ISI GE II

Do. Dr. Veysel zceyhan

Is transferi, s durumundaki enerjinin tanmasna
denmektedir. Is transferi Bilim Dal da
Termodinamiin bu ksmnn kapsar.
Isnn mmkn olan en iyi ve ucuz biimde transferi
(stma, soutma ilemleri) veya bu transferin
nlenmesi (izolasyon) iin gerekli olan bilgileri Is
Transferi salar.
Is transferi scaklk fark nedeni ile iki sistem
arasndaki veya bir sistem ile evresi arasndaki enerji
transferini inceler.
Is transferi gnmzde enerji ve evre sorunlarnn
n plana kmas ile daha da nem kazanmtr.
Termodinamikte bir ilem srasnda, sistem ile evresi
arasndaki scaklk fark nedeni ile, sistemin snrndan
geen enerji s olarak tanmlanr.
Is, sistemin snrnda gei halindeki enerji eklidir, s
geiinin nedeni de scaklk farkdr.


Termodinamik bir sistemi belirli bir denge
durumundan baka bir denge durumuna getirmek
iin sistem ile evresi arasndaki s ve i alverii ile
sistemin enerji deiimini inceler;
sisteme transfer edilen s miktar sistemin enerji
deiimi ile sistemin yapt iin toplamna eittir
(enerjinin korunumu prensibi).
Termodinamik kanunlar ile sistem snrndan birim
zamanda transfer edilecek s miktarn belirlemek de
mmkn deildir.


Is transferinde ise termodinamik
kanunlarndan da yararlanlarak birim
zamanda transfer edilecek s miktarn
belirleyebilmek iin, deneysel sonulardan
gerekli teoriler gelitirilir, eitlikler tretilir
Is transferinde analizlerin hareket noktas olan drt
doa kanunu genel prensip) unlardr ;

a) Ktlenin korunumu prensibi

b) Momentumun korunumu prensibi (Newtonun
ikinci hareket kanunu)

c) Enerjinin korunumu prensibi (Termodinamiin
birinci kanunu)

d) Entropinin art prensibi (Termodinamiin ikinci
kanunu).


Bu kanunlar, uygulamalar incelenen ortamn
doasndan bamsz olduundan, genel
kanunlar olarak adlandrlrlar
Is transferi problemlerinin analizinde bu drt
genel kanuna ek olarak, genelde konuya zel
kanun daha kullanlr. Bunlar;

a) Fourier s iletim kanunu

b)Newton souma kanunu

c) Stefan-Boltzmann ma kanunudur.


Bu kanunlarn uygulanmas incelenen ortamn
doasna baldr. Bu nedenle zel kanunlar
olarak adlandrlrlar.
Is Transferi Mekanizmalar
Is transferinin fiziki mekanizmas genelde
olduka karmak olmakla beraber literatrde
tr s transferi mekanizmas tanmlanr.
a) Is iletimi (ksaca iletim)
b) Konveksiyon (s tanm, ksaca tanm)
c) Is nm (ksaca nm)


Is letimi
Bir maddenin paracklarnn komu
paracklarla enerji alveriidir.
Is iletimi ayn kat, sv veya gaz ortamndaki farkl
blgeler arasnda, veya dorudan fiziki temas
durumunda bulunan farkl ortamlar arasnda,
molekllerin farkedilir bir yer deitirmesi olmakszn,
molekllerin dorudan temas sonucunda oluan s
yaynm ilemidir.
letme ilemi svlarda molekllerin birbirini takip
eden arpmalar ile olur. Katlarda ise, molekllerin
ve maddenin yapsn oluturan kafeslerin titreimleri
ve/veya yksek scaklktan alak scakla serbest
elektron srklenmesi ile olur.
Genelde titreimle iletilen enerji miktar, elektron
srklenmesi ile iletilen enerji miktarna kyasla ihmal
edilebilecek kadar az olduundan katlarda enerji
iletiminin elektron srklenmesiyle olduu
varsaylabilir. Bu nedenle iyi elektirii iletkenler ayn
zamanda iyi sl iletkenlerdjr.
Gazlarda ise molekl hareketleri ile olur.
imdi scaklk basama ile s transferi
arasnda bant kurmak iin yzey scaklklar
T
1
ve T
2
,kalnl L ve yzey alan A olan
ekildeki sonsuz dzlem duvar ele alrsak
Scakllar zamanla deimiyorsa ve scaklk
fark duvarn zelliklerini deitirecek kadar
byk deilse
ekil 1.3 de grlen A
n
yzey eleman iin
Fourier s iletimi kanunu
eklinde yazlabilir. Eer A
k
eleman scaklk dzlemi
ile as yapyorsa s akm aadaki gibidir
ekil 1.3
Buna gre (x, y, z) kartezyen koordinat sisteminde s
aksnn x, y ve z ynlerindeki bileenleri yledir;
Is iletim katsays () malzemenin fiziki zellii
olup, s iletme kabiliyetini gsterir.
Is iletim katsaysnn deeri birim zamanda,
birim yzeyden, birim uzaklkta, birim K
scaklk dm halinde s transferi miktarn
verir.
Is iletim katsays her madde iin farkl olup,
maddenin yapsna, nemliliine ve scaklna
baldr.
Bilindii gibi, gaz molekllerinin hareketi
scaklkla artmaktadr. dolaysyla gazlarn
enerji iletim ve s iletim katsaylar da
scaklkla artar.
ok yksek ve ok dk basnlar istisna
olmak kaydyla gazlarn s iletim katsaylar
pratik olarak basnca bal deildir.
Gazlarn s iletim katsaylarnn scaklkla deiimi
Svlarn s iletim mekanizmalar da
gazlarnkine benzer fakat molekller daha sk
temas halinde olduklarndan ve molekller
aras elastik arpmalarda enerji transferinde
etkili olduundan durum biraz daha
karmaktr.
Svlarn s iletim katsaylarnn scaklkla deiimi

Yaltm malzemelerinin s iletim katsaylarnn scaklkla deiimi

Metallerin s iletim katsaylarnn scaklkla deiimi

Tanm (Konveksiyon)
Tanmla s transferi hareket halindeki bir
ortam ile bir duvar arasndaki s alveriidir.
Tanm ya kendiliinden yada bir makine
(Vantilatr, Kompresr, Pompa v.b.) aracl ile
olur.
Kendiliinden olana serbest, tabii veya doal tanm
(konveksiyon) ad verilir. Makine aracl ile oluana ise
zorlanm tanm (konveksiyon) denir.
ekilde grld gibi yzey scakl T
w
, yzey
ile temasta bulunan akkann scakl T
f
ise
yzey ile akkan arasndaki s aks
eklinde yazlabilir. . Bu ifade 1701 senesinde Newton
tarafndan nerilmi olup. literatrde Newton soutma
kanunu olarak adlandrlr ve konveksiyonun (s tanmnn)
zel kanunudur.
Is transferi katsaysnn birimi
Yzey ile akkan arasndaki konveksiyon (s tanm)
mekanizmas olduka karmak olduundan, s
transferi katsaysnn teorik veya deneysel olarak
tayini olduka zordur.
Is transferi katsaysnn belirlenmesi iin kullanlan
yntemleri ileride detaylca ileneceinden,
burada s transferi katsaysnn yzey geometrisine,
ak artlarna, akkann fiziki zelliklerine ve akkan
ile yzey arasndaki scaklk farkna bal olduunu
belirtmeliyiz.


Konveksiyonla s transferinde diferansiyel
denklem ve Boyutsuz saylar
Konveksiyonla s transferi problemlerini incelemek iin
sreklilik, Navier-Stokes ve Enerji denklemlerini
beraber zmek gereklidir.
Enerji denklemi hareket olmayan ortamlarda
T a
t
T
2
.V =
c
c
eklindedir.
Eer ortam hareketli ise o zaman yerel diferansiyel
t
T
c
c
Toplan diferansiyel
Dt
DT
eklinde yazlamaldr.
Bylece enerji denklemi
T a
Dt
DT
2
.V =
olarak yazlr.
Toplam diferansiyel kartezyen koordinatlarda
z
T
w
y
T
v
x
T
u
t
T
Dt
DT
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=
eklindedir. u,v ve w ise x, y ve z ynlerindeki hzlardr.
Yksek basn farklar ve yksek hzlarda yukardaki eitlie basn
ve dissipasyon (srtnme) enerjilerini ieren terimler ek olarak
gelir fakat normal aklarda bu terimler ihmal edilir.
Boyutsuz saylar
Tanmla s transferine girmeden nce baz
boyutsuz saylarn tarifi ve bunlarn fiziksel
anlamlarnn aklanmas gereklidir.
Reynolds Says
Akkanlar mekaniinde akn karekteristiinin
belirlenmesinde kullanlan reynolds says tanmla s
transferinde de en nemli boyutsuz saylardan birisidir.
Atalet kuvvetleri, dinamik basn ile kesit alann arpmna
eittir.
a a
A
u
F
2
2

=
Burdada akkann younluu ve u da ortalama hzdr. Srtnme
kuvveti ise duvara etki eden srtnme gerilmesi ile yzey alan A
s

nin arpmna eittir.

s s
A
L
u
F q ~
~ iareti srtnme gerilmesinin tam olarak alnamamasndan tr
konmutur. L duvara dik ynde bir uzunluktur.
s
a
A
A
v
uL
2
Re =
s
a
A
A
2
terimi sadece bir alan orann gsterdiinden Re says basit olarak
v
uL
= Re
eklinde matematiksel olarak tarif edilir.
Borularda Re says, aka dik yndeki uzunluk boru ap d
olduundan
v
ud
= Re
Olarak tarif edilir. u borudaki ortalama akkan hzdr.
Nusselt Says Nu
Nusselt says, tanmdan dolay gerekte meydana
gelen s akm Q
h
nn, tanm olmadan sadece iletim
ile meydana gelecek s akm Q
k
ya orandr.
akk s letimle
akk s Taaa
Q
Q
Nu
k
h
_ _
_ _
= =
Tanmla s aks u ekilde tanmlanr.
TA h Q
h
A =
Ayn scaklk fark T ve yzey alan F iin L kalnlndaki yerde
iletimden dolay s akm
TA
L
k
Q
k
A =
eklindedir.
Bylece Nusselt says yukardaki eitliklerden
k
hL
Nu =
k
hd
Nu =
olarak bulunur. L genel olarak cismin geometrik bir boyutudur.
Borularda tanmla s transferinde Nusselt says genel olarak
eklinde verilir. Borada d boru apdr.
Peclet Says Pe
Peclet says, akn T scaklk farknda tad s akm
iddeti q
u
nun, ayn T scaklk farknda ve L
uzunluunda meydana gelen s iletiminden dolay s
akm iddeti q
h
a orandr.
k
u
q
q
i id akk s letile
i id akk s Taaa
Pe = =
det _ _ _
det _ _ _
Tanan s akm iddeti q
u
q
u
=.u.c
p
.
T
letilen s akm iddeti q
k
T
L
k
q
k
A =
Bunlar ile Peclet says
a
uL
c
k
uL
L
k
T uc
Pe
p
p
= =
A
=

eklinde bulunur. Borularda L=d alnarak

a
ud
Pe =
olarak tarif edilir.
Prandtl Says Pr
Prandtl says, molakler impuls ve s tanm
byklklerinin orann gsterir.
Re
Pr
Pe
=
olarak tanmlanr.
Pe ve Re saylarnn tarifinden yola karak sonuta
a
v
= Pr
burada v molekler impuls tanm faktr ve a ise molekler s
tanm faktrdr.
Bu say hz ve scaklk dalmlar arasndaki ilikiyi gsteren bir
byklktr ve akkann bir fiziksel zelliidir.
Grashof Says
Grashof says, serbest konveksiyonla s transferinde
nemli bir byklktr. Bu say kaldrma kuvveti F
k
,
atalet kuvveti F
a
ve srtnme kuvveti F
s
arasndaki bir
bantyla tarif edilir.
s
a k
F
F F
Gr =
Burada kaldrma kuvveti, V
k
kaldrma hacmi olmak zere
F
k
=.g.
T
.T.V
k

T
hacimsel genleme katsaysn gsterir.

T
T
c
c
=

|
1
Bylece Gr iin
2 2
2
2
2
. . .
) (
.
2
.
. . . .
s
a k T
s
a k T
A
A V
v
L T g
A
L
u
A
u
V T g
Gr
A
=
A
=
|
q

|
Elde edilir. L akn olduu ortamda bir geometrik uzunluk olup,
V
k
~L
3
, A
a
~L
2
ve A
s
~L
2
yazlarak
2
3
. . g.L
v
T
Gr
T
A
=
|
Grashof says bulunur.
Bu bahsettiimiz boyutsuz saylarn dnda birbirlerinin
kombinezonlarndan yeni boyutsuz saylar bulmak mmkndr.
Bunlarn en nemlileri unlardr.
Stanton says
u c
h Nu
St
p
. . Pr . Re
= =
Rayleigh says (Ra)
a v
T L g
Gr Ra
T
.
. . .
Pr .
3
A
= =
|
Ra says da Gr says gibi serbest konveksiyon iin nemlidir.
lletim ve tanmda, enerji bir ortam vastas ile
transfer edilir. Deneysel sonular hi bir transfer
ortam olmamas durumunda da enerjinin transfer
edildiini gstermektedir.
Elektromanyetik dalgalar vastasyla olan bu s
transferi mekanizmas ksaca nm olarak adlandrlr.
Ima terimi genel olarak btn manyetik dalga
olaylar iin kullanlr.
Burada belirtmek istediimiz bir cismin scaklndan
dolay meydana gelen sl madr (thermal
radiation).

Is nm
Btn cisimler (kat, sv veya gaz), zellikle yksek scaklkta
enerji yavnlarlar.
Yaynlanan enerjinin younluu yzev scaklna ve yzeyin
doasna baldr.
Btn cisimler zerlerine den sl mann bir ksmn
sourur, bir ksmn geirir, kalan ksmn da yanstrlar. Cismin
yanstt enerjinin zerine dsen enerjiye oranna yanstna
katsays , cismin sourduu enerjinin zerine den enerjiye
oranna sourma katsays ve geirdii enerjinin zerine
den enerjiye oranna da geirgenlik katsays T denir.

o
zerine den btn enerjiyi tamamen souran ideal cisimler de
Siyah cisim (black body) olarak adlandrlr. Bir siyah cismin birim
zaman ma ile yaynlad enerji miktar scaklnn drdnc
kuvveti ile orantldr

ifadesinden hesaplanr. Bu ifade Stefan-Boltzmann ma kanunu
olarak bilinir. Burada E birim zamanda ma ile A yzey alanndan
yaynlanan enerji miktar, T yzey scakl ve ise Stefan-Boltzman
sabitidir. Deeri de 5.6697 10-
8
W/(m
2
.K
4
)

ISI GE II
Do. Dr. Veysel zceyhan
Tanmla s transferinde s bir yzeyden hareket
halindeki bir akkana transfer edildiinden, s
transferi ilemi akkan ierisindeki s iletimi
mekanizmasna ek olarak enerjinin hareket halindeki
akkan tarafndan tanmasn da ierir.
Akkan hareket etmiyorsa tanmla s transferi,
iletimle s transferi ile ayndr.
Tanmla s transferinde yzeyden s aks,
karakteristik bir scaklk fark ile orantl olacak ekilde
s transferi katsays tanmlanr.
Is transferi katsays genelde akkann hz ve
scaklk dalmna baldr, termodinamik bir
zellik deildir.
Karakteristik scaklk fark T ise termodinamik
bir zelliktir.
Burada zorlanm tanmla s transferi
problemleri iin gerekli olan akkanlar mekanii
ve snr tabakas teorisindeki baz kavramlar
tekrarlamalyz
Snr Tabakas
ekil de grld gibi dz bir Levha zerinden ak
dnelim. Levhann zerinde, levhann on ucundan
balayarak srtnme kuvvetlerinin etkili olduu bir
tabaka oluur. Bu tabaka ierisinde srtnme
kuvvetleri kayma gerilimine baldr.
Levha zerinde oluan srtnme kuvvetlerinin etkili
olduu bu blgeye hz snr tabakas denir.
Snr tabakas ierisinde akkann hz 0 (levha
yzeyinde) ile akkann serbest ak hz (snr
tabakas kenarnda) arasnda deiir.

Akkan hznn serbest ak hznn yzde 99 na
eritii noktann levhaya olan uzakl hz snr
tabakasnn kalnl olarak tanmlanr.

Levha zerinde ak
Deneysel sonular laminer aktan trblansl
aka geiin
de olduunu gstermektedir.
Levha zerinden akta laminer aktan
turblansl aka geii belirleyen kritik
Reynolds says genelde levhann yzey
przllne, akn dzensizlik seviyesine ve
ak artlarna bal olmakla beraber,
mhendislik hesaplarnda yaklak olarak Re
x
=
5 x 10
5
alnabilir

Hz snr tabakasna benzer olarak levha zerinden akda
akkan ierisindeki scaklk dalmna gre sl snr tabakas
tanmlanabilir
=(T(x,y)-T
w
(x))/(T

-T
w
(x))
Scaklk basamann etkili olduu, levhaya yakn bu blgeye sl
snr tabakas denir. Isl snr tabakasnn kalnl, = 0.99 olduu
noktann levhaya uzakl olarak tanmlanr
Levha zerinden Laminer Ak
Is transferi katsaysn hesaplamak iin, nce snr
tabakas ierisinde ki bir eleman iin ktlenin,
momentumun ve enerjinin korunumu prensipleri
diferansiyel denklemler eklinde ifade edilir.
Snr tabakas denklemleri olarak adlandrlan bu
denklemlerin zmlerinden snr tabakas
ierisindeki scaklk dalm, scaklk dalmndan da
s transferi katsays hesaplanr.


Ktlenin Korunumu
Momentumun
Korunumu
Enerjinin Korunumu
Burada a=/(Cp) akkann sl yaynm katsaysdr.
Silindir zerinde ak
ekilden grlebilecei gibi akn ekli Re
saysna baldr.
Serbest ak hz U

olan bir akkan ap D ve

boyu L olan bir silindir yzeyinden akyorsa
srklenme kuvveti
eklinde ifade edilir
Silindir etrafndaki akta s transferi
katsaysnn ok karmak olmas nedeniyle
deneysel sonulardan gelitirilen eitlikler
kullanlr. Hilpert tarafndan
Whiteker tarafndan
Zhukauskas tarafndan
Kre zerinden Ak
Srklenme katsays
Kanallarda Zorlanm Konveksiyon
Vantilatr, kompresr veya pompa gibi akm
makinalar ile akkana hz verilerek
gerekletirilen s taransferine zorlanm
konveksiyon denir.
Pratikte en ok rastlanlan zorlanm
konveksiyon tr kanallar iinde grlendir.
Borularda Laminer Akta Is Transferi
Laminer zorlanm akta s transferi dairesel
borularda hesaplarn basitlii bakmndan ncelikle
gelimi akta incelenecektir.










ekil 3.2. Dairesel boruda laminer, hidrodinamik snr tabaka geliimi [89].

Sabit Duvar Scaklnda Is Transferi
Boruda sabit duvar scakl snr art iin rnek
hesaplamalar verilecektir. Dairesel bir boruda hz
dalm gelimi kabul edilirse enerji denklemine gre
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
=
c
c
r
T
r r
T
a
x
T
u
1
2
2
2.1
Yazlr. Burada x eksenel r de radyal koordinat gsterir.
Boruda laminer akta hz paraboliktir.
|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
2
1 2
R
r
u u
Burada u- ortalama hz, R de d apl borunun yarapn gsterir.
T
o
x=0 daki akkan scakln ve T
d
ise sabit duvar scakln
gstermek zere
Pr . Re
1
;
;
*
* *
d
x
z
T T
T T
T
R
r
r
u
u
u
d o
d
=

=
= =
2.2
Boyutsuz byklkleri tarif edilerek enerji eitliinde yerine
konursa.
*
*
* 2
*
2 *
2
*
1
) 1 (
2
1
r
T
r
r
T
z
T
r
c
c
+
c
c
=
c
c

Diferansiyel denklemi elde edilir. Snr artlar boyutsuz

byklklerle u ekilde yazlrlar.
2.3
0 0 : 0
1 1 0 ; 0
*
*
*
* *
=
c
c
= >
= < < =
r
T
r z
T r z
0 1
* *
= = T r
2.4
Bu diferansiyel denklemden scaklk dalm
T
*
=f(r
*
.z) 2.5
Olarak bulunabilir. Yani, scaklk yalnz r
*
ve z boyutsuz saylarnn
byklklerine baldr. Z giri uzunluu veya giri says olarak
adlandrlr.
Pratik hesaplar iin genellikle ortalama scaklk
T
tarif edilir
Bu da akan akkann tam karma halindeki scakl olmaldr.
} }
= =
-
-
udA T
A u
M d T
M
T

1
.
1
2.6
Burada M akkan ktle debisini gstermektedir. Dairesel kesit
alan A olan boru ve sktrlamaz akkan iin
}
=
R
dr r u T
u R
T
0
2
. . . 2 . .
1
t
t
eklindedir. Boyutsuz byklkler kullanlarak ve
}
=
1
0
* *
1 2 dr r u
olduu dikkate alnarak
}
=
* * * *
*
. 2 dr r u T T
elde edilir. Burada
d o
d
T T
T T
T

=
*
Olarak tarif edilmitir. 2.5 ve 2.7 bantlarndan
) (
*
z f T =
2.7
2.8
2.9
Olduu kolayca grlr. Demek ki ortalama scaklk yalnzca giri
says z nin bir fonksiyonudur. Akkandan boru cidar tesine veya
ters ynde akkana transfer edilen s akm, boru girii ile herhangi
bir x yeri arasndaki s bilanosundan yaralanarak
) .( . . . T T A c u Q
o p
=
-

2.10
eklindedir. Pratik hesaplarda transfer edilen s, T
m
,
daha sonra tarif edilecek bir ortalama scaklk fark ve F
transfer edilen yzey alann gstermek zere.
F T h Q
m
. .A =
-
2.11
eklinde hesaplanr ve bu eitlik ayn zamanda s transferi
katsays h nin de tarifidir.
x d F . . t =
4
2
d
A t =
Ve daha nce tarif edilen Nusselt says
k
d h
Nu
.
=
2.12
le eitlik 2.10 ve 2.11 zlrse
m
o
T
T T
z
Nu
A

=
. 4
1
Elde edilir.
k
b
k b
m
T
T
T T
T
A
A
A A
= A
ln
2.13
2.14
Burada T
b
ve T
k
borunun giriinde ve knda (ya da herhangi
bir x noktasnda) duvar ile akkan arasndaki farkn byk ve
kk deerini gstermektedir.
T
m
2.13 eitliinde yerine konursa, eitlik 2.8 ile
*
ln .
. 4
1
T
z
Nu =
2.15
Elde edilir. 2.9 bants dikkate alnarak

Nu=f(z)

yazmak mmkndr.
2.16
Demek ki laminer akta gelimi hz dalmnda Nu says
sadece znin fonksiyonudur. Bu kural dairesel olmayan btn
kanallar iin de geerlidir.
Teorik neticelerden kullanl analitik bir zm elde edilemez.
Ancak z0 ve z snr durumlarnda basit analitik zm
vardr. z0 iin bulunan zmlere Leverque zm denir.
Boruda gelimi akta Leverque Metodu ile
3
1
. 615 . 1

= z Nu ZO:
2.17
elde edilir. z snr durumunda ise boruda gelimi hz ve
scaklk dalm bulunur. Bu durumda
z=: Nu=3.657 2.18
olarak bulunur
Btn z deerleri iin geerli bir zm
( )
3
1
8
1
2
4
3
0861 . 0
. 5 . 34 1 .
0704 . 0
1 657 . 3
|
|
|
.
|

\
|
+
+
=
z
z z
Nu
2.19