İÇİNDEKİLER

Sayfa No.
BÖLÜM-1
1.1. TARIMDA ELMANIN YERİ ……………………………………….. 1
1.1.1. Elmanın Bitkisel Gen Potansiyeli ……………………… 2
1.1.2. Yetiştiricilik ve Elma Türleri ………….…………………. 2
1.1.3. Elma Bahçelerinde Entegre Mücadele ……….………. 5
1.2. ÜRETİM VE TÜKETİM ……...…………………………………….. 5
1.3. İSTİHDAM ………………………………………………………….. 8
1.4. ÜRETİM TEKNOLOJİSİ …………………………………………… 8
1.5. SEKTÖRÜN YAPISI ……………………………………………….. 10
1.6. SEKTÖRDE ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR….. 10
1.7. PAZARLAMA FAALİYETLERİ VE STANDARDİZASYON …….. 11
1.8. SEKTÖRE SAĞLANAN DESTEKLER …………………………... 12
1.9. FİYATLAR …………………………………………………………... 13

BÖLÜM - II
2.1. DÜNYA ELMA ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ…………………..... 15
2.2. TÜRKİYE’NİN ELMA İHRACATI VE İTHALATI ………………… 16

BÖLÜM - III
3.1. SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ …….…………………..... 22
3.2. SONUÇ ……………………………………………………………… 24
KAYNAKÇA ……………………………………………………………… 26

i
 TABLOLAR

Sayfa No.
TABLO-1 TÜRKİYE’DE BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİ ……………… 1
TABLO-2 ELMA AĞACI İÇİN NORMAL ÖLÇÜLER …………………... 3
TABLO-3 TÜRKİYE’DEKİ BELLİ BAŞLI ELMA TÜRLERİ …………… 4
TABLO-4 ELMA ÜRETİM, FİYAT VE DEĞERİ………………………. 6
TABLO-5 ELMA ÜRETİMİNDE ÖNEMLİ İLLER VE ÜRETİM 6
MİKTARLARI …………………………………………………..
TABLO-6 ORTALAMA TOPTAN SATIŞ FİYATI ………………………. 13
TABLO-7 YAŞ MEYVE VE SEBZE İHRACATINDA ZORUNLU 17
UYGULAMADA BULUNAN STANDARTLAR ………………
TABLO-8 2002 YILI ELMA (TAZE) GOLDEN CİNSİ İHRACAT …… 18
TABLO-9 2002 YILI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH İHRACATI …. 19
TABLO-10 2002 YILI ELMA (TAZE) STARKING İHRACATI……. 19
TABLO-11 2002 YILI ELMA (TAZE) STARKRIMSON İHRACATI ……. 20
TABLO-12 2002 YILI ELMA DİĞER (TAZE) İHRACAT ………………... 20
TABLO-13 2002 YILI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH İTHALATI…….. 20
TABLO-14 2002 YILI ELMA DİĞER (TAZE) İTHALAT ………………… 21

ii
iii
 BÖLÜM- I

1.1.TARIMDA ELMANIN YERİ

Türkiye’deki tarım alanlarının yaklaşık % 5’i meyve-zeytin-bağ alanı olarak
değerlendirilmekte ve yılda 12 milyon tona yakın meyve üretimi gerçekleştirilmektedir.
Bu üretimin % 25’lik kısmı yumuşak çekirdekli meyvelere aittir.
DİE’nin Tarımsal Yapı 2000 Raporu’nda meyveler için toplam üretim miktarı
14.179.138 ton, değer 4.644.860.158 milyon TL ve pazarlanan değer 3.755.706.251
milyon TL’dır. Meyveler grubunda yumuşak çekirdeklilerin üretim miktarı 2.901.100
ton, değeri 678.661.733 milyon TL, pazarlanan değeri ise 515.175.327 milyon TL
olarak belirlenmiştir. Yumuşak çekirdeklilerin Türkiye’nin toplam bitkisel üretim değeri
içindeki payı ise % 13.72 olmuştur. (Tablo-1)
Yumuşak çekirdekli meyveler içerisinde ağaç sayısının % 65’ten, üretim
miktarının % 80’den fazlasını ise elma oluşturmaktadır.
TABLO – 1
TÜRKİYE’DE BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİ
Pazarlananın
Ürünler Üretim Değer Değeri
ton milyon TL. milyon TL. %
Toplam 99.969.782 14.920.079.928 11.574.647.853 100.00
Tarla Ürünleri 63.433.032 6.600.892.750 4.856.331.142 41.96
Sebzeler 22.357.612 3.674.327.020 2.962.610.460 25.60
Meyveler 14.179.138 4.644.860.158 3.755.706.251 32.45
Yumuşak 2.901.100 678.661.733 515.175.327 13.72
çekirdekliler
Taş 3.357.300 1.428.155.624 1.074.410.465 28.61
çekirdekliler
Turunçgiller 2.222.200 401.345.586 378.998.551 10.09
Sert kabuklular 758.000 845.292.510. 753.351.938 20.06
Üzümsü 4.182.500 1.168.223.530 910.711.976 24.25
meyveler
Çay 758.038 123.181.175 123.057.994 3.28
Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat,Değer) 2000

1
 1.1.1.Elmanın Bitkisel Gen Potansiyeli
Elma (Malus communis Lam.) botanikte, Rosales takımı, Rosaceau familyası,
Pomoidea alt familyası ve Malus cinsine girmektedir. Elmanın anavatanı, Anadolu’yu
da içine alan Güney Kafkaslardır.
İnsanlık tarihinin ilk meyvesi sayılan elma, beslenme yönünden ve sağlık
açısından yararlıdır. Bileşiminde % 85 su, % 12 şeker bulunan elmada, ayrıca pektin,
organik asitler, soda, fosfor, tanen, potasyum ile bolca vitaminler (A,B1,B2,C ve E)
bulunmaktadır.
Yapılan araştırmalar düzenli şekilde elma tüketen insanların % 50’den
fazlasında, kolestrolün % 10’un üzerinde düşüş gösterdiğini ortaya koymuştur.
Taze meyve, meyve suyu, elma sirkesi ve elma kabuğu olarak kullanılabilen
elmanın sinir ve adaleleri kuvvetlendirici, idrar söktürücü, karaciğer salgısını artırıcı,
ayrıca hazımsızlığı giderici etkileri de bulunmaktadır.
Ekolojik şartların uygunluğu ve gen merkezi olması nedeniyle elma,
yurdumuzun hemen her yerinde çok eski yıllardan beri yetiştirilmektedir. Fakat en
uygun kültür merkezleri, yabanisinin yayılma alanlarına paralel olarak, Kuzey
Anadolu’da bulunmaktadır. Kuzey Anadolu, Karadeniz kıyı bölgesi ile İç Anadolu ve
Doğu Anadolu yaylaları arasındaki geçit bölgeleri de elmanın önemli yetiştiricilik
alanlarını oluşturmaktadır.
Yurdun değişik yörelerinden toplanan ve yaklaşık 300 civarındaki tip ve/veya
çeşitler gen kaynağı olarak Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma
Enstitüsü ve Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nde muhafaza altına alınmış
olup, değerlendirilmeleri devam etmektedir.

1.1.2.Yetiştiricilik ve Elma Türleri

Gelişme döneminde yeterli su veya rutubet temini, bahar donlarının uyanma
ve çiçeklenme döneminden önce gelmesi zorunluluğu elma için istenen iklim
koşullarıdır.

2
 TABLO – 2
ELMA AĞACI İÇİN NORMAL ÖLÇÜLER
Boy m.(yetişkin) Standart Bodur
Budanmamış 12 X
Budanmış 6 X
Serbest ağaç m. 9-12 X
Dikim aralıkları m. 6-12 3-4.5
Ürün yaşı 4-8 3-4
Ömrü (yıl) 60 60
Soğuk isteği (saat) 900-1000 900-1000

Toprak özellikleri açısından elma ağacı, kökü oldukça derinlere giden bir
ağaçtır. Bu nedenle toprağın, köklerin en az 1.5 m. kadar işlemesine olanak vermesi
uygun olmaktadır. Köklerin derine gitmesi ağaçların fırtına ve sel tahribatına
dayanması bakımından da önem taşımaktadır.
Elma bahçesi için uygun bölgenin, uygun yerin ve bahçenin seçimi, işin en
önemli adımını teşkil etmektedir. Kurulacak bir bahçe uzun yıllar kârlı olacaksa,
bahçenin üretim için en elverişli toprak ve iklim şartlarını, pazarlama için isabetli
kolaylıkları karşılaması gerekmektedir.
Elma bahçesinin yeri ilkin sıcak veya soğuk hava akımlarının toplanıp
düğümlendiği bir yer olmamalıdır. Bahçe, aldığı soğuk havaları üzerinden daha aşağı
merkezlere aktarabileceği yeter yükseklikte bulunmalıdır.
Ilıman iklim meyvesi olan elmada ülkemiz geniş bir çeşit zenginliğine sahiptir.
Ancak bunların çok azı meyve kalitesi ve muhafazaya uygunluk açısından önem
kazanmıştır. Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan başlıca elma çeşitleri Golden grubu
(Golden Delicious ve Starkspur Golden Delicious) ve Red Delicious (Starking D ve
Starkrimson D.) grubu elmalarda yoğunlaşmıştır.
Bilinen elma merkezleri Amasya, Niğde, Gümüşhane, Yalova-Bursa gibi
yörelerde ekonomik ölçeklerde çok çeşitli elma yetiştirilebilmektedir.
Yurt çapında “Amasya Elması” olarak bilinen, Niğde,Bor ve Kastamonu’da
yetiştirilmiş olsa da Amasya’nın adıyla bütünleşen “Misket” özelliğini yine Amasya’nın
coğrafi yapısından almaktadır. İnce kabuklu, hoş kokulu Amasya Elması, ayrıca sert
ve dayanıklı oluşu yüzünden uzun süre saklamaya elverişlidir.

3
 TABLO – 3
TÜRKİYE’DEKİ BELLİ BAŞLI ELMA TÜRLERİ
Türü Kökeni Bölgesi Hasat Meyvesi- Ağacı ve Diğer Özellikleri
Dönemi
Amasya Amasya V,VI Ekim başı Etli, sulu, hoş kokulu meyvesi yaklaşık 110
gr.dır.Kabuğu ince, yeşil üzerine kırmızıdır.
Ağacı orta boydadır. Bir yıl dinlenerek ürün
vermektedir.
Demir Eylülde Kışlık türdür;kabuğu ince, sapı kısa, eti
gevrek, kokusuz, mayhoştur. 125 gr.
saklamaya uygun, bir yıl ara ile bol ürün
vermektedir,ağacı büyüktür.
Jonathan Eylülde İri silindirik meyvesi üstün kalitelidir. 3 aya
kadar depoda saklanabilir. Kabuğu düzgün
ve kırmızıdır, eti sarımsı, sulu ve tatlıdır.
Golden Ekim Kışlık türdür, meyvesi orta irilikte, yuvarlak,
Delicious koniktir, kabuğu donuk sarıdır; 136 gr.
kadardır.Ağacı her yıl için çok verimlidir .
Starking delicious ve Jonathan elmaları
döllemektedir.
Hüryemez Ekim Kışlık türdür, meyvesi iri ve basıktır, kabuğu
sarı yeşildir, eti gevrek, sulu, çok mayhoştur,
çekirdekleri kısa dolgundur, 300 gr. ağacı
orta boyludur, çok verimlidir, bir yıl ara ile
ürün vermektedir.
Rome Beauty Ekim Kışlık türdür, mayısa kadar depoda
saklanabilir. Meyvesi iri koniktir, kabuğu
yapışkan ve sarıdır, 183 gr. olup, ağacı orta
boydadır. Ağacını Starking delicious,
jonathan ve Abbondanze elmaları
döllemektedir.
Starking Ekim Kışlık türdür, meyvesi iri, yuvarlak konik,
Delicious dilimli, sarı üzeri kırmızı boyamadır, seyrek
noktaları bulunur, 208 gr. olup,ağacı iridir,
çok verimlidir. Her yıl ürün verir. Golden
delicious, jonathan, abbondanze elmaları
döllemektedir.

Dünyaca tanınmış başlıca türler ise şunlardır:Akane(Akani), Anna, Beverly Hills,

Chevalis American, Cortland, Delicious(Red), Discovery, ,Dorset Golden, Earliblaze,
Ein Shemer, Empire, Gala, Gardeen Delicious, Golden Delicious, Gordon, Granny
Smith, Gravenstein, Hawaii, Jerseymac, Jonagold, Jonamac, Jonathan, King, Lodi,
Macoun, Mcintosh, Melrose, Mutsu, Oriole, Paulared, Prima, Red Astrachan, Rome
Beauty, Spartan, Stayman Winesap, Summerred, Tropic Beauty, Valmore, Winesap,
Winter Banana, Yellow Bellflower, Tydeman”s Red, Yellow Transparent, Pettingill.

4
1.1.3. Elma Bahçelerinde Entegre Mücadele
Farklı dozlarda pestisitler kullanılmak üzere elma bahçelerinde entegre
mücadele programlarında yer alan başlıca hastalık ve zararlılar aşağıda belirtilmiştir:
• Elma içkurdu
• Elma karalekesi
• Elma karalekesi+Elma küllemesi
• Akarlar
• Yaprak bitleri
• Virgülkabuklu biti
• San jose kabuklubiti
• Elma ağkurdu
• Elma yaprakbükeni-Adi yaprakbükücüsü
• Elma pamuklu biti
• Elma gövde kurdu
• Yaprak galeri güveleri
• Elma gözkurdu
• Elma testereliarısı
• Altın kelebek
• Elmalarda memeli pas
• Elma küllemesi
• Elma çinko noksanlığı
• Elma demir noksanlığı
• Yabancı otlar
1.2.ÜRETİM VE TÜKETİM
DİE’nin Tarımsal Yapı, 2000 Raporu’na göre Türkiye’deki toplam 602.166.170
ağaçtan 38.380.000 adedi elma ağacı olup, bu sayıdan 32.300.000’i meyve veren
yaşta, 6.080.000 adedi ise meyve vermeyen yaştadır. Tablo 5‘de elma için üretim
miktarı 2.400.000 ton, fiyat 224.564 TL/kg, üretim değeri 538 trilyon 952 milyar 788
milyon TL ve pazarlanan değer ise 419 trilyon 035 milyar 793 milyon TL’dır.
Ülkemizde pazarlanabilen yaklaşık 5 katrilyon liralık bitkisel üretimin % 3’ü elmadan
sağlanmaktadır.

5
 TABLO – 4
ELMA ÜRETİM, FİYAT VE DEĞERİ
Ağaç Sayısı Pazarlananın
Meyveler Toplam Meyve Meyve Üretim Fiyat Değer değeri
veren vermeyen ton TL/kg. milyon TL milyon TL.
yaşta yaşta
Toplam 602.166.170 539.757.370 62.408.800 14.179.138 - 4.644.860.157 3.755.706.251
Yumuşak 55.388.000 46.739.000 8.649.000 2.901.100 - 678.661.733 515.175.327
çekirdekliler
Elma 38.380.000 32.300.000 6.080.000 2.400.000 224.564 538.952.788 419.035.793

Kaynak : DİE, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer), 2000.

Türkiye’nin elma üretimi DİE verilerine göre 2001 yılı itibariyle 2.451 bin ton,
2002 yılı itibariyle de 2.300 bin ton olmuştur.
Ülkemizde elma yetiştiriciliği tüm illerde yapılmakla birlikte özellikle belirli
yörelerde yoğunlaşmış durumdadır. Elma üretiminde önemli başlıca iller şunlardır:
Isparta, Karaman, Niğde, Antalya, Denizli, Konya, Kayseri, Çanakkale, İçel ve Bursa.
Ticari amaçla elma üretiminin gerçekleştirildiği işletmeler yeni teknik ve
teknolojileri uygulayarak birim alandan daha çok ürün almayı amaçlamışlardır.
Türkiye elma üretiminin % 50’den fazlası 10 ilde gerçekleştirilmektedir. (Tablo-5)

TABLO – 5
ELMA ÜRETİMİNDE ÖNEMLİ İLLER VE ÜRETİM
MİKTARLARI
İLLER ÜRETİM MİKTARI (Ton)
2000 Yılı
• Isparta 484.616
• Karaman 294.797
• Niğde 348.368
• Antalya 130.351
• Denizli 140.853
• Konya 117.045
• Kayseri 71.915
• Çanakkale 71.357
• İçel 59.356
• Bursa 47.665
10 İl Toplamı 1.766.373
Türkiye Toplamı 2.400.000
Kaynak : DİE, Tarımsal Yapı.

6
 Değişik ekolojilerde üretimi yapılabildiği için elma, dünya üzerinde çok geniş
bir yayılma alanı bulmaktadır. Türkiye yaklaşık 2.5 milyon ton elma üretimi ile
dünyada Çin (19.5 milyon ton) ve ABD’den (5.1 milyon ton) sonra 3.sırada yer
almaktadır.
Isparta ili elma üretiminde ilk sırada yer almakta, ardından Niğde ve Karaman
gelmektedir. Son yıllarda elma yetiştiriciliğinde özellikle dikkat çeken Karaman’da
ağaç sayısı ve üretimi hızla artmaktadır.
Yapılan Elma Üretim Projeksiyonu’na göre, elma üretiminde önümüzdeki
dönemde bir artış söz konusu olup, 2004 yılında Türkiye elma üretiminin 3.111.760
ton, 2005 yılında ise 3.181.245 ton olacağı tahmin edilmektedir.
Türkiye’de üretilen elmanın büyük bir kısmı yurt içinde tüketilmektedir.
Tüketimin tamamı yıl içerisinde gerçekleştiğinden, stok durumu da söz konusu
olmamaktadır. Türkiye’de kişi başına elma tüketimi son yıllarda artış eğilimi
göstermekte olup, ortalama 35 kg.’dır.
Kişi başına tüketim miktarının belirlenmesi için yapılan Tüketim
Projeksiyonu’nda üretim miktarına ithalat ilave edilip ihracat düşülerek yurtiçi tüketim
miktarı bulunmaktadır. Bu miktar da nüfusa bölünerek kişi başına tüketim miktarı
hesaplanmaktadır. Söz konusu değerlendirmeye göre kişi başına elma tüketiminin
2003 yılı itibariyle 45.2 kg, 2004 yılı için 46.8 kg. ve 2005 yılı için 48.4 kg. olacağı
tahmin edilmektedir.

7
 1.3. İSTİHDAM
Elma, Türkiye’nin hemen her yöresinde yetiştirilebilen bir meyve olması
nedeniyle geniş bir üretici kitlesini ilgilendirmektedir. İşletme arazisi içinde elma
yetiştiriciliğine yer veren üreticiler üretim aşamasında hem aile işgücünü kullanmakta,
hem de dışardan tuttukları işçileri zaman zaman çalıştırmaktadırlar Elma, ayrıca
depolama, pazarlama, ambalajlama ve işleme aşamalarında da işgücü isteyen ve
istihdama katkıda bulunan bir meyvedir.

1.4. ÜRETİM TEKNOLOJİSİ

Elma fidanı, tohumdan yetiştirilen çöğür veya vegetatif olarak yetiştirilen klon
anaçları üzerine kültür çeşitlerini aşılamak yoluyla elde edilmektedir. Ancak, son
yıllarda klon anacı kullanımı daha yaygın hale gelmiştir. Çöğür anacı için tohumlar
daha çok yabani elmalardan elde edilmektedir. Kültür çeşitlerinden ise bu iş için
Starking Delicious tohumlarının uygun olacağı saptanmıştır. Klon anaçlarından en
çok kullanılanları ise M 9, MM 106 ve MM 111 anaçları olup, değiştirilmiş hendek
daldırması yöntemiyle kolayca çoğaltılabilmektedir. Yetiştirilen anaçlar üzerine kültür
çeşitlerinin aşılanması ile elma fidanı elde edilmektedir. Elma fidanı üretiminde en
uygun çoğaltım şekli durgun göz aşısıdır. En uygun aşı zamanı bölgelere göre
değişmekle beraber Temmuz ve Ağustos aylarıdır.
Klonal anaç üretimi ve standart çeşitlerin üretimi Çin Depo Fidanlıklarında
damızlık parselleri kurulmuştur. İsmine doğru ve virüssüz fidan üretimi için gerekli
materyalin sağlanması görevi Bursa-Karacabey Merkez Üretme İstasyonuna
verilmiştir. Modern ve ekonomik anlamdaki bir elma yetiştiriciliği için bodur ve yarı-
bodur klon anaçları ile yarı-bodur çeşitlerin kullanılması esastır. Bu uygulamalar son
yıllarda üreticiler tarafından benimsenmiş olup, hızla yaygınlaşmaktadır.
Özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde 1960’lı yıllardan sonra hızla yayılan tam
bodur elma yetiştiriciliği Türkiye’de ise yeni yeni tesis edilmeye başlamıştır.

8
 Tam bodur yetiştiricilikte kısa sürede ürün alınması, klasik yetiştiriciliğe göre
bir kat daha yüksek verim ve gelir elde edilmesi, hasat ve bakım işlerinin kolay
yapılması modern yetiştiricilik için önemlidir. Ancak, tam bodur elma bahçesinin ilk
yatırım maliyeti oldukça yüksektir. M-9 anacının kök sisteminin zayıf olması nedeniyle
rüzgardan yıkılmaması için herek veya tel sistemine ihtiyaç vardır. Bunun yanında
damla sulama sistemi kurulması da zorunludur. Maliyeti en fazla etkileyen girdilerden
birisi de fidan teminidir. Euro bazında ithalat, girdi maliyetini artırmaktadır.
Ülkemizde elma, çeşit zenginliğinin yanında, taze olarak soğukta 6-8 ay taze
özellikleri korunarak başarılı bir şekilde depolandığından, dondurularak
muhafazasına ihtiyaç duyulmamaktadır. Ancak dış ülkelerde elmanın değişik şekerli
ve tatlı ürünlerle işlenmesi ve karşılaşılan talepler doğrultusunda yurdumuzda da
elma dondurulmaktadır.
Elmalarda rengin korunarak işlenmesi için bir yöntem elmaları seyreltik
sodyum bisülfit çözeltisine daldırmaktır. Bu yöntemle hazırlanan meyveler
dondurulmadan önce soğuk depoda sodyum metabisülfitin meyvelere girişini
sağlamak için 8 saat bekletilmektedir. Bu yöntemle işlenip dondurulan elmalar taze
tüketim yerine elma püresi, sosu ve tatlısı için kullanılmaktadır.
Üretim teknolojisindeki muhtemel gelişmeler ve etkilerine bakıldığında,
önümüzdeki yıllarda seçilen standart çeşitler ve denemesi yapılan yeni standart
çeşitlerle kapama bahçelerin kurulmasına devam edilecektir. Birim alandan daha
yüksek verim alınan bodur ve yarı-bodur klon anaçları kullanımı yaygınlaşmaktadır.
Yürütülen projelerden “Elma taşımada zedelenmeye neden olan mekanik
kuvvetlerin etkilerini en aza indirecek ambalaj tipinin geliştirilmesi” ile 2 milyon tonu
aşan elma üretiminde taşımadan kaynaklanan kayıpları en aza indirecek ambalaj
tipinin belirlenmesi ve uygulamaya aktarılması hedeflenmiştir. “Elma çeşit
adaptasyon denemesi” konuyu projeyle de Türkiye’de ve dünyada yer alan önemli
elma çeşitlerinin ülkemiz ekolojisinde performanslarının ve proje neticesinde erkenci
orta dönem ve geçici dönem elma çeşitlerinin belirlenerek, bu çeşitlerin pomolojik
özellikleri, fenolojik gözlemleri yapılarak çeşidi tanıtıcı bilgilerin tanzim edilmesi
öngörülmüştür. “Elma sık dikim denemeleri” konulu projeden beklenen yarar ise,
bodur anaçlar kullanılarak farklı dikim mesafeleri yardımı ile birim alana dikilen ağaç
sayısının ve birim alandan elde edilebilecek gelirin artırılmasıdır. Ayrıca verim ve
kalitenin yükseltilmesi de hedeflenmiştir.

9
 1.5. SEKTÖRÜN YAPISI
Türkiye’de elma üretimi özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir.
Ülkenin değişik yörelerinde çok sayıda üretici, işletme arazisinin bir kısmını elma
üretimine tahsis etmektedir. Üreticilerin dağınık yapısı, eğitim düzeyinin düşüklüğü ve
örgütlenme konusundaki çekingen tutumları elma yetiştiricilerinin bir araya gelip
örgütlenmelerine engel teşkil etmektedir.
Ülkemizde elma fidanı üretimi ise, kamu ve özel sektör tarafından
yapılmaktadır. Her iki gruba ait toplam elma fidanı üretim miktarı Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı’nın 1998 yılı verilerine göre 4.367.788 adettir. Bu miktarın 339.828 adedi
kamu kuruluşlarına, 4.027.960 adedi ise özel sektöre aittir. Fidan üretimi yapan kamu
kuruluşları Meyvecilik Üretme İstasyonları ve Araştırma Enstitüleri, Ziraat Fakülteleri,
Tarım İl Müdürlükleri, Tarım İşletmeleri (TİGEM) ve İl Özel İdare Fidanlıklarıdır.
Elma fidanı üretiminin büyük bir kısmını oluşturan özel sektör üreticileri,
kişisel üretimleri yanında son yıllarda fidan üretim kooperatifleri şeklinde örgütlenerek
(Ödemiş-Bademli Kooperatifi gibi) büyük ölçüde fidan üretimlerini
gerçekleştirmektedirler.

1.6. SEKTÖRDE ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR

Ülkemizde elma konusunda temel ve uygulamalı araştırmalar genelde
Ziraat Fakültelerinin ilgili bölümleri ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı Araştırma
Enstitüleri ve TÜBİTAK gibi kamu kuruluşları tarafından yürütülmektedir. Uygulamalı
araştırmalar ise başta Yalova-Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü
olmak üzere, Eğirdir ve Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüleri tarafından
yapılmaktadır.
Yalova-Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü
koordinatörlüğünde değişik üniversite ve araştırma enstitüleri ile meyvecilik üretme
istasyonlarının işbirliği ile Ülkesel Projeler şeklinde yürütülen elma çeşit ve anaç
denemeleri, değişik bölgelerde kurularak her bölge için en uygun anaç ve çeşit seçimi
yapılmıştır. Benzer çalışmalar son yıllarda Dünya Bankası tarafından finanse edilen
Tarımsal Araştırma Projesi (TAP) kapsamında devam etmekte ve bulunan sonuçlar
zamanında üreticilere aktarılmaktadır.

10
 Ayrıca Samsun Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen ve Amasya
Valiliği’nin katkıda bulunduğu “Amasya Elmasının Islahı” projesi yöre için oldukça
önem arz etmektedir.
Sektörde uluslararası kuruluşlardan FAO’ya bağlı meyvecilik çalışma grupları
ile Uluslararası Bahçe Bitkileri Derneği (ISHS)’nin meyvecilik komisyonları faaliyet
göstermektedir.
Son yıllarda yetiştiricilik metodları ve yeni çeşitlerin geliştirilmesi kadar ticareti
itibariyle de ayrıcalık kazanan bir meyve olan elma için özel organizasyonlar
geliştirilmiştir. ABD’de Washington State Apple Commission, U.S. Apple Export
Council Kanada’da Ontario Apple Marketing Bord, Avustralya’da Avustralian Apple
and Pear Grower’s Association ve Yeni Zelanda’da Apple and Pear Marketing Bord
bahsedilen organizasyonların en bilinenleridir.
1.7. PAZARLAMA FAALİYETLERİ VE STANDARDİZASYON
Ülkemizde üretilen elmanın bir kısmı hasattan hemen sonra pazara arz
edilirken, bir kısmı da depolanarak değişik dönemlerde tüketiciye sunulmaktadır. Her
iki durumda da pazarlama aşamasında değişik kanallar devreye girmekte ve
üreticiden tüketici sofrasına gelinceye kadar pazarlama marjları nedeniyle fiyatlar
artmaktadır.
Türkiye’de yaklaşık toplam 1.5 milyon ton kapasitedeki depo varlığından
bahsedilmektedir. Bu depoların çoğu özellikle belediyelerle bazı yerel birliklere ait
olup, çok amaçlı olarak (peynir, çeşitli gıda, meyve, sebze) kullanılmaktadır. Meyve
deposu olarak kullanılan depoların oranı düşük olup, bu depolarda elma yanında
armut, ayva, turunçgiller gibi çeşitli meyveler de aynı depolama mevsiminde birlikte
tahsis edilebilmektedir.
Elmanın üreticiden tüketiciye kadar ulaştırılmasını sağlayan dağıtım-
pazarlama kanalları zincirinde “perakendeci, toptancı, dış satımcı, semt pazarları,
toptancı hali, sanayici” gibi dağıtım birimleri yer almaktadır.
Elma pazarlamasında en önemli etkenlerden biri çeşit ve
standardizasyondur. Yapılan araştırmalar sonucunda üretimi öngörülen başlıca
önemli elma çeşitleri, başta Granny Smith olmak üzere Starking Delicious, Golden
Delicious, Skyline Supreme, Starkrimson Delicious, Starkspur Golden Delicious,
Black Stayman Improved 201, Mutsu, Gloster 69, Lutz Golden Cooper 7SB-2 ve
Prima gibi kışlık çeşitler ile Starkearliest, Beacon, Vista Bela, JeseyMac ve
summerred gibi yazlık çeşitlerdir.

11
 Öte yandan TSE tarafından elma standartları hazırlanmış olup, özellikle dış
pazarlarda satılabilecek elmaların bu standartlara uygunluğu zorunludur. Meyve
özellikleri dikkate alınarak elma, Ekstra, I.Sınıf ve II.Sınıf olmak üzere üç kalite
sınıfına ayrılmaktadır.
Bu standartlar AB ülkeleri standartlarına uyumludur.

1.8. SEKTÖRE SAĞLANAN DESTEKLER

Destekleme alımları kapsamında bulunmayan ürünlerde destek sağlanması
girdi sübvansiyonları ile işletme ve yatırım kredileri yoluyla olmaktadır.
Girdi sübvansiyonları tüm ürünler için gübre, ilaç ve fidan desteklemeleriyle
yapılmaktadır. Bu türdeki sübvansiyonların en önemli kısmını gübre oluşturmaktadır.
Meyve ve sebzeler için bir diğer girdi destekleme sistemi, kullanılan tarımsal
ilaç bedellerinin % 20’sinin çiftçiye geri ödenmesi şeklinde olmaktadır. Aynı zamanda
ithal edilen ilaç ve hammaddeler gümrük vergisi ve harçlardan muaf tutulmaktadır.
Elmada sertifikalı fidan üretimi son derece önemlidir. Fidancılık işletmeleri
fidan başına yapılan ödemelerle desteklenmektedir. 1997 yılından bu yana yapılan
uygulama ile özellikle virüssüz fidan üretimine önem verilmektedir.
T.C. Ziraat Bankası tarafından meyvecilik işletmelerine, yatırım ve işletme
kredileri verilmektedir. Yatırım kredileri var olan veya yeni kurulacak işletmelerin
yapacakları sabit yatırımların (fidan, gübre, ilaç, alet-ekipman alımı gibi) finansmanını
sağlamak amacıyla verilmektedir. Yatırım kredilerinde vade, yatırımın özelliği,
ekonomik ömrü, işletmenin net gelir projeksiyonu, nakit akım durumu, işletmenin
diğer tarımsal ve tarım dışı gelirleri dikkate alınarak belirlenmektedir. 600 dekarın
üzerinde kurulacak meyve bahçesi tesislerinde fizibilite raporu istenmektedir. Kredi
tutarı genel yatırım tutarından öz kaynak katkısı düşüldükten sonra kalan kısımdır.
İşletme kredilerinde vade 1 yıldır ve işletme sermayesinin finansmanında
yararlanılabilmektedir.Açılacak kredilerde % 25 oranında öz kaynak katkısı
aranmaktadır.

12
 1.9. FİYATLAR
Ülke genelinde elma fiyatları çiftçinin eline geçen fiyatlar ve Toptancı Hali
fiyatları olarak ortaya çıkmaktadır. Üreticinin satış fiyatını belirleyen bu fiyatlardır.
Ülkemizde fiyatlar genel olarak her yıl artış göstermektedir. Bu ise, elma üreticilerinin
fiyatlar genel seviyesinin altında bir gelir elde ettikleri anlamına gelmektedir.
TABLO – 6
ORTALAMA TOPTAN SATIŞ FİYATI
(TL/KG)
Ölçü Yıllık Ortalama 2001 Yılı Aylık Ortalama Satış
Birimi Satış Fiyatı fiyatları TL
Kg. 2000 2001 I II III IV
Yumuşak Çekirdekliler
• Armut Kg. 362520 554899 398543 526859 589868 560621
• Ayva “ 161888 325304 231335 278116 302513 347795
• Elma “ 249322 331872 272694 258201 365040 163145
• Yeni Dünya “ 109946 489365 - - - 338584
(Malta eriği)
Kaynak : DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 2001
13.5.2003 tarihli itibariyle çeşitli illerdeki elma fiyatları (kg7TL) aşağıdadır:
MERSİN: Mersin Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hali
Elma (Amasya)…………………. 500.000-1.000.000
ADANA: Adana Büyükşehir Belediyesi Vedat Dalokay Toptancı Hali
Elma ………………………….. 350.000-650.000
Elma (Starking) ……………….. 400.000-700.000
Elma (Golden) ………………… 400.000-700.000
GAZİANTEP: Gaziantep Sebze ve Meyve Hali
Elma (Golden) ………………… 200.000- 300.000
Elma (Starkin) ………………… 1.000.000-1.200.000
İSTANBUL: İstanbul Sebze ve Meyve Hali
Elma (Golden) ………………… 600.000- 1.500.000
Elma (Amasya) ……………….. 6.000.000-10.000.000

13
 Başta Avrupa ülkeleri ve ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde bodur meyve
ağacı yetiştiriciliği giderek artmaktadır. Modern meyvecilikte iri cüsseli ağaçlar yerine
daha erken ve yüksek kaliteli meyve veren bodur tipi ağaçlar tercih edilmektedir.
Klasik tarz meyve ağaçlarından dekar başına ortalama 20 adet dikilebilirken,
bodurlarda bir dekardaki ağaç sayısı 150-200 adede kadar çıkmaktadır. Kısa boylu
ve diğer elma ağaçlarına göre, dekar başına yaklaşık 10 kat daha fazla dikilebilen bu
ağaçlar budama, hasat, ilaçlama işlemleri de diğer klasik elma ağaçlarına oranla
daha kolay olmakta ve masraf önemli ölçüde azalmaktadır.

14
 BÖLÜM - II

2.1. DÜNYA ELMA ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ

Dünyada elma üretimi 2002 yılında 57 milyon 982 bin ton olmuştur.
Birleşmiş Milletler’e bağlı Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2002 yılı verilerine göre
dünya elma üretiminin 20 milyon 507 bin tonu Çin’de 4 milyon 41.8 bin tonu ABD’de
gerçekleştirilmiştir. Fransa ve Türkiye her biri 2.5 milyon ton elma üretimi ile dünya
üçüncüsü olurken, bu ülkeler toplam dünya üretiminde yüzde 4.3’er pay almışlardır.
Aynı yıl İtalya’da 2 milyon 370 bin, İran’da 2 milyon 353 bin, Polonya’da 1.9 milyon
ton, Rusya’da da 1.8 ton elma üretilmiştir.
Dünyada önemli elma üreticisi diğer ülkeler şunlardır: Almanya, Hindistan,
Arjantin, Şili, Brezilya, İspanya, Pakistan, G.Afrika, Ukrayna, Kanada, Yeni Zelanda,
Moldova, Hollanda, Belçika-Lüksemburg, Meksika ve Romanya’dır.
Dünya elma ihracatında Fransa ilk sırayı alırken, bu ülkeyi ABD, Şili ve İtalya
izlemektedir. Türkiye üretim bakımından üçüncü sırada olmakla birlikte, ihracatta
dünya ülkeleri arasında 21.sırada yer almaktadır.
Elma üretiminde önemli paya sahip ülkelerin çoğu ihracat açısından da ilk
sıraları almaktadır. Örneğin Yeni Zelanda 500 bin ton elma üretmekte ve bunun
292 bin tonunun ihraç etmektedir. Bu ülkede elma endüstrisi son yılların en fazla
rekabet edebilir endüstrisi seçilmiştir. Rekabet kriteri, üretim rakamlarına, endüstri
kalitesine, alt yapı, kullanılan girdilere, finans ve Pazar şartlarına dayandırılmıştır. Bu
başarıda en büyük pay Yeni Zelanda Elma ve Armut Pazarlama Bordu’na aittir.
Elma ihracatında önemli 24 ülkenin dünya ihracatı içindeki payı % 93 gibi
oldukça yüksek bir düzeydedir. 1998 yılı verilerine göre dünyada 5.176.391 ton elma
ihracatından 2.7 milyar $ döviz elde edilmiştir.
Dünya elma ithalatı 1998 yılında 4.506.625 ton olarak gerçekleşmiş ve
2.2 milyar $ döviz ödenmiştir. İthalatın % 65’i 23 ülke tarafından gerçekleştirilmiştir.
En önemli ithalatçı ülkeler İngiltere, Belçika-Lüksemburg, Hollanda, Rusya
Federasyonu ve Çin’dir.
Dünyada elma üretiminde ve ihracatında önemli paya sahip ülkelerde
üreticilerin genelde örgütlenmiş olduğu görülmektedir. Bu ülkelerde çeşit seçimi ve
yetiştirme tekniği açısından bilinçli hareket edilmektedir. Girdi kullanımı, ambalajlama,
etiketleme ve muhafazaya önem verilmekte, kalite ön plana çıkartılmaktadır.

15
 Dışsatım açısından yukarda belirtilenler yanında pazar bulma ve elde edilen
pazarın muhafazası önem taşımaktadır.
Ticareti etkileyen önemli unsurlardan birisi olan yeni çeşitlerin geliştirilmesinin
yanı sıra üzerinde en fazla durulan konulardan birisi de kimyasal girdi kullanımını
azaltan Entegre Meyve Üretimi-Intergrated Fruit Production (IFP) tekniklerinin önem
kazanmasıdır. Ticarette dikkat çeken bir başka husus, çevresel baskıların kalite
güvence prosedürlerini etkilemesidir. Kaliteyi olumlu yönde etkileyen ancak çevreye
olumsuz etkide bulunacak sistemler kabul görmemektedir. Bunların yanı sıra ambalaj
tipi ve materyali ticareti etkileyen bir yapı kazanmıştır. Ambalajların direkt olarak
perakende satışa sevk edilebilecek biçimde ve geri dönüşümlü olması tercih
edilmeye başlanmıştır. Bu konuda Avrupa Birliği Ambalaj Atıkları Direktiflerine
uyulması talep edilmektedir.
Ayrıca, yeni etiketleme sistemleri elma gibi bazı yaş meyvelerin ticaretini
etkileyen önemli bir konudur. Ürün üzerinde çeşit, marka ve fiyat kodu bulunması
talep edilmeye başlanmıştır. Fiyat Kodu (Price-Look-up Code) satış analizi
yapılmasında kullanılan bir sistem olarak dikkat çekmektedir. Örneğin, Amerika’da ve
Kanada’da süper marketlerin % 70’i elma satışlarını dökme formda
gerçekleştirmektedir.
Ticaretin bir diğer boyutu ise organik ürünlere olan talebin artmasıdır.
Ülkemizin tarım alanlarının gelişmiş ülkeler düzeyinde zarar görmemiş olması ve
mevcut yaş meyve-sebze üretim potansiyeli düşünüldüğünde bu potansiyelin
değerlendirilmesi önemli olmaktadır.

2.2. TÜRKİYE’NİN ELMA İHRACATI VE İTHALATI

27.8 milyon hektarlık tarım alanına ve çok geniş bir ürün yelpazesine sahip
olan ve dünyada üretilen 150’ye yakın meyve ve sebzeden % 80’inin üretildiği
Türkiye, dünya yaş meyve ve sebze üretiminden aldığı pay itibariyle önemli bir üretici
ülke olmasına rağmen, ihracat sözkonusu olduğunda hem ihracatın üretime oranı,
hem de dünya ticareti içindeki payı çok düşük seviyelerde kalmaktadır.
Oysa sahip olduğu ekoloji ve üretim potansiyeli göz önüne alındığında
ülkemizin dünya ticaretinden aldığı payın artırılma olanağı bulunmaktadır.

16
 Meyve ihracatımızda elma % 11’lik bir paya sahip olup, üretimin % 2”si ihraç
edilmektedir. Bu durumun en önemli nedeni, ülkemizde yetiştirilen elma çeşitlerinin,
dünya ticaretinde talep edilenlere göre hâlâ geleneksel yapısını koruyor olmasıdır.
Ülkemizde Golden, Starking, Granny Smith, Starkrimson ve Amasya
çeşitlerinin yetiştiriciliği yoğunluk kazanmışken ve dünya ticaretinde bu çeşitler
geleneksel yetiştiriciliği yapılan çeşitler olarak sınıflandırılırken, dünya ticareti Fuji,
Braeburn, Elstar ve Jonagold (özellikle Avrupa piyasaları için), Gala, Royal Gala ve
Pinova gibi yeni çeşitlere kaymaya başlamıştır.
Elma, Standardı İhracatta Zorunlu Uygulamada Bulunan Ürünler Listesi’nde
yer almaktadır:

TABLO - 7
YAŞ MEYVE VE SEBZE İHRACATINDA ZORUNLU UYGULAMADA BULUNAN
STANDARTLAR
G.T.İ.P. Madde İsmi İlgili Standart
0808.10.20.00.00 Elma, golden cinsi TS/100 Elma
0808.10.50.00.00 Elma, granny smith cinsi
0808.10.90.00.11 Starking elma
0808.10.90.00.12 Starkrimson elma
0808.10.90.00.19 Diğerleri TS/100 Elma

Türkiye’nin birçok yaş meyve ve sebze ihracatında olduğu gibi elma

ihracatında da hem ülkelere hem de yıllara göre önemli değişiklikler görülmektedir.
Bu değişkenlik yeni pazarlar bulma ve bulunan pazarı elde tutmada devamlılık
olmadığını göstermektedir.
Suudi Arabistan, Libya, Mısır, Rusya Federasyonu ve KKTC, Ukrayna,
Ürdün,Katar, Bulgaristan ve Romanya ülkemizin elma ihracatında önemli pazarlar
arasında yer almaktadır.
AB ülkeleri toplam elma ihracatı içinde yıllara göre % 2.0-4.1 arasında değişen
oranlarda pay almaktadır. AB ülkeleri arasında Almanya, Hollanda, İsveç, İtalya ve
Yunanistan elma ihracatında diğer ülkelere göre daha fazla dikkat çekmektedir.

17
 Türkiye’nin 2002 yılında elma ihracatı türler itibariyle aşağıdaki gibidir:
Golden cinsi 735.159 kg, 228.553 dolar, Granny Smith 22.708 kg, 17.840
dolar; Starking 13.536.941 kg, 5.433.410 dolar; Starkrimson 53.312 kg, 17.390
dolar; Diğer taze elma cinsleri 359.080 kg, 237.807 dolar.
Elma ihracatımızın 2002 yılındaki toplam miktarı ise 14.707 ton, değeri de
5.935 bin dolardır. İhracatın ülkeler ve elma türleri itibariyle dağılımı aşağıdaki
tablolarda yer almaktadır.
Miktar itibariyle yapılan Elma İhracat Projeksiyonu’nda Türkiye’nin elma
ihracatı 2003 yılı için 67.067 ton, 2004 yılı için 78.105 ton olarak belirlenmiştir.
İhracatın 2005 yılında ise 90804 ton olacağı tahmin edilmektedir.
Elma ihracatında DFİF’ten (Destekleme ve Fiyat istikrar Fonu) ton başına
40 ABD Doları karşılığı Türk Lirası ihracat iadesi sözkonusudur. Para-Kredi ve
Koordinasyon Kurulu’nun Tarım Ürünlerinde İhracat İadesi Yardımları Tebliği’ne göre
ihracat iadesinde azami ödeme oranı da % 15 olarak belirlenmiştir.

TABLO – 8
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) GOLDEN CİNSİ
İHRACAT
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)
0808.10.20.00.00 Yunanistan 17.800 6.868.00
Romanya 31.246 14.506.00
Bulgaristan 15.800 3.645.00
Rusya 4.000 2.080.00
Yugoslavya 1.150 228.00
Mısır 75.600 39.312.00
K.K.Türk Cum. 280.154 87.358.00
Ürdün 28.300 6.475.00
Suudi Arabistan 273.000 66.480.00
Kuveyt 600 101.00
B.A.E. 7.500 1.500.00
TOPLAM 735.150 228.553.00
Kaynak : D.İ.E.

18
 TABLO – 9
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH
İHRACATI
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)
0808.10.50.00.00 Gürcistan 1.550 310.00
Lübnan 21.158 17.530.00
TOPLAM 22.708 17.840.00
Kaynak : D.İ.E.

TABLO – 10
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) STARKING
İHRACATI
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)
0808.10.90.00.11 Almanya 340 141.00
Yunanistan 60.054 20.498.00
Romanya 6.688 1.423.00
Türkmenistan 1.800 810.00
Yugoslavya 3.476 937.00
Mısır 2.163.094 1.079.305.00
K.K.Türk Cum. 996.885 319.223.00
Lübnan 20.238 10.383.00
Ürdün 449.191 115.892.00
Suudi Arabistan 6.863.231 2.794.001.00
Kuveyt 214.823 47.933.00
Katar 19.678 6.356.00
B.A.E. 206.652 86.473.00
Umman 78.291 22.598.00
K.Ülke ve Bölg. 22.000 8.657.00
Mersin Ser.B. 2.430.500 918.780.00
TOPLAM 13.536.941 5.433.410.00
Kaynak : D.İ.E.

19
 TABLO - 11
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) STARKRIMSON
İHRACATI
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)
0808.10.90.00.12 Hollanda 5.870 3.329.00
Yunanistan 3.500 2.026.00
K.K.Türk Cum. 43.942 12.035.00
TOPLAM 53.312 17.390.00
Kaynak : D.İ.E.
TABLO – 12
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA DİĞER (TAZE)
İHRACAT
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)
0808.10.90.00.19 Romanya 1.152 230.00
Mısır 30.287 21.807.00
K.K.Türk Cum. 2.210 409.00
Ürdün 98.581 25.515.00
Suudi Arabistan 226.850 189.846.00
TOPLAM 359.080 237.807.00
Kaynak : D.İ.E.
TABLO - 13
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA (TAZE) GRANNY SMITH
İTHALATI
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)
0808.10.50.00.00 Fransa 68.004 43.102.00
İtalya 799.080 323.556.00
Güney Afrika 18.375 9.034.00
Şili 1.242.840 545.712.00
Arjantin 235.441 98.189.00
İran 371.385 40.338.00
TOPLAM 2.735.125 1.059.931.00
Kaynak : D.İ.E.

20
 TABLO – 14
2002 YILI 1-12 AYLARI ELMA DİĞER (TAZE)
İTHALAT
İST.POZ.NO ÜLKE ADI MİKTAR (Kg) MİKTAR (Dolar)
0808.10.50.00.00 İtalya 88.704 35.577.00
Belçika 18.375 8.955.00
Şili 282.206 122.898.00
Arjantin 42.084 20.810.00
K.K.Türk Cum. 22.065 2.091.00
TOPLAM 453.434 190.331.00
Kaynak : D.İ.E.

Konu ithalat boyutu ile ele alındığında, ülkemizin sahip olduğu üretim alanı ve
ekolojik yapısı itibariyle yaş meyve ve sebze üretiminde kendine yeten şanslı
ülkelerden biri olduğu, ancak ülkemizde yetiştirme imkanı kısıtlı olan veya yetiştirme
imkanı olmayan meyvelerin ithal edildiği ortaya çıkmaktadır. Sektör, sınıflandırma ve
paketlemede kullanılan alet, ekipman, ambalaj materyali, soğuk muhafaza alet ve
ekipmanı gibi girdiler ithal etmektedir.
Türkiye’nin elma ithalatı ise çok az miktarlarda olup, yıllara göre de farklılıklar
arz etmektedir. Bu da ithalata ilişkin projeksiyon hesaplarını güçleştirmektedir. Ancak,
özellikle ilkbahar aylarında güney yarımküre ülkelerinden gerçekleşen elma
ithalatının devam edeceği tahmin edilmektedir.
İthalatın yapıldığı başlıca ülkeler İran, İtalya, Arjantin,Şili ve Hollanda’dır.
Çeşitte ise tercih edilenler Golden, Starking ve Grany Smith’dir.
2002 yılı itibariyle Türkiye 3.188 ton ve 1.250 bin dolar tutarında elma ithal
etmiştir.

21
 BÖLÜM - III

3.1. SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Ülkemiz tarım alanlarının ancak % 5.5’i meyvecilik için ayrılmış durumdadır.
Meyvecilik için ayrılan alanların bir kısmında elma üretimi gerçekleştirilmektedir.
Tarım işletmelerinin genelde küçük ve çok parçalı yapısı, elma üretimi yapan
işletmeler için geçerli olup, ülkemizde elma üretimi yapan işletmelerde ortalama
15 dekar alan elma için ayrılmış durumdadır. Son yıllarda tarım alanlarının tarım dışı
kullanımı yaygınlaşmakta ve geri dönüşü olmayan uygulamalar gerçekleştirilmektedir.
Bu nedenle tarım alanlarının tarım dışı kullanımı yasal düzenlemelerle
engellenmelidir.
Diğer tüm yaş meyvelerde olduğu gibi elmada da hasat sonrası kayıpları
minimize edecek teknolojik yeniliklerin takip edilmesi ve pazarlama altyapısının
iyileştirilmesi önem arzetmektedir.
Elma üretimini artırmak ve özellikle dünya elma ticaretinde söz sahibi
olabilmek için erken yaşta fazla ve kaliteli ürün veren, dekara maliyeti önemli
derecede azaltan kültürel uygulamaların daha kolay ve ucuz olduğu, hastalık ve
zararlıların daha kolay ve etkili kontrol edildiği, pazarlanabilir yüksek kaliteli meyve
oranında artmanın görüldüğü ve dekara 6-8 ton elma alınan sık dikim (tekli ve çoklu
sıra sistemleri) uygulamalarının hızla yaygınlaştırılması ve klasik elma üretim
sistemlerinin terk edilmesi gerekmektedir.
Üretimde hastalık ve zararlılarla mücadelede yoğun bir ilaç kullanımı söz
konusudur. Bu durum sağlık ve çevre kirliliği açısından toplumu yakından
ilgilendirmektedir. Bilinçsizce yapılan ilaçlama ve gübreleme dolaylı olarak çevre
kirlenmesine neden olabilmektedir. Ancak, bir yandan son yıllarda uygulanmaya
başlanan Entegre Meyve Üretimi (Integrated Fruit Production (IFP) tekniklerinin
yaygınlaştırılması, öte yandan ekolojik tarım uygulamalarının da devreye girmesiyle
çevre kirlenmesi riski oldukça azalacaktır. Gelişmiş ülkeler ilaçsız ve hormonsuz
ürünlerin tüketimine ağırlık vermeye başlamışlardır. İnsan sağlığı açısından zararlı
olan hormonlar ve tarımsal ilaçların kullanımına mutlaka sınırlama ve kontrol
getirilerek, biyolojik mücadeleye önem verilmelidir.

22
 Türkiye’de elma yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı yörelerde vaktinde
yapılmayan derim (toplama işlemi) sonucunda üretilen ürünün önemli bir kısmı
tüketiciye ulaşmadan kaybolmaktadır. Özellikle yanlış zamanda yapılan derim ile
başlayan sorun, pazarlama kanallarının çeşitli evrelerini içine alan “soğuk zincir”
(derim-depolama öncesi işletmeleri –depolama-taşıma-pazarlama) boyunca devam
etmekte ve sonuçta % 30-40’lara varan ürün kayıpları meydana gelmektedir. Bu
kayıplar 2.5 milyon ton dolayındaki elma üretiminde de 750 bin ton elmanın
sofralarımıza gelmesini engellemektedir. Kayıpların en aza indirilebilmesi amacıyla,
önlemlere bahçede üretim aşamasında başlanmalı; çeşit ile doğru anaç seçimi,
gübreleme ile birlikte etkin kültürel işlemler uygulanarak en yüksek kaliteye
ulaşılmalıdır. Ayrıca, derimde çeşide ve yöreye özgü en uygun derim zamanının
saptanmasında, elma üreticisine başta araştırma kuruluşları ile Bakanlığın ilgili
örgütlerince yardımcı olunmalı ve böylece maksimum depolama süresinden
yararlanılmalıdır. Bugün, çağın elma deposu, soğutma yanında, depo atmosferinde
mevcut oksijen ve karbondioksit gazlarının oranlarının kontrol edilebildiği sezonu
uzatabilen Kontrollü Atmosfer (Controlled Atmosphere-CA) depolarıdır. Kapasite
varlığı 10-15 bin ton olan bu depoların amacına uygun kullanılmasını pazarlama
kanalındaki ve özellikle ihracat yönünden oluşan tıkanıklıklar ve teknik bazı sorunlar
engellemektedir. Ancak, özellikle ihracatçılar açısından uzun yol ve uzun zaman
anlamına gelen karayolu tercihi, ürünün korunmasını artıran CA ve paketleme
sistemleriyle desteklendiğinde, maliyeti azaltmak ve ürünün kalitesini korumakla
önemli ölçüde ekonomik bir taşıma seçeneği sunabilmektedir.
Yeni etiketleme sistemleri de elmanın ticaretini etkileyen önemli bir konudur.
Ürün üzerinde çeşit, marka ve fiyat kodu bulunması talep edilmeye başlanmıştır.
Fiyat kodu (Price-Look-up Code) satış analizi yapılmasında kullanılan bir sistem
olarak dikkat çekmektedir. Örneğin, Amerika ve Kanada’da süper marketlerin yüzde
70’i elma satışlarını dökme formda gerçekleştirmektedir.
Ticareti etkileyen önemli unsurlardan birisi yeni çeşitlerin geliştirilmesinin
yanında, kimyasal girdi kullanımını azaltan Entegre Meyve Üretimi (Integrated Fruit
Production (IFP) tekniklerinin önem kazanmasıdır.

23
 Ticarette dikkat çeken bir başka husus, çevresel baskıların kalite güvence
prosedürlerini etkilemesidir. Kaliteyi olumlu yönde etkileyen ancak çevreye olumsuz
etkide bulunacak sistemler kabul görmemektedir.
Ambalajların ise direkt olarak perakende satışa sevk edilebilecek biçimde ve
geri dönüşümlü olması tercih edilmeye başlanmıştır. Bu konuda Avrupa Birliği
Ambalaj Atıkları Direktiflerine uyulması talep edilmektedir.
Üreticilere uygun faizli kredilerin verilmesi, üretimin yoğun olduğu yörelerde
Üretici Birliklerinin kurulması da başlıca beklentiler arasındadır.

3.2. SONUÇ
Roma döneminden bugüne, dünyada 220 elma çeşidinin yetiştiriciliğinin
yapıldığı tahmin edilmektedir. Ancak, bugün ekonomik öneme sahip çeşit sayısı
20 civarındadır.
Türkiye, gerek elmanın anavatanı olması ve gerekse elma yetiştiriciliğine
uygun çok sayıda yörelerin bulunması nedeniyle geniş bir üretim potansiyeline
sahiptir. Yıldan yıla hem ağaç sayısının hem de üretimin arttığı gözlenmektedir.
Özellikle spur çeşitler ve bodur ve/veya yarı-bodur anaçlarla kurulmuş kapama
bahçelerin devreye girmesiyle verimde artış sağlanmıştır. Üreticilerin söz konusu
sistemlere oldukça yüksek ilgi göstermesi ve daha sık dikilmiş (ikili, üçlü sıra
sistemleri) bahçelerin devreye girmesiyle, özellikle birim alandaki verimin daha da
artacağı tahmin edilmektedir.
Yeni yetiştiricilik metodlarının takip edilmesi ve bunların hayata geçirilmesi çok
sayıda küçük ölçekli işletmecilik yapısına sahip olan ülkemiz üreticilerinin gelirlerinin
artışının yanı sıra, üretim maliyetlerinde düşüş ve sonuçta dünya pazarlarında
rekabet gücü kazanmamız gibi avantajları yaratacaktır. Ancak, burada yetiştirilecek
çeşitlerin ve yeni yetiştiricilik metodlarının tespiti ve üreticiye ulaştırılması konusu
gündeme gelmekte, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşlarının işbirliği içinde
çalışması gerekmektedir.
Sektörün geliştirilmesine yönelik politikaların temelini verimliliğin, üretimin ve
ihracatın artırılması oluşturmaktadır. Bu artış da ancak kaliteli, sertifikalı tohum
kullanılması, üretimde kalite yanında verimi yüksek çeşitlerin yer alması ile
mümkündür. Bunun yanı sıra zamanında ve yeterli gübreleme ve ilaçlama
programlarının uygulanması konusunda çiftçilerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

24
 Ülkemiz dünya elma üretiminden aldığı pay itibariyle önemli bir üretici ülke
(dünya sıralamasında 3.) olmasına karşın, ihracat söz konusu olduğunda hem
ihracatın üretime oranı, hem de dünya ticareti içindeki payı çok düşük seviyelerde
gerçekleşmektedir. İhracatta çeşitlerle ilgili olarak karşılaşılan en büyük sorun, bir
yandan söz konusu çeşitlerden yeteri kadar kapama bahçelerin kurulamamasından,
öte yandan, son yıllarda bazı ülkeler tarafından talep edilen Gala, Mondial Gala, Fuji,
Braeburn, Pink Lady, Scarlette Spur ve Jonagold gibi çeşitlerin denemelerinin devam
etmesinden dolayı, henüz üreticiye tam olarak yansıyamayışından bu yöndeki
taleplerin karşılanamamasıdır.

25
 KAYNAKÇA

• Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu, 2-5 Eylül 1997 Yalova, Türk Bahçe
Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü
• Meyvecilik, Genel Meyve Tarımı Prensipleri ve Pratik Meyvecilik Yöntemleri
Ziya Kütevin, Eshar Kütevin
• Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu
Meyvecilik Alt Komisyonu, Elma Raporu, Doç.Dr.Masum Burat, Dr.M.Emin Ergun
• İGEME Dış Ticaret Bülten Eki, Ar-Ge INFO, Mayıs 2001, Sayı 5
• Vakıfbank Sektör İncelemesi, Meyve ve Sebze İşleme Sektörü 1998
• T.C. Başbakanlık DTM İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Yaş Meyve-Sebze
Sektörü, 1999
• DURUM/Aralık 2000 Makro Ekonomi Politikalarının Bir Kurbanı: Türk Meyve ve
Sebze Mamülleri Sektörü
• EXPORT, Ekim 2002 Yaş Sebze ve Meyve
• TİGEM Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Bitkisel Üretim,
www.tigem.gov.tr/saglik/elma.asp
• DİE, TARIMSAL YAPI (Üretim, Fiyat, Değer) 2000
• Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin Para-Kredi ve
Koordinasyon Kurulu 2003/1 No.lu Tebliği, R.Gazete No.25079, R.G.Tarihi:
14.4.2003.

26