Volkanlar ve Depremler

Dnyamzn yzeyi kesintisizmi gibi grnyorsa da, gerekte dev boyuttaki bir yap - boz gibi birbirine geebilen paralardan olumaktadr. Bu paralara levha ad verilmektedir. Yerkrenin d ksmn oluturan ve kalnl 5 km ile 100 km arasnda deien litosfer (takre) 6 tanesi byk, toplam 12 levhadan meydana gelmitir. Bu levhalar st mantonun akc ve yumuak olan blm zerinde hareket halindedirler. Bu levhalar; Kuzey Amerika, Gney Amerika, Afrika, Avustralya-Hindistan, Antarktika, Arabistan, Filipinler, Karayipler, Pasifik, Kokos ve Naska levhalardr.

Baz levhalar ktalarla ayn ismi tamaktadrlar. Ancak ktalarn snrlaryla levha snrlar akmamaktadr. Bunun nedeni ktalarn kendilerinden byk olan levhalarn zerinde bulunmalardr. rnein; aysberglerin suyun zerinde olan kk ksmlar ktalara, su altnda kalan daha byk ksmlar ise levhalara benzetilebilir. Levhalarn hareket etmelerinin en nemli nedeni manto katmandr. Mantonun alt blmleri st blmlerine gre daha scaktr. Bu scaklk farkna bal olarak konveksiyonel akntlar oluur. Bu akntlara bal olarak levhalar deiik biimlerde ve ynlerde ok yava da olsa hareket ederler. Bunun sonucunda ylda ortalama 5 cm yol alrlar ki bu da yaklak trnaklarmzn uzama hzna eittir.

Btn levhalar birbirleriyle temas halinde olduundan herhangi birinin hareketi evresindekileri etkiler ve bylelikle zincirleme bir hareket ortaya kar. Baz levhalar birbirinden uzaklar, baz levhalar birbirine yaklar, baz levhalar da yanlamasna yer deitirerek birbirinden syrlr. Levhalarn bu ekilde hareket etmeleri ayn zamanda levha snrlarnda oluan depremlerin ve volkanik faaliyetlerin niteliklerini de belirler. rnein; levhalarn birbirinden uzaklamas sonucunda okyanus tabanndaki yarklar geniler ve lavlar yzeye kar. Bu lavlarn katlamas sonucu okyanus srtlar oluur. Atlas Okyanusu'nun ortasndaki "S" eklindeki srt buna iyi bir rnektir. Levhalarn birbirine yaklap arpmas sonucunda ise da sralar veya derin okyanus ukurlar oluur. Gney Amerika'daki And Dalan, Himalayalar ve Mariana ukuru gibi yerler levhalarn arpmas sonucunda olumutur. Baz durumlarda da levhalar birbirini syrarak yatay ynl yer deitirirler. Bu durumda srtnmeye bal olarak artan gerilim sonucu byk depremler ortaya kar. rnein Kuzey Anadolu Fay Hattnda bu tip levha hareketleri gzlenir. Levhalarn hareket etmeleri sonucunda levha snrlar dnyada depremlerin ve volkanik faaliyetlerin en ok grld alanlar olmutur. Levha snrlar ile fay hatlar, depremler, volkanik faaliyetler ve scak su kaynaklar paralellik gsterir.

Depremler tm dnyada iki belirgin kuak boyunca dalrlar. Bunlardan birincisi Alp - Himalaya deprem kuadr. Bu kuakta depremler en fazla Akdeniz evresinde gzlenmektedir. kincisi ise Pasifik evresi deprem kuadr. Dnya'da meydana gelen depremlerin %80'i pasifik evresinde, %15'i Alp - Himalaya kuanda olmaktadr. Geri kalan %5'de dnyann farkl blgelerine dalm durumdadr. Bu depremler levha snrlarnda meydana gelmektedir. Alp - Himalaya Deprem Kua spanya, Yunanistan, Cezayir, Trkiye, ran, Kafkasya, Hazar Denizi ve Himalayalar kapsamaktadr. Bu hat iinde depremlerin en ok grld yerler Trkiye ve Yunanistan'dr.

Byk Okyanus ( Pasifik ) evresi Deprem Kua

Bu kuak iinde depremlerin en yaygn grld yerler ili, Peru, Meksika, ABD, Asya'nn dousundaki Kamatka, in, Japonya, Endonezya, Malezya ve Yeni Zelanda'dr.

Dnya'daki Volkanik Kuaklar Byk Okyanus (pasifik) evresinde, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu ve Akdeniz evresinde yer alr. Yeryznde saylar 450'yi bulan aktif volkanlarn yaklak 350 tanesi Byk Okyanus evresindedir. Bu nedenle buraya "Pasifik Ate emberi" ad verilir. Yeryznde Scak Su Kaynaklarnn Dal Dnya'da scak su kaynaklarnn dal ile fay hatlar ve volkanik alanlarn dal paralellik gstermektedir. Yerkabuunun faylarla paraland yerlerde yzeye yakn scak alanlar bulunur. Normalde yer kabuundan derinlere doru inildike scaklk her 33 metrede 1 C artarken, bu scak alanlarda her 2-3 metrede scaklk 1 C art gsterir. Bu yzden faylarla paralanan alanlarda magmann yzeye yakn olmas scak su kaynaklarnn oluumu iin uygun koullar salamaktadr. Buralarda yzey sular faylar aracl ile scak alanlara iner, magmann etkisiyle snr ve yine faylar takip ederek yzeye ular. Scak su kaynaklarnn bulunduu alanlarda sk sk depremler meydana gelir.

Dnyadaki scak su kaynaklarnn dal