Contents

1 G

IR

IS 5
2 Hata C esitleri 5
2.1 Kayan Nokta aritmetigi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.2 Aritmetik

Islemlerde Hata Analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
3 N umerik Analizde Operatorler 8
3.1

Ileri Fark Operator u ve

Ozellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3.2 Genisletme (Kaydrma) Operator u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
3.3 Geri Fark Operator u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.4 Ortalama Operator u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
3.5 Merkezi Fark Operator u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3.6 Bol unm us Farklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
4 Tek Degiskenli Denklemlerin Koklerinin Yaklask hesab 13
4.1 YARILAMA METODU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
4.2 Regula Falsi yontemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
4.3 Newton-Raphson Yontemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
4.4 Kiris Yontemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
4.5 Sabit Nokta

Iterasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
4.5.1 Sabit Nokta iterasyonda Yaknsaklk Hz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
5

Interpolasyon Teorisi 33
5.1

Interpolasyon ve Lagrange Polinomu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
5.2 Bol unm us Farklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.3 En K uc uk Kareler Metodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.3.1 En K u c uk Kareler Metoduyla En iyi Dogru Denklemini Bulma . . . . . . . . . . . 41
5.3.2 En K u c uk Kareler Metoduyla Tablo Noktalarndan Gecen En iyi Egriyi Bulma . . 42
2
6 N umerik T urev ve N umerik

Integral 51
6.1 Analitik Yerine Koyma Metodlar ile N umerik T urev Hesaplama . . . . . . . . . . . . . . 51
6.2 Richardson Eksrapolasyonu (Ds kestirim Metodu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
6.3 N umerik

Integral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
6.4 Birlesik N umerik

Integral Yontemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
6.5 Romberg

Integrasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
6.6 Gauss

Integrasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
6.7 Gauss

Integrasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
6.8 C ok Katl

Integraller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
7 Lineer Olmayan Denklem Sistemlerinin C oz um u 82
7.1 Sabit Nokta iterasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
7.2 Sistemler icin Newton Raphson Metodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3
N umerik Analiz 5
1 G

IR

IS
N umerik analizin amac karmask, analitik olarak coz um u zor ve olanaksz olan problemlere sadece basit
aritmetik islemler kullanlarak coz umler bulmaktr. Bir problem verildiginde uygulamal matematikci
bu problemin coz um u icin gerekli olan matematiksel modeli kurar, n umerik analizci ise bu problemi
cozer. Problemin coz um unde genellikle elektronik hesaplayclardan faydalanlr. Dolaysyla n umerik
analizin gelisimi bilgisayarn gelisimine paraleldir. Bu nedenle n umerik analize bilgisayar m uhendisligi
ve matematik ad da verilebilir.
2 Hata C esitleri
N umerikmetodlarla coz ulen problemlerin sonu clarnn yaklask olmasndan dolay baz hatalar vardr. Bu
hatalar dort grupta toplanabilir.
A.

Insan hatalar
B. Kesme hatalar
C. Yuvarlama hatalar
D. Bilgisayarn yaptg hatalar
Bunlar acklamadan once mutlak hata ve bagl (goreceli) hata kavramlarn tanmlayalm.
Tanm 2.1. Bir s saysnn yaklask degeri s olsun. Bu Durumda
E
s
= |s s| (2.1)
degerine mutlak hata ve s = 0 olmak uzere
B
s
=
E
s
|s|
(2.2)
degerinede bagl hata denir.

Ornek 2.2. s =
1
3
ve s = 0.333 olduguna gore mutlak ve bagl hatay hesaplayalm.
C oz um: Hesaplaynn sekiz ondalkl isslem yaptgn goz on unde bulunduracak olursak
E
s
= |s s| 0.00033333 = 3.3333 10
4
ve bagl hata
B
s
=
E
s
|s|
= 0.00099999 0.001
dir.
6 N umerik Analiz
B. Kesme Hatalar:f (x) =
1
1x
fonksiyonu verilsin. Bu fonksiyonun I = [0.5, 0.5] aralgndakiintegral
degeri

0.5
0.5
dx
1 + x
= 1.098612289
dir. Bu fonksiyonu dord unc u mertebeden Taylor aclmn yazarsak
1
1 + x
= 1 x + x
2
x
3
+ x
4
+ O
_
h
5
_
dir. Bu aclmda kalan terimi atarak integralini hesaplarsak

0.5
0.5
_
1 x + x
2
x
3
+ x
4
_
dx = 1.095833333
dir. Bu islemde yaplan hata 0.002778956 dir. Bu islemde yaplan hata Taylor polinomunda baz
terimleri ihmal etmemizden kaynaklanmaktadr. Bu t ur hatalara kesme hatas denir.
C. Yuvarlama Hatalar:Bu hata cesidini anlamak icin, sabit nokta aritmetigini anlamamz gerekir.
2.1 Kayan Nokta aritmetigi:
Bilgisayar kendine verilen saylar yada islem srasnda elde edilen saylar 2, 8 veya 16 lik tabanda ifade
eder. b kullanlan say sistemininin taban olmak uzere, bir u saysn
u = (.a
1
a
2
a
n
)
b
b

seklinde yazar. Burada a

1
= 0 dr. Simdi bilgisayarda aritmetik islemler nasl yaptgna ornekler verelim.

Ornek 2.3. 0.0019225136 ve 5942.17 saylarn toplayalm

C oz um: 0.0019225136 = 0.19225136 10
2
ve 5942.17=0.59421710
4
dr. Bu saylar toplamak icin
ustlerini esitlemek gerekir
0.594217 10
4
0.00000019225136 10
4
+
0.59421719225136 10
4
dr.
Bir U ,
U = (.a
1
a
2
a
n
a
n+1
)
b
b

saysn bilgisayar asagdaki sekilde yuvarlar:

U =
_
u = (.a
1
a
2
a
n
)
b
b

0 a
n+1
<
b
2
u = (.a
1
a
2
a
n
)
b
b

+ (0.0 01)
b
b
2
a
n+1
< b
ve yuvarlamada hatasnn ust snrnn kolayca
1
2
b
n+1
oldugu gosterilebilir.
N umerik Analiz 7
2.2 Aritmetik

Islemlerde Hata Analizi
Bu ksmda x, y gibi iki yaklask saynn toplama, ckarma, carma ve bolme islemlerinde olusan hatay
inceleyecegiz.
E
x
ve E
y
x ve y nin yazlsndaki mutlak hatalar olsunlar. Bu durumda x ve y tam degerleri srayla
x+E
x
ve y +E
y
degerinden daha b uy uk ve xE
x
ve y E
y
degerinden daha k u c uk olamaz. Buna gore
bu iki saynn toplam
x + E
x
+ y + E
y
= x + y + (E
x
+ E
y
)
ifadesinden daha b uy uk ve
x E
x
+ y E
y
= x + y (E
x
+ E
y
)
ifadesinden daha k uc uk olmaz. Baska bir ifade ile x + y toplamndaki hata E
x
+ E
y
den daha b uy uk
degildir. Toplama islemindeki bagl hata ise
B
x+y

E
x
+ E
y
|x + y|
dir.

Ornek 2.4. Bes ondalkl bir hesaplaycda (5-haneli yuvarlatma aritmetigine gore) 325.6 ve 1.17153
saylarn toplaynz. Hata ve bagl hatay bulunuz.
C oz um:

Ilk once saylar kayan nokta aritmetigne gore yazmamz gerekir.
x = 325.6 = 0.32560 10
3
= x
y = 1.17153 = 0.00117153 10
3
0.00117 = y
x + y = 0.32677 10
3
olup E
x
= 0, E
y
= 0.153 10
5
dr. Bu islemde yaplan hata
E
x
+ E
y
= 0.153 10
5
ve bagl hata ise
B
x+y
=
0.153 10
5
325.6 + 1.17153
= .4682170445 10
8
dr.
E
x
ve E
y
x ve y nin yazlsndaki mutlak hatalar olsunlar. x ve y tam degerlerinin carpma isleminin
mutlak hatann ise
|xE
y
| +|yE
x
| +|E
x
E
y
|
ifadesinden daha b uy uk olmayacag acktr. Eger |E
x
E
y
| cok k uc uk ise ihmal edilebilir ve mutlak hatay
E
xy
= |xE
y
| +|yE
x
|
olarak alabiliriz. Bagl hatay ise
Bxy =

E
x
x

E
y
y

8 N umerik Analiz
olarak alabiliriz. Benzer sekilde bolme islemi icin |E
x
E
y
| ve |E
y
|
2
ihmal edilirse mutlak hata

x
y

E
x
x

E
y
y

_
olacaktr ve bagl hata ise
B
x
y
=

E
x
x

E
y
y

dr.
3 N umerik Analizde Operatorler
Matematikte ksalk, anlatm kolaylg ve diger uygulamaya dayal amaclarla, baz islemlerin olustugunu
gostermek icin kullanlan sembollere operator denir.

Ornegin
d
dx
t urev operator u,

integral operator u,

toplam operator u vs.

Tanm 3.1. (Temel Tanmlar ve Operator ozellikleri)A ve B iki operator, f key bir fonksiyon
olsun. Eger Af = Bf ise bu iki operatore esit operator denir.

Iki opretor un toplam, fark ve carpm ise
(AB) f = Af Bf
(A.B) f = A. (Bf)
seklinde tanmldr. Eger If = f ise I ya birim operator denir. Eger A.B = I ise B ye A nn tersi denir
ve A
1
ile gosterilir. Asikar olarak
A
1
f = g Ag = f
dir. a, b iki sabit ve f ve g iki key fonksiyon olmak uzere
A(af + bg) = aAf + bAg
dir.
A, B ve C herhangi uc operator olsun
1. A+ B = B + A (Toplamn degisme ozelligi)
2. A+ (B + C) = (A+ B) + C (Toplamn birlesme ozelligi)
3. AB = BA (C armada degisme ozelligi)
4. A(BC) = (AB) C (C armada birlesme ozelligi)
5. A(B + C) = AB + AC (Daglma ozelligi)
6. A
p
A
q
= A
p+q
N umerik Analiz 9
3.1

Ileri Fark Operator u ve

Ozellikleri
y = f (x) fonksiyonu verilmis olsun. Bu taktirde f (x) = f (x + h) f (x) , h > 0 seklinde tanmlanan
operatore ileri fark operator u denir. Simdi x
k
x
k1
= h, i = 1, , n, diyelim ve f (x
k
) y y
k
ile
gosterirsek, asikar olarak y
k
= y
k+1
y
k
dr. Buradan ardsk olarak

2
y
k
= y
k
= (y
k+1
y
k
) = y
k+1
y
k
= y
k+2
2y
k+1
+ y
k

3
y
k
=
2
y
k
= (y
k+2
2y
k+1
+ y
k
)
= y
k+3
3y
k+2
+ 3y
k+1
y
k
olup en genel halde

n
y
k
=
n

i=0
(1)
i
_
n
i
_
y
k+ni
dir. Boylece ileri fak toblosu
x
k
y
k
y
k

2
y
k

3
y
k

4
y
k
x
0
y
0
y
0
x
1
y
1

2
y
0
y
1

3
y
0
x
2
y
2

2
y
1

4
y
0
y
2

3
y
1
x
3
y
3

2
y
2
y
3
x
4
y
4
Tanm 3.2. (Genellestirilmis Binom Katsaylar) x herhangi bir say olsun.
_
x
r
_
=
_

_
1 r = 0
0 r Z

x(x1)(xr+1)
r!
r Z
+
seklinde tanmlanan fonksiyona Genellestirilmis Binom Katsays denir.
A. x = 0 ise
_
0
r
_
= 0 dr.
B.
_
x
r
_
x e gore r. dereceden bir polinomdur.
C. Eger h = 1 alnrsa
_
x
r
_
=
_
x
r 1
_
dir. En genel halde

k
_
x
r
_
=
_
x
r k
_
, k = 0, 1,
10 N umerik Analiz

Ileri fark operator u ile t urevler arasnda sk biriliski vardr. Bunu ortalam deger teoremini kullanarak
kolayca gosterebiliriz.
f (x) = f (x + h) f (x) = hf

(
1
) ; x <
1
< x + h

2
f (x) = f (x) = hf

(
1
) = h(f

(
1
+ h) f

(
1
))
= h
2
f

(
2
) ; x <
2
< x + 2h
en genel halde ise

k
f (x) = h
k
f
(k)
(
k
) ; x <
k
< x + kh
Teorem 3.3. P
n
(x) = a
0
x
n
+ a
1
x
n1
+ + a
n1
x + a
n
olsun bu taktirde

n
P
n
(x) = a
n
n!h
n
,
n+1
P
n
(x) = 0
dr.

Ornek 3.4. y = x
2
fonksiyonu icin ileri fark tablosunu olusturalm
x
k
y
k
y
k

2
y
k

3
y
k

4
y
k

5
y
k
0 0
0.04
0.2 0.04 0.08
0.12 0
0.4 0.16 0.08 0
0.2 0 0
0.6 .36 0.08 0
0.28 0
0.8 .64 0.08
0.36
1 1
3.2 Genisletme (Kaydrma) Operator u
h > 0 olmak uzere Ef (x) = f (x + h) seklinde tanmlanan operatore genisletme (kaydrma) operator u denir.
Bu operator un lineer bir operator oldugu kolaylkla gosterilebilir. Asikar olarak
E
k
f (x) = f (x + kh) , k = 1, 2,
dr. k = 0 ise E
0
f = f dir. E
k
f (x) = f (x + kh) oldugundan E
k
f (x) = f (x kh) olacaktr. Dikkat
edilirse
f (x) = f (x + h) f (x) = Ef (x) If (x)
= (E I) f (x)
oldu gundan bu esitlik bize = E I oldugunu gosterir.
N umerik Analiz 11
3.3 Geri Fark Operator u
y = f (x) fonksiyonu verilmis olsun. Bu taktirde f (x) = f (x) f (x h) , h > 0 seklinde tanmlanan
operatore geri fark operator u denir. Simdi x
k
x
k1
= h, i = 1, , n, diyelim ve f (x
k
) y y
k
ile
gosterirsek, asikar olarak y
k
= y
k
y
k1
dr. Buradan ardsk olarak

2
y
k
= y
k
= y
k
y
k1
= y
k
2y
k1
+ y
k2

3
y
k
= y
k
3y
k1
+ 3y
k2
y
k3
olup geri fark toblosu ise
x
k
y
k
y
k

2
y
k

3
y
k

4
y
k
x
0
y
0
y
1
x
1
y
1

2
y
2
y
2

3
y
3
x
2
y
2

2
y
3

4
y
4
y
3

3
y
4
x
3
y
3

2
y
4
y
4
x
4
y
4
dr. Benzer sekilde E kaydrma operator u ile geri fark operator u arasnda
f (x) = f (x) f (x h) = If (x) E
1
f (x)
=
_
I E
1
_
f (x)
iliskisi vardr.

Ornek 3.5. f (x) = x

4
3x
2
+7 fonksiyonu veiliyor. x = 1, 1, 2, 3 icin geri fark tablosunu olusturunuz.
C oz um:
x f (x)
2
f (x)
3
f (x)
4
f (x)
1 5
0
1 5 6
6 38
2 11 44
50
3 61
3.4 Ortalama Operator u
h > 0 olmak uzere
f (x) =
1
2
_
f
_
x +
h
2
_
+ f
_
x
h
2
__
12 N umerik Analiz
seklinde tanmlanan operatore denir. y
k
= f (x
k
) gosterimi kullanlrsa y
k
=
1
2
_
y
k+
1
2
+ y
k
1
2
_
olarakta
yazlabilir.

Ornek 3.6. Bir f fonksiyonu icin f (1) = 2.31978, f (2) = 2.48258 oldugu bilindigine gore f fonksiy-
onunun x = 1.5 deki ortalama degeri
f (1.5) =
1
2
[f (2) + f (1)] =
1
2
(2.31978 + 2.48258)
= 2.401180000
dir.
3.5 Merkezi Fark Operator u
f (x) = f
_
x +
h
2
_
f
_
x
h
2
_
seklinde tanmlanan opretore denir. y
k
= f (x
k
) gosterimi kullanlrsa
y
k
= y
k+
1
2
y
k
1
2

2
y
k
= y
k+1
2y
k
+ y
k1
.
.
.
dr.
3.6 Bol unm us Farklar
Bir f (x) fonksiyonu x
0
, x
1
, noktalarnda srasyla y
0
, y
1
, degerlerini alsn. f nin birinci bol unm us
fark

j
y
k
=
y
j
y
k
x
j
x
k
seklinde tanmlanr ve f (x
j
, x
k
) veya f [x
j
, x
k
] sembollerinden birisi ile gosterilir. Benzer sekilde ikinci,
u c unc u ve diger bol unm us farklarda

ij
2
y
k
=

j
y
i

i
y
k
x
i
x
j

ij
3
y
k
=

j
y
i

ij
y
k
x

x
i
.
.
.
seklinde tanmlanabilir.

Ornek 3.7. f (x) = x

3
1 fonksiyonunun x = 1, 0, 1, 3, 5 degerleri icin bol unm us fark tablosunu
olusturunuz.
N umerik Analiz 13
C oz um: y
k
= f (x
k
) dan ardsk olarak y
0
= 2, y
1
= 1, y
2
= 0, y
3
= 26, y
4
= 124 olup. Birinci
bol unm us farklar srasyla

1
y
0
= f[x
0
, x
1
] =
y
1
y
0
x
1
x
0
=
1 + 2
1
= 1

2
y
1
= f[x
1
, x
2
] =
y
2
y
1
x
2
x
1
=
0 + 1
1 0
= 1

3
y
2
= f[x
2
, x
3
] =
y
3
y
2
x
3
x
2
=
26 0
3 1
= 13

4
y
3
= f[x
3
, x
4
] =
y
4
y
3
x
4
x
3
=
124 26
5 3
= 49

Ikinci bol unm us farklar ise

12
y
0
=

2
y
1

1
y
0
x
2
x
0
=
f[x
1
, x
2
] f[x
0
, x
1
]
x
2
x
0
=
1 1
1 + 1
= 0

23
y
1
=

3
y
2

2
y
1
x
3
x
1
=
13 1
3 0
= 4

34
y
2
=

4
y
3

3
y
2
x
4
x
2
=
49 13
5 1
= 9
benzer sekilde uc unc u bol unm us fark ise

123
y
0
= 1

234
y
1
= 1

1234
y
0
= 0
olup asagdaki tabloyu olusturabiliriz.
x
k
y
k
f[x
i
, x
j
] f[x
i
, x
j
, x

] f[x
i
, x
j
, x

, x
t
] f[x
i
, x
j
, x

, x
t
, x
k
]
1 2
1
0 1 0
1 1
1 0 4 0
13 1
3 26 9
49
5 124
4 Tek Degiskenli Denklemlerin Koklerinin Yaklask hesab
f(x) fonksiyonunun carpanlara ayrlabilir bir polinom olmas halinde, ornegin f(x) = x
2
1 olmas halinde
f(x) = 0 denkleminin kokleri x = 1 dir. Eger f(x) = 0 bir polinom degilse, bu durumda |f ( x)| degerini
k uc uk yapan x saysnn bulunmas istenir. Bu x degerine f(x) = 0 denkleminin yaklask kok u denir.
14 N umerik Analiz
4.1 YARILAMA METODU
Bu yontem ara deger teoreminin uygulamasna dayanan bir yontemdir. Ara deger teoremi geregincef (x) fonksiyonu
[a, b] aralgnda s urekli ve f (a) f (b) < 0 ise f (m) = 0 olacak sekilde a < m < b vardr.n = 0, 1, icin
m
n
=
a
n
+ b
n
2
hesaplanr. f (a
n
) f (b
n
) < 0 ise a
n+1
= a
n
ve b
n+1
= m
n
alnr aksi halde a
n+1
= m
n
ve b
n+1
= b
n
alnnarak devam edilmesiyle m
1
, m
2
, , m
N
dizisi elde edilir. |m
N
m
N1
| < oldugunda yani iki
deger arasndaki fark istenildigi kadar k uc uk kaldgnda hesaplama durdurulur.

Ornek 4.1. f (x) = x

3
+ 4x
2
10 fonksiyonunun [1,2] aralgndaki bir sfr yerini yarlama metodu ile
bulunuz
n a
n
b
n
m
n
f (m
n
)
1 1 2 1.5 2.37500000
2 1 1.5 1.25 -1.796875000
3 1.25 1.5 1.375 0.16210938
4 1.25 1.375 1.31250000 -0.848388672
5 1.3125 1.375 1.34375000 -0.350982668
6 1.34375 1.375 1.35937500 -0.096408842
7 1.359375 1.375 1.36718750 0.03235578
8 1.359375 1.3671 1.36328125 -0.032149969
9 1.36328125 1.3671875 1.365234375 0.00007203
Teorem 4.2. f C [a, b] ve f (a) f (b) < 0 olsun. Yarlama yontemi ile elde edilen m
n
dizisi fonksiyonun
m kok u arasndaki bagnt, n = 0, 1, icin
|m
n
m|
b a
2
n
, n 1
ile verilir.
Proof. Yarlama yontemi ile n 1 admdan sonra yaklask koke varllms ise [a, b] den elde edilen en son
alt aralgn uzunlugu
ba
2
n1
dir. Asikar olarak
b
n
a
n
=
1
2
n1
(b a)
oldu gundan
|m
n
m|
b
n
a
n
2
=
b a
2
n
dir.
f (x) = x
3
x1 fonksiyonunun, [1, 2] aralgndaki sfr yerini yarlama yontemini kullanarak = 10
2
dogrulukla hesaplaynz.

Ornek 4.3. f (x) = x

3
x1 fonksiyonunun, [1,2] aralgndaki sfr yerini yarlama yontemini kullanarak
= 10
2
hata payyla hesaplaynz.
N umerik Analiz 15
C oz um: |m
n
m| 2
n
(b a) < 10
2
hata form ul unden
1
2
n
< 10
2
=
2
0.30123
< n den 6.7 < n
bulunur. Buradan n yi 7 almak yeterlidir
.
n a
n
b
n
m
n
f (m
n
)
1 1 2 1.5 0.875
2 1 1.5 1.25 0.29
3 1.25 1.5 1.375 0.224
4 1.25 1.375 1.3125 0.0515
5 1.3125 1.375 1.34375 0.08261108
6 1.3125 1.34375 1.328125 0.014575958
7 1.3125 1.328125 1.3203125 0.018710613
|m
n
m
n1
| ifadesine tolorans denir. Mutlak hata ise
|m
7
m| < |b
7
a
7
| = 0.0078125
ve bagl hata
|m
7
m|
|m|
<
|b
7
a
7
|
|a
7
|
=
0.0078125
1.3125
= 0.005917159763
dr. Mapple ile bu problem
a[0]:=1;b[0]:=2;n:=round(evalf[20](-1*log[2](10(-2)/(b[0]-a[0])))); m[0]:=(b[0]+a[0])/2;f:=xx3-x-1;
for k from 1 to n do; m[k]:=evalf[20]((b[k-1]+a[k-1])/2);if f(m[k])0 then a[k]:=m[k]; b[k]:=b[k-1]; else
a[k]:=a[k-1];b[k]:=m[k] end if;A[k]:=a[k-1];B[k]:=b[k-1];y[k]:=f(m[k]);end do;
Komut yazlm ile coz ulebilir.

Ornek 4.4. x = tan x denkleminin [4, 4.5] aralgndaki kok un u = 10

2
hata payyla hesaplaynz.
C oz um: |m
n
m| 2
n
(b a) < 10
2
hata form ul unden
1
2
n+1
< 10
2
=
2
0.30123
< n + 1 den
6.7 < n + 1 bulunur. Buradan n yi 6 almak yeterlidir
.
n a
n
b
n
m
n
f (m
n
)
1 4 4.5 4.25 2.243690972
2 4.25 4.5 4.125 1.524387865
3 4.375 4.5 4.0625 .891762343
4 4.4375 4.5 4.03125 .445852679
5 4.46875 4.5 4.015625 .174948413
6 4.484375 4.5 4.0078125 0.024530831
Mutlak hata ise
|m
7
m| < |b
7
a
7
| = 0.0078125
ve bagl hata
|m
7
m|
|m|
<
|b
7
a
7
|
|a
7
|
=
0.0078125
1.3125
= 0.001739130435
dr.
16 N umerik Analiz
4.2 Regula Falsi yontemi
Bu yontem yarlama metoduna cok benzemektedir. f (x) fonksiyonu [a, b] aralgnda s urekli ve f (a) f (b) <
0 olsun. (a, f (a)) ve (b, f (b)) den gecen dogrunun xeksenini kestigi nokta
w =
f (b) a f (a) b
f (b) f (a)
dr. Bu degere agrlkl ortalam denir. Eger f (a) f (w) < 0 ise a
1
= a, b
1
= w aksi halde a
1
= w, b
1
= b
yazalm. Bu sekilde ardsk devam ile
w
n
=
f (b
n
) a
n
f (a
n
) b
n
f (b
n
) f (a
n
)
dizisi elde edilir. Bu dizi f (x) fonksiyonunun sfr yerine yaklasr.

Ornek 4.5. f (x) = x

3
2x
2
5 fonksiyonunun [2,3] aralgndaki sfr yerini Regula-Falsi yontemini
kullanarak = 10
2
toloransla hesaplaynz.
C oz um: a
0
= 2, b
0
= 3 olup f (2) = 5, f (3) = 4 dr.
w
0
=
f (b
0
) a
0
f (a
0
) b
0
f (b
0
) f (a
0
)
=
4 2 + 5 3
4 + 5
=
23
9
= 2.555555556
olup f (w
0
) =-1.37174211 oldugundan f nin sfr yeri [w
0
, 3] aralgndadr. Buradan a
1
= 2.555555556,
b
1
= 3 alnrsa
w
1
=
f (b
1
) a
1
f (a
1
) b
1
f (b
1
) f (a
1
)
=
4 2.555555556 + 1.37174211 3
4 + 1.37174211
= 2.669050050
olarak elde edilir. f(2.66905005) =-.23380241 oldugundan fonksiyonun sfr yeri [2.66905005, 3] aralgndadr.
a
2
= 2.66905005, b
2
= 3 alnarak isleme devam edilirse
n a
n
b
n
f (a
n
) f (b
n
) w
n
f (w
n
)
0 2 3 5 4 2.555555556 1.37174211
1 2.555555556 3 1.37174211 4 2.669050050 0.23380241
2 2.669050050 3 0.23380241 4 2.687326031 0.03632302
3 2.687326031 3 0.03632302 4 2.690139796 0.00556034
4 2.690139796 3 0.00556034 4 2.6905699 0.00084926
5 2.6905699 3 0.00084926 4 2.69063561315 0.00012966
6 2.69063561315 3 0.00012966 4 2.69064564118 0.00001980
7 2.69064564118 3 0.0000198 4 2.6906471721754 0.00000303
8 2.6906471721754 3 0.00000303 4 2.69064740591385551 0.46 10
6
olarak elde edilir. 10
2
tolarans degeri ile hesaplamamz istendiginden |w
4
w
3
| = 0.000430104 oldugundan
islem n = 4 e kadar yaplmas yeterlidir.

Ornek 4.6.

2 degrini 10
3
toloransla yaklask olarak hesaplaynz.
N umerik Analiz 17
C oz um: f(x) = x
2
2 fonksiyonu ele alalm. Asikar olarak sfr yeri [1,2] aralgndadr. a
0
= 1, b
0
= 2
olup f(1) = 1, f (2) = 2
w
0
=
f (b
0
) a
0
f (a
0
) b
0
f (b
0
) f (a
0
)
=
2 1 + 1 2
3
=
4
3
= 1.3333
olup f
_
4
3
_
=
2
9
dr. Buradan ara deger teoremi geregi fonksiyonun sfr yeri [
4
3
, 2] aralgndadr.
w
1
=
f (b
1
) a
1
f (a
1
) b
1
f (b
1
) f (a
1
)
=
2
4
3
+
2
9
2
2 +
2
9
=
7
5
f
_
7
5
_
=
1
25
dr. Buradan ara deger teoremi geregi fonksiyonun sfr yeri [
7
5
, 2] aralgndadr.
w
2
=
f (b
2
) a
2
f (a
2
) b
2
f (b
2
) f (a
2
)
=
2
7
5
+
1
25
2
2 +
1
25
=
24
17
= 1.4117647058823
f
_
24
17
_
=-2/289 dr. Buradan ara deger teoremi geregi fonksiyonun sfr yeri [
24
17
, 2] aralgndadr.
w
3
=
f (b
3
) a
3
f (a
3
) b
3
f (b
3
) f (a
3
)
=
2
24
17
+
2
289
2
2 +
2
289
=
41
29
= 1.41379310344827
f
_
41
29
_
=
1
841
dr. Buradan fonksiyonun sfr yeri [
41
29
, 2] aralgndadr.
w
4
=
f (b
4
) a
4
f (a
4
) b
4
f (b
4
) f (a
4
)
=
2
41
29
+
1
841
2
2 +
1
841
=
140
99
= 1.4141414141414
dr. w
4
w
3
= 0.000348311 oldugundan islem durdururlur.

2 =1.4142135623730950488016887242096980785696718753769..... dr.

Ornek 4.7. f (x) = x

3
+ x
2
1 fonksiyonunun [0,1] aralgndaki sfr yerini Regula-Falsi yontemini
kullanarak = 10
3
toloransla hesaplaynz.
C oz um: a
0
= 0, b
0
= 1 olup f (0) = 1, f (1) = 1 dr.
w
0
=
f (b
0
) a
0
f (a
0
) b
0
f (b
0
) f (a
0
)
=
1 0 + 1 1
1 + 1
=
1
2
= 0.5
olup f (w
0
) =-0.625 oldugundan f nin sfr yeri [0.5, 1] aralgndadr. Buradan a
1
= 0.5, b
1
= 1 alnrsa
w
1
=
f (1) 0.5 f (0.5) 1
f (1) f (0.5)
=
1 0.5 + 0.625 1
1 + 0.625
= 0.6923076923
olarak elde edilir. f(0.6923076923) =-.1888939463 oldugundan fonksiyonun sfr yeri [0.6923076923, 1]
18 N umerik Analiz
aralgndadr. a
2
= 0.6923076923, b
2
= 1 alnarak isleme devam edilirse
n a
n
b
n
f (a
n
) f (b
n
) w
n
f (w
n
)
0 0 1 1 1 0.5 .6250000000
1 0.5 1 .6250000000 1 .69230769230769230769 .1888939463
2 0.69230769230769230769 1 .1888939463 1 .74119448698315467072 0.0434412600
3 .74119448698315467072 1 0.04344126 1 .75196925507422733420 0.0093353884
4 .75196925507422733420 1 0.0093353884 1 .75426330259506612341 0.0019765743
5 .75426330259506612341 1 0.0019765743 1 .75474806127545034102 0.0004171793
6 .75474806127545034102 1 0.0004171793 1 .75485033265792993208 0.0000879918
7 .75485033265792993208 1 0.0000879918 1 .75487190195307194573 0.0000185566
8 .75487190195307194573 1 0.0000185566 1 .75487645064822685934 0.39135 10
5
olarak elde edilir. 10
3
tolarans degeri ile hesaplamamz istendiginden |w
5
w
4
| = 0.0004847587 oldugundan
islem n = 5 e kadar yaplmas yeterlidir.
4.3 Newton-Raphson Yontemi
f (x) fonksiyonunun C
2
[a, b] oldugunu kabul edelim. f (x) fonksiyonunun gercek sfr yeri p olsun. p nin
bir komsulugunda secilen x
0
noktas icin (x
0
, f (x
0
)) dan gecen teget dogrusu
y f (x
0
) = f

(x
0
) (x x
0
)
dr. Bu teget dogrusunun xeksenini kestigi noktay x
1
ile gosterirsek
x
1
= x
0

f (x
0
)
f

(x
0
)
elde edilir. Benzer sekilde devam ederek
x
n
= x
n1

f (x
n1
)
f

(x
n1
)
dizisi elde edilir. Bu form ule Newton-Rophson iterasyon form ul u denir.

Ornek 4.8. f(x) = x

3
3x 2 fonksiyonunun sfr yerini x
0
= 3 alarak yaklask olarak hesaplaynz.
C oz um: f

(x) = 3x
2
3 olup Newton-Rophson iterasyon form ul u
x
n
= x
n1

x
3
n
3x
n
2
3x
2
n
3
N umerik Analiz 19
dr. Buradan
x
1
= 3
27 3 3 2
27 3
=
7
3
= 2.3333
x
2
=
7
3

_
7
3
_
3
3
7
3
2
3
_
7
3
_
2
3
=
37
18
= 2.055555
x
3
=
37
18

_
37
18
_
3
3
_
37
18
_
2
3
_
37
18
_
2
3
=
1027
513
= 2.001949317738
x
4
= 2.0000025282979750862
x
5
= 2.0000000000042615163
x
6
= 2
dr.
Teorem 4.9. f (x) C
2
[a, b] ve f (x) fonksiyonunun bir sfr yeri p olsun. f

(p) = 0 kabul edelim. Bu

durumda p noktasnn yeterince k uc uk bir komsulugundaki bir x
0
baslangc degeri icin Newton-Rophson
iterasyon form ul u ile elde edilen dizi f fonksiyonun p sfr yerine yaknsar.
Proof. f (x) fonksiyonunun 2. mertebeden Taylor aclm
f (x) = f (x
0
) + f

(x
0
) (x x
0
) +
f

() (x x
0
)
2
2!
dr. Burada x ile x
0
arasndadr. p fonksiyonun sfr yeri oldugundan
0 = f (x
0
) + f

(x
0
)
_
p x
1

f (x
0
)
f

(x
0
)
_
+
f

() (p x
0
)
2
2!
den p cekilirse
p = x
1

()
2f

(x
0
)
(p x
0
)
2
(4.1)
Simdi p noktasnn f

(x) = 0 olacak sekildeki bir komsulugu I = (p , p + ) olsun. f

(x) ve f

(x)
fonksiyonlar [a,b] kapal aralgnda s urekli oldugundan
M =
max
xI
|f

(x)|
min
xI
|f

(x)|
(4.2)
secersek (4.1) esitliginden
|p x
1
| M|p x
0
|
2
yada
M|p x
1
| (M|p x
0
|)
2
elde edilir. x
0
I degeri |p x
0
| < ve M|p x
1
| < 1 olacak sekilde secilmisse benzer sekilde devam
ile
|p x
n+1
| < M|p x
n
|
2
< M
3
|p x
n1
|
4
.
.
.
<
1
M
(M|p x
0
|)
2
n
20 N umerik Analiz
M|p x
1
| < 1 oldugundan n icin x
n
p dir.

Ornek 4.10. Newton-Rophson iterasyon form ul un u kullanarak x cos x = 0, I = [0,

2
] denkleminin
kok un u 10
4
dogrulukla hesaplaynz.
C oz um: Bu problem icin f (x) = x cos x , f

(x) = 1 + sin x dr. x

0
=

4
alalm.
x
n
= x
n1

f (x
n1
)
f

(x
n1
)
Newton-Rophson iterasyon form ul unden
x
n
= x
n1

x
n1
cos x
n1
1 + sin x
n1
ardsk olarak
x
1
= .73953613351523830094
x
2
= .73908517810601018295
x
3
= .73908513321516108662
dr.|x
3
x
2
| = 0.449 10
7
oldugundan islem durdurulur. Bu problem mapple ile
f : = x > x cos(x); g := x > x (x cos(x))/(1 + sin(x));
x[0] : = Pi/4; for n from 1 to 10 do; x[n] := evalf[20](g(x[n 1])); end do;
komut islemi ile coz ulebilir.
C oz um: x
3
2 = 0 denkleminin kok un u I = [1, 2] aralgnda 10
3
toloransla bulunuz.
C oz um: Bu problem icin f (x) = x
3
2 , f

(x) = 3x
2
dr. x
0
= 1.5 alalm.
x
n
= x
n1

f (x
n1
)
f

(x
n1
)
Newton-Rophson iterasyon form ul unden
x
n
= x
n1

x
3
n1
2
3x
2
n1
ardsk olarak
x
0
= 1.5
x
1
= 1.2962962962962962963
x
2
= 1.2609322247417485513
x
3
= 1.2599218605659262503
x
4
= 1.2599210498953947744
olup
|x
3
x
2
| = 0.0010103
|x
4
x
3
| = 0.811 10
6
N umerik Analiz 21
oldu gundan 4. admda islem durdurulur.
3

2 =1.25992104989487316476721060727822............
Acklama 1. f (x) = 0 denklemi qkatl bir koke sahip olsun. Bu durumda
f (x) = (x p)
q
h(x)
olacak sekilde bir h fonksiyonu vardr. f (x) fonksiyonunun ikinci mertebeden Taylar aclm yardmyla
Newton-Rophson iterasyon form ul un u elde ettigimizde
g (x) = x q
f (x)
f

(x)
iterasyon fonksiyonu elde edilir. Buradan elde edilen
x
n
= x
n1
q
f (x
n1
)
f

(x
n1
)
iterasyon form ul une hzlandrlms Newton-Rophson iterasyon form ul u denir.

Ornek 4.11. f (x) = (x 2)

2
(x 1)fonksiyonunun sfr yerini hzlandrlms Newton-Rophson ve Newton-
Rophson iterasyon form ulleri ile ayr ayr hesaplaynz.
C oz um: Bu problem icin f

(x) = (x 2) (3x 4) dr. x

0
= 1.9 alalm.
x
n
= x
n1

f (x
n1
)
f

(x
n1
)
= x
n1

(x
n1
2)
2
(x
n1
1)
(x 2) (3x 4)
Newton-Rophson iterasyon form ul unden ardsk olarak
x
0
= 1.9
x
1
= 1.9529411764705882353
x
2
= 1.9770662695457930007
.
.
.
x
19
= 1.9999998290738370236
x
20
= 1.9999999145369258157
hzlandrlms Newton-Rophson iterasyon form ul u ile hesaplasaydk
x
n
= x
n1
2
f (x
n1
)
f

(x
n1
)
= x
n1
2
(x
n1
2)
2
(x
n1
1)
(x 2) (3x 4)
ardsk olarak
x
0
= 1.9
x
1
= 2.0058823529411764706
x
2
= 2.0000171497170296690
x
3
= 2.0000000001470526142
x
4
= 2
22 N umerik Analiz
dr.

Ornek 4.12. f(x) = x

3
+2x
2
1 denkleminin koklerini Newton-Rophson metodunu kullanarak bulunuz.
C oz um: f (x) = 0 denkleminin kokleri x
1
= 1, x
2
= 1 +

5 0.618, x
3
= 1 +

5 1.618 dir.

Iterasyon fonksiyonu
g (x) = x
x
3
+ 2x
2
1
3x
2
+ 4x
dir.
x
n
= g (x
n
)
Newton Raphson iterasyon form ul unde x
0
= 1.3 alnrsa
x
1
= .1076923076923076923
x
2
= 2.2031285440538109579
x
3
= 1.3730962692364135052
x
4
= .89235159563287571025
x
5
= .67363839192373346142
x
6
= .62105676678584473980
x
7
= .61804367493158802371
-1+

5 veya 1 kok une yaklasmas beklenirken -1+

5 kok une yaklasldg gor ul ur.

4.4 Kiris Yontemi
Bir f (x) = 0 denklemi verildiginde x
0
, x
1
gibi iki baslangc degeri biliniyorsa kullanlabilecek en iyi
yontemlerden birisidir. Bu yontem (x
0
, f (x
0
)) ve (x
1
, f (x
1
)) noktalarndan gecen dogru yardmyla
f (x) = 0 denkleminin kokleri bulunabilir. (x
0
, f (x
0
)) ve (x
1
, f (x
1
)) noktalarndan gecen dogrunun
xeksenini kestigi noktay x
2
ile gosterelim. Bu durumda (x
0
, f (x
0
)) , (x
1
, f (x
1
)) ve (x
1
, f (x
1
)) , (x
2
, 0)
noktalarndan gecen dogrunun egimi
m =
f (x
1
) f (x
0
)
x
1
x
0
=
0 f (x
1
)
x
2
x
1
(4.3)
olur. Bu denklem x
2
ye gore coz ul urse
x
2
= x
1

f (x
1
) (x
1
x
0
)
f (x
1
) f (x
0
)
bulunur. Benzer sekilde devam edilerek
x
n
= x
n1

f (x
n1
) (x
n1
x
n2
)
f (x
n1
) f (x
n2
)
iterasyon form ul u elde edilir.

Ornek 4.13. x
3
+ 3x
2
1 = 0, I = [0, 1] aralgndaki kok un u kiris yontemi ile bulunuz.
N umerik Analiz 23
C oz um: Bu problem icin f (x) = x
3
+ 3x
2
1 dr. x
0
= 0, x
1
= 1 olup f (x
0
) = 1 ve f (x
1
) = 3 olup
x
n
= x
n1

f (x
n1
) (x
n1
x
n2
)
f (x
n1
) f (x
n2
)
indirgeme form ul unden ardsk olarak
x
2
= 1
3 (1 0)
3 + 1
= 0.25
ve f(x
2
) =-0.796875 dr.
x
3
= 0.25
0.796875 (0.25 1)
0.796875 3
= 0.40740740740740740741
dr. Benzer sekilde devam edilerek
x
4
= .59608295788807387272
x
5
= .52250146650935531696
x
6
= .53142462250180564597
x
7
= .53209619721271102696
x
8
= .53208888071210603637
x
9
= .53208888623791013027
x
10
= .53208888623795607041
elde edilir. Bu problem Mapple ile
f : = x > x3 + 3 x2 1; plot(f(x), x = 0..1);
x[0] : = 0; x[1] := 1; x[2] := evalf[20](x[1] f(x[1]) (x[1] x[0])/(f(x[1]) f(x[0])));
for n from 3 to10 do
x[n] : = evalf[20](x[n 1] f(x[n 1]) (x[n 1] x[n 2])/(f(x[n 1]) f(x[n 2])));
end do;
islem komutuyla yaplabilir.

Ornek 4.14. x
2
2 = 0, I = [1, 2] aralgndaki kok un u kiris yontemi ile bulunuz.
C oz um: Bu problem icin f (x) = x
2
2 dr. x
0
= 1, x
1
= 2 olup f (x
0
) = 1 ve f (x
1
) = 2 olup
x
n
= x
n1

f (x
n1
) (x
n1
x
n2
)
f (x
n1
) f (x
n2
)
indirgeme form ul unden ardsk olarak
x
2
= 2
2 (2 1)
2 + 1
=
4
3
= 1.3333333333333333333
ve f (x
2
) = f
_
4
3
_
=
2
9
dr.
x
3
=
4
3

2
9

_
4
3
2
_

2
9
2
=
7
5
= 1.4
24 N umerik Analiz
ve f
_
7
5
_
=
1
25
dir.
x
4
=
7
5

1
25

_
7
5

4
3
_
1
25
+
2
9
=
58
41
= 1.4146341463414634146
f
_
58
41
_
=
2
1681
olup benzer sekilde devam edilirse
x
5
= 1.4142114384748700173
x
6
= 1.4142135620573204626
x
7
= 1.4142135623730952859
x
8
= 1.4142135623730950488
x
9
= 1.4142135623730950488
olarak elde edilir.
4.5 Sabit Nokta

Iterasyonu
Sabit nota yontemini acklamak icin Newton Raphson form ul udeki,
x
n+1
= x
n

f (x
n
)
f

(x
n
)
form ul un u goz on une alalm. Eger,
g (x) = x
f (x)
f

(x)
denirse Newton-Raphson form ul u
x
n+1
= g (x
n
)
olarak yazlabilir. Bu form ul kullanlarak elde edilen x
1
, x
2
, , x
n
, dizisi bir limitine yaknsar. Eger
g s urekliyse
= limx
n+1
= limg (x
n
) = g (limx
n
) = g ()
dr. Buradan f (x) denkleminin kok u g (x) fonksiyonunun sabit noktasdr. Bunun terside dogrudur,
yani g (x) fonksiyonunun sabit noktas f (x) = 0 denkleminin bir kok ud ur. Soyle ki, g (x) fonksiyonunun
sabit noktas ise g () = ve
g () =
f ()
f

()
=f () = 0
dr.

Ornek 4.15. f(x) = x

2
x 2 fonksiyonu icin g iterasyon form ul u kac sekilde secilebilir.
C oz um:
1. f (x) = 0 dan x = x
2
2 den g (x) = x
2
2 olarak secilebir.
2. x
2
= x + 2 dan x =

x + 2 olup g (x) =

x + 2 olarak secilebilir.
3. x
2
= x + 2 dan x = 1 +
2
x
olup g (x) = 1 +
2
x
olarak secilebilir.(x = 0)
N umerik Analiz 25
4. x
2
= x + 2 dan x = x
_
x
2
x 2
_
olup g (x) = 2x x
2
+ 2 olarak secilebilir.
5. benzer muhakemelerle istenildigi kadar secilebilir.

Ornek 4.16. g (x) = x sin x fonksiyonun [0,1] aralgnda iki sabit noktas vardr. Bunlar x = 0 ve
x = 1 dir.
Teorem 4.17. Eger her x [a, b] icin g C[a, b] ve g (x) [a, b] ise g nin [a,b] aralgnda bir sabit
noktas vardr. Bundan baska (a,b) aralgnda g

(x) t urevi var ve

|g

(x)| k < 1 (4.4)

olacak sekilde bir k < 1 says varsa g nin [a,b] aralgnda tek bir sabit noktas vardr.
Proof. g (a) = a ve g (b) = b ise sabit noktann varlg acktr. Simdi g (a) > a ve g (b) < b kabul edelim.
h(x) = g (x) x fonksiyonunu tanmlayalm. h(a) = g (a) a > 0, h(b) = g (b) b < 0 oldugundan
aradeger teoremine gore h(p) = 0 olacak sekilde p (a, b) vardr. Boylece g (p) p = 0 = 0 yani p, g nin
sabit noktasdr.
Simdi sabit noktann tekligini gosterelim. p ve q |g

(x)| k < 1 ozelligini saglayan iki farkl sabit

nokta olsun. Ortalama deger teoremine gore
|p q| = |g (p) g (q)| = |g

()| |p q| < k |p q| < |p q|

olacak sekilde (p, q) vardr. Bu bir celiskidir. O halde sabit nokta tektir.

Ornek 4.18. g (x) =

x
2
1
3
fonksiyonunun [1, 1] de tek sabit noktas vardr. gosterininiz.
C oz um: g (x) fonksiyonu I=[1, 1] kapal aralgnda s urekli oldugundan maksimum ve minimunu [-1,1]
aralnda alr. g mutlak minimunu x = 0 da alr ve g (0) =
1
3
dir. Mutlak maksimumunu x = 1 de alr
ve mutlak maksimumu g (1) = 0 dr. Buradan her x I icin 1 < g (x) < 1 dir. Teoreme gore sabit
noktas vardr. Ayrca
|g

(x)| =

2x
3

<
2
3
< 1
oldu gundan bu sabit nokta tektir. Simdi bu sabit noktay bulalm p = g (p) den
p =
p
2
1
3
=p
1
=
3

13
2
, p
2
=
3 +

13
2
olup
3

13
2
[1, 1] oldugundan istenen sabit noktadr.
Teorem 4.19. (Sabit Nokta Teoremi)g C[a, b] ve her x [a, b] icin g (x) [a, b] olsun. x
0
, [a, b]
aralgnda herhangi bir nokta ise n 1 icin
x
n
= g (x
n1
)
ile tanmlanan dizi [a, b] de bir tek p noktasna yaknsar.
26 N umerik Analiz
Proof. Bir onceki teoremden g nin [a, b] aralgnda bir sabit noktas oldugunu biliyoruz. Her n icin
x
n
= g (x
n1
) [a, b] dir. Ortalama deger teoreminden
|x
n
p| = |g (x
n1
) g (p)| = |g

()| |x
n1
p| < k |x
n1
p|
dir. T umevarmla
|x
n
p| k |x
n1
p| k
2
k |x
n2
p| k
n
|x
0
p| (4.5)
dr. k < 1 oldugundan
lim|x
n
p| limk
n
|x
0
p| = 0
yani x
n
dizisi p ye yaknsar.
Sonuc 4.20. Eger g, Teorem 4.19 in hipotezlerini saglyorsa x
n
dizisinin p ye yaklasrken meydana gelen
hata her n 1 icin,
|x
n
p| k
n
max {x
0
a, b x
0
}
dr.
Proof. (4.5) esisizliginden asikar olarak
|x
n
p| k
n
|x
0
p| max {x
0
a, b x
0
}
dr.
Sonuc 4.21. Eger g, Teorem 4.19 in hipotezlerini saglyorsa her n 1 icin,
|x
n
p|
k
n
1 k
|x
0
x
1
|
dr.
Proof. Teorem 4.19 in ispatndanher n 1 icin
|x
n+1
x
n
| = |g (x
n+1
) g (x
n
)| k |x
n
x
n1
| k
n
|x
1
x
0
| (4.6)
elde edilir. Buradan
|x
m
x
n
| = |x
m
x
m1
+ x
m1
x
m2
+ x
m2
+ x
n+1
x
n
|
|x
m
x
m1
| +|x
m1
x
m2
| + +|x
n+1
x
n
|
k
n
_
1 + k + + k
mn1
_
|x
1
x
0
| (4.7)
elde edilir. Teorem 4.19 e gore lim
m
x
m
= p oldugundan (4.7) nn limitini m alnrsa ispat tamam-
lanms olur.

Ornek 4.22. g (x) = x + x

3
+ 10 olsun. g(x) fonksiyonunun Teorem 4.19 in kosullarn saglayp
saglamadgn gosteriniz.
C oz um: g

(x) = 3x
2
+ 1 olup. |g

(x)| < 1 olacak sekilde p noktasn iceren bir [a,b] aralg bulunamaz
dolaysyla bu sekilde secilen g (x) iterasyon fonksiyonu ile olusturulacak dizi yaknsak degildir.
N umerik Analiz 27

Ornek 4.23. x
3
x 1 = 0 denkleminin [1,2] aralgndaki kok un u sabit nokta interpolasyon yontemini
kullanarak = 10
5
hata payyla hesaplaynz.
C oz um: Bu denklem icin interpolasyon polinomu bir kac sekilde alnabilir.

Ornegin g
1
(x) = x
3
1,
g (x) = (x + 1)
1/3
vs. olarak alnabilir. Fakat g

1
(x) = 3x
2
ve I = [1, 2] aralgnda |g

1
(x)| < 1 tutulamaz
dolaysyla uygun bir secim degildir.
g (x) = (x + 1)
1/3
=g

(x) =
1
3 (x + 1)
2/3
olup her x I icin
g

(x)
1
3 2
2/3
< 1
ve her x I icin g (x) I dr. Dolaysyla sabit nokta teoremi geregi g ile tanmlanan dizi [a,b] aralgnda
bir tek p noktasna yaknsar. Simdi = 10
5
hata payyla hesaplayalm
x
n
= g (x
n1
)
ve
|x
n
p|
k
n
1 k
|x
0
x
1
| < 10
5
form ul unde x
0
=
3
2
secelim x
1
= g (x
0
) = g
_
3
2
_
=
_
1 +
3
2
_
1/3
=
_
5
2
_
1/3
dir. Burada k =
1
32
2/3
dir.
_
3

2
6
_
n
<
10
5
_
1
3

2
6
_

3
2

_
5
2
_
1/3

olup her iki tarafn logaritmas alnrsa

n < 6.280639364
yani n = 6 alnabilir.
x
n
= g (x
n1
)
sabit nokta iterasyon form ul unden
x
0
= 1.5
x
1
= 1.3572088082974532858
x
2
= 1.3308609588014278323
x
3
= 1.3258837742323478669
x
4
= 1.3249393634018849161
x
5
= 1.3247600112927025863
x
6
= 1.3247259452268872058
dir. Eger iterasyon fonksiyonu olarak g
1
(x) kullanlsayd bu dizi raksaktr.

Ornek 4.24. x
3
13x + 18 = 0 denklemi icin iterasyon fonksiyonu olarak
A. g(x) =
13x18
x
2
,
28 N umerik Analiz
B. g(x) = x
3
12x + 18
alnabilir. Bu fonksiyonlardan hangisi ile x = 2 kok une yaknsayacak bir iterasyon dizisi elde edilebilir.
C oz um:
A. g(x) =
13x18
x
2
ise g

(x) =
13x+36
x
3
olup g

(2) = 1.25 > 1 oldugundan x = 2 kok une yaknsama

konusunda bir yorum yaplamaz.
B. g(x) = x
3
12x + 18 den g

(x) = 3x
2
12 olup g

(2) = 0 < 1 oldugundan |g

(x)| < 1 olcak sekilde

2 yi bulunduran bir I aralg belirlenebilir. Dolaysyla bu iterasyon fonksiyonu ile x = 2 kok une
yaklaslabilir.
4.5.1 Sabit Nokta iterasyonda Yaknsaklk Hz
Tanm 4.25. (x
n
) yaknsak bir dizi ve p noktasna yaknsasn. Her n 1 icin e
n
= x
n
p oldugunu
kabul edelim. Eger,
lim
n
|x
n+1
p|
|x
n
p|

= lim
n
|e
n+1
|
|e
n
|

=
olacak sekilde pozitif ve saylar varsa (x
n
) dizisi, p ye asimtotik sabitiyle mertebeden yaknsaktr
denir. Eger (x
n
) dizisi p = g (p) coz um une mertebeden yaknsak ise, x
n
= g (x
n1
) iterasyon fonksiy-
onuna mertebedendir denir.
A. Eger = 1 ise yaknsaklk lineer
B. Eger = 2 ise yaknsaklk kuadratiktir.

Ornek 4.26. Lineer ve kuadratik yaknsalklar karslastralm.

Ornegin
1. lim
n
|e
n+1
|
|e
n
|
= 0.75 (Lineer yontem)
2. lim
n
|e
n+1
|
|e
n
|
= 0.75 (Kuadratik yontem)
olsun. Asikar olarak
|e
n+1
|
|e
n
|
0.75 ve
|e
n+1
|
|e
n
|
2
0.75
yazabiliriz. Buradan srasyla lineer yaknsama icin
|e
n
| 0.75 |e
n1
| (0.75)
2
|e
n2
| (0.75)
n
|e
0
|
ve kuadratik yaknsama icin
|e
n
| 0.75 |e
n1
|
2
0.75
_
0.75 |e
n2
|
2
_
2
(0.75)
2
n
1
|e
0
|
2
n
N umerik Analiz 29
yazabiliriz. Simdi her iki yontem icin en k u c uk iterasyon saysn, yaplan hatann 10
8
gecmeyecek
sekilde belirleyelim. |e
0
| = 0.5 olarak secelim. Lineer yaknsama icin
|e
n
| = (0.75)
n
0.5 10
8
=n
log 2 8
log (0.75)
62
dir. Kuadratik yaknsama icin
|e
n
| = (0.75)
2
n
1
(0.5)
2
n
= (0.75)
1
(0.375)
2
n
10
8
ve buradan n 5 elde edilir.

Ornek 4.27. x
n
=
1
n
dizisinin 0 a lineer yaknsadgn gosteriniz
C oz um:
|x
n+1
|
|x
n
|
=
|
1
n+1
|
1
n
=
n
n+1
olup lim
n
n+1
= 1 = oldugundan yaknsama lineerdir.
Bir f (x) = 0 denklemi verildiginde iterasyon fonksiyonunun bir kac sekilde bulundugu gorm ust uk.
Fakat iterasyon fonksiyonu yardmyla elde edilen dizinin genel terimini her zaman bulamayacagmzdan
iterasyon fonksiyonunun mertebesini her zaman belirleyemeyiz. Simdi kuadratik yaknsama icin gerekli
kriterleri ckaralm.
Teorem 4.28. p, x = g (x) denkleminin bir coz um u olsun. p yi icine alan bir I ack aralgnda g

(p) = 0
ve g

(p) < M oldugunu farz edelim. bu durumda oyle bir > 0 says vardr ki, p
0
[p , p + ] icin
n 1 oldugunda, x
n
= g (x
n1
) dizisi kuadratik olarak p ye yaknsar. Bundan baska yeterince b uy uk n
degerleri icin,
|p
n+1
p| <
M
2
|p
n
p|
2
dir.
Simdi f (x) = 0 denklemini Teorem 4.28 kullanarak cozelim. p noktas f (p) = 0 olacak sekilde
f (x)=0 denkleminin bir coz um u olsun.
g (x) = x (x) f (x)
olacak sekilde
x
n
= g (x
n1
) , n 1
sabit nokta iterasyon fonksiyonunu goz on une alalm. Burada (x) daha sonradan belirlenecek bir
fonksiyondur. Eger (x) snrl bir fonksiyon ise, g (p) = p dr ve g kuadratik olarak yaknsar. g

(p) = 0
olmas asikar olarak (p) = 1/f

(p) dir. Burada p nin durumundan dolay f

(p) yi bulamayz. Bu
sebetten dolay (x) = 1/f

(x) olarak secersek Newton-Raphson yontemi elde edilir.

Sonuc 4.29. Eger f (p) = 0 oldugunda f

(p) = 0 ise Newton-Raphson ve kiris yontemi kullansl degildir.

Teorem 4.30. p (a, b) noktasnn, f C[a, b] fonksiyonunun basit sfr yeri olamas icin gerek ve yeter
sart f (p) = 0 ve f

(p) = 0 olmasdr.
Teorem 4.31. p (a, b) noktasnn, f C[a, b] fonksiyonunun m katl sfr yeri olamas icin gerek ve
yeter sart
0 = f (p) = f

(p) = = f
(m1)
(p)
olmasdr. Ancak burada f
(m)
(p) = 0 dr.
30 N umerik Analiz
Sonuc 4.32. Eger f fonksiyonunun p noktasndaki sfr yeri basit degilse, f fonksiyonun yaknsaklg
kuadratik olmaz.

Ornek 4.33. p = 0 noktasnn f (x) = e

x
x 1 fonksiyonunun iki katl sfr yeri oldugunu gosteriniz.
C oz um: Asikar olarak f (0) = f

(0) = 0 fakat f

(0) = 1 oldugundan iki katl sfr yeridir. Simdi p

0
alarak Newton-Raphson Yontemiyle ardsk olarak
x
1
= 0.58197670686932642437
x
2
= 0.31905504091081845596
x
3
= 0.16799617288577084688
x
4
= 0.086348873747781648526
x
5
= 0.04379570367371508268
x
6
= 0.022057685365769139256
x
7
= 0.011069387477748243769
x
8
= 0.0055449046629492182347
x
9
= 0.0027750144941384281569
x
10
= 0.0013881489724404272414
dr.
p, f (x) = 0 denkleminin m katl bir kok u olsun. Bu taktirde f (x) = (x p)
m
q (x) dr. Simdi
(x) =
f (x)
f

(x)
fonsiyonunu tanmlayalm. Bu yontemi m = 1 icin acklayacagz m > 1 icin benzer muhakemelerle
genellestirilebilir. fonksiyonuna Newton-Raphson Yontemi uygulanrsa
g (x) = x
(x)

(x)
= x
f (x) f

(x)
[f

(x)]
2
f (x) f

(x)
(4.8)
elde edilir. Bu sekilde tanmlanan g iterasyon fonksiyonu s urekli ise, f fonksiyonunun sfr yerine kuadratik
olarak yaknsar.

Ornek 4.34. f (x) = e

x
x 1 fonksiyonunun sfr yerini (4.8) form ul un u kullarak bulalm
C oz um: f

(x) = e
x
1, f

(x) = e
x
dir. Buradan iterasyon fonksiyonu
g (x) = x
(e
x
x 1) (e
x
1)
(e
x
1)
2
(e
x
x 1) e
x
dir. Buradan ardsk olarak
x
0
= 1
x
1
= 0.2342106135535145212
x
2
= 0.00845827991076361108
x
3
= 0.0000118901837679624797
x
4
= 0.23580624004914 10
10
x
5
= 0.23580624004914 10
10
N umerik Analiz 31
bu islem Mapple ile
f : = x > exp(x) x 1; k := x > exp(x) 1; z := x > exp(x);
g : = x > x (f(x) k(x))/((k(x))2 f(x) z(x));
x[0] : = 1; for n from 1 to 20 do; x[n] := evalf[20](g(x[n 1])); end do;
ile yaplabilir

Ornek 4.35. x
6
x 1 = 0 denkleminin [1,2] kok un u = 10
2
hata payyla
A. Yarlama metodu ile
B. kiris metodu ile
C. Newton Raphson metodu ile coz un uz.
D. Sabit nokta iterasyonu ile coz un uz.
C oz um:
A. Yarlama metoduyla istenilen hatayla cozelim
|x
n
p| <
b a
2
n
< 10
2
=100 < 2
n
=ln 100 < n
4.6 < n
dir yani; n = 5 alnmaldr.
n a
n
b
n
m
n
f (m
n
)
1 1 3 1.5 8.890625000
2 1 1.5 1.25 1.564697266
3 1 1.25 1.125 0.09771347
4 1.125 1.25 1.1875 0.616653025
5 1.125 1.875 1.15625 0.233268925
B. Bu problem icin f (x) = x
6
x 1 dr. x
0
= 1, x
1
= 2 olup f (x
0
) = 1 ve f (x
1
) = 61olup
x
n
= x
n1

f (x
n1
) (x
n1
x
n2
)
f (x
n1
) f (x
n2
)
indirgeme form ul unden ardsk olarak
x
2
= x
1

f (x
1
) (x
1
x
0
)
f (x
1
) f (x
0
)
= 2
61 (2 1)
61 + 1
= 1.0161290322580645161
f (x
2
) =-.915367715 olup
x
3
= x
2

f (x
2
) (x
2
x
1
)
f (x
2
) f (x
1
)
= 1.0161290322580645161
.915367715 (1.0161290322580645161 2)
.915367715 61
= 1.0306747541311724036
32 N umerik Analiz
f(x
3
) =-.831921415
x
4
= 1.1756889442904011157
x
5
= 1.1236790653714192370
x
6
= 1.1336710812052531793
x
7
= 1.1347526818264030642
C. Newton-Raphson
x
n
= x
n1

f (x
n1
)
f

(x
n1
)
iterasyon form ul unde x
0
= 1 alarak
x
n
= x
n1

x
6
n1
x
n1
1
6x
5
n1
1
den ardsk olarak
x
0
= 1
x
1
= 1.2
x
2
= 1.1435758425030438079
x
3
= 1.1349094622420857949
x
4
= 1.1347242213865577060
x
5
= 1.1347241384015361396
D. x = (x + 1)
1
6
dan g (x) = (x + 1)
1
6
alalm. Asikar olarak g (x) [1, 2] dir.
g

(x) =
1
6 (x + 1)
5
6
<
1
6 2
5/6
<
1
6
elde edilir. x
0
= 1.5 alalm
x
1
= g (x
0
) = 1.164993051
den istenilen hata ile coz um u bulalm
|x
n
p| <
(1/6)
n
1
1
6
|1.164993051 1.5| < 10
2
den
600
5
.335006949 < 6
n
=
log (40.20083388)
log 6
< n
= 2.06 < n
yani n = 3 dir. Buradan
x
2
= g (x
1
) = g (1.164993051) = 1.137390032
x
3
= g (x
2
) = g (1.137390032) = 1.134960194
N umerik Analiz 33

Ornek 4.36. e
x
4x
2
= 0 denkleminin [0, 1] aralgndaki kok un u sabit nokta iterasyonu ile = 10
3
hata payyla hesaplaynz.
C oz um: x =
e
x
2
2
dan g(x) =
e
x
2
2
alrsak her x [0, 1] = I icin g (x) I dr ve |g

(x)| <
1
4

e =.41218031767503203670
1 oldugundan g uygun bir iterasyon fonksiyonudur. x
0
= 0.5 alrsak
x
1
= g (x
0
) = g (0.5) = .64201270834387074205
olup
|x
n
p| <
0.412180317675
n
1 0.412180317675
|.64201270834387074205 0.5|
<
k
n
.5878196823
.1420127083 < 10
3
den
142.0127083
.5878196823
< k
n
=5.487251590 < nlog (0.412180317675)
5.487251590 < 0.8862943611n =6.19 < n
elde edilir. Yani; 7. adma kadar devam etmeliyiz.
x
2
= g (x
1
) = g (.64201270834387074205)
= .6892571700
x
3
= g (x
2
) = g (.6892571700)
= .7057327915
x
4
= g (x
3
) = g (.7057327915)
= .7115704965
x
5
= g (.7115704965) = .7136505000
x
6
= g (.7136505000) = .7143930840
x
7
= g (.7143930840) = .7146583815
5

Interpolasyon Teorisi

Interpolasyon bir fonksiyonun tablo halinde verilmis degerlerinden hareketle, bu fonksiyonun bu aralkta
bilinmeyen degerlerinin hesaplanmas islemidir. Diger bir degisle verilmis bir fonksiyonun bilinen daha
basit bir polinomla gosterilmesi veya onun yerine kullanlmas icin de kullanlr.
Eger bir aralkta, bir f (x) fonksiyonu ile P (x) polinomunun aldg degerler istenildigi kadar k u c uk
oluyorsa yani; her > 0 icin |f (x) P (x)| < oluyorsa P (x) polinomuna f (x) fonksiyonunun bir
yaklasm polinomu denir.
34 N umerik Analiz
Teorem 5.1. (Weiertrass Yaklasm Teoremi) Eger f (x) fonksiyonu [a,b] aralnda tanml ve s urekli
ve > 0 says verilmis ise bu durumda [a,b] kapal aralgnda tanml ve s urekli ve her x [a, b] icin
|f (x) P (x)| <
olacak bicimde bir P (x) polinomu vardr.
Baz hesaplamalarda Taylor polinomlar yetersiz kal ornegin f (x) =
1
x
fonksiyonunu x = 1 noktasnda
Taylor serisine acarsak
P
n
(x) =
n

k=0
f
(k)
(1)
k!
(x 1)
k
=
n

k=0
(1)
k
(x 1)
k
olmak uzere
f (x) = P
n
(x) + R
n+1
(x)
seklinde yazlabilir. Fakat P
n
(3) = (1)
k
2
k
fakat f(3) =
1
3
dir. Yani Taylor polinomlar yaklask
hesaplamalarda her zaman kullanlabilecek bir yonten degildir.
5.1

Interpolasyon ve Lagrange Polinomu
x
0
ve x
1
iki nokta ve f (x) fonksiyonunun bu noktalardaki degeri srasyla y
0
ve y
1
olsun. (x
0
, y
0
) ve
(x
1
, y
1
) noktalarndan gecen dogrunun denklemi asikar olarak
y y
0
=
y
1
y
0
x
1
x
0
(x x
0
)
dr. Bu dogru denklemi
y =
x x
1
x
0
x
1
y
0
+
x x
0
x
1
x
0
y
1
seklinde yazlabilir. L
0
=
xx
1
x
0
x
1
ve L
1
=
xx
0
x
1
x
0
ile
P (x) = L
0
y
0
+ L
1
y
1
polinomunu tanmlayalm. Asikar olarak P (x
i
) = f (x
i
) (i = 0, 1) ve L
0
(x
1
) = 0 ve L
1
(x
1
) = 1 dir.
Simdi yukardaki yontemi daha genelleyelim x
0
, x
1
, , x
n
noktalarnda f (x) ile ayn degeri alacak
p (x) = L
0
f (x
0
) + L
1
f (x
1
) + + L
n
f (x
n
) (5.1)
seklinde bir interpolasyon polinomu aranrsa P (x
i
) = f (x
i
) sart bize
L
k
(x
i
) =
_
1 k = i
0 k = i
sonucunu verir. Boylece L
k
(x) polinomlar
L
k
(x) =
n

i=0
i=k
x x
i
x
k
x
j
ile verilebilir. Bu sekilde tanmlanan (5.1) polinomuna Lagrange interpolasyon polinomu denir.
N umerik Analiz 35
Teorem 5.2. Eger x
0
, x
1
, , x
n
, n+1 farkl nokta ve bu noktalarda f (x) fonksiyon degerleri verilmis
ise f ile ayn degerleri alan yani;
f (x
k
) = P (x
k
) , k = 0, 1, , n
olan n. dereceden bir ve yanlz bir P (x) polinomu vardr. Bu Polinam (5.1) seklinde tanml olan poli-
nomdur.

Ornek 5.3. f (x) ile ilgili asagdaki tablo veriliyor.

Uc unc u dereceden Lagrange interpolasyon polinomunu
bulunuz.
x
k
f (x
k
)
2 1
3 2
1 3
4 4
C oz um:
L
0
(x) =
(x x
1
) (x x
2
) (x x
3
)
(x
0
x
1
) (x
0
x
2
) (x
0
x
3
)
=
(x 3) (x + 1) (x 4)
6
L
1
(x) =
(x x
0
) (x x
2
) (x x
3
)
(x
1
x
0
) (x
1
x
2
) (x
1
x
3
)
=
(x 2) (x + 1) (x 4)
4
L
2
(x) =
(x x
0
) (x x
1
) (x x
3
)
(x
2
x
0
) (x
2
x
1
) (x
2
x
3
)
=
(x 2) (x 3) (x 4)
60
L
3
(x) =
(x 2) (x 3) (x + 1)
10
Olup
P
3
(x) =
3

k=0
L
k
(x) f (x
k
)
=
(x 3) (x + 1) (x 4)
6

(x 2) (x + 1) (x 4)
2

(x 2) (x 3) (x 4)
20
+
2 (x 2) (x 3) (x + 1)
5
=
1
60
x
3
+
7
20
x
2

16
15
x +
8
5
olarak elde edilir.
Teorem 5.4. Eger x
0
, x
1
, , x
n
; [a,b] aralgnda n+1 farkl nokta ve f C
n+1
[a, b] olsun. Bu durumda
her x [a, b] icin,
f (x) = P (x) +
f
(n+1)
()
(n + 1)!
(x x
0
) (x x
1
) (x x
n
) (5.2)
olacak sekilde (a, b) vardr. Burada P (x) lagrange interpolasyon polinomu ve
f
(n+1)
()
(n + 1)!
(x x
0
) (x x
1
) (x x
n
)
e hata terimi denir.
36 N umerik Analiz

Ornek 5.5. f (x) = ln x fonksiyonu icin logaritma tablosu asagdaki sekilde veriliyor. f (2.5) degeri
nedir? ve yaplan hatay bulunuz.
x
k
ln x
k
1 0
2 0.6931471806
3 1.098612289
4 1.386294361
C oz um:
L
0
(x) =
(x x
1
) (x x
2
) (x x
3
)
(x
0
x
1
) (x
0
x
2
) (x
0
x
3
)
=
(x 2) (x 3) (x 4)
(1 2) (1 3) (1 4)
=
(x 2) (x 3) (x 4)
6
L
1
(x) =
(x x
0
) (x x
2
) (x x
3
)
(x
1
x
0
) (x
1
x
2
) (x
1
x
3
)
=
(x 1) (x 3) (x 4)
(2 1) (2 3) (2 4)
=
(x 1) (x 3) (x 4)
2
L
2
(x) =
(x x
0
) (x x
1
) (x x
3
)
(x
2
x
0
) (x
2
x
1
) (x
2
x
3
)
=
(x 1) (x 2) (x 4)
(3 1) (3 2) (3 4)
=
(x 1) (x 2) (x 4)
2
L
3
(x) =
(x x
0
) (x x
1
) (x x
2
)
(x
3
x
0
) (x
3
x
1
) (x
3
x
2
)
=
(x 1) (x 2) (x 3)
(4 1) (4 2) (4 3)
=
(x 1) (x 2) (x 3)
6
olup
P (x) =
3

k=0
f (x
k
) L
k
= 0.6931471806
(x 1) (x 3) (x 4)
2
+1.098612289
(x 1) (x 2) (x 4)
2
+1.386294361
(x 1) (x 2) (x 3)
6
= 1.150728289 + 0.0283165060 x
3
0.313740071 x
2
+ 1.436151855 x
olup
ln 2.5 P (2.5) = 0.921221311
dir. (ln 2.5 =.91629073187415506518 gercek deger) Simdi bu islemde yaplan hatay hesaplayalm.
f (x) = ln x
f

=
1
x
, f

=
1
x
2
, f

=
2
x
3
, f
(4)
=
3!
x
4
N umerik Analiz 37
olup

f
(4)
()
24
(2.5 1) (2.5 2) (2.5 3) (2.5 4)

f
(4)
()
24
0.5625

<
1
4
0.5625 = 0.140625
5.2 Bol unm us Farklar
P
n
; x
0
, x
1
, , x
n
noktalarnda f ile ayn degeri alan n. dereceden Lagrange polinomu olsun. x
0
, x
1
, , x
n
noktalarna gore
P
n
(x) = a
0
+ a
1
(x x
0
) + a
2
(x x
0
) (x x
1
) + + a
n
(x x
0
) (x x
1
) (x x
n
) (5.3)
olacak sekilde a
0
, a
1
, , a
n
degerlerini hesaplayalm.
a
0
= P
n
(x
0
) = f (x
0
)
dr. Simdi (5.3) de x = x
1
yazlrsa
f (x
0
) + a
1
(x
1
x
0
) = P
n
(x
1
) = f (x
1
) =a
1
=
f (x
1
) f (x
0
)
x
1
x
0
= f[x
0
, x
1
]
dir. Benzer sekilde devam edilirse
a
k
= f[x
0
, , a
k
]
bulunur. Buradan Lagrange polinomu
P
n
(x) = f[x
0
] + f[x
0
, x
1
] (x x
0
) + + f[x
0
, , x
n
] (x x
0
) (x x
1
) (x x
n
) (5.4)
dr.

Ornek 5.6. f (x) fonksiyonu ile ilgili olarak

x f (x)
1 0.7651977
1.3 0.6200860
1.6 0.4554022
1.9 0.281818
2.2 0.1103623
tablosu veriliyor. Bol unm us fark tablosunu olusturarak interpolasyon polinomunu bularak f (1.5) degerini
hesaplaynz.
38 N umerik Analiz
C oz um:
x
k
f (x
k
) f[x
i
, x
j
] f[x
i
, x
j
, x
k
] f[x
i
, x
j
, x
k
, x
l
]
1 0.7651977
0.4837056667
1.3 0.6200860 0.1087338888
.5489460000 0.06587839497
1.6 0.4554022 0.04944333333 0.00182510295
.5786120000 0.06806851851
1.9 0.281818 0.01181833333
.5715210000
2.2 0.1103623
Buna gore 3. dereceden interpolasyon polinomu
P
4
(x) = 0.7651977 0.4837056667 (x 1) 0.1087338888 (x 1) (x 1.3)
+0.06587839497 (x 1) (x 1.3) (x 1.6)
0.00182510295 (x 1) (x 1.3) (x 1.6) (x 1.9)
olarak elde edilir. Buradan
f (1.5) P
4
(1.5) = 0.51182
dir.
Acklama 2. Eger x
0
, x
1
, , x
n
noktalar arasndaki fark esit; yani x
k
x
k1
= h ise ,(5.4) denklemi
daha basit olarak yazlabilir. Simdi x = x
0
+ sh olsun. Bu durumda (5.4) denklemi
P
n
(x) = P
n
(x
0
+ sh) = f[x
0
] + shf[x
0
, x
1
] + s (s 1) h
2
f[x
0
, x
1
, x
2
] +
+s (s 1) (s n + 1) h
n
f[x
0
, , x
n
]
=
n

k=0
s (s 1) (s k + 1) h
k
f[x
0
, , x
k
]
veya
_
s
k
_
=
s (s 1) (s k + 1)
k!
binom katsaylar kullanlarak
P
n
(x) = P
n
(x
0
+ sh) =
n

k=0
_
s
k
_
k!h
k
f[x
0
, , x
k
]
seklinde yeniden yazlabilir. Bu form ule Newton ileri bol umm us fark form ul u denir. Simdi (5.3) de x = x
0
yazlrsa a
0
= f (x
0
) dr. Simdi (5.3) de x = x
1
yazlrsa
f (x
0
) + a
1
(x
1
x
0
) = P
n
(x
1
) = f (x
1
) =a
1
=
f (x
1
) f (x
0
)
x
1
x
0
yani
a
1
=
f (x
0
)
h
N umerik Analiz 39
dir. Dikkat edilirse
f[x
0
, x
1
, x
2
] =
f[x
1
, x
2
] f[x
0
, x
1
]
x
2
x
0
=
1
2h
[
f (x
1
) f (x
0
)
h
] =
1
2h
2

2
f (x
0
)
dir. Benzer sekilde operator un un ardsk sekilde uygulanmas ile
f[x
0
, , a
k
] =

k
f (x
0
)
h
k
k!
oldugu gosterilebilir. Buradan
P
n
(x) =
n

k=0
_
s
k
_

k
f (x
0
)
dr. Benzer sekilde eger interpolasyon noktalar x
n
, x
n1
, , x
0
seklinde d uzenlenirse, interpolasyon
polinomu (5.4) denklemine benzer olarak
P
n
(x) = f[x
n
] + f[x
n1
, x
n
] (x x
n
) + +
n
f[x
0
, , x
n
] (x x
n
) (x x
n1
) (x x
1
) (5.5)
seklinde bir interpolasyon polinomu elde edilir. Dikkat edilirse
f[x
n1
, x
n
] =
f(x
n
) f(x
n1
)
x
n
x
n1
=
1
h
f (x
n
)
f[x
n2
, x
n1
, x
n
] =
f[x
n1
, x
n
] f[x
n2
, x
n1
]
x
n
x
n2
=
1
2h
_
[f (x
n
) f (x
n1
)]
h
_
=
1
2h
2

2
f (x
n
)
dir. En genel halde
f[x
nk
, x
nk+1
, , x
n
] =
1
k!h
k

k
f (x
n
)
yazlabilir. Buradan (5.5) denklemi x = x
n
+ sh ve x = x
i
+ (s + n i) h seklinde esit aralkl interpo-
lasyon noktalar icin
P
n
(x) = P
n
(x
0
+ sh) = f(x
n
) + sf(x
n
) + +
s (s + 1) (s + n 1)
n!

n
f(x
n
)
veya
_
s
k
_
= (1)
k
s (s + 1) (s + k 1)
k!
ile
P
n
(x) = P
n
(x
0
+ sh) =
n

k=0
(1)
k
_
s
k
_

k
f (x
k
)
seklinde de ksaca yazlabilir. Bu form ule Newton geri fark form ul ude denir.

Ornek 5.7. f (x) = log x fonksiyonu icin asagdaki tablo veriliyor. Bu tobloya gore interpolasyon poli-
nomunu olusturarak f (2) , f (6) ve f (10) degerlerini yaklask olarak hesaplaynz.
40 N umerik Analiz
C oz um: Bol unm us fark tablosu asikar olarak
x
k
y
k
f[x
i
, x
j
] f[x
i
, x
j
, x
k
] f[x
i
, x
j
, x
k
, x
t
] f[x
i
, x
j
, x
k
, x
t
, x
l
]
1 0
.2385606274
3 0.4771212549 0.03190906320
.1109243746 0.00374066234
5 0.6989700041 0.09465089162 0.0003667048062
0.07306401795 0.0008070238895
7 .8450980400 0.004622945825
0.05457223465
9 .9542425093
dr. Tablonun basndaki degerlere yakn bir deger soruldugundan Newton ileri fark polinomu daha hassas
sonuc verdiginden kullanlr. Buradan
P
4
(x) = 0 + .2385606274 (x 1) 0.03190906320 (x 1) (x 3)
+0.00374066234 (x 1) (x 3) (x 5)
0.0003667048062 (x 1) (x 3) (x 5) (x 7)
dr. Buradan
log 2 P
4
(2) = .2871922497
dr (log2 nin gercek degeri .30102999566398119522...). Simdi log10 degeri istenildiginden Newton geri
fark polinomu daha hassas sonu c verdiginden kullanlr. Buradan
P
G
(x) = .9542425093 + 0.05457223465 (x 9) 0.004622945825 (x 9) (x 7)
+0.0008070238895 (x 9) (x 7) (x 5)
0.0003667048062 (x 9) (x 7) (x 5) (x 3)
olup
1 = log 10 P
G
(10) = .9685472604
dr. Newton ileri fark fom ul une gore hesaplansayd
log 10 P
4
(2) = .9685472601
elde edilirdi. Buradan son noktalara yakn degerler icin geri fark form ul un un daha hassas sonuc verdigi
gor ul ur.
Acklama 3. Ortadaki noktalara yakn degerler icin merkezi fark operator u kullanlarak interpolasyon
polinomlar elde edilebilir. Bunlar icinde en cok kullanlan Bessel, Stirling, Everett interpolasyon poli-
nomlardr. Fakat biz bu durumlara deginmeyecegiz.
5.3 En K uc uk Kareler Metodu
Simdiye kadar inceledigimiz interpolasyon polinomlarnda verilen tablo noktalar saysna bagl olarak
derecesi bilinen polinomlarla ilgilendik. Bu ksmda istenen dereceden polinomun en iyi yaklasmn veren
bir yol izlenecektir.
N umerik Analiz 41
Tanm 5.8. Tablo noktalar yardmyla elde edilen polinomun gragi ile esas egri arasnda bir fark
olusacaktr. Bu farkka sapma denir. En iyi yaklasm bulabilmek icin bu sapma miktarnn toplamnn
minumum olmas gereklidir. Tablo degerleri (x
i
, y
i
) ve yaklasm noktalar (x
i
, Y
i
) olsun.
n

i=1
|Y
i
y
i
| = minimum (5.6)
olmaldr. Ancak mutlak degerli fonksiyonlarn minimum yerlerinde t urevleri olmadgndan, minimumu
bulmak icin t urev alamayz. Bu nedenle (5.6) ifadesine denk olan
S =
n

i=1
(Y
i
y
i
)
2
= minimum (5.7)
ifadesini kullanalm.
5.3.1 En K uc uk Kareler Metoduyla En iyi Dogru Denklemini Bulma
(x
i
, y
i
) , i = 1, , n toblo noktalar olmak uzere, bu noktalar en iyi karakterize eden dogru denklemini
bulmak istiyoruz. Bu dogrunun denklemi Y = C
0
+C
1
x olsun. O halde C
0
ve C
1
degerlerini bulmalyz.
Dogru denkleminden
Y
i
= C
0
+ C
1
x
i
ve
S =
n

i=1
(Y
i
y
i
)
2
=
n

i=1
(C
0
+ C
1
x
i
y
i
)
2
= S (C
0
, C
1
)
dir. Bu formulde x
i
ve y
i
degerleri bilindiginden S = S (C
0
, C
1
) fonksiyonunun minimuma ulasabilmesi
icin
S
C
0
=
n

i=1
2 (C
0
+ C
1
x
i
y
i
) = 0
S
C
1
=
n

i=1
2 (C
0
+ C
1
x
i
y
i
) x
i
= 0
denklemleri birlikte saglanmaldr. Bu denklemler
nC
0
+ C
1
n

i=1
x
i
=
n

i=1
y
i
C
0
n

i=1
x
i
+ C
1
n

i=1
x
2
i
=
n

i=1
x
i
y
i
bu iki denklemin olusturdugu sistem C
0
ve C
1
e gore kolayca coz ulebilir.

Ornek 5.9. Bir fabrika yllara gore imalat asagdaki tablo ile verilmistir. Tablodaki noktalar en iyi
42 N umerik Analiz
temsil eden Y = C
0
+ C
1
x dogrusunu bulunuz.
seneler
Sats
(1000)birim
x
i
y
i
x
2
i
Y
i
Y
i
y
i
1 1 1 2 1.54 0.154
2 1.35 2.7 4 1.255 0.095
3 1.57 4.71 9 1.356 0.214
4 1.61 6.44 16 1.457 0.153
5 1.38 6.9 25 1.558 0.178
6 1.47 8.82 36 1.659 0.189
7 1.65 11.55 49 1.76 0.11
8 1.9 15.2 64 1.861 0.039
9 2.12 19.8 81 1.962 1.158
10

10
k=1
k = 55
2.05

10
k=1
y
i
= 16.10
20.50

10
k=1
x
i
y
i
= 96.90
100

10
k=1
x
2
i
= 385
2.063 0.013
bu veriler ile
10C
0
+ 55C
1
= 16.10
55C
0
+ 385C
1
= 96.90
elde edilir. Bu sistemin coz um u ise C
0
= 1.053, C
1
= 0.101 dir.
5.3.2 En K uc uk Kareler Metoduyla Tablo Noktalarndan Gecen En iyi Egriyi Bulma
Bu ksmda dogru yaklasmn daha da genelleyecegiz. (x
i
, y
i
) tablo degerleri olmak uzere bu noktalardan
gecen ve m. dereceden olan bir polinomun egerisini en k u c uk kareler metoduyla bulalm: Bu polinom
Y = C
0
+ C
1
x + C
m
x
m
olsun. Burada C
0
, C
1
ve C
m
katsaylarn belirlemeliyiz. Dogru yaklasma benzer sekilde
S = S (C
1
, C
2
, , C
m
) =
m

i=1
(Y
i
y
i
)
2
olacaktr. Buradan benzer muhakemelerle
S
C
0
=
m

i=1
2 (C
0
+ C
1
x + C
m
x
m
y
i
) = 0
S
C
1
=
m

i=1
2 (C
0
+ C
1
x + C
m
x
m
y
i
) x
i
= 0
.
.
.
S
C
m
=
m

i=1
2 (C
0
+ C
1
x + C
m
x
m
y
i
) x
m
i
= 0
N umerik Analiz 43
veya bu denklem d uzenlenirse
nC
0
+ C
1
m

i=1
x
i
+ C
2
_
m

i=1
x
2
i
_
+ + C
m
m

i=1
x
m
i
=
m

i=1
y
i
C
0
m

i=1
x
i
+ C
1
_
m

i=1
x
2
i
_
+ + C
m
m

i=1
x
m+1
i
=
m

i=1
x
i
y
i
.
.
.
C
0
m

i=1
x
m
i
+ C
1
_
m

i=1
x
m+1
i
_
+ + C
m
m

i=1
x
m+m
i
=
m

i=1
x
m
i
y
i
(5.8)
dir. Bu m + 1 bilinmeyen ve m + 1 denklemden olusan bir sistemdir. bu denklemin coz um u kolayca
yaplabilir.

Ornek 5.10. Asagdaki tablo degerlerini kullanarak f fonksiyonuna en iyi ikinci dereceden egrisel yaklasm
bulunuz.
x
i
1 2 3 4 5
y
i
1.4 1.6 1.65 1.70 1.85
C oz um: Bu soru icin n = 5, k = 2 dir.

Ikinci dereceden Y = C
0
+ C
1
x + C
2
x
2
seklinde birpolinom
aradgmzdan (5.8) den
5C
0
+ C
1
5

i=1
x
i
+ C
2
5

i=1
x
2
i
=
5

i=1
y
i
C
0
5

i=1
x
i
+ C
1
5

i=1
x
2
i
+ C
2
5

i=1
x
3
i
=
5

i=1
x
i
y
i
C
0
5

i=1
x
2
i
+ C
1
5

i=1
x
3
i
+ C
2
5

i=1
x
4
i
=
5

i=1
x
2
i
y
i
elde edilir.
5

i=1
x
i
=
5

i=1
i = 15,
5

i=1
x
2
i
=
5

i=1
i
2
= 55
5

i=1
x
3
i
=
5

i=1
i
3
= 255,
5

i=1
x
4
i
=
5

i=1
i
4
= 979
5

i=1
y
i
= 8.2,
5

i=1
x
i
y
i
= 25.6
5

i=1
x
2
i
y
i
= 96.1
oldu gundan
_
_
5 15 55
15 55 225
55 225 979
_
_
_
_
C
0
C
1
C
2
_
_
=
_
_
8.2
25.6
96.1
_
_
44 N umerik Analiz
elde edilir. Bu lineer denklemin coz um u ise C
0
= 1.29002, C
1
= 0.14284, C
2
= 0.00717 dir. yani;
Y = 1.29002 + 0.14284 x 0.00717x
2
olup Y
1
=1.42569, Y
2
=1.54702, Y
3
=1.65401, Y
4
=1.74666, Y
5
=1.82497 dir.

Ornek 5.11. f (x) = e

sin x
fonksiyonu icin asagdaki tablo veriliyor.
x
k
1.2 1.4 1.6 1.8 2.2
y = e
sin x
2.53968 2.67901 2.71712 2.64811 2.48257
A. f (1.3) ve f (1.9) degerlerine uygun bir interpolasyon polinomu ile yaklasnz.
B. Bu yaklasmlardaki hatalar icin bir ust snr belileyiniz.
C oz um: Fark tablosunu olusturalm
x
k
y
k
1.B.F 2.B.F 3.B.F 4.B.F 5.B.F
1.2 2.53968
0.69665
1.4 2.67901 1.26525
0.19055 .1229166667
1.6 2.71712 1.339 0.4294270834
0.34505 0.220625 0.0794270834
1.8 2.64811 1.206625 0.35
0.8277 0.500625
2 2.48257 .90625
1.1902
2.2 2.24453
buradan Newton ileri fark polinomu
P
5
(x) = 2.53968 + 0.69665 (x 1.2) 1.26525 (x 1.2) (x 1.4)
.1229166667 (x 1.2) (x 1.4) (x 1.6)
+0.4294270834 (x 1.2) (x 1.4) (x 1.6) (x 1.8)
0.0794270834 (x 1.2) (x 1.4) (x 1.6) (x 1.8) (x 2)
olup f (1.3) P
5
(1.3) =2.620901211 dir. Simdi Newton geri fark polinomunu kullanarak f (1.9) degerini
yaklask olarak hesaplayalm
P
G
(x) = 2.24453 1.1902 (x 2.2) .90625 (x 2.2) (x 2)
+0.500625 (x 2.2) (x 2) (x 1.8)
+0.35 (x 2.2) (x 2) (x 1.8) (x 1.6)
0.0794270834 (x 2.2) (x 2) (x 1.8) (x 1.6) (x 1.4)
olup f (1.9) P
G
(1.9) =2.576183633 dr.
N umerik Analiz 45
B. f (x) = e
sin x
olup f
(5)
(x) = e
sin x
_
cos x + 15 sin xcos x 10 cos
3
x + 15 sin
2
xcos x 10 sin xcos
3
x + cos
5
x
_
dir. f (1.3) icin yaplan hata

f
(5)
()
5!
(1.3 1.2) (1.3 1.4) (1.3 1.6) (1.3 1.8) (1.3 2)

<
0.0105
120

f
(5)
()
5!

< e 52
0.0105
120
< 0.0123
daha k uc ukt ur. (f (1.3) =2.621005926 gercek degeri)

Ornek 5.12. f (x) fonksiyonu ile ilgili asagdaki tablo veriliyor.

x 3 4 5 6 7 8
f (x) 2 2.6 3.1 4 5.5 7.1
A. En iyi birinci dereceden egrisel yaklasm bulunuz.
B. En iyi ikinci dereceden egrisel yaklasm bulunuz.
C. En iyi uc unc u dereceden egrisel yaklasm bulunuz.

Ornek 5.13. f (x) fonksiyonu ile ilgili asagdaki tablo veriliyor.

x 3 4 5 6 7 8
f (x) 2 2.6 3.1 4 5.5 7.1
A. En iyi birinci dereceden egrisel yaklasm bulunuz.
B. En iyi ikinci dereceden egrisel yaklasm bulunuz.
C. En iyi uc unc u dereceden egrisel yaklasm bulunuz.
sonuclar karslastrnz
C oz um:
.
x
k
y
k
x
2
k
x
3
k
x
4
k
x
5
k
x
k
y
k
x
2
k
y
k
x
3
k
y
k
3 2 9 27 81 6 18 54
4 2.6 16 64 256 10.4 41.6 166.4
5 3.1 25 125 625 15.5 77.5 387.5
6 4 36 216 1296 24 144 864
7 5.5 49 343 2401 38.5 269.5 1886.5
8 7.1 64 512 4096 56.8 454.4 3635.2
46 N umerik Analiz
Olup
6

k=1
x
k
= 33,
6

k=1
x
2
k
= 199,
6

k=1
y
k
= 24.3
6

k=1
x
3
k
= 1287,
6

k=1
x
4
k
= 8755,
6

k=1
x
5
k
= 61743
6

k=1
x
k
y
k
= 151.2,
6

k=1
x
2
k
y
k
= 1005,
6

k=1
x
3
k
y
k
= 6993.6
dir.
A.
nC
0
+ C
1
n

i=1
x
i
=
n

i=1
y
i
C
0
n

i=1
x
i
+ C
1
n

i=1
x
2
i
=
n

i=1
x
i
y
i
form ul unden
6C
0
+ 33C
1
= 24.3
33C
0
+ 199C
1
= 151.2
lineer denkleminin coz um u asikar olarak
C
0
= 1.46571429
C
1
= 1.002857143
yani birinci dereceden egerisel yakalsm
Y = 1.46571429 + 1.002857143 x
dir. Buradan Y
1
=1.542857139, Y
2
=2.545714282, Y
3
=3.548571425, Y
4
=4.551428568, Y
5
=5.554285711,
Y
6
=6.557142854 olarak elde edilir.
B. Bu soru icin n = 6, k = 2 dir.

Ikinci dereceden Y = C
0
+C
1
x+C
2
x
2
seklinde birpolinom aradgmzdan
(5.8) den
6C
0
+ C
1
6

i=1
x
i
+ C
2
6

i=1
x
2
i
=
6

i=1
y
i
C
0
6

i=1
x
i
+ C
1
6

i=1
x
2
i
+ C
2
6

i=1
x
3
i
=
6

i=1
x
i
y
i
C
0
6

i=1
x
2
i
+ C
1
6

i=1
x
3
i
+ C
2
6

i=1
x
4
i
=
6

i=1
x
2
i
y
i
N umerik Analiz 47
elde edilir. Buradan
_
_
6 33 199
33 199 1287
199 1287 8755
_
_
.
_
_
C
0
C
1
C
2
_
_
=
_
_
24.3
151.2
1005
_
_
lineer denklem sistemi elde edilir. Bu denklemin coz um u ise C
0
=2.9271428, C
1
=-0.765 ve C
2
=
0.16071429 dir. Burada aranan ikinci dereceden egerisel fonksiyon
Y = 2.9271428 0.765 x + 0.16071429x
2
olup Y
1
=2.07857141, Y
2
=2.43857144, Y
3
=3.12000005, Y
4
=4.12285724, Y
5
=5.44714301,
Y
6
=7.09285736 olarak hesaplanr.
C., Bu soru icin n = 6, k = 3 dir.

Ikinci dereceden Y = C
0
+ C
1
x + C
2
x
2
+ C
3
x
3
seklinde bir polinom
aradgmzdan (5.8) den
6C
0
+ C
1
6

i=1
x
i
+ C
2
6

i=1
x
2
i
+ C
3
6

i=1
x
3
i
=
6

i=1
y
i
C
0
6

i=1
x
i
+ C
1
6

i=1
x
2
i
+ C
2
6

i=1
x
3
i
+ C
3
6

i=1
x
4
i
=
6

i=1
x
i
y
i
C
0
6

i=1
x
2
i
+ C
1
6

i=1
x
3
i
+ C
2
6

i=1
x
4
i
+ C
3
6

i=1
x
5
i
=
6

i=1
x
2
i
y
i
C
0
6

i=1
x
3
i
+ C
1
6

i=1
x
4
i
+ C
2
6

i=1
x
5
i
+ C
3
6

i=1
x
6
i
=
6

i=1
x
3
i
y
i
elde edilir. Buradan
_

_
6 33 199 1287
33 199 1287 8755
199 1287 8755 61743
1287 8755 61743 446899
_

_
.
_

_
C
0
C
1
C
2
C
3
_

_
=
_

_
24.3
151.2
1005
6993.6
_

_
lineer denklem sisteminin coz um u asikar olarak C
0
=.87381, C
1
=.504622, C
2
=-0.083731, C
3
=
0.0148148 yani istenen u c un dereceden egerisel fonksiyon
Y = .87381 + .504622x 0.083731x
2
+ 0.0148148x
3
olup Y
1
=2.0340966, Y
2
=2.5007492, Y
3
=3.1554950, Y
4
=4.0872228, Y
5
=5.3848214, Y
6
=7.1371796
olarak hesaplanr.

Ornek 5.14. f (x) =

x
x
2
+1
fonksiyonu icin asagdaki tablo veriliyor
A.

Interpolasyon polinomunu elde ederek f (1.5) degerini yaklask olarak hesaplaynz.
B. En iyi ikinci dereceden egrisel yaklasmn elde ederek f (1.5) degerini yaklask olarak hesaplaynz.
x 1 2 3 4
f (x) 0.5 0.4 0.3 0.235294117
48 N umerik Analiz
C oz um:
A. Bol unm us fark tablosunu olusturalm.
x f (x) 1.B.F 2.B.F 3.BF
1 0.5
0.1
2 0.4 0
0.1 0.005882352833
3 0.3 0.0176470585
0.064705883
4 0.23529411
olup interpolasyon polinomu
P
3
(x) = 0.5 0.1 (x 1) + 0.005882352833 (x 1) (x 2) (x 3)
olup f (1.5) P
3
(1.5) = 0.4522058823 dr. (f(1.5) =.46153846153846153846 gercek degeri)
B. Bu soru icin n = 4, k = 2 dir.

Ikinci dereceden Y = C
0
+C
1
x+C
2
x
2
seklinde birpolinom aradgmzdan
(5.8) den
4C
0
+ C
1
4

i=1
x
i
+ C
2
4

i=1
x
2
i
=
4

i=1
y
i
C
0
4

i=1
x
i
+ C
1
4

i=1
x
2
i
+ C
2
4

i=1
x
3
i
=
4

i=1
x
i
y
i
C
0
4

i=1
x
2
i
+ C
1
4

i=1
x
3
i
+ C
2
4

i=1
x
4
i
=
6

i=1
x
2
i
y
i
elde edilir.
4

k=1
x
k
=
4

k=1
k = 10,
4

k=1
x
2
k
=
4

k=1
k
2
= 30,
4

k=1
x
3
k
=
4

k=1
k
3
= 100
4

k=1
x
4
k
=
4

k=1
k
4
= 354,
4

k=1
y
i
= 1.435294117
4

k=1
x
2
k
y
k
= 8.564705872,
4

k=1
x
k
y
k
= 3.141176468
olup
4C
0
+ 10C
1
+ 30C
2
= 1.435294117
10C
0
+ 30C
1
+ 100C
2
= 3.141176468
30C
0
+ 100C
1
+ 354C
2
= 8.564705872
olup bu lineer denklemin coz um u C
0
= 0.62647059, C
1
=-.13352941, C
2
= 0.008823529 olup En
iyi ikinci dereceden egrisel yaklasm
Y = 0.62647059 .13352941x + 0.008823529x
2
N umerik Analiz 49
olup
Y (1.5) = 0.4460294152
dr.

Ornek 5.15. f (x) =

10
2+x
2
fonksiyonu ile ilgili olarak asagdaki tablo veriliyor
x 1 2 3 4 5
f (x)
10
3
5
3
10
11
5
9
10
27
A. En iyi lineer yaklasm bulunuz.
B. En iyi ikinci dereceden yaklasm bulunuz.
C. En iyi uc unc u dereceden yaklasm elde ediniz
C oz um:
A. Tabloodaki verileri en iyi temsil eden Y = C
0
+ C
1
x seklindeki fonksiyonu aryoruz. Bu soru icin
n = 5 dir.
nC
0
+
5

k=1
x
k
=
5

k=1
y
k
C
0
5

k=1
x
k
+ C
1
5

k=1
x
2
k
=
5

k=1
x
k
y
k
dan
5C
0
+ 15C
1
=
2030
297
15C
0
+ 55C
1
=
4000
297
den
_
C
0
C
1
_
=
_
11
10

3
10
3
10
1
10
_ _
2030
297
4000
297
_
olup C
0
=1033/297=3.478114478, C
1
=
19
27
=-.7037037037 dir; yani
Y = 3.478114478 .7037037037x
B. Simdi de en iyi ikinci dereceden egrisel yaklasm bulalm; Y = C
0
+C
1
x+C
2
x
2
seklide egri aryoruz.
(5.8) den
5C
0
+ 15C
1
+ 55C
2
=
2030
297
15C
0
+ 55C
1
+ 225C
2
=
4000
297
55C
0
+ 225C
1
+ 979C
2
=
10790
297
50 N umerik Analiz
lineer denklem sistemi elde edilir.
_
_
C
0
C
1
C
2
_
_
=
_
_
23
5
33
10
1
2
33
10
187
70
3
7
1
2
3
7
1
14
_
_
.
_
_
2030
297
4000
297
10790
297
_
_
den C
0
=
511
99
=5.161616162, C
1
=
4463
2079
=-2.146705147, C
2
=
500
2079
= 0.2405002405 yani en iyi
ikinci dereceden egriselykalasm
Y = 5.161616162 2.146705147 x + 0.2405002405 x
2
olup
Y
1
= 3.255411256 Hata = 0.077922077
Y
2
= 1.830206830 Hata = 0.163540163
Y
3
= .886002885 Hata = 0.0230880241
Y
4
= .422799422 Hata = 0.1327561336
Y
5
= .440596434 Hata = 0.0702260636
dr.
C. Simdi de en iyi ikinci dereceden egrisel yaklasm bulalm; Y = C
0
+ C
1
x + C
2
x
2
+ C
3
x
3
seklide egri
aryoruz. (5.8) den
5C
0
+ 15C
1
+ 55C
2
+ 225C
3
=
2030
297
15C
0
+ 55C
1
+ 225C
2
+ 979C
3
=
4000
297
55C
0
+ 225C
1
+ 979C
2
+ 4425C
3
=
10790
297
225C
0
+ 979C
1
+ 4425C
2
+ 20515C
3
= 36550/297
lineer denklem sistemi elde edilir. Bu lineer denklem sisteminin coz um u
_

_
C
0
C
1
C
2
C
3
_

_
=
_

_
121
5
185
6
11
7
6
185
6
2605
63
425
28
59
36
11
425
28
319
56
5
8
7
6
59
36
5
8
5
72
_

_
.
_

_
2030
297
4000
297
10790
297
36550/297
_

_
den C
0
=
1841
297
=6.198653199, C
1
=-3.603495270, C
2
=.7960557961, C
3
=-0.06172839506 yani
aranan en iyi u c unc u dereceden yaklasm
Y = 6.198653199 3.603495270x + .7960557961x
2
0.06172839506x
3
olup
k Y
k
Hata
1 3.329485330 0.003848003
2 1.682058682 0.015392015
3 .886002887 0.0230880221
4 .570947575 0.0153920194
5 .366522368 0.0038480024
dr.
N umerik Analiz 51
6 N umerik T urev ve N umerik

Integral
Bilim adamlar ve m uhendislerin en cok karslastg problemlerden biride t urev hesaplamadr. N umerik
t urevi bir hesaplama yontemide fonksiyon yerine onu temsil eden interpolasyon polinomunu kullanmaktr.
Fakat baslangc verileri tam olsa bile interpolasyon polinomu ile n umerik t urev hesabnda b uy uk bir
duyarllk bekleyemeyiz ornegin
sekil
sekilden kolayca gor ulebildigi gibi interpolasyon polinomu esas egri etrafnda salnr. Tablo noktalarnn
dsnda ise P (x) ve f(x) in egimlerinin oldukca farkl olabilir.
Teorem 6.1. P (x) , (x
k
, f (x
k
)) , k = 0, 1, , n noktalarnda f nin interpolasyon polinomu olsun.
f C
n+2
[a, b] olmak uzere x = x
k
icin P

(x) in hatas
f

(x
k
) P (x
k
) =

(x) f
(n+1)
(
k
)
(n + 1)!
form ul u ile verilir. Burada k = 0, 1, , n icin
k
ve x
k
[a, b] dir.
6.1 Analitik Yerine Koyma Metodlar ile N umerik T urev Hesaplama
Bu ksmda fark operatorleri yardmyla elde edilen interpolasyon polinomlar yardmyla n umerik t urev
hesaplayacagz. k = 0, 1, , n icin x
k
esit aralkl noktalar olmak uzere Newton ileri fark interpolasyon
polinomu
f (x) P
n
(x) = P
n
(x
0
+ sh) =
n

k=0
_
s
k
_

k
f (x
0
)
52 N umerik Analiz
her iki tarfn x e gore t urevini alrsak
f

(x) P

n
(x) =
dP
ds
ds
dx
=
1
h
dP
ds
=
1
h
_
f (x
0
) +
(2s 1)
2

2
f (x
0
) + +
d
ds
_
s
n
_

n
f (x
0
)
_
(6.1)
dr. Eger x=x
0
ve n = 1 alrsak
f

(x
0
)
1
h
f (x
0
) =
f (x
1
) f (x
0
)
h
; E =
h
2
f

() (6.2)
elde edilir. Bu form ule iki nokta form ul u denir. Eger (6.1) de x = x
0
ve n = 2 alrsak
f

(x
0
)
1
h
_
f (x
0
)

2
f (x
0
)
2
_
=
1
2h
[3f (x
0
) + 4f (x
1
) f (x
2
)] ; E =
h
2
3
f

(
0
) . (6.3)
dr. Benzer sekilde x = x
1
alnrsa
f

(x
0
+ h) = f

(x
1
) =
1
2h
[f (x
2
) f (x
0
)]
h
2
6
f

(
1
) (6.4)
ve x = x
2
ise,
f

(x
0
+ 2h) = f

(x
2
) =
1
2h
[f (x
0
) 4f (x
1
) + 3f (x
2
)] +
h
2
3
f

(
2
) (6.5)
elde edilir. Bu form uller tekrar d uzenlenirse
f

(x
0
) =
1
2h
[3f (x
0
) + 4f (x
0
+ h) f (x
0
+ 2h)] +
h
2
3
f

(
0
) (6.6)
ve
f

(x
0
) =
1
2h
[f (x
0
+ h) f (x
0
h)]
h
2
6
f

(
1
) (6.7)
elde edilir. (6.6) ve (6.5) form ullerine uc nokta form ul u denir. Bu yaklasm (6.2) dan daha duyarldr.
Benzer sekilde devam ile daha duyarl n umerik t urev hesaplanabilir.
Not 6.2. Biz sadece Newton ileri fark form ul un u kullanarak n umerik t urev hesabndan bahsettik, diger
fark operat orlerini kullanarak benzer metodlarda gelistirilebilir. Fakat biz bu metodlara deginmeyecegiz.

Ornek 6.3. f (x) = x

2
fonksiyonu ile ilgili olarak asagdaki tablo verilmektedir
x 1 1.1 1.2 1.3 1.4
f (x) = x
2
1 1.21 1.44 1.69 1.96
iki nokta ve uc nokta form ullerini kullanarak f

(1.2) yi hesaplaynz. Gercek degeri ile yaklask olarak

hesapladgnz t urevleri karslastrnz.
C oz um: Bu problem icin h = 0.1 dir.

Iki nokta kuraln kullanarak
f

(x
0
) =
f (x
0
+ h) f (x
0
)
h
=
f (1.3) f (1.2)
0.1
=
1.69 1.44
0.1
= 2.5
olup (f

(1.2) = 2.4 gercek deger.)

E =
h
2
f

() =
0.1
2
2 = 0.1
N umerik Analiz 53
dir. Simdi uc nokta form ul un u yani (6.6) form ul un u kullanarak f

(1.2) yi hesaplayalm
f

(1.2) =
1
2h
[3f (1.2) + 4f (1.3) f (1.4)]
=
1
0.2
[3 1.44 + 4 1.69 1.96] = 2.4
olup E =
h
2
3
f

(
0
) = 0 dr.

Ornek 6.4. f (x) = xln x fonksiyonu icin asagdaki tablo veriliyor.

x 2 2.2 2.4 2.6 2.8
f (x) 1.386294 1.734606 2.101124 2.484329 2.882934
f

(2.8) degerini uc nokta form ullerini kullanarak hesaplaynz.

C oz um: Bu problem icin h = 0.2 dir. (6.5) den
f

(2.8) =
1
2h
[f (2.4) 4f (2.6) + 3f (2.8)]
=
1
0.4
(2.101124 4 2.484329 + 3 2.882934)
= 2.031525
dr. Bu islemde yaplan hata ise
E =
h
2
6
f

(
1
) =
0.2
2
6
1

2
1
burada
1
(2.4, 2.8) dir. Buradan hata
E < 0.001157407407
dr. (f

(2.8) =2.029619417 gercek degeri)

Not 6.5. f (x) fonksiyonu x
0
noktasnda uc unc u mertebeden Taylor polinomuna acalm. Bu polinomunun
x
0
+ h ve x
0
h noktalarndaki degeri
f (x
0
+ h) = f (x
0
) + f

(x
0
) h +
1
2
f

(x
0
) h
2
+
1
6
f

(x
0
) h
3
+
1
24
f
(4)
(
1
) h
4
f (x
0
h) = f (x
0
) f

(x
0
) h +
1
2
f

(x
0
) h
2

1
6
f

(x
0
) h
3
+
1
24
f
(4)
(
1
) h
4
olup bu denklemleri toplayp f

(x
0
) a gore cozersek
f

(x
0
) =
1
h
2
[f (x
0
h) 2f (x
0
) + f (x
0
+ h)]
1
24
_
f
(4)
(
1
) + f
(4)
(
1
)
_
h
2
elde edilir. f
(4)
fonksiyonu [x
0
h, x
0
+ h] aralgda s urekli ise, ara deger teoremine gore,
f

(x
0
) =
1
h
2
[f (x
0
h) 2f (x
0
) + f (x
0
+ h)]
h
2
12
f
(4)
() (6.8)
elde edilir. Burada [x
0
h, x
0
+ h] dir. Benzer sekilde devam ile daha y uksek mertebeden n umerik
t urev form ulleri verilebir.
54 N umerik Analiz

Ornek 6.6. f(x) fonksiyonu icin ornek (6.4) verilerini kullanarak f

(2.2) yi hesaplaynz.
C oz um: Bu problem icin h = 0.2 dir. (6.8) yi kullanarak
f

(2.2) =
1
0.04
[f (2) 2f (2.2) + f (2.4)]
=
1
0.04
(1.386294 2 1.734606 + 2.101124)
= 0.45515
elde ederiz. Bu islemde yaplan hata
|E| =

0.04
12

2

<
0.04
36
= 0.001111111111
olup gercek degeri f

(2.2) =.4545454545 dir.

Ornek 6.7. f (x) =

x
1+ln x
fonksiyonu ile ilgili asagdaki tablo veriliyor.
x 1 2 3 4 5
f (x) 1 1.181232 1.429516 1.676239 1.916121
A. f

(3) degerini hesaplaynz.

B. f

(3) degerini hesaplaynz.

C oz um:
A. Bu problem icin h = 1 dir. (6.5) den
f

(3) =
1
2h
[f (1) 4f (2) + 3f (3)]
=
1
2
(1 4 1.181232 + 3 1.429516)
= 0.28181
dr. (f

(3) =.2494480018 gercek deger)

B. Bu problem icin h = 1 dir. (6.8) yi kullanarak
f

(3) = [f (2) 2f (3) + f (4)]

= (1.181232 2 1.429516 + 1.676239)
= 0.001561
elde edilir. (f

(3) =-0.00355642085 gercek degeri)

N umerik Analiz 55
6.2 Richardson Eksrapolasyonu (Ds kestirim Metodu)
(6.7) uc nokta form ullerinde
f

(x
0
) =
1
2h
[f (x
0
+ h) f (x
0
h)]
h
2
6
f

(
1
)
hata terimi O
_
h
2
_
seviyesindedir. Simdi hata teriminin
E = K
1
h
2
+ O
_
h
4
_
sekline sahip oldugunu varsayalm. Burada K
1
degeri h ya bagl degildir. Buradan (6.7) form ul u
f

(x
0
) = N (h) + K
1
h
2
+ O
_
h
4
_
(6.9)
seklinde yazlabilir. Burada
N (h) =
1
2h
[f (x
0
+ h) f (x
0
h)]
dir. (6.9) de h yerine
h
2
yazarsak dogrulugu daha fazla olan
f

(x
0
) = N
_
h
2
_
+ K
1
h
2
4
+ O
_
_
h
2
_
4
_
(6.10)
form ul u elde edilir. Simdi (6.10) denklemini 4 ile carpalm ve (6.9) denkleminden ckarrsak
f

(x
0
) =
4N
_
h
2
_
N (h)
3
+ O
_
h
4
_
(6.11)
elde edilir. N
1
(h) = N (h) alarak
N
2
(h) =
4N
1
_
h
2
_
N
1
(h)
3
yi tanmlayalm. Buradan
f

(x
0
) = N
2
(h) + O
_
h
4
_
elde edilir. Simdi hata terimi O
_
h
4
_
seviyesindedir. Benzer sekilde simdi hata teriminin
E = K
1
h
4
+ O
_
h
6
_
sekline sahip oldugunu varsayalm. Buradan
f

(x
0
) = N
2
(h) + K
1
h
4
+ O
_
h
6
_
(6.12)
elde edilir. (6.12) de h yerine
h
2
alnrsa
f

(x
0
) = N
2
_
h
2
_
+ K
1
h
4
16
+ O
_
h
6
2
6
_
(6.13)
elde edilir. (6.13) denklemi 16=2
4
ile carplr (6.12) den ckarlrsa
f

(x
0
) =
16N
2
_
h
2
_
N
2
(h)
15
+ O
_
h
6
_
56 N umerik Analiz
elde edilir. Simdi
N
3
(h) =
16N
2
_
h
2
_
N
2
_
h
2
_
15
yi tanmlayalm. Benzer sekilde ardsk olarak devam edersek
N
j
(h) =
4
j1
N
j1
_
h
2
_
N
j1
(h)
4
j1
1
form ul u elde edilir. Boylece asagdaki tablo elde edilir.
H N
1
N
2
N
3
N
j
h N
1
(h)
h
2
N
1
_
h
2
_
N
2
(h)
h
4
N
1
_
h
4
_
N
2
_
h
2
_
N
3
(h)
h
8
N
1
_
h
8
_
N
2
_
h
8
_
N
3
_
h
2
_
.
.
.
En duyarl Sonuc
.
.
.

Ornek 6.8. Bir f (x) = xe

x
fonksiyonu icin asagdaki tablo degerleri biliniyor. h = 0.4 olduguna gore
f

(1) degerine ds kestirim metodu ile O

_
h
6
_
seviyesinde yaklasnz.
x 0.6 0.8 0.9 1.1 1.2
f (x) 1.093271280 1.780432742 2.213642800 3.304582626 3.984140308
1.4
5.677279954
C oz um: Bu problem icin
N
1
(h) =
1
2h
[f (x
0
+ h) f (x
0
h)]
form ul unden
N
1
(h) = N
1
(0.4) =
1
0.8
[f (1 + 0.4) f (1 0.4)]
=
1
0.8
(5.677279954 1.093271280)
= 5.730010840
N
1
_
h
2
_
= N
1
(0.2) =
1
0.4
[f (1 + 0.2) f (1 0.2)]
=
1
0.4
(3.984140308 1.780432742)
= 5.509268915
N
1
_
h
4
_
= N
1
(0.1) =
1
0.2
[f (1 + 0.1) f (1 0.1)]
=
1
0.2
(3.304582626 2.213642800)
= 5.454699130
olup asagdaki tablo yardmyla hesaplanr
N
1
N
2
N
3
h 5.730010840
h
2
5.509268915 5.401211926
h
4
5.454699130 5.434418829 5.436632623
N umerik Analiz 57
dr. Buradan f

(1) N
3
(h) = 5.436632623 dir. (f

(1) =5.4365636569180904708 gercek deger)

Ornek 6.9. f (x) =

1
1+x
2
fonksiyonu icin h = 0.2 alarak f

(1) degerinine O
_
h
8
_
seviyesinde yaklasnz.
C oz um:
N
1
(h) = N
1
(0.2) =
1
0.4
[f (1 + 0.2) f (1 0.2)]
= 0.4998000800
N
1
_
h
2
_
= N
1
(0.1) =
1
0.2
[f (1 + 0.1) f (1 0.1)]
= .4999875000
N
1
_
h
4
_
= N
1
(0.05) =
1
0.1
[f (1 + 0.05) f (1 0.05)]
= .4999992190
N
1
_
h
8
_
= N
1
(0.025) =
1
0.05
(f (1.025) f (0.975))
= .5000076289
olup
N
1
N
2
N
3
N
4
h 0.49980008
h
2
.4999875 .5230769231
h
4
.499999219 .5019136962 .5005028144
.4999999500 .5001219141 .5000024620 0.4999999956
olup f

(1) 0.4999999956 dir. Bu islem mapple program ile asagdaki sekilde yaplabir.
f : = x > 1/(1 + x2); x[0] := 1; N[1] := h > (1/(2 h)) (f(x[0] + h) f(x[0] h));
N[2] : = h > (4 N[1](h/2) N[1](h))/(4 1);
N[3] : = h > (4(3 1) N[3 1](h/2) N[3 1](h))/(4(3 1) 1);
N[4] : = h > (4(4 1) N[4 1](h/2) N[4 1](h))/(4(4 1) 1);
N[5] : = h > (4(5 1) N[5 1](h/2) N[5 1](h))/(4(5 1) 1);
for k from 0 to 4 do;
N[1](h/2(k)) : = N[1](0.2/2(k)); end do;
for k from 0 to 3 do;
N[2](h/2(k)) : = N[2](0.4/0.4/2(k)); end do;
for k from 0 to 2 do;
N[3](h/2(k)) : = N[3](0.4/0.4/2(k)); end do;
for k from 0 to1 do;
N[4](h/2(k)) : = N[4](0.4/2(k)); enddo;
58 N umerik Analiz
6.3 N umerik

Integral

Integral hesaplamas gerektiren problemler m uhendislikte ve uygulamal matematign her alannda karslaslr.
N umerik integral
b

a
f (x) dx
saysnn hesaplanmas problemidir.
Eger P (x) n. mertebeden f (x)e [a,b] uzerinde bir yaklasm olan interpolasyon polinomu ise
E =
b

a
f (x) dx
b

a
P (x) dx
hatasn hesaplayalm.
P (x) =
n

k=0
f (x
k
) L
k
(x) +
n

k=0
(x x
k
)
f
(n+1)
( (x))
(n + 1)!
oldu guna gore
b

a
f (x) dx =
b

a
n

k=0
f (x
k
) L
k
(x) dx +
1
(n + 1)!
b

a
(x x
k
)
f
(n+1)
( (x))
(n + 1)!
(6.14)
elde edilir. Simdi
a
k
=
b

a
L
k
(x) dx
yi tanmlarsak
b

a
f (x) dx
n

k=0
a
k
f (x
k
)
dr. Burada hata terimi
E =
1
(n + 1)!
b

a
(x x
k
)
f
(n+1)
( (x))
(n + 1)!
dir.
Simdi esit aralklarla verilmis birinci ve ikinci dereceden lagrange interpolasyon polinomlarn kulla-
narak baz ozel halleri inceleyelim. x
0
= a, x
1
= b olsun. Asikar olarak interpolasyon polinomu
P
1
(x) =
(x x
1
)
(x
0
x
1
)
f (x
0
) +
(x x
0
)
(x
1
x
0
)
f (x
1
)
N umerik Analiz 59
a b x
y
Figure 1:
olup
b

a
f (x) dx =
x
1

x
0
_
(x x
1
)
(x
0
x
1
)
f (x
0
) +
(x x
0
)
(x
1
x
0
)
f (x
1
)
_
dx
+
1
2
x
1

x
0
f

() (x x
0
) (x x
1
) dx
=
h
2
[f (x
0
) + f (x
1
)]
h
3
12
f

()
dr. Bu form ule yamuk kural denir.
Lagrange interpolasyon polinomlaryla integralde calsmak zor oldugundan, ilk basta Taylor aclmn
kullanarak x = x
1
noktasndaki uc unc u dereceden Taylor polinomu kullanarak bir integral form ul u elde
etmeye calsalm.
f (x) = f (x
1
) + f

(x
1
) (x x
1
) + f

(x
1
) (x x
1
)
2
+
f

(x
1
)
6
(x x
1
)
3
+
f
(4)
(
1
)
24
(x x
1
)
4
Burada x
0
= a, x
2
= b, x
1
= a + h, h =
ba
2
dr. Simdi bu ifadenin her iki taraf x
0
dan x
2
e kadar
integrali alnrsa h = x
2
x
1
= x
1
x
0
ve
(x
2
x
1
)
2
(x
1
x
0
)
2
= (x
2
x
1
)
4
(x
1
x
0
)
4
= 0
(x
2
x
1
)
3
(x
1
x
0
)
3
= 2h
3
(x
2
x
1
)
5
(x
1
x
0
)
5
= 2h
5
60 N umerik Analiz
x
y
a b
1
x
Figure 2:
oldu gu goz on une alnrsa
x
2

x
0
f (x) dx = 2hf (x
1
) + h
3
f

(x
1
) +
f
(4)
(
1
)
60
h
5
elde edilir. f

(x
1
) yerine daha onceden buldugumuz yaklask degeri
f

(x
1
) =
1
h
2
[f (x
0
) 2f (x
1
) + f (x
2
)]
h
2
12
f
(4)
(
2
)
yazarsak
x
2

x
0
f (x) dx =
h
3
[f (x
0
) + 4f (x
1
) + f (x
2
)]
h
5
12
_
1
3
f
(4)
(
2
)
1
5
f
(4)
(
1
)
_
veya
1
ve
2
yerine yazarsak
x
2

x
0
f (x) dx =
h
3
[f (x
0
) + 4f (x
1
) + f (x
2
)]
h
5
90
f
(4)
()
elde ederiz. Bu form ul Simson form ul u olarak bilinir.
Not 6.10. Nokta saysn arttrmak suretiyle daha hassas olarak yaklsk integral hesaplanbilir. ornegin
uc nokta kullanarak Simson form ul u
x
3

x
0
f (x) dx =
3h
8
[f (x
0
) + 3f (x
1
) + 3f (x
2
) + f (x
3
)]
3h
5
80
f
(5)
N umerik Analiz 61
olarak elde edilebilir.

Ornek 6.11. I =
1

0
x
2
dx integralinin yaklak degerini bulmak icin yanuk ve Simson kuraln uygulaynz.
C oz um:

Ilk basta yamuk kuraln uygulayalm. Bu problem icin x
0
= 0, x
1
= 1 ve h = 1 dir.
1

0
x
2
dx
1
2
[f (0) + f (1)] =
1
2
ve Hata
E =
h
3
12
f

() =
1
12
2 =
1
6
dr. Simdi Simson kuraln kullanarak integrali hesaplayalm. Bu problem icin x
0
= 0, x
1
=
1
2
, x
2
= 1
ve h = 0.5 dir.
1

0
x
2
dx
h
3
[f (x
0
) + 4f (x
1
) + f (x
2
)]
=
1
6
_
0 + 4
1
4
+ 1
_
=
1
3
ve hata
E = 0
dr.
6.4 Birlesik N umerik

Integral Yontemleri
Bu ksmda integral aralklarn daha k uc uk alt aralklara bolerek daha k uc uk aralklarda yaklask integrali
nasl hesaplanabilecegi arastrlacaktr.

Ornegin h = 2 alarak simson kuraln kullanarak

5
1
ln xdx
integralini hesaplayalm. Bu durumda

5
1
ln xdx =
2
3
[ln 1 + 4 ln 3 + ln 5] = 4.002591379
olup bu integralin gercek degeri 5ln5 4 =4.047189560 olup bu islemde yaplan hata ise 0.044598181 dir.
Bu islemde yaplan hata aralgn daha k uc uk aralklara bol unmesiyle azaltlabilir.

Ornegin [1, 5] aralgn
[1, 3] ve [3,5] olarak iki alt aralga bolerek h = 1 alarak ayn integrali hesaplayalm

5
1
ln xdx =

3
1
ln xdx +

5
3
ln xdx
=
1
3
[ln 1 + 4 ln 2 + ln 3] +
1
3
[ln 3 + 4 ln 4 + ln 5]
= 4.041476218
62 N umerik Analiz
olup bu islemde yaplan hata ise 0.005713342 dr Simdi aralg dort esit alt aralga bolelim yani; [1, 2], [2, 3],
[3, 4], [4, 5] seklinde alt aralklara bolerek n umerik integrali hesaplayalm (h = 0.5 dir)

5
1
ln xdx =

2
1
ln xdx +

3
2
ln xdx +

4
3
ln xdx +

5
4
ln xdx
=
1
6
[ln 1 + 4 ln 1.5 + 2 ln 2 + 4 ln 2.5 + 2 ln 3 + 4 ln 3.5 + 2 ln 4 + 4 ln 4.5 + ln 5]
= 4.046655065
dr. Bu islemde yaplan hata ise 0.000534495 dr. Aralgn k uc ult ulmesi ile hata degeri de azalmaktadr.
Bu yontem genellestirilebilir. [a, b] aralgn n esit alt aralga bolelim. Burada n cift tamsaydr. j =
0, 1, , 2m icin a = x
0
< a
1
< < x
2m
= b ve h = (b a)/2m

b
a
f (x) dx =
m

k=1

x
2k
x
2k2
f (x) dx
=
h
3
_
f (x
0
) + 2
m1

k=1
f (x
2k
) + 4
m

k=1
f (x
2k1
) + f (2m)
_

h
5
90
m

k=1
f
(4)
(
k
)
elde edilir. Eger f
(4)
C
4
[a, b] oldugu varsaylrsa f
(4)
fonksiyonu [a, b] aralgnda alr buradan hata
terimi yeniden d uzenlenirse
E =
h
5
90
m

k=1
f
(4)
(
k
) =
h
4
(b a)
180
f
(4)
()
elde edilir.
Benzer genelleme yamuk kural icinde verilebilir. Bu durumu analiz yapmadan asagdaki teoremle
ifade edelim.
Teorem 6.12. f C
2
[a, b] ve h =
ba
n
olsun. x
k
= a + kh olmak uzere birlesik yamuk kural

b
a
f (x) dx =
h
2
_
f (a) + f (b) + 2
n1

k=1
f (x
k
)
_

(b a) h
2
12
f

()
dir. Burada (a, b) dir.

Ornek 6.13. n = 6 alarak

2
0
1
1+x
2
dx integrali
A. birlesik yamuk kuraln kullanarak hesaplaynz.
B. Birlesik Simson yontemini kullanarak yaklask olarak hesaplaynz.
C oz um: Bu soru icin n = 6 ve h =
1
3
dir. x
k
= 0 +
k
3

2
0
f (x) dx
h
2
_
f (a) + f (b) + 2
5

k=1
f (x
k
)
_
=
1
6
_
f (0) + f (2) + 2
5

k=1
f
_
k
3
_
_
=
1
6
[1 + 0.2 + 2 (0.9 + .6923076923 + 0.5 + 0.36 + .2647058824)]
= 1.105671192
N umerik Analiz 63
dir. Gercek degeri arctan2=1.107148718 olup bu islemde yaplan hata 0.001477525794090503dr.. Bu
islem mapple ile
n : = 6; a := 0; b := 2; h := (b a)/n; f := x > 1/(1 + x2);
for k from 0 to n do;
x[k] : = a + k h;
end do;for k from 0 to n do;
y[k] : = evalf[10](f(x[k])); end do;
T : = (sum(2 y[k], k = 1..n 1) + f(b) + f(a)) (h/2); IG := int(f(x), x = 0..2); evalf[20](IGT);
ile yaplabilir.
B. Simdi de birlesik Simson kuraln kullanarak bu soruyu cozelim 6=2*3 oldugundan m= 3 ve h =
1
3
dir.

2
0
dx
1 + x
2
=
1
9
_
f (0) + 2
2

k=1
f (x
2k
) + 4
3

k=1
f (x
2k1
) + f (2)
_
=
1
9
+
2
9
(9/13 + 9/25) + 4 (9/10 + 1/2 + 9/34) +
1
9

1
5
= 1.1248265460030165913
dir. Bu islemde yaplan hata 0.0176778282089260883 dr. Bu mapple ile asagdaki sekilde coz ulebilir.
n : = 6; x[0] := 0; x[n] := 2; h := (x[n] x[0])/n; f := x > 1/(1 + x2);
for n from 0 to n do
x[n] : = x[0] + n h; end do;for n from 0 to n-1 do y[n] := f(x[n]); end do;
T : = evalf[20]((sum(2 f(x[2 k]), k = 1..(n/2) 1) + sum(4 f(x[2 k 1]), k = 1..n/2)
+f(x[4]) + f(x[0])) (h/3));
IG : = int(f(x), x = 0..2); Hata := evalf[20](abs(IGT)); ba glhata := evalf[20](abs((T IG)/IG));

Ornek 6.14. Birlesik yamuk ve simson kuraln kullanarak

2
1
dx
1 + x
integralini E = 0.001 hata ile hesaplaynz.
C oz um:

Ilk basta birlesik yamuk kuraln kullanarak istenilen hata ile integrali hesaplayalm
|E| =

(b a) h
2
12
f

()

1
6n
2
1
(1 + )
3

<
1
6n
2
1
8
< 0.01
den
4.56 < n
64 N umerik Analiz
yani n = 5 dir
_
h =
21
5
=
1
5
dir.
_
.

2
1
dx
1 + x

h
2
_
f (a) + f (b) + 2
4

k=1
f (x
k
)
_
=
1
10
_
1
2
+
1
3
+ 2
_
f
_
1 +
1
5
_
+ f
_
1 +
2
5
_
+ f
_
1 +
3
5
_
+ f
_
1 +
4
5
___
=
1
10
_
1
2
+
1
3
+ 2
_
.4545454545 + .4166666667 + .3846153846
+.3571428571
__
= 0.4059274058
dir.

2
1
dx
1 + x
= ln 3 ln 2 = 0.4054651084
olup bu islemde yaplan hata 0.0004622974 dir.
C oz um: Simdi Birlesik Simson kuraln kullanarak istenilen hata ile integrali hesaplayalm.
|E| =

h
4
(b a)
180
f
(4)
()

1
180 16 n
4
24
(1 + )
5

<
1
3840m
4
< 0.001
den
.7143601074 < m
yani n = 2 m =2 dir
_
h =
1
2
ven = 2 1yani m = 1 dir
_
. Buradan birlesik simson kural uygulanrsa

2
1
dx
1 + x

_
f (x
0
) + 2
m1

k=1
f (x
2k
) + 4
m

k=1
f (x
2k1
) + f (2m)
_

1
6
[f (1) + 4f(1.5) + f(2)]
=
1
6
_
1
2
+
8
5
+
1
3
_
=
73
180
= .40555555555555555556
olup bu islemde yaplan hata 0.0000904472 dir.

Ornek 6.15. Birlesik yamuk ve simson kuraln kullanarak

3
0

x + 1dx
integralini E = 0.01 hata ile hesaplaynz.
C oz um:

Ilk basta birlesik yamuk kuraln kullanarak istenilen hata ile integrali hesaplayalm
|E| =

(b a) h
2
12
f

()

9
12n
2
1
4 (1 + )
3
2

<
3
16n
2
< 0.01
den
18.75 < n
2
=4.33 < n
N umerik Analiz 65
yani n = 5 dir.
_
h =
30
5
=
3
5
dir.
_

3
0

1 + xdx
3
10
_
f (0) + f (3) + 2
4

k=1
f (x
k
)
_
=
3
10
_
1 + 2 + 2
_
1.264911064 + 1.483239697
+1.673320053 + 1.843908891
__
= 4.659227823
olup

3
0

x + 1dx = 14/3 = 4.6666666666666666667

dir. Bu islemde yaplan hata 0.007438844 dir.
C oz um: Simdi birlesik simson kuraln kullanarak istenilen hatada coz um u elde edelim.
|E| =

h
4
(b a)
180
f
(4)
()

243
180 16 m
4
15
16 (1 + )
7/2

<
243 15
180 16 m
4
16
< 0.01
den
81
1024m
4
< 0.01
den
7.91 < m
4
=1.67 < m
dirm buradan m = 2 yani;n=4 t ur.( h=
30
4
=
3
4
)

3
0

x + 1dx
h
3
_
f (x
0
) + 2
m1

k=1
f (x
2k
) + 4
m

k=1
f (x
2k1
) + f (2m)
_
=
1
4
_
_
1 + 2 (1.581138830084189666)
+4 (1.3228756555322952952 + 1.8027756377319946466)
+2
_
_
= 4.6662207083063847748
olup bu islemde yaplan hata0 .0004459583602818919 dir.

Ornek 6.16. Birlesik Yamuk ve simson kurallarn kullanarak

2
1
sin x
x
dx
integralini E=10
2
hata payyla hesaplaynz.
C oz um:

Ilk basta birlesik yamuk kuraln kullanarak istenilen hata ile integrali hesaplayalm
|f

(x)| =

sin x
x

2 cos x
x
2
+
2 sin x
x
3

<
5
x
< 5
66 N umerik Analiz
|E| =

(b a) h
2
12
f

()

5
12n
2

<
5
12n
2
< 0.01
den n > 6.45 yani yani n = 7 dir
_
h =
21
7
=
1
7
dir.
_
.

2
1
sin xdx
x

h
2
_
f (a) + f (b) + 2
6

k=1
f (x
k
)
_
=
1
14
_
sin 1 +
sin 2
2
_
+
+
1
7
_
f
_
1 +
1
7
_
+ f
_
1 +
2
7
_
+ f
_
1 +
3
7
_
+ f
_
1 +
4
7
_
+ f
_
1 +
5
7
_
+ f
_
1 +
6
7
__
=
1
14
(.8414709848 + .4546487134)
+
1
7
_
.7960950489 + .7463855646 + .6929321535
+.6363635092 + .5773384452 + .5165365670
_
= .6591015909
dr. integralin gercek degeri .65932990643551183366 olup bu islemde yaplan hata 0.000228315491173451207
dir.
C oz um: Simdi Birlesik Simson kuraln kullanarak istenilen hata ile integrali hesaplayalm.
f
(4)
(x) =
sin x
x
+
4 cos x
x
2

12 sin x
x
3

24 cos x
x
4
+
24 sin x
x
5
olup

f
(4)
(x)

<
65
x
< 65
|E| =

h
4
(b a)
180
f
(4)
()

65
180 16 m
4

<
13
576m
4
< 0.01 =1.22 < m
buradan m = 2 dir.

2
1
sin xdx
x

h
3
_
f (x
0
) + 2
1

k=1
f (x
2k
) + 4
2

k=1
f (x
2k1
) + f (2m)
_
=
1
12
_
sin 1 +
sin 2
2
+ 2
sin (3/2)
3/2
+ 4
sin 5/4
5/4
+ 4
sin 7/4
7/4
_
= .65933121094521179861
olup bu islemde yaplan hata 0.000000130450969996495 dir.
N umerik Analiz 67
6.5 Romberg

Integrasyonu
Bu metod daha once n umerik t urevde gord ug um uz ds kestirim metoduna tamamen benzerdir. Birlesik
yamuk kuralnda

b
a
f (x) dx =
h
2
_
f (a) + f (b) + 2
n1

k=1
f (x
k
)
_

(b a) h
2
12
f

()
= R
1,1

(b a) h
2
12
f

()
Ds kestirim metodunda oldugu gibi h yerine
h
2
,
h
4
,
h
8
, yani; m
1
= 1, m
2
= 2, m
3
= 2
2
, , m
k
= 2
k1
ve h
k
=
ba
m
k
= (b a)/2
k1
adm says olmak uzere h
k1
icin birlesik yamuk kural yazarsak

b
a
f (x) dx =
h
k1
2
_
_
f (a) + f (b) + 2
2
k2
1

i=1
f (a + ih
k1
)
_
_

(b a) h
2
k
12
f

(
k
)
= R
k1,1
+ Kh
2
k1
+ O
_
h
4
k1
_
(6.15)
(Burada hata terimi O
_
h
2
k1
_
seviyesidedir. Hata terimi
(ba)h
2
k1
12
f

(
k
) = Kh
2
k1
+O
_
h
4
k1
_
seklinde
varsaylmstr. ) Simdi h
k1
yerine
h
k1
2
= h
k
(dikkat edilirse h
k1
=
ba
2m
k1
=
ba
22
k2
= h
k
dir.) yazarsak

b
a
f (x) dx = R
k,1
+
h
2
k1
4
+ O
_
h
4
k1
16
_
(6.16)
elde edilir. (6.16) dort ile caplr (6.15) den ckarlrsa ds kestirm metodunda oldugu gibi

b
a
f (x) dx = R
k,2
+ O
_
h
4
k
_
elde edilir. Burada
R
k,2
=
4R
k,1
R
k1,1
3
dr. Benzer sekilde devam ile her i = 2, 3, ve j = 2, 3, , i icin Ronberg yontemi
R
i,j
=
4
j1
R
i,j1
R
i1,j1
4
j1
1
dr. Tablo halinde asagdaki sekilde gosterilebilir.
k R
k,1
R
k,2
R
k,3
R
k,j
1 R
1,1
2 R
2,1
R
2,2
3 R
3,1
R
3,2
R
3,3
.
.
.
.
.
.
i R
i,i
(en duyarl sonuc)
68 N umerik Analiz
Burada
R
1,1
=
h
1
2
[f (a) + f (b)]
R
2,1
=
h
2
2
[f (a) + f (b) + 2f (a + h
2
)]
=
b a
4
_
f (a) + f (b) + 2f
_
a +
(b a)
2
__
=
1
2
_
R
1,1
+ h
1
f
_
a +
h
1
2
__
dir. Benzer sekilde devam ile
R
k,1
=
1
2
_
_
R
k1,1
+ h
k1
2
k2

i=1
f
_
a +
_
i
1
2
_
h
k1
_
_
_
oldu gu gosterilebilir.

Ornek 6.17. Asagdaki integrallerin yaklask degerlerini bulmak icin, Ronberg yontemini kullanarak R
3,3
degerini hesaplaynz.
A.

3
1
dx
x
B.

2
0
x
3
dx
C.

3
0

1 + x
2
dx
D.

2
0
xsin xdx
C oz um:
A. Bu problem icin f (x) =
1
x
dir. k = 1 icin m
1
= 1, h
1
= 2 dir.
R
1,1
=
h
1
2
[f (a) + f (b)]
= f (1) + f (3) = 1 +
1
3
=
4
3
= 1.3333333333333333333
k = 2 icin m
2
= 2, h
2
= 1 dir. Buradan
R
2,1
=
1
2
_
R
1,1
+ h
1
f
_
a +
h
1
2
__
=
1
2
_
4
3
+ 2f (2)
_
=
1
2

_
4
3
+ 1
_
=
7
6
k = 3 icin m
3
= 4, h
3
=
1
2
olup
R
3,1
=
1
2
_
R
2,1
+ h
2
2

i=1
f
_
a +
_
i
1
2
_
h
2
_
_
=
1
2
_
7
6
+ f
_
1 +
1
2
_
+ f
_
1 +
3
2
__
=
1
2

_
7
6
+
2
3
+
2
5
_
=
67
60
N umerik Analiz 69
elde edilir.
k R
k,1
R
k,2
R
k,3
1
4
3
2
7
6
10
9
3
67
60
11
10
742
675
Buradan

3
1
dx
x

742
675
= 1.0992592592592592593
dir. Bu integralin gercek degeri ln 3 =1.0986122886681096914 dir. Bu mapple ile asagdaki sekilde
yaplabilir
a:=1;b:=3;f:=x- 1/x;m[1]:=1;h[1]:=b-a;R[1,1]:=evalf[20]((h[1]/2)*(f(a)+f(b)));for k from 2 to 6 do;
m[k]:=2(k-1);h[k]:=(b-a)/m[k];R[k,1]:=evalf[20]((1/2)*(R[k-1,1]+h[k-1]*sum(f(a+(i-1/2)*h[k-1]),
i=1..2(k-2))));R[k,2]:=evalf[20]((4*R[k,1]-R[k-1,1])/3);end do;for k from 3 to 6 do;R[k,3]:=(4(3-
1)*R[k,2]-R[k-1,2])/(4(3-1)-1);end do;for k from 4 to 6 do;R[k,4]:=(4(4-1)*R[k,3]-R[k-1,3])/(4(4-
1)-1);end do; for k from 5 to 6 do;R[k,5]:=(4(5-1)*R[k,4]-R[k-1,4])/(4(5-1)-1);end do;R[6,6]:=(4(6-
1)*R[6,5]-R[6,5])/(4(6-1)-1);
B. Bu problem icin f (x) =

1 + x
2
dir. k = 1 icin m
1
= 1, h
1
= 3 dir.
R
1,1
=
h
1
2
[f (a) + f (b)]
=
3
2
(f (0) + f (1)) =
3
2
(1 + 2) =
9
2
dir.k = 2 icin m
2
= 2, h
2
=
3
2
dir. Buradan
R
2,1
=
1
2
_
R
1,1
+ h
1
f
_
a +
h
1
2
__
=
1
2
_
9
2
+ 3f
_
3
2
__
=
1
2

_
9
2
+ 5.4083269131959839396
_
= 5.8258717017242764688
k = 3 icin m
3
= 4, h
3
=
3
4
olup
R
3,1
=
1
2
_
R
2,1
+ h
2
2

i=1
f
_
a +
_
i
1
2
_
h
2
_
_
=
1
2
_
5.8258717017242764688 +
3
2
_
f
_
3
4
_
+ f
_
9
4
___
=
5.8258717017242764688
2
+
3
4
(1.25 + 2.462214451)
= 5.697096689
olup
k R
k,1
R
k,2
R
k,3
1
9
2
2 5.8258717017 5.68669010554
3 5.697096689 5.6541716843571 5.652003789
70 N umerik Analiz
dir. Bu integralin gercek degeri
3

10
2

1
2
ln
_
3 +

10
_
=5.6526397198686024098 dir.

Ornek 6.18. Romberg yontemini kullanarak

1
0
e
x
2
dx
integralinin yaklask degerini 4 c u adma kadar yani R
4,4
degerini hesaplaynz.
C oz um: Bu problem icin f (x) = e
x
2
dir. k = 1 icin m
1
= 1, h
1
= 1 dir.
R
1,1
=
h
1
2
[f (a) + f (b)]
=
1
2
[f (0) + f (1)] =
1
2
_
1 +
1
e
_
= 0.6839397205857211608
k = 2 icin m
2
= 2 ve h
2
=
1
2
olup
R
2,1
=
1
2
_
R
1,1
+ h
1
f
_
a +
h
1
2
__
=
1
2
_
0.6839397205857211608 + f
_
1
2
__
=
1
2
_
0.6839397205857211608 + e
1/4
_
= .73137025182856301452
k = 3 icin m
3
= 3 ve h
3
=
1
4
olup
R
3,1
=
1
2
_
R
2,1
+ h
2
_
f
_
1
4
_
+ f
_
3
4
___
=
1
2
_
R
2,1
+
1
2
_
e
1/16
+ e
9/16
_
_
= .74298409780038120623
k = 4 icin m
4
= 4 ve h
4
=
1
8
olup
R
4,1
=
1
2
_
R
3,1
+ h
3
_
f
_
1
8
_
+ f
_
3
8
_
+ f
_
5
8
_
+ f
_
7
8
___
=
1
2
_
R
3,1
+
1
4
_
e
1/64
+ e
9/64
+ e
25/64
+ e
49/64
_
_
= .74586561484569520593
boylece asagdaki tabloyu
k R
k,1
R
k,2
R
k,3
R
k,4
1 0.68393972
2 .731370251 .747180428
3 .731370251 .746855379 .7468337099
4 .74586561 .7468261205 .7468241700 .7468240186
elde edilir. Bu integralin gercek degeri .74682413281242702540...dr.
N umerik Analiz 71

Ornek 6.19. Romberg yontemini kullanarak

4
0

xdx
integralinin yaklask degerini 4 c u adma kadar yani R
4,4
degerini hesaplaynz.
C oz um: Bu problem icin f (x) =

x dir. k = 1 icin m
1
= 1, h
1
= 4 dir.
R
1,1
=
h
1
2
[f (a) + f (b)]
= 2 (f (0) + f (4)) = 2 (0 + 2) = 4
k = 2 icin m
2
= 2, h
2
= 2 dir.
R
2,1
=
1
2
[R
11
+ 4f (2)] =
1
2
_
4 + 4

2
_
= 2 + 2

2
= 4.8284271247461900976
k = 3 icin m
3
= 3, h
3
= 1 dir.
R
3,1
=
1
2
[R
21
+ 2 (f (1) + f (3))] =
R
2,1
2
+ 1 +

3
= 2 +

2 +

3 = 5.1462643699419723423
k = 4 icin m
4
= 4, h
4
=
1
2
dir.
R
4,1
=
1
2
_
R
3,1
+ f
_
1
2
_
+ f
_
3
2
_
+ f
_
5
2
_
+ f
_
7
2
__
=
1
2
_
2 +

2 +

3 +

2
2
+

2
2
+

2
2
+

2
2
_
= 5.2650417729956346374
boylece asagdaki tabloyu elde ederiz
k R
k,1
R
k,2
R
k,3
R
k,4
1 4
2 4.828427124 5.1045694
3 5.14626436 5.252210118 5.262052826
4 5.26504177 5.304634240 5.308129183 5.308860554

4
0

xdx R
4,4
= 5.308860554.
Bu integralin gercek degeri
16
3
= 5.3 dir.
6.6 Gauss

Integrasyonu
Simdiye kadar inceledigimiz n umerik integral metodlar aralgn esit uzunluklu alt aralklara bol unmesi
esasna dayanyordu. Simdi [a, b] aralg yine ayn sayda fakat esit olmayan aralklara bol und ug unde
72 N umerik Analiz
acaba daha duyarl bir n umerik integral yaklasm elde etmek m umk unm ud ur? Bu soruya ilk olumlu
cevap Gauss tarafndan asagdaki sekilde verilmistir:

b
a
f (x) dx = a
0
f (x
0
) + a
1
f (x
1
) + + a
n
f (x
n
) (6.17)
integral form ul un u ele alarak hangi x
k
ve a
k
secimleri icin integral maksimum dogrulugu getirecektir.
sorusunu sormustur. (6.23) form ul unde 2n +2 tane hesaplanmas gereken paremetre vardr. Bu pareme-
treler integral fonksiyonu olarak 2n+1. dereceden bir polinom kullanarak belirlenebilirler. Bu polinom-
larda interpolasyon teorisi kullanlarak belirlenebilirler.
Gauss ilk admda [a, b] aralgn [1, 1] aralgna don ust urm ust ur. Bunu
x =
(b a) t + a + b
2
(6.18)
don us um u ile gerceklestirebiliriz. Eger bu don us umden t cekilirse
t =
2x (a + b)
b a
dir. Bu don us um altnda

b
a
f (x) dx =
b a
2

1
1
f
_
(b a) t + a + b
2
_
dt
=
b a
2

1
1
F (t) dt =
b a
2
(A
0
F (t
0
) + A
1
F (t
1
) + + A
n
F (t
n
)) (6.19)
dr. Burada A
k
ve t
k
belirlenmesi gereken paremetrelerdir.

Ilk basta (6.25) form ul unde n = 1 alalm. Bu halde

1
1
F (t) dt = A
0
F (t
0
) + A
1
F (t
1
) (6.20)
elde edilir. A
0
, A
1
, t
0
, t
1
degerleri integrali integralin gercek degerini verecek sekilde hesaplanmas icin
F (t) = t
k
, k = 0, 1, 2, 3 uc yada daha k uc uk dereceden bir polinom olmas halinde m umk und ur.
k = 0 icin

1
1
dt = A
0
+ A
1
2 = A
0
+ A
1
k = 1 icin

1
1
tdt = A
0
t
0
+ A
1
t
1
0 = A
0
+ A
1
k = 2 icin

1
1
t
2
dt = A
0
t
2
0
+ A
1
t
2
1

2
3
= A
0
t
2
0
+ A
1
t
2
1
k = 3 icin

1
1
t
3
dt = A
0
t
3
0
+ A
1
t
3
1
0 = A
0
t
3
0
+ A
1
t
3
1
(6.21)
(6.27) sistemindeki ikinci denklemi t
2
0
ile carpar 4. denklemden ckarrsak
t
1
(t
1
t
0
) (t
1
+ t
0
) = 0
N umerik Analiz 73
elde edilir. Bu sonuc diger iki denklemlede bagdasr dolaysyla t
1
= t
0
oldugu kullanlrsa
A
0
= A
1
= 1, t
2
0
=
1
3
elde edilir. Dolaysyla (6.26) ifadesi

1
1
F (t) dt = F
_

3
_
+ F
_
1

3
_
(6.22)
elde edilir. (6.28) ifadesine iki nokta icin Gauss form ul u ad verilir.
Ayn d us unce daha genel olan (6.25) form ul u icinde uygulanabilir. Bu durumda F (t) = t
k
, k =
0, 1, , 2n + 1, olarak alnr ve

1
1
t
k
=
_
0 k tek ise
2
k+1
k cift say
oldu gu goz on une alnrsa
A
0
+ A
1
+ + A
n
= 2
A
0
t
0
+ A
1
t
1
+ A
n
t
n
= 0
.
.
.
A
0
t
2n
0
+ A
1
t
2n
1
+ A
n
t
2n
n
=
2
2n + 1
A
0
t
2n+1
0
+ A
1
t
2n+1
1
+ A
n
t
2n+1
n
= 0
sistemine ulaslr. Dikkkat edilirse bu lineer olmayan bir sistemdir.
Acklama 4. Sistemdeki t
k
larn Legendre polinomlarnn kokleridir. A
k
saylar ise
A
k
=
2
(1 t
2
k
) [P

n
(t
k
)]
2
dir. Burada P
n
Legendre polinomudur. Yaklasm hatas ise
E =
f
(2n+2)
()
(2n + 2)!

b
a
(x x
0
) (x x
1
) (x x
n
) dx
ile verilir. Legendre polinomunun tanmn hatrlatp baz ozelliklerini verelim.
P
m
(x) =
_
_
_
1, m = 0
x m = 1
1
m
(2m1) xP
m1
(x) (m1) P
m2
(x) m = 2, 3,
dir. Bu P
m
(t) polinomlar
d
m
dt
m
_
t
2

_
1
2
_
2
_
m
= 0
dan elde edilirler.

Ornegim m = 2 alnrsa P
2
=
1
2
[3xP
1
(x) P
0
(x)] =
1
2
_
3x
2
1
_
dr. Diger m Z
+
degerleri icinde benzer sekilde ackca yazlabilirler.

Uc temel ozelligini ise
1. P
m
x in m. dereceden bir polinomudur.
2. P
m
polinomunun b ut un kokleri birbirinden farkl ve [1, 1] aralgndadr.
3. P
m
polinomunun b ut un kokleri orjine gore simetriktir.
74 N umerik Analiz
6.7 Gauss

Integrasyonu
Simdiye kadar inceledigimiz n umerik integral metodlar aralgn esit uzunluklu alt aralklara bol unmesi
esasna dayanyordu. Simdi [a, b] aralg yine ayn sayda fakat esit olmayan aralklara bol und ug unde
acaba daha duyarl bir n umerik integral yaklasm elde etmek m umk unm ud ur? Bu soruya ilk olumlu cevap
Gauss tarafndan asagdaki sekilde verilmistir:

b
a
f (x) dx = a
0
f (x
0
) + a
1
f (x
1
) + + a
n
f (x
n
) (6.23)
integral form ul un u ele alarak hangi x
k
ve a
k
secimleri icin integral maksimum dogrulugu getirecektir.
sorusunu sormustur. (6.23) form ul unde 2n +2 tane hesaplanmas gereken paremetre vardr. Bu pareme-
treler integral fonksiyonu olarak 2n + 1. dereceden bir polinom kullanarak belirlenebilirler. Bu polinom-
larda interpolasyon teorisi kullanlarak belirlenebilirler.
Gauss ilk admda [a, b] aralgn [1, 1] aralgna don ust urm ust ur. Bunu
x =
(b a) t + a + b
2
(6.24)
don us um u ile gerceklestirebiliriz. Eger bu don us umden t cekilirse
t =
2x (a + b)
b a
dir. Bu don us um altnda

b
a
f (x) dx =
b a
2

1
1
f
_
(b a) t + a + b
2
_
dt
=
b a
2

1
1
F (t) dt =
b a
2
(A
0
F (t
0
) + A
1
F (t
1
) + + A
n
F (t
n
)) (6.25)
dr. Burada A
k
ve t
k
belirlenmesi gereken paremetrelerdir.

Ilk basta (6.25) form ul unde n = 1 alalm. Bu halde

1
1
F (t) dt = A
0
F (t
0
) + A
1
F (t
1
) (6.26)
elde edilir. A
0
, A
1
, t
0
, t
1
degerleri integrali integralin gercek degerini verecek sekilde hesaplanmas icin
F (t) = t
k
, k = 0, 1, 2, 3 uc yada daha k uc uk dereceden bir polinom olmas halinde m umk und ur.
k = 0 icin

1
1
dt = A
0
+ A
1
2 = A
0
+ A
1
k = 1 icin

1
1
tdt = A
0
t
0
+ A
1
t
1
0 = A
0
+ A
1
k = 2 icin

1
1
t
2
dt = A
0
t
2
0
+ A
1
t
2
1

2
3
= A
0
t
2
0
+ A
1
t
2
1
k = 3 icin

1
1
t
3
dt = A
0
t
3
0
+ A
1
t
3
1
0 = A
0
t
3
0
+ A
1
t
3
1
(6.27)
N umerik Analiz 75
(6.27) sistemindeki ikinci denklemi t
2
0
ile carpar 4. denklemden ckarrsak
t
1
(t
1
t
0
) (t
1
+ t
0
) = 0
elde edilir. Bu sonuc diger iki denklemlede bagdasr dolaysyla t
1
= t
0
oldugu kullanlrsa
A
0
= A
1
= 1, t
2
0
=
1
3
elde edilir. Dolaysyla (6.26) ifadesi

1
1
F (t) dt = F
_

3
_
+ F
_
1

3
_
(6.28)
elde edilir. (6.28) ifadesine iki nokta icin Gauss form ul u ad verilir.
Ayn d us unce daha genel olan (6.25) form ul u icinde uygulanabilir. Bu durumda F (t) = t
k
, k =
0, 1, , 2n + 1, olarak alnr ve

1
1
t
k
=
_
0 k tek ise
2
k+1
k cift say
oldugu goz on une alnrsa
A
0
+ A
1
+ + A
n
= 2
A
0
t
0
+ A
1
t
1
+ A
n
t
n
= 0
.
.
.
A
0
t
2n
0
+ A
1
t
2n
1
+ A
n
t
2n
n
=
2
2n + 1
A
0
t
2n+1
0
+ A
1
t
2n+1
1
+ A
n
t
2n+1
n
= 0 (6.29)
sistemine ulaslr. Dikkkat edilirse bu lineer olmayan bir sistemdir.
Acklama 5. Sistemdeki t
k
larn Legendre polinomlarnn kokleridir. A
k
saylar ise
A
k
=
2
(1 t
2
k
) [P

n
(t
k
)]
2
dir. Burada P
n
Legendre polinomudur. Yaklasm hatas ise
E =
f
(2n+2)
()
(2n + 2)!

b
a
(x x
0
) (x x
1
) (x x
n
) dx
ile verilir. Legendre polinomunun tanmn hatrlatp baz ozelliklerini verelim.
P
m
(x) =
_
_
_
1, m = 0
x m = 1
1
m
[(2m1) xP
m1
(x) (m1) P
m2
(x)] m = 2, 3,
dir. Bu P
m
(t) polinomlar
d
m
dt
m
_
t
2

_
1
2
_
2
_
m
= 0
dan elde edilirler.

Ornegim m = 2 alnrsa P
2
=
1
2
[3xP
1
(x) P
0
(x)] =
1
2
_
3x
2
1
_
dr. Diger m Z
+
degerleri icinde benzer sekilde ackca yazlabilirler.

Uc temel ozelligini ise
76 N umerik Analiz
1. P
m
x in m. dereceden bir polinomudur.
2. P
m
polinomunun b ut un kokleri birbirinden farkl ve [1, 1] aralgndadr.
3. P
m
polinomunun b ut un kokleri orjine gore simetriktir.
Asagdaki tabloda baz sonuclar hesaplanmadan verilmistir. P
2
(t) =
1
2
(3tP
1
(t) P
0
(t)) =
1
2
_
3t
2
1
_
dir. P
2
(t) = 0 dan t
1
= t
0
=
1

3
olup (6.29) de yerine yazlrsa
A
0
+ A
1
= 2

3
3
A
0
+

3
3
A
1
= 0
dan
A
0
= A
1
= 1
bulunur. Benzer sekilde m = 3 icin
P
3
(t) =
1
3
(5tP
2
(t) P
1
(t)) =
1
3
_
5
2
_
3t
3
t
_
t
_
=
1
2
_
5t
3
3t
_
elde edilir. P
3
(t) = 0 denkleminden t
1
= 0, t
2
= t
0
=

15
5
dr. (6.29) de yerine yazlrsa
A
0
+ A
1
+ A
2
= 2

15
5
A
0
+

15
5
A
2
= 0
3
5
A
0
+
3
5
A
2
=
2
3
denkleminin coz um u A
2
= A
0
=
5
9
, A
1
=
8
9
dir.
n t
s
A
s
1 t
0
= 0 A
0
= 2
2 t
1
= t
0
= 0.5773502693 =

3
3
A
0
= A
1
= 1
3
t
1
= 0,
t
2
= t
0
=

15
5
= 0.7745966692
A
1
=
8
9
,
A
2
= A
0
=
5
9
4
t
0
= t
3
= 0.86114
t
2
= t
1
== 0.33998
A
1
= A
2
= 0.65214515
A
3
= A
0
= 0.3478585
elde edilir.

Ornek 6.20. I =

2
0
dx
(1+cos x)
integraline n = 2 alarak Gauss metoduyla yaklasnz.
C oz um:

b
a
f (x) dx
b a
2
n

k=0
A
k
F (t
k
) , F (t
k
) = f
_
(b a) t
k
+ a + b
2
_
f (x) =
1
(1 + cos x)
2
, a = 0, b = 2
N umerik Analiz 77
dir. Buradan

2
0
f (x) dx
2 0
2
n

k=0
A
k
F (t
k
)
= F
_

3
3
_
+ F
_

3
3
_

Ornek 6.21.

3
0
x
2
sin xdx integraline n = 1, 2, 3 icin Gauss integral form ul u ile yaklasnz.
C oz um:

b
a
f (x) dx
b a
2
n

k=0
A
k
F (t
k
) , F (t
k
) = f
_
(b a) t
k
+ a + b
2
_
f (x) = x
2
sin x, a = 0, b = 3, n = 3
olup
F (t
k
) = f
_
3
2
(t
k
+ 1)
_
=
9
4
(t
k
+ 1)
2
sin
3 (t
k
+ 1)
2
dr. Buradan n = 1 icin

b
a
f (x) dx
3
2
2F (t
0
) = 3F (0)
= 3f
_
3
2
_
= 3
_
3
2
_
2
sin
3
2
= 6.733091160
dr. n = 2 icin integrali yaklask olarak hesaplayalm.

b
a
f (x) dx
b a
2
n

k=0
A
k
F (t
k
)
=
3
2
_
F
_

3
3
_
+ F
_

3
3
__
=
3
2

_
_
9
4

_

3
3
+ 1
_
2
sin
3
2
_

3
3
+ 1
_
_
_
+
3
2

_
_
9
4

_

3
3
+ 1
_
2
sin
3
2
_

3
3
+ 1
_
_
_
= 6.236118248
n = 3 icin integrali yaklask olarak hesaplayalm.

b
a
f (x) dx
b a
2
n

k=0
A
k
F (t
k
)
=
3
2
(
5
9
F
_

15
5
_
+
5
9
F
_

15
5
_
+
8
9
F (0))
= 5.749184668
78 N umerik Analiz
dr.

Integralin gercek degeri 5.776667525 dir.
6.8 C ok Katl

Integraller
Daha onceden verdigimiz n umerik integral hesaplama yontemlerinin hemen hemen hepsi cok katl inte-
graller icinde kullanlabilirler.

Ilk basta

D
f (x, y) dxdy (6.30)
integralini goz on une alalm. Burada D bolgesini basitlik icin bir dikdorgensel bolge yani;
D = {(x, y) : a x b, c y d} R
2
seklinde alacagz. (6.30) integrali

D
f (x, y) dxdy =

b
a
_

d
c
f (x, y) dy
_
dx
olarak yazlabilir. Bu integrali hesaplamak icin ilk basta x degiskeninin sabit kabul edilerek

d
c
f (x, y) dy (6.31)
integraline daha onceden gord ug um uz n umerik integral hesaplama metodlar uygulanabilir. Mesala j =
0, 1, , 2m ve y
j
= c + jk icin (6.31) integraline birlesik Simson metodunu uygularsak

d
c
f (x, y) dy =
k
3
_
_
f (x, y
0
) + 2
m1

j=1
f (x, y
2j
) + 4
m

j=1
f (x, y
2j1
) + f (x, y
2m
)
_
_

(d c) k
4
180

4
f (x, )
y
4
(6.32)
elde edilir. Burada k =
dc
2m
dir. Boylece

b
a
_

d
c
f (x, y) dy
_
dx =
k
3

b
a
f (x, y
0
) dx +
2k
3
m1

j=1

b
a
f (x, y
2j
) dx +
4k
3
m

j=1

b
a
f (x, y
2j1
) dx
+
k
3

b
a
f (x, y
2m
) dx (6.33)
elde edilir. Simdi yukardaki integrallerin her birine i = 0, 1, , 2n ve x
i
= a + ih icin birlesik Simson
metodunu uygularsak

b
a
f (x, y
j
) dx =
h
3
_
f (x
0
, y
j
) + 2
n1

i=1
f (x
2i
, y
j
) + 4
n

i=1
f (x
2i1
, y
j
) + f (x
2n
, y
j
)
_

(b a) h
4
180

4
f (, y
j
)
x
4
(6.34)
N umerik Analiz 79
elde edilir. (6.34) degerleri (6.33) de yazlr ve hata terimi d uzenlenirse

b
a
_

d
c
f (x, y) dy
_
dx =
hk
9
_
f (x
0
, y
0
) + 2
n1

i=1
f (x
2i
, y
0
) + 4
n

i=1
f (x
2i1
, y
0
) + f (x
2n
, y
0
)
+2
m1

j=1
f (x
0
, y
2j
) + 4
n1

i=1
f (x
2i1
, y
2m
) + 8
m1

j=1
n

i=1
f (x
2i1
, y
2j
)
+2
m1

j=1
f (x
2n
, y
2j
) + 4
m

j=1
f (x
0
, y
2j1
) + 8
m

j=1
n1

i=1
f (x
2i
, y
2j1
)
+16
m

j=1
n

i=1
f (x
2i1
, y
2j1
) + 4
m

j=1
f (x
2n
, y
2j1
) + f (x
0
, y
2m
)
+2
n1

i=1
f (x
2i
, y
2m
) + f (x
2n
, y
2m
)
_
+ E
elde edilir. Burada E,
E =
(d c) (b a)
180
_
_
h
4

4
f (, )
x
4
+ k
4

4
f
_

,
_
y
4
_
_
dir. Veya ksaca

b
a
_

d
c
f (x, y) dy
_
dx =
hk
9
2n

i=0
2m

j=0
w
i,j
f (x
i
, y
j
) + E
seklinde yazlabilir. Burada
w
i,j
=
_

_
1, i = 0, 2n ve j = 0, 2m ise
2, i = 0, 2n ve j cift ise
2, j = 0, 2m ve i cift ise
4 i = 0, 2n ve j tek ise
4 j = 0, 2m ve i tek ise
8 i cift ve j tek veya i tekj cift ise
16 i tek ve j tek ise

Ornek 6.22. n = 2 ve m = 1 alarak

1
0

2
1
xydxdy
integralini yaklask olrak hesaplaynz.
C oz um: h =
ba
2n
=
10
4
=
1
4
ve k =
cd
2m
=
21
2
=
1
2
olup x
0
= 0, x
1
=
1
4
, x
2
=
1
2
, x
3
=
3
4
, x
4
= 1
ve y
0
= 1, y
1
=
3
2
, y
2
= 2 olup (x
i
=
i
4
, x
j
= 1 +
j
2
)
f (x
i
, x
j
) =
i
4
+
ij
8
80 N umerik Analiz

1
0

2
1
xydxdy
1
72
4

i=0
2

j=0
w
i,j
f (x
i
, x
j
) =
4

i=0
2

j=0
w
ij
_
i
4
+
ij
8
_
=
1
72
_
4

i=0
w
i0
i
4
+ w
i1
_
i
4
+
i
8
_
+ w
i,2
_
i
4
+
i
4
_
_
=
1
72

_
1 + 2
2
4
+ 4
3
4
+ 1
_
+
1
72

_
16
3 1
8
+ 8
3 2
8
+ 16
3 3
8
+ 4
3 4
8
_
+
1
72

_
4
1
2
+ 2
2
2
+ 4
3
2
+
4
2
_
=
3
4
Bu integralin gercek degeri

1
0
_
2
1
xydy
_
dx =
3
4
olup bu islemde yaplan hata sfrdr.

Ornek 6.23.

3
1

2
0

xydxdy integralinin yaklask degerini

A. n = 3 ve m = 1 alarak birlesik simson metoduyla
B. n = 2 alarak Gauss metoduyla
C. n = 3, m = 3 alarak birlesik yamuk yamuk kuralyla yaklask olarak hesaplaynz.
C oz um:
A. h =
ba
2n
=
1
2
ve k =
dc
2m
= 1 dir.

3
1

2
0

xydydx =

3
1
_
2
0

xydy
_
dx
yazlabileceginden

2
0

xydy integraline birlesik simson metodu uygulanrsa

2
0

xydy =
1
3

x(0 + 4 + 2) = 2

x
elde edilir. Buradan

3
1

2
0

xydxdy

3
1
2

xdx
olup f (x) = 2

x alnarak bu integralede birlesik simson medodu uygulanrsa

3
1

2
0

xydxdy
2
6
_
f (1) + 2
1

i=1
f (x
2i
) + 4
2

i=1
f (x
2i1
) + f (3)
_
=
1
3

_
1 +

3 + 2

2 + 4

3
2
+ 4

5
2
_
= 5.594670912
N umerik Analiz 81
dir. Bu integralin gercek degeri
4
3
_
27 1
_
=5.594869896 dr.
B.

2
0

xydy integraline n = 2 icin Gauss metodu uygulanrsa

2
0

xydy F
_
x,

3
3
_
+ F
_
x,

3
3
_
=

x
_
1

3
3
_
+

x
_
1 +

3
3
_
= 2

x
dir. Burada asikar olarak F (x, t
k
) = f (x, t
k
+ 1) =

x(t
k
+ 1) dir. Simdi f (x) = 2

x alarak

3
1
2

xdx
integralini Gauss metoduyla hesaplarsak

3
1

2
0

xydxdy

3
1
2

xdx G
_

3
3
_
+ G
_

3
3
_
= 2

3
2

3
3
+ 2

3
2
+

3
3
= 4.803696334
C. Simdi de birlesik yamuk kural ile hessaplayalm h =
ba
n
=
2
3
, k =
dc
m
=
2
3
dir.

2
0

xydy integraline
birlesik yamuk metodu uygulanrsa

2
0

xydy
1
3
_
_
2

x + 2
2

j=1
f (x, y
j
)
_
_
=
1
3
_
2

x +
4

x
3
+
8
3

x
_
= 2

x
Simdi

3
1
2

xdx integraline birlesik yamuk kural uygulanrsa

3
1
2

xdx =
2
3
_
1 +

3 + 2

5
2
+ 2

7
2
_
= 6.423990569
buradan

3
1

2
0

xydydx 6.423990569
dir.
82 N umerik Analiz
7 Lineer Olmayan Denklem Sistemlerinin C oz um u
Lineer olmayan bir denklem sistemi baz hallerde lineer olmayan tek bir denkleme don ust ur ulebir.

Ornegin
x x
2
y
2
= 0
y x
2
+ y
2
= 0
sistemi taraf tarafa toplanrsa y = 2x
2
x elde edilir. Bu deger herhangi birinde yazlrsa 4x
3
4x
2
+2x
1 = 0 denklemine indirgenebilir. Bu denklemin coz um u ise daha onceden verilen yaklaskk kok bulama
metodlar ile coz ulebilir. Biz bu tip denklemlerle ilgilenmeyerek tek bir denkleme indirgenemeyen lineer
olmayan denklem sistemlerinin coz umleri icin baz metodlar verecegiz.
7.1 Sabit Nokta iterasyonu
Lineer olmayan denklem sistemleri
f
1
(x
1
, x
2
, , x
n
) = 0,
f
2
(x
1
, x
2
, , x
n
) = 0,
.
.
.
f
n
(x
1
, x
2
, , x
n
) = 0 (7.1)
seklinde yazlabilir. Burada
f
i
: R
n
R, i = 1, 2, , n
dir. Dikkat edilirse (7.1) sistemi vektorel formda

F (x) = 0,

F = (f
1
(x) , f
2
(x) , , f
n
(x))
t
, x = (x
1
, x
2
, , x
n
)
seklinde yazlabilir. (7.1) denklem sisteminin coz um yontemlerini vermeden once cok degiskenli fonksiy-
onlarn s ureklilik, t urevlenme vs. ozelliklerinini bazlarn ozetleyelim:
Teorem 7.1. D R
n
den R
n
ye
F (x) = (f
1
(x) , f
2
(x) , , f
n
(x))
t
seklinde tanml bir fonksiyon olsun. Eger lim
xx
0
F (x) = F (x
0
) ise, F fonksiyonuna x
0
D de s ureklidir
denir. Eger F fonksiyonu her x D icin s urekli ise D de s ureklidir denir ve F C (D) ile gosterilir.
Tanm 7.2. D R
n
den R
n
ye bir G(x) = (g
1
(x) , g
2
(x) , , g
n
(x)) fonksiyonu icin G(p) = p ise
p D ye G nin bir sabit noktas denir.
Teorem 7.3. D bolgesi a
1
, a
2
, , a
n
ve b
1
, b
2
, , b
n
sabitler olmak uzere
D = {(x
1
, x
2
, , x
n
) : a
i
x
i
b
i
, i = 1, 2, , n}
ve G t um x D icin G(x) D olacak sekilde s urekli bir fonksiyon olsun. Bu taktirde G, D de bir sabit
noktaya sahiptir. Bundan baska G nin ksmi t urevleri s urekli ve her x D icin
n

i=1

g
i
(x)
x
i

K < 1 (7.2)
N umerik Analiz 83
olacak sekilde bir K says varsa , Bu durumda D den secilmis key bir x
0
noktas ile tanmlanms
x
k
= g (x
k1
)
dizisi G nin sabit noktasna yaknsar.

Ornek 7.4.
x + 3 log x y
2
= 0
2x
2
xy 5x + 1 = 0
sisteminin (x
0
, y
0
) = (3.4, 2.2) baslangc yaklasm yardmyla E = 10
3
icin bullunuz.
C oz um: Bu soru icin D bolgesini (3.4, 2.2) noktasn iceren k uc uk bir dikdorgensel bolge alnabilir.
Mesala D = {(x, y) : 3 x 4, 2 y 3} olarak alalm.
x = y
2
3 log x
y = 2x +
1
x
5
olarak yazarsak G(x, y) =
_
y
2
3 log x, 2x +
1
x
5
_
dir. Fakat D bolgesinde
g
1
x
=
3
x
,
g
2
x
= 2
1
x
2
g
1
y
= 2y,
g
2
y
= 0
ksmi t urevleri s urekli olup
2

i=1

g
i
(x)
x
i

=
3
x
+ 2
1
x
2
+ 2y
3
4
+ 2
1
9
+ 4
> 1
oldu gundan bu sekilde secilmis olan G fonsiyonu uygun bir fonksiyon degildir. Yani; bu G ile tanmlanan
dizi raksaktr.
x =
_
x(y + 5)
2
_1
2
y = (3 + log x)
1
2
seklinde secelim
g
1
x
=
1
2
_
x(y + 5)
2
_
1
2
(y + 5)
2
,
g
2
x
=
1
2
(3 + log x)
1
2
1
x
g
1
y
=
1
2
_
x(y + 5)
2
_
1
2
x
2
,
g
2
y
= 0
84 N umerik Analiz
olup
2

i=1

g
i
(x)
x
i

=
1
2
_
x(y + 5)
2
_
1
2
(y + 5)
2
+
1
2
(3 + log x)
1
2
1
x
+
1
2
_
x(y + 5)
2
_
1
2
x
2
<

21
+
1
6
+

21
= .7838800664 < 1
oldu gundan uygun bir iterasyon fonksiyonudur. Buradan
x
i+1
=
_
x
i
(y
i
+ 5)
2
_1
2
y
i+1
= (3 + log x
i
)
1
2
seklinde tanmlanan iterasyon fonksiyonlar yardmyla
i x
i
y
i
0 3.4 2.2
1 3.498571137 1.879222956
2 3.468966047 1.882522433
3 3.455085862 1.881541934
4 3.447920985 1.881079170
5 3.444228306 1.880839521
6 3.442323505 1.880715803
7 3.441340561 1.880651930
8 3.440833224 1.880618955
dr. Yaklask coz um olarak (x
8
, y
8
) = (3.440833224, 1.880618955) alnr. Bu islem Mapple ile
x[0] := 3.4; y[0] := 2.2; F := (x, y) (x (y + 5)/2)
(
1/2); G := (x, y) (3 + log[10](x))
(
1/2);
forifrom0to9do; x[i + 1] := evalf[10](F(x[i], y[i])); y[i + 1] := evalf[10](G(x[i], y[i])); enddo;
komut islemiyle yaplabilir.

Ornek 7.5. Asagda verilen denklem sisteminin

_
1
4
,
1
4
_
t
civarnda bir coz um u vardr.
5x
2
y
2
= 0
y
1
4
(sin x + cos y) = 0
A. G fonksiyonu D de sabit noktaya sahip olacak sekilde G fonsiyonunu ve D bolgesini belirleyiniz.
B. Verilen denklemin coz um un u 10
4
dogrulukla sabit nokta iterasyonu ile bulunuz.
C oz um:
N umerik Analiz 85
A. Verilen denklem sistemi
x =
y

5
y =
sin x + cos y
4
olarak yazlabilir.
g
1
x
= 0,
g
2
x
=
cos x
4
g
1
y
=
1

5
,
g
2
y
=
sin x
4
olup
2

i=1

g
i
(x)
x
i

cos x
4

+
1

5
+

sin x
4

<
1
2
+
1

5
< 0.95
dr ki (7.2) saglar. D bolgesini de D := {(x, y) : 0 x, y 1} olarak alabiliriz.
B.
x
i+1
=
y
i

5
y
i+1
=
sin x
i
+ cos y
i
4
iterasyon form ul unden ardsk olarak
i x
i
y
i

(x
i
x
i1
)
2
+ (y
i
y
i1
)
2
0 0.25 0.25
1 .1118033988 .3040790952 .1484009741
2 .1359883055 .2664234276 0.04475331288
3 .1191481790 .2750720682 0.01893116068
4 .1230159686 .2703180235 0.006128681538
5 .1208898952 .2715979897 0.002481632845
6 .1214623135 .2709847718 0.0008388676315
7 .1211880741 .2711679090 0.0003297673157
8 .1212699755 .2710875935 0.0001147101515
9 .2710875935 .1212340574 0.00004416710943
Alstrma 7.6. 1.
x
2
10x + y
2
+ 8 = 0
xy
2
+ x 10y + 8 = 0
lineer olmayan denklemini sabit nokta problemine don ust urerek D = {(x, y) : 0 x, y 1.5} bolgesinde
tek sabit noktaya sahip oldugunu gostererek coz um un u 10
2
dogrulukla yapnz.
86 N umerik Analiz
2. Asagda verilen denklem sistemlerin yaklask c oz umlerini .

normunu kullanarak 10
3
dogrulukla
hesaplaynz.
A. x
2
+ y
2
= 2
x
2
y
2
= 1
B. 3x
2
y
2
= 0
3xy
2
x
3
= 1
7.2 Sistemler icin Newton Raphson Metodu
Lineer olmayan denklem icin Newton-Raphson metodu cok degiskenli fonksiyonlar icin Taylor aclmna
dayanr. Basitlik icin iki degiskenli lineer olmayan denklemler icin bu metodu acklayalm. Bu durumda
sistem
f (x, y) = 0
g (x, y) = 0
olarak yazlabilir. f ve g fonksiyonlarnn 1. mertebeden Taylor aclmlar
f (x, y) = f (x
0
, y
0
) + f
x
(x
0
, y
0
) (x x
0
) + f
y
(x
0
, y
0
) (y y
0
) +
g (x, y) = g (x
0
, y
0
) + g
x
(x
0
, y
0
) (x x
0
) + g
y
(x
0
, y
0
) (y y
0
) +
dr. Eger (x
0
, y
0
) ilk yaklasm (, ) coz um une yakn ise diger terimler ihmal edilebilir. Cramer kural
ile bu sistemin coz um u
x
1
x
0
=
f (x
0
, y
0
) g
y
(x
0
, y
0
) + g (x
0
, y
0
) f
y
(x
0
, y
0
)
J (f (x
0
, y
0
) , g (x
0
, y
0
))
= x
0
y
1
y
0
=
g (x
0
, y
0
) f
x
(x
0
, y
0
) + f (x
0
, y
0
) g
x
(x
0
, y
0
)
J (f (x
0
, y
0
) , g (x
0
, y
0
))
= y
0
dr. Burada J(f, g) = f
x
g
y
f
y
g
x
dir.
x
i+1
= x
i

f (x
i
, y
i
) g
y
(x
i
, y
i
) + g (x
i
, y
i
) f
y
(x
i
, y
i
)
J (f (x
i
, y
i
) , g (x
i
, y
i
))
y
i+1
= y
i

g (x
i
, y
i
) f
x
(x
i
, y
i
) + f (x
i
, y
i
) g
x
(x
i
, y
i
)
J (f (x
i
, y
i
) , g (x
i
, y
i
))
iterasyon tanmlayalm. Bu sekilde iterasyonun (, ) coz um une yaknsamas icin gerekli olan sartlar
ispatlamadan verelim:
a. N, (, ) nin bir komsulugu olmak uzere f, g C
2
(N) ve N snrl olmaldrlar.
b. N de J(f, g) = 0 saglanmaldr.
c. (x
0
, y
0
) baslang c degeri N de olmaldr.

Ikiden fazla degiken bulunduran sistemler icin de benzer sekilde genelleme yaplabilir.
N umerik Analiz 87

Ornek 7.7.
x
2
+ y
2
= 2
x
2
y
2
= 1
sistemini (x
0
, y
0
) = (1, 1) alarak 10
3
hata payyla coz un uz.
C oz um: Bu problem icin f (x, y) = x
2
+ y
2
2, g (x, y) = x
2
y
2
1 dir. Buradan
f
x
= 2x, f
y
= 2y, g
x
= 2x, g
y
= 2y
ve
J (f, g) =

f
x
g
x
f
y
g
y

2x 2x
2y 2y

= 8xy
dir. Buradan iterasyonu
x
i+1
= x
i

2
_
x
2
i
+ y
2
i
2
_
y
i
2
_
x
2
i
y
2
i
1
_
y
i
8 x
i
y
i
=
2x
2
i
+ 3
4x
i
y
i+1
= y
i

2
_
x
2
i
y
2
i
1
_
x
i
2
_
x
2
i
+ y
2
i
2
_
x
i
8x
i
y
i
=
2y
2
i
+ 1
4y
i
iterasyon form ulleri elde edilir. Buradan ardsk olarak
x
1
=
5
4
= 1.25, y
1
=
3
4
= 0.75
x
2
=
2 (1.25)
2
+ 3
5
= 1.225, y
2
=
2 (0.75)
2
+ 1
3
= .7083333333
olup asagdaki tablo elde edilir.
i x
i
y
i

(x
i
x
i1
)
2
+ (y
i
y
i1
)
2
0 1 1
1 1.25 0.75 0.3535533906
2 1.225 0.70833 0.0485912659
3 1.224744898 .7071078432 0.001251759869
4 1.224744871 .7071067812 0.1062343165 10
5
5 1.224744871 .7071067812 0
Alstrma 7.8. Asagdaki sisteminleri 10
3
tolaransla Newton metoduyla coz un un uz.
1.
e
x
+ xy 1 = 0
sin (xy) + y + x 1 = 0
, (x
0
, y
0
) = (0.1, 0.9)
88 N umerik Analiz
2.
sin x + y 1 = 0
e
x
+ y 2 = 0
, (x
0
, y
0
) = (0.01, 1.01)
3.
3x
2
y
2
= 0
3xy
2
x
3
1 = 0
, (x
0
, y
0
) kendiniz belirleyiniz.
4.
x y
2
= 0
x
2
+ y
2
= 3
, (x
0
, y
0
) kendiniz belirleyiniz.
References
[1] M., BAYRAM, N umerik Analiz, Aktif yaynevi, 2002
[2]

O., AKIN, N umerik Analiz, Ankara

Universitesi Fen Fak. Ders Kitaplar, Yayn No:149, 1998.
[3] M., K., Jain, Numerical Solution of Dierential equations, Wiley Eastern Limited, 1983.
[4] M., C aglyan., C elik, S. Dogan, Adi Diferensiyel denklemler, Nobel y., 2007.
[5] S. D. Conte and C. deBoor, Elementary Nmerical Analysis, New York: Mc Graw-Hill, 1980.
[6]