Professional Documents
Culture Documents
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ANKARA 2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. PLCNN LAVE MODL BALANTISI......................................................................... 3 1.1. Analog Modln Tanm ve Yaps .............................................................................. 3 1.1.1. Analog Giri Modlleri.......................................................................................... 5 1.1.2. Analog k Modl ............................................................................................ 6 1.1.3. EM 231 Termokupl Modl.................................................................................. 8 1.1.4. EM 231 RTD Modl............................................................................................ 8 1.2. Analog Veri Kullanm Teknikleri ................................................................................. 9 1.2.1. Analog Sinyal Giri Alanlar ................................................................................. 9 1.2.2. Analog k Modl .......................................................................................... 11 1.3. Analog Modl zellikleri ........................................................................................... 14 1.3.1. S7-200 Genileme Modlleri............................................................................... 15 1.3.2. Analog Modl Giri zellikleri........................................................................... 15 1.3.3. Analog Girilerin Filtrelenmesi ........................................................................... 20 1.4. Analog Modllerin PLC ve evre Elemanlar ile Balants...................................... 20 1.4.1. S7-200 CPUYA PC/PPI Kablosu Balama........................................................ 22 1.4.2. Birden Fazla PLC'nin Bir Bilgisayara Balanmas.............................................. 25 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 28 2. ANALOG LEMLER....................................................................................................... 28 2.1. Analog Veri................................................................................................................. 28 2.2. Dijital (Saysal) Veri ................................................................................................... 29 2.3. Analog Dijital Dntrme Hesaplar......................................................................... 30 2.3.1. 12 Bitlik Bir Analog Modln Hesaplamalar..................................................... 30 2.3.2. 8 Bitlik Bir Analog Modln Hesaplamalar....................................................... 31 2.4. Dijital Analog Dntrme Hesaplar......................................................................... 32 2.4.1. 12 Bitlik Analog Modller................................................................................... 32 2.4.2. Analog Saysal Dntrcler ........................................................................... 34 2.5. Analog Giri/k Modl ve Balant zellikleri ................................................... 45 2.5.1. Giri Kalibrasyon Ayarlar .................................................................................. 47 2.5.2. EM 231 Analog Modl Ayar............................................................................ 48 2.5.3. EM 231 Analog Modl Ayar ve Kalibrasyon Elemanlar Durumu ................... 49 2.5.4. G Gereksinimleri.............................................................................................. 50 2.5.5. Cihaz Monte Ederken Dikkat Edilecek Hususlar ............................................... 50 2.5.6. EM 231 RTD Modl Balantlar...................................................................... 51 2.5.7. EM 231 Termokupl Modl................................................................................ 54 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 57 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 77 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 79 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 82 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 84 KAYNAKA ......................................................................................................................... 85 i
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523 EO 0163 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri PLC ile Analog lemler PLC ile Analog ilemler yapmakla ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 PLC ile Elektrohidrolik Sistemler modln tamamlam olmak. PLCye eklenen ilave analog modllerin balantlarn yaparak programn yazp altrmak. Genel Ama Gerekli laboratuvar ortam salandnda istenen sistem iin gerekli PLC ve analog modl seecek, analog ilem iin program hatasz yaparak sistemi altrabileceksiniz. Amalar Sistem iin gerekli PLC ve ilave modl balantlar iin gerekli ara ve gere malzemelerini seecek ve hatasz yapabileceksiniz. Analog verinin niteliine gre PLC programn yaparak sistemi kurup hatasz olarak altrabileceksiniz. Gerekli laboratuar ortam, bilgisayarlar, PLC program, PLC, analog modller (giri-k), RTD modl, termokupl modl, s (pt 100), seviye, basn dntrcleri DC motor ve srcs aralar donanmlar. Modln ierisinde yer alan her faaliyet sonrasnda, o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, test, soru-cevap, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
ii
GR GR
Sevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile otomasyon alannda kendinizi daha emin ve gl hissedeceksiniz. Teknoloji ve bilimin hzla ilerledii bu zamanda elektronik ve bilgisayar sistemlerindeki gelimelere paralel olarak elektrik otomasyon sistemleri de kendini yenilemitir. Klasik kumanda dediimiz rleli kumanda sistemi, karmak otomasyon sistemlerinin kontrolnde yetersiz kalmaktadr. te bu anda devreye PLC teknolojisi girmitir. PLC teknolojisinde proje zm kolay ve daha hzldr. Ayrca kumanda panosunu ortadan kaldrarak malzeme hacim younluunu gidermitir. amzda retim zellikle tekstil, gda otomotiv sanayisinde el demeden yaplmaktadr. Buralarda makine kontrolnde PLC cihazlar kullanlmaktadr. PLC sistemleri elektrii, elektronii kapsamasnn yannda mekanik, pnmatik hidrolik sistemlerinin kontroln de kapsar. Endstride birok firmann rettii PLClere rastlamak mmkndr. Temelde btn PLC mantklar birbirinin ayndr. Bu kitapkta lkemizde geni kullanm alan bulunan S7200 serisi PLCler anlatlmtr. Endstri sanayinde analog veriler ve bunlarn kullanm teknikleri ok nemli yer kaplamaktadr. Is, seviye, k, devir kontrol, basn gibi analog veriler oka karmza kmaktadr. Bu kitapmzda bu analog verilerin PLC ile nasl ilendiini ve kullanldn bulacaksnz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr. Analog modl nedir, niin kullanlr? Aratrnz. Analog modl eitlerini reniniz. Analog modl ile CPU arasndaki balant nasl bir yapya sahiptir? Aratrnz. Analog modln evre elemanlarna balantlarn aratrnz. Aratrma ilemlerini ncelikle n bilgi alnmas asndan internet ortam kullanlmas gerekir. Daha sonra PLC malzemeleri satan firmalar gezerek bilgi almanz sizin ufkunuzu aacaktr. Ayrca PLC kullanan firmalar aratrmak iin teknik gezi yapmanz gerekir.
Alglayclardan gelen veriler giri birimi tarafndan okunarak ilem giri imge kt denilen alana kopyalanr. Yazlm program komutlarna gre sonular deiik bellek alanlarna yazar. Eer sonularmz fiziksel klarla ilgiliyse ilem k imge kt denilen alana yazlr. En son olarak da k imge ktnde saklanan sonular fiziksel klara aktarlr. Ksaca PLC alma mant budur. Bu alma sistemi aadaki blok diyagramnda gsterilmitir.
Alglayclar Giri birimi Merkezi ilem birimi k birimi Ykler
Analog modl, analog giri ve analog k olmak zere iki blmden meydana gelir.
Yukarda 4 girili bir analog giri modl yap emasnda grld gibi oklayc vastasyla birden fazla veri giriine uygun olarak yaplrlar. oklayc devrede filtre ve snrlama devreleride kullanlr. Bu filtre devreleri, dalgalanmalar ve elektrik sinyal grltsn engeller. Ayrca belli bir seviyede olmayan sinyallerin analog saysal evirici devresine girmesini nler. Yine analog giri modl ile PLCmizin CPUsu arasndaki elektriksel izolasyon optokuplr devresi ile salanmaktadr. Analog saysal evirici kalibrasyon ayar analog giri modl ierisinde retilen referans gerilimini ayar potansiyemetresini (offset adjust) evirerek ayarlayabiliriz.
Bu blok emada bir saysal analog evirici ayrca klar akm veya gerilime dntrme devreleri vardr. Analog girite olduu gibi analog kta da okuma ve yazmann ve ayn anda olmamas iin zel nlemler alnmtr. Kullandmz analog modl, ekilde grld gibi kta -10 . +10 volt ve 020mA akm aralarnda analog akm veya gerilim retmektedir. Analog k modl yap devrelerinde opamplar ve transistorl ykselteler kullanlmtr. 7
Analog modllerden ayr olarak PLC ile s lm iin RTD ve termokupl modlleri gelitirilmitir.
RL1 = a+ klemensinden RTDye kadar olanki direntir. RL2 = a- klemensinden RTDye kadar olanki direntir. RL1 + RL2 = hata Eer RL1 = RL2 ise 8
hata
dktr.
1.2.1.2. 0dan 20 mAe Kadar (Tam Skala Giri Aral) 0dan 20 mAa arasna kadar olan akm deerleri, heksadesimal (16lk say sistemi) olarak 0000den 7FFF (0-32767 desimal znrlk deeri) kadar olan deerlere karlk gelir. 9
1.2.1.3. 0dan 10 Va Kadar (Tam Skala Giri Aral) Bu blm 0dan 10 volta kadar olan gerilim deerleri, heksadesimal (16lk say sistemi) olarak 0000den7FFF (0-32767 desimal znrlk deeri) kadar olan deerlere karlk gelir.
1.2.1.3. -10V dan +10 Va Kadar (Tam Skala Giri Aral) Bu blm -10dan 10 volta kadar olan gerilim deerleri, heksadesimal (16lk say sistemi) olarak F448den 0BB8(-32768-32767 desimal znrlk deeri) kadar olan deerlere karlk gelir. 10
11
1.2.2.2. 0dan 10 Va Kadar (Tam Skala Giri Aral) Heksadesimal (16lk say sistemi) olarak 0000den 7FFF(0-32767) desimal znrlk deeri) kodlanm ikili deerler, 0dan 10 volta kadar olan gerilim deerlerine karlk gelir. 10 V
0V
0000(0)
7FFF (32767)
1.2.2.3. 0dan 5 Va Kadar (Tam Skala Giri Aral) Heksadesimal (16lk say sistemi) olarak 0000den 7FFF(0-32767 desimal znrlk deeri) kodlanm ikili deerler, 0dan 5 volta kadar olan gerilim deerlerine karlk gelir.
Grafik1.7: 0 - 10 V aras
12
1.2.2.4. 0dan 20mAe Kadar (Tam Skala Giri Aral) Heksadesimal (16lk say sistemi ) olarak 0000den 7FFF(0-32767 desimal znrlk deeri) kodlanm ikili deerler, 0 20 mAe kadar olan akmlara karlk gelir.
1.2.2.5. LM 235 Is Alglayc rnei LM 235 bulunduu ortamdaki syla doru orantl olarak gerilim reten yar iletkenden yaplm bir s alglaycsdr. Her 10 Clik s artnda yaklak 10 mV gerilim vermektedir. zellikle -400 C ile +1250 Clik scaklklarn kullanlmasnda olduka elverilidir. nce LM 235 s alglaycsnn, kullanld ortamdaki s eerine gre verdii gerilimi hesaplayalm. -400 C 00 C +1250 C 40 X 10 = - 400 Mv = - 0.4 V 0 X 10 = 0 Mv 125 X 10 = 1250 mV = 1.25 V
Eer kullandmz analog modlmzn 2.5...................... +2.5 V tam skala gerilimimiz varsa ayarmz oraya getiririz. Hesabmz 16 bit zerinden yaparsak, 16. bit iaret biti olacandan 216 = 65535 deerinde bir veri alan olur. Bu alann yars (+32768) +0 V - 2.5 deeri iin dier kalan yars da (-32768) 0+2.5 Vluk deer iin kullanlmak durumundadr. Biz aadaki rneklemelerimizde yuvarlak olarak 32000 alacaz.
13
16000
+32000
2,5 V iin 32000 ise 1,25 V iin X X=32000 X 1,25 / 2,5 = 16000 2500 mV iin 32000 ise -250 mV iin X X=32000 X -250 / 2500 = -3200 2500 mV iin 32000 ise 500 mV iin X X=32000 X 500 / 2500 = 6400 250 mV..............................0 V.....................................+500 mV...........................+1250 mV
-3200
+6400
+32000
14
Analog modllerin giri ve k saylar olduka nemlidir. Bir analog modlde hem anolog giri hem de analog k kombinasyon eklinde olabilecei gibi, sadece analog giri veya sadece analog k eklinde olanlar da mevcuttur. Analog genileme modlleri her zaman 2 kanaln (4 baytn) katlar cinsinden yer kaplarlar. Fiziksel olarak bu boyuta sahip olmasalar bile yine de bu alan kullanmaya devam ederler. rnein, 4 girilik ve 4 klk kombinasyon modl 8 baytlk giri ve 4 baytlk k alan igal eder.
15
215
214
213
212
211
210
29
28
27
26
25
24
23 0
22
21 0
20 0
rnek:
12 bit 0.....5V Tek ynl giri sinyal aral. 0.....10V Tek ynl giri sinyal aral gibi.
Tek ynl veri kullanmnda, en sada bulunan 3 adet sfr, analog saysal evricideki her bir artn, word deerdeki 8 arta denk gelmesine sebep olur. 215 214 213 212 211 210 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20
ift ynl veri kullanmnda, en sada bulunan 4 adet sfr, analog saysal evricideki her bir artn, word deerdeki 16 arta denk gelmesine sebep olur. rnek: 5V ift ynl giri sinyal aral. 10V ift ynl giri sinyal aral gibi. ift ynl tam skala aral: -32768............+32767 Tek ynl tam skala aral: 0.............32767 DC giri empedans :10MOhm gerilim girii vardr
Giri znrl : znrlk hesaplama yntemleri ayrca analog veri kullanm teknikleri blmnde anlatlmt. Aadaki tablolarda analog giri aralklarna gre znrlk deerlikleri verilmitir. TEK YNL (UNIPOLAR) Tam skala (Full scale) znrlk (Resolution) 12.5 V 25 V 125 V 250 V 1.25 mV 2.5 mV 2.5 A FT YNL (BIPOLAR) Tam skala (Full scale) 25mV 50 mV 100 mV 250 mV 500 V 1V 2.5 V 5V 10 V znrlk (Resolution) 12.5 V 25 V 50 V 125 V 250 mV 500 mV 1.25 mV 2.5 mV 5 mV
Tablo 1.2: znrlk deerlikler
Analog saysal evirme sresi: Bizim zelliklerini tanttmz EM 231 ve EM 235 analog modlleri 12 bitliktir. Bu modller, bir analog deere karlk gelen saysal deere 149 mikrosaniye iersinde evirebilirler. Analog giri, yazdmz program ilgili noktaya her eritiinde evirilir. Bu yzden dntrme srelerine analog girie eriim iin kullanlan komutun ilem sresi eklenmelidir. 24 Volt DC besleme gerilim aral: Analog modln almas iin gerekli besleme gerilim araldr. 20.4.,28.8 volt arasndaki gerilimlerde alabilmektedir. 1.3.2.2. Analog k Blm Kullanlan deikenler EM 232 analog k(2 k), EM 235 analog giri ve k (kombinasyon-4 giri/1 k) rnek alnarak yazlmtr. 17
Analog veri k says: D ortamda kullanlan analog l aletleri, frekans eviriciler vafler, devir says ayar yapan motorlar gibi ka adet cihazn kumanda edileceini gsterir. 2 Analog kl analog modl gibi. k sinyal alanlar: Bu sinyaller CPU ilemcisinden ald saysal verileri, gerilim veya akmla orantl olarak evirebilecei deer aralklarn ifade eder. Piyasada kullanlan analog k modlleri u gerilim ve akm deerliklerini kullanrlar. Gerilim: 1-5 VDC, 0-10 VDC, -10-10 VDC vb. EM 232 ve EM235 de ise analog gerilim k sinyal aral 10Vtur. Akm: 0-20 mA, 4-20 mA gibi deerlerle standartlatrlmlardr. EM 232 ve EM235 de ise analog akm k sinyal aral 0-20 mAdir.
znrlk: Analog giri modlnde olduu gibi ayn deerlere sahiptir. EM 232 ve EM235 de gerilim znrl 12 bit, analog akm znrl ise 11 bit olarak kullanlmaktadr.
Saysal / Analog eviri sistemi: Saysal deerleri analog deerlere evirirken kulland say sistemlerini gsterir. Genelde tm analog k modlleri 16 bit binary(ikili) yani 4 dijit heksadecimal (16lk) say sistemlerini kullanrlar. eviri zaman: Saysal deerleri analog deerlere evirirken harcad sreyi belirtir. zolasyon (yaltm) yntemi: Analog giri k klemens balantlar ve dahili devreler arasnda genellikle opto kuplr izalosyon sistemi kullanlr. Giri ve klarda g birimi ile elektronik birimlerin elektriksel olarak izalasyonu yaplr. Bylece merkezi ilem biriminin (CPU) g ksmnn korumas salanm olur. Maksimum yk: EM 232 ve EM235 de gerilim k olarak 5000 ohm (minimum), akm da ise 500 ohm(minimum)luk ykler balanabilir. imdi de analog modller zerindeki anahtar(swch) ve jumperlerin anlamlarna bakalm; EM 235 analog giri k modl zerinde 6 adet anahtar bulunmaktadr. AN6: Bu anahtar ak veya kapal yaparak saysal deerin iaretli(ift kutuplu) veya iaretsiz olmas salanr. ON ise tek kutuplu, OFF ise ift kutuplu olur. AN4, AN5: Analog giri modlnn kazancn deitirmek iin bu anahtarlar kullanlr. x1, x10, x100 gibi katsaylarla kazanc deitirir. AN1,AN2,AN3: Bu anahtarlarla tam skala (lme alan) deitirilebilir.
18
Anahtar durumlar aadaki tabloda gsterilmitir. TEK KUTUPLU (UNIPOLAR) Tam skala (Full scale) 0...50 mV 0...100 mV 0...500 mV 0...1 V 0...5 V 0...10 V 0...20 V znrlk (Resolution) 12.5 25 125 250 1.25 2.5 2.5 AN1 (SW1) ON OFF ON OFF ON OFF ON AN2 (SW2) OFF ON OFF ON OFF ON OFF AN3 (SW3) OFF OFF OFF OFF OFF OFF OFF AN4 (SW4) ON ON OFF OFF OFF OFF OFF AN5 (SW5) OFF OFF ON ON OFF OFF OFF AN6 (SW6) ON ON ON ON ON ON ON
Tablo 1.3: Semens EM 235 analog giri k modl tek kutuplu alma anahtar konum tablosu
FT KUTUPLU (BIPOLAR) Tam skala (Full scale) 25mV 50 mV 100 mV 250 mV 500 V 1V 2.5 V 5V 10 V znrlk (Resolution) 12.5 V 25 V 50 V 125 V 250 mV 500 mV 1.25 mV 2.5 mV 5 mV AN1 (SW1) ON OFF OFF ON OFF OFF ON OFF OFF AN2 (SW2) OFF ON OFF OFF ON OFF OFF ON OFF AN3 (SW3) OFF OFF ON OFF OFF ON OFF OFF ON AN4 (SW4) ON ON ON OFF OFF OFF OFF OFF OFF AN5 (SW5) OFF OFF OFF ON ON ON OFF OFF OFF AN6 (SW6) OFF OFF OFF OFF OFF OFF OFF OFF OFF
Tablo 1.4: Semens EM 235 Analog giri k modl ift kutuplu alma anahtar konum tablosu
Yukardaki tabloyu bir rnekle aklayalm: lme alanmz (tam skala deeri) 0....5 V ve tek ynl(unipolar-kutup) olsun. Bu durumda anahtarlarmzn konumu SW6 ve SW1 ON, dier anahtarlarmz OFF eklinde dzenlenmitir.
19
20
ncelikle CPUyu bir ebekeye yani g kaynana balayalm. CPUlarn AC (alternatif akm) ve DC (Doru akm)modelleri bulunmaktadr. Enerji balant emalar aaya izilmitir.
24 V - DC
Yukardaki emada grld gibi AC montajda klemeslere 85 ile 265 volt aras AC gerilim uygulanabilir. CPUmuzu yerine takarken veya skerken enerjinin kapal olmasna ok dikkat etmeliyiz.
21
PLCye yklenmesi gereken devreler ncelikle bilgisayarda yazlmakta daha sonra bu bilgiler PC/PPI kablolar vastasyla iletiim salanarak PLCye gnderilmektedir. Bu ilemler iin bilgisayarmzda veya programlama cihaznda 25 pin adaptrl port veya 9 pin seri portun kullanlmas gerekir. PC/PPI kablolarn balamak iin u sray takip edilir. RS-232 konnektrn programlama cihaznn veya bilgisayarn seri portuna (com1 olabilir) balanr. RS-485 konnektr S7-200 PLCnin port 0 veya port 1ine balanr. PC/PPI kablosu zerinde bulunan DIP svilerin(anahtarlar) yukardaki ekilde olduu gibi olmas gerekir. PC/PPI programlama kablosu bilgisayar S7-200e balamak iin kullanlan en yaygn ve ekonomik kablodur. Bu kablo, bir taraftan PLCye dier taraftan bilgisayarn seri (com) portuna balanmaktadr. PC/PPI programlama kablosu sadece programlama amal deil, PLCnin dier cihazlara (modem gibi) balants iin bir evirici olarak da kullanlabilmektedir. Ayrca iletiim iin MPI ve PROFIBUS-DP kablolar da kullanlabilir. Ancak MPI kablosunu kullanmak iin, bilgisayara bir CP kart taklmaldr. CP kart daha yksek iletiim hzlarnda balant iin gerekli donanm vardr ve yksek hzlarda ebekeye balanabilir. Aadaki resimde pin numaralarnn grn, tabloda bu numaralarn anlamlar verilmitir.
22
CPUnun modelleri retilirken dijital giri k saylar mevcuttur. Aada byle bir CPUnun (s7-200 CPU 222 dc/dc/dc) st grn verilmitir. Bu model 8 saysal giri (I0.0, I0.1..gibi) ve 6 saysal kl (Q0.0, Q0.1..gibi) bir PLCdir.
23
Sa tarafta bulunan (genileme modlleri iin yazan yer) sokete analog modlmzn dii konnektr taklmak suretiyle donanm balants salanm bulunmaktadr. Ancak giri ve k saylar yeterli olmad devrelerde , daha fazla sayda giri ve k elde edebilmek iin analog veya saysal giri klar eklenerek artrlabilir. Bunlara ek modl denir. CPU 226 ve 224e 7 adet ek modl, CPU 222ye 2 adet ek modl balanabilir. Ancak 221 nin ek modl balama zellii yoktur. Aada EM 235 ek analog giri k modlnn st grn bulunmaktadr.
Sol tarafta bulunan (CPUya balanr yazan yer) sokete CPUnun erkek konnektr taklmak suretiyle donanm balants tamamlanm olur.
24
TD 200, yalnzca S7-200 PLCsine balanabilir bir programlama cihazdr. 2 satrlk, her satrnda 20 karakter yer alan metin gsterge(programlama) aletidir. Bu cihazla proje uygulamasndaki deikenleri izleyebilir ve deitirebiliriz.
25
lem Basamaklar
Elinizdeki modln analog giri mi yoksa analog k m olup olmadn belirleyiniz. Analog modl kablosunu CPUya balaynz. CPUdan bilgisayara rs232 kablosu araclyla balantnz yapnz. Yaptnz ilemin doruluunu arkadalarnzn almalar ile karlatrnz. Is lmleri iin kullandnz alglaycya uygun analog modl kullanp kullanmadnz kontrol ediniz. Analog saysal evirici kalibrasyon ayarna baknz. PLCye yaplan tm balantlar kontrol ediniz.
neriler
Analog modl zerindeki teknik bilgilerden faydalanarak (AIW0, giriAOW0, k) belirleyebilirsiniz. CPU zerindeki sa tarafta bulunan sokete analog modlnn veri kablosunu balaynz. RS-232 konnektrn bilgisayarn seri portuna (com1) balaynz. Pt 100 s sensr RTD modlne gerilim reten s dntrcleri ise termokupl modlne balanr. Giri kalibrasyon ayar yaplrken modln enerjisi kesilir. Ofset potansiyometresi saa sola evrilerek okunan deerin sfr olmas salanr. DIP anahtarnn doru konumda olup olmadklarn kontrol ediniz.
26
balanr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
27
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: Analog veri, saysal veri kavramlarn aratrmalsnz. Analog saysal, saysal analog dntrme hesaplar renmelisiniz. Analog uygulamal rnekleri incelemelisiniz. niin yaplr
Aratrma ilemleri iin ncelikle n bilgi alnmas asndan internet ortamnn kullanlmas gerekmektedir. Daha sonra PLC malzemleri satan firmalar gezerek bilgi almanz sizin ufkunuzu aacaktr. Ayrca PLC kullanan sanayideki fabrikalara teknik gezi yapmanz gerekir. Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.
2. ANALOG LEMLER
2.1. Analog Veri
Gnlk yaantmzda kullandmz birok byklk, analog veri olarak ortaya kar. rnein; scaklk (s), basn, arlk, sv seviye, nem, k gibi byklkler hep analog olarak deiirler. Bunlarda sadece 0 ve 1 gibi iki deer deil, minimum ile maximum arasnda ok geni bir yelpazede eitli deerler sz konusu olabilir. Mesela bir s 30 0C olabilecei gibi, 50 0C, 100 0C da olabilir. Ayrca bir basn 15 bar, 40 bar veya 100 bar da olabilir. Analog veriler, aniden deiebilen sinyallere sahiptirler.
28
evredeki fiziksel deiiklikler (s,basn,arlk), alglayc veya dntrcler kulanlarak elektrik gerilimine evrilir.Bu gerilim analog bir gerilimdir. Daha sonra bu analog gerilim analog/saysal (A/D) evrici yardmyla saysala evrilir. Dijital sistem bu bilgiyi iler ve bir sonu elde eder. Bu sonu dijital veya analog olarak deerlendirilmek istenebilir. Eer elde edilen sonu analog olarak deerlendirilecekse tekrar analoga evrilmesi gerekir.
29
Alglayc 3 V (3000 mV) verdiinde saysal karl : Saysal karlk: alglaycnn deeri / bit bana znrlk = 3000 / 1.2 = 2500 Tabloda veri adreslemesi ise 2048 1 211 1024 0 210 512 0 29 256 1 28 128 1 27 64 1 26 32 0 25 16 0 24 8 0 23 4 1 22 2 0 21 1 0 20
SONU = 2500 Alglayc 1 V (1000mV) verdiinde saysal karl; Saysal karlk: alglaycnn deeri / bit bana znrlk 1000 / 1.2 = 833 Tabloda veri adreslemesi ise; 2048 0 211 1024 0 210 512 1 29 256 1 28 128 0 27 64 1 26 32 0 25 16 0 24 8 0 23 4 0 22 2 0 21 1 1 20
SONU= 833
30
ZNRLK =
n:bit adres deerliini gstermektedir. Alglayc 0 V verdiinde saysal karl : Saysal karlk: alglaycnn deeri / bit bana znrlk =0 /39,2 =0 128 0 27 64 0 26 32 0 25 16 0 24 8 0 23 4 0 22 2 0 21 1 0 20
SONU = 0 Dntrc 1.5 V verdiinde saysal karl : Saysal karlk: alglaycnn deeri / bit bana znrlk = 1500 /39.2 =38 Tabloda veri adreslemesi ise; 128 0 27 64 0 26 32 1 25 16 0 24 8 0 23 4 1 22 2 1 21 1 0 20
SONU = 38 Alglayc 10 V verdiinde saysal karl : Saysal karlk: alglaycnn deeri / bit bana znrlk = 1000 /39.2 =255 128 1 27 SONU= 255 64 1 26 32 1 25 16 1 24 8 1 23 4 1 22 2 1 21 1 1 20
31
Analog dijital evirmede olduu gibi nce gerilime gre znrln hesaplanmas gerekir. ZNRLK =
n: Bit adres deerliini gstermektedir. Btn bitlerimizi dijital 0 olarak girerek analog k gerilimimizi hesaplayalm. 2048 1024 512 0 211 0 210 0 29 256 0 28 128 0 27 =0 26 64 0 25 32 0 16 0 24 8 0 23 4 0 22 2 0 21 1 0 20
2,4 X 0 = 0 mV
Deerliklerimizi aadaki veri alannda olduu gibi dzenlersek; 2048 1024 512 256 128 64 0 0 0 0 1 0 32 1 16 0 8 1 4 0 2 0 1 0
Baka bir veri alannda ise saysal deerlerimizi aadaki gibi girersek; 2048 1024 512 0 211 0 210 29 1 256 1 28 128 64 0 27 0 26 32 0 25 16 1 24 8 0 23 4 0 22 2 0 21 1 1 20
32
Tam skala alanmz -10 V - + 10 V aras alarak (ift kutuplu) saysal /analog dntrme hesaplarmz yapalm.
ZNRLK =
n: Bit adres deerliini gstermektedir. Btn bitlerimizi dijital 0 olarak girerek analog k gerilimimizi hesaplayalm. 2048 1024 512 0 0 211 0 210 =0 0 29 256 128 64 0 28 0 27 26 32 0 25 16 0 24 8 0 23 4 0 22 21 2 0 20 1 0
Deerliklerimizi aadaki veri alannda olduu gibi dzenlersek; 2048 1024 512 0 0 211 0 210 29 0 256 128 0 28 1 27 64 1 26 32 0 25 16 0 24 8 1 23 4 0 22 21 2 0 20 1
SONU ; 64 + 32 + 4 = 100 Baka bir veri alannda ise; 2048 1024 512 0 211 1 210 1 29
256 128 64 1 28 1 27 1 26
32 1 25
16 1 24
8 1 23
4 1 22
2 1 21
1 1 20
33
4.88 X 2047 =9989 mV =9,9 V Analog k gerilimimiz. ift kutuplu gerilim reten alglayclarda 12.bit n iaret bitidir. Yani iaret verir ve o iarete gre toplama yaplr. 2048 1 1024 0 512 0 256 0 128 0 64 0 32 0 16 0 8 0 4 0 2 0 1 0
Analog/saysal eviricilerde analog giri sinyali deien bir deerdir. Yukardaki blok emada giri gerilimi 0 volt ile +5 volt arasnda deimekte ve bu arada bulunan herhangi bir deeri almaktadr. k ise giriteki analog deere bakarak bir binary (ikili) say retir. 34
Aadaki tabloda da analog giri deerlerine gre, kta elde edilen binary saylar bulunmaktadr. Tablodan takip edildiinde girie uygulanan 0 volt kta saysal deer olarak 0000, +5 volt ise 1111 binary says olarak gzkmektedir. Analog Giri Volt 0 0,333333 0,666666 0,999999 1,333332 1,666665 1,999998 2,333331 2,666664 2,999997 3,33333 3,666663 3,999996 4,333329 4,666662 5.0 D 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 Saysal k C B 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 A 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1
Analog / saysal eviricilerde analog giri sinyali deien bir deerdir. Yukardaki blok emada giri gerilimi 0 volt ile +5 volt arasnda deimekte ve bu arada bulunan herhangi bir deeri almaktadr. k ise giriteki analog deere bakarak bir binary say retir. Tabloda da analog giri deerlerine gre, kta elde edilen binary saylar bulunmaktadr. Tablodan takip edildiinde girie uygulanan 0 volt kta dijital deer olarak 0000, +5 volt ise 1111 binary says olarak gzkmektedir. 2.4.2.1. ift Eimli evirici Analog gerilimlerin saysal deerlere evirilmesinde oka kullanlan yntemlerden biridir. evirilecek analog gerilim, bir S anahtar ile integral alma veya rampa rete devresine uygulanr. Vo gerilimi ykselmeye balar. Sabit bir zaman aralndan sonra fet transistor anahtarlanr ve girii aseye balayarak Voyu drmeye balar. Saysal k, integral alma devresinin hem pozitif hem de negatif eim aralklar srasnda alan saycdan elde edilir. eviri ilemi yle gerekleir. Sabit zaman aralnda, integral alma devresine bal analog giri gerilimi (C kondansatrnn arj olmasyla), karlatrcdaki gerilimi pozitif seviyeye ykseltir. Bu zaman aral sonunda elektronik anahtar (fet) girii bir aseye balar. Bu andan itibaren integral devresi k sabit bir hzla dmeye balar. Bu sre boyunca osilatrden gelen clocklar kapdan geerek saycmz saydrr. 35
Sayma, ase referans gerilimi ile yapldndan analog giri gerilimi ile gelebilecek parazitlerden saycmz muhafaza edilmi olur. ntegral alma devresi k 0 volt olduunda karlatrcnn k, denetim mantk devresi(flip-flop) giriini lojik 0 yapar. Bundan sonra gelen osilatr clocklar flip-flopun konumunu deitirerek Q kn lojik 0 ve bylece Q kn da lojik 1 yaparak sayma ilemini durdurur. Aada ift eimli evrici mantk diyagram verilmitir.
36
2.4.2.2. Merdiven Devresiyle Analog Saysal evirici Bu yntemde sayc ve karlatrma devresiyle beraber merdiven tipi devre kullanlr. Saysal sayc sfrdan balayarak yukar doru sayarken, saycnn tetikledii merdiven devresi, aadaki ekilde incelenecei gibi merdiven basama eklinde k gerilimi retir. Bu gerilim her bir saym admnda bir basamak artar. Basamak giri gerilimi ve analog giri gerilimini alp karlatran devre (karlatrc), giri gerilimi basamak geriliminin altna dtnde saym durdurmak iin bir sinyal retir. te o andaki saysal k, saycnn deeridir. Merdiven devresinin rettii sinyalin gerilim deiimi, merdiven devresine uygulanan referans gerilimine ve kullanlan saym bitlerinin adetine baldr. 5 voltluk bir referans gerilimli kullanarak 12 katl bir merdiven devresini tetikleyen 12 katl saycnn her bir saymnn adm gerilimi aadaki gibi hesaplanr.
Yani 1,2mVluk evirme znrl verecektir. Saycnn clock(saat) hz, eviriyi gerekletirmek iin gerekli zaman etkiler. 1 MHzlik saat hz ile alan 12 katl bir saycnn ihtiya duyaca en fazla eviri sresi; 4096 1s 4096s 4.1ms olarak gerekleir. Bylece saniyede gerekleebilecek en az eviri says ; 37
Daha yava bir saat hz, saniyedeki eviri saysn azaltr. Daha az aym kat ise kullanan bir eviricinin saniyede gerekletirecei eviri says daha fazla olur.
38
2.4.2.3. 0804 Entegreli Analog Saysal evirici 0804 Entegreli analog saysal evirici entegresi CMOS ailesinden olup mikroilemci tipi bir entegredir. 0804 Entegreli analog saysal evirici devrelerinde, girie 0 volt ile 5 volt arasnda gerilim uygulanr. k ise 8 bitlik bir binary saydr. Giriine 0 volt uygulandnda 00000000(8 bit) binary (ikilik) deeri elde edilir. Bu entegreli devrede her bir binary basamak 0.02 voltluk gerilime karlk gelir. Yani giri gerilimi 0,02 volt olduunda k 00000001 olur. +5 voltluk bir gerilim uygulandnda ise k 11111111 binary saysna tekabl eder. Ayn ekilde 1 volt uygulandnda 00110010 ikili deeri oluur. Ayrca bu entegrenin WR, RD,INTR, isimli ayaklar sadece mikrolemcili kontroll devrelere kullanlr. Entegre iinde bulunan kare dalga retecini 10 k diren ve 150 pflk kondansatr aktif hale getirir. Z80, 8080, 8085 mikroilemcilerine 0804 entegresi direk balanabilir. Aada 0804 entegreli analog saysal evirici emas verilmitir.
deerde 1111 olacaktr. ktaki analog gerilim deerimizi de en dk 0 V, en yksekte 5 V olsun. te Girie uyguladmz en dk saysal deer olan (0000) 0 Va en yksek deerde (1111) 5 V deerine denk gelecektir. Aralardaki saysal deerlerde ise k gerilimi 0-5 volt arasndaki deerleri alr. imdi saysal analog evirici eitlerini inceleyelim. 2.4.3.1. Merdiven Tipi (R-2R) Direnli Saysal Analog evirici oka kullanlan bu yntemde girite bulunan direnler, merdiveni andrr ekilde balanm olup birbirinin iki katdr. Bu yzden R-2R tipi saysal analog evirici de denir. Aadaki devrede 4 bitlik saysal deeri, kta analog bilgiye(gerilime) evirir. Merdiven devresinde k gerilimi saysal giri deeriyle orantldr ve aralarndaki forml u ekildedir.
Vo =
( A 2 0 ) + ( B 2 1 ) + (C 2 2 ) + ( D 2 3 ) Vref 24
Vo =
(0 1) + (1 2) + (1 4) + (1 8) 16 = 6V 16
V0 k gerilimimiz 6 v olur. Bu devrede 0000dan 1111e kadar 16 farkl binary deerlerini, Vref/16 adm aral iinde 16 adet gerilim seviyelerinden birine evirmektir. Merdiven para adetimizi arttrrsak daha byk gerilim znrl elde etmi oluruz. Genel olarak ifade edersek n merdiven kat iin gerilim znrl yle bulunur.
Vref 2n
veya kirofun akmlar kanunu uygularsak (bir dm noktasna gelen akmlarn toplam giden akmlara eittir.) I1 + I2 + I3 + I4 = IF =
VIK V A VB VC VD + + + = buradan; 2R 2R 2R 2R RF
V0 = -
Rf
16 R
40
ekil 2.9: Merdiven tipi (R-2R) direnli saysal analog evirici devresi
Arlkl direnli saysal analog eviriciden daha hassas almaktadr. Devreye uyguladmz referans gerilimimizi deitirerek analog k deerimizi deitirebiliriz. Yukardaki ekildeki merdiven tipi (R-2R) direnli saysal analog evirici devresindeki deerleri aynen alp referans gerilimimizi de 8 V kabul ederek k gerilim deerlerimizi hesaplayalm. Yukardaki devrede bulunan deikenleri u ekilde dzenlersek; Giri gerilimi: Vref = 8 V, direnlere R dersek R = 10 K, Geri besleme direnci: Rf = 10 K, 10 K, luk
V0 = -
Rf
16 R
Vref ( A + 2 B + 4C + 8 D)
V0 = -
imdi de anahtarlardan Byi kapatp dier anahtarlar ak tuttuumuzu varsayalm. Yani giriten 0010 deerini uygulayalm. 41
V0 =
Rf
16 R
Vref ( A + 2 B + 4C + 8 D)
V0 = -
V0 = -
Rf
k gerilim deerliklerimizi tablomuza yerletirelim. Saysal Giriler D 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 C 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 B 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 A 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 Analog k Vk 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5
Tablo 2.2. Merdiven tipi (R-2R) direnli saysal analog evirici (drt bit girili) Analogdijital evirici k gerilim deerleri
42
2.4.3.2. Arlk Direnli Saysal Analog evirici Bu eit saysal analog eviricide, girilerde bulunan direnler giri sinyalinin saysal arlna gre hesaplanr. Opamp ise toplayc olarak kullanlmtr. Girie uygulanan mantk 0 dzeyi 0 volt, 1 dzeyi ise +5 volt anlamna gelir. Aadaki devre 4 bitlik saysal bilgiyi, kta analog gerilime evirir. Saysal giriler 4 adet anahtar araclyla yaplmaktadr. A anahtar ve B anahtar kapal C, D anahtarlar ak olduu durumda, giriteki saysal ifade 0011 olur. Btn anahtarlar kapal durumunda ise giriteki saysal ifade 1111 deerini alr. Arlkl direnli saysal analog eviricide, girie uygulanan saysal deerlerin analog karl u ekilde hesaplanmaktadr.
Opampn kazanc: Av =
Rf Ri
veya
V0 = -
8R
Vref ( A + 2 B + 4C + 8D)
olur.
ekil 2.10da 4 bitlik saysal bilgiyi, kta analog gerilime evirir. Saysal analog evirici toplayc olarak alan bir devredir. Diren deerlikleri bit arlklarna gre seilir. Aadaki ekilde arlk direnli saysal analog evirici (drt bit girili) analog saysal evirici blok emas verilmitir.
43
ekil 2.10: Arlk direnli saysal analog evirici (drt bit girili) analog saysal evirici blok emas
Yukardaki devrede bulunan deikenleri u ekilde dzenlersek; Giri gerilimi : Vref = 3 V, Geri besleme direnci : Rf=10 K. R1=15 K, R2=30 K, R3=60 K, R4=120 K
Grdmz gibi diren deerleri bir nceki diren deerinin 2 katdr. A anahtar kapal(1), dier anahtarlar(A,B,C,D) ak(0) konumda iken (0001) ; V0 = -
Rf
8R
Vref ( A + 2 B + 4C + 8D)
V0 = -
= - 0,25 V imdi de anahtarlardan Byi kapatp dier anahtarlar ak tuttuumuzu varsayalm. Yani giriten 0010 deerini uygulayalm.
V0 = -
Rf
8R
Vref ( A + 2 B + 4C + 8D)
44
V0 = -
Tablo 2.3: Arlk direnli saysal analog evirici (drt bit girili) analog dijital evirici k gerilim deerleri
Yukardaki tablodan da anlalaca gibi girie uygulanan saysal deerlerdeki her bir deiiklie karlk kta retilen gerilim deimektedir. k analog deerlerde bulunan iareti sinyalin opamp tarafndan ters evrildiini gsterir. Eer pozitif yapmak istersek devre kna opampl eviren ykselte devresi koymamz gerekir.
45
Analog giri klemensleri unlardr. 1.Giri:AIW0 2.Giri:AIW2 3.Giri:AIW4 4.Giri:AIW6 RA, A+, ARB, B+, BRC, C+, CRD, D+, D-
olarak adreslendirilmitir. Bu girilerden herhangi biri veya birka kullanlabilir. Kullanlmayan analog giriler ksa devre edilmelidir(Dardaki herhangi bir grltnn etkisine kar). Ayrca bir analog modle ayn anda hem akm dntrc hem de gerilim dntrc balamamak gerekir. Balanan dntrc alglayclarn hepsi ya akm dntrc ya da gerilim dntrc olmak zorundadr. Aada emada EM-235 analog giri/k modl balantlar verilmitir.
Analog k klemensi unlardr. 1.k: AQW0 MO,VO,I0 Birden fazla analog kmz varsa bunlar AQW1, AQW3, AQW5 olarak adreslendirilir. Tek kl analog modllerde ise k AQW0 olarak adreslendirilmektedir. 46
47
5V
48
CPU 224
8 Giri Modl 1 I3.0 I3.1 I3.2 I3.3 I3.4 I3.5 I3.6 I3.7
8 k
I0.0 Q0.0 Modl 0 I0.1 Q0.1 I2.0 I0.2 Q0.2 I2.1 I0.3 Q0.3 I2.2 I0.4 Q0.4 I2.3 I0.5 Q0.5 I0.6 Q0.6 I0.7 Q0.7 I1.0 Q1.0 I1.1 Q1.1 I1.2 I1.3 I1.4 I1.5 Q2.0 Q2.1 Q2.2 Q2.3
Modl 3 Modl 4 Q3.0 Q3.1 Q3.2 Q3.3 Q3.4 Q3.5 Q3.6 Q3.7 AIW8 AIW10 AIW12 AIW14 AQW4
Tablo 2.4: S7-200 PLC CPU 224 iin rnek giri k adresleri
49
S7-200 Analog genileme modl eitlerinin bazlar unlardr. EM 231 Analog 4 giri. EM 231 Analog 2 RTD giri. EM 231 Analog 4 Termokupl giri. EM 232 Analog 2 k. EM 231 Analog Kombinasyon 4 giri/1 k.
2.5.4. G Gereksinimleri
S7-200, 5 volt DC ve 24 volt DC salar. Analog modllerin rle bobinleri CPU zerinde bulunan 24 volt DC sensr besleme k tarafndan beslenir. Eer g gereksinimi CPUnun karlayabileceinden fazla ise dardan harici bir 24 VDC g kayna kullanmalyz. 24 VDC kayna girilere ve rle bobini klemenslerine kullanc tarafndan montaj edilir. Ayrca CPU 5 voltluk DC g salar. Bu besleme analog modllerin dahili gereksinimlerinde kullanlmas iindir. Projemiz kompleks ise ve g gereksiniminin de CPUnun karlayabilecei 5 volt DC gten fazla olduu durumlarda, harici bir kaynak balama olana yoktur. Bu durumda genileme modl says azaltlmaldr.
50 25
2.5.5.1. Genileme Modln Skmek S7-200 PLCnin enerjisi kesilir. Analog modldeki sklebilir klemenste bulunan tm kablolar sklr. CPU zerindeki eriim kapa alarak, yass kablo yerinden sklr. Montaj vidalar sklr veya ray klipsi alr. Modl montaj edildii yerden karlr. Analog modlde sklebilir sra klemensi bulunur. Bu yzden kolayca sklp taklabilir. 2.5.5.2. Klemensi Skmek in Klemensine ulamak iin konnektr kapa alr. Klemensin orta yerindeki yuvaya bir klemens tornavida yerletirin. Tornavida aa doru hafife itilerek klemens sklr. Aada skl ekli gsterilmitir.
2.5.5.3. Klemensi Yerine Takmak Konnektr kapa alr. Konnektrle modl zerinde kalan tabandaki pinler, birbirine uyacak ekilde eletirilir. Klemens, yuvasna oturacak ekilde dndrlerek bastrlr.
2.5.6.1. EM 231 RTD Modlnn Ayarlanmas DIP anahtarlar yoluyla RTD tipi, balant ekli, scaklk lei ve hata durumundaki deer seebilir. DIP anahtarlar modllerin alt ksmnda yer alr. DIP anahtar ayarlar deitirildikten sonra CPU veya modl enerjisinin kesilip geri verilmesi (veya deiimin enerji yokken yaplmas)gerekir. Konfigrasyon
RTD Tipi ve Alfa 100Pt 0.003850(Balangtaki ayar) 200 Pt 0.003850 500Pt 0.003850 1000Pt 0.003850 100Pt 0.003920 200Pt 0.003920 500Pt 0.003920 1000Pt 0.003920
AN1 0 0 0 0 0 0 0 0
AN2 0 0 0 0 0 0 0 0
AN3 0 0 0 0 1 1 1 1
AN4 0 0 1 1 0 0 1 1
AN5 0 1 0 1 0 1 0 1
52
6 Nolu DIP anahtar ayar : 0 Konumunda iken, kablo koptuunda pozitif deer (+3276.7 derece) gsterir. 1 Konumunda iken kablo koptuunda negatif deer (-3276.7 derece) gsterir. 7 Nolu DIP anahtar ayar : 0 Konumunda iken, scakl Celcius(santigrat) olarak verir. 1 Konumunda iken scakl fahrenheit olarak verir. 8 Nolu DIP anahtar ayar : 0 Konumunda iken, RTD modl ile sensr arasndaki balant 3 kablolu olarak seilmi olur. 1 Konumunda iken, RTD modl ile sensr arasndaki balant 2 kablolu veya 4 kablolu olarak seilmi olur. En hassas 2 kablolu balant olup, yalnzca uygulamada kablo direncinden kaynaklanan hata ihmal edilebilir. 2.5.6.2. EM 231 RTD Modl Durum Gstergeleri Bu modl scaklk ve hata durumlarn bildiren bir data word PLCye salar. Durum bitleri aralk hatasn veya besleme/modl hatasn gsterir. LEDler de modln durumuna iaret eder. Kanal veri format 2nin tmleyeni eklinde olup 16 bitten(word) oluur. Scaklk 0,1 derecelik basamaklar halinde gsterilir. rnein llen scaklk 100.2 derece ise iletilen veri 1002dir. Hata Durumu Hata yok 24 V yok Kablo kopukluu Aralk d hatas Diyognostik hata Kanaln ilettii veri Okunan deer 32766 -32768/32767 -32768/32767 0000 SF LED Krmz OFF OFF FLA FLA ON 24V LED Yeil ON OFF ON ON OFF Aralk durum biti 0 0 1 1 0 24 VDC Besleme Bozuk 0 1 0 0 -
Aralk durum biti: Hata baytndaki 3.bittir. Besleme bozuk biti: Hata baytndaki 2 bittir. Diyognostik hata: Modl konfigrasyon hatasna neden olur. Bu durumdan nce besleme bozuk biti set olabilir veya olmayabilir. PLC verileri okuduu srece her iki kanal her 405 mili saniyede bir gncellenir. Eer PLC verileri srekli okumuyorsa, gncelleme tamamlanncaya kadar eski veriler iletilir. Kanal verilerini gncel tutmak iin PLC programnn, kanallara en az gncelleme sresi kadar sklkla eriim yapmas nerilir. EM 231 RTD modln kullanrken PLCde analog 53
filtreleme seeneini bu analog giriler iin iptal edin. Analog filtreleme, hata durumlarnn yakalanmasn engelleyebilir.
54
2.5.7.1. EM 231 Termokupl Modlnn Ayarlanmas Ayarlama amacyla kullanlacak DIP anahtarlar modln altnda yer alr ve termokupl tipini, leini, kablo kopuk seimini, souk nokta kompanzasyonu ayarlamanz salar. DIP anahtar deiimlerinin etkili olmas iin modle veya CPUya gelen enerjinin kesilip yeniden verilmesi gerekir. Aada termokupl modl DIP anahtar(svi) ayarlar verilmitir.
ekil 2.20: Termokupl modl DIP 1,2,3 nolu anahtar (svi) grn
Aadaki tablolarda termokupl modl DIP anahtar (svi) ayarlar verilmitir. Termokupl Tipi J(Balangtaki ayar) K T E R S N +/-80mV Ayar 000 001 010 011 100 101 110 111 Aklama Anahtarlar 1 ila 3. modln tm kanallar iin termokupl (veya Mv) tipini seer. rnein E tipi termokupl iin SW1=0, SW2=1, SW3=1 olarak ayarlayn.
Tablo 2.7: Termokupl modl DIP 1,2,3 Nulu anahtar (svi) ayarlar
Anahtar 5 Konumlar Kablo kopuk yn tayini (+3276.7 derece) (-3276.7 derece) Ayar Aklama 0 olduunda kablo kopmasnda en yksek deer 0 gsterir. 1 1 olduunda kablo kopmasnda en dk deer gsterir.
Tablo 2.8: Anahtar 5 konumlar
Ayar 0 1
55
Aklama: Kablo kopmasn saptamak iin giri klemensleri zerinden 25 Alik bir akm iletir. 6 Nolu anahtar, bu akm kaynan devreye alr veya devre d brakr. Eer giri sinyalleri arasndaki fark 200 mVdan byk ise, bir kablo kopukluu olduu anlalr. Kablo kopukluu saptandnda 5 nolu anahtar ile seilen deer bildirilir. Anahtar 7 Scaklk lei Celsius(0C) Fahrenheit Ayar 0 1
Aklama: EM 231 Termokupl modl, scakl Celsius veya Fahrenheit olarak bildirilebilir. Celsiusdan Fahrenheita dnm modln ierisinde yaplr. Anahtar 8 Souk nokta Souk nokta kompanzasyonu devrede Souk nokta kompanzasyonu devrede deil
Tablo 2.11. Anahtar 8 konumlar
Ayar 0 1
Aklama: Termokupl kullanlrken souk nokta kompanzasyonu mutlaka devreye alnmaldr. Aksi takdirde ciddi okuma hatalar oluabilir. +/- mV Seiminde bu sivicin bir fonksiyonu yoktur. Souk nokta kompanzasyonu otomatik olarak devre d kalr.
56
neriler
Devrenin zelliine gre yalnz analog giri mi k m veya hem giri hem k olabilir. Yalnz bir analog giri varsa em 235 kullanlmaz. Eer kullanacamz sensr gerilim retiyorsa termokupl modl, diren deiimi oluyorsa RTD modl kullanlr. Kullanmadmz girileri uygun bir iletkenle klemensle ksa devre edebiliriz. DIP anahtarlar kullanarak sinyal giri alanlarn ayarlarz. Negatif deeri de olan bir alglayc kullanacaksak analog modlmz ift kutupluya ayarlarz.
RTD mi yoksa termokupl modl m kullanacanz dikkatli bir ekilde tespit ediniz. Analog modln CPU zerinde bulunan 24 V DC sensr besleme k tarafndan beslediniz mi? Programda kullandnz giri ve klarla, analog modl zerindekileri karlatrnz. Kullanmadnz girileri ksa devre etmeyi unutmaynz. Analog sinyal giri semeyi unutmaynz. alanlarn
Uygulayacamz devrede kullanacamz gerilimin tek kutuplu mu veya ift kutuplu mu olduunu dikkate alnz.
57
zel bir frn sisteminde, frn ssnn deeri 150 C ise stc devreye girsin, 170 Cde devreden ksn. 200Cde ise soutucu sistemi devreye girsin, 180Cde dursun. Sistemimizde -2000 C - +6500 C aras alan bir Pt 100 s alglaycs kullanlacaktr. Analog modlmz 5 V ift kutuplu(bipolar)olarak ve 16 bit zerinden ayarladmz farzedelim. Bu devrenin uygulanmas iin RTD modl gerekmektedir. - 5 V ................................- 2,5 V.....................0 V......................+2,5 V....................... +5 V
-16000
+16000
+32767 +6500 C
+ 170 C iin X = 17 x 32767 / 650 +6500 C iin + 200 C iin = 907 X = 20 x 32767 / 650 IKILAR Q0.0 : Istc Q0.1 : Soutucu
58
59
SBR0
60
OB1 A 1 (NETWORK 1): PLC, RUN pozisyonuna getirildiinde bilgi taramas iin ilk dngde SBRO sayfasna gesin. A 2 (NETWORK 2): lk nce subroutne ve interrupt sayfalarna yneldikten sonra buradan alnan bilgiler bu sayfaya atandktan sonra ilenilir. VW500 alan iinde bulunan saysal deer, 738den(150 Cnin saysal karl) kk veya eit ise stc alsn demektir. VW500 alan iinde bulunan saysal deer, 837den(170 Cnin saysal karl) kk veya eit ise stc alsn. 170 Cden sora stc devreye girmez. A 3 (NETWORK 3): VW500 alan iinde bulunan saysal deer, 985den(200 Cnin saysal karl) eit ve bykse soutucu alsn. Ortam scakl 886ya(180 C nin saysal karl) indiinde devreden ksn. SBR0 A 1 (NETWORK 1): PLC, RUN pozisyonuna getirildiinde OB1 sayfasndan bu sayfaya ynlendirilerek bu sayfadaki bilgiler, bir kereye ait olmak zere OB1 sayfasna atanr. MOV_Bnin IN griindeki deer nterrupt sayfasna hangi sre aralklarla bilgi taramasnn yaplacan ifade eder. SMB34: 0 Nulu nterrupt sayfasndaki bilgileri zaman kontroll olarak deerlendiren zel bir bayttr. ENI: Interrupt kullanmamza izin verir. EVNT 10: Zaman kontroll nterrupt 0 INT 0 A 1 (NETWORK 1): SBR 0 sayfasndan nterrupt yapldndan PLC bilgi taramas iin bu sayfaya geer. MOVE komutuyla AIW0 analog giri alanndaki bilgiler VW 500 alanna atlr.
61
SBR0
NETWORK 1 LD SM0.0 MOVB 100, SMB34 ATCH 0, 10 ENI
INT 0
NETWORK 1 LD SM0.0 MOVW AIW0, VW500 Seviye Kontrol Uygulamas Bir sitede su deposu bulunmaktadr. Balatma butonuna bastmzda ebekedeki suyu pompa motoru depoya basacaktr. Deponun doluluk oran(%25-%50-%75-%100) ultrasonic bir sv seviye dntrcs tarafndan izlenecek ve dardaki sinyal lambalarn aktif hale getirecektir. Deponun derinlii 10 metredir. Su ebekesinde su yokken depoda hazr halde bulunan su bir su pompa motoru ile siteye aktarlacaktr. Not: Bir basn anahtar ebekede su olup olmadn tespit edecektir. 0 mV ................................. 2,5 mV.....................5 mV........................7,5 mV...........10 mV
8192
16384
24576
32767
62
2,5
7,5
10
Saysal karlk : 10 mV iin 5 mV iin Saysal karlk : 10 mV iin 2,5 mv iin 32767 ise x = 8192 32767 ise x = 16384
X = 5 x 32767 / 10
X = 2,5 x 32767 / 10 Giriler I0.0 : Balatma butonu I0.1 : Basn anahtar Ultrasonic sv sensr I0.2 : Motor durdurma butonu AIW0 : Ultrasonic sv sensr
klar Q0.0 : Pompa motoru Q0.1 : Sinyal lambas(%25 doluluk) Q0.2 : Sinyal lambas(%50 doluluk) Q0.3 : Sinyal lambas(%75 doluluk) Q0.4 : Sinyal lambas(%100 doluluk)
63
64
SBR0
INT0
65
STL (PLC KOMUTLARI) OB1 LD I0.0 O Q0.0 A I0.1 AN I0.2 AN Q0.4= Q0.0 LDW= VW500, +8192 = Q0.1 LDW= VW500, +16384 = Q0.2 LDW= VW500, +24576 = Q0.3 LDW= VW500, +32767 = Q0.4 SBR0 LD SM0.0 MOVB 150, SMB34 ATCH 0, 10 ENI INT 0 LD SM0.0 MOVW AIW0, VW500
66
BASIN KONTROL UYGULAMASI Sabiha Gken havaalannda bulunan stma merkezindeki bir kazan u ekilde almaktadr. Bu kazan havaalanndaki pasaport konrol biriminin kaloriferini beslemektedir. Kazan iersindeki su stclarla kaynatlarak su buhar elde edilmektedir. Kazan basncmzn deerini renmek iin 24 V gerilimle alan basn dntrc kullanlmaktadr. Basn dntrcmzn alglayabilecei basn alan 0-200 KPA olup bu deerle orantl olarak 0-20 mA k akm vermektedir. Kazan basnc 100 KPAnn altna inince stclarn devreye girmesi ve 175 KPAlk basn deerinin stne knca stclarn devre d kalmas, 190 KPA olduundada alarm vermesi istenmektedir. Ayrca sv seviye anahtarndan gelen sinyallere gre pompa kazana su bassn. Bu uygulamamz PLC ile tasarlayalm. Basn dntrcnn, basn deerine gre verdii akm ve saysal karlnn bulunmas gerekir.
0 mA 0A
10 mA 0.010 A
17.5 mA 0.017 A
19mA 0.019 A
20 mA 0.020 A
Analog giri modlnn bu ilemi 16 bit zerinden yapn varsayarsak; Saysal karlk: 20 mA iin 17.5 mA iin X = 17.5 x 32767 / 20 Saysal karlk: = 32767 ise x
20 mA iin 10 mA iin
X = 19 x 32767 / 20 67
= 31129
GRLER I0.0 sv seviye anahtarndan gelen kazan bo sinyali I0.1 sv seviye anahtarndan gelen kazan dolu sinyali AIW0: 1.Analog giri IKILAR Q0.0 : Istc Q0.1 : Alarm Q0.2 : Pompa motoru
0..50 bardan 02000bar' a kadar lm aral 3,3 mv/V k deeri 0 (4) ... 20 mA ve 0 ... 10 V opsiyonel k deeri k sinyalinin %80'ini destekleyen kalibrasyon resistr Tm resistans strain gauge amplifikatrlerle ve displayler ile kullanm iin Opsiyonel mercury-free tip CrNi elikten yaplm d kaplama
68
69
SBR0
70
SM0.0 : PLCnin RUN yaplmasyla 1 konumundadr. SM0.1 : PLCnin RUN yaplmasyla lk dngde(tarama) 1, sonraki dnglerde 0 olan bittir.
SBR0
NETWORK 1 LD SM0.0 MOVB 150, SMB34 ATCH 0, 10 ENI
INT 0
NETWORK 1 LD SM0.0 MOVW AIW0, VW500
71
DC MOTORUN HIZ KONTROL UYGULAMASI Bir gda fabrikasndaki konveyr bant dndren DC motorunun hz kontrol u ekilde yaplmak isteniyor. Balatma butonuna basldnda motor 25 sn sresince 750 devir/dk ile dnecek. Sonra 30 sn boyuca 1500 devir/dk hzla dnecek. Bundan sonra 45 sn sresince 3000 devir/dk. ile hareket edecektir. 45 sn dolunca motor tekrar 750 dev/dk. ile dnmeye devam edecektir. Herhangi bir anda durdurma basldnda motor stop edecektir. DC srcnn start-stop iin bir kontak girii ve 0-10 V analog girii mevcuttur. 0V 2,5 V 5V 7,5 V 10 V
0 0 Saysal karlk:
8192
16384
24576
2767 3000
I0.0 : Balatma butonu I0.1 : Durdurdurma butonu klar Q0.0 : DC src start-stop butonu AQW0: Analog Kanal giri 72
73
SBRO
74
SM0.0 : PLCnin RUN yaplmasyla 1 konumundadr. SM0.1 : PLCnin RUN yaplmasyla lk dngde(tarama) 1, sonraki dnglerde 0 olan bittir.
SBR0
NETWORK 1 LD SM0.0 MOVB 200, SMB34 ATCH 0, 10 ENI NETWORK 7 LDN T38 A T39 MOVW VW500, AQW0 75
INT 0
NETWORK 8 LD SM0.0 MOVW +32767, VW500 MOVW +16384, VW600 MOVW +8192, VW700
76
2.
3.
4.
5.
6.
77
7.
Merdiven devresiyle analog saysal evirici devresinde 3 voltluk bir referans gerilim kullanarak 8 katl saycnn her bir saymnn adm gerilimi aadakilerden hangisidir? A) 0,0117 B) 0,02 C) 0,03 D) 0,018 EM 235 Analog giri/k modlnde 1. kanal girileri nasl adreslenir. A) AIW0/RA,A+,AB) AIW2,RB,B+,BC) AIW4/RC,C+,CD) AIW6/RD,D+,DGiri kalibrasyon ayar yaplrken, aadakilerden hangisi yanl uygulamadr. A) Modln varsa enerjisi kesilir. B) Bir dntrc kullanarak girilerden birine sfr sinyali uygulanr. C) Bal olan giriteki deer, CPU tarafndan okunarak bilgisayar ekranna gnderilir. D) Ofset potansiyemetresi ile saa sola ndrlerek okunan deerin sfr olmas nlenir. DIP anahtarlardan hangisi analog giri araln seer? A) 1-2 B) 3 C) 4-5 D) 1-2-3
8.
9.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmeye geiniz.
78
2.
3.
4.
5.
6.
7.
79
8.
EM 235 Analog giri/k modlnde 1. kanal girileri nasl adreslenir. A) AIW0/RA,A+,AB) AIW2,RB,B+,BC) AIW4/RC,C+,CD) AIW6/RD,D+,DGiri kalibrasyon ayar yaplrken, aadakilerden hangisi yanl uygulamadr? A) Modln varsa enerjisi kesilir. B) Bir dntrc kullanarak girilerden birine sfr sinyali uygulanr. C) Bal olan giriteki deer, CPU tarafndan okunarak bilgisayar ekranna gnderilir. D) Ofset potansiyemetresi ile saa sola ndrlerek okunan deerin sfr olmas nlenir. DIP anahtarlardan hangisi analog giri araln seer. A) 1-2 B) 3 C) 4-5 D) 1-2-3 Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz.
9.
10.
11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.
Analog modle saysal alglayc balanr. Analog girie balanan basn dntrcden gelen dorusal deerleri ADC araclyla saysal bilgiye evirir. Analog modlde CPUdan ayr olarak bir tarama zaman vardr. Frekans konvertr analog giri modlne balanr. Devir says ayar yaplacak motorlar analog k modlne balanr. Termokupl yardmyla basn lebiliriz. RTD modl scaklk lmlerinde kullanlr. EM 231 analog modlnn 10 volt analog sinyal giri alan vardr. 32767 saysnn 16lk say sisteminde 7FFFe karlk gelir. LM 235 her 1 0Clik s artnda 10 mV gerilim vermektedir. EM 231 ve EM 235 analog modllerinde 4er adet analog k vardr. Termokupl ve RTD modlnde analog filtre kullanlmaz. RS-232 konnektr programlama cihazna veya bilgiayarn seri portuna (com1) balanr. CPU 221in ek modl balama zellii yoktur. Pt 100 RTD modlne balanr. 80
DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.
81
82
83
84
KAYNAKA KAYNAKA
S7-200 Kullanm Klavuzu Srm 2, Austos 2003. ETN Recep, S7-200 PLClerle Otomasyon Ders Notlar BURSA. 2002. ZCAN Muciz, irzatKAHRAMANLI, PLCler ve Uygulamalar KURTULDU aban-GLER Mehmet Ali-VARGR lhan, leri Elektronik Dijital 1 BOYLESTAD Robert-NASHELSKY Louis, Elektronik Elemanlar ve Devre Teorisi ZDEMR Ali, Dijital Elektronik leri Kumanda Teknikleri YAIMLI Mustafa-AKAR Feyzi, Dijital Elektronik
85