Gmenler iin faydal bilgiler

trke

Liechtensteina ho geldiniz!

Impressum mtiyaz Sahibi:

infra (Informations- und Kontaktstelle fr Frauen)

Postfach, 9494 Schaan, Telefon 232 08 80

Stabsstelle fr Chancengleichheit

ulestrasse 51, 9490 Vaduz, Telefon 236 60 60

Amt fr Soziale Dienste

Postplatz 2, 9494 Schaan, Telefon 236 72 72

Auslnder- und Passamt

Stdtle 38, 9490 Vaduz, Telefon 236 61 41 Genel Yayn Mdr: Gabi Jansen / Brigitte Rhiner / Claudia Heeb-Fleck, infra Dizayn leri: beck grafikdesign, Planken eviri: futur2 gmbh, Buchs SG Basn evi: BVD Druck+Verlag AG, Schaan creti: CHF 5. 3. Bask, Haziran 2009 Bror Almanca, ngilizce, talyanca, Portekizce spanyolca ve Trke dillerinde temin edilebilir.

indekiler

3 nsz 6 Corafya ve klim 9 Siyasi Sistem ve Ekonomi 13 Gnlk Yaamnz in nemli Bilgiler 18 Din 19 Giri 21 kamet Hakk / alma zni / Vatandalk 25 Mesken / Yerlemek iin Yardm 27 Okul / ocuk Yuvalar 31 Sigortalar 36 Vergiler 37 Salk Sistemi 39 Sosyal Hizmetler 40 Eitim ve Kurslar 44 Danma Merkezleri 46 Kadnlar 48 Erkekler 49 iftler 51 Yallar 52 ocuk ve Genler 54 Medya 55 Elence ve Spor 56 Mzeler ve Kltr Evleri 57 Gmenler iin Danma Yerleri 59 nemli Telefon Numaralar 60 Adresler 76 Kaynak Dipnot

Avrupadaki Liechtenstein

Londra Brksel Parisa Zrih

Berlin

Viyana Liechtenstein Prenslii

Madrid

Roma

Feldkirch Ruggell Gamprin Eschen Schellenberg Mauren Avusturya

Buchs/SG svire

Planken Schaan Vaduz Triesenberg/Malbun Triesen

R en

Balzers

Sargans

nsz

Liechtensteina ho geldiniz! Hkmet adna sizi Liechtenstein Prensliine geldiiniz iin yrekten selamlyorum. Yurtdnda yeni bir yerleim zaman getike zel bir anlam kazand. G etmek varlksal olarak hareket etmek demektir. ok ey hareket etmeye balad. Ulusal snrlar sadece insanlar, mallar ve de sermaye iin almaz olmad, Avrupadaki toplumlar da almaya balad. Liechtenstein da salam zemini olan ak bir toplum. Ekonomik adan kk bir devlet olarak yurtdyla sk balantlar ierisindeyiz. Globalleme birok irketimizin gnlk almalarn etkiler. Yurtd ile alverie ihtiyacmz var ve yabanc kltrlerle de alverie ihtiyacmz var. Firmalarmz ok eitli alanlarda yurtdna igc asndan ballar. Bu alverii yalnzca kk bir topluluk olmamza ramen ak grl olmamza borluyuz. Aklk ve tolerans kesinlikle kaytszlk ile eit grlmemelidir. Liechtenstein demokratik ve parlamenter esasl verasete dayanan bir krallktr. Prensliimiz Avrupann en eski hanedanlarn arasnda saylmaktadr. Gelenek ve tarihin ak ise bir aykrlk deildir. Dnyadaki birok ey, zellikle de ekonomik denge ve orantlar, ksmen henz bilinmeyen bir yne doru kaymaktadr. Ekonomi ve finans dnyas iin 2008 ylnn Ekim aynda balayan finansal kriz deerler dizisi deiimine dayand. Pazarn taa kaznm saylan demir gibi yasalar bir gecede geerliliini kaybetti. Geriye kalan ise her toplumun kendi temel deerleridir. Bunlar arasnda bizce devletin vatandaa ve onun zel alanna gsterdii sayg da var. Bu anlamda herkesin z sorumluluu devreye girmektedir. Buna gre de kadn ve ocuun

hak ve haysiyeti doal olarak saygyla gzetilir. Ayrca farkl olmaya kar sayg gstermek de bunlar arasnda saylabilir, bunu zellikle de erdem olarak alglyoruz. Bu anlamda size lkemizde iyi bir balang yapmanz, birok gzel arkadaln ve mesleki baarnn ve de iyiliklerinizin olmasn dilerim. Dr. Klaus Tschtscher Hkmet bakan

Sayn okurumuz,
Artk Liechtensteinda yaayacaksnz, ya i buldunuz veya ailevi nedenlerden dolay buraya tanmak zorunda kaldnz. Belki Liechtensteindaki yaam memleketinizdekinden biraz daha farkl bulacaksnz. Belki de bir ok konular sizlere ok yabanc gelebilir. Her durumda yeni bir yaama adm atmak, yeni bir evreye yerlemek herkes iin heyecan verici bir olaydr. Bilmediiniz olaylarla karlamak ayrca zahmetli ve zorlu olabilir, emin olamamanza ve hayal krklklarna uramanza sebebiyet verebilir. Liechtensteinda yapacanz yeni balangcnz iin bu brorle size biraz yardmc olmak istiyoruz. Brorde lkemiz ve halkmz hakknda bir ok nemli bilgiler ile birlikte sahip olduunuz haklarnz ve Liechtensteinn rf ve adetleri konusunda bilgiler bulacaksnz. Ayrca gnlk yaamnz kolaylatran bir ok pratik bilgiler de sunulmutur. Doru yerden doru bilgi alabilmeniz iin kolay bir yol gstermek bu brorn asli amacdr. En ksa srede Liechtensteinda kendinizi iyi hissetmenizi ve yrekten Liechtensteina ho geldiniz diyoruz! Infra ynetim kurulu (infra: Informations- und Kontaktstelle fr Frauen / Kadnlar iin Danma ve Bilgi Merkezi)

nsz

Corafya ve klim

Liechtenstein Prenslii Avusturya ile svire arasnda Ren nehrinin dou kysnda yer alr. Bu nehir, lkenin svire snrdr. Douya doru Liechtenstein topraklar Rhtikon sra dalarnn eteklerine kadar ykselir ve orada Avusturya snryla sona erer. lkenin toplam alan 160 km2 olup, bunun te bir yerleim yerleri, te iki ise dalk blgeleridir. Blge daha nce bataklkt. Geen yzyln 30lu yllarnda yaplan bir kanal vastasyla blge kurutulmutur. Bugn Liechtenstein, hem mera olarak hem de bahe ve ekim iin kullanlan 38.9 km2 tarm alanna sahiptir. 2599 m rakml Grauspitz da lkenin en yksek dadr. ok masal konusu olan baka bir da grubu, 2052 m yksek Drei Schwestern ( kz karde) grubudur. Fhn denilen gneybatdan esen rzgar, k aylarnda bile havalar anszn +20 Cye kadar stabilmektedir. Baz insanlar bu rzgar esince ba ars eker, bir ok insan da moral bozukluundan ikayeti olur. Hava ss Temmuz/Austos aylarnda +25 Cnin zerine kabilse de +30 Cden daha yksek slar yln sadece birka gnnde grlr. K aylarnda ise s sfrn altna der ve olaanst souk geen klarda 20 Cnin altna bile varabilir. lkenin hudutlar, byk zerklie sahip olan toplam onbir
beldeyi kapsamaktadr. Bakent Vaduz (5104 Nfus),

Balzers (4507), Planken (407), Schaan (5691), Triesen (4712), Triesenberg (2549), Eschen (4136), Gamprin (1492), Mauren (3798), Ruggell (1931), Schellenberg (1029), (Kaynak: ktisat Dairesi, 2000 / Amt fr Volkswirtschaft, Durum 2007).

Vaduz, lkenin bakenti ve turistik merkezidir. Ayrca prens-

lik ailesinin ikametgah ve hkmet ile parlamentonun bulunduu yerdir.

Halk

Halk esasen aleman kkenlidir. Resmi dil Almanca ise de gnlk hayatta daha ok bir aleman lehesi konuulmaktadr. Baz yerlerde deiik iveler de kullanlmaktadr. Liechtensteinn toplam nfusu yaklak 35000 olup %34 yabanc uyruklu vatandalardr. Bunlarn 3606s svireli, 2045i Avusturyal, 1207 i Alman, 1180i talyan, 849si Trk, 587si Srp ve Karadal, 579s Portekiz, 378i spanyol, 322si Bonak, 121i Makedonyal, 118i Hrvat, 66s Yunan, 66s Fransz, 58i Hollandal, 55si Brasilyadan, 52si Sloven, 52si inli, 521i dier lkelerin vatandadr. (Kaynak: ktisat Dairesi, 2000 / Amt fr Volkswirtschaft, Durum 2007).

Tarih

nsanlar, Neolitik adan bu tarafa Liechtenstein blgesine yerlemitir. M.. 15 ylnda Romallarn hakimiyetine girip 5. Yzylda Alemanlar tarafndan fethedilmitir. Blge, Orta ada bir ok dklklere blnmtr. O zaman bir dklk olan Vaduz, 1396 ylnda devlet olmutur. Johann Adam Andreas von Liechtenstein, 1699 ylnda Schellenberg Beyliini, 1712 ise Vaduz Dkln satn almtr. Ad geen blgeler 1719 ylnda Liechtenstein ad altnda mparatorlua bal Prenslie terfi olmutur. Liechtenstein, Ren Federasyonuna (Rheinbund) ye olmakla 1806 ylnda bamsz devlet statsne kavumutur. Delegeler tarafndan seilen bir parlamentoyu ngren anayasa, 1862 ylnda Prens II. Johannes tarafndan imzalanmtr. Tm siyasi yetkiyi halka veren ve bugne kadar

Corafya ve klim

geerli olan anayasa, 1921 ylnda ayn biimde Prens Johannes II. yeni bir anayasay yrrle koymutur, bu halka tam siyasi erginlik kazandrmtr. 2003 ylnda bu anayasa Prens Hans Adam II. giriimiyle byk apta revize edilmitir. II. Hans Adamn babas olan Prens II. Franz Josef, lkede bizzat ikamet eden ilk prens olmutur (1938). kinci dnya savandan sonra Liechtenstein tarm lkesinden sanayi ve hizmet devleti olarak hzl bir gelime gstermitir.

Siyasi Sistem ve Ekonomi

Liechtenstein, demokratik ve parlamenter temelli anayasaya bal irsi bir monaridir. Bu durum 1921 anayasasyla resmilemitir. Liechtenstein ikili bir devlet olup prens ve halk mterek egemendir. lkenin prensi ayn zamanda devlet lideridir ve geni kapsaml yetkilere sahiptir (Eyalet meclisinin tayin edilmesi, kapatlmas ve fesh edilmesi, yasalarn tasdik ve kabul edilmesi, Hkmetin grevinin sonlandrlmas, hakim tayin ederken belirleyici rol). Liechtensteinn parlamentosu olan Landtag, dorudan halk tarafndan seilir ve 25 milletvekilini kapsar. lkenin yasama gc olan parlamento kanunlar kartr ve hkmeti kontrol eder.
Hkmet be yeden oluur. Parlamento tarafndan neri-

len yeleri prens tayin eder.

Oy ve Seme Hakk: Liechtenstein, Oberland (15 milletve-

kili) ve Unterland (10 milletvekili) olmak zere iki seim blgesine blnmtr. Parlamento, nispi temsil sistemine gre seilir. Bu sistemin hedefi, demokraside temsil edilen tm gruplarn eit pay almalarn salamaktr. Kadnlarn oy hakk ancak 1984 ylnda verilmitir. Yabanc uyruklu insanlarn yerel ve parlamento seimlerinde seme hakk yoktur. deolojik asndan birbirinden pek farkl olmayan iki byk
siyasi parti yllardan beri siyasete hakimdir. Bunlar

FBP Fortschrittliche Brgerpartei (Modern Halk Partisi) ve VU Vaterlndische Union (Anavatan Birlii)dir. 1993 ylndan beri eyalet meclisinde nc bir siyasi g olarak evresel arlkl sosyal demokrat FL Freie Liste (Serbest liste) partisi faaliyettedir.

Corafya ve klim Siyasi Sistem ve Ekonomi

10

Ekonomi ve Para Birimi

Liechtenstein uzun sre bir tarm lkesi idi. Ancak kinci Dnya Savandan sonra lke hzla geliip modern bir sanayi ve hizmet lkesine dnmtr. Metal sanayii rnleri, dental, yani di sal ile ilgili malzemeler, elektronik eya ve gda rnleri daha ok svireye ihra edilir. Ancak ayn zamanda da Avrupa Ekonomik Blgesi (EWR) ve zellikle de Amerika ve Uzakdou lkeleri gibi Avrupa dndaki lkelere de gnderilmektedir. Liechtenstein endstrisi 2007 ylnda toplam 6.9 milyar svire Frang orannda ihracat yapmtr. Liechtenstein bankalarnn toplam bilanosu 2007 ylnda 49.7 milyar svire Frang tutarndadr. 2007 ylnn sonunda toplam 32435 insan almtr. Bunlardan 16242nn ikametgahlar svire, Avusturya ve dier lkelerde olup sadece iyerleri Liechtensteinda bulunmaktadr. svire ile imzalanan Gmrk antlamas ile Liechtensteinn
resmi para birimi olarak Isvire Frang (CHF) kabul edil-

mitir.
yelikler ve Taraf Olduu Antlamalar

Liechtenstein bir ok uluslararas organizasyon ve kurumlarda yer almaktadr. Avrupa Konseyi, Birlemi Milletler (UNO), Avrupa Serbest Ticaret Birlii (EFTA) ve Avrupa Gvenlik ve birlii Organizasyonu (OSZE), Liechtensteinn ye olduu birka kurumdur. 1923 ylnda svire ile imzalanan bir gmrk antlamas sonucunda Liechtenstein, svire ekonomi blgesinin kapsamna girmitir. 1992 ve 1995 ylnda yaplan iki referandumdan kan olumlu sonu ile Liechtensteinn Avrupa Ekonomik Blgesine (EWR) girmesi onaylanmtr. Ancak sviredeki referandum ayn sonu vermeyince Gmrk Antlamasnda baz deiiklikler zaruri olmutur. Antlamann deimesiyle Liechtenstein iin hem svire ile mevcut yakn partnerliinin (Gmrk
Birlii ) devam, hem de EWR-yelii mmkn olmu ve

11

bylece Liechtenstein ayn zamanda iki ekonomi birliine ye olmutur. Liechtenstein, Multilateral, yani ok tarafl seviyede bir ok nemli anlamalara taraftr. Bunlar hukuk, ekonomi, kltr, eitim, evre korunmas, salk sistemi, trafik ve iletiim ile ilgili anlamalardr. Bilateral, yani iki tarafl seviyede ise Liechtensteinn en
nemli partneri sviredir sizin iin de anlam ifade edebi-

lecek saysz birok lke ile anlamalar yapmtr: rnein mesleki eitime giri artlar, diploma ve sertifikalarn tannmas, sosyal sigortalar ve ilgili konular gibi. svire 2008 ylnda Schengen Blgesine katlmtr. Liechtenstein 2010 yl sonuna kadar Schengen Blgesi'ne dhil olmay umuyor. Schengen Schengen yesi lkelerin vatandalarna vizesiz giri k izni vermektedir. Schengen yesi olmayan devletlerin vatandalar iin vize zorunluluu var, eer istisnai bir zel anlama yaplmamsa. Bunun iin Liechtensteindaki Yabanclar ve Pasaport Dairesi (Auslnder- und Passamt; bk. Adresler) bilgi verebilir. Liechtenstein d politikas ve Liechtenstein ile yaplm anlamalar konusundaki bilgileri Dileri Bakanlndan (Amt fr Auswrtige Angelegenheiten; bk. Adresler) ya da www.liechtenstein.li sayfasndan alabilirsininiz (devlet, d politika).
Liechtensteinda nsan Haklar

Liechtenstein Prenslii'nin anayasasnda bir dizi temel hak yer almaktadr. Ayrca Liechtenstein en nemli uluslararas ve Avrupa nsan Haklar Anlamalarn onaylamtr, o nedenle de bunlar Liechtenstein hukukunun otomatik olarak bir paras haline gelmitir. Bu anlamalar arasnda ayrca Avrupa nsan Haklar Konvansiyonu, vatandalk, politik, sosyal, ekonomik ve kltrel haklar ile ilgili UNO-antlama-

Siyasi Sistem ve Ekonomi

12

larn, ayrca kadna kar cinsiyet ayrmna, rkla, ikenceye kar anlamalar ve ocuk haklar konvansiyonu da yer almaktadr. Liechtenstein kendisini bu uluslararas standartlar gerekletirmekle ykmlendirmitir. Hkmet devaml olarak yasal ve ynetimsel platformda gerekli uyum almalarn stlenmektedir. Toplum hukuku asndan Liechtenstein insan haklar ykmllklerinin gerekletirilmesi konusunda daha geni bilgi almak iin bk. www.liechten stein.li (blm Devlet / D Politika / nsan Haklar). Her trl ayrmclk konusunda sorularla ilgili muhatap merci
Frsatlar Eitlii Dairesidir (Stabsstelle fr Chancengleich-

heit; bk. Adresler). ocuk ve genlik meseleleri iin ocuk ve genlere ombudsman, hakem kurullar (Ombudsstelle fr Kinder und Jugendliche; bk. Adresler) tahsis edilmitir. Hkmet d organizasyonlar da insan haklarnn korunmas ve tevik edilmesi iin kendi faaliyet alanlar ierisinde aktif olarak destek salyorlar. Eer insanlar kendi temel haklarnn zedelendiini hissederlerse, bilinen mahkeme veya ikyet yntemlerine bavurabilirler. Nihai olarak da dorudan devlet mahkemesine bavurabilir ve sivil, ceza ve idari mahkeme kararlarna kar anayasal bir dava talebinde bulunabilirler
Liechtenstein Internette

Liechtensteina u web-sayfalarnda ziyaret edebilirsiniz: www.firstlink.li, (2002nin sonuna kadar) yeni www.welcome.li veya www.liechtenstein.li.

Gnlk Yaamnz in nemli Bilgiler

13

Mesai Saatleri

Dkkanlar ve maazalar genel olarak leden nce saat 8:00 / 9:00dan saat 12:00ye kadar ve leden sonra saat 14:00ten saat 18:00e (Cumartesi gnleri saat 16:00ya) kadar aktr. Pazar ve tatil gnlerinde yer yer spermarket ve benzin istasyonundaki sat maazalar aktr.

Gda rnleri

Blgede bulunan birka zel dkkanlarda Uzakdou, Trkiye, Yunanistan ve dier lkelere has zel gda malzemelerini bulabilirsiniz. Ayn rnler baz byk sper marketlerde (Coop, Migros, Waro) de satlr.

stirahat Saatlerine Dikkat

Genel olarak istirahat saatlerine sayg duymanz beklenmektedir. Bundan dolay, im bime veya mzikli elenceler gibi ok grltl faaliyetlerde bulunmamaya len saat 12:00 ile 13:30 arasnda ve akam saat 22:00den sonra zen gsteriniz.

Evsel pler iin kupon

p toplanmas crete tabidir. p torbalar zerinde geerli bir p kuponu bulunmaldr. Kuponlarn satndan elde edilen para ile p ve temizlik ileri iin finansman salanr. p kuponlarn, gnlk al-veri yaptnz dkkanlarda ve belediyelerde satn alabilirsiniz. Ayrca her belediyede cam, kat, metal, yank ya, vs. gibi zel atklar iin ngrlm toplama noktalar mevcuttur. alma saatleri resmi Liechtenstein telefon rehberinde ilgili beldeye gre yaynlanmaktadr.

Trafik ve Ulam

Toplu tama iin tm yerleim yerlerine ulaan bir otobs

a mevcuttur. Bu sistem ile ayn zamanda komu blgelere de ulam salanmaktadr. LBAnn (Liechtenstein Toplu Tama Kurumu) gncel toplu tama hareket saat tarifesi

Siyasi Sistem ve Ekonomi Gnlk Yaamnz in nemli Bilgiler

14

tm evlere datlmaktadr ve ayn zamanda www.Iba.li internet sayafsnda mevcuttur. En yakn tren istasyonlar Buchs ve Sargans (svire), Feldkirch (Avusturya) Liechtensteindan sadece on ile yirmi dakikalk mesafede bulunmaktadr. Zrih Havaalan bir buuk saat, Mnih veya Innsbruck Havaalanlarna ise yaklak iki saatte ulalabilmektedir. Altenrhein Havaalanndan (Konstanz Gl yaknnda) yaplan seferler daha ok Avusturyayadr.
Banka Hesaplar

Kira demeleri ve maa tahsilat dahil olmak zere hemen hemen her deme banka veya posta ek hesab yoluyla yaplmaktadr. Bundan dolay en ksa zamanda bir banka veya PTT ubesinde hesap atrmanz zellikle tavsiye edilir. Hesap atrmak iin pasaportunuzu ve ikamet izninizi ibraz etmeniz gereklidir.

Internet Balants

Evdeki telefon hattnzla nternete balanabilmek iin, istediiniz zaman Liechtensteinda faaliyet gsteren bir nternet Servis Sunucusu ISP (Internet Service Provider) ile temasa geebilirsiniz. Bir defaya mahsus denecek gtr aylk abonelik cretleri veya kullanm sresine bal olan aylk tarifeler de mevcuttur. htiyacnza en uygun abonelii semek iin tarifeleri karlatrmanz faydal olacaktr. Liechtenstein'daki salayclar konusunda Liechtenstein telefon rehberinin sar sayfalarndan liste temin edilebilir.

15

Src Ehliyeti

AB-lkelerinde tanzim olunan src ehliyetleri Liechtensteinda geerlidir. Ancak yerletikten sonra oniki ay ierisinde ehliyetinizin bir fotokopisini ilgili olan trafik ubesine (Motorfahrzeugkontrolle, bk. Adresler) gndermeniz gerekmektedir. stediiniz taktirde AB-Ehliyetinizi bir Liechtenstein Ehliyetine evirttirebilirsiniz. AB dnda her hangi bir lkede tanzim edilen ehliyetler, trafik ubesi tarafndan ayr ayr kontrol edilecektir. Genel olarak bir test sr de yaptrlacaktr. Ancak bu teorik bir snav deil, sadece sr pratiinizi kontrol eden bir testtir. Test srn baaryla getiiniz taktirde Liechtenstein ehliyeti tanzim edilir. Memleketinizde aldnz ehliyetiniz emanete alnr ve yurtdna ktnz anda sizlere iade edilir. Deitirilmesi gerekli ehliyetlerin Liechtensteina yerletikten sonraki oniki ay ierisinde deitirilmesi gerekmektedir

Gnlk Yaamnz in nemli Bilgiler

16

Bayramlar ve Tatiller

Ylba Dreiknig Lichtmess Josef Gn Paskalya (Ptz) i Bayram Auffahrt Pantekot (Ptz) Fronleichnam Cumhuriyet Bayram Mari Geburt Azizler Gn Mari Empfngnis Noel Bayram Stefan Gn

01 Ocak 06 Ocak 02 ubat 19 Mart 01 Mays

15 Austos 08 Eyll 01 Kasm 08 Aralk 25 Aralk 26 Aralk

Spor Tatili Paskalya Tatili Yaz Tatili Gz Tatili Noel Tatili

ubat/Mart aylarna denk gelen karnaval dneminde birer hafta Mart/Nisan aylarnda iki hafta Temmuz ve Austos aylarnda alt hafta Ekim aynda iki hafta Aralk aynn son ve Ocak aynn ilk haftas

17

Yllk Senlikler

Liechtensteinda yl boyunca bir ok enlikler yaplr: Faing veya Fastnacht denilen Karnaval Sezonunun son gnleri szde Kirli Perembe olarak anlr ve Faing Sal gn arasndaki haftay kapsar. Bu gnlerde tm meydan ve umumi lokallerde neeli elenceler vardr. Rengarenk kyafetleri ve zel mzikleriyle tannan Gugger gruplar her yeri istila eder. Bir ok yerde de karnaval alaylar organize edilir. Karnaval dnemi sona erdikten sonraki ilk Pazar gnnn ad Funkensonntag (Kvlcm Pazar). O gn tm beldelerde devasa odun ynlar yaklmakta ve bylece k boyunca faaliyette olan kt ruhlar kovulmaktadr. Paskalya, pantekot, noel gibi dini bayramlar yannda en byk bayram, 15 Austosta kutlanan Prenslik Bayram yln en grkemli enliidir. Ayn gne denk gelen Cumhuriyet Bayram nedeniyle zel dini ayinler ve Vaduz saraynn

meydannda sylevler verilir. Vaduzun ars bu gnde 7den 70e kadar herkes iin tek bir elenme yeridir. Grkemli bir havai fiek gsterisiyle enlik sona erer. enlikler ve elence programlar hakknda bilgi Liechtenstein Turizm Dairesi olan Liechtenstein Tourismusdan alabilirsiniz (bk. Adresler).

Gnlk Yaamnz in nemli Bilgiler

18

Din

Nfusun ounluu Roma-Katolik mezhebindendir. 2000 ylnda gerekletirilen nfus saymnda Liechtenstein nfusunun %90,8i Roma-Katolik mezhebinden olduunu bildirdi, yabanc uyruklularda bu oran %56,8dir. Buna gre yabanc uyruklularn kalan ksm dier dinlerdendir. 2000 ylnda yabanc uyruklularn % 17,1i Protestan, %2,7si Hristiyan-Ortodoks ve %12,5i msliman inancna balyken %4,8in hibir dini aidiat bulunmamaktadr. Liechtenstein anayasas gereince eitli dinlerin deerleri farkldr. Geri anayasa din ve vicdan hrriyetini salamaktadr ancak Roma-Katolik Kilisesi Devlet Kilisesi olarak devletin zel korumas altnda bulunmaktadr. 1998 ylndan bu yana Vaduz Bapiskoposluu varln srdrmektedir.
Din dersi

Devlet okullarnn ilkokul kademesinde u ana kadar konfesyonel Katolik ve Protestan din eitimi verilmitir. Anne ve babalar ocuklarn katlm konusunda tercih yapma hakkna sahipler. slam iin ilkokul kademesinde din dersinin 2009 da uygulanmas ise henz proje aamasnda bulunmaktadr. Devam eitimindeki renciler ise din ve kltr dersini veya konfesyonel (Katolik veya Protestan) din dersi seme hakkna sahiptirler.

Kiliseler ve Dini Birlikler

eitli dillerde ayin, dini hizmetler ve adresler iin bk. Adresler.

Giri

19

Kullanlm ve daha sonra kendiniz tarafndan kullanlacak

ev-eyalar gmrkszdr. Bu tr ev eyalarnz getirirken

zel gmrk muamelesi iin dileke vermeniz gerekir. lgili form, ayn zamanda Liechtenstein hudutlarn kontrol eden svire Gmrk Mdrlnden de alabilirsiniz. Form ile birlikte u belgeleri sunmanz gerekir: Girii yaplacak tm eyalar gsterir liste Liechtenstein Prenslii iin geerli ikamet izni Kira kontrat veya meskeninizin tapusu /sat belgesi Yurtdndaki ikamet kaytlarnzn silindiine dair belge Gmrk Mdrl eyalarnzn gmrksz girii iin baka belge isteyebilir. Buna ilaveten bir ok mevzuatlar geerlidir. Ev Eyalar iin Gmrk Muamelesi (Zollbehandlung von bersiedlungsgut) balkl formda bu konuda ayrntl bilgi verilmitir. Forubelerinden alabilirsiniz mu svire Gmrk Mdrl S

(Eidgenssische Zollverwaltung; bk. Adresler).

Not: Ev eyalarnzn giriini tm svire Gmrk Genel

Mdrlklerinde yaptrabilirsiniz. Liechtenstein snrnda Schaanwald Gmrk Dairesi bulunmaktadr. Tanma iin bir nakliyat irketini grevlendirdiiniz zaman bu daire size gmrk formaliteleri konusunda yardmc olacaktr.

Din Giri

20

Motorlu Aralarn Gmrk Girii

AB lkelerinden gelen aralar iin u geerli: Aracnz ev

eyas olarak beyan edildiinde gmrk ve KDV demeksizin Liechtensteina giri yapabilirsiniz. Bu muafiyetten ancak aracn nceden yurtdnda en az alt ay kullanlm olmas halinde yararlanabilirsiniz. Ancak Liechtenstein ara ruhsatn almadan nce, aracnz trafik ubesinin resmi teknik kontrolnden geirilecektir (Motorfahrzeugkontrolle; bk. Adresler). Bir saatlik kontrol iin randevu almanz gereklidir. Kontrolden nce Liechtenstein veya svirede faaliyet gsteren her hangi bir serviste egzoz gaz kontroln yaptrmalsnz. Dier lkelerden gelen aralar iin farkl mevzuatlar geerlidir. lgili bilgileri Trafik ubesinden alabilirsiniz.

Not

Aracn Liechtensteina girerken hemen beyan edilmesi gereklidir. Araca ayrca, Liechtensteina yerletikten sonra en ge 12 ay ierisinde Liechtenstein plakas taklmas mecburidir.

Evcil Hayvanlarn Girii

Hayvann cinsi ve geldii lkeye bal olarak farkl mevzuatlar ve artlar geerlidir. Giri yapmadan nce size, Gda
rnleri Kontrol ve Veteriner Dairesine danmanz tavsiye ederiz (Amt fr Lebensmittelkontrolle und Veterinr-

wesen; bk. Adresler)

kamet zni / alma zni / Vatandalk

21

Liechtensteinda Mesken

Liechtenstein Prenslii'nin nfus orannn byk ounluu yabanc uyrukludur (31.12.2008de % 33,1 ). Bundan dolay yabanclar asndan ikamet kstlamalarna tabidir. Planlanan tanma ncesinde Yabanclar ve Pasaport Dairesinden ilgili onayn ibraz edilmesi arttr. Ltfen zamannda
Yabanclar Dairesi Pasaport ubesine bavurunuz. (Aus-

lnder- und Passamt; bk. Adresler).

kamet hakk beyana tabi

Yabanc uyruklularn Liechtenstein iin her bir yerleme talebi, ksa sreli dahi olsa vatandalna baklmakszn onay gerektirir.

Snr iilii: Kayt ve izne tabidir

nc lkelerden olup, gei izni olan vatandalarnn Liechtensteinda ie alnmalar onaya tabidir. EWR-lke yeleri ise 10 gn ierisinde bildirimde bulunmakla ykmlyken, svire vatandalarndan bunun iin ne onay ne de bildirim ykmll aranmaktadr.

Not: zin dilekesi tanmadan ve iba yaplacak

gnden en az drt hafta nce ibraz edilmelidir. e alnma veya ikamet, onay alndktan sonra gerekleebilir.

kamet izni ekilii:

EWR-lkesi yeleri yerleme onay ekiliine katlma hakkna sahiptir. Katlanlar ister alan, isterse almayan kategorisinde ekilie katlabilirler. n ekili creti CHF 80. ve ana ekili iin CHF 200.dr. Katlma koullar hakknda bilgiyi ve formlar Yabanclar Dairesi Pasaport ubesinden temin edebilirsiniz veya www.apa.llv.li internet adresinden indirebilirsiniz.

Giri kamet zni / alma zni / Vatandalk

22

kamet Yerinizde Kayt

Giri yaptktan sonraki 8 gn ierisinde ikamet adresinizi belediye ve Yabanclar Dairesi Pasaport ubesine bildirmeniz arttr. Bu kayt iin geerli pasaportunuz ve Yabanclar Dairesi Pasaport ubesinden ikamet izni alabileceinize dair belge ibraz etmelisiniz.

Liechtensteina Ziyaret

Turist veya hizmet alcs olarak, yukardaki makamlara kayt gerekmeksizin, kesintisiz olarak Liechtensteinda en fazla ay boyunca kalabilirsiniz. kinci defa aylk bir giri yapmak iin en az bir ay yurtdnda kalnmas arttr.

Not: Misafirlerinizin salk sigortasnn yeterli olup

olmadn kontrol ediniz. Avrupa Sigorta Kurumu zerinden SWICA ya sreli bir sigorta yaptrlabilinir (bk. Adresler).

Vize

Liechtenstein vize ilemleri konusunda dnya apnda svire tarafndan temsil edilmektedir. O nedenle Liechtensteina gitmek isteyen vatandalar vize almak zorundadr. Vize talebi iin en yakn svire Konsolosluklar'na bavurulmas gerekmektedir.

Aile birleimi nedeniyle ikamet izni

Liechtensteinda yaayan kiiler iin aile birleimine imkn tanmak sebebi ile bu kiilerin aile yelerine oturma izni verilebilmektedir. Aile yeleri arasnda EWR yeleri iin e, baklmakla ykml olunan ve belgelendirilebilen akrabalar saylmaktadr. nc devlet yeleri iin sadece eler ve 18 yan altndaki ocuklar aile yesi saylmaktadr. nc lke vatandalarnn aile birleimi ikamet izni belirli koullara baldr (azami sene ayn yerde ikametgah bavuran kiinin ekonomik adan salam bir yaps, yeterli Almanca bilgisinin seyahat ncesinde belgelenmesi).

23

nedeniyle verilen bir ikamet izni boanma ve ayrlma halinde iptal edilebilir.
Uyum

Yabanclar Dairesi Pasaport ubesi oturma ve yerleme onay alan kiileri uyum abalarnda desteklemektedir. nc lke yeleri iin Almanca ve Liechtenstein hakknda bilgi sahibi olmak daha uzun sreli bir oturma iin n kouldur. nc lke vatandalar Yabanclar Dairesi Pasaport ubesi ile bir uyum anlamas akdetmekle ykmldr. Szkonusu Almanca kursu Yabanclar ve Pasaport Dairesi tarafndan maddi olarak desteklenmektedir. Daha fazla bilgi iin yabanclar dairesi pasaport ubesine veya belirtilen internet adresine bavurabilirsiniz. www.apa.llv.li

Liechtenstein Vatandal

30 yl boyunca Liechtensteinda ikamet edenler, yerliler iin kolaylatrlm usul ile Liechtenstein vatandalna gee-

bilmektedir. Liechtensteinda, ikamet sresi hesaplanrken, kiinin 20 yan doldurana kadar Liechtensteinda yaad sre/yllar ift saylmaktadr. Bu usul iin dier artlar: Dileke tarihinden nceki en az son be yl dzenli ve aralksz Liechtensteinda ikamet etmi olmak Mevcut dier vatandalklardan vazgemek 30 yl beklemeden Liechtenstein vatanda olabilmek iin, dier yol oylama ile vatandala geme usuldr. Bu sistemde; bir belediyede oy hakkna sahip olanlar sz konusu olan kiinin Liechtenstein vatandalna gemesi hakknda oylama yapmaktadr. Olumlu sonu alnd taktirde Liechtenstein Parlamentosunun onay ve Prens tarafndan taktir edilen vatandalk hakk alnacaktr. Mevcut olan dier vatandalklardan vazgeilmesi bu usul ile de arttr.

kamet zni / alma zni / Vatandalk

Not: Evlilik birleimi veya birlikte yaamak

24

Liechtenstein vatandaln alma hakk, Liechtenstein vatandayla kylan bir nikahla otomatik olarak alnmaz. Ancak Liechtenstein vatanda ile yaplan evlilikle birlikte aadaki artlar yerine getirildiinde kolaylatrlm vatandal geme hakk sz konusudur.

Toplam on sene Liechtensteinda ikamet etmi olmak (evli kalnan yllar ift saylr) Evlilik en az be seneden beri devam etmi olmas Mevcut vatandalktan vazgemek Liechtenstein vatanda olan ei, Liechtenstein vatandalna daha nceki evlilii nedeniyle alm olmamaldr. Liechtensteinl evli iftler daha nce yaplm bir evlilik birliinden dolay vatandalk hakk elde etmi olmamaldr. Ayrca Liechtensteinda vatandalk hakk elde etmek iin aadaki artlar istenir: Almanca dil bilgisinin belgelenmesi ve Liechtenstein hukuk dzeni ile devlet yapsnn (yurttalk bilgisi) temel bilgilerine sahip olunduuna dair kant.

Not: Vatandalk hakknda burada sadece en nemli

artlar sunulmutur. Buna ilaveten herkes iin ayrca kontrol edilmesi gereken baka artlar da sz konusudur.

Annesi veya babas Liechtenstein vatanda olan meru ve

gayr meru okuklar, doumla birlikte otomatik olarak Liechtenstein vatanda olur. Liechtenstein vatandalnn

kayd iin Nfus Dairesi (Zivilstandsamt; bk. Adresler). Liechtenstein vatandalk hakknn kolaylatrlm ve nizama uygun bir dava olarak ocuklara aktarlmas iin bir dizi yasal talimat szkonusudur. Bilgileri Nfus daresinden temin edebilirsiniz (bk.Adresler).

Mesken Edinmek / Yerlemek iin Yardm

25

Kiralk daireler genel olarak emlaklar vastasyla edinilir ve komisyon ev sahibi tarafndan denir. Adresleri telefon rehberinin sektr dizininde veya www.welcome.li. web sayfas zerinden temin edebilirsiniz. Ayrca gazetede veya iyerlerinin kara tahtalarnda ilan vermek suretiyle zel ev sahi-

pleri kiralk daireleri bildirir. Kira kontratn imzalarken genel olarak bir aylk kira bedeline tekabl eden depozit denir. Depozit, kirac ktktan sonra faiziyle birlikte iade edilir. Bir ok ev sahibi, zel ev sigortasnn yaplmasn ister. Bu tr sigorta, binann kiracdan dolay zarar grd durumlarda (rnein su basmas) zarar karlamaktadr. Kira kontrat imzalamadan kiralk dairenin demirba ve noksanlklar gsterir bir listeyi tanzim edip ev sahibinin imzasn almakta fayda vardr. Liechtensteinda her hangi bir kirac koruma kanunu yoktur.

Not: Liechtensteinda ev kiralar ok yksektir.

Piyasada genelde ok az sayda ekonomik konut bulunmaktadr. Gelir dzeyi dk olan ailelere devlet tarafndan kira yardm yaplmaktadr. Kira yardm iin Toplu Konut daresi'ne bavurulabilir (Amt fr Wohnungswesen; bk. Adresler). Ayrntl bilgiler Liechtenstein'da aile yardm balkl brordedir (bk. kaynak).

kamet zni / alma zni / Vatandalk Mesken Edinmek / Yerlemek iin Yardm

26

Okul / ocuk Yuvalar

Oyun Gruplar

En az yanda olan ocuklar anaokuluna geene kadar her birimde bulunan oyun gruplarna gidebilir. Oyun gruplar haftada bir ya da iki kere iki - saat iin toplanr. cretler ve alma saatleri iin detayl bilgileri yerleim yerinizdeki belediyeden veya Liechtenstein Oyun Grubu Dernei'nden alabilirsiniz (Spielgruppenverein; bk. Adresler).

Kre

Kreler genel olarak mecburi deildir ve cretsizdir. Liechtensteinda oturan ocuklarn %90 kree gider. Yabanc
uyruklu ocuklar iin prensip olarak bir yl kree gitmek mecburidir. Bu ocuklara bu sre ierisinde Almanca dil

dersi sunulmaktadr. Kree kabul edilebilmek iin ocuk, kre yl balangcndan (Austos ay ortas) nceki 30 Haziran tarihi itibariyle drt yana girmi olmaldr. (Son gn 30 Haziran, Temmuz /Austos aylar iin istisna yaplabilir).
Okul Okul kanununda belirtilen mecburi eitim sresi dokuz yldr. 30 Haziran tarihine kadar alt yan tamamlayan

ocuklar bir sonraki gz dnemi iin (Austos ayn ortasnda) okula kaydolunur. ocuklar be yllk ilkretimden sonra yeteneklerine gre ya (drt yl) ortaokula ya da (drt yl) Realschule adl okula ya da (yedi yl) Gymnasium adl liseye gider. Spor yetenei olan ocuklar Realschule Schaan'daki Liechtenstein Spor Okuluna veya Liechtenstein Gymnasium'undaki spor blmne katlabilirler. renci dokuz yl olan mecburi eitim sresini tamamladktan sonra
gnll olarak 10.okul yln da okuyabilir. nemli Not

Yabanc ocuklarn ebeveynleri Liechtensteina tanr tanmaz ilgili Milli Eitim Mdrl'ne bavuracaktr (Schulamt; bk. Adresler). Almanca bilen ocuklar olanlar dorudan bulunduklar yerdeki okul mdrlne veya kre idaresine bavurabilmektedir.

27

Yabanc ocuklara kre ve okulda ilave Almanca dersleri verilmektedir (ikinci dil olarak Almanca, DAZ). Almanca bilmeyen, fakat 1. snf iin fazla byk olan ocuklar nce zel bir hazrlk snfnda youn bir ders programyla Almanca renir. En ge bir yl sonra normal okul snfna devam eder. Gerekli hallerde kk gruplara Almanca dersler verilmeye devam edilir.
Meslek eitimi ve meslek okulu

Mecburi eitimi tamamladktan sonra renciler, yeteneklerine gre yksek renime veya bir firmada mesleki eitime geebilirler. (bk. Eitim ve leri Eitim, Kurslar). Meslek eitimi tamamlandktan sonra meslek yksek okuluna devam edilebilir. Buradan niversiteye giri iin bir genel diploma verilir. Eitim dnemleri yllktr ve en az drt smestr srmektedir.

zel Okullar

Triesendeki Formatio zel renim Okulu tam gn

okuludur. Snflar olduka kktr ve ders iki dilde verilir

(nglizce). Schaandaki Waldorf Okulu Rudolf Steiner pedagojisi oryantasyonlu olarak bununla birlikte bir kre ve tam gn okulu olan bir Gesamtschule iletmektedir (bk. Adresler). Dokuzuncu eitim ylna kadar (bk. Adresler). International School Rheintal Buchsta (snr komusu svire-

de) ok kltrl bir kre ve okul eitimi sunmaktadr, buna Liechtenstein, St. Gallen ve Voralberg blgelerini de dhil etmektedir. Kree il alt ya ocuklar kabul edilmektedir. Okul eitimi birinci eitim kademesinden (alt ya) on ikinci eitim kademesine kadar (18 ya) snflar iermektedir. Ders dili ngilizcedir (bk. Adresler). Baka sorunuz varsa Eitim Dairesi'ne bavurabilirsiniz. Eitim Dairesi'nin Sekreterlii sorunuzu ilgili makama iletecektir (Schulamt; bk. Adresler).

Okul / ocuk Yuvalar

28

Gnlk yap ve tam gn okullar

Okul ve refakat hizmetleri u anda youn bir deiim sreci yaamaktadr. Okul ve gnlk ocuk bakm evleri gittike artan oranda beldelerde gnlk eitim dzenine gre yaplandrlmaktadr. Gnlk eitim dzenine gre ett mantna gre okul balama saatinden le yemei sonrasna kadar ve leden sonra refakat dhilinde ev devlerine yardm kapsamaktadr. Bu esnada ocuklar kendi yalarna uygun olarak baklmaktadr. Anaokulu ve ilkoluk kademesinde Eschen, Planken ve Triesende tam gn eitim kurumlar yer almaktadr. Plankendeki kurumlar tm beldelerin ocuklarna aktr. Okul tamamlayc bir hizmet olarak btn beldelerin ilkokullarna ev devlerinde yardm ve ders saatlerinden sonra refakat hizmeti verilmektedir. Liechtensteindaki dier tm ileri kademe eitim kurumlar iin bir len bakm hizmeti verilmektedir. Tam gn okullar (btn gn eitim organizasyonu ile faaliyet gsteren okullar, le yemei, ev devinde yardm ve bo zaman deerlendirmesinden ibarettir) zel okullar olarak organize edilmitir (Formatio, Waldorfschule und International School Rheintal). lkokul Schaanda tam gn eitim iin pilot uygulamas (kre ve ilkokul) bulunmaktadr. Vaduzda 2010/2011 eitim ylnda yine tam gn okul pilot uygulamas planlanmaktadr. Anaokulu ve okul ocuklarnn refakati okul tatillerinde de yine yaplandrlma aamasndadr, rnein Triesende olduu gibi.

Aile, ocuk Bakm, Eitim

Ev dndaki bakm yaplandrmasna ramen halen ok az kurum hizmet vermektedir. Aadaki kurumlar size refakat anlamnda hizmet veren kurumlar bulmakta yardmc olur:
Anne-Baba-ocuk Forumu (Eltern Kind Forum; bk.Adres-

ler) sizi ev dnda ocuk bakm konusunda bilgilendirir, ailelere bakm yerleri bulur ve ocuk bakclarn eitir. ocuk bakclar kendi z ocuklarnn yannda kendi evle-

29

rinde ek olarak tam gn eitli yataki ocuklara bakarlar. Anne-baba-ocuk forumu ayn zamanda bebek bakclar bulmakta da yardmc olur. Ayrca ailelere ocuk yetitirme konusunda soru ve problemlerin danlmasna imkn tanr. Tam gn krelerde eitli ya grubundaki ocuklar lisansl bakclar tarafndan grup halinde baklr. Tam gn veya yarm gn bakm, saatlik bakm, le yemei gibi hizmet seenekleri mevcuttur. Tam gn krelerde tam gn bakm hizmeti verilir ve neredeyse btn sene boyunca aktr.
Liechtenstein Kre Dernei (Verein Kindertagessttten; bk.

Adresler) aadaki beldelerde kre iletmektedir: Vaduz, Schaan, Balzers, Triesen, Triesenberg, Eschen ve Ruggell; Triesen'deki Swarowski firmasnn alanlar iin, Schaandaki Hilti AGin alanlar iin, Vaduz niversitesi'nde alan ve okuyan renciler iin. Bunun dnda Gamprin, Plankende de kreler bulunmaktadr, Vaduz ve Maurende
(Kinderoase ocuk vadisi) ve Schaanda (Sini Kidz Highway) esnek bakm hizmeti verilmektedir. (bk. Adres-

ler) zel ocuk bakc hizmetleri, Sosyal Hizmetler Dairesi (Amt fr Soziale Dienste) tarafndan organize edilir. Liechtensteinda anne-babalara yardmc olan baka bir adres: Mtterzentrum Rapunzel gibi aileler aras organize edilen toplant yerleri (bk. Adresler). Ayrca Eitim ve Aile
Danma Hizmetleri de sizlere yardmc olmaktadr. Liech-

tensteinda Aile Yardm balkl brorde gerekli tm bilgiler mevcuttur (bk. Kaynak).

Okul / ocuk Yuvalar

30

Not: Ailenizin gelirine bal olarak ocuk bakm cretleri

btenize byk yk oluturmaktadr. Dk gelirli aileler iin Sosyal Hizmetler Dairesi yardm salamaktadr Sosyal Hizmetler Dairesi (Amt fr Soziale Dienste; bk.Adresler).

Bakm gnleri

Bir aile ferdi eer ayn evde mukim etmektese, aile yesi birinin hasta veya kaza yapma durumunda gne kadar iverenden izin hakk talep hakkna sahiptir. Bu hakktan faydalanabilmesi iin hekim raporu art aranr ve ayrca baka imkann salanamad kantlanmaldr.

Sigortalar

31

Sosyal Sigortalar Kayt ve Primleri

veren, cretlilerini sosyal sigortalara kayt etmek ve ilgili primleri maatan kesme suretiyle sigortalar kurumuna iletmekle ykmldr. Serbest alanlar veya almayanlar, ilgili sosyal sigortalar kurumuna (rnek: onayl her hangi bir salk sigortas) bavurup gerekli kayt ve prim demelerini yapmak zorundadr. Liechtensteindan tandnz taktirde Liechtensteindaki sigortanz sona ermektedir. stisna: Liechtensteinda alp dier bir lkede oturanlar iin sigorta mkellefiyeti devam etmektedir.

Hastalk ve Doum

Liechtenstein Salk Sigortas, hastalk ve doum durumlarnda faaliyete geer. Hasta bakm iin masraflar stlenir (tbbi tedavi) ve hastalk veya annelik izni sresince maa kesilmesini karlamak iin gnlk hastalk paras der.
Liechtensteinda oturan herkes salk sigortasna kaytl olmak zorundadr.

iler kaza sigortal olup, iten dolay kaza sigortas kapsamnda olmayanlarn kaza sonucunda meydana gelen tbbi masraflarn salk sigortas karlamaktadr. Bu uygulama Liechtensteinda resmi onayl baz salk sigortalar tarfndan salanmaktadr. (bk Adresler).
Kazalar ve Mesleki Hastalklar kazalar, mesleki hastalklar ve tatil sresince meydana gelen kazalar kapsayan bir kaza sigortas, iveren tara-

fndan iiler iin salanmaktadr. Kaza sigortas, kaza sonucunda meydana gelen tbbi masraflar karlar, Gnlk Kaza Paras veya maluliyet emeklilii gibi kaza tazminatlarn da demektedir.

Sigortalar

32

Malulen Emeklilik

alamaz hale gelen bir kiiyi tekrar i hayatna kazandrmak Maluliyet Sigortasnn (Invalidenversicherung IV/ 1. stun) ilk hedefidir. rnein: Deneme almalar veya yeni meslek edindirme gibi. Entegrasyon programlarnn olumsuz sonular vermesi durumunda Maluliyet Sigortas, alamazlk durumun en az bir yl srdkten sonra ve maluliyet derecesi en az %40 olmas artyla emeklilik parasn demektedir. Maluliyet sigortasnn dedii emeklilik parasna ilaveten iyerleri kendi iileri iin zel bir sigorta sistemini (2. stun) kurmutur. Emeklilik paras, Liechtensteindan tandktan sonra da kesilmez. Emeklilik paras, Liechtensteindan tandktan sonra da kesilmez. Ancak alamaz derecesi %50den az olanlar iin baz kstlamalar geerli olabilir.

Yallk Emeklilii

Emekli Sand (Alters- und Hinterlassenenversicherung

AHV/ 1. stun) emeklilii demektedir. Emeklilik ya, 60 ile 70 ya arasnda serbest seilebilmektedir. Liechtensteinda ikamet eden herkes, 20. yatan itibaren SSKda, yani AHVde sigortal olmak zorundadr. Liechtensteinda alanlar

ise 18. yatan itibaren sigortaldr. Emekli sandnn dedii emeklilik parasna ilaveten iyerleri kendi iileri iin zel bir sigorta sistemini (2. stun) kur-

mutur. Bu tr zel sigortalar sadece iiler iindir. Ancak primler, hem ii hem de iveren tarafndan denmektedir. 2. stun sigortal olabilmek iin bir takm artlar aranmaktadr (yllk asgari cret vs.). Bunlarla ilgili olarak Finanzmarktaufsicht FMA (Finansal Piyasa Denetim Merkezi),

33

Sigortaclk ve emeklilik denetimi blmnden bilgi alabilirsiniz (bk. Adresler). Emeklilik paras, Liechtensteindan tandktan sonra da kesilmez. Emekli yanz gelmeden nce Liechtensteindan tanyor iseniz, AHV/1.Stuna dayanan emeklilik hakknz devam etmektedir. 2. stuna gelince; Liechtensteindan tandnz taktirde firmann sigorta kurumu sizlere serbest dolam demesi gibi bir tr teminat olan Freizgigkeitsleistung demesinde bulunmak zorundadr. Sigorta durumuna bal olarak bu teminatn deme ekli deiebilir (rnein sigorta amacyla bloke edilen bir banka hesabna deme), mnferit hallerde duruma baldr ve yasa erevesinde dzenlenir.
Vefat

Vefat durumunda Emekli Sand (AHV 1. stun) Dul ve

Yetim Maalar demektedir. alanlarn vefatnda, ayrca

firmann sigortas (2. stun) tarafndan denen paralar da eklenir. Vefat durumundan kaynaklanan demeler Liechtenstein dan tanldnda da kesilmez.
sizlik

Tm ii ve raklar sizlik sigortasnda (Arbeitslosenversicherung ALV) sigortaldr. sizlik gnlk parasnn denmesi iin geerli artlarn yerine getirilip getirilmedii ktisat Dairesi tarafndan kontrol edilir. demeler belli bir sre ve baz koullara baldr.

Sigortalar

34

Doum izni

alan annelerin 20 haftalk bir doum izni bulunmaktadr. Bunlarn 16 haftas doumdan sonra kullanlmak zorundadr. Ayrca cretsiz olarak aylk bir ebeveyn izni kullanmak da mmkndr (bk. bror Liechtensteinda aile yardm ve ek literatr veya www.asd.llv.li web sayfasna bavurunuz).

Aile Yardm

Doum ve ocuk saysndan dolay veya tek bana ocuk yetitirenlere verilen ek cretler Aile Vakf (Familienau-

sgleichskasse FAK) tarafndan denmektedir. Paralar genel olarak iverene verilir ve maa ile birlikte iiye iletilir. Ancak almayanlar veya serbest meslek mensuplar da bu kapsamda baz haklara sahiptir. Liechtensteindan k durumlarnda deme kesilir. Ancak Liechtensteinda alan fakat yurtdnda ikamet edenler de belirli yardmlardan (rn. Aile Yardm) faydalanabilmektedir.
Dier demeler

Dier hizmetler ile ilgili: Doum ve lousa dneminde Gnlk Hastalk Parasn alma hakkna sahip olmayan kadnlara devlet tarafndan denen ve gelire bal olan Annelik Ek creti (sadece Liechtensteinda ikamet edildii zaman; kayt iin ktisat Dairesi yetkilidir; Amt fr Volkswirtschaft) Maddi adan muhta olan emeklilere devlet tarafndan denen gelire bal olan Ek cret (sadece Liechtensteinda ikamet edildii zaman; kayt iin AHV-IV-FAK yetkilidir) Yardm veya bakma muhta olanlara devlet tarafndan denen Muhta Tazminatlar (Kayt iin AHV-IV-FAK yetkilidir) Kr veya ileri derece grme engellilere devlet tarafndan denen Krler Yardm (sadece Liechtensteinda ikamet edildii zaman; kayt iin AHV-IV-FAK yetkilidir)

35

iveren personel emeklilik sigortas, maluliyet, yallk ve lm (2.stun) konusunda daha ayrntl bilgileri Finanzmarktaufsicht FMA (Finansal Piyasa Denetim Merkezi), Sigortaclk ve emeklilik denetimi blmnden alabilirsiniz (bk. Adresler). sizlik sigortas konusunda daha ayrntl bilgileri Amt fr Volkswirtschaft /Abteilung Arbeitslosenversicherung (Devlet ktisat Genel Mdrl / ve i Bulma Kurumundan temin edebilirsiniz (bk. Adresler). Yallk sigortas, dul ve yetim maalar (1. stun), i gremezlik sigortas (1.stun) ve Aile Yardm hakknda ve ek cretleri, muhtalar yardm ve krler yardm konusunda ayrntl bilgileri AHV/ IV/ FAK-Anstalten (Liechtenstein Emeklilik, Veraset ve Aile Denkletirme Kurumu) (bk. Adresler). Bu kurumlarda ve belediye sandklarnda ayn zamanda detayl brorler mevcuttur (bk. www.ahv.li). Emeklilik konusunda dzenli olarak
uluslararas sempozyumlar organize edilir ve svire,

Avusturya ve Almanyadan gelen uzmanlar sorularnz cevaplamaya hazrdr.

Sigortalar

Not: Hastalk, annelik, i kazalar ve meslek hastalklar,

36

Vergiler

kamet ettiiniz belediye mntkasnda ikamet kaydnz yaptrrken altnz iyerini ve iba yaptnz tarihi bildirmeniz istenir. Her iveren, Liechtensteinda ikamet eden iilerinin maandan belli bir oranda Gelir Vergisini kesmek zorundadr. Vergi mebla maa tutarna bal olup genelde
brt maan %4 ila %14 arasndadr.

Maanzdan ayrca Sosyal Sigortalar Primleri kesilmektedir: Emeklilik sigortas primleri (AHK-IV-FAK), firmann zel

sigorta primleri, isizlik sigortas primleri, kaza sigortas primleri vs. Size denen maa, net maanzdr (Sigortalar balkl blme bkz).

Not: Maanzdan kesilen gelir vergisi meblann

sadece pein denen vergi olduunu ltfen unutmaynz. Tanmlanan vergi hesaplamas bir sonraki yln ikinci yarsnda vergi beyannza istinaden gnderilecektir. Eksik denen vergi tutar sonradan denmek zorundadr, fazla denen vergiler ise tarafnza geri denir.

Sorularnz varsa, ivereniniz, belediyenizin Mali ubesi veya Liechtenstein Vergi daresi yardmc olacaktr (Liechtensteinische Steuerverwaltung; bk. Adresler).

Salk Sistemi

37

Liechtensteinda ikamet eden herkes salk sigortasna kaytl olmak zorundadr. Zorunlu hastalk sigortas konusunda Liechtenstein'da onayl hastalk kasas ile bir szleme akdedilir. Buna ek olarak eitli ilave sigortalar da farkl katk pay oranlaryla hizmete sunulmaktadr: genel, yarzel ve zel sigortalar hizmetleri konusunda farkl stan-

dartlardadr. Genel olarak Liechtenstein'da ve snr komu lkelerdeki yerleik szlemeli doktorlar ve szlemeli hastanelerdeki genel ve uzmanlk gerektiren tbbi tedaviler bir ana sigorta ile teminat altna alnr. Standart hizmetler genel olarak, Liechtenstein ve komu lkelerinde (svire, Avusturya) faaliyet gsteren pratisyen ve uzman doktorlar ile szlemeli hastaneler tarafndan gerekli grlen tm tbbi mdahaleleri kapsamaktadr. Ancak yllk salk masraflarnz belli bir limite kadar kendiniz demek zorundasnz. Sigortalar genel olarak dii masraflarnz demez. Liechtensteinda oturan insanlardan bir mr boyu ihtiyat muayene creti alnmaz (Bebek ve kk ocuk muayeneleri). Okul salk hizmeti,yetikinler iin ihtiyat muayenesi. Bu konuda gelecek olan davetiyelere riayet ediniz (Salk Dairesi) Dk gelirli kiiler iin, salk sigortalar prim indirimi yapmaktadr. Ayrntl bilgiler ve bavuru formlar iin (Salk Dairesine veya Nfus Dairesine) bavurabilirsiniz (Amt fr Gesundheit; bk. Adresler). Liechtensteinn kendi devlet hastanesi bulunmaktadr (bk. nemli telefon numaralar).

Vergiler Salk Sistemi

38

Sosyal sigortalara katlm ve primler Liechtensteinda faaliyet gsteren Salk Sigortalar Uzman Doktorlar

Liechtensteinda i ilikisi olan ve gei izinli kiiler iin esas olarak sigorta ykmll devam eder. svire istisnadr, salk sigortasnda ikametgh prensibi geerlidir (bk. Adresler)

Doktorlara ait gncel dizin iin bk. www.ag.llv.li/Gesundheitsberufe veya www.gesundesliechtenstein.li ve de Liechtenstein telefon rehberi. Psikoterapi ve psikoloji hizmetleri iin bk. www.psychothera pie.li ve psikologlarn meslek odalar (Berufsverband der Psychologinnen und Psychologen; bk. Adresler).

Sosyal Hizmetler

39

Liechtensteinda sosyal problemlere kar ok sk nlemler mevcuttur (Sigortalar balkl blme bkz). Buna ramen geimini salamak iin yeterli bir gelire sahip olmayanlar iin devlet Sosyal Yardm Paras demektedir. Bilgi iin Sosyal Hizmetler Dairesine bavurunuz (Amt fr Soziale Dienste; bk. Adresler) Devlet dk gelirli ailelere kira yardm yapmakla, bunlarn maddi ykn ksmen hafifletmeyi amalamaktadr. Kira yardmnn tutar gelir ve bte byklne gre deiiklik gsterir. Konut yardm iin Amt fr Wohnungswesen
(Toplu Konut daresine) bavurulabilir. (bk. Adresler) Sosyal Hizmetler Dairesi (ASD)

Devlet dairesi olan ASD, bir defa yaplan ksa bir danma ile balayan uzun sreli tedaviye kadar varan geni yardm imkanlar sunmaktadr. Dairede alan uzmanlar, zel, sosyal veya maddi konularla ilgili sorularnza cevap vermek

iin hazrdr.
Sosyal Hizmetler Blm, zel (ailevi), sosyal (i, mesken)

ve maddi (borlar, dk gelir) problemleri ile gelenlere yardm ve bilgi vermektedir.

Kinder- und Jugenddienst (ocuk ve Genlik Hizmetleri)

blmne genlere yardm alanlarndaki soru ve problemler iin ocuklar, genler ve yetikinler bavurabilir (yetitirme sorunlar, ayrlma/boanma, krizler, suiistimaller, ev dnda ocuk bakm finansman, babaln tannmas vs), ayrca
Jugendfrderung (Genlii Tevik Blm) (Proje animas-

yonlar, genlik almalarnn teviki vs.) ile Jugendschutz

(Genlik Koruma Blm) (alkol ve nikotin ile uyuturucu

tketimi, darya kma saatleri, medyalarn kullanm vs.) blmne bavurabilirler.

Salk Sistemi Sosyal Hizmetler

40

Terapi hizmeti iin kriz geiren kiiler bavurabilir. rnein

aile ii iddet, uyuturucu bamll, kiisel kriz vs. Terapi hizmetleri tbbi ve psikolojik danmanlk ve kiiye zel aydnlatmalarda refakati kapsamaktadr, bunlar eitli ayakta tedavi hizmetleri ile birlikte sunulmaktadr.
Aile ii iddet

Aile ii iddet uzun yllardan beri bir tabu idi. Bugn bu sorun resmi makamlar ve emniyet mdrlkleri tarafndan ciddiye alnmaktadr (bk. Adresler acil yardm hatt 117) ve kadn, ocuk ve erkekler iin ok eitli hizmet seenekleri yer almaktadr. zel bilgilendirme ve danma merkezleri ile gvenli bir yer arayan kadn ve ocuk iin kadn snma
evleri bulunmaktadr (Frauenhaus; bk. Adresler). Beden-

sel veya cinsel adan iddet nedeniyle bir maduriyet yayorsanz, doktor tarafndan muayene edilmelisiniz ve bir doktor raporu almalsnz.
Danma, enformasyon ve destek hizmeti veren merkezlere insanlar her trl sorun, soru ve danma ihtiyac duy-

duklar konularda bavurabilirler (bk. ilgili blmler). Zordaki insanlar rnein Caritas veya Liachtbleck Vakfna (bk. Adresler) bavurabilir. Saysz kiisel yardm organizasyonlarna ilikin zet iin www.kose.llv.li web sayfasna baknz. Liechtensteinda aile yardm konulu bror eitli resmi ve zel hizmetler ile uyumludur (bk. Literatr).

Not: Sosyal Hizmetler Dairesi'nin hizmetleri konusunda

kapsaml bir zet, dier resmi ve zel kurumlar ve organizasyonlar hakknda bilgi iin bk. www.asd.llv.li sayfasndan sosyal szlk ibaresi.

Eitim ve Kurslar

41

Yetikinlere hitap eden eitim sunular olduka geni kapsamldr. Yetikinler iin Eitim Dernei'nin web sayfasndan daha geni bilgi edinebilirsiniz. (bk. Adresler). Stein Egerta
Yetikin Eitimi Dernei genel ve gncel konularda kurslar

(dil, sosyoloji, tarih, medya, iletiim vs) vermektedir. Bunun dnda tm belediyelerde bo zaman deerlendirmesine ynelik kurslar verilmektedir. Schaan Belediyesi rnein atlyeleri ve etkinlik merkezleri olan byk bir sosyal tesise sahiptir. Haus Gutenbergin eitim sunusu zellikle de kiisel geliim ve maneviyat alanlarna arlk vermektedir. Mesleki eitimin devam iin BW Enstits Liechtenstein
Ticaret Odasna ait olup organizasyon, iletiim, personel

ynetimi, pazarlama, muhasebe ve hukuk bilimi zerine kurslar dzenlemektedir. Stein Egerta Yetikin Eitimi Dernei uzmanlk, sosyal ve ynetsel yetkinliin gelitirilmesine

ynelik mesleki eitim kurslar sunmaktadr. Refa Enstits ekonomik alanda eitli temel eitim ve seminerler dzenlemektedir. lkokul mezunu kiiler iin Liechtensteindaki saysz iletmede eitli mesleklere ynelik raklk eitimleri verilmektedir. Bu konuyla ilgili bilgi ve blgede mevcut bilgisayar ve dil kurslarn gsterir listeyi Meslek Danma ve Meslek Eitimi Dairesinden (Amt fr Berufsbildung und Berufsbera-

tung) temin edebilirsiniz.

Yksek renim Liechtenstein niversitesi (Hochschule), mimarlk, ekono-

mi ve finansman hizmetleri alannda ful-time ve part-time eitim imknlar sunmaktadr (Bachelor, Master, Doktora).
Liechtenstein Prensliinde zel niversitede (Private

Universitt) meslek iin elik edici doktora eitimleri tp ve hukuk alannda gerekletirilebilir.

Sosyal Hizmetler Eitim ve Kurslar

42

Kadn meseleleri infra ve Frsat Eitlii Dairesi tarafndan

ele alnmaktadr. Anne-Baba-ocuk Forumu ebeveyn ve ocuk yetitirenler iin seminer ve kurslar, ayrca ocuk bakclar iin mesleki eitim kurslar ve bebek bakclar iin eitim kurslar dzenlemektedir.
Almanca Dil Eitimi

Toplamda Liechtensteinda geni bir meslek eitim sunu yelpazesi bulunmaktadr. Bahsi geen kurumlarn yannda dier dernek ve organizasyonlar da ok eitli etkinlik ve aktivite dzenlemektedir. Bunun iin basnda yaplan bilgilendirmeleri takip ediniz.

Almanca kurslar

Liechtensteinda yaamak istiyorsanz, baarnn anahtar Almanca dilini bilmektir. Bu lke dilinde anlaabilen kiiler iin meslek, bo zaman deerlendirmesi ve komuluk ile okul ve idarelerde iletiim kurmak kolaylaacaktr. O nedenle de mmkn olduu kadar abuk Almanca renmek ok nemlidir. svire ve AB / EWR alan dndan gelen vatandalar iin uzun sreli oturma izni almann n koulu Almanca bilgisidir.

Alacak dekontlar

Bu enstitlerin Almanca kurslar iin Yabanclar ve Pasaport Dairesi tarafndan kurs bana 200 CHF yardm yaplmaktadr: Verein fr Interkulturelle Bildung (ViB) (Uluslararas Kltr Eitim Dernei) Bu dernein kurs sunusu ek olarak zel

anne-ocuk Almanca kurslarn ve genel olarak uyum destei iin etkinlikleri kapsamaktadr. Erwachsenenbildung Stein Egerta (Yetikinler Eitim
Dernei Stein Egerta)

Institut fr Sprachkurse und Bildungsreisen AG (ISB) (Dil

Kurslar ve Eitim Seyahatleri Enstits)

43

Effect Stiftung (Vakf) BZB Berufs- und Weiterbildungszentrum (Meslek ve Meslek Gelitirme Eitim Merkezi)

Maddi destek bono fiini yabanclar ve pasaport dairesinden ve belediyelerden alabilirsiniz. eitli enstit ve hizmet salayclarna ait adresler iin bk. Adresler.

Eitim ve Kurslar

44

Danma Merkezleri

Liechtensteinda saysz danma, destekleme ve bilgilendirme merkezi bulunmaktadr: Aadaki kurumlara ynelik daha detayl bilgiler iin bk. Blm, Adresler: Aha Tipps & Infos fr junge Leute (Aha Genler iin neri & Bilgiler) Bebek bakcl hizmeti iin bk. anne-baba-ocuk forumu Caritas Eltern Kind Forum (Anne-baba-ocuk Forumu) Fa6, Fachstelle fr Sexualfragen und HIV-Prvention (Cinsel Sorunlar ve HIV-nleme Merkezi) Frauenhaus Liechtenstein, Verein zum Schutz misshandelter Frauen und deren Kinder (Liechtenstein Kadn Snma Evi iddete Maruz Kalan Kadnlar ve ocuklar Koruma Dernei) Hospizbewegung Liechtenstein (Begleitung von Sterbenden und Trauernden); Liechtenstein Bakm Evi (lenler ve yas tutanlara refakat) IBA, Informations- und Beratungsstelle Alter (Yallar iin Bilgi ve Danma Merkezi) infra, Informations- und Kontaktstelle fr Frauen (Kadnlar iin Bilgi ve Danma Merkezi) Kinder- und Jugenddienst (Amt fr soziale Dienste); ocuk ve Genlik Hizmeti (Sosyal Hizmetler Dairesi) KBA, Kontakt und Beratung Alterspflege (Yallar Bakm rtibat ve Danma Merkezi) KIT, Stiftung fr Krisenintervention (Kriz Mdahale Vakf) Krebshilfe Liechtenstein (Liechtenstein Kanserle Mcadele Dernei) Konsumentenberatungsstelle (Tketiciyi Koruma Dernei) LANV, Liechtensteinischer ArbeitnehmerInnenverband (Liechtenstein i Dernei) Liechtensteinische Familienhilfen /SPITEX (Liechtenstein Aile Yardm)

45

LiPo, Liechtensteiner Patientenorganisation (Liechtenstein Hastalar Cemiyeti) Mtter- und Vterberatung des Liechtensteinischen Roten Kreuzes (Liechtenstein Kzl Ha, Anne-Baba Danma Merkezi) Mtterzentrum Rapunzel (Rapunzel Annelik Merkezi) Ombudsstelle fr Kinder und Jugendliche (ombudsman, hakem kurullar) Online Beratung (Online-Danmanlk, www.helpmail.li) Opferhilfestelle (Madurlar Yardm Merkezi) Schwanger.li, Schwangerschaftsberatungsstelle (Hamilelik Danma ve Yardm Merkezi) Schulpsychologischer Dienst (Okul Psikolojisi Hizmetleri Merkezi) Selbsthilfegruppen in Liechtenstein (Liechtensteinda kendi kendine yardmlama salayan gruplar) Solina, Beratungsstelle fr Eltern, Kinder und Jugendliche (Anne-Baba, ocuk ve Genler iin Danma Merkezi) Sorgentelefon fr Kinder und Jugendliche (ocuk ve genler iin yardm hatt, telefon: 147) Sozialer Dienst (Amt fr soziale Dienste); Sosyal Hizmet (Sosyal Yardm Kurumu) Stiftung Liachtbleck (Liachtbleck Vakf) Therapeutischer Dienst (Amt fr soziale Dienste); Terapi Hizmetleri (Sosyal Hizmetler Dairesi) Verein fr Betreutes Wohnen (Denetimli Ev Yaam Dernei) Verein fr Mnnerfragen (Erkek Sorunlar Dernei) Verein Kindertagessttten Liechtenstein (Liechtenstein Kreler Dernei)

Danma Merkezleri

46

Kadnlar

Liechtensteinda bir ok enstit ve organizasyonlar zellikle kadnlara hizmet etmektedir.

Kadn ve anneler dernekleri bir ok belediyelerde gnll

sosyal ilerlerle ilgilenmektedir. Daha ok dine ynelik olup eitli programlar sunmaktadr. (Bilgi iin belediyelere bavurunuz).
Frsatlar Eitlii Dairesinin ana grevlerinden bir tanesi

ise Liechtensteindaki erkek ve kadn eitliini tevik etmektir. almalarda kadn ve erkek iin btn yaam alanlarnda eit frsatlar salamalar iin saysz tedbir alnmaktadr. (Stabsstelle fr Chancengleichheit; bk. Adresler). Bu dairenin en nemli hedefi ise kadn organizasyonlar arasnda sk bir a oluturmaktr: Kadn a u anda 18 organizasyondan olumaktadr. Bunlar kadnlarn frsat eitlii konusunda aba gstermektedir. www.3laenderfrauen.org ana sayfasnda Liechtenstein snrlar dna taarak kadnlar birbirine balamaktadr. Kadn anda g kkenli kadnlar da almaktadr. Saysz hizmet ve projelerini grmek iin bk. www.scg.llv.li.
Liechtenstein Kadnlar Evi, fiziki, psikolojik veya cinsel id-

dete maruz kalan kadn ve ocuklara snak ve yardm salamaktadr. Kadnlar, gndz gece Kadnlar Evine kabul edilir (Frauenhaus; bk. Adresler). Kadnlar iin Danma ve Kontak Brosu infra, bir ok konuda kadnlara bilgi ve danma hizmetleri vermekte, rnein aile hukuku, nikahsz evlilik, eler arasndaki problemler, ayrlma ve boanma, Stalking, cinsel taciz, tekrar mesleki hayata dnmek, hamilelik ve annelikte sosyal haklar, g-

47

menlik gibi birok konuda yardmc olmaktadr. Kadnlara zel hukuk danma hizmetleri dzenli ve cretsiz olarak organize edilir. Gerektiinde danma sohbetine bir tercman da tahsis edilmektedir. nfra, danma ve yardm hiz-

metleri veren yerlerin adresleri ve gnlk hayata ynelik

danma brorleri sunmaktadr (bk. Kaynak). eitli

konularda yaplan toplantlar programn tamamlayc parasdr (bk. Adresler).

schwanger.li danma sitesi (bk. Adresler) hamile kadnla-

ra ve elerine cretsiz ve anonim olarak danma hizmeti ve yardm sunmaktadr: rnein hamilelikle ilgili btn sorular (kiisel, tbbi, sosyal hukuk asndan sorular), istenmeyen gebelik, korkuya yol aan bulgular (prenatal diyagnostik), dk ve l doum, hamilelik kesintisi nedeniyle oluan sorunlar ve korunma ile aile planlamas konusundaki sorular.

Kadnlar

48

Erkekler

Erkek Sorunlar iin Dernek Frsat Eitlii Dairesinin Manns-

Bilder alma Grubu tarafndan 2009 ylnda kurulmutur ve erkek ile ilgili tm sorular iin bavuru merkezidir. Grevleri ve konular arasnda: Meslek ve aile uyumu, erkekler iin hukuki danmanlk, erkek ve kadn iin uzlatrclk, erkeklik ile ilgili almalar (babalk rol, baba-oul ilikisi, mcadele oyunlar), babalar gn (Frsat Eitlii Dairesi ile birlikte), roller ve kimlik, ayr yaayan anne ve babalar iin ortak velayet hakk, erkek konusunda kamu almalar ve duyarllatrma almalar, blgesel ve blgeler aras a almalar (Verein fr Mnnerfragen; bk. Adresler).

iftler

49

Liechtensteinda iftler iin deiik bavuru merkezleri bulunmaktadr: Serbest alan psikoterapistler, ayn zamanda iftler iin de tedavi hizmeti sunmaktadrlar. Salk sigortalar tarafndan tannan muayenehanelerin listesini meslek derneinin web sayfasnda bulabilirsiniz (Berufsverband der Psychologinnen und Psychologen; bk. Adresler). Burada ayn zamanda uzman kiilerin dil yetkinliklerini ve zel ihtisas alanlarn da grebilirsiniz. Ayrca doktorlar ile ilgili bilgi ve uygun adresler iin de bu alana bavurabilirsiniz. iftler aras ve aile ii atmalarda dava ile birlikte uzlatrma imkn da salanmaktadr. Tarafsz uzlatrmaclar iftleri / aileleri sorunlar zmede ve hedef odakl ve kiisel problem zmede desteklemektedirler. lgili bilgilere Mediation Liechtenstein Uzlatrma Derneinden Salayabilirsiniz (bk.

Adresler).
Netzwerk Dernei (Verein Netzwerk; bk. Adresler) eitli

yaam alanlarnda (okul, iletme, zel evre) saysz hizmet seenei sunmaktadr. Danma hizmeti ierisinde alkol bamll, sigaray brakma, iftler aras sorunlar, intihar, yeme alkanl ile ilgili bozukluklar, iyerinde psikolojik iddet gibi konular yer almaktadr. Bu konularda tek kiilik ya da gruplar iin hizmet verilmektedir. Ayrca anonim olarak evrimii danmanlk hizmeti de alnabilir: www.helpmail.li
Cinsel sorunlar ve HV-nleme konusundaki uzman kurulu (fa6) iftlere, kadnlara ve erkeklere cinsellikle ilgili her

konuda danmanlk hizmeti vermektedir (bk. Adresler).

Erkekler iftler

50

Anne-Baba-ocuk forumu ocuk yetitirme, ocuk bakm,

ayrlkla ilgili sorunlar vs. konularnda iftlere destek vermektedir. (Eltern Kind Forum; bk. Adresler).

Yallar

51

Yallk konusundaki tm sorular iin aadaki kurumlara bavurulabilir:

KBA (Kontakt und Beratung Alterspflege) (Yallk Bakm rtibat ve Danma Merkezi) Liechtenstein Yallk ve Hasta-

lk Yardm Vakf'na ait bir kurulu, yardma ve bakma muhta olan kiiler ve onlarn refakatilerine ynelik destek vermektedir. Hizmetleri arasnda evsel bakm ve refakat ile ilgili danmanlk ve ideal hale getirilmesi iin destek salanmaktadr, ayrca evde acil ar sisteminin kurulmas salanr. Bakmevine kabul, tatil yataklar, ksa sreli bakm ve gnlk bakm vs konularnda organizasyon yapan bir kurumdur (bk. Adresler)
IBA (Informations- und Beratungsstelle Alter) (Yallar iin Bilgilendirme ve Danma Merkezi) arlk noktas yallkta

yaam kalitesinin korunmasdr. rnein hizmetleri arasnda, gnll borsa, yallar iin tatil ve eitim seyahatleri ile emeklilik, yaam biimlendirme, partner kayb, maddi veya hukuki sorunlar iin kiilere ynelik (ve aile yelerine) cretsiz danmanlk hizmetini de kapsamaktadr (bk. Adresler).
Yallar Koleji dzenli aralklarla bilim, kltr, teknik, ekono-

mi, tp ve sanat dallarnda dersler sunmaktadr. Tm ilgililer katlabilir. (Senioren-Kolleg; bk. Adresler).

iftler Yallar

52

ocuk ve Genler

Genlere ve ocuklara hitaben hizmet veren bir ok organizasyon yannda Sosyal Hizmetler Dairesi (Sosyal Faaliyetler balkl blme bkz.) mevcuttur.
aha Tipps & Infos fr junge Leute (aha Genler iin neri ve bilgilendirme) genlere ynelik bir genlik bilgi

merkezidir. 14 ila 25 ya arasndaki genlere bilgi destei salamaktadr: ahada Au-Pairden zaman geirme, yani Adan Zye her ey bulunur. Hangi soru olursa olsun aha her zaman yardm eder (bk. Adresler).
Cinsel sorunlar ve HV- nleme htisas Kurumu (fa6) aile-

lere cinsel pedagojik yetitirme almalarnda destek ve danma hizmeti salar. Genlerle ilgili faaliyet gsteren enstitlerde cinsel pedagojik esaslar tevik eder. Kurum cinsel pedagojik konularda, seminer, alma atlyeleri ve ihtisas konferanslar dzenlemektedir (rnein genler iin: kzlar ver erkekler iin g gnleri, cinsellikle ilgili tartma saati Lets talk about; anne ve babalar iin: ergenlik, cinsellik konusunu konuma vs.) dallarnda grme gnleri dzenler ve korunma malzemeleri ieren sandk, bror, video ve literatr kaynaklar sunar (bk. Adresler). En byk genlik organizasyonu ise Liechtenstein zcilik
Kurumudur. Tm belediyelerde ubeleri mevcuttur. 720

yalar arasndaki ocuklar ve genler iin kendi ya gruplarna uygun toplu aktivitelere davet etmektedir (Pfadfinder- und Pfadfinderinnen; bk. Adresler) Bir ok belediyelerde mevcut olan Genlik Merkezleri, 13 ile 20 yalar arasndaki genler iin toplant imkanlarn salamaktadr. rnein: Camleon (Vaduz), El Nio (Schaan), Kontrast (Triesen), Papperlapapp (Mauren),

53

Pipoltr

(Triesenberg),

Scharmotz

(Balzers),

Scream

(Eschen), Zero (Nendeln), No Limit (Ruggell), Cosmos (Gamprin), Rockroom (Schellenberg) ve Zuber (Planken). Adresler iin ilgili belediyeye bavurunuz. Schaan Belediyesi, Resch Sosyal Tesislerinde ocuk projeleri ve gruplar organize etmektedir (Gemeindschaftszentrum Resch; bk. Adresler).
Ludothek Fridolin Schaanda bulunan bir oyun-ktphane-

sidir. Oradan oyunlar dn alabilirsiniz (bk. Adresler).

Liechtenstein Milli Ktphanesinde ok sayda kitap,

video, DVD ocuk ve genler iin de sunulmaktadr (Liechtensteinische Landesbibliothek; bk. Adresler).
ocuk ve Genler iin Yardm

Kiisel ve ailevi sorunlar iin ocuklar ve genler, Sosyal

Hizmetler Dairesine (Amt fr Soziale Dienste), Solinaya, Anne-Baba, ocuk ve Genler iin Danma Merkezine

(Solina, Beratungsstelle fr Eltern, Kinder und Jugendliche) ve Anne-Baba-ocuk Forumuna (Eltern Kind Forum) bavurabilirler. Vaduzda faaliyet gsteren sosyal-pedagojik
Genler Evi (Sozialpdagogische Jugendwohngruppe) 20

yandan kkler iin uzman gzetimi ve danma hizmetli bir lojmandr. Uzmanlar burada, ksa veya daha uzun vadede ikamet edenler iin ihtiyalara gre danma ve yardm salamaktadr. Yardml Ev Yaam Dernei sosyal pedagojik yetitirme yurtlarn ynetiyor (bk. Adresler). Telefon
yardm hatt ocuk ve genler (Sorgentelefon fr Kinder

und Jugendliche) iin her saat 147 numaral telefondan ulalabilir. Ayn ekilde www.help mail.li.web sayfasna bavurulabilir.

ocuk ve Genler

54

Medya

Liechtensteinda iki gnlk gazete (Liechtensteiner Volksblatt ve Liechtensteiner Vaterland), bir haftalk gazete (LIEWO) yaynlanmaktadr. Ayrca yerel bir radyo kanal da (Radio Liechtenstein) faaliyettedir (bk. Adresler) Serbest liste dzenli aralklarla fl infoyu yaynlamaktadr. Btn belediyeler kendi bilgi yazlarn yaynlamaktadr. Ayrca saysz zel dernek, eitli konularda dergiler karmaktadr.

Elence ve Spor

55

Liechtensteinn harika doas, bir ok elence ve tatil imkanlar sunmaktadr. Hemen hemen tm spor ve hobi eitleri bir dernekte organize edilmitir. Derneklerin sunduklar faaliyetlere katlnz ve Liechtensteinn gelenekleriyle ilgileniniz. Arkadalar edinmek iin dernekler ok iyi bir frsattr. Oturduunuz blgede faaliyette olan dernekler
listesini, belediyenizden alabilirsiniz. Liechtensteinda faali-

yette bulunan spor dernekleri hakknda bilgi edinmek iin

Liechtenstein Olimpiyat Oyunlar ve Spor Birliine bavurabilirsiniz (bk. Adresler). Liechtenstein Gzel sanatlar Okulu (Liechtensteinische

Kunstschule; bk. Adresler) hem ocuklar hem de yetikinler iin geni bir kurs program sunmaktadr. Tm belediyelerde ubesi olan Liechtenstein Mzik Okulunda (Liechtensteinische Musikschule; bk. Adresler) enstrman eitiminin yannda klasik ve modern ses sanatn renebilirsiniz. Liechtensteinda bir ok hobi kurslar sunulmaktadr. Bu konuda Eitim ve Kurslar balkl blme bakabilirsiniz.

Medya Elence ve Spor

56

Mzeler ve Kltr Evleri

Liechtensteinda tiyatro, dans gsterileri, konserler, sinema, literatr okumalar gibi saysz etkinlik ve kltrel faaliyetler dzenlenmektedir. lgili bilgilere www.tourismus.li web sayfasndan ve Adresler ekinden ulaabilirsiniz.

Liechtensteinische Landesbibliothek (Liechtenstein Devlet Ktphanesi), Vaduz

Kitap Alm

Sal aramba Cuma Cumartesi

13.3020.00 13.3018.30 13.0017.00

Okuma Salonu / Multimedya alan

Pazartesi Sal aramba Cuma Cumartesi

18.0012.00 / 13.3018.00 18.0012.00 / 13.3020.00 18.0012.00 13.3018.30 13.0017.00

Milli Ktphane ayn zamanda ngilizce, Franszca, talyanca, spanyolca ve Hollanda dilinde ocuk kitaplar sunmaktadr.

Gmenler iin Danma Yerleri

57

En nemli danma noktalar unlardr: Yabanclar ve Pasaport Dairesi (Auslnder und Passamt), Frsatlar Eitlii Dairesi (Stabsstelle fr Chancengleichheit), infra (Kadnlar

iin Danma ve Bilgi Merkezi) ve Kltrler aras Eitim

Dernei (Verein fr interkulturelle Bildung), (bk. Adresler). Yabanclar ve Pasaport Dairesi Yabanclar Dairesi Pasaport ubesi oturma ve yerleme

onay alan kiileri uyum abalarnda desteklemektedir. nc lke yeleri iin Almanca ve Liechtenstein hakknda bilgi sahibi olmak daha uzun sreli bir oturma iin n kouldur. nc lke vatandalar Yabanclar Dairesi Pasaport ubesi ile bir uyum anlamas akdetmekle ykmldr. Szkonusu Almanca kursu Yabanclar ve Pasaport Dairesi tarafndan maddi olarak desteklenmektedir. Daha fazla bilgi iin Yabanclar Dairesi Pasaport ubesine veya belirtilen internet adresine bavurabilirsiniz. www.apa.llv.li

Frsat Eitlii Dairesi

Frsat Eitlii Dairesi aadaki yaam alanlarnda frsat

eitliinin tevik edilmesi konusunda u ekil de aba gstermektedir: kadn erkek eitlii, engellilik, gmenlik ve uyum, sosyal dezavantaj ve cinsel uyum. zel kii ve kurumlara, organizasyon ve irketlere cretsiz danmanlk hizmeti vermektedir; etkinlik dzenlemekte ve projeler yrtmektedir, yaynlar bulunmaktadr, yasa taslaklar iin gr bildirmektedir vs. Ayrca bir n kayt zerinden kamuya eriim salanan bir dokmantasyon birimi yrtmektedir. Dier hizmetler ve projeler konusunda bilgilere www.scg.llv.li. web sayfasndan ulaabilirsiniz.

Kltrler aras Eitim Dernei

Kltrleraras Eitim Dernei 'nin arlk merkezi yabanc-

larn uyumu ve Liechtenstein ve evresinde yerleik insanlarn kltrel al veriine dayanmaktadr. Bu amala da yabanclara Almanca dil kursu sunulmaktadr. Kursun yap-

Mzeler ve Kltr Evleri Gmenler iin Danma Yerleri

58

landrmas iyi olduundan, eitim dzeyi dk insanlarn Almanca diline kolay adapte olmalarn salamaktadr. Birbirini takip eden bir kurs sistemi sunulmaktadr. Dernek ayrca kltrleraras anlamay salamak iin deiik projeler yrtmektedir. rnein uluslararas kadnlar kahvesi, yabanc ve yerli kadn ve ocuklarn buluma noktasdr. (Internationales Frauencaf; bk. Adresler).
Yabanclar Organizasyonlar

Liechtensteinda oturan yabanclar, ilgili konularda Yabanclar Dernekleri tarafndan temsil edilir. Genel olarak bu tr derneklerin ba faaliyeti tatil ve bo zamanlar iin mterek programlar oluturmaktr. Baz dernekler de klp-lokal-

leri iletmekte ve orada ho vakit geirmeniz mmkndr. Bu brorn eki olarak tm yabanclar derneklerini gsteren bir listesi mevcuttur. Yabanc organizasyonlarn (Auslnderinnen-/Auslnderorganisationen) listesi iin bk. Adresler.
Konsolosluklar / Bykelilikler

(bk. Adresler)

nemli Telefon Numaralar

59

Acil Telefonlar

230 30 30 112 117 144 118 147 1414 145 1145

acil tbbi yardm hatt (hafta iinde saat 18 8 aras, hafta sonunda 24 saat) Avrupa lk Yardm Hizmeti Polis (sadece Acil Durumlar iin) Ambulans Yangn / tfaiye ocuk ve genler iin telefon yardm hatt Hava Ambulans Zehirlenme Acil Yardm Krler iin bilgilendirme ve danmanlk Danma (tm svire) letme ynetimi Buchs Sargans Gar Mdrl Feldkirch Tren stasyonu

Tren stasyonlar

0900 300 300 www.sbb.ch 051 228 72 21 051 228 61 11 +43 517 17 www.oebb.at

Hastaneler

235 44 11 081 772 51 11 071 494 11 11 071 243 71 11 081 256 61 11 081 255 21 11 081 254 81 11 081 736 11 11 071 757 44 11 +43 5522-30 30

Vaduz Devlet Hastanesi Grabs Blge Hastanesi St. Gallen Blge Hastanesi St. Gallen ocuk Hastanesi Chur Blge Hastanesi Chur Kreuz Hastanesi Chur Fontana Kadn Hastanesi Walenstadt Blge Hastanesi Altsttten Hastanesi Feldkirch Devlet Hastanesi Eczane Apotheke am Postplatz, Schaan Eczane Apotheke Laurentius, Schaan Eczane Schlossapotheke, Vaduz

Eczaneler

233 55 55 232 48 44 233 25 30

Gmenler iin Danma Yerleri nemli Telefon Numaralar

60

Adresler

Liechtenstein telefon kodu Devlet Daireleri / Makamlar / Resmi Hizmetler

Yurtdndan Liechtensteina telefon ederken Liechtenstein +423 kodu geerlidir. Liechtensteina tanmanz iin nemli olabilecek resmi daire ve hizmetlerinin adreslerini bu blmde bulabilirsiniz. Tm resmi daireler ise, Liechtenstein Telefon Rehberinin Yeil sayfalarnda mevcuttur. Genel olarak tm dairelere, 236 61 11 telefon numaras altnda ulaabilirsiniz. Orada idarelerin konum planlarn da bulabilirsiniz.

aha Tipps und Infos fr junge Leute

Amt fr Auswrtige Angelegenheiten

(Genler iin Bilgi ve Danma) Bahnhof 9494 Schaan 239 91 11 www.aha.li

AHV/IV/FAK (Liechtensteinische Alters- und Hinterlassenenversicherung, Invalidenversicherung, Familienausgleichskasse)

(Dileri Dairesi) Heiligkreuz 14 9490 Vaduz 236 60 58 www.aaa.llv.li

Amt fr Berufsbildung und Berufsberatung

(Mesleki Eitim ve Mesleki Danma Dairesi) Postgebude 9494 Schaan 236 72 00 www.llv.li

(Liechtenstein Emeklilik, Veraset ve Aile Denkletirme Kurumu) Gerberweg 2 9490 Vaduz 238 16 16 www.ahv.li

61

Amt fr Gesundheit

Amt fr Wohnungswesen

(Salk Dairesi) ulestrasse 51 9490 Vaduz 236 73 41 www.ag.llv.li

Amt fr Lebensmittelkontrolle und Veterinrwesen

(Toplu Konut daresi) Stdtle 38 9490 Vaduz 236 69 11 www.aww.llv.li

Arbeitsmarktservice AMS Amt fr Volkswirtschaft

(Gda rnleri Kontrol ve Veteriner Dairesi) Postplatz 4 9494 Schaan 236 73 11 www.alkvw.llv.li
Amt fr Soziale Dienste

( Hizmet Servisi AMS Devlet ktisat Genel Mdrl) Gerberweg 5 9490 Vaduz 236 68 85 veya 236 64 58 www.avw.llv.li
Auslnder- und Passamt

(Sosyal Hizmetler Dairesi) Postplatz 2 9494 Schaan 236 72 72 www.asd.llv.li

Amt fr Volkswirtschaft Arbeitslosenversicherung

(Yabanclar ve Pasaport Dairesi) Stdtle 38 9490 Vaduz 236 61 41 www.apa.llv.li

Auslnder- /Auslnderinnenorganisationen (Yabanc organizasyonlarn)

(Devlet ktisat Genel Mdrl ve i Bulma Kurumu) Gerberweg 5 9490 Vaduz 236 68 85 veya 236 64 58 www.avw.llv.li

Dachverband der Konferenz

der Auslndervereine

(Yabanc Tekilatlarn- Yabanc Dernekler Konferansnn emsiye Organizasyonu) Auring 9, 9490 Vaduz, alfierif@yahoo.it

Adresler

62

American Womens Club Im Fetzer 49, 9494 Schaan, 232 26 46 British Club im FL Bahnhofstrasse 7, 9494 Schaan, 232 24 37 Centro Espaol Im Rietacker 10, 9494 Schaan, 232 82 84

Griechischer Verein im FL (Liechtenstein Prensliinde Yunan Halk Dernei) Im Rietacker 10, 9494 Schaan, 232 82 98 Islamische Gemeinschaft (slam Topluluu) Meldina 10, 9493 Mauren, 373 07 76 Italiener-Vereinigung im FL

Centro Italiano Postfach 113, 9494 Schaan, 232 99 79 Chinesischer Verein (in Halk Dernei) Reberastrasse 9, 9494 Schaan, 079 549 09 49 Dnischer Verein (Danimarka Halk Dernei) Weiherring 16, 9493 Mauren, 373 78 37 Deutscher Verein im FL (Liechtenstein Prensliinde Alman Halk Dernei) Gapetschstr. 97, 9494 Schaan, 232 46 37

(Liechtenstein Prensliinde talyanlar Birlii) Rtikonstr. 31, 9490 Vaduz, 233 31 88 Marokkanischer Verein (Fas Cemiyeti) Postfach 563,9490 Vaduz, 078 644 67 58 Neue Italienische Vereinigung (Yeni talyan Halk Birlii) Postfach 133, 9494 Schaan, 079 659 48 34 Niederlndischer Verein im FL (LiechtensteinPrensliinde Hollanda Halk Dernei) Toniulestrasse 7, 9490 Vaduz, 232 62 69

63

sterreichischer Verein im FL (Liechtenstein Prensliinde Avusturya Halk Dernei) Wingertgasse 30, 9490 Vaduz, 232 18 45

Slowenischer Verein (Sloven Halk Dernei) Dr. Albert-Schdler-Strasse 34, 9492 Eschen Trkische Elternvereinigung

Portugiesischer Verein (Portekiz Dernei) Indstriestrasse 32, 9495 Triesen, 392 10 35

(Trk Veliler Dernei) Frstenstrasse 21, 9496 Balzers, 076 309 24 38 Trkischer Frauenverein

Russische Kulturgesellschaft (Rus Kltr Birlii) Postfach 79, 9490 Vaduz, 232 09 12

(Trk Kadnlar Dernei) Buchenweg 1, 9490 Vaduz, 232 27 55 Trkische Vereinigung im FL

Schweizer Verein im FL (Liechtenstein Prensliinde svire Halk Dernei) Postfach 654, 9490 Vaduz, 373 32 04

(Liechtenstein Prensliinde Trk halk Dernei) Postfach 724, 9490 Vaduz, 791 73 49 Verein Bosnien-Herzegowina

Section Francophone du
Liechtenstein (UFEZ)

(Bosna Hersek Birlii) Grossfeld 8, 9492 Eschen, 370 24 79 Verein der Slowenen im FL (Liechtenstein Prensliinde Slovenyallar Halk Dernei) Im Pardiel 68, 9494 Schaan, 232 14 59

Altenbach 12, 9490 Vaduz Slawischer Frauenkreis Balzers (Balzer Slav Kadnlar Birlii) Neue Churerstrasse 27, 9496 Balzers

Adresler

64

Verein der Sdtiroler in

Liechtenstein

LIEWO Sonntagszeitung (Pazar Gazetesi) Lova Center 9490 Vaduz 236 16 96 www.liewo.li Radio Liechtenstein (Radyo Liechtenstein) Dorfstrasse 24 9495 Triesen 399 13 13 www.radiol.li

(Liechtenstein Prensliinde Gney Tirol Halk Derne) Landstrasse 93, 9495 Triesen, 392 13 53 Vereinigung der Spanier im FL (Liechtenstein Prensliinde spanyollar Dernei) Mhleweg 3, 9490 Vaduz, 232 82 94
Basn

Motorfahrzeugkontrolle Liechtensteiner Vaterland (Liechtenstein Anavatan Gazetesi) Lova Center 9490 Vaduz 236 16 16 www.vaterland.li Liechtensteiner Volksblatt (Liechtenstein Halk Gazetesi) Im alten Riet 103 9494 Schaan 237 51 51 www.volksblatt.li
Berufsverband der Psychologinnen und Psychologen Liechtensteins (BPL)

(Motorlu Tat Kontrol) Gewerbeweg 2 9490 Vaduz 236 75 01 www.mfk.llv.li

(Liechtenstein Psikologlar Meslek Odas) Postfach 103 9494 Schaan 237 55 77 www.psychotherapie.li

65

Caritas Liechtenstein

Familienausgleichskasse

Bahnstrasse 20 9494 Schaan 236 48 90 www.caritas.li

Eidgenssische Zollverwaltung Zollamt Schaanwald

(ocuk Paras Kasas) Gerberweg 2 9490 Vaduz 238 16 16 www.ahv.li

Finanzmarktaufsicht Liechtenstein FMA

(svire Gmrk Genel Mdrl Schaanwald Gmrk Mdrl) Vorarlbergerstrasse 9486 Schaanwald 377 12 77 www.ezv.admin.ch
Eltern Kind Forum

(Finansal Piyasa Denetim Merkezi) Heiligkreuz 8 9490 Vaduz 236 73 73 www.fma-li.li

Frauenhaus Liechtenstein, Verein zum Schutz misshandelter Frauen und deren Kinder

(Anne-Baba-ocuk Forumu) St. Markusgasse 16 9490 Vaduz 233 24 38 www.elternkindforum.li

Fachstelle fr Sexualfragen und HIV-Prvention (Fa6)

(Liechtenstein Kadn Snma Evi iddete Maruz Kalan Kadnlar ve ocuklar Koruma Dernei) 380 02 03 www.frauenhaus.li
Hospizbewegung Liechtenstein

(Cinsel Sorunlar ve HIV-nleme Merkezi) Im Malarsch 4 9494 Schaan 232 05 20, +41 79 478 61 46 www.fa6.li

(lmcl hastalarn lene kadar bakld bakm evi) Bahnstrasse 20 9494 Schaan 233 41 38 www.hospizbewegung.li

Adresler

66

Informations- und Beratungsstelle Alter (IBA)

Kilise ve Dini Kurulular

(Yallar iin Bilgi ve Danma Merkezi) Poststrasse 15 9494 Schaan 230 48 01 www.seniorenbund.li
infra (Informations- und Kontaktstelle fr Frauen)

Erzbistum Vaduz (Vaduz Bapiskopozluu) Dorf 35, Postfach 14 9488 Schellenberg 370 16 75 www.erzbistum-vaduz.li Evangelische Kirche (Protestan Kilise) Frst-Franz-Josef-Strasse 11 9490 Vaduz 232 21 42 www.kirchefl.li Evangelisch-lutherische Kirche (Protestan-Lteriyen Kilise) Eggasweg 10 9490 Vaduz 232 25 15 www.luth-kirche.li Gottesdienste in Spanisch (spanyol Dilinde Din Hizmetleri) Kpl. Thomas Jger 373 33 89

(Kadnlar iin Bilgi ve Kontak Merkezi) Landstrasse 92 9494 Schaan 232 08 80 www.infra.li
Internationales Frauencaf Verein fr interkulturelle Bildung

(Kltrleraras Eitim BirliiUluslararas Kadnlar Kahvehanesi) Landstrasse 140 9494 Schaan 230 17 20 www.ifc.li
Justitia et Pax Liechtenstein

Postfach 825 9494 Schaan 233 40 33 justitia-et-pax@adon.li

67

Grne Moschee (Yeil Cami) Industriestrasse 32 9495 Triesen 232 27 55 www.camii.turkbirligi.li Islamische Gemeinschaft FL (slam Topluluu FL) Meldina 10 9493 Mauren 078 850 07 76 Italienischsprachige Seelsorge Don Egidio Todeschini (talyanca Dilinde Din Hizmetleri) Reberastrasse 1 9494 Schaan 232 29 22 www.donegidio.com

Orthodoxer Kirchenverband
Liechtenstein

(Liechtenstein Ortodoks Kiliseler Birlii) Postfach 79 9490 Vaduz www.orthodox.li Yunan Dilinde Din Hizmetleri +41 71 278 17 08 Rus Dilinde Din Hizmetleri +41 43 252 98 33 Srp Dilinde Din Hizmetleri +41 71 222 04 92 Rmisch-katholische Kirchen (Roma-Katolik Kiliseleri) kamet edilen ilin papazlk makam yetkilidir Verein fr eine offene Kirche (Ak Kiliseler Birlii) Bartledura 14 9494 Schaan 233 40 33 veya 071 750 06 24 www.offenekirche.li KIT, Stiftung fr
Krisenintervention

(Kriz Mdahale Vakf) Bahnstrasse 20 9494 Schaan 236 48 33

Adresler

68

Kinder- und Jugenddienst / Amt fr Soziale Dienste

spanya, Triesen 237 06 68 sve, Schaan 234 33 77 vire, Bern +41 31 322 30 61 talya, St. Gallen +41 71 227 41 41 Lksemburg, Vaduz 232 22 92 Macaristan, Vaduz 237 52 25 Makedonya, Vaduz 232 08 08 Malta, Schaan 265 22 00 Monako, Vaduz 233 34 74 Portekiz, Zrih +41 44 200 30 40 Russische Fderation, Vaduz (Rus Federasyonu, Vaduz) 233 44 50

ocuk ve Genlik Hizmeti (Sosyal Hizmetler Dairesi) Postplatz 2 9494 Schaan 236 72 72 www.asd.llv.li
Konsolosluklar / Bykelilikler

Almanya, Schaan 262 04 62 Avusturya, Schaan 232 74 77 Brezilya, Zrih +41 44 206 90 20 Byk Britanya, Bern +41 31 359 77 22 Fransa, Vaduz 777 88 55 Hrvatistan, Bern +41 31 352 02 79 slanda, Schaan 236 10 60

69

Srbistan, Zrih +41 44 202 02 89 Trkiye, Zrih +41 44 368 29 00 Ukrayna, Schellenberg 373 65 78 Yunanistan, Zrih +41 44 388 55 22

Kontakt und Beratung Alterspflege KBA Stiftung LAK

(Yallar Bakm rtibat ve Danma Merkezi LAK Vakf) St. Florinsgasse 16 9490 Vaduz 239 90 80 www.lak.li
Krebshilfe Liechtenstein

Liechtenstein Prensliinde konsolosluk ve diplomatik temsilciliklere ilikin tam mevcut listeyi www.liechtenstein.li web sayfasnda bulabilirsiniz.
Konsumentenberatungsstelle Amt fr Handel und Transport

(Liechtenstein Kanserle Mcadele Dernei) Im Malarsch 4 9494 Schaan 233 18 45 www.krebshilfe.li

Landespolizei

(Tketici Danma Dernei Ticaret ve Tamaclk daresi) Austrasse 15 9490 Vaduz 236 69 99 www.konsumentenschutz.ll.v.li

(Emniyet Genel Mdrl) Gewerbeweg 4 9490 Vaduz 236 71 11 www.landespolizei.li

Landgericht

(Adliye) Mahkeme Stajyerleri tarafndan hukuki bilgilendirme 236 65 31 veya 236 65 32 www.gerichte.li

Adresler

70

Liechtensteinischer ArbeitnehmerInnenverband (LANV)

Liechtensteinischer Olympischer Sportverband

(Liechtenstein i Dernei) Dorfstrasse 24 9495 Triesen 399 38 38 www.lanv.li

Liechtensteinische Familienhilfen / SPITEX

(Liechtenstein Olimpiyat Oyunlar ve Spor Birlii) Im Rietacker 4 9494 Schaan 232 37 57 www.losv.li
Liechtenstein Tourismus

(Liechtenstein Aile Yardm) Bahnstrasse 20 9494 Schaan 236 48 75 www.familienhilfen.li

Liechtensteiner Patientenorganisation LIPO

(Liechtenstein Turizm Merkezi) Stdtle 37 9490 Vaduz 239 63 00 www.tourismus.li

Ludothek Fridolin

Im Rietacker 2 9494 Schaan 233 14 68 www.ludothek.li

Mesleki Eitim

(Liechtenstein Hastalar Cemiyeti) Im Lutzfeld 2 9493 Mauren 230 00 33 www.lipo.li

Liechtensteiner Seniorenbund LSB

Agentur fr internationale
Bildungsangelegenheiten

(Liechtenstein Yallar Birlii) Poststrasse 15 9494 Schaan 230 48 00 www.seniorenbund.li

(Uluslararas Eitim Acentesi) Postplatz 2 9494 Schaan 236 72 20 www.aiba.llv.li

71

Amt fr Berufsbildung und

Berufsberatung

Erwachsenenbildung (Yetikinler Eitim Merkezi) Stein Egerta In der Steinegerta 26 9494 Schaan 232 48 22 www.steinegerta.li Gemeinschaftszentrum Resch

(Meslek Eitimi ve Meslek Danma Hizmetleri Dairesi) Postgebude 9494 Schaan 236 72 00 www.llv.li Berufliches Weiterbildungsinstitut BWI

(Resch Halk Merkezi) Duxgasse 9494 Schaan 237 72 99 www.schaan.li Haus Gutenberg Burgweg 8 9496 Balzers 388 11 33 www.haus-gutenberg.li Hochschule Liechtenstein (Liechtenstein niversitesi) Frst-Franz-Josef-Strasse 9490 Vaduz 265 11 11 www.hochschule.li

(Mesleki Eitim Gelitirme Enstits) Zollstrasse 23 9494 Schaan 235 00 60 www.kurse.li Berufs und Weiterbildungszentrum BZB

(Meslek Eitim ve Eitim Gelitirme Merkezi) Hanflandstrasse 17 CH-9471 Buchs +41 81 755 52 52 www.bzbuchs.ch Effect Stiftung (Effect Vakf) Poskahaldaweg 4 9495 Triesen 392 21 07 www.effect.li

Adresler

72

infra (Informations- und

Kontaktstelle fr Frauen)

Private Universitt im
Frstentum Liechtenstein

(Kadnlar iin Bilgi ve Danma Merkezi) Landstrasse 92 9494 Schaan 232 08 80 www.infra.li ISB Sprachen AG (Dil Okulu) Im Malarsch 11 9494 Schaan 233 38 80 www.isb.li Liechtensteinische Kunstschule (Liechtenstein Gzel Sanatlar Okulu) Churerstrasse 60 9485 Nendeln 375 05 05 www.kunstschule.li Liechtensteinische Musikschule (Liechtenstein Konservatuar) St. Florinsgasse 1 9490 Vaduz 235 03 30 www.musikschule.li

(Liechtenstein Prenslii zel niversiteleri) Dorfstrasse 24 9495 Triesen 392 40 10 www.universitaet.li Refa Institut fr berufliche
Weiterbildung

(Refa Mesleki Eitim Gelitirme Enstits) Egga 843 9497 Triesenberg 268 31 84 www.refa.li Stiftung Erwachsenenbildung (Yetikinler Eitim Vakf) Lettstrasse 4 9490 Vaduz 232 95 80 www.erwachsenenbildung.li Verein fr interkulturelle
Bildung ViB

(Kltrleraras Eitim Birlii) Landstrasse 140 9494 Schaan 230 17 20 www.vib.li

73

Wirtschaftskammer
Liechtenstein

DoMuS Rathaus 9494 Schaan 237 72 71 www.schaan.li Kunstmuseum Liechtenstein (Liechtenstein Gzel Sanatlar Mzesi) Stdtle 32 9490 Vaduz 235 03 00 www.kunstmuseum.li Kunstraum Englnderbau (Englaenderbau Sanat Odas) Stdtle 37 9490 Vaduz 233 31 11 www.kunstraum.li Kefer-Martin Huus Giessenstrasse 14 9491 Ruggell 371 12 66 www.ruggell.li Liechtensteinisches
Landesmuseum

(Liechtenstein Ticaret Odas) Zollstrasse 23 9494 Schaan 237 77 88 www.wirtschaftskammer.li

Mtter- und Vterberatung des Liechtensteinischen Roten Kreuzes

(Liechtenstein Kzl Ha, Anne-Baba Danma Merkezi) Heiligkreuz 25 9490 Vaduz Oberland: 233 37 21 (PtzPer, 8.009.00 Uhr) veya 777 37 21 Unterland: 233 37 20 (PtzPer, 8.009.00 Uhr) veya 777 37 20 Schaan: 777 37 22 www.roteskreuz.li
Mzeler ve Kltr Kurulular

Buerliches Wohnmuseum
Biedermann Haus

(Eski Ky Yaam Mzesi) 9488 Schellenberg 239 68 20 www.landesmuseum.li

(Liechtenstein Devlet Mzesi) Stdtle 43 9490 Vaduz 239 68 20 www.landesmuseum.li

Adresler

74

Literaturhaus (Edebiyat Evi) Dorfstrasse 24 9495 Triesen 390 02 80 www.literaturhaus.li Postmuseum (Posta Mzesi) Stdtle 37 9490 Vaduz 236 61 05 www.landesmuseum.li Rechen- und Schreibmaschinenmuseum

Schlsslekeller (Tiyatro) Frst-Franz-Joser-Str. 68 9490 Vaduz 232 10 40 www.schloesslekeller.li TaK Theater am Kirchplatz (Tiyatro) Reberastrasse 10/12 9494 Schaan 237 59 69 www.tak.li TaKino (Sinema) Zollstrasse 10 9494 Schaan 233 21 69 www.filmclub.li Tangente

(Hesap Makinesi ve Daktilo Mzesi) Altes Riet 121 9494 Schaan 232 11 41 Skimuseum (Ski Mzesi) Fabrikstrasse 5 9490 Vaduz 232 15 02 www.skimuseum.li

(Mzik ve Sanat) Haldengasse 47 9492 Eschen 373 28 17 www.tangente.li

75

Walsermuseum (Mze) Dorfzentrum 9497 Triesenberg 262 19 26 www.triesenberg.li Liechtensteinische

Landesbibliothek

Formatio Billinguale
Privatschule

(ki dilli zel okul) Dorfstrasse 24 9495 Triesen 392 20 88 www.formatio.li Heilpdagogisches Zentrum (Pedagojik Tedavi Merkezi) Bildgass 1 9494 Schaan 237 61 61 www.hpz.li International School Rheintal (Uluslararas Okul Rheintal) Aeulistrasse 10 CH-9471 Buchs +41 81 750 63 00 www.isr.ch Liechtensteinische

(Liechtenstein Milli Ktphanesi) Gerberweg 5 9490 Vaduz 236 63 62 www.landesbibliothek.li

Netzwerk Verein fr Gesundheitsfrderung

(Salk Tevik Birlii) Landstrasse 194 9495 Triesen 399 20 82 www.netzwerk.li

Okul / ocuk Yuvalar

Waldorfschule

(Liechtenstein Waldorf Okulu) Eltern Kind Forum (Okul / ocuk Danmanl Anne-Baba-ocuk Forumu) St. Markusgasse 16 9490 Vaduz 233 24 38 www.elternkindforum.li Im Bretscha 14 9494 Schaan 232 80 03 www.waldorfschule.li

Adresler

76

Verein Kindertagessttten
Liechtenstein

Verein Kindertagessttte (Kreler Birlii) Pimbolino Bhl 88 9487 Gamprin 373 74 75 www.kindertagesstaette.li Verein fr Kinderbetreuung

(Liechtenstein ocuk Kreleri Birlii) Im Malarsch 4 9494 Schaan 390 05 95 www.kita.li Verein Kinderoase (ocuk Dernei) Aubndt 5 9490 Vaduz 232 49 37 www.kinderoase.li Verein Kinderoase (ocuk Kreleri Birlii) Weiherring 3 9493 Mauren 077 442 22 25 www.kinderoase.li Spielgruppenverein
Liechtenstein SPGV-FL

(ocuk Bakm Dernei) Dorfstrasse 96 9498 Planken 373 72 67 Verein SiNi kidz Highway (Dernek) Bahnhofstrasse 19 9494 Schaan 230 21 21 www.sini.li Mtterzentrum Rapunzel (Rapunzel Annelik Merkezi) Schmedgssle 6 9494 Schaan 233 33 03 www.muetterzentrum.li

(Liechtenstein Oyun Gruplar Birlii) Postfach 736 9494 Schaan spielgruppenverein-fl@adon.li

77

Ombudsstelle fr Kinder und Jugendliche

Regierungskanzlei

(Devlet Yaz leri Genel Mdrl) Peter-Kaiser-Platz 1 9490 Vaduz 236 60 35 www.rk.llv.li
Salk Sigortalar

(ombudsman, hakem kurullar) Pradafant 1 9490 Vaduz 230 22 33

Opferhilfestelle

(Madurlar Yardm Merkezi) Landstrasse 190 9495 Triesen 236 76 97 www.ohs.llv.li

Pfadfinder und Pfadfinderinnen Liechtensteins PPL

Concordia Schaan 235 09 09 Freiwillige Krankenkasse Balzers (Serbest Salk Sigortas Balzers) 388 19 90 Swica Vaduz 233 26 00 Liechtensteinischer
Krankenkassenverband (LKV)

(Liechtenstein zci Kuruluu) Dorfstrasse 52 9491 Ruggell 373 02 70 www.scout.li

Regierung / Ressort Inneres

(Liechtenstein Hastalk Kasas Birlii) Postfach 281, 9490 Vaduz, 233 43 00, www.lkv.li
Schulamt

(ileri Bakanl) Regierungsgebude Peter-Kaiser-Platz 1 9490 Vaduz 236 61 11

(Milli Eitim) Austrasse 79 9490 Vaduz 236 67 70 www.sa.llv.li

Adresler

78

Schulpsychologischer Dienst

Solina Beratungsstelle fr Eltern, Kinder und Jugendliche

(Okul Psikolojisi Hizmetleri Merkezi) Landstrasse 190 9495 Triesen 236 61 11

schwanger.li

(Anne-Baba, ocuk ve Genler iin Danma Merkezi) Feldstrasse 7 9490 Vaduz 232 58 80 www.solina.li
Sozialer Dienst Amt fr soziale Dienste

Beratung und Hilfe (Hamilelik Danma ve Yardm Merkezi) Bahnstrasse 20 9494 Schaan 0848 00 33 44 www.schwanger.li
Selbsthilfegruppen in Liechtenstein

(Sosyal Hizmet Sosyal Hizmetler Dairesi) Postplatz 2 9494 Schaan 236 72 72 www.asd.llv.li
Sozialpdagogische Jugendwohngruppe

(Liechtenstein'da kendi kendine yardmlama salayan gruplar) dernekleri) Kontaktstelle Postfach 14 9494 Schaan 236 72 56 www.kose.llv.li
Senioren-Kolleg Liechtenstein

(Sosyal pedagojik gzetimde Genler Lojman) Pradafant 42 9490 Vaduz 232 75 35 www.vbw.li

(Liechtenstein Yallar Koleji) Postfach 330 9493 Mauren 373 87 97 www.senioren-kolleg.li

79

Stabsstelle fr Chancengleichheit

Therapeutischer Dienst Amt fr Soziale Dienste

(Frsat Eitlii Genel Mdrl) ulestrasse 51 9490 Vaduz 236 60 60 www.scg.llv.li

Steuerverwaltung

Terapi Hizmetleri Sosyal Hizmetler Dairesi Postplatz 2 9494 Schaan 236 72 72 www.asd.llv.li

(Vergi Dairesi) Lettstrasse 37 9490 Vaduz 236 68 17 www.stv.llv.li

Stiftung Liachtbleck

Verein fr Betreutes Wohnen

(Denetimli Ev Yaam Dernei) Feldkircherstrasse 13 9494 Schaan 235 00 20 www.vbw.li

(Liachtbleck Vakf) Postfach 441 9496 Balzers www.liachtbleck.li

Telecom Liechtenstein

Verein Kindertagessttten Liechtenstein

(Liechtenstein Kreler Dernei) Im Malarsch 4 9494 Schaan 390 05 95 www.kita.li

Verein fr Mnnerfragen

Austrasse 77 9490 Vaduz 237 74 00 www.telecom.li

(Erkek Sorunlar Dernei) Unterm Schloss 14 9496 Balzers 392 38 94 www.maennerfragen.li

Adresler

80

Verein fr Mediation Liechtenstein

(Liechtenstein Arabuluculuk Birlii) Postfach 916 9490 Vaduz 262 58 80 oder 373 79 60 www.verein-mediationliechtenstein.li
Zivilstandsamt

(Evlenme Dairesi) St. Florinsgasse 3 9490 Vaduz 236 69 26 www.zsa.llv.li

Kaynak Dipnot

81

Familienfrderung in Liechtenstein

(Liechtensteinda aile yardm) Liechtensteinda aile yardm ile ilgili resmi ve zel hizmetler konusunda bror yaynlayan Sosyal Hizmetler Dairesi (cretsiz)
Arbeitslosenwegweiser (sizler iin rehberlik)

Toplum Ekonomisi Dairesi tarafndan yaynlanmaktadr (cretsiz)

Erben und Vererben (Miras)

KBA Yallar iin bakm konusunda Kontak ve Danma Merkezi) (CHF 10.)
Gleichstellung lohnt sich (eit grlmeye deer)

hayatnda kadn erkek eitlii konusunda Liechtenstein yasas ile ilgili bilgiler. Yaynlayan kurum, Frsat Eitlii Dairesi (cretsiz)
Gewaltschutzrecht (iddete kar korunma hakk)

Eve girme ve eve yaklama yasann uygulanmasna dair bilgiler); Frsatlar Eitlii Dairesi tarafndan yaynlanan rehber (cretsiz)
Husliche Gewalt: Wie kann ich helfen?

(Ev ii iddet: Nasl yardm edebilirim?) Frsatlar Eitlii Dairesi tarafndan aile yeleri ve yaknlar iin yaynlanan rehber (cretsiz)
Notfallkarte bei Gewalt in Ehe und Partnerschaft

(Evlilik ii ve eler aras iddet durumunda acil durum kart) Frsatlar Eitlii Dairesi' tarafndan sekiz farkl dilde yaynlanan rehber (cretsiz)

Adresler Kaynak Dipnot

82

Infos fr Grenzgnger 2009

(snr gei izni olanlar iin bilgiler 2009) Liechtenstein alma piyasas ile ilgili hizmet biriminden ve Liechtenstein alanlar Dernei'nden temin edilebilir. (cretsiz)
Barrierefrei durch Liechtenstein

(Liechtensteindan engelsiz gei) Frsatlar Eitlii Dairesi tarafndan engelli insanlar iin yaynlanan rehber (cretsiz)
Konkubinat Zusammenleben ohne Trauschein

(Evli olmadan birlikte yaama Nikahsz evlilikler) Danma bror, yaynlayan Infra (CHF 10.)
Juhui, wir heiraten! Eherecht

(Evleniyoruz! Evlilik hukuku) Danma bror, yaynlayan Infra (CHF 10.)

Scheidung Scheidungsrecht, Information und Beratung

(Boanma Hukuku, Bilgi ve Danmanlk Hizmeti) Danma bror, yaynlayan Infra (CHF 15.)
Altersvorsorge was Frauen wissen mssen

(Emeklilik kadnlarn bilmesi gereken konular) Yaynlayan Infra (CHF 5.)

Wiedereinstieg ins Erwerbsleben

( hayatna tekrar dn) Yaynlayan Infra (CHF 5.)

83

Frau & Finanzen (Kadn ve Finans)

Yaynlayan Infra (CHF 5.)

Familie & Erwerb unter einem Hut

( ve aile ayn apka altnda) Yaynlayan Infra (CHF 5.)

Schutz fr Migrantinnen

(Gmen kadnlar iin koruma) Yaynlayan Infra (cretsiz)

Kaynak Dipnot

Informations- und Kontaktstelle fr Frauen

FRSTENTUM LIECHTENSTEIN REGIERUNG