı hallerinde oluşturulan hakem heyetlerinde bağ bahçe
konusunda uzman elemanların yer alması öngörülmüş olmakla birlikte, uygulamada
bazı belediyelerin bu yükümlülükleri yerine getirmedikleri görülebilmektedir.

16
 Toptancı hallerinde üreticiler, komisyoncular, alıcılar ve hal müdürlükleri
arasında meydana gelebilecek uyuşmazlıkların çözümü amacıyla oluşturulması
kanunla öngörülen ve uygulama yönetmeliği bulunan Hal Hakem Kurullarının,
anlaşmazlıkların çözümlenmesi işlevlerini etkin olarak yerine getirememesi de önemli
bir sorun teşkil etmektedir.

3. Altyapı Eksiklikleri

a) Tip Proje Esasları

552 sayılı KHK’nin 4.maddesi toptancı hallerinin “depolama, tasnif,
ambalajlama, standart ve kalite denetim laboratuarlarını içeren tip projeler”
çerçevesinde kurulabileceğini öngörmektedir. Toptancı hallerinin kuruluş esaslarını
belirleyen yönetmelikte de hallerin taşıması gereken altyapı donanımına ilişkin
özellikler ayrıntılı olarak yer almakla birlikte, ülkemizdeki toptancı halleri belirtilen
özellikleri tam olarak taşımamaktadır. Dolayısıyla, özellikle sağlık ve hijyen
standartları açısından gerekli koşulları sağlamaktan uzak konumdaki toptancı
hallerinin işlevlerini sağlıklı olarak yerine getirdiklerini söylemek mümkün değildir.

b) Güvenlik
Hallere giriş ve çıkışların daha rahat yapılabilmesi ve pazar yerlerinin denetimi
için hal zabıtası görevlendirilmiştir. Hal zabıtalarının bu görevlerini etkin bir şekilde
yerine getirememesi, hallerin güvenliği açısından önemli bir eksikliktir.

c) Diğer Hizmetler
Ülkemizdeki toptancı hallerinde, faaliyetlerin sağlıklı yürümesi için bulunması
gereken depo, soğuk hava depoları, restoran, kafeterya, otopark vb. temel hizmetleri
sağlayacak altyapı olanakları tam olarak mevcut değildir. Soğuk hava depoları
ürünlerin çürümesini önlemesi, analiz laboratuarları kalıntı ve hormonlu ürünlerin
hallere sokulmasına engel olması ve standart laboratuarları kasada bulunan tüm
ürünlerin aynı kalitede olmasını sağlaması bakımından son derece önemli altyapı
unsurlarıdır. Ürünlerin daha uzun süre muhafaza edilerek israfı önemli ölçüde azaltan
soğuk hava depoları birçok toptancı halinde mevcut değildir. Örneğin, İstanbul’daki
hallerde mevcut depolama ve soğutma sistemleri yeterli olmadığı için haller dışında
bulunan özel soğuk hava depolarından faydalanılmaktadır.
Bununla birlikte, toptancı hallerinde soğuk hava deposu, standart ve analiz
laboratuarları gibi birimleri kurmakla yükümlü olan belediyelere hiçbir yaptırım
uygulanmamaktadır. Hallerdeki altyapı eksiklikleri diğer sorunlarla birleştiğinde daha
olumsuz bir tablo ortaya çıkmaktadır.

d) Denetim Eksikliği
Yaş sebze ve meyve ticareti alanında mevzuatla getirilen düzenlemelerin
sağlıklı olarak işlemesini sağlayacak ve mevcut sorunların giderilmesinde etkin bir
çözüm olabilecek denetimlerin artırılması gerekmektedir. Yaş sebze ve meyve toptan
satışında yasadışı pazarlama faaliyetlerinin son yıllarda büyük artış göstermesi
denetimlerin yetersiz kaldığının göstergesidir.

17
11. DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER

Tarımsal üretimin milli ekonomiye katkısının arttırılmasında pazarlama çok

önemli bir araçtır. Ürünün hasadından başlayarak tüketiciye kadar uzanan
aşamalarında kayıpların en aza indirgenmesi, kalitenin korunması ve yaratılmış
değerin eksiye dönüştürülmemesi son derece önemlidir. Üretim ve üreticilerimizin
gelişmiş ülke standartlarına entegrasyonu, ürünlerin hem iç hem dış piyasaların talep
ettiği çeşit, kalite ve miktarlarda üretilmesi ve pazarlanması yoluyla sağlanabilecektir.
Dolayısıyla, yaş sebze ve meyvelerin iç piyasaya dağıtımının yapıldığı toptancı
hallerinin altyapı yönetim ve işleyişinin iyileştirilmesi ve fiziki altyapılarının modernize
edilmesi bugün daha da önemli hale gelmiştir.

Türkiye’deki yaş sebze ve meyve sektörünün üretim yapısından, fiziki

altyapısından ve pazarlama altyapısından kaynaklanan kendine özgü sorunları
bulunmaktadır. Ürünlerin muhafazası, ambalajlanması ve etiketlenmesi, girdi
kullanımı, organik tarım, yetiştiricilik sistemleri, pazarlama altyapısının uygunsuzluğu
ve eksikliği, üretici örgütlenmesindeki eksiklikler ise öne çıkan sorunlardır.

Toptancı Halleri’nin; sağlık ve hijyenik koşulların tam olarak sağlandığı, haksız

rekabetin ortadan kaldırıldığı, alım, satım ve nakliye işlemlerinin sebze ve meyvelerin
doğal yapılarını bozmadan hızlı ve modern bir şekilde gerçekleştirilebildiği, toptancı
halinde faaliyet gösteren üretici, komisyoncu, alıcı ve diğer personelin işlerini en etkin
şekilde yürütebildiği bir yapıda olması gerekmektedir.

Yaş sebze ve meyvelerin genel olarak pazarlandığı yerler olan toptancı

hallerinden, rüsum ve komisyonların yüksek olması, vb nedenlerle büyük kaçışlar
olduğu ve çoğu ürünün hallere girmeden pazarlandığı görülmektedir. Bugün toptancı
halleri tarım ürünlerinin pazarlanması işlevlerini etkin olarak yerine getirememektedir.
Toptancı hallerden kaçışın önlenmesi için etkin bir denetim mekanizması
kurulmalıdır.

Kayıt dışı faaliyetlerin engellenmesi amacıyla 552 sayılı KHK’de yar alan
sebze ve meyvelerin toptancı halden geçirilmesi zorunluluğunun, denetimlerin de
yetersizliği nedeniyle, bugüne kadar sektördeki kayıt dışılığı caydırıcı yönde çok fazla
etkili olmadığı görülmektedir. Sektörde kayıt dışı faaliyetlerin önlenebilmesi için
üreticiden başlayarak aracı, toptancı ve tüketiciye kadar uzanan zincir üzerindeki tüm
aşamalarda kontrolü sağlayacak yönde düzenlemelere ağırlık verilmelidir.

Toptancı hallerinde güvenlik, trafik düzeni, çevre temizliği, vb hizmetlerin

yerine getirilmesinden belediyeler sorumludur. Belediyeler bu hizmetleri yerine
getirmek amacıyla kantarlardan giriş ücreti, ürünlerden rüsum, dükkanlardan tahsis
ücreti, vb ücretler almaktadır. 552 sayılı KHK’nin 17.maddesinde de; belediyece tahsil
edilen “belediye payları”nın en az %10’unun toptancı hal ihtiyaçları için harcanmak
üzere takip eden yılın bütçesine ödenek olarak konulacağı ve yalnız bu amaçla
harcanacağı belirtilmiştir. Buna rağmen, toptancı hallerindeki fiziki yetersizlikler
nedeniyle ürünlerin çürümesi, yeterli denetimin yapılmaması nedeniyle kayıt dışı yaş
sebze ve meyve ticaretinin artması, özel güvenlik sorunlarının devam etmesi, sağlık
koşullarına uygun olmayan ürünlerin varlığı, bir çok hal’de genel temizlik
gerekliliklerinin yerine getirilmiyor olması, vs son derece düşündürücüdür. Toptancı

18
hallerinin işletilmesinden sorumlu mercilerin bu görevlerini yerine getirmede gerekli
hassasiyeti göstermeleri sağlanmalı, gerekirse cezai müeyyideler uygulanmalıdır.

Ülkemiz ekolojik yapısının getirdiği beslenme kültürünün bir sonucu olarak

sebze ve meyveler toplam gıda tüketimimiz içinde büyük bir yer tutmaktadır. Semt
pazarlarının yaygınlığı, fazlalığı ve alışveriş hacminin büyüklüğü halkın taze sebze ve
meyve tüketim eğiliminin göstergesidir. Diğer yandan, tüketime sunulan ürünlerin
kalite ve standart açısından kontrole tabi tutulmaması ise önemli bir eksikliktir. Bu
nedenle, toptancı hallerinde analiz laboratuarları kurulmalı ve sağlık denetimleri
yapılmalıdır. Üretimden kaynaklanan ve sağlığa zarar veren ilaç kullanımının önüne
geçilmeli, zararlı kalıntılar sebze ve meyvelerin tüketime sunulmasından önceki
safhalarda tespit edilmeli ve insan sağlığına uygun ürünlerin piyasaya arz edilmesi
sağlanmalıdır.

Ülkemizdeki taze sebze ve meyve pazarlaması ve tüketiminde; iç piyasaya

tüketim amaçlı sunulan ürünlerin kalite ve standart açısından yeterli kontrole tabi
tutulmaması, ihracata konu olan sebze ve meyvelerin ise iç piyasadakinin aksine
hem ülkemiz hem de ihraç edilen ülkenin talep ettiği standartlar dikkate alınarak
kontrol edilmesi, ülkemizde tüketime sunulan ürünlerin üzerinde tüketiciyi
bilgilendirmeye yönelik olarak cins, miktar, ülke orijini, tür, kalite vb. ayrıntılara
genellikle yer verilmemesi, ihraç edildiği ülke gümrüğünde gerçekleştirilen kontroller
sonucu sakıncalı bulunması veya gerekli standartları taşımadığı gerekçesiyle iade
edilen ürünlerin iç piyasaya sunulabilmesi, dikkat çekici noktalar olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bu nedenlerle, iç piyasaya yönelik kalite ve standarda ilişkin
düzenlemeler ve denetimlere mutlaka önem verilmeli ve Gıda Kodeksinde yaş sebze
ve meyveye ilişkin standartlar tamamlanmalıdır.

Yaş sebze ve meyve ticaretinde gelişmiş ülke düzeyine ulaşılmasına yönelik

çalışmaların yapılabilmesi için öncelikle sektördeki sorunların üretici, satıcı, toptancı
hal, yerel yönetim, bakanlık, meslek kuruluşları gibi tüm tarafların katılımıyla ele
alınıp tartışılması, ortak çözüm önerilerinin getirilmesi ve bunların hayata geçirilmesi
gerekmektedir. Sektörün öncelik arz eden sorunlarının en azından bir kısmının
çözümü için de yürürlükteki mevzuatta öngörülen kuralların ilgili taraflarca tam olarak
uygulanmasının sağlanması son derece önemlidir.

Yaş sebze ve meyve ticaretindeki bir diğer tartışma konusu da 552 sayılı
Toptancı Halleri İle İlgili Kanun Hükmünde Kararname ile 5200 sayılı Tarımsal Üretici
Birlikleri Kanunu arasında uyumsuzlukların giderilmesi ile ilgilidir. 552 sayılı KHK’de
üreticilerce kurulan en az 50 ortaklı kooperatifler ve üst kuruluşları şeklinde
tanımlanan üretici birlikleri, 5200 sayılı Kanun’da ise en az 16 tarım üreticisinin bir
araya gelmesiyle kurulan kuruluşlar olarak ifade edilmektedir. 552 sayılı KHK’ye
dayalı olarak faaliyet gösteren üretici birliklerine gerçek usulde vergiye tabi
perakendecilere ürün satabilme imkanı tanınırken, 5200 sayılı Kanun’a dayalı olarak
kurulan üretici birliklerine bu hakkın tanınmaması önemli bir çelişki olup, iki kanun
arasındaki uyumsuzlukların giderilmesine yönelik değişikliğin yapılması
gerekmektedir.

Tarımsal ürünlerin istenilen kalitede üretilebilmesi ve pazar gerekliliklerinin en

sağlıklı şekilde sağlanabilmesi için sektörün kaynağını oluşturan üreticiler göz ardı
edilmemeli, üreticiyi güçlendirmeye ve organize etmeye yönelik çalışmalar

19
yapılmalıdır. Üreticilerimizin en büyük kaybı olan plansız üretimin önüne geçilebilmesi
ve pazar talepleri doğrultusunda üretim yapılabilmesi bakımından üretici birliklerinin
önemli bir örgütlenme şekli olduğu düşünülmektedir. Ülkemiz coğrafi ve ürün koşulları
da dikkate alınmak suretiyle, üyeliğini hedeflediğimiz Avrupa Birliği’ndeki gibi hukuki
altyapısı iyi oluşturulmuş bir tarımsal örgütlenmeye gidilmesi artık kaçınılmazdır.
Üretici birlikleri ve toptancı halleri birbirinin alternatifi oluşumlar olarak görülmemelidir.
Üretici birliklerinin üyelerince teslim edilen ürünlerde standardizasyonu sağlama
işlevini yerine getirmesi, yaş sebze ve meyve sektöründe fiyat istikrarını da
beraberinde getirecektir. Ancak, üretici birliklerince dağıtılan ürünlerin toptancı
hallerinden geçirilmesinin, yaş sebze ve meyvenin üretiminden tüketimine kadarki
tüm aşamalarda kayıt ve kontrol altına alınabilmesi bakımından faydalı ve zorunlu
olduğuna inanılmaktadır.

Toptancı halleri ile ilgili olarak sektörün çeşitli kesimlerini karşı karşıya getiren
önemli bir tartışma konusu da; yaş sebze ve meyve üretici birliklerinin ürünlerini
toptancı hallere sokmadan doğrudan büyük mağazalara (hipermarket, süpermarket,
vb) satabilmelerini olanaklı kılacak yönde 552 sayılı KHK’de değişiklik yapılmasının
öngörüldüğü olmuştur. Oysa, 552 sayılı KHK’de ürünlerin üretici birliklerinden (552
sayılı KHK’ye dayanarak kurulan) satın alınarak perakende satışa sunulduğunun
belgelenmesi halinde toptancı hale giriş zorunluluğu zaten aranmamaktadır. Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı’nca yapılan açıklamalarda 552 sayılı KHK’de öngörülen
değişikliğin üretici birlikleri için belirtilen asgari üretici sayısının 50’den 16’ya
indirilmesi suretiyle, 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu’ndaki üretici
birlikleri tanımıyla aradaki çelişkinin ortadan kaldırılması olduğu belirtilmiştir. Büyük
mağazaların asıl istediği ise, toptancı hallere bildirim zorunluluğu da olmaksızın
doğrudan üreticiden mal satın alabilmelerini olanaklı kılacak bir değişikliğin
yapılmasıdır.

Türkiye genelinde resmi 177 sebze ve meyve hali mevcuttur. İstanbul

Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı Bayrampaşa merkez ve Kadıköy/İçerenköy Şube
halleri ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca kurulmasına izin verilen Mega-Center ve
Sultanbeyli özel halleri İstanbul genelinde faaliyet göstermektedir. Sektörde bir nevi
borsa işlevi gören toptancı halleri, gerek üreten gerek pazarlayan gerekse tüketen
tüm kesimler için son derece önemli kuruluşlardır. Toptancı halleri, yaş sebze ve
meyve ticaretini kayıt altına alması itibariyle de önemli bir role sahiptir. İstanbul’a
dağıtılan yaş sebze ve meyvenin yaklaşık %70’inin toptancı hallerinden geçmediği
dikkate alındığında, kayıt dışılığın ve haksız rekabetin önlenmesi bakımından
toptancı hallerinin varlığını sürdürmesi gerekmektedir. Burada asıl yapılması
gereken; mevzuattan, altyapı yetersizliklerinden, vb kaynaklanan eksikliklerin
giderilmesi suretiyle toptancı hallerinin etkinliğinin arttırılması olacaktır.

Ülkemizin ekonomik ve siyasi anlamda girmeyi hedeflediği Avrupa Birliği’ndeki

yaş sebze ve meyve toptan ticaretine ilişkin düzenlemelerin uzmanlarca incelenmesi
ve AB üyesi ülkelerden ülkemize en yakın özellikler gösterenlerin sistemlerinin ele
alınması son derece önemlidir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca, ilgili kurumların da
katılımıyla bir kısım AB ülkesindeki toptancı halleri uygulamaları ile ilgili olarak
yapılmaya başlanılan inceleme ziyaretleri bu açıdan son derece önem arz etmektedir.
Bütün bu incelemeler sonrasında, ülkemizin kendine özgü koşulları da dikkate
alınarak, yaş sebze ve meyve ticaretinde en uygun modelin geliştirilmesi ve sektörde
gerekli altyapı iyileştirmelerinin en kısa zamanda yapılması gerekmektedir.

20
12. YARARLANILAN KAYNAKLAR

• Toptancı halleri ile ilgili yürürlükteki mevzuat

• Türkiye’de Toptancı Hallerinin İşleyişi ve 552 sayılı Kanun Hükmünde Kararname

Hakkında Bilgi Notu
TÜSEMKOM (Tüm Sebze ve Meyve Komisyoncuları Federasyonu)

• Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, I.Tarım Şurası Sonuç Raporu

• Alışveriş Kültürü ve Gıda Dergisi, Temmuz 2005

• “AB Sürecinde Entansif Tarım İşletmelerinin Sorunları ve Çözüm Önerileri” Konulu

Makale, Haziran 2005
Dr. K. Savaş Titiz, Antalya Tarım A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı

• Yaş Sebze ve Meyve Ticareti ile İlgili Görüşler, 1 Haziran 2005

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası (http://www.zmo.org.tr)

• Avrupa Birliği’nde Üretici Örgütleri, 7 Haziran 2005

Antalya İhracatçı Birlikleri (http://www.aib.org.tr)

• Avrupa Birliği’nde Üretici Birlikleri Raporu, 14.12.2000

Akdeniz İhracatçı Birlikleri (http://www.akib.org.tr)

• Toptancı halleri ile ilgili bilgi notu

İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Haller Müdürlüğü’nün Bilgi Notu, 7 Nisan 2005

• Toptancı halleri ile ilgili basında çıkan haberler, ISI Veri Tabanı

21