S M A L E FE

KTPHANES Sra No Konu No Tarih Fiyat

KLTR BAKANLII YAYINLARI: 1070

EDEBIYATIMIZDAKI DN, TASAVVUFI VE HKMETL MANZUM SZLERDEN BR DEMET

H azrlayan Fethi H.

GZLER

KAYNAK ESERLER DZS: 32

Kapak Dzeni:

NSZ

ISBN 975-17-0423-5 Kltr Bakanl, 1989

Deerli edebiyat H. Fethi Gzler'in hazrlad "Edebiyatmzdaki Dini, Tasavvufi ve Hikmetli Manzum Szlerden Bir Demet" adl eseri, manevi deerlerle ilgili ok gzel ve orijinal szlerden meydana gelmi bulunmaktadr. Eserde yerini bulan "hikmetli" szler, hem dinlendirici, hem de yol gsterici niteliktedir. Hikmeti bugnk Trkemizle "bt'gelik" diye ifade edebiliriz. Bilgeliin znde doruluk ve gerek vardr. Eskiler felsefeye nhubb-l-hikmet" (bilgelik sevgisi) demilerdir. Elimizdeki eserde bulunan, manzum olarak ifade edilmi hik-

metli szler, insan dndrc ve isabetli hkme gtrc niteliktedir.Bunlarn bazlar ataszlerini hatrlatmakta, bazdan ktlkleri yermekte, bazlar ise insan uyarmaktadr. Bu eserde insan ve varlk hakknda ince manal bulular da oktur. Eserdeki baz msralar, anlamazlklarn
Onay: 16.3.1989 tarih ve 928.4.3.-1054 say Birinci bask Bask sayn: 2000 Semih Ofset- ANKARA

zmnde kar taraf ikna iin kullanmak mmkndr. Eserin muhteva bakmndan eitici ve iyiyi sevdirici nitelii de vardn Eser bu niteliiyle cemiyetimizin ahlak deerlerinin korunmas iin yararldr. Elimizdeki eserde hayatin nasl deerlendirileceini ve olaylar karsnda nasl davranlacan telkin eden ifadelerde vardr. Manzum szlerin bazdan Allah', Ahiret'i ve lm hatrlatarak insann gnln sonsuza ac nitelikler tamaktadr. Bylece eserde inanc, glendirici msralar okuyarak ferahlamak da mmkndr. Ayrca bu eser, eski ve yeni birok airimizin hikmetli ifadelerini bir araya getirerek (yz altm air -sekiz yz altm drt manzum sz) kltr tarihimize zenginlik katmtr. H. Fethi Gzler'in aklamalan ve mbalaaya varmayan hkmleri eserin nemini arttrmtr. Bu eserden ok kiinin zevk alacan ve oklannn da manzum szleri ezberleyerek kendilerine dstur kabul edeceklerini kuvvetle tahmin ediyorum.
Prof.Dr. brahim Agh UBUKU

NDEKLER NSZ: Prof. Dr. brahim Agh ubuku____._ _________ V _ Abdullah Satoh..........*............................-______........... 1 Abdulhak Hmit Tarhan.....________._ _..........._ _......____ 1 _ _ Abdlhak Molla.....................................................___....... 2 Adn-II. Bayezd.................................................................. 3 Abi .....^..............~.....................^................................ 3 AhmedFakih....................................................................... 4 Ahmet Tufan entrk...........u...........^................................ 5 Ahmet Paa......................................................................... 6 Ahmed..........____.^.........^.............................................. 6 li ............................______......____.............................. 7 li Bey..................................._._______.................-.. 7 AliEmirt................................^....................................... 8 Ali Kemal Balkanl...___^...^L^................___................ 9 Ali Rza opur.......................^,........,..,........................... 9 Andelib (Faik Esat).....___^.^...^_____________10 Arif Nihat Asya......;..........,............................................10 Arf Ahmet Paa....^..............^^.^........^^..................... 11 k smet.................................MTOOT ............................1 2 . k Kemal Blbl________................._____m.__w-M.... 12 k Paa.......................................h.................................... 13 k Stk Baba (Pervane)..........*.........................!.. 14 AyetuUah Bey (Mehmet).........^...........................................15 Ayhan nal....................M........................^................. 15 Ayn........................rt*.^________.._____..........L. 16 Aziz Mahmud Hday..................^..-.....,........^.................... 17 Azmi Gle......................................................................18 Bkt ......................^w.................____^.....................19 Bedri Grsoy..................^M.......m..MTO..........w..............21 Bekir Stk Erdoan....................^...w...^...................^. 22 Beli..............................._______..Mfr...........................23 VII

Bursal Talib..........................................----------------"'2A Cafer Ayan Bey........................................................................ 24 Cem Sultan.........................................................................26 Cemal............................................................-........27 Cenb (Ahmet Paa)..................................................... 27 Cinn...................................................................^...27 Cevdet Aslangl...;..............................................................28 Cevdet Paa (Ahmet)...................................^p........ 28 Cokun Ertepnar...T.......................................................... 28 elebizade Asm................................................................. 29 Dertli..................................................................................30 Diyarbakrl Sad Paa.........................................................32 Edirneli Nazmi ................................................................... 33 Emrah ^.............................................................................33 Enderun! (Enderunlu) Fazl................................................. 34 Enderun (Enderunlu) Vasf................................................. 35 Enver Tuncalp................................................................... 36 Erzurumlu brahim Hakk.................................................... 37 Eref-.......................................................37 Erefolu Rum......................... 38 Fam......................40 Fan ____._......_................___........................................40 Faruk Nafiz amhbel...................................................... 41 Fazl Ahmet Ayka................................................................42 Fehim (Mustafa elebi).........................................^^.........42 FeridKam...............____.......................................44 Fign....................................................................................... 45 Firk (Abdurrahman elebi)......................................,.. 46 Fuzl.......................................................................46 Gevher..................................................................... 48 Hac Bayram- Veli...................................................48 Halil Soyuer.............................................................. 49

Hasan Kaya Mniolu_____............................................50

VIII

Haim_________ ___________________51 Hamet.....................................................51 Hatem..52 Hayl..53 Hzraazde Sad ......................................................54 Hseyin Suad Yalitt..............................................55 bn-i Kemal (Kemalpaazde).....................................56 brahim Agh ubuku.57 brahim Minnetolu ...................................................... 58 smail Hakk Ylanhol..58 zzed Molla (Keecizde)............................................................. 59 Km (Ahmet elebi).....61 Karacaolan.................................................................................61 Ktib (Rum) (eydi Ali Reis)...................................62 Kisb...............64 Ledr..64 Leskofal Galib...............................71 Levn73 Makl..74 Mehmet Akif Ersoy..74 Mehmet akrta.........................................77 Mehmet Rasim Ertr.....................77 Mevln...................,........ 78 Mezk..79 Mir't ..._ _80 Mithat Cemal Kumay.......w-........**.....____........... 81 MoluluReva!..........................&.............;........................82 Muallim Na..^^^.......^.^......-.*^......^. ............................................................................................ 83. Mucurlu Kmil Bozda.....w,...m^...TO.TO..^4i... 85 Muhibb (Kanun Sultan Sleyman)......................................... 86 Muhsin lyas Suba.................................................................... 88 Musa Kzm Paa.____..........................................___

__________________89 Mustafa Edip Bey............................,.<.*, mmm._____90

IX

Nbf_______.*-------------------------..**

94 Nahifi..... ........._--------------------------------------1 Nail ________________----------------------------- .95 _ Nmk Keml ____________ --------------------------96 Nect................................----------------.. 98 . Necip Fzl Ksakrek _________________.... 100 Nedim _______..____________-.-----.*..- ------101 Nef.......................--------------------*BJ-----r-----v 102 NeV ..............................----------------------. . --------104 Nevin Emgen................**105 Neyi .... _____________.---------.. -----------....106 Neyzen Tevfik Kolayl... ______________..... --------107 Nihal Atsz ....................................................... ,...109 Ragp Paa (Koca) ........................-----.---------------..109 Rahmi (Mustafa Efendi) ___________________________..112 Raid (M ehmet) .....................................--------------------.113 Reffltf...........................................................- . ___.114 Rz Tevfik Blkba .....................................................115 Rz mit ....................................................................116 Ruhf................................................................___,.____117 Ruhsat................................................................,.........120 . Sabahattin ankaya. _____............_ _ _.____...............................121 Sabit ........................................................................^..121 . Salim ten (Baba Salim) __________...............................123 San M ehmet Paa _____..._ _.................................................125 _ Seyrn.......................................................__________...127 . Seyyid Vehbi ............................. _______..130 Sultan Veled_____.___________.___._______.......131 _ Sleyman Fehim ..........................................131 Sleyman Nazif ___..____.................133 Smblzda Vehbi ....................____. W...,.133 M Smmnf...^^..,^........... OT.............,.1WOTM.mrt,,,,,.l35 ,....,.. TO 1 Surr.............mm____mm...^m______M.M.MWM^^M.............137 .

ahingiray..................... ...........................................138 hid ___WWMW-.....-...-.... _ ______138 em't ________~....................139 _ _ eyhGalib__________.___.._______. __________________140 eyholu (Mustafa)___....................................................141 eyhlislm Bahyt...... ......................................................142 eyhlislm Yahya .___._ _.....................____143 _ eyyad Hamza....................................____............_ _...................144 _ Seza......................__________________.........................145 insf............................................._..........................146 u'r_______......................................___......_____............149 Talcal Yahya Be______________________.___............150 Tevfik Fikret............__________________________....151 Tfl ..............._____..______._........................152 Tokadizde ekib................................................................153 Tokadh Nuri___.~w.._______________154 Val-Amid__________.........,__________^.........155 Vehbi (izmeciolu).........................................................___.......155 Veysel atrolu .___w^rw..,..______156 Yahya Keml Beyath ..^..w..w...,.157 Yeniehirli Avm .......................................___..,159 Yesarf_____________________..._____,._________4..160 Yorgansz k (Hakk Bayraktar).....................................161 Yunus Emre______..................................____...............162 Zkir............_________________.___________..____165 Zat .......................____-...^.. _______166 Zeyneb Hamm ........................ ................................168 Zileli Ktibt .............................................._________.168 Ztver Paa.................................................._____.______170 ZiyGkalp.........................................................________171 Ziya Pa|a........-,._____.____...........................172 BBLYOGRAFYA_____.._____................179
XI

ABDULLAH SATOLU (1934 -....) Kayseri'de domutur. air ve aratrc. Bir ara gazetecilik yapm ve dergi de karmtr. Satolu'nun iirinde inam eken bir gzellik vardr. Din duygularm anlatrken bayalktan kaar ve srf dinci olmak gibi ham bir tutkunun esiri olmaz. Eserleri: Bir Demet Lle - Lle stne (iirler). Balangtan Bugne Kayseri airleri - Mevlna'nn Hocas Seyyid Burhanettin -Kayseri, Erciyes ve evresi stne Yazlm iirler Antolojisi -Mimar Sinan iirleri Antolojisi 1 "Allah" diye arpar kalbim Kle gibi yma beni. Ateime yak da Rabbim Sularnda boma beni 2 Gnahkrm ciz kulum Krld kanadm kolum. Senden geldim sana yolum, Kl anadan doma beni. ABDLHAK HMT TARHAN (1852-1937): stanbul'da domu ve burada lmtr. airdir. iirde eski gelenei kranlarn banda gelir. Dvn edebiyatndan gelen biimleri brakm, Bat edebiyatnn etkisinde yeni biimlere ynelmitir. iirdeki gerek konu ve gerekse biim ynnden en nemli eseri Makber'dir. Hmit, bu eserinde metafizik dncelere yer vermi ve bu dncelerin uyandrd tezatl duygular iirine kaynak yapmtr. iirlerini onalt kitapta toplamtr. Birkan alyorum: Makber, l, Bunlar Odur, Baldan Bir Ses, Validem, Arzfler. Tiyatrolarndan birka: Sabr Sebat, li Kz, Tezer, Eber, Nesteren, Hakan... 1 Vatanperver ol, bir de sev milleti, Bilirsin, hayatn budur illeti. 2 Kalbine girmemise hiss-i vatan, An sen kaale alma bari utan. 1

Kz, kpekler bile vatanperver, Vatan sevmeyen aceb ne sever? 3 Gaddar olursa devlet, o millet eder kvam Madur olursa millet o devlet bulur hitam. 4 Sen hlikmzsn ettik iman Bir sende bulur bu yeis payan. Bildim sana vsl oldu canm, Allah derim, gelir mecalim. Kelimeler deyimler
llet: 1- Hastalk, 2- Bozukluk, 3- Sebep. Hiss-i vatan: Vatan duygusu Kaale almamak: zerinde durmamak, szn etmemek. Bari: 1- Hi olmazsa, 2- Bir defa olsun. Gaddar: Acmas olmayan. Zulm yapmaktan ekinmeyen. Kyam etmek: Ayaklanmak, kar durmak. Madur Hakszla uram. Hitam bulmak: Sona ermek, bitmek. Halik: Yaratc, Allah. Yeis: mitsizlik, sknt. Payan: Son Vsl olmak: Karma*, ulamak Mecal: Takat, g, derman.

3 Di arsn akbet endi olan eker Yohsa ilc var ki ann kerpeden keser. 4 Ne ararsan bulunur derde devadan gayri., 5 Bu mesel ile bulur cmle dvel fevz felah: Hazr ol cenge eer ister isen sulh u salh. (Btn devletler bu szle bahtiyarlk ve kurtulua ular: Eer sulh ve bar istersen cenge hazr olman gerekir.) Kelimeler - deyimler:
Natuk: Kolaylkla sz syleyen. Dzgn sz syleyen kimse, eneli. Dem: An, vakit, zaman. aresz: are bulan. Hakm-i mutlak Tanr. kibet endi (kbetendi): Her iin sonunu ve sonucunu nceden dnen.

ABDLHAK MOLLA (1786-1853): Yaad devrin tannm tabibidir. Sultan II. Mahmut ile Sultan Abdlmecit zamannda defa Hekimbalkta bulunmutur. Bir tabib olmakla beraber nce Allah'a, sonra tbba inanr. Aadaki szler dediklerimizi ispat eder. Sicilli Osman'de, Molla iin yle bir kayt vardr: "Edip, natuk, air idi" Abdlhak Molla, lim, air, ve tarihidir. Altnc gbekte, Hmid'in dedesidir. 1 * Gz yum cihandan a gzn dem gelr geer Sen gz yumup anca bu lem gelr geer. 2 aresz ola Hakm-i mutlak Bula her derde deva Abdlhak.

ADN (H. BAYEZfD)(1452-1512): Osmanl mparatorluu'nun 8. padiahdr. Padiahl (1481-1512) tarihleri arasndadr. Yazd iirlerde "Adn" takma adm kullanmtr. 1 Kendi kendine ettiin dem Bir yere gelse edemez lem. AHf (1476-1517): Dvn airidir. Az konumasndan tr kendisine "Dilsiz Danimend" dendii kayden sabittir. Devaml olarak bayadan kam ve sanatl msralar peinde komutur. Kk bir dvm vardr. 1 Cahilin fahri cah mal iledir, Arifin izzeti kemal iledir. (Cahilin vnmesi, rtbe ve mala dayanr. Bilgili insann deeri olgunluu ile llr.) Kelimeler deyimler:
Cahil: 1- Bilmeyen, habersiz. 2- Okumam, renmemi.

Fahn Yaplanlar saylarak vnme. vnlecek ey. ah: Rtbe, derece, yksek mevki. Arif: Bilen, bilgi sahibi. izzet: 1- Deer. 2- Ycelik. 3* Sayg. 4- Kuvvet Kemal: Olgunluk, tamlk, eksiksizlik.

^(Burada (dnyada) herkese alakgnll davran; ki orada (ahirette) inleyip aiamayasn). Kelimeler - devimler:
Baki: Daim. (Paradaki anlam.) Sn: Mezar, kabir. (SN) ad: Sevinli. Perian: 1- Dank. 2Kederli. 'opan: oban, badeb 1- Kulluk. 2- Tapma, tapnma. 3- "Allah'a kar kulluk vazifesini yerine getirme, emirlere uyup, yasaklardan kanarak Allah'a yaknlamaya alma." Gene: Hazine, define, gm. Pinhn: Gizli. Genc-i pinhn: Gizli hazine. Kaza: Allah tarafndan yazlanlarn meydana gelmesi. suman: Gkle ilgili, gkyzne ait. Mec. Allah'la ilgili. Kaz-y suman: Semav kaza. Allah'n emri. Pyendn: Dayanr. Tevazu eylemek: Alakgnlllk gstermek. Hss (has): Sekin ve ileri kimselerin meydana getirdii topluluk. Yksek tabaka. min: Halk tabakas. Hss fi nn: Herkes. Zr giryn: inleyip alayan.

AHMED FAKH (? -): Doum ve lm tarihleri ile hayat hakknda hi bir bilgiye sahip deiliz. Ancak XIII. yzyl Anadolu Trkesinin en eski eserini yazm olan bir mutasavvf olarak tannmaktadr. Bu eser "arhnme" adh bir mesnevidir. 1 Bu dnya bil ki sana baki kalmaz Eer milkn ol m Horasan. 2 Yalunuza yata sen sn iinde Ne bilem ad m olur sen y perian. lm bir kapudur gemek gerekdr Beraber anda sultn ile opan. 4 bdet kl Hak in gece gndz bdetdr bilr sen genc- pinhn. (Allah iin gece gndz ibadet et. Bilirsin ki gizli hazine ibadet-

tir.)

5 Kaz-y suman un erir, lme kimse olumaz pyendn. (Allah 'm emri eritiinde, lme hi kimse dayanamaz.) 6 Gelecek nesne gelr re yoktur Gerek sen ya yerine aglagl kan. (insann basma gelecek ne ise gelir, are yoktur; sen gzlerinden ya yerine istersen kan dk.) 7 Tevazu eyle bunda hs u ma Kim anda olmaya sen zr u giryn.
4

AHMET TUFAN ENTRK (1924-...): Atatrk iirleriyle tannmtr. iirlerinin ou sosyal muhtevaldr. Bar ve insancl iirleri yamnda, ak iirleri ve memleket iirleri de baanl bir izgidedir. iir kitaplanndan bazlar unlardr: Sarho Dnya, Mustafa Kemal, Allah Versin, akrdikeni, Sevgiyle. 1 Her grdn irkefe "iyisin" denmez Zira, yz gibi ykamakla kalbi temizlenmez. 2 Aamsn, kardamsn der Glerek kalbime girer. Sinsice, iin iin yer Beni dostlarm ldrr.

3 Tufan bu derde yok il, Etme kimseyi baa ta. Sana dostum diyenden ka Seni dostlarn ldrr. AHMET PAA (? - 1497): Edirne'de domutur. Bursa'da mderrislik, Edirne'de kadlk yapmtr. Dvn iirinin ilk byk ustalarndandr. Acem iirini, mill bir zevk szgecinden geirerek Dvn iirine yepyeni bir hava getirmitir. Kasideye ayr bir renk ve ekil mkemmellii veren de odur. Tek eseri dvndr. 1 Yrsz kalm cihanda aybsz yr isteyen. Bir vakt olur ki der; o da bir zaman imi. 3 Diyar- yri terketmekte nr olmasn kimse... 4 Halini bilmez periann, perian olmayan. 5 Etme izhar- hner etmee lemde heves: Blble dm- bel oldu lisaniyle kafes. (Alemde hner gstermee heves etme: nk blble sesi yznden kafes, bel tuza olmutur.) Kelimeler - deyimler:
Diyar- yn Sevgilinin memleketi. Nr: aresiz, zorda kalm. zhar- hner: Hner, ustalk gsterme. Dm- bel: Bel tuza. Lisan: Dil (azdaki). Konuulan dil. Burada (blbln eses).

2 Fikreyle mebdein neredendir, nedir meat? Hem geldiinden ibu makama nedir murat? Kelimeler - deyimler:
Kamusu: Hep, btn. Mebde: Balang, ba. Kk, asl. Kaynak. Meat: Dnlen yer. Ahir et. Makam: Durak. Durulan yer. Bulunulan yer. Murat: istek. Maksat. Fikreyle: Dn. zerinde kafa yor, incele.

SJ

L (1541 1600): Devrinin byk tarihisidir. Ayn zamanda orta seviyede bir airdir de. Knhl-Ahbar (Tarihlerin iyz, 4 cilt) ue Trke dvn en nemli eserlerindendir. Eserlerinin btn krla bulur. 1 uarnn aransa gftn, Yze kmaz gzide e'ar. Kelimeler - deyimler:
uar: airler. Gftr: iir. Sz, lkrd. E'n iirler. Gzide: Sekin

L BEY (1844 -1899): Moliere'den yapt adapteyle tannmtr. Ayrca piyesler de yazmtr. Diyojen gazetesindeki mizah yazlann bir ksm onundur. nemli eserleri: Ayyar Hamza (Moliere'den adapte), Kokana Yatyor, Misafiri istiskal (Her ikisi de teni komedi), Lehet'l Hakaayk (Hakikatlann Dili, mizah szlk). Glge etme baka ihsan istemem. 2 Neve tahsil ettiin sgar da senden gamldr, Bir dokun bin ah dinle kse-i fafurdan. (Sana ne'e, sevin ve hafif sarholuk veren kadeh de senden gamldr. in yaps olan bu kseye bir dokunursan binlerce yaknmay dinlemekten kendini alamazsn.)

AHMED (1334 -1413): Dvn airidir. Ayrca iyi bir tabib ve hattat olan air, devrinin hatr saylr bilginlerindendir. En tannm eseri Iskendernme'si e dvndr. 1 Derler ki sabr kamusu derde deva olur. 6

hsan: 1- yilik etme. 2- Ba, balanan ey. Neve: 1- sevin. 2- Hafif sarholuk. Tahsil etmek: Ele geirmek, kazanmak. Sgan Kadeh. Kse-i fafur in yaps kse.

Kelimeler deyimler:

AL EMR (1857 1924): Ali Emir, Diyarbakr'n eski ve tannm airlerinden Seyyid Mehmet Emir elebi'nin torunudur. Aratrc, tarihi ve ktphanecidir. Divan-l-Lgat -t-Trk' bir raslant eseri olarak Sahaflar arsnda bulmu ve otuz altna satn alarak bu byk eserin Avrupa'ya karlmasna bu suretle engel olmutur. iirlerini byk dvnda toplamtr. 1 dem ki ademden bu cihana sefer eyler Durmaz yine az mddet iinde gzer eyler. 2 Tahsil-i keml etmei az ey mi sahursun? Eshb- kemlta nazar kl neler eyler. 3 u servetinle nedir hrs- sm zer ey pr Felek mi mjdeledi mr- cavidne seni. (Ey ihtiyar, u servetinle gm ve altn hrs nedir? Sonsuz mr sana Felek mi mjdeledi?) 4 Tabibim, kat'-i mit et dil-i bmardan artk Brak tedbir-i derman, dualar vaktidir imdi. 5 Dil- zar anlatamaz maksadm kimseye Korkarm sinesini derd ile meml gtrr. Kelimeler - deyimler:
Adem: Yokluk, olmama. Gzer eylemek: Gemek. Tahsil-i keml etmei: Bilgi ve grgsn geniletip olgunlua ulamay. Eshb- kemalt: Olgunlua erimi kiiler. Nazar klmak: Bakmak, gz atmak. Hrs- sm fi zer: Gm ve altn hrs.

Ptn Yal, ihtiyar. mr- cavidne: Sonsuz mr. Kat'-i mit et: Kesin olarak umut kes. Dil-i bman Hasta gnl. Tedbir-I derman: Derman salayacak yol. Dil- zan nleyen gnl. Meml: Dolu.

AL KEMAL BALKANLI (1900-1981): stanbul'da domu ve burada lmtr. Hukuk'tan mezun olduktan sonra stanbul'da retmenlik ve mdr yardmcl grevlerinde bulunmutur. Asl meslei maliyeciliktir. iir kitaplar: Seb-yi lham, Gzden Gnlden Geenler. 1 Her menzile vardka -deriz- bitmedi yollar,. tide daha nurlu, daha neeli yol var; Bilmez ki beer, gittii vadi ne kadar dar, En son tkanr burda, bitimekle bu yollar. 2 Talih ve kader bazen gler yzlere -nazan-, Birden dnerek sonra eder ekseri naln; Komakla der her birimiz bir yana lgn, Ferdada ararken -mtemadi- yeni bir gn. 3 Markta doan her gn iin ayn gnetir, Yann da muhakkak o geen gnlere etir... Kelimeler - deyimler:
Ati: Gelecek zaman. Beer nsan, insanolu. Nazan: Nazl. Naln: nleyen, feryat ve fign eden. Ferda: Yann. Mark: Gnein doduu yer, gn dousu. AL RIZA OPUR (1929-...):

Karaman'da domutur. Anne tarafndan Karamanl, baba tarafndan Sivasldr. iire kk yata balamtr. air, iirde armoni taraftandr. Bu yzden iirin, l, ses, ritm ve anlam drtls zerine ina edilmesini dnr. Tek iir kitab, "Biri Sende Biri Bende" adm tar. 9

1 Gnler geer, biter sene lm gelir dne dne, Son olarak der ki Rza Birdir Allah, birdir Allah. 2 Sakn yeme haram lokma Dtan grne bakma. Destursuz umaa kalkma Arnd m z bakalm? ANPELB (FAK ESAT) (1873-1902): Divn airidir. Zamamnda yaplan eski-yeni tartmalarnda, eskilerin tarafn tutmu, eski biimde iirler yazmtr. stanbul'da domu, Malatya'da lmtr. Eserleri: Gl Demetleri, Bir Demet iek. 1 Eline zer alp varsan "Efendi, gel, buyur" derler, Eer destin tehi varsan, "EfenT'yi uyur derler. Kelimeler - deyimler:
Zen Altn. Dest-El. Tehi: Bo

3 nmzden geer, gider... Bir siyah tebih geceler; Bu tebihi bir eken var. ARF AHMET PAA (? 1753): Vali ve hattat. eitli idar ilerde bulunmutur. Seraskerlik de yapmtr. Teke Sanca Mutasarrf iken nemli bir hatasndan tr idam edilmitir. 1 Etmez tark-i hakta olan halka serfr Emez minare kametini bd eserse de. Kelimeler - deyimler:
Tark-i hak: Hak yolunda, doruluk yolunda. Serfr: Ba eme. dntn anlmak istemektedir. airler bu olay oka sz konusu etmilerdir. Hazret-i brahim'in (Halilullab)M.. 1263'te doduu kabul edilir. Byk bir peygamberdir. Tek tanr fikrini ilk defa mdafaa edenlerdendir. Kurban kesmek deti de onun zamamnda kabul edilmitir. "Grd bir ryada, Allah, olu smail'i kurban etmesini bildirdi. brahim bu emri yerine getirmek istedi. Fakat o srada gelen bir vahiyle bunun bir imtihan olduu bildirildi ve smail'in yerine kurban edilmek zere gkten bir ko indirildi." Safft Suresi,. 100,106. Hazret-i brahim'e olu ismail'le birlikte Mekke'de, mminlerin ibadet edebilmeleri iin bir yap yapmalar emredildi. Bu emir zerine baba, oul Kabe'yi ina ettiler. Hazret-i ibrahim'in 175 yanda ld Tevrat'ta yazldr. Ayrca kendisine "Suhuf denilen ve on sayfa tutan bir kitabn vahiy yoluyla verildii de bilinmektedir. Kur'an- Kerim'de kendisinin hibir zaman puta tapmad ve "Hanif' olduu Enam 79/161 Nah 120/123 srelerinde bildirilmitir. HAZRET- BRAHM' ATEE ATTIRAN NEMRUD KMDR? Nemrud bir Babil kraldr. Hayat efsanelerle doludur. Nemrud Allah'a inanmazd. Hazret-i brahim, dnyay yaratan, canllara can veren bir ulu varln bulunduunu ortaya atp tek tanr fikrini mdafaa edince, Nemrut bu fikre ziyadesiyle fkelendi. Bundan tr onu atee attrd. Ancak Allah'n kudreti sayesinde brahim yanmad. ine atld ate bir gl bahesi haline geldi Nemrut bu olaya daha ok kzmt. Bundan tr Allah' inkr etmeye devam ettii gibi, daha ileri giderek Allah'n kendisi olduunu iddiaya balad. te bu son iddias zerine beynine sinek cinsinden bir bcein girmesiyle dayanlmaz aclara urad. Hibir hekim derdine are bulamad. Arlar durdurmak iin kafasn tokmaklarla dvdrmek mecburiyetinde kalmt. Ancak gene de arlara are olmamt. Sonunda Nemrud ld.

ARF NHAT ASYA (1902-1975): Sari ve yazar. Bayrak iiriyle tannd. Mill konular dnce potasnda eritmeyi baarmtr. En nemli eserlerinden birka: Bir Bayrak Rzgr Bekliyor, Kubbe-i Hadra, Dualar ve minler... 1 stemem surda krallk, hanlk! Bana -Tanr'myetiir insanlk! 2 Glistana dnm, o gn, ortalk? ' Alevler su olmu ve korlar balk.( )
1 air burada, Hazret- brahim'in Nemrut tarafndan atee attrld halde yanmayp, atein bir gl bahesi haline geldiini ve korlarn da bala

10

11

Kamet: Boybos, boy. Bd: Yel, rzgr.

IK SMET (1934 .): Halk airi. Sivas'n gneybatsnda, lbey yresinin Kahyal kynde domutur. smet 1947 ylndan itibaren iir sylemeye balamtr. Ustas yoktur. Saz almay da sonralar renmitir. k smet'nin iirlerini konulanna gre yle ayrabiliriz: Fnlik, hiss deyiler, mill hisleniler, fikr ve mistik deyiler, talamalar ve dert, ikyet, dilek... iirleri, Kaya Doan'n hazrlad eserde toplanmtr. 1 Yamur su damlas olsa ne fayda; Yaraya derse, doluya benzer. 2 Krn bekledii sabah bouna, Gne ne yapar ki, gz olmaynca!... 3 Gl dalnda armut aryor ay, Gl bulur, yere alar, gider hey! 4 Sz var yapar, sz var ykar, Mn, dilin mehengidr. 5 Tersine dnyor, felein ark, Kele kel demek de su oldu garda. 6 Ktler durmadan sslense bile, Blbl name dkmez, alya kar. 7 Kul kaderin grmeyince, istese de lmez imi. IK KEMAL BLBL Q92 - ~): Halk airi. Samsun'un Kavak ilesinin Kozansk kynde domutur. iirlerinde, gurbet, tasavvuf, vatan ve millet sevgisini ilemi, baz konulan mizah ynden ele almtr. Baz iir-

lerinde dt skntlar dile getirmitir. Syleyite eitlilik gsteremiyor. Fikirynndenfazla derin deildir. Eserlerinden birkam yle sralamak mmkndr: Gzel stanbul'dan lhamlar, Blblden Nameler, Eski Yeni Kbrs Destanlar, Nerdeyim? "Allah"n emridir kuluna oku, Okuyup yazmayan kula kul olur. Bilgiyle bulunur bilginin kk, Cevab verecek dile dil olur. IK PAA (1272 -1353): Krehir'de domu, ve burada lmtr. Bba tarikatm kuran Horasanl Baba Ilyas'n torunudur. Ak Paa, tasavvuf kltrn Trkler arama yaymak iin hemen btn iirlerim Trke yazmtr. Trk dilme verdii nemden tr onu ilk byk dilci saymak yerinde olur. Aruzla yazd iirler yannda hece ile yazdklar da vardr. lhilerinde Yunus'un etkisi grlr. "Garib-nme" adl eseri nemlidir. 1 Trk diline kimseler bakmaz idi, Trklere hergiz gnl akmaz idi. Trk daki bilmez idi bu yollar, nce yolu, ol ulu menzilleri. 2 Pes bilin: Yalnz kii gsz olur, Birikenin devleti usuz olur. 3 Her kim bana ayar ise Hak Tam yr olsun ana Her kancan varr ise Ba bahar olsun ana. 4 Bana au sunan kii ehd ekker olsun ii Kolay gele mkl ii Eli erer olsun ana

12

13

Kelimeler - deyimler:
Hergiz: Hi bir vakit, asla. DakkDahi. Pfes: imdi. Ayar Bakalar, yabanclar, eller. Yn Dost. Kancan: Nereye? ehd fi sekken Bal ve seker.

IK SITKI BABA (Pervane) (1863 -1928): Tekke airi. Tarsus'a bal Yenice kynde domutur. Asl adnn Abidin olduu sylenir. Bir Bektai airidir. iirleri, Hayrettin vgin'in hazrlad k Stk (Pervane) adl eserde toplanmtr. 1 lim ile ameldir kalbin cils Amelsiz ilimin olmaz sefas. Sabrl kullarn sever Mevl's Sabrsz insanda keml bulunmuz. 2 Tedbirinde ihmal eyleme sakn Takdir-i hi srdr bilinmez. 3 Hakk' zikret kalb aynas ala Demir ilemezse pas silinmez. 4 Evvel dn sonra syle szn Ok yaydan knca geri alnmaz. 5 Yek nazar kl onsekiz bin leme Gelen gider bu cihanda kalnmaz. Kelimeler deyimler:
Amel: Din emirlerini yerine getirme ii. Tedbin Bir iin baarya ulamas iin nceden alnan nlem. Takdir-i ilhi: Allah'n takdiri. Allah'n her ey iin verdii ezeldeki karar. Yek: Tek, bir. Onsekiz bin lem: Kinatn tamam, btn evren.

AYETULLAH BEY (MEHMET) (1846-1878): Suphi Paa'nm byk olu ve Abdurrahman Suphi Paa' nn torunudur. Hamdullah Suphi Tanrver'in en byk aabeyidir. zel dersler alarak yetimitir. Gazetecilik yapt ve Basiret gazetesinde bayazar olarak alt. Ayrca eitli idar vazifelerde de bulundu. Son vazifesi Erzurum Mektupuluu idi. air ruhlu bir kii olarak tannmtr. Volney'in (Les Ruines) adl tannm eserinin bir blmn Tdmr Harabeleri" adiyle Trkeye evirmitir. Erzurum'dan Erzincan'a gelirken yolda tifoya tutularak lmtr. 1 Her kahrna bir tahamml olur amma, Minnet ekilir ey deil asla cheladan. (Chilin her kahrna bir tahamml olur amma onun yapt iyilii baa kakmas asla ekilecek bir ey deildir.) .| Allah'a sn kimseye rm olma cihanda demde vefa umma sen ill bu zamanda. Kelimeler - deyimler:
Kahr: 1- Zorlama. Zorla bir i yaptrma. 2- stn gelerek bastrma, ezme. 3Fena davran. Tahamml: Katlanma, ekme, dayanma. Minnet: 1Birine iyilik etme, bata bulunma. 2- Yapan bir iyilii bir sebebe dayanarak baa kakma. 3- Bir iyilie kar teekkr etme, yaplan o iyiliin manev yk altnda kalma. Chela: Cahiller, bilmezler, bilgisizler. Rm olmak: Kendini birinin eline brakmak. Vefa: Szde, sznde durma. Sevgi ve dostlukta durma.

AYHAN NAL (1931 -...): hretim kahramanlk iirleri ile yapmtr. Ancak zamanla olgunlam, felsef iire doru ynelmitir. Inann iir dili, heyecanla sanatn karmdr. Eserleri: Gece Yars, Yasak Sevgi, stanbul'a Benziyorsun, lmszlk Trks. 1 Aslmz t Ouz Han'dan geliyor, Farkmz Trk'e has kandan geliyor. 15

14

Mayamzn salaml islm'dan Derya gibi bir imandan geliyor. 2 lmden korkusu olanlar lr Hayat maddede bulanlar lr. Gidenlere ld diye alarz Aslnda geride kalanlar lr. 3 nsan sevgisiyle dolu gnlmz; Dost uruna candan bile geeriz. 4 Ne varsa sevgide, kardelikte var, Hepinizi sevdim sizin insanlar. AYNI (7-1837): iirleri dil ve ifade bakmndan kuvvetlidir. iirlerinin ounda Nef , Nb, Nedim ve Galib'in etkisi sezilir. Byk bir dvn vardr. Ayrca tasavvuf! mahiyetteki Sakinme'si (1831) ar bal bir eserdir. 1 em-i mya gre leyi nehar ikisi bir. (Gzgrmeyen birisi iin gece egndz birdir.) 2 Muztariptir daim erbab- hnerden cahiln. (Cahiller, hner sahiplerinden her zaman strap duyar, rahatsz olur.) 3 Giryn olur mu merhameti olmayan gnl? Mflis olandan ake taleb eylemek abes. (Acmas olmayan gnl, alar m? flas etmi olandan para istemek bounadr.) 4 Duhter-in tezvi eden mader hem alar hem gler. (Kzn evlendiren anne hem alar hem gler.) Kelimeler deyimler
em-i ama: Kr gz. Grmeyen gz.

Leyi: Gece. Nehar Gndz. Mustarip: Istrap, sknt eken. Rahatsz olan. Erbab- hner: Hner sahipleri. Giryn:Alayan. Mflis: Parasz, zrt. fls etmi. Batm. Ake taleb etmek: Para istemek. Abes: Bo, sama, gereksiz. Duhter-in tezvi eden maden Kzm evlendiren anne.

AZZ MAHMUD HDAY (1543 -1628) renimini Kanun Sultan Sleyman ve II. Selim zamannda yapmtr, nce kadlklarda bulundu. Bursa'nn mehur Kads iken eyh ftade Hazretleri'ne intisap ederek onun mridi olmutur. Mridlik devresi yl srmtr. Hday'nin {lirleri "Divn- Hday" adm tayan kitaplarda toplanmtr. Bununla beraber Hday bir dvn airi olarak kabul edilmemitir. nk Divan Edebiyat'nn etkisinde kalarak yazd iirler pek azdr. Onun iirlerinin yardan fazlas Halk Edebiyat tarzna uyar. Hece vezniyle yazd gibi, aruz vezniyle yazdklar iirlerinde -heceye benzeyen- "MstefilnMstef iln" "Filtn - Filtn - Filn" veya "Mefln -Mefln - Feln" kalplarn kullanmtr. 1 Gnlden pasn silmek dilersen Bilmediklerini bilmek dilersen Eer Hakk' sende bulmak dilersen Hakk'a tevhd ile ermi erenler. 2 Bunda gelen eer pr civandr Uryn gelib yine uryn giderler Eer ged h- cihandr Bunda uryn gelib uryn giderler. 3 Mlk-i Sleyman ile Taht- Sikender kani? Bildin ise bunlar Fnye rabet neden?

16

17

4 Bu kibr ile riyadan ge Yr olmaz nevadan ge Cem'i m-sivdan ge Edeb gzle edeb gzle. Kelimeler - deyimler:
Tcvhtd: Bir eyin bir ve tek olduuna hkmetmek ve onu bylece bilmek. TERM olarak TEVHD: Allah'n zatm, akllarn tasavvur edecei ve zihinlerin canlandr abilecei her eyden uzak tutmaktr. Pln Yal, ihtiyar. Civan: Gen, Geda: Dilenci, yoksul. ah- cihan: Dnyann ah (kral, hkmdar, ah). ryan: plak. Mulk-i Sleyman: Sleyman Peygamberin mlk. Taht- ikenden Makedonya Kiral skender'in taht. Fni: lml, sonlu, bitip tkenen, gelip geici olan. Kur'an'da yeryznde bulunanlarn gelip geici, Allah'n bak olduu ifade edilir. Kibir Byklk taslama, bakalarna yksekten bakma. Riya: ki yzllk. Olmaz hevadan ge: Gereklemesi imknsz arzu ve heveslerden, dknlklerden, tutkulardan kendini kurtar. Cem'-i msiv: Dnya ilikilerinin, Allah'tan baka eylere gnl verenlerin btn. Msivdan gemek Allah'tan baka her eyi terketmek ve Allah'a ynelmek.

AZM GLE (1924 1979): nceleri kahramanlk iirleri yazd. Daha sonra felsef iirler yazmaya balad. zellikle Zamanlarn tesinde adl iir kitab fizik-tesi meseleleri, przsz bir iir diliyle gzler nne serer. Rubailerinde yumuak bir iir dili hkimdir. iir kitaplarndan bazlar: Fetih Yldz, Zamanlarn tesi, Azmi'den Rubailer. 1 Gam ektiimiz belki bu devran deiir, Gndz gece olmaz; nice kervan deiir. Pek yle gnl balama insan dediin Her renge girer, giydii kaftan deiir.

2 Bir baka hayal lemidir gnlerimiz, Bazen bir ktan gemidir gnlerimiz. Yllar tayor ka keredir tayfasn; nsanlarn esiz yemidir gnlerimiz. BK (1526-1600): Dvn edebiyat airlerindendir. Bak, gazel ve kasidede stad olarak tannr. Medresede okumu, mderris olmu ancak eyhlislm olamadan vefat etmitir. Kendisine en yksek manev rtbe olan "Sultan--uar" (airlerin sultan) unvan verilmitir. Dvn mretteptir. Bu dvnda en gzel iir, Kanun iin yazd mersiyedir. 1 Zayi germe fursat kim ba- lemin Gl devri gibi devleti n-py-drdr. (Bu dnya bahesinin gl mevsimi gibi mutluluu da sreksizdir. Bu yzden frsat karma). 2 Ba emeziz edan iye dny-yi dn in Allah'adr tevekklmz i'timdmz. (Aalk dnya iin baya, alak kiilere ba emeyiz; Allah 'a gvenir ve onun takdirine raz oluruz.) 3 Biz mttek-y zerke-i cha dayanmazz Hakk'n keml-i ltfunadr istinadmz. (Biz rtbenin ve iktidar mevkiinin altn kakmal ssl asasna deil, Allah 'in iyiliinin byklne dayanm.) 4 Saltanat tacn giyen lemde marur olmasn Nice sultan brkn almtr beim bd- hazan. 5 Akl oldur gelmeye dny metmdan gurur Mddet-i devr-i felek bir demdir dem bir nefes. (Akll olan kimse, dnya malndan gurur duyup kibirlen meyendir. Felein dnme sresi bir andr, insan ise bir nefesten ibarettir.) 19

18

vzeyi bu leme Dvd gibi sal Bak kalan bu kubbede bir ho sad imi. (Sodan bu dnyaya Davut Peygamber gibi sal. Zira bu kubbede hi kaybolmayan, devaml kalan ho bir sad imi.) 7 Cihan efsanedir aldanma Bak Gam u d, hayl u hba benzer. (Bak, dnya bir efsanedir, aldanma: Zira keder ve sevin, hayal ve uykuya benzer.) 8 Kerem grdke ey Bak, gedalardan reca artar. 9 Yoktur sebat nki cihn- harbda Birdir hezr sl ile yek dem hisbda. (Mademki viran dnyada sznde durma yoktur; hesapta bin yl ile bir an birdir.) 10 Neye derlerse katlanr Bak Mihnet-i intizra katlanmaz. 11 Gam deil Bak bekaa semtine klsa irtihal Nice ehler bu fena mlknde bak kalmad. (Bak, srekli var olan semte g etse (yani eceli gelip lse) gam deil; birok hkmdar bu sreksizlik (lm) lkesinde devaml kalmad.) 12 Olur muydum geh nln geh giryn geh szan Felek ynesi gstermeyeydi drl suretler. (Felein aynas eitli ekiller gstermeseydi, kimi vakit inler, kimi vakit alar, kimi vakit yanar mydm?) Kelimeler deyimler:
Zayi: Elden karma, kaybolan. Fursat: Frsat. Frsat 4yi etmek: Elde ettii frsat karmak. Ba- lem: Dnya bahesi.

N-py-dn Sreksiz. Devlet: Saadet, mutluluk, talih. Ednt: Pek alak, en baya kiiler. Dn: Aa, alak, soysuz. Dhy-y dn: Aalk dnya. Tevekkl: i, zellikle baladktan sonra, Allah'a brakma. l'timad: Gvenme. Mttek: Dayanlacak let, dayanak. Zer-ke: Altn kakmal. Ch: ktidar, mevkii, rtbe, derece. Mttek-y zer-ke-i ch: ktidar mevkiinin altn kakmal dayana, asas. Hakle Allah. Kemal: Olgunluk, tamlk, eksikszlk. Ltf: yilik, iyi muamele. Kemali ltf: Ltfun bykl. lstind: Dayanma. Brk: Klah. Bd- hazan: Gz rzgr. Meta: Satlacak mal, eya. Mddet-i devr-i felek: Felein devir sresi. Dem: Vakif^an. dem: nsan vze: ada. Dvt: srail hkmdarlarmdandr. Ayrca peygamberdir. Gr ve gzel bir sese sahipti. airdi de. Kerem: Ltuf, ba. Geda: Yoksul, fakir. Cihn- harab: Harap, viran, ykk dnya. Hezr: Bin. Sl: Yl. Yek dem: Bir an. Mihnet-i intizr Bekleme eziyeti. Bekaa semti: Srekli var olan, varlnn sonu olmayan semt. Allah'n zti sfatlarndandr. rtihal: G etme, lme. Fena mlk: Bu dnya. Gelenin biraz durduktan sonra gittii yer. Geh: Kimi vakit, gh. Nln: nleyen. Giryn:Alayan. Szan: Yanan.

BEDR GRSOY: air, otuz yldan beridir niversite'de Maliye Krss Profesr'dr. Rubailer adl kitabnda hayat ile ilgili bilgi varsa

20

21

da doum tarihi yoktur. Edeb zevki, hocas Glpnarl' dan alm olduunu reniyoruz. 1 Manev leme meylet, seveceksin, gel gir. Ruhla, mnyla, bedenle, bir olursun, tek, bir Madde-ruh dengesini bulmaya bak dnyada Besmeleyle ie bala, sen de syle tekbir. 2 Doruya, Hakk'a ynel, kimseye etme minnet! Hakk'a, halka, adanan yoldadr elbet devlet. Tanr'nn sevgisi aydnlatvermise seni Ebediyetteki sr orda, oras cennet. 3 O hesaplama gnnde ne cevabn olacak? Okudun mu sana vacip o kitab deseler? Nolacak sanki cevabn u yalnkat soruya: Btn mrnce ne yaptn, ver hesab deseler. 4 Bu da elbet geecektir grelim Hak neyler inananlar bunu tekrar be tekrar syler yle imn dolu gsnle ynel Allah'a Dile ondan ne dilersen, zoru asan eyler. 5 Yaamak, bir bakma, bolua mmet ekimi, Balanp sevse de insan, sonu yaprak dkm. Burda srmekte olan tatl misafirliimiz: Gz ap yumma gibi, ok ksa bir yol ekimi. Ijf- BEKR SITKI ERDOAN (1926-...): Zamanmz airlerindendir. "Binbirinci Gece" ile "Klada Bahar" adl iirleriyle tannmtr. Bir Yamur Balad, Dostlar Bana adl iki iir kitab vardr. 1 Bir yol bilirim; Adem'e Havva'ya gider. Bir yol bilirim; aka ve sevdaya gider, Bir yol ki, mr bahelerinden geerek Yalarla, figanlarla musallaya gider!... 22

BEL (7-1758): Rumeli Yeniehiri'ndendir. Muhtelif yerlerde kadlk yapmtr. Eski Zara kads bulunurken lmtr. HatemF nin rencisi olan Beli onu gemi ve Sabit tarzna ynelmi ve bu yolun en byklerinden biridir. Dvn vardr. 1 Fnuna dd sitedle olur mu hi vkf Nihayeti, ktbn ismin renir sahhaf. (Fenlen, kitap al vericiyle (kitap satmakla) vakf olunmaz. Satc sonunda ancak kitaplarn ismini renebilir.) 2 Dnya ge muamele, ndna iltifat; Dmez, Efendi! byle eda an- devlete! (time ge muamele, chile iltifat; Efendi byle davran devletin sanma uygun dmez.) 3 Beli kopasn dr azmn zira Cihanda imdi geer musiki yerine skt 4 Doludur yad- vatan dilde ki dokunsan eer in der kseleri memleket-i fafurun. Kelimeler - deyimler:
Dd sited: Alveri. F&nun: Fenler. Vkf: 1- Bir iten haberi olan. 2- Ayakta duran. 3- bilen. KDtb: Kitaplar. Sahhaf: Kitap alp satan kimse. Dn: Bilgin, bilgili, lini. Ndn: Cahil, bilmez. Kaba, nobran, terbiyesi olmayan. an- devlet: Devlet an. Aznn kopasn drmek: Susmak, konumamak. Yad- vatan: Vatan zlemi. Memleket-i fafur Fafur memleketi, in.

23

da doum tarihi yoktur. Edeb zevki, hocas Glpnarl' dan alm olduunu reniyoruz. 1 Manev leme meylet, seveceksin, gel gir. Ruhla, mnyla, bedenle, bir olursun, tek, bir Madde-ruh dengesini bulmaya bak dnyada Besmeleyle ie bala, sen de syle tekbir. 2 Doruya, Hakk'a ynel, kimseye etme minnet! Hakk'a, halka, adanan yoldadr elbet devlet. Tann'nn sevgisi aydnlatvermise seni Ebediyetteki sr orda, oras cennet. 3 O hesaplama gnnde ne cevabn olacak? Okudun mu sana vacip o kitab deseler? Nolacak sanki cevabn u yalnkat soruya: Btn mrnce ne yaptn, ver hesab deseler. 4 Bu da elbet geecektir grelim Hak neyler inananlar bunu tekrar be tekrar syler yle imn dolu gsnle ynel Allah'a Dile ondan ne dilersen, zoru asan eyler. 5 Yaamak, bir bakma, bolua mmet ekimi, Balanp sevse de insan, sonu yaprak dkm. Burda srmekte olan tatl misafirliimiz: Gz ap yumma gibi, ok ksa bir yol ekimi. njJJl- BEKR SITKI ERDOAN (1926-...): Zamanmz airlerindendir. "Binbirinci Gece" ile "Klada Bahar" adl iirleriyle tannmtr. Bir Yamur Balad, Dostlar Bana adl iki iir kitab vardr. 1 Bir yol bilirim; dem'e Havva'ya gider, Bir yol bilirim; aka ve sevdaya gider, Bir yol ki, mr bahelerinden geerek Yalarla, figanlarla musallaya gider!... 22

BEL (7-1758): Rumeli Yeniehiri'ndendir. Muhtelif yerlerde kadlk yapmtr. Eski Zara kads bulunurken lmtr. Hatem' nin rencisi olan Beli onu gemi ve Sabit tarzna ynelmi ve bu yolun en byklerinden biridir. Dvn vardr. 1 Fnuna dd sitedle olur mu hi vkf Nihayeti, ktbn ismin renir sahhaf. (Ferilere, kitap al veriiyle (kitap, satmakla) vakf olunmaz. Satc sonunda ancak kitaplarn ismini renebilir.) 2 Dnya ge muamele, ndna iltifat; Dmez, Efendi! byle eda an- devlete! (lime ge muamele, chile iltifat; Efendi byle davran devletin anna uygun dmez.) 3 Beli kopasn dr azmn zira Cihanda imdi geer musiki yerine skt 4 Doludur yad- vatan dilde ki dokunsan eer in der kseleri memleket-i fafurun. Kelimeler - deyimler:
Dd sited: Alveri. Ffinun: Fenler. Vkf: 1- Bir iten haberi olan. 2- Ayakta duran. 3- bilen. Ktb: Kitaplar. Sahhaf: Kitap alp satan kimse. Dn: Bilgin, bilgili, lim. Ndn: Cahil, bilmez. Kaba, nobran, terbiyesi olmayan. an- devlet: Devlet an. Aznn kopasn drmek: Susmak, konumamak. Yad- vatan: Vatan zlemi. Memleket-i fafur: Fafur memleketi, in.

23

BURSALI TALB (? 1706): Bursaldr Medresede okumutur. Mderrisliklerde ve kadlklarda bulunmutur. Kk bir dvn vardr. Gazellerinde ili ve samim bir ifade hkimdir. 1 iirde mna ayan olsa tekellf olmasa Szde mazmun olsa tevil-i tasavvuf olmasa. (iirde anlam belli, ak olsa, zenme, gsteril olmasa; szde ince anlamolsa tasavvufi biimlerde yorumlama olmasa.) 2 em-i insaf kadar kmile mzan olmaz, Kii noksann bilmek gibi irfan olmaz. Kelimeler - deyimler:
Ayan: Ak, belli. Tekellf: zenme, gsterie kaplma. (steri, zenti. Mazmun: Anlam, kavrama. Nkteli sanatl sz. Tevil: Bir eyi bilinen anlamndan baka bir anlamla yorumlama. Baka anlam verme. Tasavvur: Yaradln srrm yksek heyecan, kendinden geip dnyay unutmak suretiyle arayan slm felsefesi, mistisizm. em-i insaf: nsafl bak. Kmil: Olgun, erikin, kusursuz. Mizan: 1- l aleti. 2- Terazi. rfan: Bilme, bili, anlay. Hakikate vakf olma. tm ve zek ile meydana gelen olgunluk.

CAFER AYAN BEY (? - ?): Osmanl tarih yazardr. Kanije savunmasna ait 1591'de yazm olduu bir eseri vardr: Cihadnme-i Hasan Paa. Onaltnc yzylda yaamtr. Pe'te domutur. Tarihi Peevi'nin byk babasdr. Dier eserleri: Zbdet-n Nesayih (Nasihatlann z), Umdet-t Tevrih (Tarihlerin Temeli), Nesyih-i Mel k (Meliklere tler). Olduka baarl iirleri de vardr. 1 Arzu-yi gene eden endie klmaz mardan Bl olmazm belsz mal olmaz rygn. 24

(Hazine arzu eden kii ylandan korkmaz. Tasasz gnl olmad gibi, bedava mal da olmaz.) 2 Kimin kim avn-i Hak'dr destgr Olur dman eti bal esiri. (Elinden tutan, yardmcs Allah olan kiinin, dman, eli bal esiri olur.) 3 Namdr rabet veren bil ehlere Sikkedir halet veren sm zere. (Pdihlara itibar kazandran nmdr, altn ve gme ise deer kazandran sikkedir.) 4 Ne denli cehd klsan bir murada Nasib olmaz mukadderden ziyde. (Bir murada kavumak iin ne kadar gayret sarf etsen, takdir edilmi ne ise o olur, fazlas nasip olmaz.) 5 Kiinin olsa gn gibi kemli Olur her gn hasudun paymli (Kiinin olgunluu gne gibi ak ve belli olsa da kskananlar yine de onu ayak akma alrlar.) 6 n oldu m'minin mevt armaan Niye saklar kii dnyda can. (lm, Mslmann armaan olunca, kii dnyada cann niye saklar?) 7 Kalmayacak kiinin sonunda bir hayr-l-halef Hayf ola ol mre kim olur abes yere telef. (Arkasnda hayrl bir evlt brakmayacak kiinin mrne yazklar olsun. Zira byle bir mr bo yere harcanm demektir.) Kelimeler - deyimler:
Arzu-yi gene eden: Hazine arzu eden. Mn Ylan.

25

Bl: Yrek, gnl, kalb. Belsz: Tasasz, gamsz. Rygn: Parasz, bedava. Karlksz elde edilen ey. Avn-i Hak'dr destgr: Elinden tutan, yardmcs Allah olan. Halet: Takdir, deer. Stm zer: Gm ve altn. Sikke: Para zerine vurulan damga. Damgalanm para. Mukadder: Takdir edilmi, nasip, ksmet, kader hkm. Murad: stek Keml: Olgunluk, tamlk, eksiksizlik. Hasd: Bakalarnn gelimesini ekemeyen, kskanan. Pyml: Pamal, ayak altnda kalm, inenmi. Mevt: l, lm. M'min: Tanr'nn birliine ve Hz. Peygamber'e ve slm dininin teki temellerine inanan kii. ulam, Mslman. Hayr-l-halef: Babasn hayrla andracak, yad ettirecek evlt. Hayf: Yazk. Abes: Bo, sama ey. Telef: ldrme, yok etme, bo yere harcama.

Zinde: Diri, canl, din. Rz: Nasip, ksmet. Gnlk rzk. Bende: Kul, kle. Drl: Trl. Tem: Bir eye, elenmek, ibret almak gibi amalarla bakma, seyretme. ark u Garb: Dou ve Bat. Gen Eer. Mihman: Misafir.

CEMAL (?-1583): kinci derecedeki divan airlerindendir. 1 siyb- felekte hli gr let iler hemie el nn
Kelimeler - deyimler:
siyb- felek: Dnya. Hemie: Her zaman. CENJB (AHMET PAA) (? 1562):

CEM SULTAN (1459 1495): Fatih Sultan Mehmed'in kk oludur. Dvn airidir. ok iyi bir tahsil grmtr. Farsa, Arapa, Rumca ve talyanca dillerine vakf bulunuyordu. Taht kavgalar sonucunda Rodos valyelerinin eline dt. Fransa ve talya'da uzun srgn hayatndan sonra 25 ubatta ldrld. Trke ve Farsa iki dvn vardr. 1 Her kulun bana yazlan gelir devrndr. 2 Yr var ey Byezd sen sregr devrnn Saltanat bak kalur dirlerse bu yalandr. 3 Her zindeye bir zevk safa eyledi rz Bah eyledi her bendeye bir drl tem. 4 Hkmedenler bu cihan mlkne ark u Garb'da Ger Sleyman, ger Sikender cmlesi mihmandr. Kelimeler - deyimler:
Devrn: 1- Zaman. 2- Felek. 3- Devir. Byezd: Cem Sultan'maabeyisi.

Sarayda yetimitir. anigirba ve bir mddet sonra da Anadolu Beylerbeyi olmutur. airdir. 1 Ser (ba) vermek olur, srt ayan (belli) eylemek olmaz. CNN (? -1595): Asl ad Mustafa'dr. Mderrisliklerde ve kadlklarda bulunmutur. airin Cil'l-Kulb adl bir mesnevisi vardr. 1 Dehr iinde hangi gn grdn ki akam olmaya! 2 Alp zulmle kimsenin maln Hazin eyleme kalb-i pmlini. 3 Viran olacak kasraim zinet oktur. 4 kil ne ad olur bu cihanda ne gam eker Cahil hemire ad olaym der elem eker.

26

Kelimeler - deyimler:
Dehn Cihan, zaman, dnya. Kalb-i pml: Ayaklar altna alnm, inenmi kalb. Krlm kalb. Hazin: zntl, hznl. Kasn Kk. Zinet: Ziynet, ss. ad: Sevinli. Hemire: Kz karde. kil: Akll, dnceli.

CEVDET ASLANGL (1929 -...): Daha ok halk tipi iirleriyle tannmtr. iirleri dergilerde yaynlanmaktadr. 1 Her ey nak, kinat bir gergeftir. Nakta nakka grmek hedeftir. Elbet z nemli, grn deil, Gnl inci, vcut ise sedeftir. CEVDET PAA (AHMET) (1822 - 1895): Tanzimat dneminin nl tarih yazardr. Modern bir grle ilk Trk tarihini yazmtr. Tarih, edebiyat ve hukuk alanlarnda tannm eserleri vardr. iirler de yazmtr. 1 Dehrin safa v ne'esi demez humarna. Kelimeler deyimler:
Humar ki itikten sonra gelen ba ars. Sersemlik.

COKUN ERTEPINAR (1914-...): Hayatn basit ve nemsiz gibi grlen meselelerini gzel deyilerle anlatmasn baarmtr, insana ve tabiata duyduu derin sevgiyi her iirinde grmek mmkndr. Ayrca Atatrk' en iyi yorumlayan airlerimizden biridir. Eserlerinden birka: Dnlmez Zaman iin, Gzel Dnya, Destan Atatrk, Dorukta Rzgr Var... 1 Burda gne, Orda yamur! Gnete de gzel dnya, 28

Yamurda da. krler olsun Tanr'm, krler olsun sana, Verdiin hayat prl prl... 2 A gzlerini, her akam gn batar Bahelerde gller aar her sabah. Gn solar, gl solar, geer zamanlar Bizlerden de bir ey uar her sabah. 3 Giderek bir dnem balar mrde, Ne ufuk... Ne umut grnrde... Her gn bir da silinir gzlerimizden,' Gemi hayal olur, gelecek glge... 4 Ceylanca baklar yazk solmasa, Dklmese tel tel gzelim salar... Aclarla mr heder olmasa, Gnl bahesinde elbet gl*aar... ELEBZADE ASIM (? - 1759): Divn airi. Dvn vardr. Dvnndaki iirler, Nedim ve Nb tarzndadr. Ancak bu iirlerde gerek Nedim'in ve gerekse Nbf nin derinlii yoktur. Asm'dan zamanmza Nb tarznda mehur birka beyit kalmtr. 1 Kabiliyettir husul-i maksadn sermayesi Elde istidat olunca kr kendin gsterir. (stenilen eyin meydana gelmesi iin kullanlacak sermaye kabiliyettir. Bir ie kar istidad olan kii muhakkak kr elde edecek yani para kazanacakta'.) 2 Behredar olur niamdan zineti terk eyleyen: Nahl olunca bkfe br kendin gsterir. (Ss terkeden kii nimetlerden pay alr: Hurma ieksiz olunca meyva kendini gsterir.)

29

3 Pirlikte ate-i fakrn olur tesiri saht. (Yoksulluk ateinin etkisi ihtiyarlkta zordur.) Kelimeler - deyimler:
Husul-i maksat: Bir istein meydana gelmesi. Sermaye: 1- Anamal. 2- Bir maln mal olduu deer. 3- Bilgi, ustalk. Behredan Pay alm, faydalanm. Niam: Nimetler. Ziet: Ss. Nahl: Hurma aac. Bf kfe: ieksiz. Br Meyva... Pirlilc htiyarlk. Ate-i fakn Yoksulluk atei. Saht: G, zor.

DERTL (1772 -1848): Geredelidir. Asl ad brahim'dir. Saz airi. Koma ve taslamalaryle tannmtr. Aruzla da dvn tarz furler yazmtr. iirleri, "air Dertli" adyla iki kitapta toplanmtr. 1 Kul bana lemde gelen hkm-i kaderdir Ol hkm-i kader bizlere mirs- pederdir. 2 Cihan mlknde her bir varln yokluktur encam. 3 Felek bir pehlivandr kim, ayan kimseler elmez Sakn meydna at srme, bilirsin kr- Behrn'. 4 Tek bama olsam aha, gedya kul olmam Viran olas hanede evld iyl var,
5

7 Hkme marur olmasn "taht zre sultanm" diyen. (Taht zerinde oturup sultanm diyen kii, verdii kararlardan tr kibirlenip byklenmesin.) 8 Her bir kiinin tali devlette bir olmaz Bir lokmas yoktur ki yesin bunca rical var. 9 ikble zeval erse ne var, sende keml var Marur- keml olma ki ardnca zeval var. (Talih dzgnlnn sona ermesi, olgunlua erimi olduun iin hibir nemi yoktur. Olgunluundan tr gururlanp kibirlenme, zira ardnda dalp yok olma vardr.) 10 Dertli, hner budur, yazdysa Mevl Kazaya raz ol, belya sabr. Kelimeler - deyimler:
Hkm-i kader Allah'n takdiri, alnyazs. Mirs- geden Baba miras. Encam: Akbet, son. Ayan elmek: elme takmak, elme ile ykmaa almak. Kur- Behram: Behram'n ukuru. Behram'n mezar. Behram: ran hkmdarlarndan ad efsanelere karm biri. Ava ok merakl imi. Avlad hayvanlar kazdrd kuyulara gmmekle mehur. kbl: Baht akl, talihin dzgn gitmesi. Zeval: Snme, batma, yok olma. Kemal: Olgunluk. Rical: Erkekler devlet adamlar, devlet ileri gelenleri. h: Padiah, kral, hkmdar. Ged: Dilenci, yoksul kimse. Evld 0 iyl: oluk ocuk. i Himmet-i Mevl: Allah'n yardm. Gl-zr Glbahesi. Sabitkadem: Devaml, srekli. krar Dil ile syleme, szle ifade etme. Marunvnp duran, kibirli. Byklerime. Kazaya raz olmak Alnyazs ne ise ona katlanmak.

Himmet-i Mevl olunca tei gl-zr eder.( ) 6 krarna sbitkadem ol, ikrar imndr. (Verdiin szde dur, sznde durmak imndr.)
2 Bu msrada bir numaral aklama ile ilgili bir telmih vardr.

30

31

DYARBAKIRLI SAD PAA (1832-1891): Tarihidir. Sleyman Nazif in babasdr. Diyarbakr li Mektupusu iken yaymlanm bir iir kitab vardr: Mecmua-i E'ar- Sad. Kitapta daha ok eski tarzda yazlm iirler yer alr. Dokuz bendden meydana gelen bir "muhammes"in devrinde tannp sevildii bilinmektedir. Muhammesin baz bendleri bugn de ilgi ekiciliini kaybetmemitir. 1 Sen usandrma eli, el de usandrmaz sem, Hilekrlk eyleme, kimse dolandrmaz seni; Dest-i a'ddan souk su ime, kandrmaz seni; Korkma dmandan ki ate olsa yandrmaz seni; Mstakim ol, Hazret-i Allah utandrmaz seni! 2 Dman tezlil iin hileyle etme itigal! Hsn- efkra olur hail cihanda su-i hl. Yz suyu dkme, teessf ekme, etme kl kal! Sen sakim olma, verir maksudun elbet Zlcell, Mstakim ol, Hazret-i Allah utandrmaz seni! 3 Vakt-i ikblinde kasrdr ricalin himmeti: Mrtefi olduka emsin sayesi maksur olur. 4 Biz de at oynatrz dur hele meydan olsun, Kelimeler - deyimler:
Dest-i a'd: Dman eli. Mstakim: Doru, hilesi olmayan, namuslu. Tezlil: Hor ve hakir grme, aalatma. tigal etmek: Bir eyle uramak. Hsn- efkr: yi fikirler. Hail: Engel. Su-i hl: Durum ktl. Yz suyu dkmek: Onurunu kracak derecede yalvarmak. Teessf ekmek: Teessf ettiini bildirmek. Eseflendiini, zldn, acmasn ifade etmek. Kil kal: Dedikodu. Sakim: Bozuk, yanl, eksik. Maksud: Meram olunan, istenilen. Zlcell: Allah.

Vakt-i ikbl: Talihin dzgn gittii zaman. Kasr: Ksa. Mrtefi: 1- Yksek. 2- Ykselmi. ems: Gne. Maksur Kaslm, ksaltlm.

EDRNEL NAZM (1520-1588): air. Asl ad Mehmet'tir. Edirne'de domutur. Nazmi' nin iiri, her ynyle o kadar kuvvetli deildir. Ancak Nazmi, Trki-i basit akmm balatm olduu iin Divn Edebiyat'nda bir rn ncs olmutur, nemi de buradan gelir. 1 Bu dnya durur bunda kim gelse gider gine Kalur kiiye ancak bir ad ile sam. EMRAH (7-1854): Saz airidir. Erzurum'da domutur. Koma ve semleriyle tannmtr. Dvn edebiyat biiminde yazdklarn bir dvnda toplamtr. Erzurumlu Emrah diye tannr. Geti bu devrann devri bozuldu Glistan bezminin glleri soldu ay talar yakut bahasn buldu Cevherler ummana dt bulunmaz 2 Mehurdur sylenir dillerde ey dil Sa iken bir ahsn kadri bilinmez 3 Mrid-i kmile eylersen hizmet Riyadan kurtulur alrsn himmet Kendisin bilmezle eyleme lfet Arif ol mekteb-i irfana yr 4 em-i hakaretle kimseye bakma Eer olursa da misli karnca 5 Kubbenin altnda ne erler yatar El elden stndr ara vannca.
33

32

Kelimeler - deyimler:
Devran: Devir. Zaman. Glistan: Glbahesi Bezm: 1- Konuma, yiyip ime meclisi. 2- ki meclisi. DihGnL Mrid-i kmil: Olgun bir yol gsterici, klavuz. Riya: ki yzllk. Yalandan gsteri. Himmet: Yardm. lfet: Alma, kaynama, grme. Mekteb-i irfan: renme, kltr elde etme, surlar zme mektebi. Arif: Bilgili, tannm. em-i hakaretle: Hakaret gzyle, hor gzle. Misli karnca: Karncaya benzer, ona e. Ar: 1- Dokuzuncu ve en sonuncu gk tabakas. 2- Tann'nn dokuzuncu tabaka gkte kudret ve ululuunun tecelli yeri.

ENDERUN (ENDERUNLU) FAZIL (17597-1810): Asl ad Hseyin'dir. Akk'da domutur. Enderun'da eitim ve retim grm ve eitli devlet memuriyetlerinde bulunmutur. iirleri sanat deeri bakmndan zayftr. Ancak mahall baz zellikleri aksettirmesi bakmndan nem kazamr. Bu mahall zellikler, Defter-i Ak, enginme, Hubannme, Zenannme adl eserlerinde grlr. 1 Bilinir kadr-i ab mevsim-i baran olsun. 2 Harfe olur kii pek men' olunduu fiile: Revac- badeye fart- yasadr bahis. (Kii engel olunan i veya hareketlere kar an istek gsterir. kiye kar gsterilen dknlk de an yasaklanmaktan trdr.) Kelimeler - deyimler:
Kadr-i ab: Abann kadri, deeri. Mevsim-i baran: Yamur mevsimi Haris: 1- Hrsl, tamahkr. 2- Bir eye ok dkn, ok istekli. Men olunmak: Yasaklanmak. Revac- bade: kiye dknlk. Fart: ok ar olma. Fart- yasa: Yasak ard.

ENDERUN (ENDERUNLU) VASIF (? 1824): Enderun'da (saray mektebi) yetimitir. -Nedim'in etkisindedir. Dvn vardr. Sinleri pek kuvvetli deildir. stanbul'un konuma diline ve halk zevkine uyan mahalli konulara yer vermesi iirinin zelliidir. 1 Hep ekdiceim kendi ceza-y amelimdir. 2 tikad olmayan taklid eder her merebe. 3 Bir kere kii dmesin lemde yerinden Ol an dalr meclis-i cem'iyyet-i ahbab. (Kii mevkiinden bir kere dmeyegrsn, o an etrafndaki ahbab meclisi dalverir.) 4 Asl yok Ankaa gibunehl olma herkesin lm ile malm-u lem ol da^kesb-i hret et. (Asl olmayan Anka kuu gibi herkesin mehul olma; ilim sayesinde dnyann bilineni ol da, hret kazan.) 5 Sebat yok mu lemin ona kim i'timd eder Ferah gelir terah gider terah gelir ferah gider 6 Ey beni yoktan var eden Rabb-i gafur Mafiret kl eyledikte azm- iklim-i beka. (Ey beni yoktan var eden, acmas, balamas ok olan Allah'm; deimez iklime (ahret) yolculuk eyledikte gnahlarm bala.) Mcerrebdir ki brn,mbtel-y yd- kurbandr. (Tecrbe edilmitir ki, yamur kurban bayramna tutkundur.) Kelimeler deyimleri
Ceza-y amel: Yaptklarmn cezas. ttikad: nanma, inan. Mereb: Huy, tabiat, yaradl, gidi, tutum ve durum.

34

35

Meclis-i cem'iyyet-i ahbab: Dostlar topluluunun meydana getirdii meclis. Anka: Kafda'nda bulunduu sanlan masal kuu. Malm-u lem: Dnyann bilineni. Kesb-i hret ek hret, n kazan. Sebat: Yerinde ve sznde durma. Ferah gelin Sevinli, neeli gelir. Terah giden Kederli, tasal gider. Rabb-i gafur Acmas, balamas olan Allah. MafirefcAllah'n kullarnn gnahlarn balamas. Azm- iklimi beka: Ahret.. Mcerreb: Tecrbe edilmi, denenmi. Brn:Yamur. Iyd: Bayram Mbtel-y yd- kurban: Kurban bayramna tutkun.

ENVER TUNCALP (1912 - .): Samim Atatrk bir airdir. Atatrk iirleriyle tannmtr. Kahramanlk iirleri de baarldr. Eserlerinden birka: 1- Trakya Trkleri. 2- Tann'ya Dualar. 3- Trk'm Ne Mutlu Bana. 4- iek Aan Seccade. 1 Ham kulda muhabbetine kolay i grnr, Gerek sevemez bir ou sevmi grnr. Aldanmaya meylin ne kadar ok ki senin; Her cppe giyen kul sana dervi grnr... 2 Zannetmeki O'nsuz bir emeldir yaamak, Allah ile bin mre bedeldir yaamak... Yalmz O'na balan ve de yalnz O'nu sev, Enver! greceksin ne gzeldir yaamak. 3 Rabb'in yce teklifleri hep insanadr, Halk ettii her ey, bu nzklar sanadr, Honud edecek isleri yap, ka ktden, SevAi ise Rabb'in seni, senden yanadr... 4 Olgun, iyi insan keme etmez ki nazar, Her an iyi eyler dnr, hakk yazar! lm kunt, solmu kimi, kalm kimi sa; Boy boy nice insanlar grm bu pazar!... 36

ERZURUMLU BRAHM HAKKI (1703 - 1772): Erzurumlu brahim Hakk 18. yzyln tannm mutasavvf airlerindendir. Marifetname adl eseri ile tannmtr. Gzel eyler anlatmakla beraber, coturucu deildir. Onda, Nesimi'nin derin duygulan yoktur. Onun en gzel manzumesi Yunus'u hatrlatan, her bendine sonu Mevl grelim neyler /N'eylerse gzel eyler msralaryle sonulanan muhammesidir. 1 Hi kimseye hor bakma ncitme, gnl ykma! Sen nefsine yan kma! Mevl grelim h'eyler N'eylerse gzel eyler. 2 Mmin ii reng olmaz, Akl huyu ceng olmaz, Arif dili teng olmaz... Mevl grelim n'eyler, N'eylerse gzel eyler. Kelimeler deyimler:
Nefis: z varlk. Beden istekleri. Yan kmak: Ondan yana olmak. Reng: Hile, oyun. Ceng: Sava. Teng: Dar.

EREF (1846 -1912): 4-4^ ^L Hiciv airi. Trk Edebiyat'nn birka hiciv airi arasnda yer alr. Mal mdrlklerinde ve kaymakamlklarda bulunmutur. Hicivleri yznden hapse girmi ancak hiciv yazmaktan vazgememitir, nemli eserlerinden birka: Deccal, stimdat, Hasbihal, ah ve Padiah. ^ alsa bin sene blbl gibi karga, fasih olmaz! Balonla asumana ksa bir dem, Mesih olmaz! Mebbettir silinmez nak- tesirt vicdann Beraet etse de mcrim derunu msterih olmaz.

37

2 Byklerce cihanda ciz aldatmak dirayettir. Yalan sz sylemek onlarca gya bir zarafettir, Kklerden sdr etse fakat bunlar cinayettir, Byklk, seyyit setr iin astara dnmtr. 3 Duyan yok, syleme banda bin trl bel olsa, Emin olma sakn bir ansa hatta evliya olsa. Sokar akrep gibi frsat bulunca akraba olsa, Btn ebn-y dem bir zehirli mra dnmtr. Kelimeler - deyimler:
Fasih olmak: Bir dili dzgn ve yanlsz sylemek. Asuman: Gk. Mesih: tsa Peygamberin lkabdr. Nak-i tesirat: Nakedilen iz. Mebbet: Ebed, sonsuz. Beraet: Aklanma, temize kma. Mcrim: Kabahatli, sulu. Denin: , gnl. Msterih -: Gnl rahat. Dirayet: Akl, zek. nce eyleri kavray. Beceriklilik. Zarafet: Naziklik, incelik. Sdr etmek: Meydana kmak, olmak. Seyyiat: Sular, gnahlar. Setr: Setir, rtme, kapama. Ebn-y dem: nsanoullan. Mn Ylan.

EREFOLU RM (? -1469): Asl ad Abdullah'tr. Din adam ve airdir. iirleri tasavvuf! mahiyettedir. Hece ve aruzla yazm ve sade bir dil kullanmtr. Medrese tahsili grmtr, iznik'te domu olan Rum, Kadiri tarikatnn Erefiye ubesini kurarak lnceye kadar bu tarikatn gelimesi iin iradlanna devam etmitir. Hac Bayram- Veli'nin damaddr. Dvm ile Mzekkin Nfus (nefislerin terbiyesi) adl eserleri vardr. 1 Ey gafil a gzn bir bak bu dnya haline Hi kimse geldi mi bunda dmedi ecel eline. 38

2 Niceleri Sultan edip tahta kard bir zaman Ahr yere vurdu an irgrmedi visaline. 3 Bu dnyay benim sanp zinhar buna verme gnl Nice senin gibilerin glp geti sakalna. 4 Ey Hd rahmettiin hergiz melmet grmedi Kakyp hm ettiin lemde rahat bulmad. 5 Cn u gnlden gerektir Hlk' zikreylemek Yoksa Allah demeklik sakz olur her dile. 6 ol dnyaya benim diyen atlar binip harir giyen Kara toprak olup yatr kimse bilmez ki hli ne? 7 Doyurma nefsini trl taamla Muhammed yer idi yavan gcy. 8 Tenini bezeme trl don ile Resul giydi mdm eski abay. 9 Verme Erefolu Rm gnln dnyaya sen Nice mal ou grdn giydi gitti bir kefen. 10 Kim ki az yir az syler az uyur Yavuzluu iyile devirlr.' Kelimeler - deyimler:
Ey: Ey, hay. rgrmedi: Erdirmedi. Visal: 1- Ulama. 2- Sevgiliye kavuma. Zinhn Aman, sakn, olmaya ki. Hergiz; Hibir suretle, asla. Melmet grmemek: Azarlanmamak, knanmamak. Hm etmek: fkelenmek, hiddetlenmek, kzmak. Dilde sakz olmak: Yerli yersiz tekrarlanp durmak. Harin pek. Taam: Yemek. Gc: Bulgur.

39

Don: Elbise. Mdm: Srekli. Arkas kesilmez. Daima. Yavuz: ok sert, kt. ' Devirmek: Toplamak. yili I e devirln yilie doru ynlenir.

NeP: Kr, kar. nsaf kik Adaleti ve hakk dnerek hareket et. Bak: Srp giden, lmeyen. lem-i fn: Geici lem. Sunan: Sz.

FAM (? -1693): kinci derecedeki dvn airlerindendir. 1 ifas olmayan bimara shhattir helak olmak. Kelimeler - devimler:
Biman Hasta. Helak olmak: lmek

FAN (1852 - ?): stanbul'da domutur. Medresede renim grmtr. nce retmen olmu sonra maliye mesleine intisap etmitir. Son Asr Trk airleri adl eserde hakknda bilgi vardr. 1 Baran bel yasa semdan hazer etme Tufn- fena bassa cihan keder etme. (Somadan byk skntlara sebep olacak bir afet yamuru yasa ekinme; dnyay yok edecek bir tufan bassa keder etme.) 2 nsaf kl ey hayr- erre muktedir dem Nef in yok ise kimseye bari zarar etme. (Ey iyilik ve ktlk yapmaya gc yeten insan, faydan yok ise bari insaf ette kimseye zarar etme.) 3 Bak kalacak lem-i fnide suhandr. (Geici lemde, srp gidecek olan szdr.) Kelimeler - deyimler:
Barn- bel: Bel yamuru, fet yamuru. (Byk skntlara sebep olacak bir olay). Hazer etme: Saknma, ekinme. Tufn- fena: ldrc yok edici yamur. Hayr en yilik ve ktlk. Muktedir Bir ii yapabilen, becerebilen. Gl.

FARUK NAFZ AMLIBEL (1898-1973): Be Hececiler'dendir. iirlerini aruz ve hece ile yazmtr. Anadolu'yu grdkten sonra "Memleketi" bir gr savunur olmutur. Tannm eserlerinden birka: Bir mr Byle Geti (seme iirler), Heyecan ve Skn (seme iirler), Canavar, Akn, zyurt (hece ile manzum piyes) Zindan Duvarlar (iirler). 1 Yalnz yaayanlar daha bedbaht llerden. 2 Maddeler birse de ma'n deiir ellerde. 3 Sen eser ver ki, atlm yz glsn yurdun; Kpr grsn, dereler, emeyi bilsin kyler. Ne kar nmm adalarn anmazsa senin? Ta ve tun bideler bin yla destan syler. 4 Evler yklr, kyler olur hk ile yeksan; Vtran yeri, birka yla varmaz onarrlar. Yalnz u gnl mlk harb olmaya grsn;, Ta'mre yetimez onu dnyda asrlar. 5 ehriyr olsa da yalnz gidiyor kabre giden: Dnyor gzlerimiz hilkate sensiz yeniden. Kelimeler - deyimler:
Bedbaht: Mutsuz. Baht kt. Hk ile yeksan: Toprakla bir, ykk. Gnl mlk: Duygu, istek, sevgi, efkat, meyil gibi insann manev ynn meydana getiren kuvvet. ehriyr: Hkmdar. Hilkat: Yaratlma, yaratl, tabiat. Harap olmak: Harap duruma gelmek, perian olmak.

40

41

FAZIL AHMET AYKA (1884-1967): Fecr-i ti Edebiyat airlerindendir. Hiciv ve mizah iirleriyle tannmtr. Zamann toplumuyla ilgili olaylarn mizah bir adan ele alarak alay konusu yapar. Eserlerinden birka: Divane-i Fazl (aruzla iirler), Harman Sonu (hece ve aruzla iirler). 1 Devir btn engelleri, deme bitti yol artk. Bir kurtulu sana yetmez; kurtarc ol artk! Atl sonsuz dalgalara, hedef sana gel, diyor! Trman yaln kayalara, eref sana gel rvor! 2 Asnn yeni bir umdesi var, hak kapanndr; o & Sz haykramn hakk ve mantk sopanndr. Gemez ele bir paye kavuk sallamadka Her kr onu sermaye-i san'at yapamndr. Kelimeler - deyimler
Umde: Prensip, ilke. Mantk: Dncelerin, nesnelerin birbirine balanma, birbirinden dogma tara. Akl dairesinde sz syleme ve kurallarndan bahseden bilgi. Paye: Rtbe, derece. Kavuk sallamak: Hatr ho olsun diye bir kiinin szlerini veya hareketlerini uygun bulur gibi grnmek. Sermaye-i san'at: Sanat sermayesi. Kn , kazan.

FEHM (MUSTAFAELEB) (1627-1648): Dvn edebiyatnn dah airlerinden biri. stanbul'da domutur. Dier Fehimler'le kartrlmamas iin Fehim-i Kadim de denir. Kendi kendini yetitirdii anlalyor. Ancak bunun nasl olduu tam olarak belli deildir. Kendisinden nce gelen airlerin etkisinde kald dnlebilir. Kk dvnn 17 yanda iken tertiplemitir. Msr Beylerbeyi Eyyub Paa'nn ktibi olarak Kahire'de vazifeli olarak bulunmutur. Fehim'in iirlerinde tasavvuf, ak ve rindane dncelere rastlanr. Onun asl kiilii gazellerinde grlr. Yirmi bir yanda ld zaman arkasnda bir kk dvn brakmasna 42

ramen iirdeki Fehim'ne eda unutulmam ve onu takip eden airler olmutur: Vecdi, 18. yzyln kuvvetli airi Sam, eyh Galip, son ada Leskofal Galip ve takm, Fehim'den etkilenmi olan airlerdir. Namk Kemal dahi Fehim'in iirleriyle ilgilenmekten kendini alamamtr. Yirmi bir yanda Msr'dan stanbul'a dnerken Konya'mn Ilgn ilesinde vebadan lmtr. 1 2& Baht varun olann syi de mekr olmaz. (Talihi ters olann almas da vlmeye lyk olmaz.) 2 ^ Ainaya aina, bigneye bigneyiz. 3 Hsn- tedbir ile mey bir dahi engr olmaz. (Yerinde ve zamannda alnan tedbirlerle arap tekrar zm haline gelmez.) 4 Sebeb'i rif at olur, gam yeme, ftde isen: Bir bina t ki harab olmaya mmur olmaz. (Zavall, dkn, fakir biri isen gam yeme, ykselme sebebi olabilir: Nitekim bir bina tamamen harab olmadka onarp mmur hale getirilmez.) 5 Cevr et, ey uh-u cefapie, vefadan getim Derdimi bari tuzun eyle, devadan getim. (Eza ve cefa et, ey cefa etmeyi huy edinmi olan, uh, vefadan midimi kestim. Hi olmazsa derdimi ziyade eyle, derman dnmyorum.) Kelimeler deyimler:
Varun: Ters. Aksi. Uursuz. Sy: alma, abalama, emek. Mekr: Teekkre deer, beenilip vlecek. Aina: Bildik, tamdk. Bigne: Yabanc, bildik olmayan. Hsn- tedbir Yerinde ve zamannda (yolunda) alman tedbir. Engr: zm. Sebeb-i riPat: Ykselme sebebi, ycelik sebebi.

43

ftde: Dm. Dkn. Biare. Cevn Hakszlk, eza, cefa. uh: Neeli olan. Kvrak, oynak. Nazl. Cefapie: Cefa etmeyi huy edinmi. F&zun eylemek: oaltmak, ziyadeletirmek, ziyade eylemek.

FERD KAM (1864-1944): Felsefe ve edebiyat. Trk Edebiyat Mderrisliinde (Profesr) bulunmutur. Darlfnun metinler erhi mderrislii yapt. Eserleri: Dm ve Felsef Musahabeler, Asar- Edebiye Tctkikat, erh-i Mtn (Metinler erhi) vb. 1 Salnda nice ehli hnerin, Bir tutam tuz be yoktur ana. ldrp evvel onu alktan, Sonra bir trbe yaparlar bana. 2 Her havlayan kpee bir ta atarsan eer Tan dirhemi kar gitgide bin altna. 3 Ne taaccp ediyorsun buna dnya derler Duyulan herzelere anda nihayet yoktur. Yerin altnda kz var m dedi bir meczup Onu bilmem dedim, fakat stnde pek oktur. 4 O kadar mklpesend olmu ki, ebn-y zaman Defterinde en byk bir limin unvan kof. Paye vermez ahsna tezyif eder snm ksa bugn yerden Volter gibi bir feylosof. 5 Garabetin bu da bir nev'idir ki insanlar...' Arar hakikati her yerde,baka yolda yrr Tesadf eylese bir yerde, ez kaza bir gn Hakikat onlara, onlar hakikate tkrr. 6 Etme beyhude felekten ekva, Hoa hazmet yediin darbeleri. Eskidir hi deimez bu usl, Eek oldun mu vururlar semeri.
44

Bu elem yurdu den dnyann, Derdine mihnetine gaayet yok. Bir rk di gibidir bence bu can kmadan sahibine rahat yok. Kelimeler - deyimler:
Ehli hner: Hner sahibi, elinden i gelir. Dirhem: 1- Gm para. 2- Okkann drtyzde biri, gram. Taaccp: ama, aakalma. Herze: Sama sapan sz. Meczup: Deli. Dvne. Ebn-y zaman: Zamann insanlar. Tezyif etme: Alaya alma, aalama. Asan Eserler. Volter: (1694-1778). Fransz dnr ve yazarlarndan. Volter, Fransz ihtilline k tutan bir filozoftur. Her trden eseri vardr. Garabet: Tuhaflk. Yabanclk. Ez kaza: Kazara. ekva: ikyet, szlan, yaknma. Hazmetmek: Sindirmek. Dent: Alak, rezil. Gaayet (gayet): Son, nihayet. Mihnet: ile, sknt.

FGN (1814-1895): Gerelidir. Halk airi. Dertli'nin raklarndandr. 1 ^ Ak alatr, dert syletir inam ^ z alarsa, gz de alar demiler. 2 Korkunun faydas yoktur ecele Ecel bir gn camn sunar demilerler. 3 Uursuz kiiyle arkada olma, Kuru yannda ya yanar demiler. 4 Srden ayrlan krpe kuzuyu, Ya kurt kapar ya ku kapar demiler.

45

FRKf (ABDURRAHMAN ELEB) (7-1580): Dvn airidir. iirleri tasavvuf! mahiyettedir. 1 A, A* Gleninde lemin bu sura ermez hi kes: * Zalar azade v blbl giriftar- kafes... (lemin glbahesinde bu sura hi kimse ak erdiremez: Kargalar serbest olduu halde, blbl kafese hapsohmmustur.) Kelimeler - deyimler
Glsen: Glbahesi. lem: Dnya. Hi kes: Hi kimse. Zalar:Kargalar. Azade: Her trl badan kurtulmu. Serbest Giriftar- kafes: Kafese hapsedilmi, tutulmu.

FUZL (1495? -1556): Trk Edebiyat'nn -Azer kolunun- em byt sairlerinden biridir. As ad Mehmet'tir. Kuvvetli bir renim grmtr. Onun iirleri ana hatlar itibariyle din d iirlerdir. Ancak yer yer tasavvufa kayan paralara da rastlanr. Asl isledii tema aktr. Ancak bu ak madd deil manev bir aktr. Fuzl Trk Edebiyat'nn en byk lirik airidir. Trke, Farsa, Arapa birer dvn vardr. Ayrca Leyl ve Mecnun mesnevisi, Kerbel olaym anlatan Hadkat-s-suad, Nisana Cellzade Mustafa elebi'ye yazlan mensur mektup (ikyetnme'si) nemli eserlerindendir. 1 Ey Fuzl! Dehr Zli'nin Gribinden sakn, Olma gaafil, er gibi depren, isin merdne dut. (Ey Fuzl, dnya Zl'inin oyunundan salan, dalgn, dikkatsiz olma, er gibi mcadele et, iini erlere yarar ekilde tut.) 2 Ey Fuzl! kalmm hayrette, bilmem neyleyim? Devr zlim, baht nferman, taleb ok, mr az. (Ey Fuzuli, aakalmm, ne yapp edeceimi bilmiyorum, zaman acmasz, talih emir dinlemez, istek ok, mr az.) 46

3 Her derd ki var, var derman ve lk B-derdlerin derdine derman olmaz. (Derd varsa onun derman da vardr, lkin dertsizlerin derdine derman olmaz.) 4 Anp tenhal kabr ire nefret eyleme zinhar, Tark-i ns tut kim^her avu toprak bir demdir. (Mezarda sszl anp sakn irenme, alma yolunu tut, nk her avu toprak bir insandr.) 5 Dostu ger zehr-i mr ise olur b- hayat Hasm su ise dner elbette zehr-i mre su. (Dostu eer ylann zehrini ise abhayat olur. Dman su ise muhakkak ylan zehrine dner.) 6 Hikmet-i dny v mfh bilen arif deil Arif oldur bilmeye dny v mfh nedir? (Dnya ve dnyada bulunanlarn hikmetini (bilgelik) anlayan arif deildir. Dnya ve dnyadakilerin ne olduunu bilmeyen kii ancak arif olabilir.) Bir insan eer dnya ve dnyadakiler diye bir aynm yapmaa kalkyorsa, ve de hl dnya yznde yayorsa o kii henz olgunlua erimemi, yani arif olmamtr. FuzlVye gre arif, "dnya ve dnyadakiler" diye bir eyi bilmeyen kiidir. Kelimeler deyimler:
Dehr: Dnya. Zl: Firdevsi'nin eseri olan ehname'de ad geen bir kahraman. Rstem'in babas. Firb: Dek, hile, oyun. Merdne: Ere, erkee yakr ekilde. Yiite. Gafil: Dalgn, dikkatsiz. Hayret: aakalma. N-ferman: Emir dinlemez. Lk: Lkin. Bdert: Dertsiz. Kabr: Mezar. Zinhar: Sakn, aman! Tarik-i ns: Alma yolu.

47

Zehr-i mn Ylan zehri. b- hayat en kiiye lmsz bir hayat balayan efsanev su. Hikmet-i dnya v mfih: Dnya ve dnyada bulunanlarn hikmeti. Hikmet: Bilgelik. Sebep. Gizli, bilinmeyen nokta. Ahlka, hakikate ait ksa sz.

GEVHER! (? - 1716'dan sonra): Saz airidir. Asl ad Mustafa'dr. Az ok okumu olduu anlalyor. Dvn edebiyatnn etkisinde kald iin iirlerinde yabana kelimelere fazlaca rastlamr. Gevheri, sade bir Trkeyle yazd, kema, trk, trkmni, talama tarz iirleriyle tannmtr. Heceyle yazd bu iirlerinde ince bir duyarllk hkimdir. 1 Kul hatasz olmaz mademki kuldur. 2 Etme cef ettiini bulursun. 3 Gam deil her kii ettiin bulur Sanma kim zerrece yamna kalr. 4 Kahr ekmeyince yiit hi pimez 5 Yalancdan iman gider din gider. 6 yi ile konu olasn iyi. HACI BAYRAM VELl (1352 -1420) Bayramiye tarikatnn kurucusu olup, tekke airidir. iirleri tasavvuf! mahiyettedir. Babasmn ad Ahmet'tir. Ankara' nn Solfasol kynde domutur. Bir sre mderrislik yapm sonra bu grevinden ayrlarak eyh Hmid Hazretleri'ne intisap etmi ve onunla Anadolu'nun birok yerlerini dolamtr. eyh Hmid' in lmnden sonra Ankara'ya gelen Hac Bayram- Veli, burada eyhlik yapmaya balam ve birok haUfe yetitirmitir. Asl ad Numan'dr. 1 Bir fni vefaszdr Kavline inanma hi 48

Gh bay eder yoksul Gh yoksul eder bay 2 Miskin Hac Bayram sen Dnyaya gnl verme Bir ulu imarettir Alma baa sevday 3 Geri ki yand geri ki yand Rengine akn cmle boyand. Kendinde buldu kendinde buldu, Matlubunu ho buldu bu gnlm. 4 Bilmek istersen seni Can ire ara cam. Ge canndan bul am Sen seni bil sen sem. ' Bayram zn bildi Bileni anda buldu. Bulan ol kendi oldu Sen seni bil sen seni. Kelimeler - deyimler:
^ Jkj

bfe i

Fni: Sonu olan. lml olan. Vefasz: Sznde ve sevgisinde durmayan. Kavi (kavil): 1- Sz. 2- Sz bir etme. Bay: Zengin. Miskin: Fakir, aresiz, yoksullua dm olan. Tasavvufta, dervi. maret: 1- Fakirlere ve rencilere ekmek, orba buna benzer yiyecek veren hayr kurumu. Matlub: stenilen, aranlan, arzu olunan. 2- Bir kimsenin elde etmek istedii ey, maksat, arzu.

HALL SOYUER (1921 -...): Zamanmz airlerindendir. Kuvvetli bir fikir ve msra yapsna sahiptir. Halk edebiyatndan etkilenmitir. Son iirlerinde "lm temas"n fazlaca kullanr olmutur. Eserlerinden birka: Kin, Aylak nsanlar Kendi, Akamst. 49

ti

1 Vakit tamam derse saat; Diyemezsin dur azck, 2 Henz rmeden toprakta etim, Unutulur gider mevcudiyetim. Ne adm anlr, ne yasm kalr. 3 Elden ele, renkten renge lm seldir, can bir yonga. Gidersek bozulmaz denge, Halil'lerden bir eksilir. 4 Bu, hayat kavgasdr Stadyumda ma deil. 5 Bu yalan dnyann masal bomu, enden daha ok,

duyan sarhomu. mrm bu yollarda beyhude komu. Ge anladm bana, benden fayda var. HASAN KAYAMNOLU (1920-1982): iirlerim aruz ve heceyle yazmtr. iirlerinde aka daha ok yer vermitir. ki iir kitab vardr: Mevsimsiz Arzular, Kays iekleri. Bir yolcu iin, gn ksalr, can tkenir. Gzlerdeki fer, dizdeki derman tkenir. Yollarda hayat, gzyadr, frtnadr Gelmez sonu, kervan tkenir, han tkenir. 2 Hayat bu, yanmaa demez... gelen gider elbet

Bu g n af ak dol u ren kle r, ya nn u uk ey dos t! nl er ge er, sa lar haz an da n ren k alr , l me k bu dur ...

Yzlerde mna bakadr, hisler garip bir korkudur.

4 lm yalamn sonu, gereklerin badr... u khne yeryznde, bir ryadr var olmak. Mmkn m bir lmsz, asude diyar olmak? mrn sonu bir cami avlusunun tadr.
HAM (? -1594):

Dvn Edebiyat'mn ikinci derecedeki airlerindendir. ekil ve ruh bakmndan devrinin nemli bir airi olsa da edebiyatmzn tarih ak iinde nemli bir pay olmayan airlere ikinci derecedeki airler diyoruz. 1 AYusuf dahi olsan drrler seni aha, Ebn-y zamann ii ihvana cefadr. (Yusuf dahi olsan seni kuyuya drrler: Zamann insanlarnn ii candan dostlara eziyettir.) Kelimeler - deyimler:
Yusuf: Benusrail'den Yakub Peygamber'n olu. Kardeleri kendisini kskandklar iin kuyuya atp babalarna ld haberini vermilerdi. Kuyudan kurtulduktan sonra Msr'da kle olarak satlm ve sahibinin kars Zeliha, kendisine k olmu ancak Yusuf bu ka karlk vermedii iin zindana atlmtr. Msr Hkmdar'nn mehur ryasn yorumlayan Yusuf, Msr'a idareci olmutur. Gzellik sembol. ah: Kuyu. Ebn-y zaman: Zamann insanlar. hvan: Candan dostlar.

HAMET (7-1768): stanbul'da domutur. Asl ad Mehmet'tir. Medrese renimi grm, mderrisliklerde bulunmutur. Koca Ragp Paa'mn dostluunu kazanmtr. zellikle siyas hicivleri yznden Rodos'a srlm ve burada lmtr. Kuvvetli bir Dvn airi saylmaz.
T

Himmetinden bilinir rtbesi insan olann. 2 Kibar- devlet olmakla kii mir-i kelm olmaz.

50

51

(Bir kii, devletin ileri geleni, by, soylusu olabilir: Ancak o kiinin dzgn ve gzel sz syleyen biri olduunu kabul etmek hi de yerinde olmaz. Kibarlk baka, gzel sz sylemek bakadr.) 3 Arif ekemez tavrm nevreste kibarn ll ki aa sadrna gemi ukadarn. (Arif olan yeni yetme kibarn davrann ekemez, zellikle aann yerine gemi olan hizmetinin davran ise hi ekilmez.) 4 Byle asrda arz- hnerden ne fide? Deycur- ebde nur-i basardan i fide? (Byle (bir) yzylda, hnerini gstermenin ne faydas vardr? Gecenin karanlnda gz nuru sarf etmekten (gz emei harcamaktan) ne fayda elde edilebilir?) 5 Noksana nazar eyleyen ahbab deildir. Kelimeler - deyimler:
Himmet: Gayret, kayr, yardm. Kibar- devlet: Devlet kibar; devletin by, ileri geleni, soylusu. Mir-i kelm: Dzgn ve gzel sz syleyen. Arifi Bilen, bilgi sahibi olan. Nevreste: Yeni bitmi, yeni meydana km. Yeni yetme. ll: 1- lle. 2- Ancak, 3-... den baka, meer, her halde, her ne olursa olsun. Sadn Oturulacak en iyi yer. Yce yer. ukadar (uhadar): Eskiden bir dairenin dardaki ayak ilerine bakan kimse. Arz- hner: Ustalk gsterme. Deycur- eb: Gecenin karard. Nur- basan Gz nuru, gz emei. i faide: Ne fayda. Noksan: Eksik, kusurlu. HATEM (7-1590):

1 y^. Erir menzil-i maksuduna aheste giden Tiz-reftar olamn pyine $ damen dolar. (Ulalmak istenilen yere yava giden eriir; ok hah gidenin ayana etei dolar!) Kelimeler - deyimler:
Menzil-i maksud: Ulalmak istenen mesafe. Aheste: Yava, ar, yava yava. Tiz-reftar: abuk yryl. Py:Ayak. Damen: Etek.

HAYAL (7-1557) Dvn airidir. Vardar Yenicesi'nde domutur. Gen yata stanbul'a gelmi ve burada renimine zel olarak devam etmitir. Asl ad Mehmet'tir. Sadrazam Makbul brahim Paa tarafndan korunmutur. Edirne'de lmtr. Gazelleri baarldr. Dvn iirine yeni sesler getirmee alan bir airdir. Gazellerinde lirizm hkimdir. Hayal paraya, mala, hrete deer vermeyen bir karakter sahibi idi. Tek eseri dvndr. Cihn-r cihan iindedir araybilmezler O mhler ki derya iredir deryay bilmezler. (Cihan bezeyen, ssleyen, yani Allah, cihann iinde olduu halde onu aramay bilmezler. Nasl ki balklar da denizin iinde olduklar halde denizin ne olduundan haberleri yoktur.) 2 Gemi zaman olur ki hayli cihan deer. 3 Ch ile gelmez fazilet chile. 4 Hayli mkldr kii terkeylemek mutadm. 5 Hayr ile yad eylemek lzm kii stadm. 6 Ab hava olunca bir hkden ne bitmez. 53 ^

Edirnelidir. Asl ad brahim'dir. Deli Mahmut Bey'in oludur. Edirne Sultan Saray'nda yetiti. ok seyahat etmi ve olduka da fazla yaamtr. Durak elebi Defterdar idi. Osman Nuri Peremeci'nin Edirne Tarihi adl eserinde daha geni bilgi bulunmaktadr. ok iir yazmakla birlikte Hatemi, aadaki beytiyle mehur olmutur. 52

7 *r-Belya merd olanlar sabreder, nmerd sabretmez: Tamam ola ayan etmez ahuna ziyan ate. 8 Hayal fakr alna ekenler cism-i uryn Annla fahrederler atlas dibay bilmezler. (Ey Hayati! Yoksulluk ahn rlplak bedenlerine saranlar, onunla vnrler; atlasn ve dibann ne olduunu bilmezler.) Kelimeler deyimler:
Cihn-r: Dnyay ssleyen, bezeyen. Araybilmezlen Arayamazlar, arama iini bilmezler. Beyitteki bu kelimeler tasavvuf? br fikri anlatmaktadrlar: Tasavvufa gre Allah' bilmek ve grmek iin etrafa bakmak yeterlidir. nk dnyadaki her ey ONUN varlna bir iarettir. Ancak bunu grecek gz lzmdr. Gafil olanlarn bunu grmesine imkn yoktur. Bu gibiler her tarafn Allah'la dolu olduunu anlayacak iktidara sahip deillerdir. Bu tpk, balklarn denizde yaadklar halde, denizi bilmemelerine benzer. MahhBabfc. Ch: Rtbe, derece, yksek mevki Fazilet: yi ahlk. Ahlkn vd, acuna, alakgnlllk, yiitlik, doruluk gibi niteliklerin ortak ad. Mutad: Allm, det olmu. Her vakit yaplan ey. Ab hava: Su ve hava. Hak: Toprak. Yad eylemek: Hatrlamak, anmak. Nmert: Alak, korkak. Uryn: plak. Cism-i uryn: plak vcut air bu beyitte de tasavvuf bir dnceyi ifade etmek istemitir: Gerek ak duyabilenler iin dnya zevkleri ve nimetleri nemsizdir. Fahretmek: vnmek, kvan duymak.

1 Sktujbilmediinden deil, edebtendir _ ^~ Eeri sylemez amma neler bilir ak. * 2 Sylemem derdimi hemderdim olan aha bile Belki snemdeki u nle-i cangha bile Kendim bphe bilr rz- derunun yoksa Ehl-i dil syleyemez derdini agha bile. (Derdimi dert ortam olan aha, belki gsmdeld u inleyen canevime bile syleyemem.) (phesiz kendi iindeki gizli eyi bilir yoksa gnl adam derdini arif olana bile syleyemez.) Kelimeler deyimler:
Skt: Susma. Sessizlik. Sz sylememe. Edeb: Terbiye nezaket. Egeri: Her ne kadar, olsa da. Hemdert: Dert orta. Stne:Gs. Nle-i cangh: nleyen canevi. Bphe: phesiz. Rz- denin: teki gizli ey. Ehl-i dil: Gnl adam, adamlar. Allah' iyice anlam kimseler.

HIZIRAAZDE SAD (7-1837): stanbul'da dnyaya gelmitir. Saray mektebinde (Enderun) yetimi ve eitli memuriyetlerde bulunmutur. Kk bir dvn vardr. Fazla yazmam, bu sebeple iir alannda kendim tam olarak gsterememitir. Onun hece ile yazd bir arks vardr ki, bu, her ynden nemlidir. Aslnda Sad'in sarklan onun ahsiyetini gsterir. Zamannda bu arklarn hemen hepsi bestelenmitir.

HSEYN SUAD YALIN (1870-1942): Tp doktorudur. stanbul'da domu ve burada lmtr. Servet-i Fnn Edebiyat'nn air ve tiyatro yazardr. Hseyin Cahit Yaln'm aabeyisidir. iirlerim 1910 tarihinde Lne-i Melal adl bir kitapta toplamtr. Son yllarda yazd iirlerle iki kk piyesi lmnden soma 1943'te Efzayi Suad tarafndan "Hseyin Suad ve iirleri" ad altnda bir araya getirilmitir. 1 0. - Yzlerdeki sahte gl, maskeyi kaldr, Gzyalarnn bak ne ac izleri vardr. 2 Yanar o yerde veyilikle alayan yaprak. vey ana ne kadar mihriban olursa yine Cihanda Kabe'dir ksz hayat iin anne.. 55

54

3 A *&r Byledir ekl-i hayt lem-i fnide, inan; Koca bir debdebe, en sonra kk taht- revan. Kelimeler - deyimler:
Mihriban: Seven, dost Gler yzl ve yumuak huylu. Kabe: Mekke'de, brahim Peygamber tararndan yapan ve zellikle Mslmanlarca kutsal saylan yap. ekl-i hayat: Hayatn gidiat, yaama ekli. lem-i fni: Fini dnya. Sonu olan, bak olmayan, geici dnya. Debdebe: Tantana, byk gsteri, ululuk. htiam, hamet., Taht-t revan: ki katr veya drt insan taralndan bir kiinin tanmas iin yaplan tat. Mecazi anlamda: Tabut.

BN- KEMAL (KEMALPAAZDE) (1469-1533): Asl ad emsettin Ahmet'tir. 1469 tarihinde Tokat'ta domu ve 1533*te stanbul'da lmtr. Byk bir din limidir. Ayrca tarih ve edebiyat alanlarnda da geni bilgiye sahiptir. Kanun Sultan Sleyman zamannda eyhlislm olmutur. Tevrih-i Al-i Osman adl eseri mehurdur.Vazife grd devirde zellikle din ve fkh alamnda otorite olarak tannmtr. Gazavt- Moha adl eseri, Kanun devrini ve Moha Sava'm anlatr. Vezn ire bir olmak ile kymette bir olmaz. (Altmla ta tutalm ki beraber tartlsa, arlkta bir olmakla deerde bir olmaz.) 2 Ak olmaynca bata nasl cu eder gnl: Derya temevv eylemez olmaycak hava. (Gnln comas iin ilk nce kiinin ak olmas gerekir Nasl ki, denizin dalgalanp comas iin de hava yani rzgr olmas gereklidir.) 3 Ksmetindir gezdiren yer yer seni, Ara ksan kibet yer yer seni 4 Bir mukm dem bulunmaz hayme-i eflkde. 56

(Dnyada sonsuza kadar oturan bir insan bulunmaz.) 5 Tiz olma, teemml kl, her hle tahamml kl Allah'a gnl kl, tedbiri bozar takdir. (Sabrsz olma, etraflca dn, her duruma katlan; gnln Allah'a ver, kadere inan, alnan tedbiri (nlemi) Allah'n ezeldeki karar bozabilir.) 6 Gnl ykmak,harab etmek gibidir beyt-i mmuru, Vel yapmakjhezaran Kabe bnyd etmeden yektir. (Gnl ykmak mmur bir haneyi harap hale getirmek gibidir. Bir erefli byn gnln almak, bin Kabe'nin temelim atmakla birdir.) 7 Mansbda bir olsa dahi ger lim-chil Zahirde msvise hakikatta bir olmaz. (Alm ve chilin eer memuriyet dereceleri 8rr daM olsa, grnrde eitse de gerekte bir olmaz.) Kelimeler - deyimler:
Faraza: Tutalm ki, sayalm d. ekile: Tartla. Temevv etmek: Dalgalanmak. Mukm: Oturan. Hayme-i eflk: Dnya. Kader. Allah'n yaratklar hakknda olan ezeldeki karan. Ahnyazs. Beyt-i mmur Mamur, bayndr ev, hane. Vel: Nimet sahibi. Allah'a yakn ve ulam olan kimse. erefli byk. Bnyad etmek: Temel atmak'. Mansb: Byk memuriyet, makam.

BRAHM AGH UBUKU (1928-...): ubuku, Kadirh'nin Akata kynde domutur. Halen Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Kelm ve slm Felsefesi Blm bakamdr. iirle de urar. Felsefe ve dini eserleri yannda iir kitaplar da vardr. iirlerinde bariz bir Yunus Emre etkisi sezilir. iir kitaplarndan birka: Susma Blbl, Garip eme, Zambak, n.

57

1 Doup lenlere doymuyor cihan, Yaarken asln bulmal insan. Kendini bilmezse densizin biri, Olsa neye yarar dnyaya sultan. 2 Nicesi dedi ki ykandm yundum, aresizi tuttum iekler sundum, Biti kanlannca diin gsterdi, Felein iine atm yutkundum. 3 t u dnyada plen eller, etekler grdk, <> 4tr Kimisinin srtnda ssler, ipekler grdk. yi gnde uzanan her elde vefa yoktur, Biz frsat ganimet bilir kpekler grdk. BRAHM MNNETOLU (1920-...): Minnetolu, memleketi ve Atatrk bir airimizdir. Memleketin gzelliklerini gzler nne sererek gerek vatan sevgisini vermeye alr. Ananelerimizden uzaklamann tehlikeleri zerinde durur. Eserlerinden birka: stanbul'un Fethi, Avan, Sevgiler... 1 JV- Hayat boyu toplarz, para, pul, eya Giderken tayp gtremeyiz, kalr ardmzda. Bir nefestir ykte en hafif, pahada en ar olan, Onu da verip gideriz sonunda. 2 Dnce rnei, ili derin st yeil, alt serin; rr beden, altnda servilerin!... Bir toprak yn, bir ta Btn anlam bedenin!... 3 Gerek hapse atld menfaatin yolunda. Riya altn bilezik unun bunun kolunda.

SMAL HAKKI YILANLIOLU (1918-...): Kastamonu'da domutur. Babas Ahmet Necip Efendi' dir. iire kk yata balamtr. Hece veznini kullanr. Aruzla da yazd olur. Sekin temalar zerinde durur: Bayrak, vatan sevgisi, mill vn. Din iirlerinde bir t havas hkimdir. Yilanlolu'nun halk iiri tarznda yazdklar da baarldr. iirlerini u iki kitapta toplamtr: Me'alem, Yol Boyunca. 1 Beklemisin nice yllar, gelmek iin dnyaya, Uyamk ol, gr gerei, hi kaplma hlyaya, Aldanp da daldrrsan, arrsn yollar, Yzn gler ynelirsen gecikmeden Mevl'ya!... 2 Tketir yllar bir bir yalar, Dklr yahut aarr salar. Maziye bakarsn ki uuvermi, Ahrete doru yolculuk balar!!. 3 Saniyeler, sliseler iter ardndan kiiyi, Gaflette olan bilemez ki bu ilhi itii! Derek mal, mlk peine unutur hirini, Ne gzellik, ne de servet durduramaz gidii. ZZED MOLLA (KEECZDE) (1785-1829): Dvn airi. Gazelleri orijinaldir. iirleri arasnda hikmetli msralara da rastlamr. iirinde mizah bir hava vardr. En tannm eseri Mihnet-Kean'dr. Bu eserinde Kean'a srlmesinin sebeplerim ince bir nkte iinde anlatr. kinci srgn yeri olan Sivas'ta lmtr. Dvn iirimizin son byk airlerindendir. zzed Molla, Dvn iirimizle Tanzimat iiri arasnda bir kpr gibidir. iirlerini u iki dvnda toplam olduunu gryoruz: Bahar- Efkr, Hazn- Asar; Glen-i Ak, Hsn Ak'tan" etkilenmi bir eser olmakla beraber, zarif ve orijinaldir. * 1 ' Sleyman dahi olsan rzigra itimd etme > Kazaya kimseler raz deildir, razyz derler. 59

58

2 ,0$fr Mehurdur ki fsk ile olmaz cihan harb 5 Eyler an mdahene-i li man harb. (Mehurdur, gnah ileyerek, uygunsuz yollara saparak dnya harap olmaz; onu harap eden limlerin dalkavukluudur.) 3 Kendi kendin merdm- atezeban ifna eder. (Sz dokunakl insan, kendi kendiniyok eder.) 4 Kendi aybn bilmedir ancak hner. 5 Bir gn aranr, elde heman bir hner olsun. 6 Evinin haline bak devlete tariz eyle. 7 Akil oldur ki ede dmanm kendine dost. 8 Tabib-i hzk- bul da ilc sonra ara, Bir gn bulur elbet arayan derdine derman. 9 Bir mevsim-i baharna geldik ki lemin Blbl ham, havz tehi, glistan harab. (Dnyann yle bir bahar mevsimine geldik ki, blbl susmu, havuz bo, gl bahesi harap olmu.) 10 Nhuda Nuh ise bin ketiye. (Gemici Nuh ise bin gemiye.) 11 Malini ihrak- binnar etmedir keyf-i dhan. (Ttn keyfi, maln atee atp yakmaktr,) 12 Kimse km alm deil, ya km lem kimdedir? Kelimeler - deyimler:
Rzigr Zaman, devir. Fsk: Gnah ileme. Dinin yasak ettii eyleri yapma.

Mdalene-iliman: Alimlerin dalkavukluu. Merdm- atezeban: Sz dokunakl, ate gibi yakc insan. fna etmek: Yok etmek. Tariz eylemek: Satamak, talamak, tenkid etmek. Tabib-i nzik: Usta doktor, uzman. Ham: Susmu. Tehi: Bo. Glistan: Gl bahesi. Nhuda: Gemici. Keti: Gemi. hrak- binnar: nsan diri diri atee atp yakma. Keyf-i dhan: Ttn keyfi. Km almak: Bir eyden istediini ve umduunu elde etmek.

dir.
j.

KM (AHMET ELEB) (? 1579): Edirne'de domutur. lm stanbul'dadr.. Dvn airi1

Gle g ettiremez, bos yere blbl inler: Varak- mihr vefay kim okur, kim dinler? (Blbl, sesini gle iittiremez, bo yere inler... Sevgi ve sznde durma (ballk) mektubunu lam okur, kim dinler?) KARACAOLAN (1606 ? -1679/1689?): Nerede doduu kesin olarak bilinmiyor. Anadolu'nun gney illerinde .yetimitir. Dvn Edebiyat etkisinde kalmam ve aruzla tek msra yazmamtr. iirlerinde tabiat sevgisini ve ak temasn ilemitir. Koma ve semaileri ile tannmtr. 1 Mecliste arif ol kelm dinle l iki sylerse sen birin syle. (Bir mecliste bilgili ve anlayl hareket et, sylenenleri iyi dinle. El iki sylyorsa sen bir syle, fazla konuma) 2 Sen iyilik et de o zayi olmaz Darlnca baa kakc olma. 3 Sevenin ok olur, maln ok ise Zrt isen seni deli ederler. 61

60

4 Olursa olmaza srrn diyen Boz bulank suya akm gibidir. 5 Seni bir meceliste hacil drr Ktlerle konup gc olma. 6 Trnan var ise ban ka Kimseden kimseye vefa yo imi 7 Karaca-Olan der dnyaya gelmeden Ben usandm el iine yelmeden. Gurbet ilde padiahlk srmeden Vatannda zrt olmak ye imi. 8 ^P Nicelerin gelmez yola gnderdi: Bir ayrlk, bir yoksulluk, bir lm. Kelimeler deyimler:
Arif. Bilen, bilgi sahibi. Kelm: Sz, lkrd. Zayi olmak Kaybolmak, elden kmak. Baa kakc olmak: Yaplan bir iyilii yze vurarak birini incitmek, gcendirmek. Zrt :Yoksul, paras olmayan. Olura olmaza srrn amak: Tanmadn rastgele ahslara gizli dertlerini, sylenmesi gerekli olmayan olaylar sylemek. Hacil drmek: Utandrmak. Konmak: Yolculukta geceyi geirmek iin bir yere inmek, bir yere konuk olmak. Gc olmak: O kii ile birlikte dolamak, yer yer gezmek. Yelmek; Tela dmek. Yeimi: Daha iyi, daha stn imi. Gelmez yola gndermek: lme yollamak.

Muhit, Mir'at-l Memalik (lkelerin Aynas). Bu eserde Hind seferinde bandan geenler anlatlr. Bu eserde ayrca iirlerinden de paralar bulunur. Mir'at- Kinat (Kainatn Aynas). 1 Olacak nesne olur r-u nr, Gerek sen gnln gen tut gerek dar. (Sen gnln ister genitut ister dar, olacak ey mutlaka olur.) 2 4> Afitab doa devlet gnei bir gn ola Hak teal kulunu kahr ile daim klmaz. (Bir gn olur devlet gnei muhakkak doar. Allah kulunu devaml olarak keder (eziyet) iinde brakmaz.) 3 Muhakkak her zorluun bir kolayl vardr Gnln ho tut ki bu Allah kelmdr. 4 A Bir para ekmee kanaat eden kii en byk kiidir Onun ii, btn lem padiahlarnnkinden daha iyidir 5 Kadrim her giz bilir mi demin Kermu serdin ekmeyenler lemin. (Dnyann ac ve tatl olaylarm yaamayan (Dnyada iyilik ve ktlkgrmeyenler), insann deerini asla bilemez.) 6 Ey Ktib cihanda nedir ektiin elem Grdn uymad zemane sen uy zemaneye. Kelimeler - deyimler:
r-u nr (arnaar): ster istemez, mutlaka. Gen: Geni. Afitab: Gne Kahr: Zorlama. Zorla bir i yaptrma. Fazla kederlenme. _ Hak teal: Allah. Kelm: Sz, lakrd. Zemane: Devir. imdiki zaman. Kermu serd (Germ 0 serd): Aa, tatl.

KTB (RM) (SEYD AL RES) (14987-1562): Mehur Osmanl Amirali. Kanun Sultan Sleyman tarafndan Kaptan- Deryala getirilmi olan eydi Ali Reis Barbaros ocandan yetimi bir denizciydi. Onun mehur Hind Seferi byk tehlikelerle ve arpmalarla tam yl yedi ay srmtr. eydi Ali Reis ayn zamanda matematik bilgini, edip ve airdi. iirlerinde (Ktib) mahlasm kullanrd. Eserleri: 62

63

KSB (? -1640): Asl ad Mehmet'tir. Hem dvn airi hem de mverrihtir. Tertibedilmi bir dvn vardr. 1 lemin zevki itidaldedir, (ll olmadadr) LEDR fys 1 j^ Nadan e sohbet etmek gtr bilene, r\ ~ nk nadan ne gelirse syler diline. 2 .* Ey felek, ltfn eer chil nadana ise 7 ^* Ben dahi pek o kadar kil dn deilim. (Ey felek, iyiliin eer cahil ve terbiyesize ise, ben de o kadar akll ve bilici deilim.) 3 Susuz deirmenlerin ne ile dner ark? Kerem etmeyen beyin fakirden nedir fark? (Suyu olmayan deirmenlerin arla ne e dner? Cmertlik etmeyip iyilikte bulunmayan beyinfadrdenfark nedir?) 4 Hemdem bulunur, yr- vefdar ele gemez. {Arkada bulunur; vefal, sevgi ve dostluunu unutmayan dost elegemez.) 5 * K. Her gece kadr olsa kadrin kadri olmazd eha, 7 * Her hacer cevher olayd cevher etmezdi beha. (Ey hkmdar, her gece Kadir Gecesi olsayd, Kadir Gecesinin deeri olmazd; her ta deerli ss ta olsayd, deerli ss tann hibir deeri kalmazd.)
Ledr, airi belli olmayan "iir" demektir. Bir iirin, bazen u veya bu aire ait olduu zerinde tereddt hasd olduu takdirde, o iir de ledr olarak kabul edilmitir. Her iirin bir airi elbette vardr. Ledr olarak kabul edilen iirlerin airlerini bulmak, geni bir aratrmaya baldr. Byle bir aratrma yaplsa birok iirin sahibi meydana kabilir. Ledr sz yerine bugn "anonim" kelimesi kullanlmaktadr.

6 Ycelir sanmaynz kimseyi servetle sakn, Boyayan gzleri onun ancak bir anlk ssdr. 7 Sylemekten sz uzar artar demek, Syleyenden dinleyen arif gerek. 8 Fukara kalbini yapmak da ibdet saylr. 9 Br olma kimseye, mmknse yr ol. 10 Sev seni seveni, hk ile yeksan olsa da, Sevme seni sevmeyeni, Msr'a sultan olsa da. 11 Gnl yapmak hallim, Kabe bnyd etmeden yedir, Dil-i mahzunu detmek kul zd etmeden yedir. (Dostum, gnl yapmak Kabe yapmaktan stndr. Mahzun gnl neelendirmek, kulu hrriyetine kavuturmaktan stndr.) 12 ^ insanolu hilebazdr kimse bilmez fendini Her kime iyilik edersen sakla ondan kendini. 13 A" kble zeval erse, ne var sende keml var, Marr- keml olma ki ardnda zeval var. (tyi talihin sona erse, sen yine olgun bir insansn. Ancak mkemmel bir insan olduun iin bu zelliinle sakn vnp bykle kaplma, dn ki, ardnda yokluk vardr.) %* Nmerde deil merde Huda etmeye muhta. 15 < > Ey birader dinle pendim varsa mln sakla pek, s Dmana kalsn kalrsa, dosta muhta olma tek. 16 'Mr Ne kadar ayi olsa da sann kibeti iki tatr niann.

64

65

17 Esfl paye ihraz eylemekle i'til bulmaz. (Pek alak ve baya olanlar, mevki kazanmaklaykselemez.) 18 r Olacak bir kiinin baht kavi tlii yr, * Kehlesi dhi mahallinde ann ie yarar. (Bir insann baht kuvvetti ve talihi yardmc olursa biti bile yerinde ie yarar.) 19 Halka gadr eyleyenin akbeti hayr olmaz, Kendi bulmazsa da bir gn olur evld bulur. (Halka hakszlk yapan kiinin sonu iyi olmaz. Yapt hakszln karln grmeyebilir amma bir gn olur bunun cezasn olu eker.) 20 eh,bakma her zaife^merd isen merdne bak. Bir kannca-i dilvere,eh rne bak. (Ey hkmdar, eer merd ve yiit isen, zayf ve gsz olanlara bakma, onlarla urama. Kendin gibi yiit ve gl olanlarla ura. Ey hkmdar, sen kk fakat cesur bir karncann kklne bakma, onu bir aslan gibi gr.) 21 ^ Heman kendin sanr mihnette herkes itikadnca, Felek derler buna, bir kimsenin dnmez muradnca. (Herkes inanna gre kendini sknt ve dert iinde sanr. Buna felek derler, bir kiinin isteine gre dnmez.) 22 Kabiliyyet dad- Hak'tr, herkese olmaz nasb, Sad hezar terbiye etsen bed-asl olmaz edib. (Kabiliyet Allah vergisidir, herkese nasip olmaz. Yz bin kere terbiye etsen asl kt olan kii terbiyeli hale gelemez.) 23 Ah eyledike ksa dilimden siyah dd, Smbl grr bamda an dide-i hasd.

(Ah eyledike dilimden siyah duman ksa, kskancn gz onu bamda bir smbl gibi grr.) 24 j- eb-i yelday mneccimle muvakkit ne bilir? y Mptely gama sor kim geceler ka saat? (Yn en uzun gecesini falayla vakti belirleyen kii ne bilir? Gecelerin ka saat olduunu dert ve tasa iinde olana sor.) 25 Ruzedarm diyerek suretin ekitmisin: Zahid, syle, bu turu ne bu perhiz nedir? (Oruluyum diyerek yzn ekitmisin: Ey kaba sofu, syle bu ters davran niye?) 26 A? Buna kim lem-i imkn derler, Bunda olmaz deme, olmaz olmaz. 27 Etmez kerim olanlar bab- ricay mesdud. (Cmert ve ulu olanlar rica kapsn kapal tutmazlar.) 28 $>, Klahm sat da harceyle, mdahin olma bir ferde Cihanda kelle sa olsun, klah eksik deil merde. 29 ^ 7r ah agh gerektir ahvle / Vkelya kalrsa vay hle!... (Hkmdar, memleketin durumuyla ilgilenmeli, her eyden haberli olmaldr, ilgilenme ii bakanlara kalrsa iler ktye gider.) 30 Kendisi muhtac- himmet bir dede, Nerde kald gayriye himmet ede!. (Kendisi yardma muhta bir dede iken, bakalarna yardmc olmas dnlemez.) 31 Hilf- merebimdir derdi ser vermek ahibbaya. (Dostlaraskntm amak tabiatma aykrdr.)

66

67

32 2^ Geme nmerd kprsnden, ko aparsn su seni! Yatma tilki glgesinde, ko yesin aslan seni! 33 fa. Zalimin rite-i amalini bir h keser, Mni-i rzk olann rzkn Allah keser. (Zulmedici bir kiinin isteklerinin ban bir ah keser; rzka engel olann rzkn Allah keser.) 34 Sena Ue amin* hep ekbir-i eslf. (Bizden nce yaam olan ulular hep cmertlikle anlr.) 35 Mtefavit olur elbette ukl, Meveretle bilinir her makl. (Akllar, elbette farkl olur; akla yakn, akla uygun her ey danmakla bilinir.) 36 Edeb bir t imi nr-i Hda'dan: Giy ol tac da kurtul her beldan. (Terbiye, Allah'n ndan bir ta imi. O tac giy, her beldan kurtul) 37 ^P Ekmeyen bimedi bu mezraada velhasl, Kime lzm ise ekmek ana lzm ekmek. (Ksacas bu tarlada (dnya) ekmeyen mahsl elde edemedi; kime ekmek gerekli ise tarlaya bir eyler ekmesi gerekir.) 38 ntizam- lemin kanunudur mevt hayat. (lm ve hayat, dnyann intizam kanunudur.) A* Kazara bir sapan ta, Bir altn kseyi krsa, Ne tan deeri artar, Ne deerden der kse.

40 }- lmezlii bakasnda arama, Sevmek inanmaktr Allah'a. mrmz zlen bir yumak, Ki sarlmayacak bir daha. 41 Kebkebi mismra tebdil eyliyen Perverdigr ( ) Lne-i murg- garibi kul ykar Allah yapar. (Demir enseri iviye deitiren Allah'tr, garip kuun yuvasn kul ykar, Allah yapar.) 42 Mr- sermddeye Rabb'm gne gstermesn. (Uyumu, donmu olan ylana Allah 'im gne gstermesin.) 43 & Hyhy- ehl-i dnya bitmeden dnya biter. -(Dnya insanlarnn sonusuz abalan bitmeden dnya biter.) 44 A Gl- ter sonra gelir glene, evvel hs fr. (Gl bahesine nce al rp, sonra taze gl gelir.) 45 Gnller hasta, hatrlar ikeste bir zamandr bu. Kelimeler - deyimler:
Ndn: Bilmez, cahil, kaba, nobran. Terbiyesiz. Dn: Bilen. Kerem: Cmertlik, el akl. yilik. Hemdem: Sk fk arkada. Yflr- vefadan Sevgi ve dostluunu unutmayan. Kebkeb, asl kevkebtir. Demir enser, mh. Mismar, ivi. Efsane yledir: Padiahn biri, bir demirciyi arp gn zarfnda ordusunun btn atlarna yetecek kadar kebkebin hazrlanmasn ister. Halbuki gn iinde yaplacak bir i deildir. Bu yzden dkknm kapayp evine ekilir ve lmn beklemeye balar. nk hkmdar, istenenlerin gn iinde bitmemesi halinde kafasn keseceini de duyurmutur. gn sonunda bir sabah dkknnn kepengi vurulmaya balar. Demirci sonunun geldiini zanneder. Halbuki i dnd gibi deildir. Padiah lmtr, tabutuna mhlanmak zere mismar istenmektedir. air bu beyti, bu olay dnerek yazmtr.

68

69

Kadir Gecesi: Kymet, eref ve stnlk gecesi. Kur'an- Kerm'in indirildii gece. Kadir (kadr): Deer. tibar. Hacer: Ta. Cevher Deerli ss ta. Br olmak: Yk olmaz. Yr olmak: Yardma olmak. Hk ile yeksan olmak.: Yerle bir yklmak, lmek. Haiti: Samim dost. Bnyd etmek: Yapmak, ina etmek. Dil-i mahzun: Mahzun gnl. detmek: Neelendirmek, sevindirmek. Azad etmek: Serbest brakmak. Hilebaz: Hileci, aldatc. Fend: Hile, dek. kbl: yi talih, mutluluk. Halin iyi olmas. Zeval olmak: Sona ermek, arkas kesilmek, yok olmak. Kemal: Olgunluk, tamlk. Marur- kemal olmamak: Olgunluuylavnmemek. Nmerd: Alak. Huda: Allah. Pend: Nasihat, t. ayi: Yaylm, duyulmu. San: hret, n. Akbet: Nihayet, son, sonunda. Nian: Almet, iz, belirti. Esfil: Pek alak ve baya olanlar. Paye ihraz eylemek: Mevki, derece kazanmak. til bulmak: Ykselmek. Kehle: Kt. Gadn Hakszlk. Vefaszlk. eh: ah, hkmdar, padiah. Merdne: Ere, erkee yakr surette. Yiite, erkeke. Karnca-i dilven Cesur krnca. rne: Aslana yakr ekilde, aslanca, aslan gibi. Dad- Hak: Allah vergisi. Sad hezan Yz bin kere. Bed-asl: Asl kt. Dd: Duman. Dide-i hasd: Kskancn gz. eb-i yelda: Yln en uzun gecesi (22 Aralk). Mneccim: Fala. Yldzlarn durumundan hkmler karr. Muvakkit: Vakti tayin eden, belirleyen kii. Mbtel: Bir eye tutkun, tutulmu. Gam: Dert, tasa.

Ruzedan Orulu. Zahidi: Kaba sofu. Suret: Yz, ehre. lem-i imkn: mn lemi, dnyas. Bab- rica: Rica kaps. Mesdud: Kapanm, kapal. Mdahin: Yze glen, dalkavuk. Agh: Haberli, uyank. Muhtac- himmet: Yardma muhta. Gayr Baka. Dier. Hilf- mereb: Huya, tabiata aykr. Derd-i ser vermek: Skntm sylemek, amak. Ahibba: Dostlar. Ko: Brak. Aparmak: Gtrmek. Rite-i amal: steklerin ba. Mni-i rzk: Rzka, aza engel. Seha: Saha, el akl, cmertlik. Ekbir-i eslf: nce yaam olan ulular. Mtefavit: Farkl. Ukl: Akllar. Meveret: Danma. Makl: Akla yakn, akla uygun. Nur-i Hd: Allah'n nuru, . Mezraa: Tarla. tntizam- lem: Dnyann intizam. Mevt hayat: lm ve hayat. Kebkeb: Demir enser, mh. Mismn ivi Perverdign Allah. Lne-i murg: Ku yuvas. Mr- sermdde: Uyumu, donmu ylan. Hyhuy- ehl-i dnya: Dnya insanlarnn sonusuz abalan. Gl- ter: Taze gl. Hs hn al rp. Hatn Kalp, duygu. Sayg. ikest: Krk.

LESKOFALI GALP (1828 -1867): Asl ad Mustafa Galip'tir. Leskofa'da doduu iin bu adla anlr olmutur. Tanzimat'tan sonraki dvn airleri arasnda her ynden ileri bir seviye gsterir. zellikle dil ve ruh bakmndan iirlerinde bir mkemmeliyet grlr. Nmk Keml'in zerindeki etkisi derin olmutur. Dvn, lmnden sonra bnl Emin 70 71

Mahmut Keml naFn almasyle yaymlanmtr: Leskofal Galib Dvn, 1917. 1 Kendini bilmeyen dem gibi ndn olmaz. 2 Mlk-i dnya kimseye mal olmam olmaz yine. 3 .4. Zeh(i)rdir kil isen ulma meye ftde ^ ^r-f**"^ "Olayma "leyim" bir yazlr imlda. (Akll isen ikiye dkn olma, iki zehirdir. mlda, olaymla, leyim bir yazdr.) 4 *; Mbtel-y ak olan elbette cnmn arar Byledir kann- Hak, derd ehli dermann arar. (Aka tutulmu olan kii elbette sevgilisini arar. Allah'n kanunu byledir: derdi olan kii dermann arar.) 5 Hazer et suret-i haktan grnen btldan. (nanm grnen inanc olmayan kiiden sakn.) 6 Akil oldur ki, geer eyyam hsn-i hlle Eylemez sermest kendin ne'e-i ikblle. (Akll kii odur ki, gnleri iyi davranlarla geer;ykselme arzusunun verdii keyifle kendini sarho etmez.) 7 j&r Menzil-i maksuda varmaz kimse hi ihmalle. t? (Kimse, ihmal gstererek istedii yere varamaz.) 8 Ehl-i dil sohbet-i n-cins ile dn olmaz Bezm-i cehhl gibi arife zindan olmaz. (Gnl adam cinsi bozuklarn sohbetiyle sevinip keyiflenemez; bilgili kiiye chiller meclisi gibi zindan olmaz.) Kelimeler - deyimler:
Mlk-i dnya: Dnyaya ait her trl mal. Mey: arap, iki.

ftde: Dkn. Mbtel-y ak: Aka tutulmu. Cflnn: Sevgili. Tas. Vcud-i mutlak. Hazer etmek: Saknmak, ekinmek. Suret-i hak: nanm grnen. Btd: nana olmayan, rk. Doru ve geree kar. Akil: Akll. Eyyam: Gnler. Hsn-i hl: yi davran. Sermest: Sarho. Ne'e-i ikbl: Ykselme arzusunun verdii keyif. Menzil-i maksud: stedii yer, konak, mesafe. Ehl-i dil: Gnl adam. Sohbet-i n-cins: Cinsi bozuklarla sohbet. dn: Sevinli, keyifli. Bezm-i cehhl: Cahiller meclisi. Arif: Bilen, bilgili.// Zindan: Pek karanlk, skntl yer.

JC

LEVN (7-1732): Edirne'de domutur. Asl ad Abdlcelil^dir. Ressam. Ayrca dvn ve halk tarz iirler de yazmtr. B&n tarz iirlerinde Nedim'e yaklaan bir hava vardr. Halkimrz iirlerinde daha orijinal olmay baarabilmitir. "Atalarszfj Destan" adl iiri tannmtr. 9^ 7* Bal tutan parman yalar demiler. 2 Byledir kaide dadan gelenler Bada olanlar kovar demiler. 3 Gne balk ile svanmaz ey d B-zeban olsa da bellidir kmil. 4 Hardan byk at var, attan da deve Deveden de byk fil var demiler. 5 Tut atalar szn kalbi selim ol Gnlden gnle yol var demiler. 73

72

Yrtc kularn olur mr az Bir tek ipte iki canbaz oynamaz. Kelimeler deyimler:
Bal tutan parman yalan Bir insan ele ald veya kart bir iten az da olsa tur kar salar. Kaide: Kural, Ey dil: Ey gnl. B-zeban (bizeban): Dilsiz. Kmil: Olgun. Kemle ermi. Tam, eksiksiz. Han Eek. Selim: Sa, doru, salam, kusursuz.

MAKL (? -1602): kinci snf dvn airidir. Aaya aldmz beyti ile tannmta*. Makali! Tan'n- ddan ne gam erbab irfana Atarlar ta elbette diraht- meyvedar zre. (Makali, irfan sahiplerini dmann yermesi gam deildir; elbette tas meyveli aaca atarlar.) Kelimeler deyiler:
Tan'n- d: Dmann yermesi. Erbab- irfan: rfan sahipleri. Diraht- meyvedan Meyveli, yemi veren aa.

MEHMET AKF ERSOY (1873 1936): pekli Tahir Efendi'nin oludur. stanbul'da domu ve burada lmtr. Kk yalarda kuvvetli br slm terbiyesi ald anlalyor. Akif, 1894'te Baytar Mektebini birincilikle bitirdikten sonra, baz vazifelerde bulunmutur. Ona gre edebiyat, ahlk ve itima faydaya dayanmaldr. Akif, sanatn toplumun emrine vermi ve grd gerekleri iirine aktarmay baarmtr. iirlerini yedi kitaptan -meydana gelen Safahat adl eserde toplamtr. 1 Hekim illar, olum, btn tesellidir l yiyip iyi olmak, o bir tecellidir.

2 Girmeden tefrika bir millete dman giremez Toplu vurmadka yrekler, onu top sindiremez. 3 mandr o cevher ki ilh ne byktr mansz olan pasl yrek sinede yktr, 4 Sahipsiz olan memleketin batmas haktr, Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktr. 5 udur cihanda benim en beendiim meslek, Szm odun gibi olsun, hakikat olsun tek. 6 fe- Kadermi! yle mi? H bu sz deil doru! Beln istedin, Allah da verdi. Dorusu bu. 7 "Muallimim" diyen olmak gerektir imanl, Edebli, sonra liyakatli, soma vicdanl. 8 Oyuncak sanmayn! Ahlk- mill, ruh- milldir; Onun ifls en korkun lmdr; mevt-i kllidir. 9 Bu lem yle bir rya imi, yahut muvakkatmi... Evet ukbda anlarsn, ne mthi bir hakikatm! 10 ehamet dini, gayret dini ancak Mslmanlktr Hakik Mslmanlk en byk kahramanlktr. \\ Bin trl hakayk ki var, ondan haberin yok, eyle hocam kendini lim mi samrsm? 12 Ben sefaletten lrken seni skmazsa refah, Hak erenler buna umman ki desin eyvallah. \. tiyi karanlk grerek azmi brakmak, * Alak bir lm varsa, eminim budur ancak. 75

74

14 Ar Madem ki didinmez, edemez, uraamazsn; ksir-i beka isen, emin ol, yaayamazsn. 15 lh, en asl akvam alaltrsn istersen, Dilersen en zell ehasa izzetler verirsin sen. (Allah'm, sen soylu kavimleri istersen alaltrsn, dilersen en alak ahslara ycelikler verirsin.) 16 *$ Ye's yle bataktr ki, dersen boulursun, mmde sarl smsk, seyret ne olursun! 17 Kurursa bir gn o menba ne his kalr, ne hayat; Beka-y din ile ka'im beka-y cem'iyet. Kelimeler - deyimler:
Tecelli: Allah'n iyiliine urama. Tefrika: Ayrlma, bozuma, nifak. lh (ilhi); Ey benim Allah'm. man: nanma, inan. slml kabul etme. H: Allah korusun, olmaya ki. Edebli: Terbiyeli. Liyakatli: Deerli. Ahlk- milli: Mill ahlk. Ruh- mill: Mill ruh, mill anlay. Mevt-i kll: Toptan lm. Muvakkat: Srekli olmayan, geici Ukb: br dnya, ahret. ehamet: Aklllkla birlikte olan yiitlik. Hakayk (hakaik): Gerekler. ti: Gelecek. Azm (azmi): Bir iteki engelleri yenme, ortadan kaldrma karan. Iksir-i beka: Ebedilik iksiri. lmszlk suyu. Akvam: Kavimler. Zelil: Alak, hor. Ehas: Kiiler, ahslar. zzet: Deer. Ycelik. Kudret, kuvvet. Ye's (yeis): mitsizlik. mit kesme. mitsizlikten doan karamsarlk. Beka-y din: Dinin kalc olmas, devam etmesi. Ka'im (kaim): Duran, srp giden. Beka-y cem'iyet: Toplumun devam, kalc olmas.

MEHMET AKIRTA (1918 -1 Kasm 1988): Edremid'in Avlunya bucana bal Karaaydn Maden kynde domutur. akrta, ilkokulu bitirir bitirmez hayata atlmtr. airlik aileden gelmektedir. Babas da bir saz airi idi. Onun yetimesinde naralt Dergisinin byk yarar olmutur. O, ok zaman Krolu gibi yiit, bazen Karacaolan gibi k, bazen de Yunus gibi mistik bir karakterdedir. Eserleri: akrta'dan Damlalar, Gndnm, Gndnmnden Sonra. 1 Ariftir diyorlar ile alana, Bin zahmet sonunda Hakk' bulana, Her esrar ayandr k olana, Sabrla, sebatla, z'an yetiir. 2 Dnyaya gelenler gidenlerden az, Seyreyle drt mevsim iinde bir yaz Araan binde bir arif bulunmaz, Mridler mridi Kur'an yetiir. Kelimeler - deyimler:
Ayan: Ak, meydanda. Esrar: Gizlenen ve bilinmeyen eyler. Srlar. z'an: taat, dinlenme. Anlay. nan. Mrid: Doru yolu gsteren.

MEHMET RASM ERTR (1873-?): Edirnelidir.. Babas, Eski Cami mam Mehmet Tevfk Efendi'dir. Muhasebe memur ve mdrlklerinde bulunmutur. 1910 ylndan sonraki hayat hakknda hibir bilgimiz yoktur. 1 Gayrin maln gasp edip ibzale koyulmu Fahr eylese de bunda semahat bulunur mu? Bir yre ki her gn deilir niter-i gamla Lokman- zaman erse de kymet bulunur mu? Bir ah kim her gn tutar fk serser Bundan da messir dile halet bulunur mu? (Bakasnn malm zorla ele geirip esirgemeden harcamaya koyulmu olan, vnse de bunda cmerttik bulunur mu? 11

76

Q
I

Bir yara ki, her gn gamWba ile deilirse, zamann en usta hekimi yetise bile bunun W deeri bulunur mu? Bir ah ki, her gn ufuklar batan basa tutarsa, gnle bundan tesirli bir hal bulunur mu?) Kelimeler - deyimler: C
Gasb (gasp) etmek: Zorla ele geirmek. Faln vnme. Semahat: Cmertlik, el akl. Niten Cerrah ba, neter. Lokman- zaman: Zamann en usta doktoru. tk: Ufuklar. Sersen Batan baa. Dil: Gnl. Halet: Hal, durum.

MEVLN (1207-12735*. Mevln Celleddin Rum, Horasan'n Belh ehrinde domutur. Babas Bahaeddin Veled, annesi Mmine Hatun' dur. slm dnyasnn en byk mutasavvf sairidir, zbez Trke olduu halde eserlerini Farsa yazmtr. iirleri irad edici mahiyettedir. Fransz airi Maurice Barres der ki: "Mevln ndan bir defa nurlanan baka nur istemez." Eserleri: Divan- Kebir (Byk Divan, 40380 beyit), Mesnevi (6 cilt, 25700 beyit), Fihi M Fih, Mektbt (147 mektup), Meclis- Sab'a (yedi vaaz). 1 Ben miyim ben, sen misin sen, ben mi sen? Ben benim, sen sensin elbet sen de ben. Ey Hatemli yr, seninle bir houm, Sen mi bensin, ben n sen, ge pheden. (TUrkeletiren: feyzi Halc) 2 lmin btn ahkmn nefsinde bulursun, Bir lhza eer nefsine hkim olabilsen. Esrar aramak tozlu kitaplarda haivdir Kendinde bulursun onu ancak bulabilsen. (TUrkeletiren: M.C. Duru) 78

Nefis: 1- z varlk. 2- Beden istekleri. Ahkm: Emirler, bayraklar. Kanunlar. Esrar: Srlar. Gizlenen ve bilinmeyen eyler. Haiv: Fazla, gereksiz sz. Maksud: Meram olunan, dilenilen ey. Hell: Din bakmndan yasak olmayan ey. Haram olmayan. Makbul: Beenilen. Genel olarak istenilen, geen. Rzk: Yiyecek ey. Azk. hvan: Candan dostlar. Lfll olmak: Dilsiz olmak. Yad: Baka, yabana.

3 Dnyada da ahrette de mevcut tek O'dur, Her yerdeki, her yndeki mbud tek O'dur. Ba, bahe, iek, gne ve gk hepsi yalan Her szde ve mnadaki maksud tek O'dur. (Tere. M. nder - I.Y. Ouzcan) 4 Kul hell lokmayla gerek kul olur, Sonsuz lem ol kula makbul olur. 5 Nur ve erdem artran lokma hell, Durma kurtul, (A kazantan hisse al! 6 Tutsa toprak, olgun er, altn olur, Tutsa ham er altm, toprak bulur. (TUrkeletiren: Feyzi Halc) 7 Rzk onun, ekmek onundur, ev onun, mintan onun, Her beden, her ten onundur, gz onundur, can onun. Var evet bir ey daha, sz sylemem caz deil, Vakti var, ihvan gerek, meclis gerek, imkn onun. (TUrkeletiren: Feyzi Halc) Kelimeler deyimler:

MEZK (7-1675): Dvn airi.. Aadaki beyti ile tannmtr. Dvn edebiyatnn ikinci derecedeki airlerindendir.

79

1 -fe Sunar bir cam- meml bin tehi peymaneden sonra Felek ehl-i dili dild eder amma neden sonra!.. (Felek, bin bo kadehten sonra bir dolu kadeh sunarak gnl adamlarn sevindirir ama neden sonra!) Kelimeler - deyimler:
Cam- meml: dolu kadeh. MleBo. Peymane: Byk kadeh, bardak. Ehl-i dil: Gnl adamlar. Dild: Gnl sevinli. Gnl ho. Dild etmek: Sevindirmek.

(Unutma ki, iinden alnan, mevkiinden olan birinin dostu olmaz. Byle bir durumda ilk nce dost olan kii senin yakana yapr.) Kelimeler - deyimler:
Sbyan: ocuklar. Ksl: Uzat ptida: lk defa, en nce, ilkin.

MR'T (? - ?): 19. yzyln en baarl halk airlerindendir. Doum ve lm tarihleri belli deildir. iirlerinin bazlar zor anlalr niteliktedir. Hece vezni yannda aruzu da kullanmtr. iirlerinin ou zarif ve nkte bakmndan baarldr. 1 ubuu ya iken emek gerektir, Kkken yetiir sbyan demiler. 2 Ykseklerden uma dengin ara bul Yorgamna gre ayan ksl. 3 l az tutulmaz her sz duyma Bugnk iini yarna koyma. 4 Blbl koysalar altun kafese, Gine zler, ister vatan demiler. 5 A_. Neye gam ekersin hey koca sersem ^ Dertsiz ba m olur demiz madem. 6 Unutma ki dostu olmaz denin yt ptida dost alr yakan demiler.

MTHAT CEMAL KUNTAY (1885 - 1956): stanbul'da domu ve burada lmtr. Daha ok kahramanlk ve lirik iirleriyle tannmtr. En ok, vatan, kahramanlk, bayrak, tarih temalarm ilemitir. iirlerini Trk'n ehnamesinden adl eserde toplamtr. Baslm baka eserleri de vardr. 1 ^ lmez bu vatan, farz- muhal, lse de hatt, ekmez krenin srt o tbt- cesmi. (Bu vatan lmez, bir an iin -olmas imknsz ama-,lm olduunu dnelim: O takdirde o byk tabudu krenin srt ekemez.) 2 Yere hakkyle basarsan sana iddir yer; Doacak nura da hkimsin ayakdaysan eer! 3 Asnn yaamak hakkm vermez sana kimse; Sen asnm, stnde izin varsa, benimse. 4 Bayraklar bayrak yapan stndeki kandr, Toprak eer unnda len varsa vatandr. 5 Bir ey ele gemez erefin sde adndan, Sen ar brak, varsa haber ver kanadndan. 6 Yurdun ki byk nura babandan alktr, Ey Trk'n asl olu senin hakkn ktr.

80

81

7 Canmzdr, ac hissetmeyerek verdiimiz, arrsn, u asrlar sana anlatsa kimiz. Kelimeler - deyimler:
Farz- muhal: Olmas mmkn olmayan bir eyi olacakm gibi dnme, kabul etme. Tbt- cesim: Byk tabut. Nn Aydnlk, k. parlaklk. Asl: Soylu.

^ MOLULU REVA (1803-1883): Halk airi. Kayseri'nin Molu kynde domutur. Asl ad Mustafa'dr. Hayatm hasr otu satarak veya bu ottan hasr veya sele rmek suretiyle geirmitir. Bu yzden olmaldr ki, iirlerinde kederi, mitsizlii ve fakirlii dile getirmitir. Haramdan ok korkan Reva'nin, hayat boyunca kursana tek haram lokma girmemitir. Ayrca haramn ktln tler halinde ocuklarna anlatmtr. Hayat ve iirlerim, Abdullah Satolu tarafndan hazrlanan (Halk airi Molulu Reva) adl eserde geni biimde bulabilirsiniz. 1 Haramlara elin srme kir olur, Yz karas insanlara r olur. Eri yoldan giden abuk yorulur, Sadklara dik yokular dz olur. 2 Nmertler krn arar haramda, Yazldr cmle esrar Kur'an'da, Doru yolu bulmak gerek cihanda, Doru yoldan giden yorulmaz imi. 3 Ey gnl aldanma fn cihna, Ana meyil veren cahiln olur. 4 r Czdan grseler itin boynunda, "Buyur ba sedire it aa" derler. ( )

^ Eer paran yoksa senin koynunda, "Defol git uradan kurbaa!" derler. 5 . Sen komunun tavuuna kaz deme, "A- ^ Verilen ksmete sakn az deme. Felket ehline "bu dert az" deme, Gelir bana, "Velteces-se-s*. Kelimeler deyimler:
Haram: Kullanlmas dince yasaklanm, hell olmayan. Yz karas: Utanlacak bir durum. r olmak: Mahcup olmak, utanmak. Sadk: Birine iten bal. Doru, gerek. Nmert: Alak. Krn aramak: Kazancn elde etmek iin uramak. Cahilln: Cahiller. Velteces-se-s: "Birbirinizin sucunu aratrmayn". Sreni Hucurt'n 12. yeti.

MUALLM NACt (1850-1893): *3 ^* Asl ad mer'dir. Tanzimat Edebiyat'nn bata gelen air ve yazarlarndandr. Naci, sade dili mdafaa eder. iir hakkndaki gr, zamanna gre orijinaldir. Szl (Lgat- Naci) bugn bile deerini kaybetmemitir. iirleri u kitaplarda toplanmtr: Atepare, erare, Frzn, Demdeme... 1 Gna vermez harise lem-i imkn bahetsen. (Bir eye fazlasiyle dkn, tutkun olan tamahkr birine btn dnyay verseniz, usanmaz, bkmaz ve de doymaz.) 2 Hased o rinde ki asudedir mezarnda. (Mezarnda rahata kavumu olan rinde kskanlk duyulur.) 3 ^ Toplamp ehl-i hev her biri bir saz alar: elebi, byle olur bizde de konser dediin. (Hrs sahipleri, nefsine dkn olanlar toplanmlar, her imi eitti saz almakta yani her kafadan bir ses kmaktadr, fte bizde de konser dediin ancak bu kadar olur.)

S Andelibfnin beytine baknz.

82

83

4 Trk olan nimetinas olmak gerek Ben ki bir Trk'm unutmam Caber'i... O 5 Marifet iltifata tabidir, Mterisiz meta zayidir. (Ustalkla yaplm olan maddenin satlmas ancak onun aranmas, yani tevecch grmesi ile gerekleir. Yoksa mterisi o/-mayan maln satlmasna imkn olmad iin o mal kaybolmu saylr.) 6 Zengin sanrz kendimizi lk fakiriz, Hrz deriz amma ki hakikatte esiriz. 7 ^, Rahm eylemedi imdiyedek kimseye gerdn Heyhat sana merhamet eyler mi sanrsn! 8 ^. Gaddar felek bir iki gn etse de imhal, Aldanma ki ahar edecektir seni pml. 9 ^p- Erbb- ter oalp ir azald, ^ Yok yle deil, irin ancak ad kald 10 almayp oturanlarda zl ve ye'se bakn Oturmayp alanlarda izz sn grn.
Caber, Trkiye hududuna 100 km uzaklkta olan ve Suriye'nin kuzeyinde Frat'n sol sahilinde bir eski kaledir. Ancak bu kalenin Trkler iin byk nemi bulunuyor. Osman Beyin dedesi Sleyman ah veya bir dier sylentiye gre de Kutalm olu Sleyman ah Frat' geerken burada boulmu ve buraya gmlmtr. Bu yzden kale zellikle Trklerce mukaddes bir yer haline gelmitir. II. Abdlhamit tarafndan trbe yeniden yaptrlm ve zaman getike trbe mill bir ant deerini kazanmtr. Bu yzdendir ki, 20 Kasm 1921'de yaplan Trk-Fransz Ankara Antlamasnn 9. maddesi gereince buras Trkiye'ye braklmtr. Kalenin Suriye topraklan iinde bulunmasna ramen Caber Kalesi Trk topra saydr. Ad geen antlamaya gre hkmetimiz burada muhafz asker bulundurur ve kaleye Trk bayra ekilir.

II Cihan lisanla dner derler, yledir, sevinin Ne hallere dyor milletin fisam, grn. 12 mmd iledir cihanda her hl, Herkes bir mmde hizmet eyler. Kelimeler deyimler:
Gna vermemek: Yeter bulmamak. Usanmamak. Bkmamak. Haris: ok pinti. ok istekli Bir eye fazlasyle dkn. Bahetmek: hsan etmek, balamak. Hased: Kskanma, ekememe. Rind: Dnyay hie sayan kimse, kalender, aldr etmeyen. Asude: Rahat, gailesiz, din. Ehl-i neva: Hrs sahipleri, nefsine dkn olanlar. Nimetinas: tyilikbilir. Marifet: Ustalkla yaplm olan ey. ltifat: Yzne bakma, gler yz gsterme. Ho davranma. Meta: Satlacak mal, eya. Zayi: Kayp, zarar, ziyan. LHc Lkin. Rahm etmedi: Acmad, esirgemedi. Gerdn: Dnya. Gaddan Zulm eden. tmhal: Vakit verme. Bir ii belli bir sre iin geri brakma, sonraya brakma. Ahar baka zaman. Pml: Ayak altnda kalm, inenmi. Pml etmek: Ayaklar altna almak, inemek. Erbb- ter: airlik iddiasnda olanlar. Zl: horluk, hakirlik. Alaklk. ! Ye's (yeis): mitsizlik. mit kesme. tu: Deer. Ycelik. Gllk. n: San. n. Gsteri. Lisan: Konuulan dil.

MUCURLU KML BOZDA (1914 -...): Krehir'in ilesi Mucur'da domu; 1968'de retmenlikten emekli olmutur. Daha ok dm iirler yazmaktadr. iirlerim "Yakan" adl bir kitapta toplamtr.. 1 Haram ss zillettir, alaltr seni hepten Hell ss ziynettir, donatr seni kalpten. 85

84

2 Doru, drst, riyasz; yaanrsa bir mr, Kula salh yolunda Rabb'a vuslat grnr. 3 Tek bildiim zden olmak, Doru, gerek szden olmak, Hakla yanan kzden olmak, .Bundan baka bildiim yok. Kelimeler - deyimler:
Zillet: Alaklk, aalk. Riyasz: ki yzllkten uzak. z sz bir olma. Salh: yilik. Bar, rahatlk. Vuslat: Sevenin sevdiine kavumas.

MUHBB (Kanun Sultan Sleyman) (14954566): Onuncu Osmanl padiahdr. Yavuz Selim'in oludur. iirde "Muhibbi" mahlasm kullanmtr. iirleri orta seviyededir. Dvn vardr. 1 Kelm- Hakk'a her kim ki gnlden olmaya mail Olur her itdi ebter her ne eylese btl. (Her kim ki Allah'n szne gnlden dkn deilse, inanmamsa, her ettii eksik ve ne eylese bo, rk ve geree aykrdr.) 2 Muhibb sakn aldanma cihna, Buna kim didi iret-gh dirler. (Muhibb, sakn dnyaya aldanma: Kim dedi bilinmez ama onun ad, iret edilecek yer diye bilinir.) 3 Kimseye klmaz vefa jtmez terahhum bu dhrL Bilmek istersen dil skender Dr'ya bak. ( )
skender M.. (356-323) tarihleri arasnda yaam olan Makedonya Kral'dr. Disiplinli bir ordu ile geni yerleri zaptetmi olduu iin kendisine Byk skender unvan verilmitir. Babas Philip de muktedir bir komutan idi. skender M.. 334 ylnda otuzbe bin kiilik bir ordu ile ran' fethe kt. Granikos nehri civarnda ran ordusunu byk bir malubiyete uratt.

(Bu cihan kimseye vefa etmez ve acmaz. Ey gnl bilmek istersen skender ve Dr ya bak.) 4 Gnl virme bu dnyya vefas bir iki gndr, Ki andan merhamet gelmez yine dker hir kanun. 5 Eylerden eylk ren sen de gayra eylk it Bu meseldr kararur zme gre n zm. 6 Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi. 7 Saltanat dedikleri ancak cihan gavgasdr. 8 ster isen olmaya aybun cihanda aikr, Sen dahi tutma dil bir kimsenin aybna em. (Aybnn dnyada aikr olmamasn istersen ey gnl, sen de bakasnn aybn aikr etmee alma.) 9 Zhid yz yl eer durmaz ibdet eylesen, remezsin menzile t kalmaynca kalb-i sf. (Ey dinin emirlerine ar bal olan kii, durmadan yz yl ibadet etsen, eer kalbin saf deilse Allah 'a ulaamazsn.) 10 Ger bir hakre zerrece irise himmetim Olur iki cihanda sa'adetle muhterem. (Eer bir zavallya pek az da olsa bir yardmda bulunsan, dnya ve ahrette mutlu ve sayg deer olursun.)

Ayrca skenderun yaknlarndaki ssos vadisinde mehur Pers Kiral Darius (DR)'nn altmbin kiilik ordusunu bir rpda darmadan etti. Bu srada Nil nehrinin aznda skenderiye adnda yeni bir ehir yaptrd. Bu arada Dr kendim toplamt. Yeniden, bu sefer Ninova civarnda karlat. Dr tekrar malup oldu. skender Dr lnce kendini Pers Kiral iln etti. Ancak 323'te lnce imparatorluk dald.

86

87

velimeler - deyimler:
elm- Hakk: Allah'n sz. fail: 1- Bir tarafa eilmi, eik. 2- Hevesli, istekli, dkn. 3- Tarafl, iten istekli. dfcEtrii. bter: Eksik, tamamlanmam. (tl: Bo, rk. Doru ve geree kart. $ret-gh: iret edilecek yer, iretgh. erahhum: Acma. )il: Ey gnl. .hir: Son, sonunda. ianun: Kann. a yr: Baka, dier. "n: nk. >luteber: Geer, saylr. tibar olan, sz geen. Devlet: 1- Byk rtbe, mevki. 2- Zenginlik, varlkl olma. Hkmet sren slle. \yb: Ayp, utanlacak ey. Vikr: Ak, belli, meydanda. ?em:MunvJj <alb-i saf: Saf, temiz kalpli. : iaktn 1- Deersiz, di, baya. 2- nemsiz. ,ier:Eer. ! mmet: Yardm. aadet: Mutluluk. 1 uhterem: Sayg deer.

MUHSN LYAS SUBAI (1942-...): Manev yn kuvvetli bir airdir. Mill, din ve tarih temalar erken insan iire doyurabiliyor. iirin "bir i kale" sanat luunun farknda. iir kitaplar: Vuslat Trks, Aydnln Jzleri, Bu Yrein lkesinde, Sevgi Donanmas, Dery-dil, vdakr. 1 Pislii ruh tamaz, vcutta ten gtrr. nsan br dnyaya ancak keten gtrr. Yar onur verici, gpta ho eydir amma, Kskanlk haysiyeti kiilikten gtrr. 2 Merhem olun insana, aclar gideriniz, Yardm zevk edinip halka yol gsteriniz 88

^4 "alann hakkn alnnda ter gitmeden, -Cebinizden kana gz dikmeden- veriniz. 3 Hedefi olmayann her ii zarardadr. Akla uymayan ban gidii zarardadr. Hamle dinamiini bir kenara brakp, "-iki gn eitse o kii zarardadr." 4 Varln ilesiyle doyur sevgilerini, O Yce'nin nnde sen de eil dize gel... MUSA KZIM PAA (1821 -1889): Koinaldr. Babas Hseyin Hsn Bey'dir. Kk yata babasyla beraber stanbul'a g etmilerdir. Ya ve tahsili ilerledike memuriyet derecelen de yava yava artmtr. 1877 Rus Sava srasnda Ferik (Tmgeneral) rtbesiyle IV. Ordu Kurmaylnda bulunmutur. Drst ve tok szl bir kii olarak tamnmtr. Namk Kemal, 'Takib" adl eserinin bir yerinde Paa'dan yle bahseder: "Hakikat- hal aranrsa Kzm Paa gerekten airdir." iirlerinin ounda zamann tenkid eder. Eserleri: Mekalid-i Ak, Dvn- Kzm Paa. 1 Getik ihsanlardan kbr-y asrn Bir mazarratlar demezse inayet gibidir. (Asrn byklerinin iyiliklerinden getik, zararlar dokunmazsa bu bile bir iyiliktir.) 2 Oldu mu'tad drug ol kadar ebna-y zaman Doru sz sylemek izhar- kabahat gibidir. (Zamann insanlar yalan sylemee o kadar almlar ki, doru sz sylemek, aynen kabahat gibi kabul edilir oldu.} 3 yL em-i figan ile baksan iine dnyann istikamet u sralarda ihanet gibidir. (u sralarda dnyaya acyan bir gzle bakarsan, doruluun hainliksayld grlr.)

89

Kelimeler - deyimler:
hsan: yilik, ba. Kbr-y asn Asrn bykleri, ulular. Mazarrat: Zar an dokunma. nayet: yilik. Mu'tad- drug: Yalan sylemeye allm. Ebna-yi zaman: Zamann insanlar. zhar- kabahat: Kabahatim belli etme, gsterme. em-i figan: Acyan gz. stikamet: doruluk. hanet: Hainlik, ktlk.

MUSTAFA EDP BEY (1859 -1925): Yozgatldr. Babas apanoullan'ndan kaymakam emeklisi Osman Nuri Bey'dir. Mustafa Edip Bey, medreseyi bitirerek kk maliye memurluklarnda denenmi ve bir sre sonra da Sungurlu Malmdrl'ne tayin edilmitir. Daha oma kaymakamlk ve mutasarrflklarda vazife grmtr, ikinci Merutiyet'te Yozgat Milletvekili olmutur. 1920 Yozgat isyan zerine Kayseri'de ikamete memur edilmi ve burada lmtr. iirlerim "Mecmua-i E'ar" adl bir kitapta toplamtr. Reng-i ruhsanna gl derse rakip aldanma, b- r dkmesine payine asla kanma. Herkesin her szn ayni hakikat sanma. 2 Meftunuyum o rtbe ki fikr-i sadakatin Hainleri b nam- nian etmek isterim. Kelimeler - deyimler:
Reng-i ruhsar: Yanann rengi. Rakip: Baka biriyle ayn eye istekli olan. Rekabet eden. stn gelmeye alan. Ab- r dkmek: Yzsuyu dkmek. Yzsuyu dkmek: Gururunu incitecek derecede yalvarmak. PayinerAyana. Ayni hakikat: Gerein ta kendisi. Meftun: Bir eye ar derecede ballk duyan, tutkun. Fikr-i sadakat: Doruluk fikri. B nam- nian etmek: Ad ve izini yok etmek, silmek. Hain: Hyanet eden. Nankrlk eden.

J* NB (1642 -1712): Yusuf Nb, Urfaldr. Burada domutur. Hac Gaffarzde ailesine,mensuptur. Urfa'da iyi bir renim grm ve 1665 ylnda stanbul'a gelmitir. air Nil'nin dikkatini ekmi ve takdirini kazanmtr. Nb (1686-1710) tarihleri. arasnda Haleb'de bulunmu ve burada evlenmitir. 1710'da stanbul'a dnmse de fazla yaamamtr. Nb, iirinde ataszleri ile hikmetlerden geni biimde faydalanmtr. Devrinde, iirleri dilden dile birer atasz gibi dolar olmutur. Kanaat, iyilik, doruluk gibi temalar zerinde durmutur. Nb, Dvn Edebiyat'nda didaktik iir trnn gzel rneklerini veren bir airimizdir. nemli eserleri: 1DMn. 2- Hayriye. 3- Srnme. 4- Tuhfet-l Haremeyn. 5Mnet. 1 ^V Ebn-y dehr her hnere aferin verir, Yrab bu aferin ne tkenmez hazinedir. (Yaadma devrin adamlar her hnere aferin derler. Allah 'un bu aferin ne tkenmez hazinedir.) 2 ih Tahsl-i ilmin stne tercih eder mi ns Tahsl-i mal vsta-i rif at olmasa. (Mal edinmek, ykselmek iin ara olmasa, insanlar mal edin-meyihi ilim renimine stn tutarlar myd?) 3^ Bilmek elbette deil mi ahsen, Sorsalar ben am bilmem demeden. (Sorduklarnda onu bilmem demekten, bilmek elbette daha gzel deil midir?) 4 -M Etme r ren oku ehlinden Her eyin ilmi gzel cehlinden. (Utanma, bilenden ren, oku, Tra her eyin ilmi, bilmemekten daha gzeldir.) 91

90

5 J^ Unf ile halk kapundan srme, fC Kimseye dmen dest ptrme. (Halk sertlik ve kabalkla kapndan kovma; kimseye el etek ptrme.) 6 Tutalm arha erimi chn Yine edn kulusun Allah'n. (Tutalm ki mevkiin gklere erimi, ama sen yine Allah'n zavall bir kulusun.) /&&*> eki' &*?**+d<_s *, Varma gayrn evine b-davet, ^ Igr Ola amma o da ehl-i himmet. ^ </">n -c ' (Davetsiz olarak bakasnn evine gitme. Ayrca davet eden kii de yardm sever olmaldr.) 8 hreti mal iledir mbed-i slm'n da Cami-i khne-i b-vakfa cemaat gelmez. (slmn mabedinin hreti de mal iledir. Vakf olmayan khne camie cemaat gelmez.) 9 Halk rahatsz eden kimsede rahat m kalr? 10 Yangn da iptidada sererden zuhur eder. (Yangnn balangc da bir kvlcmdan meydana gelir.) 11 r Shan- bihdeden ho gelir avaz- horoz: Bari mnsm bilmezse de hengm bilir. (Horozun sedas bo szden daha ho gelir: nk anlamn bilmezse de hi olmazsa zaman bilir.) 12 TA" Zmmnda olmasa eer mmid-i afiyet Hazm eylemezdi vaz'- etibbay hastalar. (Muhtevasnda eer iyileme midi olmasayd, hastalar doktorlarn tutumunu ilerine sindiremezlerdi.)

13 jL Lzm gelirdi serv nar da ola meyvedar, Fazl hnerde methali olsa kyafetin. (Kyafetin bilgi ve ustalkta etkisi olsayd; servi ve narn meyveli birer aa olmas gerekirdi.) 14 ^ Yok bgaraz muamele ehl-i zemanede: Kimse ibadet etmez idi cennet olmasa. (Zamann insanlar arasnda karsz i yoktur: Cennet olmasa, kimse ibadet etmezdi) 15 Bu krhanede bir baka kr bnm yok Ne varsa cmle anndr bir zge varm yok. (Bu i yerinde (dnya) baka iim gcm yok Ne varsa hepsi onundur, (Allah'n) bir baka varmyok) Kelimeler deyimler:
Ebny dehn Devrin, zamann adamlar. Aferin: Beenme, okama, alklama gayesiyle sylenen bir sz. Tahsil-i ilim: lim renme, bilgi elde etme. Tercih etmek: stn tutmak. Tahsil-i mal: Mal edinme. Vasta-i riPat: Ykselme arac. Ahsen: ok gzel, pek gzel, daha gzel. Ar etmek: Utanmak. Cehil: Bilmemek, bilmemezlik. Unf: Sertlik, kabalk. Dmen fi dest: El etek. Ch: Mevki, makam, yksek derece. arh:Gk. Edn: Zavall, aa, hakir. Gayr: Baka. Bi-davet: Davetsiz, arsz. Ehl-i himmet: Yardm sever. Mbed-i slm: slmn tapma. Cami-i khne-i b-vakf: Vakf olmayan khne cami. Vakf: Bir mal veya mlk -satlmamak artyle- bir hayr iine balama, brakma. ptida: Balang, nce. Seren Kvlcm. Zuhur etmek: Meydana kmak, meydana gelmek.

92

93

Shan- bihde: Bo sz. Avaz- horoz: Horozun sedas, sesi. Hengm: Zaman. Bari: Hi olmazsa. Zmmnda: Muhtevasnda, altnda. mmid-i afiyet: yileme midi. Vaz'-i etibba: Doktorlarn tutumlar, takndklar tavrlar. Hazm eylemek: lerine sindirmek, sz ve hareketlere pek aldr etmemek.

NHF (1648-1738): Asl ad Sleyman Nhif'dir. .Salih Elktip Abdurrahman Efendi'nin oludur. Dvn airi. Nedim ve eyh Gab&latrlatr. iirlerinde incelik hkimdir. iirlerinin ounda mahall konulara yer vermitir. Nahifi, ayrca devrinin en iyi hattatlarndan saylr. Eserleri: Hilyet-l-Envar, Mi'raciye, Asamme. Dvn da vardr. 1 wL Mey'i defi gam- dnya diyerek n ettik Ne acep gussa-i ukby fermu ettik. (arab, dnyann gamm ortadan kaldrr diyerek itik. Acaba neden br dnyann tasasn unuttuk.) 2 j-, Hussad- asnn etme nazar gftgsuna: r iltifat eder mi kilbn gulsuna! (Asnn kskanlarnn dedikodularna bakma, aldrma: Aslan, kpeklerin havlamalarna, barmalarna iltifat eder mi?) 3 ~fc* Kerim odur ki mcazat- afv ede hasma Felek msaade-i intikam verdike. (Felek intikam alma msaadesi verdii halde dmanm cezasn affeden kii byktr.) 4 Ek-i ter ile kendimi tenkh ederim Ben alamay glmee tercih ederim. Zhid sakn ah ettiime ta'n eyleme Ben Rabb'imi her vehile tebih ederim. Kelimeler - deyimler:
Mey: arap.

DePi gam: Gam ortadan kaldrma. DeH gam- dnya: Dnyann gamn ortadan kaldrma. N ettik: tik. Gussa-i ukbfl: br dnyann tasas. Fermu etmek: Unutmak, hatrdan karmak. Hussad- asn Asrn kskanlar. Nazar etmek: Bakmak. !n Aslan. Itifat etmek lgi gstermek. Kilb: Kpekler. Gulu: Havlama, barma. Ek-i ten Gzya. Tenkh etmek: Artmak, dzeltmek. Tercih etmek: stn tutmak. Zhid: Dindar. Ta'n eylemek: Ayplamak, knamak. Vehile: ekilde. Tebih ederim: Allah'a kalb, f'l ve kavl olarak bol bol ibadet ederim. Kande: Nerede. Ak- biare: Zavall, aresiz k. Cnn: Sevgili. Btmn Hasta

NLf (1610-1666): ^ ** Asl ad Mustafa elebi'dir. Nil- Kadim de denir. Dvn airlerimizin en byklerinden biridir. Piri Halife adl bir memurun oludur. yi bir renim grmtr. Trk irine "Sebk-i Hindi" tarzm en iyi biimde uygulam olan bir airdir. Nil'nin etkisi olduka geni olmutur. Gazelleri ok baarldr. Dvnnda yalnz gazelleri vardr. 1 Zemane devleti sermaye-i nifak ister. 2 Gelmesin eksik terazuda meta kimsenin. Ykanlar htr- ndm y Rab d olsun Benimn nmurd olsun diyenler bermurd olsun. (Kederli gnlm ykanlar Allah'm sevinli olsun; isteine ulaamasn diyenler, isteklerine ulasnlar.) 4 Heves-i ch ile chil mteli grnr. 95

94

(Mevki hevesi ile cah tell grnr.) 5 ahsn istidad ltfu peykerinden bellidir. 6 Ey N'il gnha gelir halk leme Hrmn imi netce-i amalimiz deme. (Ey Nail; halk dnyaya gnah ilemeye gelir. Dnyadaki btn isteklerimizin sonucu ayrkm diyerek sakn gnaha girme, gnah isleme.) 7 Hatrda zevk, dilde safa, tende yok mecal Erbab- gam erise de nevruza neylesn. Kelimeler - deyimler:
Zemane: Devir. imdiki zaman. Sermaye-i nifak: Bozgunluk sermayesi, sebebi. Terazu: Terazi. Meta: Mal, madde. Htr- nd: Kederli gnl. Nmurd: steine ulaamam. Bermurd: Muradna, isteine erimi. Heves-i efih: Mevki, makam istei. Mteli: Tel eden. Ltf-u peyken Yznn holuu, gzellii. Hrmn: Bir eyi elde edememe. Netce-i ml: isteklerin sonucu. Mecal: Gc, kuvvet. Erbab- gam: Gam sahipleri. Nevruz: ilkbahar balangc.

NMIK KEML (1840 -1888): Trk Edebiyat'nn en byk vatan airidir. iir, tiyatro, roman, makale, tenkid trlerinde eserler yazmtr. Eserlerinde toplum meselelerine ynelmi, vatan, millet ve hrriyet konulan zerinde durarak "toplum iin sanat" prensibini kabul etmitir. Halk uyandrmak iin nesre nem verdi. Gazetecilii ok faydal oldu. nemli eserleri: Vatan yahut Silistre, Zavall ocuk, Akif Bey (Bu eser, tiyatro eseridir). Cezmi (roman), Tahrib-i Hrbat (tenkid) vb. iirleri (Nmk Keml'in iirleri), Vasf 96

Mahir Kocatrk, Edebiyat Yaynevi, 1968 adl eserde toplanmtr. 1 Muini zalimin dnyada erbab- denaettir Kpektir zevk alan sayyad- binsafa hizmetten. (Dnyada zulmedenin yardmcs alak kimselerdir; merhameti olmayan avcya hizmetten zevk alan kpektir.) 2 Kalmaz ikbalinde daim havf eden idbardan Derd-i sariden tehai eyleyen illetlenir. (Devaml olarak bulunduu yksek takamdan decei korkusu iinde olan kii bu makamda kalamaz. Sari hastalktan korkup ekinen kii hastala tutulur.) 3 Usanmaz kendini insan bilenler halka hizmetten Mrvvetmend olan mazluma el ekmez ianetten. (Kendim insan bilenler halka hizmetten usanmazlar ve mert olan kii zulm grmlere yardm etmekten el ekmez.) 4 Kimse bilmez kadrini olduka arif berhayat Bir gherdir ma'rifet fkdan ile kymetlenir. (Bilgili kii hayatta olduka onun kymetini kimse bilmez; ustalk bir cevherdir, deeri, az oluu nispetinde artar.) 5 Yksel ki hnerinle kani olma hsan- Huda'ya mani olma. (Hnerinle yksel ancak bu ykselmeyi yeter bularak Allah 'm verdii kabiliyete engel olma.) 6 <. Sana senden gelir bir ite ancak dd lazmsa midin kes zaferden gayriden imdad lazmsa. (Bir ite hak, adalet lazmsa ancak bu, sana senden gelir: Bakasnn yardmna ihtiya gerekiyorsa zaferden midini kes.) 7 Sabit ol azminde dehr-i b-sebatn ragmna. 97

(Sebatsz dnyann inadna kararnda sabit ol.) Kelimeler - deyimler:

Muin-i zalim: Zulmedenin yardmcs. Erbab- denaed: Alak kimseler. Sayyad- btinsaf: nsafsz avc. Hav etmek Korkmak. Idbar: Dknlk, ilerin tersine gitmesi. Talihin yz evirmesi. Derd-i sari: Bulac hastalk. Tehai eylemek: Korkup ekinmek. llletlenmek: Hastalanmak. Mrvvetmend: nsaniyetli. Mazlum: Zulm grm. lanet: Yardm. Berhayat: Yaayan, hayatta olan. Ghen Cevher. Ma'rifet: Ustalkla yaplm olan ey. Fkdan: Yokluk, bulunmazhk. Ihsan- Huda: Allah'n verdii, balad. Dd: Adalet, hak, szlanma, ikyet. Gayn Baka. lmdad: Yardm. Azm: Niyet, karar, azim. Dehr-i b-sebat: Sebatsz dnya. Ragm: tnad.

* NECTf (?-1508): /V Asl ad sa'dr. Nerede ve ka tarihinde doduu kesin olarak bilinmiyor. Bir sava srasnda Osmanllara esir dm ve Edirne'de bir hamm tarafndan kle olarak alnm ve sonra evltlk edinilerek yetimesine gayret sarfedilmitir. Nect ocuk denecek bir yata esir dtnden, yetimesi iin sarfedilen gayretler boa gitmemi ve her ynyle tam bir Osmanl Trk' olarak yetimitir. Trkeyi aruza en iyi biimde uygulayanlarn banda gelir. Mahall unsurlardan faydalanmay bilmitir. Nect, XV. yzylda Ahmet Paa'dan sonra en byk air saylr. Kendisinden sonra gelen airleri etkilemitir. Dvn vardr. 1 -sr Cihanda dem olan bgam olmaz, Annn bgam olan dem olmaz.

2 jfcTabib nicesin ldrmese tabib olmaz. 3 Dr- dny bir misafirhanedir kim her gelen h ahm yazd gitti safha-i divrina. (Dnya evi bir misafirhaneye benzer. Hergelen kimse duvarna "ah ahm" diye yazp gitmitir.) 4 Pilde kun konmaz idi dide giryan olmasa Hne-i dervie h inmezdi brn olmasa. (Gz alamasayd akn gnle girmezdi {ak olmazdm), nitekim eer yamur yamasayd padiah derviin evine inmezdi; misafir olmazd.) 5 ^u emende gezmek ile zag andelib olmaz. 6 Nin yabanda kala Kabe gibi her mahcb Piyle gibi el zre tutula her gztah. (Her utanga kii niin Kabe gibi yabanc diyarlarda kalsn da, her, sra sayg bilmeyen utanmaz kii, kadeh gibi el stnde tutulsun?) 7 Birazck yi birazck dahi sakla Birazck dahi vir Tanr yoluna. 8 >fc> Tecrdlerz neyleyiserdr bize eflk Tokuz cebeli soyamaya bir yaln ac. (Biz dnyadan el etek ekmi kiileriz, bize felekler ne yapabilir? Dokuz da haramisi (ekyas) bir plak a kiiyi sayamaz. 9 Gkten ne yad kim an yer etmedi kabul. Kelimeler - deyimler:
dem: nsan. Bgam: Gamsz. Dr- dnya: Dnya evi.

98

Safha-i divn Duvarn yz. le Ak. Dide:Gz. Giryan:Alayan. Hne-i dervi: Derviin evi. h: Hkmdar, ah, padiah. BrnrYamur. Zag: Karga. Andelib: Blbl. Mahcb: Utanan, utanga. Piyale: Kadeh. El zre tutulmak: El stnde tutmak. El stnde.tutmak: Bir kimseye ok sayg ve sevgi gstermek. Gztah: Kstah, arsz, sklmas olmayan. Utanmaz. Tecrid: Dnyay, dnya zevklerini gnlden karp Allah'a ynelme. Eflk: Felekler. Yaln: plak. Ac: A olan kiiyi, a. Cebel: Da. Tokuz cebeli: Dokuz da haramisi, ekyas.

3 Mekke'de bir hane... Douran mine. Doan ilk ve sondur; Gerisi bahane... Mekke'de bir hane... 4 Sema bize seslenir; Kalma gel, ikencede! Ruhumuz ebeddir; Bunu duy, tek hecede! Kelimeler - deyimler:
Srat: 1- Yol. 2- Cennete geilmek zere Cehennemin zerinde kurulmu pek dar ve zor geilir kpr. 3- Mec. etin ve korkulu yol. Tevekkl: Her ii Allah'a brakma, ona bel balama. Itimad: Gven, gvenme, inan. Aikr Belli, ak, meydanda. ikr: Av, avlanan hayvan.

NECP FZIL KISAKREK (1905-1983): Cumhuriyet Dnemi Edebiyat'nm kendine zg zellikleri olan byk airlerinden biridir. Ayrca tiyatro yazar ve fikir adamdr. iirimize ilk defa "Ben ve ruh" meselelerini kiisel bir adan sokan airdir. iirlerini u kitaplarda bulabiliriz: rmcek A, Kaldrmlar, Ben ve tesi, Sonsuzluk Kervan, ile, 101 Hads, iirlerim, ile, Esselm. 1 Sabr, incecik srat: Murad iinde murad. Sabr Hakk'a tevekkl Sabr Hakk'a itimat. 2 Bir sr ki aikre, Ava yenik ikre. Yalnz, yalnz sabrda aresizlie are.

-NEDM (?-1730): Dvn Edebiyat'mn en byk airlerindendir. arklariyle n almtr. Bir ak airidir. Dvn'nda daha ok gazeller, kasideler ve arklarla rbler yer alr. 1 Rahzeni hr olamn dameni beride gerek. (Birinin yolunu kesen diken olursa o riinin eteini toplamas gerekir.) 2 Frsat- gftar, ya Rab! dmesin bedglara... (Allah 'ant Sz frsat dedikoduculara dmesin.) 3 Muradn anlarz ol gamzenin, iz'anmz vardr, Beli, sz bilmeziz amma biraz irfanmz vardr. 4 Olur bu rzigr elbet msait cevherin ana Heman sen hem derya * daima amade-i cu ol!

100

101

(Yaradlndaki deeri gstermeye (sunmaya) zaman elbette msait olur. Sen hemen deniz gibi dama comaya hazr ol. 5 Bir nm ne'e say bu cihann baharn, Bir sgar- keideye tut lle-zrn. (Bu dnyann baharn bir yarm nee olarak kabul et. Lle bahesini ise iilmi bir kadeh olarak farzet.) Kelimeler - deyimler:
Rahzen: Yol kesen, yol vuran. Hn Diken. Damen:Etek. Beride: Toplanm. Frsat- gftan Sz frsat. Bedg: Dedikoducu, ekitirici. Gamze: 1- Gz krpma, gzle iaret. 2- Nazla bakma. Iz'an: Anlay, kavray. Anlama. Beli: Evet. rfan: Anlay, bilme. Rzign Devir, zaman. Cevher Yaradltaki deer. Arz: Sunu, sunma. Hem:Gibi. Amade-i cu: Comaya hazr. Nm: Yarm. Sgan Kadeh, iki barda. Keide: ekili, ekilmi. Sgar- keide: ekilmi kadeh, iilmi kadeh. Lle-zn Lle bahesi.

2 ty Batan baa dnyay dolasan bulamazsn: Bir rif-i ho-sohbet baba-y zemane. (Dnyay batan baa dolasan bu zamanda, gzel ve tatl konuan bir arif, bir babacan insan bulamazsn.) 3 Hab- gaflet bizde bir tbir olunmaz hbdr. (Gaflet uykusu bizde, yorumu yaplamaz bir uykudur.) 4 r Akla marur olma Efltun-u vakt olsan dahi Bir edib-i kmili grdkte tfl- mekteb ol.( ) (Zamann Efltun'u dahi oban aklnla gururlanma, terbiyeli, olgun birini grdn zurnan mektep ocuu gibi ol.) , 5 jt Hasmn sitemin anlamamak hasma sitemdir. (Dmann ineleyici szlerini anlamamaktan gelmek dmana bir eit eziyettir.) 6 Jp Tac destar ile tefahr eden ~fc Aamaz bam keli grnr. (Tac ve soruda vnen ban aamaz nk keli grnr.) Kelimeler - deyimler:
Ehl: Sahip, malik olanlar. Mahir, stat, erbab, ehil. Dergh- Huda: Allah'n dergah, kat. rif-i ho sohbet-fi baba-y: Babacan ve gzel ve tatl konuan arif. Arif: Bilen, bilgi sahibi. nl, tannm. Hb- gaflet: Gaflet uykusu. Gaflet: Bo bulunma, habersizlik. Dalgnlk. Marur olmak: Gururlanmak. Efltun-u vakt: Zamann Efltun'u. Edib-i kmil: Olgun, edepli, terbiyeli. Tfl- mektep: Mektep ocuu. Destan Sark. 8 Efltun M.. (427-347) tarihleri arasnda yaam olan Yunanl bir filozoftur. Sokrat'n rencisidir. Kelime, mecaz olarak hakim yani bilge, (ok salam bilen ve bildiim kendisi ve dierleri iin en yararl biimde kullanabilen kimse) anlamnda kullanlr.

NEF (1572 7-1636): Asl ad mer'dir. Kaside ve hiciv vadisinde Dvn Edebiyatnn en byk airlerindendir. Trke, Farsa iki dvn vardr. Ayrca hicivlerim toplad "Sihm- Kaza" (Kaza Oklar) adl bir eseri daha vardr. Hicivleri yznden bodurularak ldrlmtr. 1 Ne dnyadan safa bulduk ne ehlinden recamz var: Ne dergh- Huda'dan ma'ad bir ilticamz var. (Ne dnyadan safa bulduk, ne de dnya erbabndan bir ey istiyoruz. Allah 'in katndan baka snacak bir yerimiz de yoktur.)
102

103

NEV (1533 -1599): Malkara'da domutur. Dvn airi. Ayn zamanda bilgindir. Drst bir kiidir. Yksek mevkilerde memuriyet yapt halde fakir bir hayat srm ve ld zaman cenazesini kaldracak paras kmamtr. Daha ok ak ve tasavvuf konularn ilemitir. iirde anlam n planda tutar. Dvnnn tertipli bir basks halen yaplmamtr. 1 * Geldimse n'ola ben uara bezmine hir det budur, hirde gelir bezme ekbir. (airler meclisine en sonra geldimse ne oldu? det budur, meclise, Heri gelenler (bykler) sonra gelir.) 2 Fark eylemeyen cevheri sarraf deildir. 3 Sabret gnl ki kalmaz bu rzigr byle. 4 A Hner akran iinde her cihetten faik olmaktr. 5 ' Gam ekme cm- mergi yeksan sunar zamane Ol zehri Cem de ekmi gerdn- dn elinden.( ) (Kederlenme! Zaman, lm kadehini bir (msavi) sunar; alak felein elinden o zehri Cem de imi.) 6 NevTye ltf et mum ol, kim zahr-i vakt ola; Bky'yi Sultan Sleyman etti Selman- zaman(10).
9 Cem, ran Pidadiyan hkmdarlarnn drdncsdr ki, arab bulduu sylenir. Martn yirmi ikisine tesadf eden Nevruz bayram da onunla ilgili olarak kabul edilir. Asl ad Cemid'dir. Cem yini, arap ierek elenme anlamndadr. Divan airlerimiz, ranllarn etkisinde, arap kadehini (Cm- Cem) tamlamasyle kullanmlardr. 10 Beyitte ad geen Selman, Selman- Farisi'dir. Hazreti Peygamber zamannda, zellikle Mslmanl kabul edii ve Hendek Sava'nda, Medine'nin etrafnda hendekler kazlmasn tavsiye ederek ehrin korunmasn salamas, Hazret-i Muhammed'in sevgisini kazanmasna sebep olmutu. Onun iin yle diyordu Hazreti Muhammed: "Selman bizim ailemiz efradndan, EM-i Beyt'ten saylr". Selman- Farisi, bu yzdendir ki

(NevTye ltfet, yardma ol ki zamann tutulmu, gl insanlar arasnda saylsn, sknt ekmesin; Sultan Sleyman, Bakyi zamann manen en zengin adamlarndan biri haline getirmedi mi?). 7 Gnldendir ikyet, kimseden feryadmz yoktur. Kelimeler - deyimler:
uar: airler. Bezm: Meclis. Konuma, yiyip ime meclisi. uar bezmi: airler meclisi. Ahin Son, en sonra. Ekbir: leri gelenler, bykler. Rzigr: Zaman, devir. Akran: Yaa veya mevkice eit olanlar. Faik olmak: stn olmak. Gam ekmek: Kederlenmek. Cm- merg: lm kadehi. Yeksan: Bur, msavi. Gerdn- dn: Alak felek, alak dnya. Mutn: Yardma. Zahr-i vakt olmak: Zamann tutulmu, gl insanlar arasnda bulunmak. Feryad: 1- Yardma arma. 2- Ses, yaygara, barma.

NEVN EMGEN (1928-...) Adndan devaml bahsedilmesi gereken mtevaz bir kadn airimizdir. zellikle rubaileri her ynden baarldr. Rubailerinde bizi iten ie saran bir ahenk, tefsire msait bir hava bulunmaktadr. Bir edebiyat retmeni olan Emgen'in eserlerinden birka aadadr: Anlaan ve Yaanlan Sevgiler, Deyilerden Sevgiler, Gnlden Esintiler (Rubai 1er). 1 Biz an yk gam yk sardk durduk Bir gn Veli derghna vardk durduk Verdik eli, zdk dili, grdk cam biz Pervane olup ak ile dndk durduk
tarikatlarn ulu kiilerinden biri olarak sayld. NevTnin bevitinde, Sultan Sleyman Baki Efendi'yi nasl zamanla bir Selman- Farisi haline getirdi, onu ykseltip deerlendirdi ise kendisinin de byle bir ululua ermesini Allah'tan niyaz etmektedir.

104

105

2 Dost var dili bal gnl muhabbet doludur Dost var ii nefret d ibret doludur Hi kimseyi sevmez ama sevmi grnr Sevsek ne olur herkesi Allah kuludur > r3 Dolsun iimiz nurlarnsn ktden Rab'dr gece gndz bizi her an gzeten Ondan te yoktur bilecek halimizi Derman verecektir o gnller fetheden 4 Hep byle siyahtr, gece bilmez beyaz ster ama grmekryine sevmez beyaz nsanlara hastr yaamr her ikisi Salar ise hi kimseye vermez beyaz 5 Bitsin bu oyun ok yakacak canlar bak Menzil dne nispetle bugn fazla rak Sal bahtm rzgrlara yaprak misali Yok resi sen her eyi Allah'a brak NEYL (1692 -1748): Asl ad Ahmet'tir. stanbul kadlarndan Mirza Mehmet Efendi'nin oludur. zmir, Msr ve Mekke kadlklarnda bulunmutur. Bir ara kazasker de olmutur. iirlerinde zaman zaman atasz, deyim ve mahall szlere yer verdii grlr. Ayrca tasavvur! konulara da eildii olmutur. 1 * Gnl ayar iin incinme yre, Gl olmaz ba- lemde dikensiz. (Gnl sen bakalar iin sevgiliye-kzma, ona ksme. Zira dnyada (Dnya bahesinde) dikensiz gl olmaz.) 2 Encama erer mevsim-i gl, hara da kalmaz. (Gl mevsimi sona erer, dikene de kalmaz.) 3 rler deme kemend-efkene nahcir olmaz. 106

(Aslanlar, olur olmaz kemend atcya av olmaz.) 4 Heyle i gren kii mihnetle can verir. Kelimeler - deyimler:
AynGayrlar, yabanclar, bakalar. Ba- lem: Dnya bahesi. Encam: Son. Mevsim-i gl: Gl mevsimi. Hn Diken. tn Aslan. Kemend-efken: Kemend atc. . Nahcir: Av. Mihnet: Zahmet, eziyet. Sknt, dert.

NEYZEN TEVFK KOLAYLI (1879 -1953): Hiciv ve ney stad. Babasnn ad Fehmi'dir. Asl Bafral olup Bodrum'da domutur. Ney ve iire dknl yznden izmir dadisi'nden ayrlm kendim tamamiyle ney almaya ve iire vermitir. iirdeki eksikliini air Eref, Tokadizade Sekip ve stanbul'da Mehmet Akif ten ald derslerle gidermitir. 1913'ten soma derbeder bir hayat yaamaa balam ve bu hayat lnceye kadar devam etmitir. iirlerini Hi, Azab- Mukaddes adl iki kitapta toplamtr. Hicivlerinde hakszla kar km ve ktlerle devaml bir mcadele srdrmtr. Yetmi drt yllk hayat meyhane-hastane ve tmarhane arasnda gemitir. 1 Sanma ciddiyet ile sarfederim sanatm, Ney elimde suyu durmu kuru musluk gibidir. Bezm-i meyde sfehamn saza meftun oluu Nazarmda su ien eee slk gibidir. 2 i - Gah mevki, kan, ok oldu gzmden deli; " Bunlann hiliini ben bilerek rendim. 107

j imdi de kalmad nakdin nazarmda kadri: ^ Kirli ellerde grnce paradan irendim. 4f stne alma, fakat dinle samur krky sen, Nasl olsa kabahat sahibim terketmez.
4 3

A Her eyin bir ekli var, her derdin her ilc... Trl trl yemiler verir dnya aac. Zafer etin, ilim g, bozgun kt, ak ac. Halbuki bahtiyarlk: Belirsizdir ve tektir. RAGIP PAA (KOCA) (1699-1763) Dvn airi. Byk devlet adamlarndandr. Dvn' ile Mnet' (Mektuplar) nemli eserleri arasndadr. Didaktik iir alannda varlk gsterir. Nb'nin deta bir devamdr. Baz beyitleri hl atasz gibi sylenmektedir. 1 -X Ndir bulunur tynet-i kmilde kusur Kem-myeden eyler ne ki eylerse zuhur. (Olgun yaradltaki bir insanda kusur az bulunur. Ne ki karsa mayas kt olandan kar.} 2 Muzaffer vakt-i fursatta addan intikam almaz Mrvvetmend olan nkmi-i dmenle km almaz. (Muzaffer olan frsat zamannda, eline frsat getii halde dmanndan c almaz; mert olan, kalbinde insanlk duygusu tayan, dmannn mahrumiyetiyle muradna ermi olmaz.) 3 Miyn- gft gda bed-meni hm eder kubhun ecaat arzederken merd-i kbti sirkatin syler. (Kt huyu bulunan, dedikodu yaparken lf arasnda kendi ruhunun irkinliini, ktln belli eder; ingenenin merdi de kabadaylktaslarkenyapthrszl syler.) 4 henden olsa da felein ek kemann ekme felekte sillelerin imtinmm. ( )
11 Bu beyitte sz geen "felein demirden yaym ekmek" ile anlatlmak istenen udur: Felein her trl bel ve zorluuna katlanarak onun dertlerine gs germek, strabna katlanmaktr. Yayn demirden olmas strabn derecesini gstermesi balonundan ilgi ekicidir.

Her ne yap, becerip izzet-i nefsinle gein, Kimseden bekleme yardm, iki el bir ba iin. 5 Delikli demirin vurmaz olmaz, Ardna geip de gz uydurmal. u insan olunun kanmaz olmaz, zn bip de sz uydurmal. Kelimeler - deyimler:
Bczm-i mey: arap meclisi. Sfeha: Sefihler, alaklar. Meftun olmak: Gnl vermek, vurulmak. Cah: Makam, mevki. Nakid: Ake, madenden para. zzet-i nefs: Onur, zsayg.

NHAL ATSIZ (1905-1975): Mill iirleriyle tannm olan Atsz, bir mefkure adamdr. Trklk ideali iin yularca ylmadan uram ve geni bir evreye mill ynden etkili olmutur. Atsz ayrca bir dnrdr. Edebiyat ve tarihle ilgili baarl eserleri yannda dergicilik alannda da genlii uyarc almalar baarl olmutur. 1 fc Bilmezsen eer gemii, topraklar git, kaz; Otlarla bceklerde dnn yd bulunmaz, nsansa btn asn aar htralarla. nsan ona derler ki yaar htralarla. 108

109

(Demirden olsa dahi felein yaym ek, ancak alak kiilerin yaptklar iyilii baa kakmalarn ekme) 5 Ragb mdhaneyle riyadr zamanede Dnyy sanma cevr sitemdir harb eden. (Dnyay harap eden, hakszlk edip incitme ve zulm deildir. Dnyamz harap eden dalkavukluk ve ikiyzllktr.) 6 fr- Kse-i lebriz fafur olsa da vermez ada: 4Q Servet efzayi bulunca aniye hissetlenir. (Dolu kse fafur olsa da ses vermez: Servet, oalnca zenginler pintileir.) 7 Bihit andka zahit eki rbn lezzetin syler. (Kaba sofu, cennetten bahsedildike sadece yiyip imenin lezzetinden dem vurur.) 8 "A^ Olaym kaydden azade diyen kayde der. (Koyusu, aldrmaz olaym diyen kii muhakkak kendini dnceye kaptrr.) 9 Efendi, ta'nedenin akl var m Mecnun'a: Gruh-u ehl-i heva ire bir mi, bin deli var. (Efendi, Mecnun 'u yerenin akl var m? Zira u toplulukta hrs sahipleri, nefsine dkn olan bir deil, bin de var.) 10 Eer maksd eserse msra- berceste kfidir. (Eer meram edilen "eser" ise sekin bir msra kfidir.)
0e**~i ist Aziz olmazd Yusuf ekmese dmen Zleyha'dan. Hev nefsten^sermye-i izzettir,istina
ifc

(Benlie tutkunluktan, tokgzllk ycelik sermayesidir; Yusuf Zleyha'dan eteini ekmeseydi sevgide stn tutulmazd.) Kelimeler deyimler:
Tynet-i kmil: Olgun yaradl. Kem-mye: Mayas bozuk, asl, cevheri bozuk. Vakt-i fursat: Frsatn ele getii zaman. Ad: Dman. ntikam: c alma. Mrvvetmend: nsaniyetli. Nakmi-i dmen: Dmann mahrumiyeti, muradna nail olmamas. Miyan- gft fi g: Lf aras. Gfift fi g: Dedikodu. Bed-meni: Kt huylu. ham: Vehme drme. Kubh: irkinlik. ecaat: Yiitlik, bahadrlk. Q^ Merd-i kbt: ingenenin merdi, yiidi, cesuru. Sirkat: Hrszlk. henden olsa da felein kemann ekmek: Felein demirden yaym ekmek. Felein demirden yayn ekmek: Onun bin bir trl belsn, zntsn, strabm ekmek, ona gs germek, dertlerine katlanmak. ifle: Terbiyesiz, alak. tmttnfln: Baa kakma, minnet. Mdahane: Koltuklama, dalkavukluk. Riya: kiyzllk. Yalandan gsteri. Cevr: Hakszlk edip incitme. Sitem: 1Hakszlk, zulm. 2- Eziyet. 3- kma. Kse-i lebriz: Dolu kse. Efzayi: Artma, oalma. Agniya: Zenginler. Hisset: Pintilik, hasislik. Bihit: Cennet. Eki: Yeme. firb: me. Kayddan azade: Kaytsz, aldrmaz, umursamaz. Ta'n etmek: Yermek, beenmemek, irenmek. Gruh: Kalabalk, topluluk. Heva. Dknlk, tutkunluk. Ehl-i heva: Hrs sahipleri, nefsine dknler. Maksd: Meram olunan, dilenilen ey. Msra- berceste: En gzel, en kuvvetli msra. Neft: 1- z varlk. 2- Beden istekleri. Benlik. stina: Tok gzllk.

_________ l

lA 110 111

Sermye-i izzet: Ycelik sermayen. Dmen: Etek. Aziz: Sevgide stn tutulan. YUSUF: Benisrail'den Yakup Peygamber'in olu olup, kardeleri tarafndan kuyuya atlmtr. Kurtulduktan sonra Msr'da kle diye satlan ve sahibinin kars ZLEYHA'nn sevgisine karlk vermedii iin zindana atlan, Msr hkmdarnn ryasn doru olarak yorumlad iin zindandan kurtulan ve sonra da Msr idaresinin basma geen nl peygamber. Gzellik sembol. Yusuf ile Zleyha vak'as, Kur'an'da anlatld gibi Dou yazarlarnn nemli konularndan biri olmutur."

RAHM (MUSTAFA EFEND) (? - 1750): Krml, air ve yazar. ran'a, sefir olarak tayin edilen Kesriydi Hac Ahmet Paa ile birlikte vakanvis olarak gitmi; gidi ve dnnde grdklerini ve Nadir ah hakkndaki intibalarni anlatan bir ran Sefaretnamesi kaleme almtr. Dvn da vardr.
1

Ni-i kejdm: Akrebin inesi. Reg-i hasid: Kskancn kskanl. Hatr- dfln: Bilgili olann hatr. Gamgin: Tasal, kederli. Suret-i bed: irkinin surat. Cebhe-i mir'at: Aynann yz. in: fke, dargnlk, kzgnlk. PnDolu. Pr in: Kzgnlk iinde. Abistan- safa v keder Safa ve kedere gebe. Leyl: Geceler. Meime-i eb: Gecenin karn.

RAD (MEHMET) (7-1735): stanbul'da domutur. Medresede okumu ve mderris olmutur. Sadrazam Ali Paa tarafndan len Naima'mn yerine vakanvis tayin edilmitir. 1660-1722 tarihleri arasndaki olaylar kaleme alm ve be cilt tutan ve kendi adm verdii Rait Tarihi'ni yazmtr. III. Ahmet ve Damat brahim Paa'ya ait yazlanlar vg snrn aamamtr. Gerek tenkit ve gerekse tahlil bakmlarndan derin olmayan Rait Tarihi, III. Ahmed devrine ait olaylar etraflca anlatmas bakmndan bir zellii vardr. Raid'in airlii orta derecededir. 1 knca nam mey mlkla bir rindin Elinde ab grlse arabdr derler. (Bir rindin ad arap iiciye knca, elinde su grlse araptr derler.) 2 Eder inam giriftar- elem kayd- maa: Mrg kim dane telnda ola dama der. (Maa tasas (dncesi) insan derde tutkun eder: Ku dane telnda olursa tuzaa yakalanr.)
3

Hner dy tatl dil ile tesmimdir, yoksa Nedir fark zeban- cangdazn ni- kejdmden. (Hner dman tatl dille zehirlemek (fikirlerini ona kabul ettirmek) 'tir, yoksa canyakc dilin akrebin inesinden fark nedir?)
2

Reg-i hasid hatr- dny gamgin eylemez: Suret-i bed cebhe-i mir'at pr n eylemez. (Kskanan kskanl bilgili olan kiinin hatrn gaml bir hale getirmez: irkinin surat, aynann yzn kzgnlk iinde brakmaz.)
3

Abistan- safa v kederdir leyl hep: Gn domadan meime-i ebden neler doar... (Geceler, safa ve kedere gebedir hep: Zira gn domadan gecenin karnndan neler doar?) Kelimeler - deyimler:
Ada: Dmanlar, yabanclar. Tesmim: Zehirleme. Zeban- cangdaz: Can yakc dil.

Cihanda devlet eder aybn demin mestur: Gnah ederse de farza sevabdr derler.

113
112

(Cihanda, insann aybn devlet rter: Tutalm ki, gnah etmitir o zaman da sevaptr derler.) 4 ikyettir cevab her kime dersen "nedir halin?" 5 Takrir edemem ektiim lm felekten, Zira ki ann zikri de bir gne elemdir. (Felekten ektiim aclan syleyemem. Zira onun hatrlanmas da bir trl elemdir (acdr).
6

Tekpusuz gelen nimette vardr lezzet-i dier. (Dalkavukluk yapmadan gelen nimette bir baka lezzet vardr.) Kelimeler - deyimler:
Mey: arap, m: ici. Mey m: arap iici. Rind: Kalender, dnya ilerine aldr etmeyen. Dvn airlerince asrlarca kullanlan rindlik, sadece bir kavram deil, bizzat yaanan bir hayat anlay ve dnya grdr. Ab: Su. Giriftar- elem: Derde, gama tutulmu. Mrg: Ku. Dm: Tuzak. Mestur rtl, kapal. Faraza: yle ki, tutalm ki Takrir etmek: Sylemek, anlatmak. lm: Elemler, aclar. Gne: Trl, eit. Tekpusuz: Dalkavukluk yapmadan. Lezzet-i dier Baka lezzet.

1 ki eyden hazer eyle daima Yere bakan, yava akan demiler. 2 Bir itin lm yakn olunca, Cam duvarna siyer demiler. 3 Kimselere varp srrn syleme Diini gstermez kapan demiler. 4 Sz dediin benzer hem ya deriye eksen her tarafa sner demiler. Kelimeler - deyimler:
Hazer eylemek: Kanmak, saknmak. Siymek (Kedi, kpek) emek. Snmek: 1- Esnekliini kaybederek gevemek. 2- Kopmadan uzamak.

REFK: Hayat hakknda tam ve kesin bilgi yoktur. Cnklerde iirlerine tesadf edilmektedir. 114

RIZ TEVFK BLKBAI 0870-1951): Edirne doumludur. Mehmet Tevfik Efendi'nin oludur. 1899'da Tbbiye'den mezun oldu. nceleri Servet-i Fnun airleri yolunda iirler yazm, sonralar halk edebiyatmzdan yararlanarak heceyi ahenkli hale getirmitir. Rz Tevfik, ak, htra, gurbet, yatan hasreti ve tabiat,gzellikleri ile ilgili temalar ilemitir. Tek iir kitab Serb- mrm' dr. 1 Mamurede doar manev inan, Terbiyeyle byr kudreti imn, Senin aradn nimet-i irfan, Yaban yerde biten yemi deildir. 2 rr- hakikati gnlden ren, rif-i gh o zevki veren, Gnlden ak ile ddan gren Benk bade, afyon, haha deildir. 3 Alaa meyledip su gibi akma, Getiin yerlerde amur brakma. 115

A Altndan olsa da zillet halkas Onu kpek gibi boynuna takma. 4 Ham ervah her yarde var yn yn Nedir onlarla verip aldn. Uzlete mail olan gnlne sn Cihan gnl kadar geni deildir. 5 Gizli bir kuvvetin kahir eliyle, lecektir insan her emeliyle. 6 rifsen kmiller nnde eil!. lminle nme! Sen kendini bil!... 7 Hey Rz znde Hak mstetirdir, Sen, ben dediklerin vehm-i zahirdir. Ayr gayr deil, dirlikte birdir, Yedimiz, krkmz, yzmz bizim. 8 Hepsi yalan, geldi geti; fni dnya bir dtr.
Kelimeler - deyimler
Mamure: nsan bulunan bayndr yer. Srr- hakikat: Gerek sr, lhi hikmet, insan akimin ermedii gerek. rif-i agh: Her eyi bilen, manev ynden ycelmi. Ddan Cennette Allah'n manev grn. Benk (beng): Banotu bitkisi ki, bunun tohumundan afyona benzer bir uyuturucu yaplr. Bade: arap. Zillet: Alaklk, aalk. Ham ervah: Manev ynden bir eitime tabi tutulmam, olgunlamam olanlar. Uzlet: nziva, bir tarafa ekilip kendi kendine oturma. Kahin Kahreden, zorlayan, yok eden. Mstetin rtl. Gizlenen. Sald. Vehm-i zahir Grnrdeki kuruntu. Ak phe. Dirlik: Huzur, refah.

alanda gzel iirler yazmaa balamtr. Hecenin yamnda aruza da yer vermitir. Yunus'un mistik etkileri yer yer kendini gsterir. iirlerini bir kitapta toplamam, dergilerde kalmtr. 1 Senden aldm i kzm. Ltfeyle, a kr gzm. Kabul edip ol szm: Mnkirle bir tutma beni. 1 Blbl ettin, ilet bari, Son menzile ilet bari. Ey Rz'nn Yce Yr'i, Bir dem sensiz etme beni!... 3 Sevmek bize, yanmak bize. Her zevk ele kalsn! Kelimeler - deyimler:
Mnkir: nkr eden, inkarc. Kabul etmeyen. Yce yr: Allah.

RUH (1548-1605): Ruhf-i Badad adiyle de anlr. Badat'da domutur. Asl ad Osman'dr. Rumeli Mehmet adnda bur askerin oludur. Toplum meselelerine ilk defa ilgi gsteren bir dvn airidir. Toplumun zayf taraflarn aratrm, menfaat dkn iki yzlleri, ham sorulan yerden yere vurmu, onlar toplum asalaklar olarak iln etmitir. Terkb-i Bend'i mehurdur. 1 ^ Sim ile zeri kendine, kat kat siper etsen Merk okunu gemez mi samrsn siperinden. (Gm ve altm kendine kat kat siper etsen, bu siperden lm okunu gemez mi zannedersin?) 2 Halka kin eylome ger varsa mrvvet sende Seni zemmeyliyen medh ile kl sermende. (Eer sende insanlk varsa halka kin tutma, seni ktleyeni verek utandr.)

RIZ MT (1922-1977): Erzurum'da domu Ankara'da lmtr* iire halk tarz ile balam, sonralar tasavvuf halk iiri tarzm benimseyerek bu 116 117

3 Arif ki ola mdbir ndn ola mukbil kbline yf lemin idbrma hem yf (Bilgili, olgun insanlar sknt iinde, bilgisizler, deersiz kiiler ise yce mevkilere kmlar: Byle ycelie ve byle yoksullua yuf olsun.) 4 Bir kimseyi kim cbbe v destar ile grsen Eylersin nn cbbe v destarna ikram. (Bir kimseyi cbbe ve sang ile grsen, onun cbbe ve sarna sayg gsterirsin.) 5 ^L Zahir bu ki hir yeri hk olsa gerektir Ger dirheme muhta ola ger mlik-i dirhem. (Bu pek aktr ster paraya muhta olsun, ister paraya sahip bulunsun, zengin olsun; herkesin en son yeri muhakkak toprak olacaktr.) 6 jL Z-kymet olunca nidelim ch celli Yf an satan dna hardnna hem yf (Mevki ve byklk para karlnda olunca ne yapalm? Onu satan alaa, satn alana dayuf olsun.) 7 Cehd eyle hemen, gayr eline bakmaya gr kim Benden ne sana fide, senden ne bana var! (alta bakasnn eline bakma, ki ne benden sana ne de senden bana fayda vardr.) Gr zahidi kim shib-i ird olayn der Dn mektebe vard bugn std olayn der. (Kaba sofuya bak, doru yolu gsterici olaym der; dn okula gitmee balad bugn muallim olaym der.) 9 Bu lem-i fnide ne mr ne gedyz A'llara a'llanuruz pest ile pestiz.

(Bu geici dnyada ne bey ne de dilenciyiz. Karmzdaki kii nasl hareket ederse biz de yle hareket ederiz: Yani byk kiilerle byklemr, kk kiilerle kk oluruz.) 10 Bu lem-i fnide safy ol eder kim Yeksan ola yamnda eer zevk u eer gam. (Bu geici dnyada, zevk ile gam bir tutan kii safa iinde yaayabilir.) Kelimeler - deyimler:
Sim: Gm. Zer Altn. Merlu lm. Mrvvet: 1- Yiitlik, mertlik. 2. nsanlk. Zem: Yerme, ayplama. Ktleme. erm: Utanma. Mdbir. Talihsiz, dkn. Hflk: Toprak. Mukbil: lkballi, mutlu. kbal: lerin dzgn gitmesi. Talih dzgnl. tdbr: Talihin yz evirmesi. lerin iyi gitmemesi. Dknlk, yoksulluk. Yuf: Knama, znt, nefret bildirir. Destan Sark. kram: Ismarlama. Sayg gsterme. Ba. Zahir Ak, belli. Ahin En son, en sonra. Mlik-i dirhem: Paraya sahip. Dirhem: Gm para. Para, ake. Z-kymet: Kymetli, kymetdr, pahal. Ch: Mevki, makam. Cell: Byklk, ululuk. Dn: Aalk, alak. Haridr Satn alta, satn alan. Cehd etmek: almak, abalamak. Shib-i ird: Doru yolu gsteren, ird edici. Zhid: Ar sofu, kaba sofu. stad: Muallim, usta, sanatkr. Mln Bey, veli. Ged: Yoksul, dilenci. A'l: Yksek, yce. Pest: Alak, aa. Yeksan: Bir, beraber.

118

119

RUHSAT (1856-1899): Saz airi. Kangal'n Delikta bucanda domutur. Asl ad Mustafa'dr. Okumay kendi kendine rendi. eitli ky ilerinde alt. Sonra gurbete karak btn Anadolu'yu dolat. Kynde lmtr. Komalaryle tannmtr. Hece yannda aruzu da kullanmtr. Ruhsat tasavvufa baldr. retici mahiyetteki manzumeleri ilgi ekicidir. Bir Bektai derviidir. 1 Nefis nere dersen ora vanrdm Ama lkin havf- Rahman olmasa. Bir lahza ayrlmaz nefsin yolundan Eer bir kiide iman olmasa. 2 Ruhsat yz bin haln olsa, ok yeilin aln olsa, Dnya kadar maln olsa, Sararlar ak beze bizi. tan Nasihatim budur sana bir t: ^ Szn bilmeyen kuldan rak ol. Yoklamadan geme her bir dereyi, Dibi grnmeyen glden rak ol. 4 Kimse bilmez kimsenin maksudunu, Bilen hani dmann, dostunu? Cmlesi giyinmi nmert postunu, Avrat belli deil, er ebelli deil. 5 Ocak yanmaz olsa yaa bahane, r Kendi den bulur taa bahane, Akl yoksa bulur baa bahane. Kelimeler - deyimler:
Havf- Rahman: Allah'n korkusu. Nefis: & varlk. Beden istekleri. Maksud: stenilen ey, istek, gaye, hedef, niyet. Nmert: Alak.

Avrat: Kadn, kar.

SABAHATTN ANKAYA (1921-...): Nide'de domutur. Babas eski bir askerdir. Sabahattin ankaya, dncelerini kolayca hicve dkveren ve dndrrken ineleyen bir kiilie sahiptir. ok zaman yaad hayatn intihalarm iire dkm veya grp duyduu olaylar hicvi iin malzeme olarak kullanmtr. Satirik dncelerinin haricinde ak iirleri de yazm, mistik konulara da yer vermitir. Eserleri, Ak stne, Ta Yamuru, Elif ile Yusuf. ,1 Kpek derisinden krk olmamtr, Ktlk, seninki, ilk olmamtr. Sanma ki kalacak bu kudret sende, Mahkeme kadya mlk olmamtr. 2 Rabb'im, u benlii kar, at benden, Gitsin, "Ben, ben! diyen bu inat benden. ime bir yle dol ki sonunda Daha kk kalsn, kinat benden. 3 u gk kubbe, bir minyatr noktadr, Varln, hem azda, hem de oktadr, yle bir btn ki birliin Sen'in, Kinatta Sen'sin, kalan yoktadr. 4 Adam olmaynca adam, jf Bir cbbedir makam, Ya dar gelir ldrr, Ya bol gelir gldrr. SABT (1650-1712): Dvn airi. Asl ad Aleddin'dir. Bosna'da domutur. stanbul medreselerinde okumu ve mderrisliklerde bulunmutur. Bilahare Bosna, Manisa, Diyarbakr ve Konya kadlklarnda vazife grmtr. iirlerinde mahall hayat aksettirmeyi sever. Cinas sanatm en iyi kullanan bir airdir. Ataszlerine, hikmetlere iirlerinde fazlaca yer verir. Dvn Edebiyat'nn en orijinal airlerinden biridir. Eserleri: Dvn, 121

120

Zafernme, Derenme, Berbernme. Sabit, Nedim'i, etkiledii gibi, Mnif, Hatem, Beli ve 19. yzylda da Vehbi, Fazl, Surr adl airleri de az ok etkilemitir. 1 Nshan maraz- aka il eylemedi hi, Ey eyh-i kerametfru, ez de suyun i!... (Yazdn muska ak hastalna hi iyi gelmedi, yararn grmedim: Onun iin ey keramet taslayan eyh, muskan ez de suyunu i.) 2 M Ab u tab kesilen gl varak- ruhsara Haftada iki tra ile taravet gelmez. (Tazelii yok olmu gl yaprana benzeyen yze, haftada iki tra ile tazelik gelmez.) 3 . Dehen-i haner-i sertizini tiz etmektir, En byk efkati kurbanlara kasablarn. (Kasaplarn kurbanlara en byk efkati ban azn hemen keskin etmektir.) 4 Zahid, bu brudetle eer duzaha girsen Bir lle duhan imee ate bulamazsn. (Sofu, bu souklukla eer cehenneme girsen, bir lle ttn imee ate bulamazsn.) 5 Birader eski mesel: Yresi olan gocunur. Bu zahm ile hareketten de ihtiraz ederiz. (Arkada, eski szdr: Suu, hatas olan lai en kk bir hareketten phelenir. Biz bu yara ile hareket etmekten de ekiniriz.) 6 Ho gelir ehline ly- irk-i dnya: Cameldelii zinetidir bakkaln. (Hayatn kirli gsterisi ehline ho gelir: Elbise kirlilii bakkaln ssdr.) 122

7 Der-i muarazay ama fasl- sohbette: Gcrt etme, ayptr, sarir-i bab gibi. (Sohbet srasnda kavgaya kap ama: Kapnn gcrts gibi gcrt etme, ayptr.) Kelimeler - deyimler:
Nsha: Baz hastalklar, baz skntlar ortadan kaldrdna inanlarak stte tanlan yazl kt, muska. Maraz- ak: Ak hastal. eyh-i keramet-fru: Keramet taslayan eyh. Ab u tab: tazelik, parlaklk, holuk. Taravet: Tazelik. Brudet:Soukluk. Duzah: Cehennem. Duhan: Ttn. DehemAz. Sertiz: Ucu sivri. Keskin. Tiz: abuk. Sabrsz. Mesel: Eski sz. Y&resi olan gocunun Alnarak tela dmek, phelenmek. Zahm: Yara. htiraz etmek: Saknmak, ekinmek. Alyi: Bo, geici ss ve gsteri. irk: Kir, pislik. Came: Elbise. lde: Bulam, bulak. Camelde:Elbise kirlilii, bulakl. Zinet: Ss. Der-i muaraza: Kavga kaps. Sarir-i bab: Kapnn gcrts.

SALM TEN (BABA SALM) (1887-1955): Trabzon'da domutur. Daha ok Baba Salim diye anlrm. Babasnn ad, Abdurrezzak Efendi'dir. Muntazam bir renim grmemitir. Okumay renebilmitir. Zamanla halk iirinde ilerlemi ve adndan bahsettirmee balamtr. Destanlar, komalar, gazeller, muhammesler yazmtr. 1946'da Nesib Yamurdereli'nin hazrlad bir eserde hayat ve btn iirleri bulunmaktadr.

123

1 Korkma, bu gamla doluJali perian da geer, Geer elbet bu dakika, ah u efgan da geer. 2 ki gnlk u cihanda bir kak orba gerek, Han gider, hane gider, mal- firavan da geer. 3 lmine marur olup tutma kafa kimselere, Belki bir gn gelecek ilm ile irfan da geer. 4 Koma vicdan elinden yaym mal diyerek Yklr kubbe-i hamam dahi klhan da geer. & Minnet etme felee akil isen bir ean iin ( ) nk Lokman Hekim'in verdii derman da geer 6 Cehdeyle ayrlma hi doru yoldan ^g Yoksa ki dersin ayaktan koldan. Ne fayda ders alsan yzbin okuldan, Mademki znde noksandr ahlk. 7 yi bir namla cihandan sefer etmektir hner; ektiin ampanya ile itiin ayran da geer. 8 Hercmer oldu cihan eski letafet kalmad, Blblnde name yok glde zarafet kalmad. 9 Dikkat etmezsek eer ahlka iy (i) gelmez sonu Doru sandn ahsta istikamet kalmad. Kelimeler - deyimler: Ah: ekme, hayflanma. Efgan: Ac ile
barp arma, feryat ile barma. Mal- firavan: ok mal. Kafa tutmak: Boyun ememek iin kar gelmek. 12 Kiilii hakknda kesin bilgimiz yoktur. Onun Habe olduu zannedilmektedir. Ad eitli efsanelere karm, hekim ve bilgin bir kii olarak ansiklopedilerde ver alr. Kur'an'da da ad geer: Lokman sresi, 31/12, 13,16. Lokman ad bugn daha ok iyi doktorun bir sembol olmutur.

Kube-i hamam: Hamam kubbesi. Klhan: Hamamlar stan, hamamn altnda bulunan kapal ve geni yer. Cehd: alma, abalama. Hercmer: Karmakark, alt-st.

SARI MEHMET PAA (1666-1717): Bir bakkaln oludur. Bundan tr "bakkalzde" lakabyla anlr. Maliye mesleinde ykselmi, ancak ekememezliin kurban olmu ve Ocak 1717 tarihinde, "dikkatsizlik, ihmal, Tamvar kalesinin dman eline gemesine sebep olmak ve padiah hakknda kt sz sylemekle sulandrlarak idam edilmitir. Eserleri: 1- Nesayih-l Vzera v'el mera (Emirler, Vezirlere tler), 2- Kitab- Gldeste. 3- Zbdet-l Vekayi (Olaylarn z). 1 Mal ok itme, hazer eyle azabndan hem: Renci artar ar olduka yk hammaln. (Hayatnda fazla mal edinme, azabndan sakn, zira: hamaln yk arlatka sknts artar.) 2 Yanna salma fakirin krn, Ne bilirsin nic'olursun yarn. 3 , Edeb bir tac imi nur-u Hda'dan, Giy ol tac emin ol her beldan. (Terbiye, gzel ahlk, Allah'n nurundan bir ta imi; her beldan emin olmak iin o tac giymen gerekir.) 4 tme dervii ab pe hakaretle nazar O da halince fena milketinin ah geer. (Ab giymi olan dervie hakaretle bakma. Zira o da bu geici mlkn kendince ah saylr.) 5 Yr ol dostlarna bar olma, Su-i hulk ile dil azar olma. Kimsenin cevr ile cann skma, Hatnn yapmaya sa'y et, ykma. 125

124

(Dostlarna yk olma, yardmc ol. Huy ktl ile gnl incitme. Kimsenin hakszlkla cann skma. Onlarn hatrn yapmaa al, hatrn ykma.) 6 Gybetin bir szn terkede gr; Hi ekme nevafile zahmet Hazret-i izzetle o sevgilidir, Klmadansa namaz bin rekt. (Arkadan ekitirmenin bir szn terkede gr; nafile namazlar klacam diye hi zahmet ekme. nk bin rekt namaz klmadansa gybetin bir szn terkettiin takdirde Allah'n sevgili kulu olursun.) 7 Kimseye buz u adavet etme, Terk-i asayii det etme. Gazab hiddet kin gsterme, Kimseye in-i cebin gsterme. (Kimseye hn duyma ve dmanlk etme; rahat ve huzuru terketmeyi yani huzursuzluu det haline getirme. Kimseye, kzgnlk, fke, hiddet ve kin gsterme. Dargnlk gsterme.) 8 Bir kii Um latifeyi ok ide, <. "^ Eksilir rz-u vekan gider. ^ Alr nktelerle her sim, Kef-olur cmle ayb, n gider. (Latifeyi ok seven birinin namus ve onuru yok olur: nk nktelerin sylenmesi srasnda her gizli eyi meydana kacandan btn ayplan herkes tarafndan anlalr ve kiinin utanma duygusuyokolur.) Kelimeler - deyimler:
Rene: Sknt. Kn Kazan. Salma: Brakma. Nur-u Hda: Allah'n nuru. Aba: Aba, kaln kaba kuma ve bu kumatan yaplm olan bol, geni stlk. Aba pue: Aba giyen. MllkefcMlk.

Yn Yardmc. Bar. Yk. Su-ihulk: Huy ktl. Azan ncitme. Cevn Hakszlk, ez, cefa. S'ay (sy) etmek: almak. Gybet: Bir kimseyi arkadan ekitirme. Yerme. Knama. Nevalil: Nafile namaz. Bugz: Hn. Adavet: Dmanlk. Terk-i asayi: Rahat, huzuru terketme. Gazab hiddet: Kzgnlk, fke. in-i cebim Dargnlk. Irz- vekan Namus ve onur. n gitmek: Utanma duygusu yok olmak.

SEYRN (1807-1866): Saz airi. Everek'de (Develi) domutur. mam Cafer Efendi'nin oludur. Talamalaryle tannmtr. Bir ara stanbul'a gitmi, burada medreseye devam etmi ve buradaki airler topluluuna kendisini tantm ve kabul, ettirmitir. Ancak devrin ileri gelenlerim hicvettii iin stanbul'da uzun sre kalamam; takibat zerine Everek'e dnmtr. Seyrn! devrinin en kuvvetli saz airidir. Toplumun aksaklklarn talamalaryle gzler nne sermi ve bylece halkn uyanmasna katkda bulunmutur. Seyrn, tasavvufu iyi anlam ve bu gr dorultusunda halk aydnlatc iirler de yazmtr. iirleri, u eserde toplanmtr: 1- Saniht- Seyrn, Ahmet Hazm. 2- Develili Seyrn, Hasan Ali Kasr. 3- k Seyrn, Hasan Avni Yksel. 1 Dnya olur bir gn harab Ne blbl kalr ne gurab. < 4" Rzka sebep olan trab Gzlerine dolar bir gn. 2 Kul keyfince kudret meyvesi bitmez, Kaadrin iine kudretler yetmez. 4 Chilin meyvas kftml* y*tmf7f v Seyrn'nin keyfi gibi ham kalr.

126

127

3 Sultan isen koyma boynunda vebal, Her iin sonunda var elbet zeval. Bir mezaristana git eyle sual, Kimdir o hk ile yeksan olanlar. 4 Ac tatl yenmez olur Yalan gerek denmez olur. Ta arh ile dnmez olur Hep kesilir sular bir gn. 5 Grm yok cihanda childen vefa, Vefa umup etme kendine cefa! Olur mu insana zehirden ifa? Fikr etsin gnlden ihvan olanlar...
6

Sleyman'dr kuun dilin syleyen,( ) * Her Sleyman dilin kadrin ne bilsin? U 7 Harabat ehline hor bakma sakn,( ; Define bulunur viranelerde. 8 Gnl Beytullah'tr ykma Seyrn, Elinden gelirse imaret eyle. 9 Kelb iken kelb, yavrusundan gemiyor. 10 .w Can blbl uar kalr bir kafes.
L

13

11 Her ne kadar paa olsa bey olsa, Yakasz gmlee sarlr bir gn. 12 Bir lim olmaya eer ilm ile mil Koy bir kafese blbl karga ile bir dut. 13 Tok olanlar belki Seyrn seni de tok sanr. 14 Devletin var ise li diyerler, Her ne syler sen: "Beli" diyerler. }A, Servetten dersen, deli diyerler, Ne arayan olur Vallah, ne soran olur. 15 Evlt, lim olmaz okutmaynca, plik gmlek olmaz, dokutmaynca, Aylar et yemez, kokutmaynca, Yalllar ly sinden karr. Kelimeler deyimler:
Gurab: Karga. Trab: Toprak. Kaadtr (kfidr): Kudret sahibi, her eyi yapmaya gc olan ve gc yeten. Allah'n sfat olup bakalar iin kullanlmaz. Kemle yetmez: Olgun hale gelmez. Vebal: Bir haraketin ahrete olan sorumluluu, su. Zeval: Sona erme. Bitip gitme. Ard kesilme. Hk ile yeksan: Toprakla bir, ykk. Cerh: ark. ihvan: Sadk dostlar. Beytullah:Kbe. maret etmek Bir yeri mmur, bayndr ve en hale getirmek. Kelb: Kpek. lm (ilim) ile mil olmak: lim vastasyle yapc, gelitirici olmak. Devlet: Byk rtbe, mevki. Zenginlik. li: Yksek, yce. Beli: Evet. Vallah (Vallahi): Allah iin, Allah hakk iin. Yall: Yal ile beslenen. Yal: Daha ok oban kpeklerine verilmek zere un ve kepein az tuzla scak su iinde kanlmasyle yaplan bir eit bulama.

13 Hazret-i Davud'un olu olup, babas ldkten sonra M.. 970'te tahta kmtr. Hazret-i Sleyman hem hkmdar hem de peygamberdir. srailoullan soyundan gelir ve bu devletin krk yl hkmdarln yapmtr. Hazret-i Sleyman ok bilgiliydi. Yani bilge bir kiiydi. Btn hayvanlarn dillerim ve zellikle kularn dillerim anlard. 14 ^Harabat" kelime olarak "ykntlar" anlamndadr. Terim anlam ise: "iki iilen yer, meyhane" anlamn tar. Meyhaneye "harabat" anlam verilmesinin sebebi, burada iki ien kiilerin maddi varlklarnn yava yava yok olmalarndan trdr. Bu dnyann geici oluu sebebiyle eski alardan beri zellikle Hind ve ran filozoflarm ktmserlie srklemi bu da onlar hayattan zevk almaa ynlendirmitir.

128

129

SEYYD VEHB (7-1736): Asl ad Hseyin'dir. Dvn airi. Medresede okumu ve mderrisliklerde bulunmutur. iirlerinde Nb ve Nedim'in etkisi grlr. Onlar kadar orijinal deildkv Gazel ve tahmisleriyle ilgi eker. En tannm esen, III. Ahmed'in drt olu ile bebin fakir ocuun snnet dnleri ile ilgili gr ve dncelerini anlatt "Srnme"dir. Dvn davardr. 1 >L deme kendi aya ile devlet gelmez. 2 ^ Sa gz eylemesin sol gze Allah muhta. . 3 <s Adem odur la etmeye tayir vaz'm, kbal baht kendye yr olmu, olmam. (insan odur ki, ikbal ve talih kendisine yardma olmu veya olmam, davranm deitirmeyendir.) 4 ^ Felek benim gibi mflistir, etmem istimdad; ' Kim itimad eder mflisin tekefflne? (Felek benim gibi iflas etmitir, zrttr; bu yzden kendisinden yardm istemem: Zira kim, iflas etmi birinin kefil olmasna itimad eder?) 5 JW Dostu zr hazin, dman adan eyler; ^ Sen sen ol, eyleme bir kimseye izhar elemin. (Sen sen ol, bir kimseye elemim belli etme: Zira dostunu mteessir eylersin, dmann ise sevindirirsin.) Kelimeler - deyimler:
Tayir Bakalatrma. Deitirme. Vaz: Duru, davran. Mflis: flas etmi. Parasz, zrt Top atm. Ticaret gc kalmam. stimdad: yardm isteme. Tekeffl: Birine kefil olma. Zr hazin: Mteessir. . adan etmek: Sevindirmek.

SULTAN VELED (1223-1312): Mevln Celleddin-i Rum'nin oludur. Farsa renmi ve babasnn manev lemi iinde yetimitir. Baz eserlerini o da Farsa yazmtr. iirlerinde, Allah sevgisini ve Vahdet-i Vcud'u yani "varlkta birlik"i savunduu grlr. Yazlarnda yedi yz yl evvel kullanlan Trkenin Anadolu-Bat lehesine uygun den tipik rnekleri sergilenir. Eserleri: Dvn, ptidanme, Rbabnme, ntihanme... 1 Gzm a kim seni bell gren: Damla gibi denize giren duram. Nitekim damla denize karlr; ki kalmaz, damla deniz bir olur. 2 Kendini bil ki Tanr'y bilesin; lmiyesin ebet diri kalasn. Tanr'dansn dolu, rak bakma; Senden ayr deil, kap kakma. 3 Tam nurundan doludur canlan, ki grme gzl isen anlar. Sultan Veled'in yukardaki paralarnda anlatlmak istenen prensipleri yle sralamak mmkndr: "Gerei grmek iin Allah'n sevgisiyle dolu olarak gzler aldnda Allah 'in enginliine canlar birer damla gibi karp bir olur. Arada ikilik diye bir ey kalmaz. Allah' gnlden baka yerde aramak bouna zahmettir. nk Allah gnlmzdedir ve canlar Allah nuru ile doludur. Grdmz bu evrende de birlik hakimdir. Gerekte ikilik diye bir ey yoktur." SLEYMAN FEHM (1788-1845)* stanbul'da domutur. Farsa Hocal yapt iin "Hoca" lakabiyle de anlr. Fehim-i Kadim'in etkisinde kalm orta derecede bir airdir. nemi, hocal srasnda ve zellikle iirleriyle Fehim-i Kadim ve Vecdi'nin sesini tekrar geri getirmek suretiyle "Neoklasik" bir akm balatm olmasndadr. 131

130

1 Felee ksa eer tfr yine hke der: Erer ikbl-i hava ehline elbet idbr. (Gkyznn en son noktasna kadar ykselse de atlan ok, yine topraa der; ikbale erimi kiilere bir gn elbet idbar ular.) 2 Eser brak ki ola zinde namn lemde: ., Cihanda cam dururken olur mu Cem gmnan? ( ) (lemde, nnn devaml olabilmesi iin arkanda seni hatrlatacak bir eser brakmalsn: Cihanda kadeh dururken Cem unutulurmuf) 3 Haleb anda ise bunda bulunur endaze: te meydan- shan, gitmeyelim iraz'e. 4 Kanaat eyledi Anka'y Kaf- hrete vsl: Kii mmtaz olur lemde elbet uzlet ettike. ( ) (Anka'y hret dana (Kaf da) kanaat vasl eyledi' Kii lemde ancak uzlet ettike sekin hale gelir.) Kelimeler deyimler:
Tir Ok. Hk: Toprak. kbal: Talih dzgnl. Halin iyi gitmesi. idbar Talihin yz evirmesi. Dknlk. Zinde: Diri, canl. Din, salam. Cam: Kadeh. RM9 Endaze: 65 cm.lik l. 15 9. aklamaya baknz. 16 Anka'nn Kaf danda yaadn sylerler. Bir masal kuudur. Yznn insan yzne benzedii sylenir. Renkli tylerle ssldr. Boyu ok uzun ayrca vcudunda her hayvandan bir iaret varm. Kus avlamakla geinir ve batya doru uarm. Bu sebepten tr kuun bir ad da "Anka-y Mugrip"tir. Bulunduu yerde kular yiyip bitirdikten sonra sra ocuklara gelmi. Halk durumu peygamberlerine bildirmiler ve peygamberlerinin duas ile ku yldrmla ldrlm. Baknz: Agh Srr Levend - Divn Edebiyat, kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, 3. basm, 1980, sayfa 183.

iraz: Gney ran'da tarih bir ehir. Kaf: Zmrd-i Anka veya yalnzca Anka denen masal kuunun yaad sanlan masal da. Uzlet: Halk iine fazla girmeyerek kendi bana sade bir ekilde yaama. nzivaya ekilme. Vasl eylemek: Ulatrmak, eritirmek. Meydan- shan: Sz meydan.

SLEYMAN NAZF (1870-1927): Servet-i Fnun air ve yazarlarndan. Diyarbakr'da domu, stanbul'da lmtr. Babas air ve tarihi olan Sait Paa'dr. Nesri, iirlerinden daha kuvvetlidir. iirleri u eserlerdedir: 1- Gizli Figanlar. 2- Firak- Irak. 3- Malta Geceleri (nesirle kark iirleri). 1 Birleir kabr'de ebetle ezel Ne hazin mev'id-i telkkidir. 2 Gnlde akdes-i sevda vatan muhabbetidir, Vatan muhabbeti mrn yegne zinetidir. Kelimeler - deyimler:
Kabr: Mezar. Ezel: Balangc olmayan gemi zaman. Ebet: Sonu olmayan gelecek zaman, sonraszlk. Mev'i-d-i telkki: Buluma yeri. Akdes-i sevda: En mukaddes sevgi. Zitet: Ss. Muhabbet: Sevme, sevgi. Dostluk.

SMBLZDE VEHB (1719-1809): Mara'da domu ve tahsilini burada tamamladktan sonra stanbul'a gitmitir. Vehbi'nin iirleri ruh ynden kuvvetli deildir. Kadlklarda ve'mderrisliklerde bulunmuve bir ara ran'a eli olarak gnderilmitir. Devrin byklerine sunduu kasideleriyle tannmtr. Arapadan Trkeye NUHBE Farsadan Trkeye TUHFE adl k manzum szlk yazmtr. Szlklerin manzum olmas, okullarda rabet grm ve uzun sre kullanlmtr. Vehbi, Nedim ve Nb yolunu tutmak istemise de baarl olamamtr. Eserleri: 1- Ltfyye (Olu Ltfullah'a tler) 133

132

Nb'ye naziredir. 2- evkengiz (Sabit yolunda yazlm bir mesnevidir). 1 Hadd-i zatnda kim olmazsa edib, Felein sillesi eyler te'dib. 2 Yok iken tilki gibi hilegzr, Yine postu soyulur hr-i kr. 3 aresaz olma deil, ederdine derman aryor, Yoklayp nabzn ettimse kimi istimza. (Kime sordum, niyetinin ne merkezde olduunu anlamaya altrma da, dertlere are arayan yerine, herkesin kendi derdine derman aradn grdm.) 4 Eyleme vaktim zayi, deme k yaz, oku yaz. 5 Sirkat-i i'r edene kat'-i zeban lzmdr. (iir alann dilini kesmek lzmdr.) 6 Gizli dman gibidir bil ki mdhin ahbab. (Menfaat iin yze glc, dalkavuk okut bir ahbab, tpk gizli bir dmana benzer.) 7 Dse bin teng eker bahre halvet gelmez. Kelimeler deyimler:
Hadd-i zatnda: Aslnda. Edib: Terbiyeli. Sille: Tokat. Te'dib: Ceza. Te'dib eylemek: Cezalandrmak. Hilegzr: Hileci. hir-i kn in sonunda. stimza: Yoklama. Zayi: Elden kan, kaybolan. Sirkat-i i'n iir alma. Kat'-i zeban: Dilini kesme. Mdahin: Yze glc, yaltaklanan, dalkavuk.

Teng: Denk. Yk dengi. Bahn Deniz. Halvet: Tat, tatllk.

SMMN (1860-1915): Asl ad Hseyin'dir. Erzurum'un Narman kazasnn Samikale kynden olup, daha ok Narmanl Smmn diye anlr. Uzun sre obanlk yapm ve bir ara klardan saz almasn renmi ve sonra da hayalinde yaatt sevgilisi Glperi'yi bulmak iin bir hayli yer dolam ve tekrar kyne, hayal sevgilisini bulmadan dnmtr. Daha ok komalar ve semaleri ite tannmtr. Tabiat, ak ve sevgi konulanm istemitir. tleri Erzurum dolaylarnda atasz gibi bugn dahi sylenmektedir. 1 Her nere gidersen vefdarn al, Sana yarayacak bergzrn al. Efkrn cenk ise Zlfikrn al, ( ) Her kl giremez feth pazarna. 2 Bir kara gnnde grnmez kaar, Yalandan ah edp kanl ya saar, Frsatm bulsa ipini eker, En iyi dostundan sakn sen seni. 3 Her belya tahamml kl kreyle, Her nefeste yaradana kreyle. Her kelm derununda fikreyle, Ama malym dil kapm. 4 Aklar mauka boyun eerler, Ahdine sadakat gsterir erlef. Bir gn olur gelir kapn dverler, Dvm isen eer el kapsn.
17 Hazret-i Muhammed'in kullandktan sonra Hazret-i Ali'ye hediye etmi olduu kltr. Hz. Ali bu klc kahramanlara yarar bir ekilde kullanm, bu kahramanca kullan onun adn etrafa yaymtr.

134

135

5 Tvbekar ol gnl, tarikten kma, Nmertten efaat ifdar olmaz. Eylik eyle, sakn bir gnl ykma, Grme ktyle onda ar olmaz. 6 Nmertler iinden hicret et durma, Yapacan hayr kimseye sorma, Kii zadelikle kendini kurma, Mezar ta ile iftihar olmaz. 7 Mnfkn yeri her dem nr iken, Dman olsa korkma Mevl var iken. 8 Lf edp lemle vann syleme, in uygun diye krn syleme. Her olur olmaza snn syleme, imdi insanlara hi karar olmaz. 9 Sz gemez bir mecliste gednn, Baht kara olur vatan cdann, Sonu karanlktr haramzadenin, alup rpma ile kisb-i kr olmaz. 10 Sakn snn deme z kardeine, Korkam zehir ata tatl ana. Her ne i tutarsan kendi bana, Muhanned komudan kisb-i kr olmaz. U Gndz bile glgesinden havf edeiL Rstem gibi pehlivan ta'n eyler. ( ) 12 Ar da dahi olsan lemde, Akl kantaryle tartar el olu.
18 Farslann tannm pehlivanlanndandr. Zl pehlivann oludur. Bazen R stem-i Zil olarak da kullanld olur.

13 limledir erfeti insann, Ne fark var chil ile hayvann. 14 Kemlik ile krp kalb iesini, Dnp ona derman olsan fayda ne? 15 Gelen Tanr'dandr kimseden bilme, Sevilen bir yere ok gidip gelme, Kesilir muhabbet itibar olmaz. Kelimeler - deyimler:
Vefadan Vefal. Dostluunda veya sevgisinde duran. Bergzan Verilen armaan. Erkn Fikirler. Feth: Ele geirme, zaptetme. Alma. Denin: t taraf. Yrek, kalb, i. Malyni: Bo ey, manasz, faydas olmayan. Mauk: Sevilen. Ahd-: Sz verme. Tarikten kmamak: Doru yoldan ayrlmamak. Nmert: Alak. efaat: Suundan vaz geirmek iin birinin arac olmas. ifadan ifa verici, ifal, yararl. Zadelik: Soyluluk. Kurma: Zihninde bytme. Mnafk: ki yzllk eden. Nifak koyan, nifak karan. Vatan cda: Vatandan uzak den. Haramzade: Pi. Kisb-i kn Kazan edinme. Muhanned: Korkak, alak. Havf etmek: Korkmak. Ta'n eylemek: Yermek. erfet: erefli, soylu olma hali. Esrar: Srlar. Gizlenen eyler. Fa eylemek: Aa vurmak, etrafa duyurmak. Kemlik: Ktlk.

MftAtcf.

SRR (1751-1813): Asl ad Osman olup, Adanaldr. Adana'da medrese tahsili grm w bir ara "Hzni" imzasiyle iirler de yazmtr. Istan-

136

bul'a gelince mahlasn Srri'ye evirmi ve mizah iirler yazmaya balamtr, zellikle ebcedle tarih drmede yemlikler getirerek (nkteli, cinasl, sakal) tarihler drerek hrete ulamtr. 1 Atr kpek, ister ki yemek sohbeti olsun. 2 Yk deildir kendnn srtna hammln semer. AHNGRAY (7-1785): Krm hanlarndadr. 1 Yaver olursa eer ltf-u Huda bir kula Bir pula muhta iken dehre olur padiah. (Allah'n iyilii bir kula yardmc olduu takdirde, bir pula muhta iken cihana padiah olur.) AHD (1470-1550): Mulal olup mevlevdir. Kuvvetli bir din kltr almtr. iirleri din ve tasavvuf mahiyettedir. Kuvvetli iirlerinin yer ald bir dvn vardr. Ayrca Glen-i Vahdet'i, Glen-i Raz'a benzer. Eser, dil ve duygu bakmndan kuvvetlidir. Edebiyatmzda ilk manzum szlk onundur. Farsadan Trkeye olan bu szlk devrinin kltr kitaplar arasnda yer almtr. 1 Derde dt can Yreim yre Bulmadm derman Bulmadm are 2 Olmuum nalan Oldum avare Aka delden Aka delden 3 Fukara kalbine her kim dokuna Dokuna sinesi Allah okuna.

Kelimeler - deyimler:
Nalan: nleyen. Delden: Aka dtmden beri. < Sine: Gs. , yrek.

SEM (1772-1841): Konyal olup, kendi kendini yetitirmitir. Babas Konya' nn tannm helvaclarndan Mehmet Aa'dr. Asl ad Ahmed'dir. Daha kk yalardan itibaren iir sylemee yatkn ve istidatl olan em'i, saz almay da mkemmel biimde renmitir. iirinde tasavvuf konulara ara sra rastlanr. Arlk dnya ve ak konularndadr. em'i 19. yzyln balarndaki halk iiri stadlarnn arasnda yer alr. Dvm vardr. Feyzi Halc'nn hazrlad Ak em', Hayat ve iirleri adl eserde btn iirleri toplanmtr. 1 Daldn msivya Hakk' unuttun, Seni od'dan kurtarr m para hey. Haram helli semedin yuttun Kanaat itmedin hell kra hey. 2 Hazret-i dem gibi girsen hezran yama Akbet sen de gelin bir gn sratn bana. 3 Girmedi kabre benimle ml u evld u iyl Berkidp topra bamdan dald in. 4 Ey birader bak bana yitmez iniyim ibret sana em' nmm bir nian oldu mezarm tana. 5 Her kim eylerse gurur elbette onda var zeval zzetinde bellidir bir kimseye itmem sul. Kelimeler - deyimler:
Msiv: Yaradandan gayri btn varlklar. Dnya ilgileri. Od: Ate. Hazret-i dem: dem peygamber. dem: lk insan ve ilk peygamber. "Eb'1-Beer" diye de anlr. Lakab, "Safiyu'Uah'dr.

138

139

Hezaren: Bin, binler. kibet: Nihayet, son, sonunda. Gelin: Gelirsin. Srat: 1- Yol. 2- Cehennemin zerinde cennete geilmek zere kurulmu olan pek dar ve geilmesi zor kpr. Ml u evld u iyl: Mal ve oluk ocuk. Berkidmelc Salamlatrmak, perkitmek. in: Bildik, tandk. Zeval: Sona erme, ard kesilme. zzet: Deer, ycelik, kudret, sayg. Sual: Sorma. Soruturma. Sual itmemek: Soru sormamak.

(Ta, meydandaki ba iindir. Bu yolda ba olabilmek iin sen de ban vermelisin) Kelimeler - deyimler:
Vakt-i adi: Neeli, sevinli gn. Mevsim-i mihnet: Sknt, dert, eziyet zaman. Zekt: Islmm be artmdan biri olup, mal ve paramn temizliini ve hellliini korumak amacyla krkta birinin her yl sadaka olarak verilmesi. Hisab- ferah: Geni} tutulan hesap. Hasta-y hicran: Ayrlk hastas. Bazie:Oyun. Temaa: Bakp seyretme. Srmek: Yrrken aya taklp kaymak, tkezlemek. Dalgnlkla nemli bir hataya dmek. Hal-i lem: Dnyann hali, durumu. Garibser. Kendini bir yerde yapayalnz, koruyucusuz, arkadatan, dosttan mahrum grp, kederlenir. Hnermend: Hner sahibi, usta. Efsecta. ger Ba. Server: Ba, bakan.

EYH GALtB (1757 -1798): stanbul'da domutur. Babas Mevlevi Mustafa Reit Efendi'dir. Hsn- Ak yirmi be yanda iken yazmtr. Kendisi de Mevlevf'dir. eyh Galib, Hsn Ak'da tasavvuf! aka ulamann zorluklarn dile getirmitir. Dvn 1837'de baslmtr. 1 Bir gn olursun, iki gzm, sen de aka yr, Bu maceray ben o zaman sylerim sana. 2 Vakt-i adi de gelir, mevsim-i mihnet de geer. 3 Zekt yok, zarar etmez, tkenmez, eksilmez: Olur mu deme hlya gibi hisb- ferah. 4 Sen bu bazieye aldanma, temaasna bak. 5 Affeyleyelim ki belki bilmez, Bir sren atn ba kesmez. 6 Fikr etse hal-i lemi dem garibser. ' 7 Ne kadar bilmese de halk hnermendi tanr. 8 Kmil hata eder ki an cahil eylemez. 9 Meydandaki ba indr efser Ser ver k'olasn bu yolda server. 140

EYHOLU (MUSTAFA) (1340-?): Dvn iirinin gelimesine byk katkda bulunan eyholu, "Huridnme" (Hurid Ferahad) adl eseriyle tannmtr. Bu eser, edebiyatmzn ilk manzum ak hikyesidir. Hatta bazlarna gre bu eser, ilk ak epopesidir. eyholu'nda Trke yazmak bir temayl halindedir. iirlerinin bazlarnda Fuzl'yi mjdeleyen msralara tesadf edilir. ki numaral beyti bu grle deerlendirin. 1 Eer dilden gelen elden geleydi Gedalar cmlesi sultan olayd. 2 Yoktur cihanda arem bire kalmm, Derdim kemale yetti, deva eyle zinhar!... Kelimeler deyimler:
are: Yardm. l. Herhangi bir ii bitirme, bir iten kurtulma yola, Biare: aresiz, zavall. Yoksul. Zinhar: Sakn. Aman!

141

EYHLSLM BAHY (1601-1653): Dvn airi. Asl ad Mehmed'tir. renimini medresede yapm ve srasiyle Selanik, Halep, am kadlklarnda vazife grmtr. Ayrca Anadolu ve Rumeli Kazaskerliklerinde de bulunmu ve bilhare eyhlislm olmutur. Asab bir mizaca sahiptir. Tasavvufa pek ilgi gstermemitir. . Bahy hretim gazelleriyle yapmtr. Bu gazellerde ak, sevgi, zlem, ayrlk gibi temalar ilemitir. Dvnndan baka eseri yoktur. 1 Ah etmee bir bahanedir yohsa ele Alr m idim dhm ey sk ben. (Ey iki sunan, ttn ah etmee bir bahanedir; yoksa onu hi ele alr mydm?) 2 Bisyr olan gherse de b-i'tibrdr. (Cevher ok olduu takdirde deersiz hale gelir, deerden der.) 3 Feryd- andelbe sebeb nevbahrdr. 4 Bize kfir diyenin kendide iman olsa Dahleden dinimize bari Mselman olsa... 5 Bahy hne-i mmd kalmaz byle der-beste Nesm-i ltf eder elbette "bir gn feth-i bb eyler. (Bahy, mit evinin kaps byle devaml ekilde kapal kalmaz. Bir gn iyilik rzgr eserek kapy aar.) Kelimeler - devimler:
Dhan: Ttn. Sk: ki datan. Bisyr: ok. Gher: Cevher, gevher. B-i'itiban tibarsz, deersiz. Feryd- andelb: Blbln feryad, bar, t. Nevbahan lkbahar. Kfin Allah'a ve Allah'n birliine inanmayan. Allah'a ortak koan veya O'na beer sfatlar ykleyen.

Dahleden: Kansan. Mselman: Mslman. Hne-i mmd: midin evi. Der-beste: Kapal kap. Nesm-i ltf: yilik rzgr. Feth-i bb eylemek: Kapy amak.

EYHLSLM YAHYA (1552-1643): stanbul'da domutur. eyhlislm Bayramzade Zekeriya Efendi'nin oludur. yi bir renim grmtr, nce mderrisliklerde ve bilahare de imparatorluun eitli yerlerinde kadlklarda bulunmutur. Ayrca Anadolu ve Rumeli Kazaskerliklerinde vazife grm w daha soma eyhlislmlk verilmitir. Bu vazifede iken lmtr. iirlerinde sz oyunlarndan, yapmack ifadelerden kanr. Dili sade, slbu kuvvetlidir. Gazelleri baarldr. Bir kk dvn vardr. 1 Unuturlar seni, bire heman lmeyegr. 2 Syleyenler hikmetin bilmez, bilenler sylemez. 3 Blbl etareti gl- handan gldrr Takld-i zg kebk-i hrmn gldrr. (Blbln en ve akrak sesi glen gl (alan gl), kargann yapt yrme taklidi ise salna salna yryen keklii gldrr.) 4 Kanaad ehline yeter Yahya bir ge, bir tue, 5 Meyleyleme ol yre ki ayar eli demi Efsrde olan glde letafet bulunur mu? (Yabana eli demi sevgiliye sempati gsterme. Donmu olan glde gzellik (tazelik) bulunur mu?) 6 Dnyda nasibin sitem- cevr ise ey d Ahbabn ider an da a'dya ne hacet?

142

143

(Ey gnl, dnyada nasibin eziyetle birlikte hakszla urayp incinme ise dmana gerek yok onu da dostun yapar.) 7 Kim kaar yalvarmadan dildra amma neylesn k- eyd niyaz ittike dilber naz ider. Kelimeler - deyimler:
Hikmet: Gizli, bilinmeyen nokta. Sebep. Geree, ahlka ait ksa sz. etaret: Neeli olma. enlik. Gl- handan: Glen gl, almakta olan gl. Takld-i zag: Kargann taklidi. Kebk-i hrmn: Salna salma yryen keklik. Ge: Ke. Tue: lmeyecek kadar yiyecek madde. Kanaat ehli: Bir eyi yeter bulup fazlasn istemeyen. Az eyle yetinen. AyftnYabancL Efsrde: Donmu, donuk. Dildn Birinin gnln alm, sevgili. k- eyd: Sevgiden aklm kaybetmi k. Niyaz itmek: Yalvarmak.

3 Zeh erbet ki bir kez andan ien Ne subh olduunu bilir ne aham. (Bu iki acayip bir ikidir nk bundan bir kere ien ne sabahn olduunu, ne de akamn geldiini anlayabilir.) 4 Ol ky benim, bu ar benim Bu bahe v glzar benim... imdi seni yere koyar Ol Kaadir-i Kn feyekn. (O ky, bu ehir, bu bahe ve glbahesi benim der, bbrlenirdin. Ama imdi "Ol demesiyle varaklan yaratan o her eye gc yeten "Kaadir Kuvvet" Allah, seni topraa koymaktadr. Bu suretle air hayatn geici olduunu anlatmak istemitir.) Kelimeler - deyimler:
Olsa
Cam: Kadeh. Serencm: Baa gelen, ibret verici olay. Ders alacak olay. Parada, insanlarn trl trl ahnyazlar anlatlmak istenmitir. Ayak: Byk ayaldi kadeh. Esrk: Sarho. Mdam: Srekli, aras kesilmez. Zeh: Ne, ne gzel, ne ho. Subh:Sabah. Aham: Akam an ehir. Kaadir-i Kn feyekn: Allah'n ol demesiyle varlklarn vcuda gelmesi.

EYYADHAMZA: 13. yzylda yaamtr. Akehirlidir. Tekke Edebiyat airi olup tahsili pek fazla deildir. Zamann Ahilik tekiltna bal bir duvara yani "eyyaftr. lk ismi buradan gelir. iirleri genellikle din, ahlk ve didaktik bir zelliktedir. Yusuf Zeliha adl eseri baarldr. 1 Ecel tutmu elinde bir ulu cm Ki ol camn ii dolu serencm (Ecel, elinde byk bir kadeh tutmu ki, o kadehin ii eitli alnyazlanyle doludur.) 2 Kime ayak sunar kime iirmi Kimi esrk yatur toprakta mdm. (Ecel, bu kadehi kimine daha yeni sunmaktadr, kimine ise daha nce sunmu, km kendinden gemi, srekli olarak yerde yatyor.)

SEZA (1816-1877): Tropolie civarnda, mftlk yapan ve dmanlarca ehit edilen Hafz Abdlhalim Efendi'nin oludur. Tropolie'de domutur. Mora'mn fethinde babas yaklarak ldrlnce annesi ve teyzesiyle birlikte stanbul'a gelmi ve burada renimini tamamlamtr. Maliye mesleine intisap etmitir. Kk dvm baslmamtr.

144

14S

1 Mptel-y derd-i aka sorma derman istemez, Arifi billh olan tedbir-i Lokman istemez.( ) (Ak derdine tutulmu olana derman iin sorma, o, derman istemez. Allah' hakkiyle anlam olana da Lokman Hekim'in tedbiri gerekmez.) 2 kmadm balsna asla bu kasr- devletin Besas olduunu ben duyduum gndenberi. (Esassz olduunu duyduum gndenberi ben, bu devlet kknn ykseine kmadm.) Kelimeler - deyimler:
rif-i billh: Allah' hakkiyle anlam, ermi. Bal: Yksek, yukar, st, yce. Kasr: Kk, saray.

NS (1826-1871): air, yazar ve gazeteci. Tanzimat Edebiyat'mn nde gelen ahsiyetlerindendir. ins, "halk iin sanat" prensibim kabullenerek halkn anlayabilecei bir biimde yazmaya nem vermitir. Halk edebiyat mahsulleri zerinde durur. Nesri, ksa cmlelerle rlmtr. Her yazmn ak ve seik olmasn ister. Mr. Gibb, onun hakknda yle demitir: "ins, bilginler elinde bir oyuncak gibi olan edebiyat, milletin tresi ve davran eitimi iin bir vasta haline getirdi. Bunu Bat'dan ald dersle, yapmacn yerine tabilii koymak ve syleme yolunu, syleyecek olann emrine vermekle yapt." ins, "Bat uygarlndaki Trk Edebiyat'mn Kurucusudur." Eserlerinden bazlar: 1- Mntehabat- E'ar (Seilmi iirler). 2- air Evlenmesi (Piyes). 3- Durb- Emsl-i Osmaniye (Osmanl Ataszleri). 1 Her bir zamanda zahir zahir keml-i Hak Her bir meknda hzr u nazr cell-i Hak. (Allah *u taml her an ak ve parlaktr. Ululuu ise her yerde bulunan ve grendir.)
19 12. aklamaya baknz.

2 Kiiye her ii l grnr Kuzguna yavrusu Anka grnr. 3 Hak Teal kimseyi bir ferde muhta etmesin Yoksa halkn ettii ihsana demez minneti. 4 Bir eserin ki sni insan ola Mmkn mdr anda noksan olmaya. 5 Her kim ki olur yldz dkn Gstermez ana devr-i felek gn. 6 Dene ahunu mehenk tanda Dahi inam bir i banda. 7 Elde alnn bileziktir san'at Ki verir ehline feyz rif at. 8 Koyamam kargay blbl yerine iek am dikeni gl yerine. 9 imdi altunla biterken her i Ake eyler mi du-y dervi. (imdi her i alanla bittii iin derviin duas para eder mi?) 10 Meskenettir yaraan insana nki benlik yakr eytana 11 Ademin hilkatidir nefsn Ademin dem olur eytan. 12 Ayanda donu yok fesleen ister basma 13 Ne gam uup vatanmdan bad dtmse Yapar garib kuun iyamm Allah. 147

146

14 ndinde senin h u ged cmlesi birken Kalmaz ebed kimsede bir kimsenin h. (Senin yannda zengin ve yoksulun cmlesi eit olduktan sonra hibir zaman kimsenin ahi kimsede kalmaz.) 15 Varlm Hlik'imin varlna hiddir Gayr- brhn- kav var ise de ziddir. (Varlm, beni yaratan Allah'mn varlna ahittir. Baka kuvvetli delil varsa da, bu delil karsnda, bunlara lzumyoktur.) Kelimeler - deyimler:
Zahir Ak, meydanda. Zahin Parlak. Keml-i Hale Allah'n taml. Mekn: Yer, mahal. Durulan yer. Hazr u nazr: Her yerde bulunan ve gren Allah. ell-I Hak: Allah'nbykl, ululuu. l: yi ve pek iyi. Kuzgun: Bir karga eidi. Anka: Kaf danda bulunduu sylenen masal kuu. Mec Ad olup kendisi olmayan. hsan: yilik etme, balama. Minnet: Bir iyilie kar kiinin iyilii yapana duyduu vicdan mecburiyet, kendini borlu grme. Sani: Yapan, meydana getireni. Yldz dkn: Talihsiz. Devr-i felek: Talih, kader. Feyz 0 riPat: Mutluluk ve ycelik. Meskenet: Miskinlik, fakirlik. Parada: Alakgnlllk, uysallk. Benlik: 1- Bir kiinin z varl, kiilii, ahsiyet. 2 Kendi kiiliine nem verme durumu, gurur, kibir. Hilkat: 1- Yaratma. 2- Yaradltaki hal, tabiat. Nefsnt: Nefsin istekleriyle ilgili. Bad:Uzak. Aiyan: Yuva. ah: Padiah, ah. Halik: Yaratan, yaratc, Allah. Gayr Baka. Gayr. Brhn- kav: Kuvvetli delil. Zid: Gereksiz, lzumu olmayan.

U'R (7-1693): 17. yzyln dnr olarak tannan u'r'nin asl meslei maliyeciliktir. eitli eserleri arasnda en nemlisi, Dvm ile Pendnme-i Attar erhi'dir ki, Attar'n eserinin Farsadan tercmesi ve erhidir. stanbul'da lmtr. As ad Hasan u'relebi'dir. 1 Olur mtad inna tabiat Zarardr defaten andan feragat. Olur tedri ile terk etmek sn Hakimane amel eylerse insan. 2 Hrs- dnyaya olursan mptel Her taraftan zahir olur bin bel 3 Aczin ikrar eylemek hayli hnerdir arife Bilmediin bilmemek cehliyle olur hreti. 4 Drt nesne var cihanda pr hatar Kaadir isen eyle anlardan hazer. Rabet-i dnya v avret sohbeti Padiahn kurb u kemler lfeti. 5 Kim ki tenperverlie meftun olur dem olmaz gv hardan dn olur (Kim ki yalnz vcudunu beslemeye, yiyip imeye, kendi keyif ve rahatna an derecede tutkun olur, o kii insan olmaz, kz ve eekten aa olur.) Kelimeler - deyimler:
Mutd: Her vakit yaplan ey. Tabiat: Yaradl, huy. Defaten: Bir defada, birden. Feragat: Vazgeme. Tedri Yava yava ilerleme, azar azar yapma. Hakimane: Bilgelere yarar ekilde, bilgece. Amel eylemek: Uygulamak. Hrs- dnya -: Dnya nimetlerine tutkunluk. Mptel: Dkn.

148

149

Zahir olmak: Meydana kmak. Pr hatan Tehlikelerle dolu, ok tehlikeli. Hazer eylemek: Saknmak, ekinmek. Rabet-idnya: Dnyay istekle karlama, balanma, sevme. Avret sohbeti: Kadnlarla grp konuma. Kurb: Yaknlk. Yakn bulunma. Kemler Ktler, fenalar. lfet: Tanma, grme.

8 Rvet ile yaayan ahmaktr An bilmez ki sonu topraktr. Kelimeler - deyimler:

Emin Bir airetin, bir lkenin ba, bey, reis. Niym: Klf. Kn. emsin Kl. Mesel: ibret alnacak hikye, sz. Hin: Hyanet eden. Zarar vermekten, zmekten, ktlk yapmaktan holanan. Hif: Korkak. sn: Kolay. Evl: Birinci Daha uygun, en iyi, stn. Harann ii: Dikenlerle dolu yer. Yayaba: Yenieri ocann kuruluundaki en eski tekilt. Bugnk blk karl topluluun kumandan. Kendisine bazen yayabeyi de denirdi.

4_ TALICALI YAHYA BE (7-1582): Ordudan yetimi olan bir devirme ocuudur. Orduda yayabala kadar ykselmitir. Dvnndan baka be mesneviden meydana gelen Hamsesi vardr ki, Hamse-i Yahya adiyle anlr. Bu mesnevilerinden en nemlisi Yusuf ve Zeliha adn tar. Yahya Be* Fuzl'den sonra gelen en tannm mesnevi airidir, zentiden uzak, duru bir dille yazmtr. erefi ilm iledir insann Fark yok chil ile hayvann 2 Geinir bir dilim ekmekle fakir Yedi iklimi yiyip doymaz emir. 3 Bir vilyette iki mr olmaz Bir niyma iki emir olmaz. 4 Bu meseldir ki iden kimse bulur Dima hin olan hif olur. 5 Derdim viren vire dermmm Gstere bu mkilin asann. 6 Sabn elden komamaktr evl Ki olur sabr ile koruk helva. 7 Kara yz yuma ile a olmaz Senin harann ii ba olmaz. 150

TEVFK FKRET (1867-1915): ankrh Hseyin Efendi'nin oludur. Asl ad Mehmet Tevfik'tir. stanbul'da domu ve burada lmtr. Fikret, edebiyatmzn Dvn Edebiyaty'le olan hemen hemen btn balarnn kopmasn salam, Trk iirinde ekil ve anlam deiiklii yapmtr. iirde ekil mkemmelliine nem vermi, konu eitliliini gerekletirmitir. nemli eserlerinden bazlar: Rbab- ikeste, Halk'un Defteri, Rbabn Cevab. 1 Gzel dn, iyi hisset, yanlma, aldanma, Ne varsa dorudadr, doruluk aar sanma. 2 Bir gn yapacak fen u siyah topra altn, Her ey olacak kudreti irfanla... inandm. 3 Elbet hayr; o makber, o pni-i vakur Kuds birer misl-i vatandr... Vatan gayur nsanlarn omuzlar stnde ykselir. 4 Her yldrmda bir gece, bir glge devrilir, Bir ufk- i'til alr, ykselir hayat; Ykselmeyen den Ya terakki, ya inhitat! 151

5 Ura, didin, dn, ara, bul, ko, atl, bar; Durmak zaman geti, almak zamandr! 6 Elbet sefil olursa kadn alalr beer. 7 Dnyada ereftir yaatan milleti, ferdi. Kelimeler - deyimler:
Kudret-i irfan: Kltr kuvveti. Pi ni-i vakur Vakarl aln. Gayur. Gayretli. Ulk-i itila: Ykselme ufku. nhitat: Gerileme, kme. Sefil: Sefalet eken. Yoksul. ok skntda. Been nsan.

zhar etmek: Aa vurmak, gstermek. krar etmek: Du ile syleyip belirtmek. Eshab: Sahipler. Hred: Ak, anlama. Mahrem: Gizli, herkese sylenmez; herkese bilinmemesi gerek. Mahrem-i esran Kendisine sr sylenen kimse. Bedkftn i kt, fena. Yn Dost. Cehd- sa'y etmek: ok alp uramak.

. 4 istifade yolunu yle bilir el ua Srmeyi gzden alr, rast katan kanr. Kelimeler - devimler:

TIFL (1849-1908): Asl ad Hasan Tahsin Tfl'dr. Babasmn ad Hasan Stk Efendi'dir. Mudurnu'da domusa da aslnda Ordulu saylr. eitli memurluklarda bulunmu.Hendek Aar Memuru iken ilmiye rtbesine ykseltilerek Ordu Mfts olmutur.Gazelleri olduka baarldr. Hicivleri de vardr. Dvn 1938'de Ordu Halkevi tarafndan bastrlmtr. 1 Xc Yr sormazsa gnl halini izhr edemez Crmn kimse kolaylkla ikrar edemez. 2 Sylemez gmleine srrn eshb- hred Kimseyi tecrbesiz mahrem-i esrar edemez. (Ak sahipleri srlarm gmleklerine bile sylemezler. Ve tecrbe etmeden kimseye sularn aklamazlar.) 3 Yr- bedkrdan insana gelir yle zarar Cehd- sa'y eylese yular ile ayar edemez. (i ve davran kt dosttan insana yle zarar gelir ki, yllarca ok alp urasa dman edemez.) 52

TOKADZDE SEKP (1871-1932)^4' air. Tokatldr. 1908 Merutiyeti'yetinden sonra milletvekili olmutur. iirleri tarz itibariyle eskidir. Tasavvufla ilgili yazlar da yazmtr. Olunun lm zerine intihar etmitir. Eserlerinden birka: Dervi Szleri, Neide-i Vicdan, Kalender Szler. 1 Kendim kaptrma sakn kedere Tahamml yakr daima ere. 2 Akiller bousun sen dur uzakta Yalnz ibret al, dikkatle bak da, Dem gelir banr hepsi toprakta, Bugn devam eden gavgay ho gr. 3 Harim kalbinde sakla derdini Halka gler gster ry-i zerdim Kimseye duyurma h- serdim Szlanma ektiin cefy ho gr. 4 Ezelden mailim nktedanla, Hrmetim byktr kahramanla; Nispetim yoksa da pehlivanla Kolayca bklen bilei sevmem... 153

Kelimeler - deyimler: Harim: Herkesin girmesi yasak olan kutsal yer. Ry-i zerd: Sararm sar yz. Ah- serdini: Duyduun mnevi aclarm. Mail: Eilen, iinden bir taraf tutmaa gnl akan. Nisbem: lgim, iliiim. Nktedan: Nkteci, szn nktesini anlayan, gzel nkteler yapan kimse. Nktedanlk: Nktecilik.

Erbab: Bir iten anlayan, o ii yapabilen, muktedir.

TOKADLI NUR (1820/1825? -1882): Tokadl olup, Emrah'n rencisidir. Hayat hakknda kesin bir bilgimiz yoktur. Nuri, gen yanda saz almay renmi, sonra da kendim yetitirmek iin byk bir atlmda bulunmutur. Nuri, klk mesleine bal bir saz airidir. Aruzu iyi kullanamaz. Hece ile yazdklar iirler duygusallk ve samimiyet bakmndan olduka kuvvetlidir. 1 Geti bu lemin devri bozuldu Bezm-i glistann glleri soldu ay talan yakut babasn buldu Gevherler ummana dt bulunmaz. 2 Bu mehur kelmdr lemde ey dil Sa iken kimsenin kadri bilinmez. 3 Kimsenin gurbette alma canm Varp hasretine kavumaynca. 4 Kymet mi biilir cevher tama Kmilce bir sarraf karmaynca Kimse stad olmaz kendi bana Bulup erbabna danmaynca. Kelimeler - deyimler:
Bezm-i glistan: Glbahesinin meclisi. Cevher Elmas gibi deerli talar, mcevher. Gevher. Umman: Deniz, byk deniz, okyanus. Arabistan yarmadasnn gneydousunda, ran ve Pakistan'n gneyindeki denizle, bunun bir koludur. Kelm: Sz. Dil: Gnl, yrek.

VAL-f AMD (7-1761): Dvn edebiyatmn ikinci derecedeki airlerindendir. 1 Zor-u bz ile gurur etme, -Mntakimdir bu dehri dn u'den. Hakteal azaba mazhar eder, Halka dnyada her azab edeni. 2 Sille vurulur herkese smasna lyk. 3 Hengm- tarab meste de hyre de kalmaz. Kelimeler - deyimler:
Zor-u bazu: Kol kuvveti Mntakim: c alan. Dehr-i dn o dent: Alak ve aa dnya. Hakteal: Allah. Azab: 1- Ceza. 2- Eziyet, ikence. 3- Byk sknt, iddetli ac. Mazhar etmek: Nail olmak, kavuturmak. Sima: Beniz, yz, ehre. Hengm- taran: Cokunluk mevsimi, zaman. Mest: Keyif halinde, sarho. Hyan Ayk. Akl banda. Akll.

VEHB (ZMEClOLU) (1877-1936)* 3" 4* Afyonkarahisarl halk airi. Dvn tarznda da yazmtr. Babas Ali Feyzi'dir. En ok Bayburtlu Zihni'nin etkisinde kalmtr. Memleketin bana gelen her nemli olay onu ilgilendirmi ve iirlerine konu olmutur. Hicivleri de kuvvetlidir. 1 Sa iken etten bir heykeldin, Hda naa eyledi, Hangi gafil mermere kyd, demirba eyledi? Hissini, vicdann kesmi gbeinle ebe, Yoksa Allah m ceza verdi, seni ta eyledi! 2 Kim demi yzsz diye, varken yzn bir dzine, Merd ve tek yzlye denmekte bugn: Yzsz diye. 155

154

Olsa tkrkten deniz, lem tkrse yzne, Ar krek, namus yelkendir sana tahlisiye. 3 Etme, etmedik yere Ekme, bitmedik yere Ayak nasl gitsin Gnl gitmedik yere. 4 Denizler hep yourt olmu amma ki bizim kak krlmtr Ne lezzet baheder o alma ki, disiz stlmtr. 5 Tok olanlar bilemez, halini a kalamn, Srt kavi kimseye, k gn, yaz grnr. 6 Herkes bir kendi bilir, lemde ektiini Sayrmn inleyii, salama naz grnr. 7 Akll olan kimse, hasm atlatmak iin, Hasmnn sitemim, hi anlamaz grnr. 8 Beyhude alma ki olmaz bir seviyede, Alem bu ya, skkmmn kimi ak, km sad olur. Kelimeler - deyimler:
Naa: Kefene sarlp tabuta konmu l. Gafil: Habersiz, dikkatsiz. Tahlisiye: Cankurtaran. Sayr: Hasta. Hasm: Dman. Sitem: 1- Hakszlk, zulm. 2- Eziyet. 3- kma. 4- Gce gidecek muamele. Skkn: Oturanlar. akt: Haydat. Said: 1- Kutlu.2- Allaha beenilmi, br dnyay salam olan.

VEYSEL ATIROLU (1894-1973): Saz airi. Sivas ilinin arkla ilesine bal olan Acakla bucann Sivrialan kynde dnyaya gelmitir. Babas atrogullar ailesinden iftilikle uraan Karaca Ahmet adnda birisidir. iek hastal yznden gzleri kr olan Veysel'in btn megalesi, babasmn kendisi iin ald sazla ilgilenmektir.

Saz almak hususunda kendisiyle "Al" adl bir saz airi yakndan ilgilenmi ve bu ilgilenme onu yava yava saz almaya ve sylemeye gtrmtr. Kuvvetli bir i dnyaya sahiptir. Bu yzden iirleri idi ve doyurucudur. Her iirinde "bizim" olan bir eda hkimdir. Yurt sevgisi, toprak sevgisi, iman sevgisi mill bir adan ilenmitir. iirleri, "Dostlar Beni Hatrlasn" adl eserde toplanmtr. 1 Yce dalar ova gibi dzlenmez, Veysel muhanetten kerem gzlenmez. Tilki glgesinde arslan gizlenmez, Yiidin glgesi kendinden olur. 2 Bu dnyay kuran mimar Ne ho salam temel atm nsanla ibret iin Ksm ksm kul yaratm t 3 Dnya tebdil oldu durum deiti Kimi aya gider kimi cennete. Dnya gzellendi itibar dt, Anne baba yoksun kald hrmete. 4 Cahil okur amma lim olamaz. 5 Diz diz eden her sinein bal' olmaz. 6 Kmillik ilmini herkes bilemez. 7 Derd ekmeyen derd kymetin bilemez. 8 Kar suyundan szen eme gl olmaz. YAHYA KEML (1884 -1958): S 4c Byk Trk airi. Trk iirine ayr bir gzellik getirmitir. Asl ad Mehmet Agh'tr. Babas Nili brahim Naci Bey'dir. skp'te domutur. Tahsil iin Fransa'ya gitmi, zellikle tarihi Albert Sorel'in u szleri onu ziyadesiyle etkilemitir: 157

156

"Dnyada henz kefedilmemi iki ey vardr: Corafyada kutup ve tarihte Trklk!" O gne kadarki iir akmlanmz beenmez. Kendimize has bir iir anlayna taraftardr. almalanm bu ynde gelitirir. Trk'n z deerlerini, zevkini, inanlarn anlatmakta ustalk gsterir. iirleri u eserlerde toplanmtr: 1Kendi Gk Kubbemiz. 2- Eski iirin Rzgriyle. 3- Bitmemi iirler. lmek deildir mrmzn en feci ii, Mkl budur ki, lmeden evvel lr kii. 2 Cihan vatandan ibarettir, itikadmca.
3

imde dalgal Tekbir'i en gzel dinn\ Zaman zaman da Nev-Kr', dosun Itr'nn lm yabanc bir lemde bir geceyse bile, Tahayylmde vatan kalsn eski haliyle. 4 Fn mr biter, bir uzun sonbahar olur. 5 Yaprak nasl derse akp kaybolan suya, Rh yle yollanr uyamlmaz bir uykuya, Duymaz bu anda ta gibi kalbinde bir sz, Farketmez anne toprak lm maceramz. 6 Hlyas kalmaynca haytn ne zevki var? 7 lm sde bahar lkesidir bir rinde 8 nsan lemde hayl ettii mddete yaar. 9 Kmildir o insan ki yaar htralarla; Bir baka kerem beklemez artk gelecekten. 10 ikble geen hayli taraftan lr dbre den de her taraftan soulur. 158

hir len en sen birlikte Hep aym deirmende karm dlr. 11 Bir merhaleden gnele derya grnr, Bir merhaleden her iki dny grnr. Son merhale bir fasl- hazandr ki srer, Gemi gelecek cmlesi r'y grnr. 12 Ne harb ne harabatiyim Kk mzde olan tiyim. 13 Bu dil azmda annemin stdr. 14 Bir bakmdan mzeler anl mezarlklardr. 15 "Yalnz duyan yaar" sz, derler ki, dorudur "Yalnz duyan eker" derim, en doru sz budur. 16 Artk demir almak gn gelmise zamandan, Mehule giden bir gemi kalkar bu limandan. Kelimeler - deyimler:
Tekbir: Allah'n ululuunu dile getirerek" Allahu ekber" deme. Tahayyl: Hayal etme, tasavvur etme, hayale dalma. Fn: Sonu olan, lml olan. Macera: Olup geen ey, olan hal, batan geen heyecanl olay, serven. sde: Rahatlam. Gailesi olmayan. Rind: Dnyaya aldr etmeyen, kalender. Kmil: Olgun, erikin, tam. kbl: lerin iyi gitmesi, baht akl. tdbn lerin tersine gitmesi, dknlk. Merhale: Konak, menzil. ki konak aras. Fasl- hazan: Hazan mevsimi, sonbahar. Harb: Haraplk, ykklk. Harabati: Dank. Perian. kiye dkn, harabat (meyhane) inam. Mz: Gemi zaman. ti: Gelecek.

YENEHRL AVN (HSEYN AVN) (1826-1883): Yeniehir'de domutur. Tanzimat edebiyat dneminde dvn edebiyatm devam ettirenlerin banda gelir. Akc bir 159

slbu vardr. Yerine gre bazen mutasavvf, en ve akac, bazen sosyal hicivcidir. Badat'da dvn ktiplii yapm, stanbul'da Bidayet Mahkemesi azalnda bulunmutur. 1 Ahibba ive-i yamada mebhut eyler dy Huda gstermesin sar- izmihlal bir yerde. (Allah, bir yerde mahvolmak (kmek) almeti gstermesin! Dostlarn yama tarzlar dmanlar bile hayrete drr.) 2 Dest pay baldr, biare kurban neylesin? Mstaidd-i merg olan bimara Lokman neylesin? (Eli ve aya bal okut zavall kurban ne eylesin? lme istidad olan hastaya Lokman ne yapabilir?) 3 < 4-Avniy terbiyet-i nefsin indr tat Yoksa Allah'a ne tat, ne ibdet lzm. (Ey Avni, Allah'n buyruklarna uymak, nefsinin terbiyesi iindir, yoksa A ilah 'a ne itaat ne ibadet lzmdr.) 4 <=&"Kimse idrak etmedi mnsm dvamzn Biz dahi hayranyz dva-y bmnamzn. Kelimeler - deyimler:
Ahibba: Dostlar. ive-i yama: Yama tara. Mebhut eylemek: Hayrete drmek. sar- izmihlal: Yok olma, kme izi, almeti. Dest pay: El ve ayak. Biare: Zavall. Mstaidd-i merg: lme istidatl. Bimar: Hasta. Tat: Taat, Allah'n buyruklarna uymak, o buyruklara ba emek. badet. Terbiyet-i nefs: Nefsinin terbiyesi, ibdet. drak etmek: Anlamak, ak erdirmek. Dva-y bimna: Manas olmayan dava.

1 Dut yapra olur giderek kemha, Sabreden murada erer demiler. 2 tt sr de buuk kazan, ar etme, Ar eden kr etmez ekser demiler. 3 Diken eken, gl drmez bir zaman Kii ektiini bier demiler. 4 Kime ne edersen gelir bana, Herkes ettiini eker demiler. 5 Yemek istersen bu yolda emek Emeksiz kimseye verilmez yemek. Kelimeler - deyimler:
Kemha: pek kuma. Hav olmayan kadife kuma. Ar etmek: Utanmak. Drmek: Devirmek, dermek, toplamak.

YESR (1823-1868): Saz airi. Asl ad Hsn olup ankr ilindendir. 160

YORGANSIZ IK (HAKKI BAYRAKTAR) (1895-1964): Kastamonulu halk airi. Kastamonu'da domu e burada yetimitir. Komalar ve destanlar ile tannmtr. 1 stiyorsan doru olmak bakma Hak'dan gayrya Hak'tadr kuvvet, dirayet dinle bir bir bilmi ol. 2 ktisat et, msrif olma kimsecikten fayda yok, G olur nmerde minnet dinle bir bir bilmi ol. 3 Bir nasihatten musibet geri evldr ama Fayda vermez son nedamet dinle bir bir bilmi ol. 4 Hak edip al, borcunu ver, dostlarndan alma hi, te insan sadakat dinle bir bir bilmi ol. 161

5 kn ak ite nra vurmas, Efdaldir sorunun ibdetinden. Alimin lemi hakr grmesi Farkszdr akinin ekvetinden. 6 leme gelmekte maksat demiyyet bellemek. Kelimeler - deyimler:
Dirayet: Akl, zek. nce eyleri kavray. Nmerd: Alak. Minnet: 1- Birine iyilik yapma. 2- Yaplan iyilii tekrarla baa kakma. Musibet: Anszn gelen bel, sknt. Evl: En uygun, daha uygun, stn. Nedamet: Pimanlk. Piman olma. Nara vurmak: Haykrmak. Sofu: Burada, ham sofudan bahsediliyor. Efdal: ok faziletli, en l, stn. Hakn Aa grlen, deersiz, hor. ak: Haydut, yol kesen. akavet: Haydutluk, ekiyalk. demiyyet: Adamlk, insana yakan hal. nsanlk.

YUNUS EMRE (1250 - 1320/1321): Hayat hakknda tam ve kesin bilgimiz yoktur. Sakarya dolaylarnda Sarky'de doduu ve orada ld sanlmaktadr. Tekke Edebiyat'nn en byk airidir. renimi hakknda da tam bir bilgimiz yoktur. Medresede okuduu ve sonra da Taptuk Emre adnda bir eyhe kapland biliniyor. Yunus, eyhinin yannda uzun sre kalmtr. Tasavvuf lirik iirler yazm ve zellikle Tasavvuf kltrn konuma diliyle ifade etmesi halkn yararna olmutur. Ona gre tasavvuf 'Tanr'nn ahlk e ardaklanmaktr." Bu da ancak tasavvufu benimsemekle gerekleebilir. Yunus, samim bir Allah adr. Ancak yobaz deildir. Hatta yobazl yeri geldike knamtr. Birlik ve beraberlik ruhuyla doludur. nsan sevgisi sonsuzdur. Yunus Emre 14. yzyln kark ortamnda Anadolu'nun ruh mimari olmutur. Dvnndan baka bir de Rislatn-Nushiye adl eseri vardr. 1 Beni bunda veribiyen, Bilir ben ne ie geldim. 162

Kararm yok bu dnyada, Giderim, yumua geldim.! 2 lim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir, Sen kendini bilmezsin, ya nice okumaktr? Okumaktan mna ne? Kii Hakk' bilmektir, n okudun, bilmezsin, ha bir kuru emektir. Okudum, bildim deme, ok tat kldm deme, Eri Hak bilmez isen abes yere yelmektir. 3 Drt kitabn mnas bellidir bir elifte, Sen elifi bilmezsin, bu nice okumaktr? Yiirmi dokuz hece okursun utan uca, Sen elif dersin hoca, mnas ne demektir? Yunus Emre der hoca, gerekse var bin hacca, Hepsinden iyice bir gnle girmektir. 4 Ten fnidir, can lmez, n gitti geri gelmez, lr ise ten lr, canlar lesi deil. Cevhersiz gnllere yz bin sz syler isen Hak'tan nasb olmasa nasb olas deil. 5 Umak umam dediin, m'mirileri yeltediin, Bir ev ile bir ka huri, hevesim yok komak iin. Burda dahi verdin bize ol huriyi ift hll, Ondan dahi geti arzum, arzum sana kamak iin. idin ey ulular, hir zaman olmutur, Sa Mslman seyrektir, o da gman olmutur. 7 "Cennet, cennet" dedikleri, Birka kkle birka huri, steyene ver anlar, Bana seni gerek seni. 8 Sana ibret gerek ise, Gel gresin bu sinleri,

163

Ger ta isen eriyesin Bakp gricek bunlar. 9 unlar ki oktur mallan, Gr nice oldu halleri, Sonucu bir gmlek imi, Arm da yoktur yenleri. 10 Bunlar bir vakt beyler idi, Kapclar korlar idi, Gel imdi gr, bilmeyesin Bey kangdr, ya kullar? 11 Bu dnyaya kalmayalm fnidir aklanmayalm, Bir iken ayrlmayalm gel dosta gidelim gnl. lm haberi gelmeden ecel yakamz almadan, Azrail hamle klmadan gel dosta gidelim gnl... Gerek Eren'e varalm hakkn haberin alalm Yunus Emre'yi bulalm gel dosta gidelim gnl. 12 Elif okuduk tr pazar eyledik gtr Yaradlm ho grdk yaradandan tr... 13 Beni bende demen, bende deilim, Bir ben vardr bende, benden ier... 14 Admz miskindir bizim, dmanmz kindir bizim, Biz kimseye kin tutmayz, kamu lem birdir bize. 15 Bir kez gnl yktn ise, bu kldn namaz deil, Yetmi iki millet dahi, elin yzn yumaz deil. 16 Yunus sen kendini grme, bdet et mahrum bilme, Gayr eye gnl verme, Allah sevgisi var iken.

17 Agdur bal deil dny murad, Nice bir aya parmak banasn. Kelimeler - deyimler:
Veribimelc Gndermek, yollamak. Tat: Allah'n buyruklarna uymak, ba emek. Abes: Faydasz i. Bo, sama ey. Yelmek: Komak. Yirmi dokuz hece: Arap alfabesindeki harfler. Fn: Geici, kalc olmayan. Cevher: zellik, yaradltaki deer. M'min: Allah'n birliine, Hz. Muhammed'e ve slm dininin dier temellerine inanan Mslman, slm. Yellemek: Tevik etmek. Komalc Kucaklamak, sarlmak. Hll: Yaplmas din bakmndan su, gnah olmayan. Nikh kylmak suretiyle alnm kadn, e. Ahin Son, sonraki. hir zaman: Son zaman, dnyann son zaman. Gman: phe. Umak: Cennet. Sin: Mezar. Gricek: Grnce. Yen: Elbisenin kolu. Kang: Hangi. Gerek Eren: Allah.

ZKR (7-1622): Tekke airi. zmirlidir. Asl ad Hasan'dr. stanbul'a geldikten sonra tekke hayatma girmi ve bir yandan da musikiye almtr. Zamannda sz edilen bir musikiinas olmutur, ilhiler yazm ve bestelemitir. 1 Nedir srrn, yine mesrursun, N'eyler bu sende beyhude hande? Ahret zdm kldn m hazr, Kuvvet kudret var iken sende! 2 Rabbane, bizden yok bize derman, Ver bize senden son demde iken iman!...

164

165

Kelimeler - deyimler:
Srun Sevin. Mesrur: Sevinmi. Meramna ermi. Beyhude: Bhde, nafile, bo. Hande: Glme, gl. Zd: Yiyecek, azk, rzk. Rabbane: Allah'mz.

*3i

ZAT (1471-1546): Balkesirli olup, kendi kendini yetitirmitir. stanbul'a gelmeden nce izmecilik yapm ve hayatnn sonlanna doru geimim salamak iin falclk yapmak ve muska yazmak mecburiyetinde kalmtr. Dkkm btn airlerin uradklar bir yer haline gelmiti. zellikle gen airlere iir dersleri verirdi. Bu arada Bk'nin yetimesinde ok emei semitir. mrnn sonlarnda byk sefalet iinde perian bir hayat srmtr. Devrinin byk airi Zat, ld zaman gen airler aralarnda topladklar paralarla cenazesini kaldrmlardr. Zat'nin hacimli bir dvnndan baka birka eseri daha vardr. Ancak onun en tannm eseri (em' Pervane) adl mesnevisidir. Byk bir airin zelliklerim tarsa da iiri, derinlik bakmndan fazla bir nem tamaz. Ziya Paa'mn dedii gibi, Zat'nin iiri * Avare ve dilikeste' 'dir. 1 Hrdur tahrik-i bd ile libsn keden Yoktur ey hce gle hergiz ziyan blbln. (Elbiseni yrtan, rzgrn tahriki ile yani esmesiyle, dikendir; ey hoca, blbln asla gle ziyan yoktur.) 2 Dirheme klma heves kim var ann sonunda hem Eyleme dnra meyli hirinde nr var. (Gm paraya heves etme onun sonunda gam, tasa var. Akn paraya meyletme onun sonunda da ate var.) 3 Meseldir cmle lem ire bu sz Ki gnl katlamr grmiyecek gz.

4 Ab- hayt sunsa eer Hzr destime Zehr-i helhil ile mlemma arab olur. (Hzr, eer elime lmezlik suyu sunsa, ldrc zehir bulam arap olur.) 5 Bir deirmendir cihan, her kimse bekler nevbetin. 6 Fitneye ekser sebep bezm-i cihanda badedir. (Dnya meclisinde oklukla ara bozmaya, karkla sebep ikidir.) 7 Ne gzel vakadr bu ki aup can gzn Hb- gaflette geen mrm r'y grdm. (Can gzm ap yani ruhumun sezi kudretiyle gerei grp gaflet uykusunda mrmn bir rya olduunu anlaym ne gzel bir olaydr.) Kelimeler - deyimler:
Hr: Diken. Bd: Rzgr, yel. Tahrik 1- Oynatma. 2- Harekete getirme, etki yapma. Burada esme. Libas: Elbise. ak eden: Yrtan. Hce: Efendi, aa, hoca, sahip. Hergiz: Asla. Hibir suretle. Dirhem: Gm para. Hem: Tasa, kayg. Dinar: Dinar, altn para. Nr: Ate. Grmiyecek: Grmeyince. Hzn Hzr, ienlere lmezlik veren abhayat imi olan peygamber. Helhil: ldrc, ilc olmayan zehir. Mlemma: Svanm, bulam. Nevbet: Sra ile yaplan her ite herkese den blm. Sra. Fitne: Azdrma, batan karma. Karklk. Ara bozma. Bade: arap, iki. Vaka: Olan ey. Olay. Hb- gaflet: Gaflet uykusu. Gaflet: Dnyada olan biten ilerin gerek mahiyetlerini anlamama.

166

167

ZEYNEB HANIM (7-1474): Dvn airi. Amasya'da domutur. Bir dvn vardr. 1 b- hayt olmayacak ksmet, ey gnl, Bin yl gerekse Hzr ile seyr-i Sikender et ( ) (Ey gnl, Hzr ve skender'le bin y yolculuk edip dnyay dolasan, Abhayat Allah lasmet etmemise bulmak imknszdr.) 2 Zeyneb, ko meyli zeyneti dnyya zen gibi ' Merdne var sde-dil ol, terk-i zver et. (Zeynep, kadnlar gibi dnya ssne nem verme; erkekesine yaa, temiz kalpti ol, ss terket.) Kelimeler deyimler:
Seyn Yolculuk. Gezme, dolama. ikenden iskender, tarihte iki skender vardr: Biri, byk skender adm alr. tskender-i Zlkarneyn budur. Hem padiah hem de peygamberlik yapmtr. Hzr'la b- hayat bulmak iin karanlklar lkesine gidenin bu iskender olmas gerekir. Dier iskender, Makedonya Kral olan kiidir. Babas Filip'tir. Birinciden galat olarak bu Iskkender'e de Zlkarneyn denmitir. Bu skender'in zellii ran' batanbaa istil etmesidir. Zen: Kadn. Ko: Brak. Zeynet: Ziynet, ss. Merdne: Ere, erkee yarar ekilde. Yiite, erkeke. Sade-dil: Saf gnll, temiz. inde ktl olmayan. Terk-i zver etmek: Ssten vaz gemek, ss terketmek.

ZLEL KTB : Halk airi. 19. yzylda yaamtr. Bazlar kadn olduunu da sylerler. Ancak kesin bir delil bulunamamtr. Din, tasavvuf! iirleriyle dikkati eker.
20 b- Hayat; bir damlas bile ienleri lmszle kavuturan efsane suyu. skender-i Zlkarneyn, b- hayat bulmak iin yanna Hzr' da klavuz olarak alm ve bir asker sefer tertipleyerek lmezlik suyunu aramaya balamlar. Bir sre sonra Hzr b- hayat bulup imi ve lmezlie kavumu. Ancak skender-i Zlkarneyn, yolunu ard iin Hzr' kaybetmi ve tabiatiyle b- hayat da bulamam ve geri dnmek mecburiyetinde kalmtr. Zeynep Hanm, birinci beytinde bu efsaneye temas etmi bulunmaktadr.

1 Sana bir nasihatim var Hele yamma gel karda. Hakk uzakta arama, Gezme ilden ile karda. 2 Dinle okunan fermam, Ara bul derdine derman, Terse savurma harman, Dane gider yele karda. 3 Kmil ol da Hakk'a yara, Ara bul derdine are, Her suyun gedn ara, Sonra giden sele karda. 4 Erenlerin yolu gerek iinde Eer ararsanz srda iinde, Hakk' gren grr az ya iinde, Yetmi seksen doksan yznen dei. 5 Ku misli her emeye konarsn, Ac tatl demez ier kanarsn, Aynel yaknlii grdm sanarsn, Bu kafadan bakan gznen deil. 6 Arifler meydanda oynar tlmez, Evliya yoluna hile katlmaz. Kuru dua ile Hakk'a yetilmez, Senden hccet, berat, ferman isterler. Kelimeler - deyimler:
Ferman: Buyruk. Kmil: Olgun. Eksiksiz, tam. , Ged, geit: Geecek yer. Gedn ara: Geilecek yeri bulmak iin etrafa bak. Aynel yakinlik: Grm gibi, yaknlk. TAS. Yrekten gzlem ile gerek birlii grmek. tlmek: Yenilmek, kaybetmek. Yetilmek Ulamak.

168

169

Hccet: Senet, vesika, delil. Berat: Rtbe, nian veya bir mstesna hususun doruluunu dorulayan ferman.

ZVER PAA (1793-1862): stanbul'da domutur. Babas Defterhane ktiplerinden M. Sadk Mnif Efendi'dir. Mevlevdir. Maliye mesleine intisap etmi ve bu meslekte ykselmitir. En son vazifesi, Harem-i erif-i Nebevi Meihati olup, burada ancak bir yl kalabilmitir, lmnden sonra iirleri, mektuplar bir araya getirilerek "Asr- Zver Paa" adiyle bastrlmtr. 1 Kalbini telvis eder fart- havtr demin, Hanede olmaz nezfet olsa ger mihman fzun. (nsann kalbini an dnceler bozar. Evde fazla misafir olsa eer, temizlik olmaz.) 2 Akl e ak idemez ikisi bir dilde karar, Mlk-i vhidde annn iki sultan olmaz. (Bir gnlde ak ile ak ikisi birden uyuamaz. Onun iin bir mlkte iki sultan olmaz.) 3 Kesret zere dime bir hanede mihman olmaz. 4 Dilde ak olduka olur rabet-i hban fzun Nevbahar olduka olur bada reyhan fzun. (Gnlde ak olduka gzel erkeklere ve kadnlara rabet ok olur. lkbahar olduka badafesleen ok o/wr.)[Burada nemli bir noktay belirtmek isteriz: Kadnn gnlnde ak varsa gzel erkei dnecek; erkein gnlnde ak varsa gzel kadm dnecektir. airin "erkekten kasti" hibir zaman "mahbub" deildir.] 5 Kimsenin gzleme duar- bel olmasn. Kelimeler - deyimler:
Telvis etmek: Kirletmek. Bulatrmak. Mec. Berbat etmek, bozmak. Fart- havatn Dncelerin arl. Nezafet: Temizlik, paklk. AU:Akl.

Mlk-i vahid: Bir mlk. Kesret: okluk, bolluk. Ziyadelik. Dime: Dene. Mihman: Misafir. Rabet-i hban: Gzel erkekler ve gzel kadnlara rabet. Fzun: ok. ziyade. ok ziyade. Nevbahar: ilkbahar. ReyhamFesleen. Gen Eer.

ZYA GKALP (1875-1924) Byk Trk. Diyarbakr'da domu ve stanbul'da lmtr. Sosyoloji almalariyle de tannmtr. Ona gre Trklk'n gayesi Trk milletini ykseltmektir. Mill birliin mill kltr benimsemekle gerekleeceine inanr. Fikirlerini halka yayabilmek iin ok zaman nazm vasta yapmtr. Trk Edebiyatnda hecenin yerlemesine katkda bulunmutur. Be Hececiler onun eseridir, denebilir. iir kitaplar: Yeni Hayat, Kzl Elma. 1 Millete olsa bir gizli ihtiya, Mill vicdan, bulur ona bir . 2 Ne ekilse o biilir dnyada. 3 Her bugne var bir yarn! 4 Trk bir millet, bir ordu, katlmayan kaaktr; "Yasa"mzda yazl: "Harpten kaan alaktr!" Kuvvetli olmaktr za'fn ilc. 6 ...: "Halk bahe, biz bahvanz; Aalar genlemez adan yalnz. 7 Millete ver cann Ocam, amn, Bin k olsan bile Feda et cananm. 171

170

8 Trk milleti bir blnmez btndr... ZYA PAA (1829-1880): Tanzimat air ve yazarlarndandr. Tanzimat Edebiyatnn kurucusundan biri. Trk iirinin gelimesi iin halk iirinin ele alnmas dncesini savunmutur. Ziya Paa, biimde eski kald halde zde yeniliki olmaya almtr. Yerine gre sosyal konulara eilmi, toplumun nemli meseleleri zerinde, ekinmeden durmu ve tenkidden kanmamtr. Nesri de iiri gibi salam yapl ve sadelik bakmndan da adalarndan ndedir. En nemli eseri, Terd-i Bend ile Terkib-i Bend'dir. Bu eserinin basm tarihleri: (1870,1896,1909,1951,1987). rieri, lmnden hemen sonra E'ar- Ziya adiyle bir araya getirilmitir (188111925 tarihinde Sleyman Nazif, bu kitab ilvelerle "Klliyat- Ziya Paa" ad altnda tekrar yaymlamtr. 1 Bu krgh- sun'acep dershanedir, Her nak bir kitab- lednden nianedir. (zerinde yaadmz bu dnya, tuhaf bir dersaneye benzemektedir. Dnya zerinde grdmz her gzel nesne, ilh kitaptan bir belirtidir.) 2 Gerdn bir asiyab- felketmedrdr, Gya iinde dem-i vre dnedir. (Dnya, felkete sebep olan bir deirmendir. nsan ise bu deirmenin iine atlm ba bo bir taneciktir.) 3 Bir zerredir ki zerre-i nmnteha-yi hk Bir zerre harice edemez ondan infkk. (Sonsuz bir toprak paras olan dnyama alt taraf bir zerreden ibarettir. Dnyamzdan en kk bir para bile harice gidemez.) 4 Ey kudretine olmayan gaz tenhi, Mmkn deil evsafm idrk kemhi.

(Kudretine balang ve son olmayan ey ulu Allah'm, senin niteliini tam olarak anlamak imknszdr.) 5 Bibaht olamn bana bir katras dmez, Brn yerine drr gher yasa semdan. (Yamur yerine gkten inci ve mcevher yasa, baht olmayan kiinin bana tek bir damla dmesine imkn yoktur.) 6 Erbb- kemli ekemez naks olanlar. Rencide olur dide-i huffa ziyadan. (Baykuun gz ktan nasl mteessir olursa; olgun kiilie erimi olanlar da cahil olanlar ekemezler.) 7 Cehrin ne safa var acaba sim zerinde? nsan brakr hepsini hn-i seferinde. (Dnyann gmnde ve altnnda acaba ne safa vardr? Zira insan ahreteyolcu olurken hepsini brakr da yle gider.) 8 Hr olmak eer ister isen olma cihann, Zevkinde, salasnda, gamnda, kederinde. (Bu dnyada eer hr olmak istersen; dnyann zevki, sofas, gam ve kederiyle ilgilenme.) 9 Yldz arayp gkte nice turfa mneccim, Gaflet ile grmez kuyuyu rehgzerinde. (Birok beceriksiz, toy mneccim, gkte ylda arar da dalgnlktan yolunun stndeki kuyuyu grmez. Kendi kabiliyetlerinin derecesini lp bimeden byk ilere girienler, baarya ulaamadklar gibi zarar ve kayplara uramaktan kendilerim kurtaramazlar.) 10 Onlar ki verir lf ile dnyaya nizmat Bin trl teseyyp bulunur hanelerinde. (Dnyaya szle dzen vermeye kalkanlarn evlerinde bin trl kaytsahk, ihmal bulunduu bir gerektir.) 173

172

11 Milyonla alan mesned-i izzetle serefraz, Birka kuruu mrtekibin cy krektir. (Milyonla alan yksek mevkilerdedir;, birka kuru alann yeri krektir. Yani krek cezasna arptrlr) 12 Bevval-i eh-i zemzemi lanetle anar halk Sen Kabe gibi kendini hrmetle benm et! (Halk, zemzem kuyusuna ieyen adam lanetle anar. Sen kendini Kabe gibi saydrmaya, tantmaya gayret et.) 13 Ey mrtekib-i har, bu ne zillet ki ekersin Birka kurua mddet-i mrnce haclet! (Ey rvet alan eek, bu ne alaklktr ki, birka kuru iin btn mrnce utan iinde yaarsn.) \A Zalimlere bir gn dedirir kudret-i Mevl: Tallahi lekad serek 'Allah aleyna"! (Allah'n kudreti gnn birinde zalimlere unu dedirtin "Yemin ederiz ki Allah seni bize stn tuttu.") 15 Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir; Tekdir ile uslanmayann hakk ktektir. (tle, yola gelmeyen kiiyi nce tekdir etmeli (azarlamak); tekdir ile yola gelmedii takdirde o zaman da hakk olan ktee (dayaa) bavurmal.) 16 Kad ola davac ve muhzr dahi ahit, Ol mahkemenin hkmne derler mi adalet? (Hkim davac, mbair de ahit olan bir mahkemenin hkmne adalet denir mi?} 17 yinesi itir kiinin lfa baklmaz, ahsn grnr rtbe-i akl eserinde.

(Sarfedilen szlere baklarak bir kii Hakknda karar verilmemelidir. nk kiinin aynas szleri deil, iidir. Bir insann aklnn derecesi meydana getirdii iiyle llr.) 18 En ummadn kefeder esrr- derunun, Sen herkesi kr, lemi sersem mi sanrsn? (En ummadn biri kar, iindeki srlarn kefeder. Sen herkesi kr, lemi sersem mi sanrsn?) 19 Allah'a tevekkl edenin yaveri Hak'tr; Nad gnl bir gn olur dolacaktr!... a (Allah'a gvenenin yardmcs Allah'tr; kederli gnl bir gn gelecek mutlu olacaktr.) 20 man ile din, akadr erbb- gnada, Namus hamiyyet sz kald fukarada! (Zengin kimseler iin din de, iman da paradr. Namus ve hamiyet sz fukarada kalmtr.) 21 Bed-asl'-a necbet mi verir hi niforma Zerdz palan ursan eek yine eektir. (Soyu kt olana niforma hi asalet verir mi? Srmal, klaptanl altnla ilenmi semer vursan eek yine eektir.) 22 Bed-maye olan anlalr meclis-i meyde, ret; gher-i lemi temyize mehektir. (Yaradl kt olan kiinin bu durumu ancak iki meclisinde anlalr, iki, insann cevherini, iini anlamada mehektir.) 23 Aff ile mbeer midir eshb- mertip? Kanun- ceza cize mi hs demektir? (Yksek mevkilerde bulunanlar af ile mjdelenmi midir? Ceza kanunu zavalllar iin midir?)

174

175

Eyler keremin tei glzar Halil'e; ( ) Malup olur peeye Nemrud- mbahi. (Senin iyiliin, kudretin brahim Peygamber iin hazrlanm olan atei bir gl bahesi haline getirir. Kendini beenmi dinsiz Nemrud, bir sivrisinein beynine girmesi sebebiyle arsna dayanamayp lerek, malup olur.) 25 S * Talar yedirdi nn yerine bir zaman felek, Nn verdi imdi de h ki dendne kalmad. 26 Nik bed herkes bulur lemde, bir gn ettiin Kendi ekmezse ceza miras kalr evldna. 27 Mselsel bir esarettir zaruret her hkmette Ki sultan nazra, nazr da hizmetkra tbidir. 28 lm olmasa air olamaz insan, Dilsiz sze kaadir olmaz insan. Bir leme geldim ki safasnda minen var, Surette nazar eyler isen sen ile ben var, Amma ki hakikatte ne sen var ne ben var, Sen ben arada letiz, elbet bir eden var. 30 Taklid e aslm unutma, Milliyetim hakir tutma. Kelimeler deyimler
Kargan: yeri. Krgh- san: Dnya, kinat. Acep (acaba): Acayip, tuhaf. Nak (nak): Resim, ipek, srma ile ileme, duvar ve tavanlara suluboya ile yaplan resimler. Tasvir ekli. Ledn: i yz, bir eyin i yz, esas, hakikat. Kitab- ledn: lh kitap. Niane: z, almet. 21 1. aklamaya baknz.

Gerdn: Dnen, dnc. Dnya. Asiyab- felketmedan Felket verici deirmen. dem: Adam, insan. vre: Serseri, bo gezen, akn. Dne: Tane, hububat. Nmnteha: Nihayetsiz, sonsuz. Hk: Toprak. ntikle Ayrlma. Yerinden ayrlma. gaz: Balama, balang. Tenahi: Bitme. Tkenme. Son. gaz tenahi: Balang ve son. Kemani: Olduu gibi. Gerek ekli ile. Evsaf: Vasflar, nitelikler. Haiti: brahim Peygamber'in dier ad. Haul-ul-lah brahim Peygamber. Kelimenin szlk anlam: ten dost. Glzar: Gl bahesi, gl tarlas. Burada Nemrud'un Hazret-i brahim'i yakmak iin hazrlatt ate, Allah'n emriyle bir gl bahesine dner. Bibaht: Talihsiz. Dn nci. Ghen Mcevher. Huffa: Yarasa. Dide-i huffa: Yarasann gz. Erbab- kemal: Olgun, bilgili kiiler. Dehn Dnya. Sm zen Gm ve altn. Hn-I sefen Yolculuk vakti. Turfa: Toy, acemi, ciz. Mneccim: Yldzlar hakknda bilgisi olan. Yldzlatn durumundan hkmler karan. Falc. Rehgzen Geecek yol, yol st. Nizmat: Nizamlar, dzenler. Teseyyp: Kaytszlk, ihmal. Mesned-i izzet: Byk makam, yksek mevki. Serefraz: Bam ykselten, benzerlerinden stn olan. Mrtekib: Kt ve yakmaz i yapan. Rvet alan. Rvetle i gren. CAy: Yer. Krde Vaktiyle beylik gemilerde krek ekmek hizmeti ki, cinayet sularna verilen bir ceza idi. yine: Ayna. Btbe-1 akl: Akln derecesi Har: rZsek. Zillet: Alaklk, aalk. Hacaleb Utanma. Utan. Muhzr Mbai\ Esrar- denin: insann iindeki srlar, gizli dnceler.

177 176

Yaven Yardma. Nad: Hznl, kederli. d: Sevinli, mutlu. Erbab- gna: Zenginler, zengin kimseler. Hamiyyet: nsann yurdunu, aile ve yaknlarm koruma gayreti. Hamiyet. Nush: Nasihat, t. Bed-maye: Mayas kt, bozuk. Yaradl kt. Meclis-i mey: iki meclisi Gher-i dem: insann cevheri. Temyiz: Ayrma, seme. yiyi ktden ayrt etme. Mehek: Ayar ta. Abn ve gmn ayarm anlamaya yarayan ta. Mecaz anlam: l, terazi, bir ey veya ahsn deerim lmeye vasta olan ey. Bed-asl': Soyu kt olan. St bozuk. Necabet: Soyluluk. Soyca temiz. Mbeer: Mjdelenmi. Eshab- meratip: Rtbe, derece sahipleri. Bevval-i eh-i zemzem: Zemzem kuyusuna ieyen. Benm: nl, ad olan. Nn: Ekmek, Dendne: Di. Nik fi bed: yi kt. Mselsel: Zincirleme, ard arda. Mihen: Mihnetler, eziyetler. Surette: Grnte. let: Vasta, sebep. Bir ite kullanlan ara. Hakte Hor.

BBLYOGRAFYA
1.
2. 3.

4.
5. 6. 7. 8.

9. 10.
11. 12.

13.
_

14. 15.

16.
17. 18. 19. 20. 21. 22.

23. 24. 25.

Aruz - Ahmet Aymutlu, Ahmet Halit Kitabevi, 1950. k em'-Hayat ve iirleri. Haz. Feyzi Halc. Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlan, 1982. Bat Tesirinde Trk iiri Antolojisi - Haz. Kenan Akyz. nklp Kitabevi, 1986.2. basm. Cem Sultan'm Trke Dvn - Tercman 1001 Eser Serisi, 1-3,1981. Dvn iiri Antolojisi - Haz. H. Erdoan Cengiz. Banur Matbaas, 1967. Dvn Edebiyat - Agh Sun Levend - Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, 1980, Erkent Ofset, st Dvn- Muhibbi (Kanun Sultan Sleyman'n iirleri). Tercman Gazetesi, 1001 Temel Eser serisinden, 1980. Deyimler, Ataszleri, Beyitler ve Anlamda Kelimeler. Nejat Muallimolu. Ayyldz Matbaas, 1983. Edebiyat Lgati Thir-l Mevlevi. Enderun Kitatab, 1973. Eski Rubailerim - Muhyiddin Rif Yengin, Kanaat Kitabevi, 1946. Eski iirimizin Ustalar Haz. Refik Ahmet Sevengil. Atlas Kitabevi, 1964. Erefolu Dvn (Eref-i Rm) Haz. Tercman Gazetesi, 1001 Temel Ekibi, tarihsiz. Hamasi Trk iri Antolojisi. Haz. Fahri Ersava. Matbaaclk Okulu, 1961. Istlahat- edebiyye (Edebiyat Terimleri) - Muallim Naci. Basma hz. Dr. Alemdar Yaln, Abdlkadir Hayber. Akabe Yaynevi, tarihsiz. zahl Dvn iiri Antolojisi Haz. Necmettin Halil Onan. Mill Eitim Basmevi, 1946. Kk Ansiklopedi - Hayat Dergisi Yaynlar, 1968. Mehur Beyitler (Dvn Edebiyat'nda) Haz. Vasf Mahir Kocatrk, Edebiyat Yaynevi, 1963. Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler - Ali ankaya 1-7,1968-1969 Mars Matbaas. Maliyeci airler Antolojisi - Haz. Hilmi Ycelen. Nilfer Matbaas, 1973, stanbul. Nmk Keml'in iirleri Vasf Mahir Kocatrk, Edebiyat Yaynevi, 1966. Nect Bey Dvn (Semeler) Haz. Tercman Gazetesi, 1001 Eser Ekibi adma Mehmet avuolu, tarihsiz. _ Osmanlca Trke Szlk - Haz. Mustafa Nihat zn. nklp Kitabevi, 1973. rneklerle Trk iir Bilgisi - Cem DLCN, 1983. TJ>X yaynlar. Rubailer - Yahya Keml Beyath. Yahya Keml Enstits Yayn, 1963. Rbyyat- Arif - Arif Nihat Asya. Defne Dergisi Yayn, 1956.

178

179

26. Safahat Mehmet Akif Ersoy. Tercman Tesislerinde baslmtr, 1986. 27. Seyrn-Hayat, Sanat ve iirleri - Haz. Hasan Ali Kasr. Acar Matbaaclk Tesisleri, istanbul, 1984. 26. Smmn - Hayat ve iirleri - Haz, Haim Nezihi Okay. Gven Matbaas, 1940. 27. air Dertli Dvn, 1-2. Haz. emsettin Kutlu. Tercman 1001 Eser Serisinden, 1979. 28. eyhlislm Bahy Efendi Dvn'ndan Semeler Haz. Do. Dr. Harun Tolasa. Tercman 1001 Eser serisinden, 1979. 29. eyh Galib - Eserlerinin Dil ve Sanat Deeri. Haz. Do. Dr. edit Yksel. Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 1980. 30. iir Defteri - Haz. Vasf Mahir Kocatrrk. Edebiyat Yaynevi, 1968. 31. ins ' Mntehabt- E'ar. Haz. Sneyi Beken. Dn - Bugn Yaynevi, Ankara, 1960. 32. Tefekkr ve Edebiyat - Hekimolu smail - Trdav basm, 1977. ' ^ 33. Tekke iri Antolojisi - Haz. Vasfi Mahir kocatrk. Edebiyat Yaynevi, 1968. 34. Tiryaki Hasan Paa'nn Gazalar ve Kanije Savunmas. Haz.Vahit abuk. Tercman 1001 Eser serisinden, 1978. 35. Trk Edebiyat - Ahmet Kabakl, 1-3. Trkiye Yaynevi, 1965. 36. Trk Edebiyat Tarihi - Haz. Vasfi Mahir Kocatrk. Edebiyat Yaynevi, 1970. 37. Trk Edebiyat Antolojisi - Haz. Vasfi Mahir Kocatrk. Edebiyat Yaynevi, 1957. 38. Trk Edebiyat Tarihi - Seyit Kemal Karaaliolu. inklp Kitabevi 1-3, 1973. 39. Trk'n ehnamesinden - Mithat Cemal Kuntay. Tasvir Neriyatndan, tarihsiz. 40. Trk Saz airleri - M. Fuad Kprl. Mill Kftr Yaynlan, 1964. 41. Trk tasavvuf iiri Antolojisi - Haz. Abdlbaki Gipnarl, Milliyet Trk Klsikleri Dizisi, 1972. 42. Yahya Keml Beyatl Haz. kr Elin, Dr. Muhtar Tevfikolu, Sadk K. Tural,. Trk Kltrn Aratrma Enstits yayn, 1983. 43. Yunus'tan Bugne Trk iiri - Haz. H. Fethi Gzler, nklp Kitabevi, 3. basm, 1981. 44. Yzyllar Boyunca Halk airleri Haz. Refik Ahmet Sevengil, Atlas Yaynevi, 1965. 45. Zileli Halk Ozanlan - Haz. Mehmet Yardma. Ayyldz Matbaas, 1983. 46. Zindan Duvarlar - iirler Faruk Nafiz amlbel. nklp Kitabevi, 1967. 1. Ziya Paa'nn Terci-i Bend'i ile Terkib-i Bend'i zerine Dnceler. Haz. H. Fethi Gzler. Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar. Nu: 711. 1987.

26. 80

8906- TMBJB7Q
,nwn1P*WW*ri^WWMIWNl'l...............'.........*"*"

M 018 04

Sizlere sunduumuz bu kitab her ynden ilgi ekici bulacanz mit etmekteyiz. Hayatmzda, baz nemli meseleler karsnda ne yapacamz ardmz anlar ok olmutur. Bu aknlktan doan ruh tedirginliini gidermek iin ok zaman takip edeceiniz hatt hareketi tayinde zorluk ektiimiz bir gerektir. Bat'da bunalmlardan kurtulmann reetesi kitaptr: George Sand "Kitap, beni her vakit elendiren, avutan bir arkada, bana akl reten bir dost olmutur." ^yor. Buna karlk Montesquieu, "eyrek saatlik okumann gideremedii kederim olmamtr" demektedir. Alphonse Daudet ise yas iinde bulunan bir ahbabna u^tavsiyede bulunur: "Gzel kitaplar okuyun." Dnyann teknolojik gelimesiyle insanmzn meseleleri gn getike utmakt, ruh yaplar sarslmaktadr, Bu eserin, ruhen bezginlie dm olanlara nefes aldracak, onlar bir yerde feraha kavuturacak nitelikte olduu kanaatndayz.

ISBN 975-17-0423-5 5.800 TL.